Wordt Vervolgd nr. 12 - december 2013 - januari 2014 by amnesty international

Tien keer voor Gevangenis- 28 ware mensenAmnesty naar Syrië rechtenmensen voedsel wereldwijd Maandblad over mensenrechten | december 2013/januari 2014 | Jaargang 46 #12/1 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

wordtver volgd

Russische gevangenen spreken zich nog één keer uit in de rechtszaal

WV_NR12_2013#4.indd 1

19-11-13 16:36

INHOUD

groeten uit... Nova Holanda

Het is niet het trainingskamp van Oranje tijdens het WK Voetbal van volgend jaar‚ nee‚ Nova Holanda is een favela in het grijze noorden van de stad‚ ooit gebouwd als heropvoedingskamp voor sloppenwijkbewoners. Het zijn rechte rijen houten huisjes in een stinkende polder‚ aangelegd in de baai van Rio de Janeiro. De militaire heersers tijdens de dictatuur (1964-1984) vonden ‘Nieuw Holland’ dan ook een toepasselijke naam. Ik kom hier vaak. Niet omdat het allemaal nog zo strak oogt‚ maar juist omdat het er gezellig is‚ vol uitbouwsels‚ muziek en straatverkopers. Ik groet de gewapende jongens van de drugsbaas‚ zoals je je buren groet. ‘Gisteren was het hier weer bang‚ bang’‚ vertellen de bezoekers van een barretje verderop. Ontspannen praten ze over de schietpartij. Dat ze onrecht zó gewoon vinden‚ wil bij mij maar niet wennen. ‘Ik heb veel geluk gehad’‚ zegt een jongen op krukken. Bij de laatste politie-inval werd hij beschoten door een tank. De kogel kwam in zijn heup‚ niet in zijn hart. ‘Kogels kennen geen richting’‚ zegt een vrouw lachend. ‘Maar God wel’‚ reageert de jongen. Zes andere bewoners werden wél doodgeschoten. Als trofeeën werden ze aan de pers getoond. ‘Drugshandelaren’‚ zei de politie. En dat was voldoende. Geen onderzoek‚ geen straf. Niet eens een berisping wegens roekeloos handelen. Begin november werd bekend dat de Braziliaanse politie het afgelopen jaar gemiddeld vijf mensen per dag heeft gedood. En dat in het prachtige tropische voetballand dat geen doodstraf kent. De kogel als enige ‘opvoeder’. Mooier wil het vandaag in Nieuw Holland even niet worden.

Marjon van Royen Correspondent in Rio de Janeiro

Laatste woord Russische gevangenen zeggen Kremlin nog één keer de waarheid

4 11 14 16 32 35 36

Cover: © Gorilla

28 ware mensenrechtenmensen Wie in Nederland zet zich in tegen onrecht?

VierVijf Column Grunberg ‘Mooier kan ik het niet maken’ Directeur over Amnesty’s bezuinigingen ‘Ik wil niet naar school’ Strijd tegen kinderarbeid in Nepal Een lang bevochten tekst 65 jaar Universele Verklaring De Zaak Kenan Evren KijkenLezen Boeken-‚ film‚ tv- en webtips

2 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | Inhoud WV_NR12_2013#4.indd 2

19-11-13 16:36

NOG LANG NIET MET PENSIOEN

Volle borden‚ lange dagen Wat gevangenen wereldwijd eten

12‚ 30‚ 44 ‘Het is er nu te gevaarlijk‚ ook voor mij’ Donatella Rovera was tien keer voor Amnesty in Syrië

26 38 43 46 48 52 54 59

Gestolen bruiden Beelden uit Kirgizië Column Polman Poëzie ‘De energie van het Taksimplein is niet weg’ Turkse schrijfster Ece Temelkuran Een etmaal brieven schrijven 10 decemberactie Amnesty in 2013 Wat de organisatie bezielde Puzzel

Ze was de drijvende kracht achter de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). De voormalige First Lady Eleanor Roosevelt leidde in het najaar van 1948 de werkgroep die de verklaring opstelde. In korte tijd moest ze gedelegeerden uit onder andere China‚ Rusland‚ Frankrijk en Zuid-Afrika op één lijn krijgen (zie pagina 32). Met succes. Op 10 december 1948 namen de Verenigde Naties de UVRM aan. Inmiddels‚ 65 jaar later‚ heeft de UVRM een bijna mythische status verworven. Een soort moderne variant van de tien geboden. Het is ’s werelds meest vertaalde tekst‚ die je op de meest onverwachte plekken tegenkomt. Internationale verdragen zijn gebaseerd op de UVRM en er zijn 61 grondwetten die ernaar verwijzen‚ waaronder zelfs die van China – de Nederlandse Grondwet overigens niet. En ruim elfhonderd mensen lieten een letter uit de UVRM op hun lijf tatoeëren. Dat de Universele Verklaring niet heeft geleid tot een wereld zonder mensenrechtenschendingen was te verwachten. Ze is niet bindend‚ dus staten kunnen haar naast zich neerleggen. Toch straalt de verklaring gezag uit. Haar bestaan heeft een cultuuromslag teweeggebracht in de internationale gemeenschap. Vrijwel ieder staatshoofd zegt inmiddels mensenrechten te respecteren en wijst andere landen terecht. Dat leidt soms tot bizarre taferelen. Zo zei een Wit-Russische diplomaat bij de Verenigde Naties een paar jaar geleden nog dat Nederland te weinig deed tegen marteling. Hoe anders was dat in 1973. Toen Amnesty dat jaar een conferentie tegen marteling wilde houden‚ weigerde Unesco een ruimte te verhuren. De VN-organisatie vond dat staten zelf moesten bepalen of ze gevangenen wel of niet zouden martelen. Zoals we het strafrecht niet afschaffen omdat er nog altijd misdaden worden gepleegd‚ moeten we ook de UVRM blijven waarderen. Wie de 65-jarige tekst nu leest‚ ziet dat ze nog altijd actueel is. Eventueel kunnen we haar moderniseren. In 1948 hadden landen als San Marino en Venezuela de doodstraf al afgeschaft (in 1865 en 1863)‚ maar toch lukte het toen niet een verbod op de doodstraf in de UVRM te krijgen. Ook Nederland liep op dit vlak niet voorop. In het jaar dat de UVRM tot stand kwam‚ zijn hier nog vier oorlogsmisdadigers geëxecuteerd. En in de jaren erna‚ tot maart 1952‚ volgden er nog eens zeventien. Pas in 1983 werd in Nederland de doodstraf grondwettelijk verboden. Misschien kan ook de Universele Verklaring dat inmiddels overnemen.

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 |

WV_NR12_2013#4.indd 3

3 21-11-13 10:31

vijf

Naast het schap met WC-eend Nairobi‚ 21 september 2013. De klanten zijn gevlucht; de supermarkt in winkelcentrum Westgate in de Keniaanse hoofdstad oogt als een filmset waar militairen zoeken naar de daders van een aanslag. Maar de aanslag was echt‚ met uiteindelijk zestig doden als gevolg‚ en de angst in de ogen van de linkersoldaat is dat ook. Tyler Hicks‚ fotograaf voor The New York Times‚ was in Westgate om zijn bruiloftsfoto’s te laten printen toen militanten het gebouw binnenstormden en het vuur openden op voorbijgangers. Hicks bleef ter plekke tot vrijwel iedereen weg was en politie en leger de jacht openden op de daders. Hij maakte een bijna surreële reportage over verlaten winkels‚ bange klanten en opgefokte ordetroepen. Na vier dagen maakte de overheid bekend dat alle daders – Somaliërs – waren gedood of opgepakt‚ dankzij het ‘heldhaftige’ optreden van het leger. Opnames van bewakingscamera’s geven een ander beeld: nadat de overvallers waren overmeesterd of gevlucht‚ vulden ordetroepen hun zakken met mobiele telefoons‚ sieraden en dure horloges.

Prijs voor inspirator Arabische Lente Het zou een primeur kunnen worden‚ op 11 december‚ als in Amsterdam de Prins Claus-prijzen worden uitgereikt. Voor het eerst in de zeventien jaar van het bestaan van de prijzen hebben alle elf prijswinnaars toegezegd te komen. Alleen de aanwezigheid van fotograaf Lu Guang was half november nog onzeker. Peking verhinderde vorig jaar de komst van de Tibetaans-Chinese blogger Tsering Woeser‚ winnares van de Grote Prins Claus Prijs‚ door haar huisarrest op te leggen. Het is mogelijk dat Lu‚ vermaard om zijn onthullende werk over milieuvervuiling‚ evenmin toestemming krijgt zijn prijs op te halen. De Grote Prijs van dit jaar gaat naar de Egyptische dichter en oud-gewetensgevangene Ahmed Fouad Negm (83). Decennialang bekritiseerde Negm in volkstaal alle autoriteiten in Egypte‚ inclusief de in juli afgezette president Mohammed Morsi van de Moslimbroederschap. Zijn teksten over vrijheid en democratie stonden begin 2011 geciteerd op spandoeken op het Tahrirplein in Caïro. Opvallend genoeg gedoogt Negm de militairen die nu de macht hebben als ‘de minste van alle kwaden’.

‘Waar zijn de 71 anderen?’ Een gewonde zelfmoordterrorist in Pakistan zoekt de hem beloofde maagden als hij bijkomt en een verpleegster ziet

VIER

Haags verblijf ‘een droom’ Goed internet‚ een atelier met schildersmateriaal en een werkende telefoon: ‘Mijn verblijf hier is als een droom’‚ zegt de Cubaanse graffiti-artiest Danilo Maldonado (30). Tot half november was hij de voorlopig laatste gast van het Shelter City Project in Den Haag‚ dat mensenrechtenactivisten op adem laat komen van een bestaan vol bedreigingen. Activisten uit Congo‚ Rusland en Sudan gingen hem voor. ‘De Rus‚ een advocaat‚ werd vóór hij bij ons kwam bedreigd door leger en politie’‚ zegt Guus van Zwoll van Justitia et Pax‚ initiator van het project. ‘Ook na zijn terugkeer gebeurde dat. Dit keer echter volgden protesten van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken en Lawyers for Lawyers. Daarop stopten de bedreigingen.’ Het Shelter City Project is zó goed ontvangen dat Van Zwoll verwacht dat Den Haag – met steun van andere geldschieters – het zal voortzetten. ‘Ook Middelburg en twee andere gemeentes overwegen shelter city te worden.’ Maldonado zal intussen in Cuba ‘gewoon doorgaan’ met zijn provocerende kunst. ‘Ik weet dat als de autoriteiten kwaad willen‚ ik nu vrienden heb die voor me in actie komen.’

4 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | VierVijf WV_NR12_2013#4.indd 4

19-11-13 16:34

Gevaarlijke kunstenaars De vermaarde schrijver Julio Cortázar en de zangeres Mercedes Sosa (zie foto) waren een gevaar voor de Argentijnse samenleving. Althans‚ zo werden ze bestempeld door de militaire junta tijdens de Vuile Oorlog (1976-1983)‚ blijkt uit zes archiefmappen die begin november bij toeval zijn gevonden in de kelder van de Argentijnse luchtmacht. Cortázar en Sosa stonden op een lijst van 331 ongewenste personen‚ onder wie veel journalisten en schrijvers. De in totaal vijftienhonderd documenten bevatten verder notulen van de junta‚ die verantwoordelijk is voor de arrestatie‚ marteling‚ moord en verdwijning van tienduizenden politieke tegenstanders. Sinds 2009 worden massaprocessen gevoerd tegen verdachten van deze terreur. Mogelijk kunnen de nieuw ontdekte documenten daar een rol in spelen‚ zei minister Rossi van Defensie begin november bij de presentatie van de vondst.

Verzwegen straling Sinds kort is bekend hoe gevaarlijk het werk is van de slopers van de kerncentrale in Fukushima‚ die in 2011 onherstelbaar beschadigd raakte na een zeebeving. Oud-werknemers vertelden Japanse en Britse media begin november dat schimmige onderaannemers laks omgaan met veiligheidsmaatregelen en geld achterover drukken. De duizenden laaggeschoolde werknemers vrezen ontslag als ze te veel straling hebben opgelopen. Dus maskeren ze de gemeten radioactiviteit. Na de onthullingen kwam de Japanse regering in actie. Om de gezondheid van de slopers te waarborgen? Niet echt. Zij diende een wetsvoorstel in om meer zaken tot staatsgeheim te bestempelen en onthullingen strenger te bestraffen.

Hervorming vanuit Sint Maarten? Nederlandse gevangenen met een levenslange celstraf zitten in principe tot hun dood achter de tralies. Formeel is gratie op den duur mogelijk‚ maar in de praktijk wordt die nooit verleend. Daar kan verandering in komen dankzij een uitspraak van het Constitutionele Hof van Sint Maarten begin november. Het hof van het sinds 2010 onafhankelijke land binnen het Nederlandse Koninkrijk oordeelde dat een levenslange gevangenisstraf zonder ‘deugdelijke mogelijkheid’ op herbeoordeling ‘constitutioneel niet door de beugel kan’. Dit betekent dat als Sint Maartense levenslang gestraften in cassatie gaan bij de Hoge Raad der Nederlanden‚ die zich zal moeten buigen over het oordeel van het Sint Maartense hof en dit mogelijk overneemt. Het Forum Levenslang stelde eerder dit jaar voor dat een rechter na twintig jaar standaard moet beoordelen of iemand onder voorwaarden kan worden vrijgelaten. Staatssecretaris Fred Teeven zei in september echter geen veranderingen te willen.

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 |

WV_NR12_2013#4.indd 5

5 19-11-13 16:34

Recht van spreken Russische verdachten hebben recht op een laatste woord‚ voordat ze worden veroordeeld.Velen bekennen schuld‚ in de hoop op strafvermindering. Sommigen echter gebruiken het‚ net als veel dissidenten in het Sovjettijdperk‚ om zich nog één keer ongehinderd uit te spreken. ‘Ons volk is onderworpen aan een clubje mismaakten die alles hebben gejat.’ 6 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | Het laatste woord in Russische strafzaken WV_NR12_2013#4.indd 6

19-11-13 16:34

Links: 26 april 2013: Pussy Riot-lid Nadezjda Tolokonnikova doet begin dit jaar bij de rechtbank van Zubova Polyana vergeefs een verzoek om vervroegde vrijlating. Rechts: Leraar Ilja Farber eind september in de rechtszaal van Ostasjkov: ‘Ik schaam me voor het parket‚ voor de politiecommissaris en voor onze staat.’

Tekst: Thalia Verkade‚ correspondent in Moskou

‘I

s de veroordeelde het correcte pad op gegaan? Die vraag wordt gesteld bij overweging van de mogelijkheid tot vervroegde voorwaardelijke vrijlating. Ik zou willen dat wij vandaag nog een volgende vraag stellen: en wat is dat dan voor pad‚ het correcte pad? Ik ben er volledig van overtuigd‚ dat het enige juiste pad dát pad is‚ waarop een mens eerlijk is tegenover zijn omgeving en zichzelf. Ik volg dit pad en ik zal er niet van afwijken‚ waar het lot mij ook brengt. Ik heb vastgehouden aan dit pad toen ik nog vrij was. Ik ben er niet vanaf gestapt toen ik in Moskou in voorarrest zat‚ en niets kan mij leren het principe van eerlijk-

heid te verloochenen. Zelfs de Mordovische werkkampen niet‚ waar de machthebbers politieke gevangenen sinds de Sovjetjaren zo graag heen sturen.’ Zo had Nadezjda Tolokonnikova van het Russische punkcollectief Pussy Riot dit voorjaar haar laatste woord willen beginnen‚ in een vergeefse tussentijdse rechtszaak om vervroegde vrijlating te bedingen. Elke Russische verdachte heeft recht op een laatste woord‚ formeel. (Tolokonnikova kreeg dit keer geen spreektijd; de tekst verscheen later op internet.) In de bedompte rechtszalen‚ waar rechters zich vaak mompelend door de

dossiers heen werken om hun stembanden te sparen‚ is dit het moment waarop de verdachte zich nog één keer ongelimiteerd kan uitspreken‚ vaak vanuit een kooi van glas of traliewerk. Daarna trekken de rechters zich terug om de strafmaat te bepalen. Wie in zijn laatste woord overtuigend schuld bekent‚ kan voor strafvermindering in aanmerking komen. Maar voor Tolokonnikova‚ in 2012 tot twee jaar cel veroordeeld nadat zij een ‘punkgebed’ had opgevoerd in Ruslands grootste kathedraal‚ was dat geen optie: ‘Doordat het penitentiaire systeem mij dwingt schuld te bekennen omwille van ver-

Het laatste woord in Russische strafzaken | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 |

WV_NR12_2013#4.indd 7

7 19-11-13 16:34

Volle borden‚ lege magen‚ lange dagen Tekst: Marnix de Bruyne Productie: Lotti Pronk Fotografie: Inga Powilleit

Overal ter wereld zitten mensen in de cel die daar volgens mensenrechtennormen niet horen. Omdat ze slechts hun mening gaven‚ geen eerlijk proces kregen‚ ter dood zijn veroordeeld – of‚ zoals in Nederland‚ omdat ze in vreemdelingendetentie zitten terwijl ze geen criminelen zijn. Wat ze gemeen hebben‚ zijn de lange dagen die ze in verveling doorbrengen. Soms onderbroken door recreatie‚ soms door werk‚ maar altijd door de dagelijkse maaltijden. In dit kerstnummer – ook op pagina 30 en 44 – aandacht voor het voedsel dat de gevangenen op vijf continenten krijgen voorgeschoteld. Meestal weinig gevarieerd en weinig vullend. Ook is duidelijk dat het de autoriteiten niet te veel mag kosten: zuivel of vlees is op veel plekken een zeldzaamheid.

12 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | Gevangenisvoedsel WV_NR12_2013#4.indd 12

19-11-13 16:35

Zimbabwe: twee maanden maïspap met spinazie De Chikurubi Vrouwengevangenis in Harare serveert de gevangenen driemaal daags sadza‚ de dikke‚ witte maïsbrij die in heel zuidelijk Afrika het volksvoedsel vormt. Het ontbijt is sadza ‘puur’‚ zonder saus. Wie bezoek ontvangt‚ een minderheid in de gevangenis‚ kan soms suiker toevoegen. Soms brengt een bakker oud‚ onverkoopbaar brood‚ wat wordt geserveerd met thee zonder suiker. Lunch en avondeten bestaan uit sadza met groente‚ meestal die van het seizoen. Dat betekent dat gevangenen een maand lang dagelijks twee keer sadza met spinazie kunnen krijgen. Soms stuurt het gevangeniswezen suikerbonen voor bij de sadza‚ vertelt Cynthia Fungai Manjoro van de Zimbabwe Human Rights Association (ZimRights). Ze kwam in Chikurubi terecht met een aantal andere mensenrechtenverdedigers‚ op beschuldiging van betrokkenheid bij de dood van een politieagent‚ waarvoor elk bewijs ontbrak. ‘In de negen maanden dat ik daar zat‚ heb ik twee keer vlees gegeten.’

Rusland: bijna bedorven vis Pap gemaakt van gort of boekweitkaf‚ met licht gezoete thee. Zo ziet het ontbijt eruit in FKU-T-2‚ een gevangenis in de stad Vladimir die gewone en politieke gevangenen herbergt. ’s Middags staat dezelfde pap op het menu‚ plus een soort soep‚ die de gevangenen balan noemen. Daar kan van alles in zitten‚ nooit is duidelijk wat. Erbij komt een stuk zwart brood‚ gemaakt van ‘piepschuim’‚ zoals de gedetineerden het beschrijven. Per week krijgen de gevangenen meestal twee eieren‚ maar soms niet één. Zuivel is zeldzaam. Vlees‚ van onduidelijke afkomst‚ krijgen ze alleen op feestdagen en als buitenstaanders de gevangenis komen inspecteren. Soms is er vis‚ die de eerste dag nog net te eten is‚ daarna bederft en door de soep gaat‚ vertelt Pavel Malkov (36). Hij bracht veertien jaar door in gevangenissen en strafkolonies in de provincie Vladimir‚ waaronder FKU-T-2‚ voor een moord die hij zegt niet te hebben gepleegd. Volgens hem wordt het eten opgediend op vettige‚ stinkende plastic bordjes‚ en is het vaak beschimmeld en bedorven. Ook zouden de gevangenisautoriteiten broom door het eten doen‚ om de seksuele behoefte van gevangenen te verminderen. ‘In elk geval gooit de zuster er geregeld iets bij‚ ik weet niet wat.’ (Met medewerking van Thalia Verkade)

Zie verder pagina 30 en 44

Gevangenisvoedsel | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 |

WV_NR12_2013#4.indd 13

13 19-11-13 16:35

Ware mensenrechtenm Wie in Nederland maakt zich sterk voor mensenrechten? Wie zijn nu de ware mensenrechtenmensen? Met die vragen in gedachten selecteerde Wordt Vervolgd – met het oog op 2014 – veertien prominente voorvechters‚ onder wie bewust geen politici of Amnesty-medewerkers. Vanuit het besef dat velen ongenoemd blijven‚ vroeg de redactie hun een minder bekende geestverwant te noemen. Het resultaat: een eregalerij met 28 klinkende namen.

Officier van Justitie

Kinderombudsman

Het is moeilijk processen te beginnen tegen asielzoekers die mogelijk oorlogsmisdaden hebben gepleegd‚ zegt officier van justitie Hester van Bruggen (1973). Ze leidt sinds 2008 het kleine Team Internationale Misdrijven van het Openbaar Ministerie dat onderzoek doet naar genocide en oorlogsmisdaden in onder meer Rwanda‚ Sri Lanka en Bosnië. ‘Het zijn cold cases waarmee je bezig bent. Getuigen zijn getraumatiseerd en vaak laat het geheugen hen in de steek‚ omdat de feiten zich jaren geleden voltrokken’‚ zegt ze erover. Van Bruggen reist voortdurend op en neer tussen Nederland en de landen waar ze getuigen moet horen en met eigen ogen wil zien waar de verschrikkingen plaatsvonden. Ze betreurt het dat Nederlandse rechters niet naar zo’n ‘plaats delict’ mogen reizen: ‘Alleen als je op heuvel A hebt gestaan‚ kun je beoordelen hoe goed je kunt zien wat er op heuvel B gebeurt. Dat is cruciaal om de geloofwaardigheid van een getuige te testen.’

Met staatssecretaris van Onderwijs Sander Dekker presenteerde Kinderombudsman Marc Dullaert (1963) in maart een anti-pestwet‚ die scholen verplicht om pesten aan te pakken. ‘Want pesten is een vorm van geweld die grote littekens achter kan laten’‚ aldus Dullaert. Hij zei de kinderen en ouders die vastlopen met klachten over pesten te zullen helpen. Als Nederlands eerste Kinderombudsman onderzoekt Dullaert sinds 2011 klachten van kinderen en controleert hij zelf steekproefsgewijs het regeringsbeleid. Daarbij uit hij geregeld felle kritiek op de regering. Zoals afgelopen zomer. De ‘strenge eisen’ die Nederland stelt aan asielkinderen die zich willen voegen bij hun ouders die al een verblijfsvergunning hebben gekregen‚ noemt hij ‘één van de grootste kinderrechtenschendingen uit de naoorlogse geschiedenis’. Hij beschreef hoe kinderen worden behandeld op Nederlandse ambassades: ‘Een meisje van veertien werd gevraagd: “Vertel eens‚ hoe ging je moeder dood?”’

Staat slachtoffers van verkrachting bij Anne-Marie de Brouwer (1975)‚ hoofddocent internationaal strafrecht aan Tilburg University‚ promoveerde op onderzoek naar seksueel geweld als instrument in oorlogen. ‘Ook buiten haar werk om zet ze zich in voor mensen die slachtoffer zijn van verkrachtingen in oorlogssituaties’‚ verklaart Van Bruggen haar keuze. De mede door De Brouwer opgerichte stichting Mukomeze biedt Rwandese vrouwen die seksueel geweld overleefden tijdens de genocide van 1994‚ hulp bij het vinden van onderdak‚ werk of een plek op school of aan de universiteit.

Hielp duizenden kinderen in India Ferdinand van Koolwijk (1952-2013) vertrok rond het jaar 2000 met een koffer vol idealen naar India. Daar richtte hij de Partnership Foundation op‚ die zich inmiddels ontfermt over 2.500 straatmeisjes in zeven Indiase steden. De meisjes worden opgenomen in zogeheten Rainbow Homes‚ waar ze onderwijs krijgen en medische zorg. Van Koolwijk overleed eind oktober op 61-jarige leeftijd. Te vroeg om te controleren of zijn grote wens – tienduizend straatmeisjes onderdak bieden in 2018 – in vervulling zal gaan. Marc Dullaert kende Van Koolwijk persoonlijk. ‘Ik waardeerde hem vooral vanwege zijn enorme inzet voor duizenden straatkinderen. Intussen bleef hij bescheiden over zijn eigen rol.’

18 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | Voorvechters van mensenrechten WV_NR12_2013#4.indd 18

19-11-13 16:35

nmensen

Hoogleraar vreemdelingenrecht Toen de Tilburgse hoogleraar straf- en vreemdelingenrecht Anton van Kalmthout (1945) twee jaar geleden met emeritaat ging‚ beloofde hij ‘de rol van luis in de pels te zullen blijven vervullen’. Als lid van het anti-martelcomité van de Raad van Europa reist hij jaarlijks het continent af om onaangekondigd gevangenissen en asieldetentiecentra te bezoeken. Daarnaast maakt hij zich in eigen land hard voor een humaner asielbeleid. Hij vindt dat Nederland met conservatief en bang beleid zichzelf in de vingers snijdt. ‘We hebben honderdduizend mensen zonder geldige papieren in Nederland’‚ zei hij in maart tegen Trouw. ‘We zijn dertig jaar bezig om die mensen tegen heel veel geld het land uit te zetten.’

Laat vluchtelingen zich vrij voelen Kitty van Bussel (1953)‚ coördinator van Stichting Vluchteling als Naaste in Helmond‚ helpt vluchtelingen die in het reguliere circuit hun weg niet meer kunnen vinden aan onderdak en geeft ze advies. ‘Ze is daarin een actieve ondersteuner’‚ prijst Van Kalmthout haar. In een hoorzitting in mei 2012 op het Helmondse raadhuis geeft Van Bussel zelf een voorbeeld. Ze schetst hoe ze een gevluchte Iraakse christen naar Schiphol bracht toen hij had besloten naar Irak terug te keren. ‘Hij is niet met een busje van de Dienst Terugkeer en Vertrek “afgeleverd” bij het vliegtuig. Nee‚ wij zijn met de trein naar Schiphol gegaan. Niet langs de marechaussee‚ hij is als vrij burger vertrokken’‚ zegt Van Bussel‚ die met vrijwel alle door haar begeleide teruggekeerden contact houdt. Voorvechters van mensenrechten | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 |

WV_NR12_2013#4.indd 19

19 19-11-13 16:35

‘In Syrië is nu zo veel haat‚ dat draai je niet meer terug’ WV_NR12_2013#4.indd 26

19-11-13 16:35

Donatella Rovera deed de afgelopen anderhalf jaar zeker tien keer onderzoek voor Amnesty in Syrië. Ze ziet ‘geen goede oplossingen meer’ voor het land‚ dat ze inmiddels te gevaarlijk vindt om nog heen te gaan. Moedeloos werd ze echter nooit. ‘De onderlinge solidariteit in Syrië die ik aantrof‚ laadde steeds mijn batterij op.’ Tekst: Marnix de Bruyne Fotografie: AI

onden – ‘Kijk‚ zo ging ik gekleed in Syrië.’ Donatella Rovera‚ na twintig jaar missies in conflictgebieden de meest ervaren researcher van Amnesty International‚ diept in haar rijtjeshuis in Londen een pasfoto op uit haar handtas. Strak omlijst door een zwarte hoofddoek‚ als in een medaillon‚ kijkt haar gezicht de lens in. ‘Ik ging conservatief gekleed‚ in een lange zwarte jilbad’‚ vertelt ze. ‘Eronder droeg ik een combat-broek met in de zakken mijn kleine laptop‚ camera en satelliettelefoon. Zodat niemand iets bijzonders in mijn tas zou vinden.’ Sinds april 2012 ging Rovera zeker tien keer naar Syrië. De eerste maanden via gaten in het hek langs de Syrisch-Turkse grens‚ ‘soms letterlijk wegrennend voor de Turkse grenswachten’. Later kon ze ‘legaal’ de grens over. Vanaf begin dit jaar liet ze zich door kennissen ophalen. De situatie was‚ met de komst van buitenlandse strijders‚ veel gevaarlijker geworden. Naar regeringsgebied in Syrië ging ze‚ zolang dat nog kon‚ per taxi. ‘Bij de checkpoints ondervroegen ze de chauffeurs‚ mij niet: als vrouw was ik een pakketje op de achterbank. De enkele keer dat ze me aanspraken‚ deed ik alsof ik stom was.’ Ze trekt haar mond scheef en stoot diepe keelklanken uit. ‘Met een gezicht vol walging wuifde de militair ons door.’ Ook bij de rebellen kwam de machocultuur haar van pas‚ ‘zeker nadat de buitenlandse strijders de milities gingen domineren’ en steeds achterdochtiger werden. ‘Want vrouwen kunnen in hun ogen geen CIA-agenten zijn.’ Het zijn details die je niet tegenkomt in Rovera’s talloze rapporten en blogs over Syrië. Daarin valt‚ naast het gedegen feitenonderzoek‚ haar oog voor het menselijke detail op‚ maar ook de ingehouden woede over het ‘spectaculaire falen’ van de internationale gemeenschap. Tijdens een urenlang gesprek erover grijpt ze steeds terug op andere missies in oorlogsgebieden‚ om een en ander in context te zetten. Zoals die in Libië in 2011‚ waar ze ‘met twee paar sokken en twee

T-shirts’ voor enkele weken heen ging‚ om er vier maanden te blijven. Of in Somalië‚ eerder dit jaar‚ ‘een nachtmerrie om te werken’‚ waar het optimisme van een jaar terug nu ‘totaal misplaatst’ is. Of in ZuidSudan‚ waar ze de ochtend van het gesprek net van is teruggekomen. In deze nog maar twee jaar onafhankelijke staat is in de deelstaat Jonglei een rebellengroep actief‚ mogelijk gesteund door Sudan. Het leger reageerde daarop met een offensief dat mogelijk enkele honderden burgers het leven kostte. Dorpen en stadjes zijn ontvolkt‚ hulporganisaties hebben het gebied verlaten‚ hun klinieken zijn geplunderd en vernield‚ zag Rovera op haar missie. Ze bezocht dorpen op drie uur lopen ‘door gras hoger dan ik ben’ van het stadje Boma‚ waar ze verbleef. En ze sprak de autoriteiten aan. ‘Het leger deed het geweld af als incidenten‚ de officier van justitie zei dat hem geen enkele klacht over het leger had bereikt. Toen ik hem erop wees dat dit niet vreemd was‚ gezien de angst van burgers‚ en zei dat hij zelf ook onderzoek kan initiëren‚ werd hij erg onvriendelijk.’ De internationale gemeenschap‚ intussen‚ doet niets. Rovera: ‘De wereld ziet het jonge land zó graag slagen‚ ze wil het zo graag zien als good guy‚ dat ze alles door de vingers ziet. Ik begrijp die wens wel. Maar als je van Zuid-Sudan een succes wil maken‚ moet je juist nú druk uitoefenen zodat het land mensenrechten respecteert.’ De vergelijking met Syrië dringt zich direct op. ‘De internationale gemeenschap doet het zelden goed‚ maar in Syrië heeft ze het wel heel erg verknald. Met verschrikkelijke gevolgen’‚ begint ze haar analyse. ‘Begin 2011‚ toen de eerste demonstraties plaatshadden‚ had je Tunesië gehad‚ Egypte en Bahrein. De wereldleiders moesten een pingpongbal volgen – het is begrijpelijk‚ wellicht‚ dat ze de opstand in Syrië niet meteen konden duiden.’

‘De internationale gemeenschap faalt vaker‚ maar in Syrië heeft ze het wel heel erg verknald’ Al snel was duidelijk dat de Syriërs niet uit waren op de val van het regime. ‘Ze wilden wat hervormingen‚ een beetje meer vrijheid‚ niet eens zo veel. Dit was ook niet Tunesië‚ Egypte of Libië‚ waar een dictator al tientallen jaren de dienst uitmaakte; hier zat een redelijk nieuwe vent‚ Bashar al-Assad – die een geolied systeem van onderdrukking leidde‚ dat wel. ‘Toen hij het vuur liet openen op vreedzame demonstranten‚ had daarop moeten worden gereageerd. De EU en de VS hadden een VNresolutie kunnen opstellen‚ waarin ze dat veroordeelden. Waarin ze dreigden met economische sancties. Wellicht had het regime een stap terug gedaan. Hadden Rusland en China dat tegengehouden? We zullen het nooit weten. Want het is niet eens geprobeerd.’ > Het Interview | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 |

WV_NR12_2013#4.indd 27

27 19-11-13 16:35

38 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | Kirgizië WV_NR12_2013#4.indd 38

19-11-13 16:35

Een snelle en goedkope manier om te trouwen Tekst: Marina Brouwer Fotografie: Noriko Hayashi / Panos

iet alle tradities moeten in ere worden gehouden‚ denk je als je het verhaal achter deze foto’s kent. De Kirgizische meisjes Aitilek en Dinara werden vorig jaar ontvoerd door mannen met wie ze enkele dagen later moesten trouwen. De Japanse fotografe Noriko Hayashi (1983) fotografeerde hen voor de reportage Unholy Matrimony in Kyrgyzstan‚ waarvoor ze vier maanden in het land verbleef. Bruiden kidnappen was een eeuwenoude traditie in Kirgizië‚ tot de communisten er in de Sovjettijd een eind aan maakten. Maar sinds een jaar of vijftien worden in het onafhankelijke land weer naar hartenlust vrouwen ontvoerd‚ zo’n 11 duizend per jaar. De daders zijn meestal jonge jongens van het arme platteland. Zij staan onder zware druk van hun familie om een vrouw te kapen: een snelle en goedkope (geen bruidsschat) manier om te trouwen en een extra paar handen te krijgen voor het werk op het land. >

Kirgizië | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 |

WV_NR12_2013#4.indd 39

39 19-11-13 16:35

wordtvervolgd Gratis voor leden Wist u dat u recht heeft op een gratis abonnement op Wordt Vervolgd als u minstens 30 euro per jaar doneert aan Amnesty? Nieuwe abonnees krijgen als welkomstgeschenk een gesigneerde versie van Eleanors Thee â&#x20AC;&#x201C; Het ontstaan van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van Daan Bronkhorst. Zie ook de voorpublicatie op pagina 32. Meld u aan via www.amnesty.nl/abo

www.wordtvervolgdmagazine.nl

WV_NR12_2013#4.indd 60

Wordt Vervolgd. Recht van Spreken.

19-11-13 16:36