Wv2 (72 gemiddeld%2c selectie) by amnesty international

wordtver volgd Huwen op z’n Saudisch

SP’er Harry van Bommel: ‘Gevangenen Guantánamo zijn welkom’ Oekraïense frontstad bloeit op Mijlpaal voor opvang mishandelde mannen in Nederland Maandblad over mensenrechten februari 2017 | Jaargang 49 #2 Losse nummers € 4‚50

WV_NR02_2017_#4.indd 1

25-01-17 12:11

INHOUD

groeten uit... Moskou

In het keukentje van het Amnesty-kantoor in Moskou stapt begin december 2016 een wat gespannen jonge vrouw binnen. Door haar vastberaden blik schemert verdriet. Anastasia Zotova (25) is de echtgenote van de Russische gewetensgevangene Ildar Dadin. Eind 2015 was hij de eerste die werd veroordeeld op basis van een omstreden wet die herhaalde overtredingen van de demonstratieregels strafbaar stelt. Dadin (34) had in zijn eentje op straat geprotesteerd tegen Poetins beleid. Hij kreeg tweeënhalf jaar cel. Zotova doet alles om haar man vrij te krijgen‚ vertelt ze bij een kop thee. En om een einde te maken aan de martelpraktijken in de gevangenis. Kort voor onze ontmoeting publiceerde online krant Meduza een schokkende brief van Dadin vanuit strafkolonie IK7 in Karelië: hij was aan handboeien opgehangen‚ met zijn hoofd in een wc-pot geduwd en bedreigd met verkrachting en de dood. Een stroom protesten en getuigenissen van ex-gevangenen kwam los‚ zegt ze. ‘Het is een informatieoorlog. De gevangenisautoriteiten noemen Ildar een “goede imitator”‚ en de staatsmedia staan aan hun kant.’ Zotova doet wat ze kan. Advocaten mobiliseren‚ media-aandacht vragen. Intussen blijven Dadins bewakers hem intimideren. ‘Ze dreigen hem te doden omdat hij klaagt. Ik vecht voor hem‚ maar weet niet of hij blijft leven.’ Na die woorden gaat ze‚ de doos met 1.460 kaarten met Nederlandse steunbetuigingen die we haar brachten onder de arm. Wanneer ze die aan haar man kan geven‚ is de vraag. Kort na ons keukentafelgesprek werd hij overgeplaatst. Waarheen wilde niemand zeggen: een maand had Zotova geen idee hoe het met Dadin ging. #WaarIsIldarDadin (#ГдеИльдарДадин) werd in Rusland trending topic. Pas op 8 januari hoort ze dat hij in de Altai Krai zit – meer dan 4.000 kilometer van haar vandaan.

Monique van Ravenstein Coördinator Rusland bij Amnesty Nederland

‘Make tea‚ not war’ Gevluchte Oekraïners geven frontstad Marioepol nieuw elan

4 6 11 12 14 16

Cover: © Tasneem Alsultan Bruiloft in Saudi-Arabië. Zie het fotoverhaal op pagina 24.

‘Misschien zijn wij wel kwetsbaarder dan vrouwen’ Mijlpaal voor Nederlandse mannenopvang

VierVijf Hoe gevluchte Oekraïners een industriestad veranderden Reportage uit Marioepol Grunberg Column Opvang voor mishandelde mannen 40 procent van de slachtoffers van huiselijk geweld in Nederland is man KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘Ik kan niet zeggen dat mijn strijd gewonnen is’ SP’er Harry van Bommel neemt afscheid van de Tweede Kamer

2 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 | Inhoud WV_NR02_2017_#4.indd 2

25-01-17 12:11

ALS EEN DARTPIJL OP EEN DRAAD

Huwen op zijn Saudisch Fotoverhaal ‘Nederland moet Guantánamo-gevangenen opnemen’ SP-Kamerlid Harry van Bommel is van mening veranderd

19 20 22 24 29 30 32

De Zaak Een signaal tegen Bashar al-Assad Obama had de Syriërs niet kunnen redden Betoog van Thomas von der Dunk ‘Onze onderzoekers raakten zelf getraumatiseerd’ Gesprek met Muthoni Wanyeki‚ directeur van Amnesty Oost-Afrika Huwen en scheiden in Saudi-Arabië In beeld Polman Column Repliek AmnestyNieuws

Waarom hebben de geallieerden tijdens de Tweede Wereldoorlog de spoorlijnen naar Auschwitz niet gebombardeerd? Dat vroeg paus Franciscus zich in 2015 openlijk af. Hadden ze daarmee niet vele levens kunnen redden? De Amerikanen en de Britten wisten wat er gaande was in het door nazi-Duitsland bezette Polen. Zo kreeg president Franklin Roosevelt in 1942 de 25-jarige Jan Karski op bezoek in het Witte Huis. De Poolse Jood vertelde hem over de Duitse gruweldaden tegen Joden die hij vlak ervoor met eigen ogen had aanschouwd. Dat leidde echter niet tot het bombarderen van spoorlijnen. Met de andere geallieerden richtte Roosevelt zich vooral op het winnen van de oorlog en het verdrijven van de nazi’s. ‘Dat er Joden naar vernietigingskampen in het oosten werden vervoerd‚ interesseerde hen niet’‚ zegt Auschwitz-overlevende Frieda Menco in de documentaire Het Spoor naar Auschwitz die de KRO half januari uitzond. Het zou kunnen dat Roosevelt inderdaad weinig solidair was met het lot van de Europese Joden. Het is echter de vraag of hij meer had kunnen doen. Precisiebombardementen bestonden nog niet. Het bombarderen van een spoorlijn was destijds zoiets als proberen met een dartpijl een draadje te raken‚ zegt militair historicus Ivo de Jong in de documentaire. En welke spoorlijn hadden de geallieerden dan moeten vernietigen? Europa had destijds al een dicht net van spoorwegen en van alle kanten werden Joden naar vernietigingskampen gestuurd‚ waarvan Auschwitz er slechts één was. Opgeblazen treinrails zouden de nazi’s bovendien in korte tijd hebben kunnen herstellen. Het verwijt dat westerse landen door anderen gepleegde gruweldaden hadden moeten voorkomen‚ is van alle tijden. Volgens sommige commentatoren had het Westen‚ de VS voorop‚ bijvoorbeeld militair moeten ingrijpen in Syrië. Of dat Syrische burgers had geholpen‚ is echter de vraag. Publicist Thomas von der Dunk betoogt op pagina 20. in elk geval van niet. SP-Kamerlid Van Bommel is het met hem eens (pagina 16). Over de Holocaust kun je achteraf zeggen dat de geallieerden wel op een andere manier veel Joden hadden kunnen redden. Niet met bommen‚ maar met een veel ruimhartiger vluchtelingenbeleid. Als de VS en Groot-Brittannië in de jaren dertig massaal Europese Joden hadden opgevangen‚ waren zij ontkomen aan de gaskamer. Misschien kan de paus zich nog eens hardop afvragen waarom die landen daar destijds zo afwijzend tegenover stonden. Uit het antwoord op die vraag zou het Westen wel eens wijze lessen kunnen trekken.

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 |

WV_NR02_2017_#4.indd 3

3 25-01-17 12:07

vijf

Stille getuige De Britse fotograaf Daniel Castro Garcia was geschokt over hoe de media de vluchtelingencrisis presenteerden. Als reactie daarop maakte hij met ontwerper Thomas Saxby in eigen beheer het fotoboek Foreigner‚ waarin de individuele vluchtelingen centraal staan. Castro Garcia ziet iedere foto als een vorm van samenwerking met zijn ‘modellen’: vooraf sprak hij uitgebreid met alle vluchtelingen. Fotograaf en model creëren zo samen een beeld. Onder hen bevond zich Madia uit Senegal (foto)‚ die in november 2015 na een levensgevaarlijke tocht aankwam in Italië. In Libië was hij er getuige van hoe mensensmokkelaars zijn beste vriend door het hoofd schoten. Bij aankomst in Italië werd Madia er onterecht van beschuldigd de kapitein van de vluchtelingenboot te zijn en zat hij vier maanden in de gevangenis. De limited edition van het boek is uitverkocht‚ maar in plaats van te investeren in een herdruk gaat Castro Garcia liever terug naar de landen waar hij fotografeerde‚ om er nieuwe beelden te schieten.

Verspreiden van ‘leugens’ strafbaar in Thailand Het wordt nóg eenvoudiger voor de Thaise autoriteiten om dissidenten aan te pakken. Dankzij enkele recente wetswijzigingen kunnen ze mensen vervolgen die via internet ‘onjuiste of gedeeltelijk onjuiste’ informatie verspreiden. Ook teksten ‘die kunnen leiden tot paniek bij de bevolking’ zijn voortaan verboden‚ net als berichten die de nationale veiligheid kunnen schaden. Critici menen dat zulke brede formuleringen de deur openzetten voor misbruik. ‘Sinds de militaire staatsgreep van mei 2014 zijn honderden activisten vervolgd omdat ze hun mening uitten via internet. De nieuwe amendementen zullen het alleen maar makkelijker maken voor de junta om critici aan te pakken’‚ stelt Azië-specialist Brad Adams van Human Rights Watch. Meer dan 350 duizend mensen ondertekenden een petitie waarin zij de nationale wetgevende assemblee opriepen de wetswijzigingen tegen te houden. Tevergeefs. De door de junta aangestelde parlementariërs stemden unaniem in met de voorstellen.

‘Mensen zeggen: “Ga terug naar je eigen land!” Maar dit ís mijn land. Pff‚ het zit me zó hoog’ Acteur Nasrdin Dchar in de Volkskrant

VIER

Schendt het WNF de mensenrechten? De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) heeft een onderzoek ingesteld naar het Wereld Natuur Fonds (WNF). Eco-guards‚ parkwachten die stropers moeten opsporen en bestrijden in een door het WNF beheerd natuurgebied‚ zouden daar leden van het Baka-volk jarenlang hebben mishandeld en bedreigd. Ook zijn er verscheidene kampen van de Baka vernield. De eco-guards zijn weliswaar in dienst van de overheid‚ maar financieel en logistiek worden ze ondersteund door het WNF. Het is voor het eerst dat de OESO een liefdadigheidsinstelling behandelt als multinational en een onderzoek tegen zo’n instelling instelt wegens mogelijke overtreding van de richtlijnen voor multinationale bedrijven. In een reactie zegt het WNF zich in te zetten om de positie van het Baka-volk te verbeteren. Het erkent echter dat ‘er duidelijk nog werk aan de winkel is’ en belooft de eco-guards mensenrechtentrainingen te geven.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 | VierVijf WV_NR02_2017_#4.indd 4

25-01-17 12:07

Obama helpt ongelovigen op de valreep Op het nippertje‚ vlak voor zijn aftreden als president‚ heeft Barack Obama een wet ondertekend waarin de VS beloven wereldwijd op te komen voor de rechten van ongelovigen. Met name genoemd zijn ‘agnosten‚ humanisten en atheïsten’. De nieuwe wet vult de reeds bestaande International Religious Freedom Act aan uit 1998‚ die de vrijheid van religie in het buitenland moest bevorderen. Die wet voorzag ook in de oprichting van de Office of International Religious Freedom‚ een waakhond die de vervolging van christenen‚ joden en andere religieuze minderheden in landen als Irak‚ Nigeria en Egypte in kaart brengt. De Amerikaanse organisatie voor humanisten AHA‚ die al jaren aandacht vraagt voor vervolgde atheïsten‚ is opgetogen. Directeur Roy Speckhardt spreekt van ‘een belangrijke stap bij het beschermen van miljoenen mensen die over de hele wereld worden onderdrukt’. In september is in Saudi-Arabië nog een man veroordeeld tot tien jaar celstraf en tweeduizend stokslagen omdat hij via Twitter had gemeld atheïst te zijn.

De notaris die discrimineerde Je wilt je testament regelen‚ maar omdat je slechthorend bent‚ regel je een schrijftolk die de woorden van de notaris op een laptop intikt zodat je kunt meelezen met wat hij vertelt. Wat blijkt? De rekening van de notaris valt bijna 300 euro hoger uit dan normaal‚ omdat de bijeenkomst meer tijd zou hebben gekost. De vrouw die dit overkwam voelde zich gediscrimineerd en stapte naar het College voor de Rechten van de Mens. Dat gaf haar gelijk. Sinds juni 2016 is het ook in Nederland verboden om onderscheid te maken op grond van handicap of chronische ziekte als je goederen of diensten aanbiedt. Notarispraktijk Lautenbach in Heemskerk maakte zich schuldig aan deze vorm van discriminatie‚ oordeelde het college half december. Het was het eerste oordeel op basis van de nieuwe wet‚ die weer is gebaseerd op het onlangs door Nederland geratificeerde VN-gehandicaptenverdrag. Notariskantoor Lautenbach weigert elk commentaar.

Etnisch profileren melden via Politie-app ‘Wat is nu weer de reden?’‚ vroeg Feyenoord-doelman Kenneth Vermeer aan de agent die hem afgelopen zomer opdroeg zijn Mercedes aan de kant te zetten. ‘Lijk ik zo zwaar op een crimineel? Moet ik elke dag worden aangehouden omdat ik zo’n auto rijd?’ Vermeer was niet de enige die vorig jaar meende dat hij slachtoffer was van etnisch profileren door de politie. Ook rapper Typhoon trok aan de bel nadat agenten hem staande hadden gehouden. Volgens de dienders paste zijn ‘profiel’ niet bij de auto waarin hij rondreed. Wie denkt te merken dat de politie zich schuldig maakt aan etnisch profileren‚ kan dat voortaan melden via de klachtenknop in de al langer bestaande Politie-app. Voorheen kon zo’n klacht alleen schriftelijk of via de site Politie.nl worden ingediend. De politie hoopt door de app een beter beeld te krijgen van de omvang van het probleem. De organisatie Controle Alt Delete vreest echter dat jongeren die dagelijks worden aangehouden er geen gebruik van zullen maken vanwege een gebrek aan vertrouwen in de politie. Daarom heeft de actiegroep een eigen app uitgebracht waarmee het mogelijk is om etnisch profileren te melden. Controle Alt Delete adviseert de melder vervolgens wat hij het beste met zijn of haar klacht kan doen. Behalve bij de politie kan die ook worden doorgegeven aan een antidiscriminatiebureau.

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 |

WV_NR02_2017_#4.indd 5

5 25-01-17 12:07

Café Izba Tsjitalnja in Marioepol waar artiesten optreden en schrijvers lezingen houden.

Make tea‚ not war‚ is nu het motto in Marioepol

Tekst: Floris Akkerman

6 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 | Oekraïne WV_NR02_2017_#4.indd 6

25-01-17 12:07

Diana Berg: ‘We kunnen er trots op zijn dat we hier de samenleving opschudden.’

Gevluchte Oekraïners uit de oostelijke regio Donbas hebben de industriestad Marioepol in Zuidoost-Oekraïne overspoeld. Hun komst brengt nieuw elan in de stad. ‘Ik had wel met een Oekraïens vlaggetje kunnen blijven zwaaien‚ maar daar breng je de samenleving niet verder mee.’

arioepol – Diana Berg is gedreven‚ energiek en heeft grootse plannen. Stralend staat ze tussen twintig vrienden die confetti de lucht in schieten en brandende sterretjes vasthouden. De 37-jarige activiste viert zowel haar verjaardag als de heropening van kunstplatform Tjoe‚ na een grondige renovatie. Tegen de muur staan moderne kunstwerken en er hangen foto’s van eerdere evenementen.

Berg is een van de zeker 105 duizend Oekraïners die sinds 2014 in Marioepol zijn neergestreken‚ als gevolg van de oorlog in OostOekraïne tussen pro-Russische separatisten en Oekraïense regeringstroepen. Zijzelf komt uit Donetsk. Doordat ze deelnam aan proOekraïnedemonstraties‚ zagen de pro-Russische rebellen die de stad in handen hadden haar als vijand. ‘Voor activisten was het leven onmogelijk geworden’‚ vertelt ze.

De vluchtelingen hebben zich overal in Marioepol genesteld. Studenten en docenten op de universiteit‚ verpleegkundigen als personeel in het ziekenhuis‚ anderen op de markt in een buitenwijk van de stad en in een voormalig studentenhuis dat wordt gebruikt als opvang. Hun komst heeft de stad met oorspronkelijk 470 duizend inwoners ingrijpend veranderd. Zo komt er een filiaal van de medische universiteit omdat studenten niet meer Oekraïne | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 |

WV_NR02_2017_#4.indd 7

7 25-01-17 12:07

‘Gevangenen uit Guantánamo zijn welkom‚ vind ik nu’ WV_NR02_2017_#4.indd 16

25-01-17 12:07

Na bijna negentien jaar neemt SP-Kamerlid Harry van Bommel (54) afscheid van de Tweede Kamer. In al die jaren was hij woordvoerder mensenrechten voor zijn partij. Van Bommel ziet het ‘uiterst somber’ in voor ‘zijn’ onderwerp. Is het dan niet juist een slecht moment om de politiek vaarwel te zeggen? Tekst: Mchiel Zonneveld Fotografie: Joost van den Broek/HH

‘N

ee‚ ik kan bepaald niet zeggen dat mijn gevecht gewonnen is’‚ zegt Harry van Bommel als het gesprek in zijn huis in Diemen nog maar net is begonnen. ‘Ik ben eerlijk gezegd uiterst somber over de huidige politieke ontwikkelingen‚ zeker als het om mensenrechten gaat. Dan heb ik het niet eens alleen over de opkomst van autoritaire leiders zoals Donald Trump‚ die openlijk zegt dat hij geen problemen met martelen heeft. Minstens zo veel zorgen maak ik me over de opkomst van een religieus radicalisme. Zelfs in een land als Indonesië‚ dat traditioneel een overwegend gematigde islam kent‚ groeit het salafisme. Overal in de wereld zie je wederzijdse polarisatie‚ in Nederland tussen een partij als Denk en de PVV. ‘En voor Nederland maak ik me zorgen over wat er in de volgende kabinetsperiode gebeurt. Je kunt er niet omheen dat er een rechts-populistische wind waait. Ondanks de recente opmerkingen van premier Rutte kan de PVV na de verkiezingen van maart nog altijd in de regering komen. En de ervaring in landen als Noorwegen en Denemarken leert dat rechts-populis-

tische regeringen weinig op hebben mensenrechten en ontwikkelingssamenwerking. ‘De PVV wil alle ontwikkelingshulp afschaffen‚ behalve noodhulp. De VVD denkt een eind in dezelfde richting. Nu is hulp wat anders dan mensenrechtenbeleid‚ maar het zijn wel aanpalende terreinen. Dat geldt vooral op het gebied van onderwijs. Goed onderwijs is een voorwaarde voor een meer gelijkwaardige positie van vrouwen en het helpt groepen voor hun rechten en vrijheid op te komen. Verder weet ik zeker dat onderwijs helpt tegen de verspreiding van religieus extremisme. ‘Laten we niet vergeten dat het beleid in Nederland in de periode dat ik in het parlement zat al behoorlijk naar rechts is opgeschoven. Ik vind vooral het gemak waarmee op ontwikkelingssamenwerking is bezuinigd schokkend. We hebben opvallend weinig protesten daartegen gehoord van de organisaties die zich met internationale ontwikkeling bezighouden. ‘Het lijkt alsof die berusten in de omslag van het politieke klimaat. In het buitenlandbeleid leggen mensenrechten nu minder gewicht in de schaal. Dat is

het gevolg van twee dramatische keuzes. De eerste is de omslag die definitief plaatsvond toen de VVD’er Uri Rosenthal minister van Buitenlandse Zaken was (2010-2012‚ red.). Voor hem was buitenlandbeleid niet meer dan handelsbevordering. In praktische zin hebben de bezuinigingen op de ambassades en de diplomatieke posten heel negatief uitgepakt. Want we hebben dus te maken met én minder diplomaten die zich met politiek en mensenrechten bezighouden‚ én met een grotere focus op het Nederlands economisch belang.’ Als dat uw analyse is‚ is het nog moeilijker te begrijpen dat u het parlement verlaat. ‘Ik ben met Kees van der Staaij (SGP) het langstzittende Kamerlid.

U staat bekend als activistisch Kamerlid‚ erg overtuigd van uw gelijk. Bent u de afgelopen negentien jaar weleens van mening veranderd? ‘Ik ben vooral veel minder optimistisch geworden over de ontwikkeling in Afrika. Het traditionele ontwikkelingsbeleid heeft de afhankelijkheid van grote delen van de bevolking niet doorbroken. Of laat ik het anders zeggen: het is met hulp vaak als met nierdialyse. De patiënt wordt er niet beter van‚ maar als je ermee stopt‚ gaat de patiënt dood. Ik geloof dat ik in de volgende fase van mijn loopbaan ook niet voor werk in Afrika zou kiezen. Eerder voor Latijns-Amerika‚ daar zie ik veel meer kansen voor ontwikkeling. Daar heb je het over andere projecten dan noodhulp‚ is er

‘Ontwikkelingshulp is als nierdialyse. Het geneest de patiënt niet‚ maar als je stopt‚ gaat hij dood’ Maar nee‚ dat is niet de reden voor mijn vertrek; ik vind de omloopsnelheid in het parlement juist te hoog. Mensen zijn nu gemiddeld 5‚7 jaar Kamerlid. In mijn ervaring had ik het vak pas na enkele jaren onder de knie‚ en dan was ík nog een paar jaar beleidsmedewerker van de fractie voor ik aantrad. Nee‚ ik stap op omdat ik nu nog iets heel anders kan gaan doen. Overigens weet ik zeker dat ik me met mensenrechten blijf bezighouden. Ik ben aan het rondkijken en solliciteren en zou graag de kans krijgen om jonge democratieën te helpen‚ bijvoorbeeld door trainingen te geven in politieke vaardigheden.’

minder hulpverslaving‚ en kom je dus verder dan die nierdialyse.’ Heeft u het gevoel invloed te hebben gehad op het mensenrechtenbeleid? ‘Zeker. Ik heb me bijvoorbeeld erg ingezet voor de vervolging van de Nederlandse ondernemer Frans van Anraat die Irak grondstoffen leverde voor het gifgas waarmee Sadam Hoessein een massamoord op de Koerden uitvoerde. Samen met D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma is het gelukt onze regering ertoe te bewegen veel kritischer de ontwikkelingen in Saudi-Arabië te volgen. Dat was dringend nodig‚ want de mensenrechten

Het Interview | nr. 2 - februari ’17 |

WV_NR02_2017_#4.indd 17

17 25-01-17 12:07

Cartoon van september 2015. Adviseur tegen Barack Obama: ‘Uw rode lijn is veranderd in een Russische landingsbaan‚ meneer’

‘Obama had de Syriërs niet kunnen redden’ Had Barack Obama in 2013 moeten ingrijpen‚ na de chemische aanvallen door het Syrische regime op de eigen burgers‚ waarmee een ‘rode lijn’ was overschreden? Een invasie zoals in Irak zou zeker geen oplossing zijn geweest‚ betoogt publicist Thomas von der Dunk. ‘Dan hadden de VS evenzeer met de handen in het haar gezeten als nu.’ Tekst: Thomas von der Dunk

a de val van Aleppo werden de blikken (weer) verwijtend op Obama gericht: waarom hebben de Amerikanen het bloedbad niet (in een veel eerder stadium) voorkomen? Waarom grepen ze niet in toen de Syrische president Bashar al-Assad in 2013 chemische wapens gebruikte en daarmee de rode lijn van zijn Amerikaanse collega Barack Obama overschreed? Weliswaar lijken de VS nu schone handen te hebben‚ maar er zijn zo wel naast honderdduizenden doden ook miljoenen extra vluchtelingen te betreuren‚ terwijl wel vaststaat dat nu‚ met Al-Assads zege‚ aan de staatsterreur en massale mensenrechtenschendingen geen einde zal komen. Dat is de wrange uitkomst van de ‘Arabische Lente’ in Syrië‚ die in 2011 ooit zo veelbelovend begon. De doden en vluchtelingen zijn ver-

oorzaakt door Al-Assads reactie op het verzet tegen zijn dictatuur‚ en hij heeft aanzienlijk meer slachtoffers op zijn geweten dan IS dat hij met zijn gewelddadige optreden pretendeert te bestrijden. Met steun van Rusland en Iran‚ die door de afzijdigheid van de VS hun kans schoon gezien hebben om hun invloed in de regio uit te breiden. De drie boosdoeners – Damascus‚ Teheran en Moskou – ontkennen burgerslachtoffers te maken‚ en bij gebrek aan een onafhankelijke pers is dat ook het beeld dat nu in de desbetreffende landen leeft: met precisiebombardementen worden slechts heel gericht ‘terroristen’ uitgeschakeld‚ collateral damage is er niet. De Russische president Vladimir Poetin loopt niet het risico dat hij‚ zoals de Amerikaanse president Lyndon Johnson bij Vietnam‚ wegens te bloedige beelden zijn oorlog aan het thuisfront verliest.

20 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 | De VS en Syrië WV_NR02_2017_#4.indd 20

25-01-17 12:07

Wat het extra wrang maakt‚ is dat Moskou en Teheran niet alleen hardnekkig ontkennen zulke slachtoffers te maken‚ maar ook geen Syriërs opvangen‚ terwijl zij medeverantwoordelijk zijn voor de vluchtelingenstroom. Slachtoffer dáárvan worden een paar nietbetrokken buurlanden als Libanon en Jordanië‚ naast Turkije en – in politieke zin – Europa‚ waar dat voor een vorm van verdeeldheid zorgt die het Poetin mogelijk maakt de EU-lidstaten tegen elkaar uit te spelen. De rest van de wereld – en dat geldt ook voor de VS‚ Saudi-Arabië en de superrijke Golfstaten – doet niets aan opvang. Dat er amper Syrische vluchtelingen in Rusland of Iran zijn‚ komt enerzijds doordat die landen ze weigeren‚ anderzijds doordat

Al-Assad heeft aanzienlijk meer slachtoffers op zijn geweten dan IS‚ dat hij pretendeert te bestrijden die vluchtelingen niet die kant uit willen. De meeste mensen die de regio verlaten‚ vertrekken naar Europa‚ dat aan dit conflict (anders dan aan menige eerdere oorlog in het Midden-Oosten) amper schuld draagt maar wel vaak het verwijt krijgt dat het niet méér vluchtelingen toelaat. De politieke paniek over hun komst‚ en de westerse verontwaardiging over de zege van de hoofdschurk‚ verklaart het verwijt aan het Westen: jullie hadden veel eerder moeten ingrijpen. Westerse nalatigheid zou hebben geleid tot de huidige uitkomst met zoveel onnodige doden en vluchtelingen. Obama had het overschrijden van zijn eigen rode lijn door Al-Assad niet mogen tolereren. Schone oorlog Maar wat‚ als hij dat indertijd inderdaad had gedaan? Laat één ding duidelijk zijn: een schone oorlog bestaat niet – ook niet als het Westen die voert. Westers militair ingrijpen had óók enorm veel slachtoffers veroorzaakt‚ en die hadden de westerse regeringen – anders dan Iran en Rusland – niet zo makkelijk voor het oog van hun eigen kiezers kunnen verbergen. De in dat opzicht tamelijk ‘virtueel’ ogende Eerste Golfoorlog van 1991‚ waarbij het de Amerikanen wel lukte om de pers op afstand te houden‚ blijft uitzonderlijk. Andere bloedige conflicten die weinig bloedige beelden opleveren‚ zoals in Darfur‚ spelen zich grotendeels buiten het zicht van de westerse publieke opinie af omdat het Westen er militair afwezig is. De vele slachtoffers die in geval van een ‘humanitaire interventie’ onvermijdelijk óók zouden zijn gevallen‚ zouden in het Westen zelf tot grote verontwaardiging hebben geleid – deels bij dezelfde critici die nu verontwaardigd zijn dat het Westen met de militaire armen over elkaar is blijven toekijken en zich tot het indienen van (bij gebrek aan een legermacht ter plekke) krachteloze VN-resoluties heeft beperkt. Het had westerse politici én militairen gedwongen voortdurend op eieren te lopen‚ omdat zowel de doden als de vluchtelingen die nu de schuld van Poetin en Al-Assad zijn‚ dan aan hen geweten zouden worden. Dat is het dilemma waarvoor het

WV_NR02_2017_#4.indd 21

Westen stond – en met het Vietnam- en Iraksyndroom in het achterhoofd heeft Obama niet zijn nek in die strop willen steken. Daarbij komt nog de vraag naar het vervolg als zo’n interventie haar doel bereikt. Het drama van de invasie in Irak leert dat de VS in een etnisch en religieus zo divers land als Syrië niet van buitenaf een democratie kunnen opleggen‚ en dat de voedingsbodem ter plaatse daarvoor ontbreekt. Indien de VS Syrië ‘veroverd’ hadden‚ hadden zij evenzeer met de handen in het haar gezeten als nu. Een makkelijke oplossing is er namelijk niet. Thans is de toekomst van dit land vooral een probleem voor Rusland‚ dat zich binnenkort mogelijk aan zijn ingrijpen vergaloppeert. Moskou zal evenmin van boven duurzame stabiliteit kunnen opleggen als de VS dat in Irak vermochten te doen. Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl Thomas van der Dunk publiceerde in januari bij uitgeverij Gibbon De uitgestelde ondergang van de wereld ‚ een bundel van zijn stukken in de Volkskrant.

advertenties

Jo korti uw ngsc ode = Feb2 016

FAIR WEAR Duurzame mode, geproduceerd onder eerlijke arbeidsomstandigheden. Met een tekst die laat zien waar jij voor staat.

NU 25% KORTING OP ALLE TRUIEN GEDURENDE DE MAAND FEBRUARI

25-01-17 12:07

‘Onze onderzoekers raakten zelf getraumatiseerd’ Betrek vluchtelingen uit ‘moeilijke’ landen meer bij de Amnesty-campagnes. En analyseer vaker de oorzaken van mensenrechtenschendingen‚ eis niet slechts vervolging van de daders. Dat zegt Muthoni Wanyeki‚ die het Amnestykantoor in Oost-Afrika leidt. ‘Je kunt niet alles terugbrengen tot de wet.’ Tekst: Marnix de Bruyne

airobi – Het is stil in het kantoor van Amnesty Oost-Afrika. Geluiden van de permanente verkeersopstopping beneden‚ op de doorgaande weg in hartje Nairobi waaraan het gebouw ligt‚ dringen amper door tot de derde verdieping. ‘Het is vakantie‚ de meesten van ons zijn gelukkig thuis’‚ zegt Muthoni Wanyeki (45)‚ een van de twee aanwezigen op deze decemberdag‚ wijzend op de bijna lege kantoortuin. ‘Ik gun het ze. Want ons team is uitgeput. Maandenlang gingen we van de ene crisis naar de andere. De onderzoekers voor Burundi en voor Zuid-Sudan raakten zelf getraumatiseerd‚ het is verschrikkelijk wat ze meemaakten.’

groepen en kennen ze de situatie en de betrokkenen goed. Dat versterkt de geloofwaardigheid van Amnesty. Maar het maakt hun werk ook extra zwaar. Bijna alle urgent actions van Amnesty voor mensenrechtenverdedigers die ze op touw helpen zetten‚ gaan over hun eigen collega’s en vrienden.’ Zo’n dertig mensen werken in de ‘hub’‚ in een kantoor dat ze deelt met de Keniaanse Amnesty-afdeling‚ waar nog eens tien mensen werken. Sommige onderzoekers hebben twee landen onder zich. Zo ‘delen’ Rwanda en Burundi een onderzoeker‚ ‘maar die was vooral druk met Burundi’‚ begint Wanyeki in vogelvlucht een ronde langs regionale zorgenkinderen. De honderden moorden en verkrachtingen van veronderstelde opposanten van de president én het geweld door gewapende rebellen eisten nu eenmaal meer aandacht op dan het ‘stabiele’ Rwanda. ‘Niet dat ik nu een Rwandees zou willen zijn’‚ relativeert ze. ‘Er is geen mensenrechtenorganisatie meer over in het land‚ de oppositie is gedecimeerd‚ de media staan onder staatscontrole. Goed‚ er is economische vooruitgang‚ maar de onderdrukking van elk dissident geluid die er gaande is‚ zal leiden tot een grote uitbarsting van geweld in dit land met zijn gewelddadige verleden. Die komt er misschien niet binnen tien‚ twintig jaar‚ maar hij komt zeker. Zo kun geen land runnen’ Nog kritischer is ze over de ‘Noord-Koreaanse’ dictatuur Eritrea. ‘Elke keer als je iets over

‘De urgent actions die onze onderzoekers schrijven gaan over hun collega’s en vrienden’ Het kantoor in Nairobi is een van de acht regionale ‘hubs’‚ die Amnesty wereldwijd heeft opgericht om onder meer het onderzoekswerk van de organisatie te decentraliseren. Wanyeki‚ veteraan in Keniaanse mensenrechtenkringen‚ zette het team ‘Oost-Afrika’ op‚ dat in 2014 van start ging. Diens taken liegen er niet om: onder de elf landen die het team onder zich heeft‚ bevinden zich Somalië‚ Zuid-Sudan‚ Burundi en Congo – waar bijna permanent sprake is van een gewapend conflict – en Eritrea‚ Ethiopië en Rwanda‚ met dictatoriale of zeer autoritaire regimes. Wanyeki: ‘Het is ons gelukt mensen aan te nemen uit landen die we onderzoeken. Vaak werkten ze voor lokale mensenrechten-

Eritrea hoort‚ gaat je bloed koken. Er zijn geen activisten of onafhankelijke journalisten meer‚ behalve in de cel. Het is ook bijna onmogelijk informatie te krijgen over wat er gebeurt. Toch hebben we iemand in het land kunnen werven die bereid is ons te helpen. Maar het is extreem riskant. ‘Wat Ethiopië betreft: onze onderzoeker voor dat land is zelf Ethiopisch‚ maar hij is nu hier in Kenia met zijn familie. Eigenlijk kunnen ze niet terug‚ vanwege de noodtoestand die daar in oktober vorig jaar is uitgeroepen. Als hij teruggaat‚ loopt hij veel risico.’ Echt vertwijfeld klinkt Wanyeki over ZuidSudan‚ waar het geweld tussen etnische groepen‚ gelieerd aan de president of de door hem in 2013 ontslagen vicepresident‚ vorig jaar dreigde te escaleren tot genocide. ‘Hoe lang moet je schendingen blijven documenteren‚ terwijl het ligt aan het politieke proces? Wat doe je als politieke spelers geen enkel gevoel van verantwoordelijkheid vertonen? Een humanitaire interventie? Wellicht. Maar door

Lynne Muthoni Wanyeki (1972) studeerde politicologie en Frans in Canada‚ waar haar moeder vandaan komt. In Kenia‚ waar ze opgroeide‚ was ze directeur van de Kenya Human Rights Commission en van de vrouwenorganisatie FEMNET. Sinds 2014 is ze directeur OostAfrika van Amnesty. Ze heeft een column in het opinieweekblad The East African.

22 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 | Amnesty’s kantoor Oost-Afrika WV_NR02_2017_#4.indd 22

25-01-17 12:07

wie? De Afrikaanse Unie? In elk geval niet door westerse landen‚ dat zou in Afrika niet geaccepteerd worden.’ De waaróm-vraag Het brengt Wanyeki op de effectiviteit van Amnesty’s werk. ‘Nog steeds is onderzoek‚ bewustmaking‚ actievoeren belangrijk. Maar wat ik mis zijn goede analyses van de oorzaken van schendingen. Natuurlijk worden in oorlogen burgers slecht behandeld en vrouwen seksueel mishandeld. De vraag is waaróm‚ en: hoe passen we die kennis toe? ‘Als we alleen maar tegen de politie zeggen: je gedrag tijdens grote demonstraties kan beter‚ hoe jij terreur bestrijdt kan beter‚ krijg je als antwoord: wat weet jij van georganiseerde misdaad? Dus moet je ze ideeën aanreiken‚ met meer op beleid gerichte aanbevelingen.’ ‘Amnesty kijkt soms nogal legalistisch naar mensenrechten’‚ vervolgt ze. ‘Dít zijn de normen‚ zó moeten ze worden geïnterpreteerd‚ dít zei de beweging er in het verleden over‚ en voor de consistentie nemen we nu hetzelfde standpunt in. Ik begrijp dat‚ ik wil het niet omlaag halen. Maar je kunt niet alles terugbrengen tot “de wet”: vervolging eisen van daders‚ is niet genoeg.

‘De ouderwetse solidariteitscampagnes werken heel vaak niet. Als de huidige regering in Kenia‚ die in mijn ogen via verkiezingsmanipulatie aan de macht is gekomen‚ een miljoen Amnesty-brieven krijgt‚ kan ze dat niets schelen. Maar wat wel? Hoe benader je assertieve regeringen?’ Ze heeft wel suggesties: betrek de diaspora van betrokken landen meer bij het werk. ‘In Kenia hadden we een enórme bijeenkomst van Ethiopiërs‚ op de dag dat de val van het communistische bewind-Mengistu werd herdacht: goed geïnformeerde mensen‚ die wilden dat Amnesty iets deed voor hun land. Kunnen we niet meer een platform voor actie worden voor mensen uit deze landen?’ Zo heeft ze meer voorbeelden van lokale successen. ‘De Keniaanse Amnesty-afdeling organiseerde in juli de grootste demonstratie die Kenia kende sinds de jaren negentig‚ na de zoveelste buitengerechtelijke executie. Het héle maatschappelijk middenveld deed mee: advocaten‚ in hun pakken en stropdassen‚ maar ook journalisten‚ de motorrijdersen de taxi-associatie. De krant Daily Nation actualiseerde een databestand met hoeveel doden er vielen door politiegeweld en hield dat bij. Met ons team werken ze er nu aan om

Massademonstratie in juli 2016 in Nairobi tegen buitengerechtelijke executies‚ na de dood van drie Kenianen onder wie een mensenrechtenadvocaat door politiekogels.

die database interactief te maken‚ zodat burgers er informatie aan kunnen toevoegen.’ Ook vertelt ze hoe het Sudan-team virtual reality gebruikte om beleidsmakers in allerlei hoofdsteden te laten ervaren wat burgers doormaakten in de door overheidsgeweld geplaagde Sudanese provincie Zuid-Kordofan. ‘Een VN-functionaris uit Sudan‚ die de schendingen ontkende‚ was bereid zo’n bril op te zetten‚ waardoor ze virtueel door een door geweld getroffen dorp liep. Ze was in tranen en zei er iets aan te willen doen.’ ‘Weet je‚ ik ben niet gek op CNN’‚ vervolgt ze bedachtzaam. ‘Maar sinds kort kijk ik naar Inside Africa en African Start-Up. Je ziet jonge Afrikanen fantastische dingen doen‚ ondanks alle tegenslagen. Dan denk je: wow‚ wat zijn er toch interessante mensen actief. Ook de Afrikaanse kunstwereld bloeit. Het is gelukkig niet allemaal doom and gloom hier.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

Amnesty’s kantoor Oost-Afrika | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 |

WV_NR02_2017_#4.indd 23

23 25-01-17 12:07

Huwen op zijn Saudisch Tekst: Carolien Roelants Fotografie: Tasneem Alsultan

oms ontmoeten bruid en bruidegom in Saudi-Arabië elkaar pas voor het eerst tijdens de bruiloft. De nieuwe echtgenoot meldt zich dan met een escorte van mannelijke verwanten aan het einde van het uitbundige vrouwenfeest. Maar vaker komt het tegenwoordig voor dat ze elkaar vóór het jawoord al een paar keer hebben ontmoet‚ natuurlijk wél in aanwezigheid van een chaperonne. Hoe dan ook worden de meeste huwelijken gearrangeerd door de twee families: die tribale traditie is nog springlevend. Maar liefde of verstand‚ kennelijk maakt dat niet zoveel uit voor de duurzaamheid van het huwelijk. Want het aantal echtscheidingen in het land is niet bijzonder hoog – volgens het Saudische Bureau voor de Statistiek 1‚1 per duizend inwoners (in Nederland zijn dat er 2‚0 per duizend). De statistieken zeggen niet wie de scheiding doorvoerde. De man‚ door driemaal de traditionele formule aan te heffen: Talaq‚ talaq‚ talaq (‘echtscheiding’)‚ hardop uitgesproken‚ maar via sms mag ook. Of de rechter‚ die de scheiding moet uitspreken wanneer de vrouw het initiatief neemt. Dan moet de man wel toestemming geven. De Saudische fotografe Tasneem Alsultan‚ geboren in de Verenigde Staten‚ sloot zelf in Saudi-Arabië zo’n gearrangeerd huwelijk toen ze 17 was. Ze scheidde tien jaar later. In de tussentijd kreeg ze twee dochters‚ haalde ze in de VS een master sociolinguïstiek‚ keerde ze terug naar Saudi-Arabië en begon ze te fotograferen. Allereerst haar dochters‚ later bruiloften en tegenwoordig ook andere onderwerpen. Alsultan heeft geluk. Ze heeft haar vader aan haar kant‚ en haar ex stond toe dat háár Een voor Saudi-Arabië niet representatieve bruiloft: de ouders van de bruid zijn Palestijns‚ vandaar dat mannen en vrouwen het feest gezamenlijk vieren.

24 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 | Saudi-Arabië WV_NR02_2017_#4.indd 24

25-01-17 12:07

Saudi-Arabië | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’17 |

WV_NR02_2017_#4.indd 25

25 25-01-17 12:07

TONZON de beste garantie

op een warmere vloer! DANKZIJ BETERE TECHNIEK

Warmere vloer door beter isolerend effect

Minder vochtproblemen

TONZON Thermoskussens isoleren op een effectievere manier dan

Deze Bodemfolie stopt de verdamping van vocht waardoor er

andere vloerisolaties. De Thermoskussens blokkeren de warmtestraling

geen vocht uit de bodem meer kan doordringen tot in de woning.

door de vloer waardoor bestaande vloeren warmer worden dan de

De warmere vloer en de lagere vochtigheid geven schimmels

lucht boven de vloer. Zelfs mensen met vloerverwarming in nieuw-

en huisstofmijten nauwelijks nog kans en de muffe geur uit de

bouwwoningen merken op dat de Thermoskussens een opmerkelijk

kruipruimte verdwijnt als sneeuw voor de zon. Het resultaat van

effect hebben: â&#x20AC;&#x153;de vloer wordt nu warm op plekken waar deze voor-

deze gecombineerde aanpak is een comfortabele, energiezuinige

heen helemaal niet warm werdâ&#x20AC;?. Het wooncomfort stijgt daarmee

en gezonde woning.

aanzienlijk. En het gasverbruik wordt beduidend minder. Bij woningen met radiatoren scheelt de energiebesparing gemiddeld 15 tot 20% en

Meer informatie of een vrijblijvende offerte?

bij woningen met vloerverwarming tot wel 40%.

Kijk snel op tonzon.nl

TONZON Vloerisolatie: een klasse apart I: tonzon.nl E: info@tonzon.nl T: 0900 - 28 66 966 (0,10 p/min)

25-17-016_TonZon_WordtVervolgd_220x275.indd 1 WV_NR02_2017_#4.indd 36

17-01-17 12:34 25-01-17 12:11