Laatste gesprek: Decembermoordenverdachte Ruben Rozendaal Racisme in Timboektoe ‘Waarom werd mijn paspoort ingenomen?’
wordtver volgd
Maandblad over mensenrechten februari 2018 | Jaargang 51#2 Losse nummers € 4‚50
In Kameroen willen de meisjes geen vrouw worden WV_NR02_2018#3.indd 1
24-01-18 12:39
INHOUD
groeten uit... Nizjni Novgorod
Dit verhaal móest ze me vertellen toen ze hoorde dat ik langskwam‚ zegt hoofdcurator Marina Sjajchoetdinova (54) uitgelaten. Ze loopt in het Sacharovmuseum in Nizjni Novgorod‚ de op vier na grootste stad van Rusland‚ naar een zwartwitfoto van Karel van het Reve. Dankzij hem‚ vertelt ze‚ leerde de wereld in 1968‚ nu vijftig jaar geleden‚ de inmiddels overleden Andrej Sacharov kennen. ‘En dan komt uitgerekend nu een Nederlandse journalist langs. Dat moet Sacharov zo gewild hebben.’ In dat jaar publiceerde Het Parool een kritisch artikel van Sacharov over de Sovjet-Unie. Van het Reve‚ toen correspondent in Moskou‚ had het essay in handen gekregen en vertaald. Daarna volgde The New York Times en ontdekte de buitenwereld de vader van de Russische waterstofbom. Tot afgrijzen van de Sovjetmachthebbers. Ze ontsloegen de dissident van het nucleaire instituut waar hij werkte. Maar Sacharov ging door met het bekritiseren van de Sovjet-Unie en bleef contact zoeken met buitenlandse journalisten. Uiteindelijk verbande het Kremlin hem in 1980 naar Nizjni Novgorod‚ vierhonderd kilometer ten oosten van Moskou‚ toen Gorki geheten en afgesloten voor buitenlanders‚ zodat Sacharov geen interviews kon geven aan buitenlandse media. Hij had zelfs geen telefoon tot zijn beschikking. Van zijn woning is nu een museum gemaakt. Sjajchoetdinova laat me een kopie zien van Het Parool met het eerste artikel van Sacharov. Ooit meegenomen door Alexander Münninghoff‚ die net als Van het Reve correspondent in Moskou was. Ze raakt er niet over uitgesproken. ‘Van het Reve‚ Münninghoff en nu jij hier‚ jullie horen bij elkaar.’ Ze ratelt enthousiast door en geeft een boks. Persoonlijk heb ik mijn bedenkingen: aan deze twee journalistieke grootheden kan ik niet tippen.
Floris Akkerman
Als je paspoort wordt ingenomen ‘Mijn toekomst belandde in de prullenbak’
6
4 6 11 12 14
Cover: © Heba Khamis Wetshibi uit Kameroen probeert haar borstgroei tegen te gaan. Zie p. 24
16
Dissidenten onder Trump Stephen King en andere grote schrijvers komen in verzet
12
VierVijf Paspoortmaatregel ‘Ik weet niet wat ik heb gedaan’ Grunberg Column Er was eens… de waarheid Literatuur als wapen tegen Trump KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘Het was Bouterse die opdracht gaf en zelf moordde’ Ruben Rozendaals laatste interview
2 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 | Inhoud WV_NR02_2018#3.indd 2
24-01-18 12:39
ZELFMOORDENAARS
‘Ik ben onschuldig’ Decembermoordenverdachte Ruben Rozendaal vlak voor zijn zelfmoord
16
19 20 23 24 30 31 32
Racisme in Timboektoe Eeuwenlange spanningen tussen donker- en lichtgekleurde Malinezen
20
Mounir Samuel Gastcolumn Doordrenkt van racisme De geschiedenis van Timboektoe Polman Column Liever een jongen zijn Geweld tegen vrouwen in Kameroen Goed nieuws Chinese dichter en zijn drukker vrijgelaten Repliek AmnestyNieuws
‘Ik ga mezelf van kant maken.’ Dat zei Ruben Rozendaal eind november in Paramaribo tegen correspondent Armand Snijders‚ die niet zeker wist of hij die aankondiging serieus moest nemen. De Surinaamse oud-militair die in oktober nog twintig jaar tegen zich hoorde eisen in het Decembermoordenproces‚ zei immers al vijf jaar dat hij zichzelf van het leven zou beroven. Bovendien zei hij ook dat hij het eigenlijk zijn dochter niet wilde aandoen. De Bosnische-Kroaat Slobodan Praljak had woensdag 29 november wel al zelfmoord gepleegd. Voor de ogen van de rechters van het Joegoslavië-tribunaal dronk de 72-jarige oorlogsmisdadiger een bekertje cyaankali leeg. Kort ervoor was hij in hoger beroep veroordeeld tot twintig jaar celstraf. Na zijn dood werd Praljak in Kroatië geëerd. Overal werden kaarsjes aangestoken‚ in het parlement was er een moment van stilte en de Kroatische premier Andrej Plenkovic´ verklaarde dat Praljaks dood de ‘diepe morele onrechtvaardigheid’ van het tribunaal weerspiegelde. Enkele weken later sloot het tribunaal‚ zoals aangekondigd‚ definitief zijn deuren. Praljak was niet de eerste door het tribunaal veroordeelde oorlogsmisdadiger die zelfmoord pleegde. In 2006 ging Boban Babic´ hem voor. De Servisch-Kroatische ex-president kon niet meer leven met zijn schuldgevoel. Drie jaar eerder had hij zichzelf vrijwillig bij het tribunaal gemeld. Babic´ had oprecht spijt en bekende al zijn wandaden. Hij kreeg uiteindelijk dertien jaar celstraf. Daarnaast getuigde Babic´ tegen voormalige strijdmakkers‚ die daardoor veroordeeld werden. Anders dan Praljak kreeg Babic´ na zijn zelfmoord vrijwel geen verering. Ook Ruben Rozendaal wordt in eigen land gezien als een verrader. In 2012 getuigde hij tegen zijn voormalige vriend Desi Bouterse en verklaarde onder meer dat de huidige president van Suriname bij de Decembermoorden aanwezig was en twee slachtoffers met eigen handen had gedood. Zelf zegt Rozendaal onschuldig te zijn. Maar veel Surinamers wantrouwen hem. Zij herinneren zich nog hoe Rozendaal in de jaren tachtig als jonge militair vanuit de laadbak van een pick-up met een machinegeweer iedereen angst aanjaagde. In het gesprek met Wordt Vervolgd‚ dat hij zag als ‘het hol van de leeuw’ (zie pagina 16)‚ sprak hij niet graag over zijn eigen rol. Liever had hij het over de gruweldaden van Bouterse. En niet lang na het interview deed Rozendaal alsnog wat hij al jaren had aangekondigd. Op 1 december sneed hij de ader in zijn bovenarm door en bloedde dood.
Arend Hulshof hoofdredacteur
De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 |
WV_NR02_2018#3.indd 3
3 24-01-18 12:39
vijf © Hadeer Mahmoud
VIER
Daar wacht de bruid De 27-jarige Egyptische grafisch ontwerper Omnia Magdy draagt haar trouwjurk. Haar beoogde echtgenoot‚ persfotograaf Omar Abdel Maqsod‚ werd twee weken voor hun huwelijk in 2014 gearresteerd. Omnia heeft sinds Omars opsluiting hemel en aarde bewogen om hem weer vrij te krijgen. Ze schakelde advocaten in‚ nam contact op met mensenrechtenorganisaties en sprak op conferenties over het repressieve beleid van de nieuwe Egyptische president‚ generaal Abdel Fattah el-Sisi. Tevergeefs. Ruim drie jaar later zit Omar nog altijd vast. Hij werd tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld omdat hij zou hebben deelgenomen aan een protest waarbij auto’s in brand werden gestoken. Omar heeft altijd ontkend dat hij bij de betreffende demonstatie aanwezig was. Aanvankelijk probeerde Omnia de moed erin te houden‚ bijvoorbeeld door op Omars verjaardag een taart van papier mee te nemen naar de gevangenis. Maar uiteindelijk bleek zijn detentie een te grote wissel te trekken op hun relatie. ‘De bezoeken aan hem werden een onverdraaglijke marteling’‚ vertelt Omnia. Ze deed een zelfmoordpoging en Omar besloot hun relatie te beëindigen.
#MeToo wordt #WoYeShi Het heeft even geduurd maar ook Chinese vrouwen beginnen zich uit te spreken tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag. Begin dit jaar beschuldigden vijf Chinese vrouwen een hoogleraar aan de universiteit van Peking ervan dat hij hen seksueel had lastiggevallen tijdens hun studie. De universiteit stelde een onderzoek in en schorste de professor. Gesterkt door dit succes moedigt een van de slachtoffers‚ de wetenschapster Luo Qianqian‚ andere Chinese slachtoffers aan om ook hun verhaal te doen‚ onder vermelding van de hashtag #WoYeShi (de Chinese variant van #MeToo). En die oproep leidt inderdaad mondjesmaat tot nieuwe getuigenissen op het Chinese sociale netwerk Weibo. Dat de #MeToo-beweging nog niet zo groot is als elders is het gevolg van censuur‚ zei Leta Hong Fincher‚ een deskundige op het gebied van Chinees feminisme‚ in The Guardian. De leiding van het land‚ die bijna volledig uit mannen bestaat‚ zou bang zijn dat de aandacht voor seksuele misdrijven tot sociale onrust kan leiden en bagatelliseert daarom de klachten. In 2015 werden nog vijf feministen opgepakt omdat ze van plan waren om in het openbaar vervoer stickers te plakken tegen seksuele agressie.
‘Ik had van tevoren nooit kunnen bedenken hoe dramatisch peace keeping operations kunnen verlopen als er geen vrede ís om te bewaken’ VN-secretaris-generaal António Guterres in College Tour
YouTube verslikt zich in protestoproep De Russische oppositiepoliticus Alexei Navalny heeft niet alleen te maken met tegenwerking vanuit het Kremlin‚ ook YouTube zette hem kort voor de jaarwisseling de voet dwars. De site verwijderde een video van de dissident‚ die even daarvoor van de Centrale Verkiezingscommissie te horen had gekregen dat hij vanwege een veroordeling voor verduistering niet mag deelnemen aan de presidentsverkiezingen van maart. Navalny riep op om de ‘nep’verkiezingen te boycotten en deel te nemen aan demonstraties. YouTube zei dat de video niet door de beugel kon omdat Navalny ‘onrechtmatige hashtags’ onder de beelden had geplaatst. Een nogal curieuze verklaring: het ging om hashtags van het type #Navalny2018 en #staking. De videodienst erkende de fout en zette de protestoproep van Navalny‚ die in 2012 een van de drijvende krachten was achter de grote demonstraties die volgden op de volgens velen frauduleus verlopen verkiezingen‚ binnen een paar uur weer online. Alle ophef zorgde wel voor meer kijkers: de protestvideo was goed voor ruim 1‚6 miljoen views.
4 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 | VierVijf WV_NR02_2018#3.indd 4
24-01-18 12:39
© HH
Wereldkampioene wil niet schaken in Saudi-Arabië Het kostte haar twee wereldtitels en 160 duizend dollar‚ maar de Oekraïense schaakster Anna Muzychuk was onvermurwbaar. Ze weigerde mee te doen aan het wereldkampioenschap snelschaken dat eind 2017 in de Saudische hoofdstad Riyad werd gehouden. De reden? De strenge kledingregels die in het land gelden. In februari vorig jaar moest Muzychuk tijdens een toernooi in Iran ook al een hijab dragen en dat was haar slecht bevallen. Hoewel de Saudische autoriteiten onder druk van de wereldschaakbond FIDE in de speelruimte ‘slechts’ een donkere broek en een hooggesloten witte blouse verplicht stelden voor de deelneemsters‚ voelde de 27-jarige schaakkampioene er niets voor om nogmaals als ‘een tweederangs schepsel’ over straat te moeten gaan. ‘Ik ben niet politiek‚ ik wil simpelweg onder normale omstandigheden kunnen deelnemen aan het toernooi’‚ schreef ze in een Facebook-bericht. Muzychuk kreeg veel bijval. Haar bericht werd meer dan 77 duizend keer gedeeld. ‘Dank voor de talloze steunbetuigingen’‚ schreef ze toen het verlies van de twee wereldtitels op 31 december definitief was geworden. ‘In het nieuwe jaar hoop ik mijn titels terug te veroveren.’
Recht op tampons De Britse politie heeft structureel te weinig aandacht voor menstruerende vrouwen en meisjes. Dat stelt de Independent Custody Visiting Association (ICVA)‚ die zich inzet voor betere gevangenisomstandigheden‚ in een brief aan de ministers van Binnenlandse Zaken en Gelijke Rechten. Uit inspecties van politiecellen blijk dat vrouwen soms zonder ondergoed in een papieren pak worden gehesen en in een politiecel worden gezet. ‘Waardigheid voor gevangenen betekent ook dat geen enkele vrouw bloedend in een cel wordt achtergelaten’‚ zegt ICVA in de brief. Volgens de vereniging hebben vrouwen in politiecellen recht op tampons of maandverband‚ een wasbak om hun handen te wassen en een vrouwelijke agent die hen naar de wc begeleidt. Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft inmiddels beloofd om te kijken hoe de voorzieningen voor vrouwelijke verdachten kunnen worden verbeterd.
Vrouwen niet hetzelfde loon als mannen? Boete! Volgens het World Economic Forum (WEF) is er geen land ter wereld waar mannen en vrouwen zo gelijkwaardig zijn als in IJsland. Al negen jaar staat het eiland bovenaan de lijst waarin het WEF landen rangschikt op gelijkheid tussen man en vrouw. En gelet op nieuwe wetgeving voor gelijke beloning die begin dit jaar van kracht is geworden‚ is IJsland niet van plan die positie snel op te geven. IJslandse werkgevers zijn weliswaar sinds 1961 verplicht om mannen en vrouwen hetzelfde te betalen‚ in de praktijk verdienen vrouwen nog altijd 14 tot 20 procent minder dan mannen. Sinds 1 januari moeten IJslandse bedrijven en organisaties waar 25 mensen of meer werken daarom kunnen aantonen dat ze mannen en vrouwen hetzelfde belonen voor hetzelfde werk. Lukt dat niet‚ dan kunnen de werkgevers een boete tegemoetzien. Terwijl de IJslandse werkgeversorganisatie klaagt over het extra papierwerk als gevolg van de nieuwe regels‚ is Dagny Osk Aradottir Pind van de IJslandse vereniging voor vrouwenrechten blij. ‘We vragen hier al tientallen jaren aandacht voor’‚ zegt ze. ‘Eindelijk zijn we nu op het punt gekomen dat mensen beseffen dat de wetgeving die we hiervoor hadden niet voldoende was en dat we er een schepje bovenop moeten doen.’
VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 |
WV_NR02_2018#3.indd 5
5 24-01-18 12:39
‘In een flits belandde mijn toekomst in de prullenbak’ Als de overheid vermoedt dat je gevaarlijk of risicovol bent‚ mag ze je vrijheid inperken. Dat hoort bij de maatregelen tegen radicalisering en terrorisme. Maar hoe vergaat het degenen die hier onverwacht mee te maken krijgen? ‘Ik weet niet wat ik heb gedaan en ook niet waarom dit nu gebeurt.’
Tekst: Maaike de Hon Illustraties: Odilo Girod
‘U
w paspoort wordt ingenomen omdat er gegronde vermoedens bestaan dat u naar Syrië wil uitreizen om zich daar te voegen bij een terreurgroep.’ Verbijsterd leest Saida (23) de brief van de overheid die in het najaar van 2014 op haar deurmat valt. ‘Ik dacht bij mezelf‚ waar komt dat vandaan? Wanneer heb ik ooit in mijn leven gezegd dat ik naar Syrië wilde? Waaruit blijkt dat?’ Met een rechtshulpverlener probeert ze de redenen voor het innemen van haar paspoort te achterhalen. Er zou een proces-ver-
baal aan ten grondslag liggen‚ maar ondanks dringende verzoeken aan haar gemeente‚ de politie en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) kan niemand Saida inzage verschaffen. Aan haar zoektocht naar het hoe en waarom komt een einde als ze in april 2015 even plotseling als het werd ingenomen haar paspoort weer terugkrijgt. Aan het hele proces is geen rechter te pas gekomen. In het Actieprogramma Integrale Aanpak Jihadisme (2014) van de Nederlandse overheid
6 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 | Paspoortmaatregel en uitreisverbod WV_NR02_2018#3.indd 6
24-01-18 12:39
Paspoortmaatregel en uitreisverbod | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 |
WV_NR02_2018#3.indd 7
7 24-01-18 12:39
Er was eens… de waarheid De waarheid moest eraan geloven‚ in het eerste jaar van het presidentschap van Donald Trump. Salman Rushdie‚ Stephen King en andere Amerikaanse schrijvers komen in verzet. Zijn verhalenvertellers daar de nieuwe dissidenten? Tekst: Karlijn van Houwelingen
S
© Getty
alman Rushdie ging op 8 november 2016 voor het eerst stemmen als Amerikaans staatsburger. Trots plaatste de naar New York verhuisde Brits-Indiase schrijver een selfie op Twitter. Zijn uitgelaten ‘Graag gedaan‚ Madam President’ staat nog steeds boven aan zijn Twitterprofiel‚ een jaar nadat de man die Rushdies kandidaat uit het politieke speelveld veegde het Witte Huis betrok. Sinds de winst van Donald Trump tweette Rushdie nooit meer. Hij vond de boze‚ verongelijkte ondertoon van Twitter toch al niks‚ zegt hij in het kantoor van zijn uitgever in New York. Collega-schrijver Stephen King pakt het anders aan: hij ontpopte zich op zijn door ruim 4 miljoen mensen gevolgde Twitteraccount juist tot een uitgesproken criticus
van de Amerikaanse president. ‘Mijn nieuwste horrorverhaal: er was eens een man genaamd Donald Trump‚ en hij stelde zich kandidaat voor het presidentschap. Sommige mensen wilden dat hij won’‚ spotte hij op het hoogtepunt van de campagne. Het zat Trump kennelijk zo dwars‚ dat hij het account van de horrorkoning blokkeerde. Kings vrouw zou willen dat hij zijn toon wat matigde – voor het gesprek drukt ze hem op het hart het over zijn nieuwe boek‚ en niet wéér over de president te hebben. Maar Stephen King kan het niet laten. ‘Hoe succesvoller je bent‚ des te gevaarlijker dat is’‚ trapt hij af. ‘Je kunt die macht aanwenden om te zeggen: je moet alles op mijn manier doen‚ ik luister niet naar je kritiek. Degene die hier nu het hoogste ambt vervult‚ heeft zo’n houding. Terwijl het juist in die positie zo belangrijk is je oren open te houden.’ Open brief Al voor de presidentsverkiezingen‚ toen Trump zich kandidaat had gesteld‚ zagen Amerikaanse schrijvers een speciale taak
schrijvers ondertekenden de brief‚ onder wie behalve Rushdie en King ook Jennifer Egan‚ Dave Eggers en Nicole Krauss: ‘Omdat wij ons‚ als schrijvers‚ ten zeerste bewust zijn van de vele manieren waarop taal misbruikt kan worden in de naam van macht.’ Toen Trump toch president werd‚ namen sommigen uit die literaire kringen een nieuwe rol op zich‚ een beetje als die van dissident in een autoritair regime. Zo ook Salman Rushdie‚ lieveling van de literaire elite‚ die jaren ondergedoken zat vanwege een fatwa uit Iran‚ en Stephen King‚ thrillerschrijver voor de massa. ‘Paradoxaal genoeg’‚ zegt Rushdie‚ ‘denk ik dat literatuur ons er in deze tijd aan kan herinneren dat er zoiets als de waarheid bestaat. En dan bedoel ik waarheden over de menselijke natuur‚ over hoe we leven. Nu we aangemoedigd worden onze identiteit nauwer en nauwer te definiëren‚ kunnen romans ons laten zien dat identiteit zo niet werkt. Ieder mens herbergt tegenstrijdige kanten. Literatuur kan de complexiteit van de menselijke natuur laten zien.’ Beroemde karakters uit klassiekers bedoelt Rushdie‚ zoals Madame Bovary‚ die niet simpelweg een overspelige echtgenote is of een vrouw uit de middenklasse op zoek naar zingeving. ‘Emma Bovary is wel vijfentwintig dingen tegelijk. Hetzelfde geldt voor Anna Karenina. En voor ons allemaal.’ Rushdies jongste roman De Familie Golden‚ die in september verscheen‚ is geïnspireerd op de huidige politieke realiteit. Het zit vol verwijzingen naar een cartoonesk figuur met gekleurd haar als opvolger van president Obama. Rushdie paste in het tijdperk van fake news zijn stijl aan: voorheen was in zijn boeken de grens tussen fictie en werkelijkheid dun. Maar op meer fantasie zit de wereld niet te wachten‚ concludeert Rushdie nu. ‘Mijn voorlaatste boek was magischrealistisch‚ fabelachtig. Nu is het tijd voor iets anders. Nu er zoveel gelogen wordt‚ wil ik geen boeken meer schrijven die dat ook doen.’
> Stephen King: ‘Mijn nieuwste horrorverhaal: een man genaamd Trump stelde zich kandidaat voor het presidentschap. Sommigen wilden dat hij won’ liggen: het Amerikaanse volk bij de les houden. In een open brief riepen ze de kiezers op niet op Trump te stemmen. Honderden
12 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 | Een jaar Trump WV_NR02_2018#3.indd 12
24-01-18 12:39
alleen overbleven‚ zou er geen verhaal zijn. Vrouwen zouden goed samenwerken.’
De Familie Golden zet aan het denken over onze groeiende‚ soms benauwende obsessie met identiteit. ‘God is dood en identiteit vult het vacuüm’‚ schrijft Rushdie in het boek. Het is zijn verklaring voor de populariteit van Trump: de identiteitscrisis van Amerikanen in een tijd van toenemende diversiteit‚ en Trumps belofte het land ‘terug te pakken’ en simpelere tijden te doen herleven. ‘Trump is achtergrond‚ deel van het portret van de tijd waarin het verhaal zich afspeelt’‚ licht Rushdie toe. ‘Ik heb geen allegorie geschreven‚ het is een tragedie. Ook op het publieke niveau. Het optimisme van de VS verpletterd zien worden‚ dat is een tragedie‚ zoals die zich ook afspeelt in het privéleven van de familie die centraal staat. Er klinkt een tragische echo tussen het publieke en het private.’ Ook Stephen King gaat‚ buiten zijn Twitteraccount‚ subtiel te werk: hij waakt ervoor politieke pamfletten te schrijven. Het verhaal moet nog steeds leidend zijn‚ vindt hij. In Schone Slaapsters (januari 2017)‚ het boek dat hij met zijn zoon Owen schreef‚ is de wereld zonder vrouwen komen te staan – ze vallen een voor een in slaap door een mysterieuze ziekte. Dat verhaal komt niet toevallig na de verkiezingen waarin de ambities van de potentieel eerste vrouwelijke president van de VS om zeep geholpen werden door een machoman. King: ‘Ik zie mannen als de meer agressieve sekse‚ degenen met kortere lontjes‚ geneigd de confrontatie te zoeken. Kijk naar Donald Trump en Kim Jong-un. Als ik de mannen in slaap zou laten vallen en vrouwen
Ook bestsellerschrijfster Jenna Blum‚ bekend van het oorlogsboek Het Familieportret‚ verwerkt haar politieke kritiek niet letterlijk in haar werk. Maar in publieke optredens is ze wél uitgesproken over Trump – juist omdat ze zich na jaren onderzoek voor haar boeken extra zorgen maakt. ‘Trumps ideologie doet me denken aan pre-nazi-Duitsland. Hij is antipers‚ antimoslim‚ isolationistisch. Ik geloof niet dat Trump zoals Hitler erop uit is een volk uit te roeien. Maar hij speelt wel in op dezelfde angsten bij een deel van het publiek. Soms woord voor woord – vervang jood maar voor moslim.’ Die overtuiging beïnvloedt haar literaire keuzes. Blum werkt aan een nieuwe roman die zich afspeelt in Duitsland net vóór de
bezorgd bent over wat er vandaag de dag gaande is‚ lees over de geschiedenis en leer daarvan’‚ speechte hij laatst hartstochtelijk bij een prijsuitreiking. In een telefonisch interview benadrukt Hanks: ‘Non-fictieschrijvers zijn hun gewicht in goud waard. Maar schrijvers van fictie geven ook commentaar op de wereld. Zij tonen het grotere plaatje‚ de betekenis van gebeurtenissen‚ de consequenties ervan. Daarvoor is tijd nodig‚ soms misschien wel honderd jaar. Maar goede literatuur biedt ons inzicht door het extra gewicht en het effect van de tijd die voorbij is gegaan.’ Natuurlijk zijn lang niet alle Amerikaanse auteurs geïnspireerd door het huidige politieke klimaat; nu de werkelijkheid zo absurd © Reuters
© Julius Schrank/HH
> Jenna Blum: ‘In deze politieke tijden moeten verhalen over de Holocaust verteld blijven worden. Mensen zeggen het me soms ronduit op sociale media: dat het allemaal niet gebeurd zou zijn’
Salman Rushdie:‘Literatuur kan ons eraan herinneren dat er zoiets als de waarheid bestaat. En dan bedoel ik waarheden over de menselijke natuur‚ over hoe we leven’ > opkomst van de nazi’s‚ bedoeld als waarschuwing aan Amerikanen. Blum: ‘In deze politieke tijden moeten verhalen over de Holocaust verteld blijven worden. Mensen zeggen het me soms ronduit op sociale media: dat het allemaal niet gebeurd zou zijn. Hoe vaker ik zulke dingen hoor‚ hoe vastbeslotener ik ben om erover te blijven schrijven.’ Drijfveer Verhalenverteller Tom Hanks‚ wereldberoemd als acteur maar als schrijver nog een groentje (hij debuteerde in oktober 2017 met de bundel Een stel verhalen)‚ heeft eenzelfde drijfveer. De geschiedenis moet naverteld worden‚ zegt hij stellig‚ om te voorkomen dat die de kans krijgt zich te herhalen. Zijn nieuwste film The Post is een goed getimede ode aan de vrije pers‚ waarin The Washington Post ondanks dreigementen uit het Witte Huis de uiterste kritische Pentagon Papers over de oorlog in Vietnam onthult. ‘Als je
is‚ zijn sommigen bang dat hun werk wordt ingehaald door de realiteit. ‘De uitdaging om sciencefiction niet op kale namaak te laten lijken‚ is een veel grotere taak geworden’‚ klaagde bijvoorbeeld sciencefictionschrijver John Scalzi in de Los Angeles Times. Salman Rushdie hoopt eigenlijk vooral dat niet álles over Trump zal blijven gaan. ‘Heb je het nu over mode‚ dan gaat het meteen over zijn geschiedenis met modellen. Eten – voor je het weet gaat het over de restaurants waar zijn familie dineert. Ik wil niet dat hij het gesprek zo kan domineren.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
Een jaar Trump | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 |
WV_NR02_2018#3.indd 13
13 24-01-18 12:39
‘De geschiedenis van Timboektoe is doordrenkt van racisme’ Sociale en politieke problemen zijn in de Malinese regio Timboektoe al jarenlang een katalysator voor racistisch geweld. ‘Zowel licht- als donkergekleurde Malinezen hebben de neiging neer te kijken op mensen met een andere huidskleur.’ Tekst: Gerbert van der Aa
T
imboektoe – Maryam Wallet Jiddou (25)‚ een Malinese Toeareg‚ krijgt op straat in Timboektoe regelmatig racistische verwensingen naar haar hoofd. ‘Kinderen noemen ons roodhuiden’‚ vertelt ze. ‘En volwassenen roepen dat alle Toearegs moeten oprotten.’ In 2013 en 2014 werden tientallen Toearegs‚ die gemiddeld een lichtere huid hebben dan andere Malinezen‚ dood teruggevonden nadat ze door het Malinese leger of leden van burgermilities waren gearresteerd. Wallet Jiddou besloot te vluchten naar buurland Mauritanië‚ om pas een paar maanden geleden terug te keren. ‘Het lijkt nu wat veiliger’‚ zegt ze. ‘Ondanks de aanhoudende scheldpartijen.’ In het gemeentehuis van Timboektoe‚ een oud stenen gebouw met kleine ramen‚ bezoekt Wallet Jiddou een bijeenkomst met een kleine honderd andere teruggekeerde Toeareg-vluchtelingen. Vrijwel allemaal zijn ze destijds gevlucht voor racistisch geweld. ‘Iedere Toeareg hier kent wel iemand die is vermoord.’ In samenwerking met de UNHCR‚ de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties‚ is een re-integratieprogramma op-
gezet. In een toespraak benadrukt de burgemeester dat er in Timboektoe ruimte is voor alle etnische groepen‚ ongeacht hun huidskleur. Iedere volwassene krijgt vervolgens 115 duizend CFA (175 euro). Veel Malinezen beweren dat Toearegs van nature onruststokers zijn. Ze wijzen erop dat Toeareg-rebellen in 2012 een verbond met Al Qaida sloten om een eigen staat te stichten in Noord-Mali. De alliantie viel al snel uiteen: de jihadisten grepen de macht en het seculiere deel van de onafhankelijkheidsstrijders sloeg op de vlucht. Franse militairen herstelden de orde‚ waarna de jihadisten een terreurcampagne begonnen tegen iedereen die hun ideeën niet steunde. ‘De Toeareg krijgen collectief de schuld van de huidige ellende’‚ zegt Wallet Jiddou. ‘Veel Malinezen willen niet begrijpen dat ik net zo’n hekel heb aan die jihadisten als zijzelf.’ Arrogant gedrag In de Sahel‚ de Afrikaanse regio waar de Sahara overloopt in de savanne‚ is racisme een diepgeworteld probleem. Lichtgekleurde bevolkingsgroepen‚ meestal van Noord-Afrikaanse Berber-afkomst‚ kunnen het vaak slecht vinden met donkergekleurde bevolkingsgroepen uit de meer zuidelijke streken. Een van de belangrijkste pijnpunten is de Trans-Sahara slavenhandel. In het huidige noorden van Mali namen Toearegs eeuwenlang leden van andere bevolkingsgroepen gevangen‚ waarna ze de menselijke handelswaar als vee dwars door de woestijn naar het noorden dreven. De slaven‚ behorend tot donkergekleurde bevolkingsgroepen als de Bambara en de Songhai‚ behoorden in hun ogen tot een minderwaardig ras. Tegenwoordig zijn de rollen min of meer omgedraaid. Na de onafhankelijkheid in 1960 kwamen in Mali donkergekleurde Afrikanen
aan de macht. Lichtgekleurde Afrikanen‚ die slechts zo’n 5 procent van de Malinese bevolking vormen‚ klagen sindsdien over discriminatie. Donkergekleurde Malinezen zouden hen willen straffen vanwege het slavernijverleden. De regering in de hoofdstad Bamako geeft volgens de Toeareg mede daarom weinig geld uit aan ziekenhuizen en scholen in het noorden. Ook in de nationale politiek voelen lichtgekleurde Malinezen zich ondervertegenwoordigd. ‘Ik heb een hekel aan het opportunisme van de Toeareg’‚ zegt El Hadj Djitteye (31)‚ onafhankelijk journalist uit Timboektoe. ‘Ze denken vaak alleen aan zichzelf. Het welzijn van de rest van de Malinezen interesseert hen niet.’ Djitteye‚ een Songhai‚ doet weinig moeite om zijn afkeer van de Toeareg te verbergen. ‘Toearegs kijken al eeuwenlang neer op andere bevolkingsgroepen. Die houding zit diep in hun cultuur. Daar kan ik niet zomaar overheen stappen.’ Gekleed in een strak zwart T-shirt drinkt Djitteye cola op het terras van een hotel in Timboektoe. De moordpartijen in 2013 en 2014 waren volgens hem de culminatie van jarenlange opgekropte woede. ‘Ik keur geweld af‚ maar ik kan de haatgevoelens van veel donkergekleurde Malinezen wel begrijpen. De geschiedenis van Timboektoe is doordrenkt van racisme. Als je bepaalde bevolkingsgroepen generaties lang vernedert‚ is een gewelddadige reactie een logisch gevolg.’ De VN en andere hulporganisaties initiëren na elke opstand projecten om de verschillende bevolkingsgroepen in Timboektoe met elkaar te verzoenen‚ maar heel succesvol zijn die initiatieven niet. ‘Ik heb vrijwel geen contacten met Toearegs’‚ reageert Djitteye. ‘Desondanks besef ik dat we tot elkaar veroordeeld zijn.’ Onafhankelijkheid voor Noord-Mali is
20 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 | Racisme in Timboektoe WV_NR02_2018#3.indd 20
24-01-18 12:39
© Gerbert van der Aa
ve islam-kritieken publiceerden lokale wetenschappers verhandelingen over onder meer astronomie en het belang van borstvoeding. Studenten kopieerden met de pen Wetenschappelijk hart boeken‚ net zoals christelijke monniken dat In het oude centrum van Timboektoe staat de in Europa deden. Sankoré-moskee‚ een prachtig lemen gebouw Ook racisme was onderwerp van studie. met een minaret waaruit houten stokken ste‘Geleerden in Timboektoe stelden het al in de ken. Als er door de regen stukken leem wegzestiende eeuw ter discussie’‚ zegt historicus spoelen‚ klimmen bouwvakkers over de uitstekende punten omhoog om het pleisterwerk Salem Ould Elhadj (80). ‘Ze vroegen zich af of donkergekleurde mensen onder alle omstante repareren. Voor de deur van de moskee zit digheden tot slaaf gemaakt konden worden‚ de imam op een plastic mat in het zand. Een of alleen als ze geen moslim waren.’ Ahmed ‘Malinezen vertrouwen elkaar niet. In plaats Baba (1556-1627) vond van als individu kijken we naar elkaar als lid dat raciaal onderscheid van een groep’ niet was toegestaan: een slaaf die moslim werd‚ moest worden vrijgelaten. Sharif Hama Allah (1693-1755) was het van zijn Malinese vrienden‚ een griot (een lofdaar niet mee eens: volgens hem bleef een dichter op bruiloften en partijen)‚ heeft net donkergekleurd persoon altijd een slaaf. zijn witte Mercedes met Duits kenteken op de Ould Elhadj geeft een rondleiding door de zandvlakte voor de moskee geparkeerd. Al Assayouti-bibliotheek‚ waar geschriften De Sankoré-moskee was eeuwenlang het van lokale geleerden liggen opgeslagen. ‘Dit wetenschappelijke hart van Timboektoe. is een tekst met uitleg over het islamitisch Hier zetelden de belangrijkste geleerden‚ die strafrecht’‚ vertelt de historicus‚ terwijl hij publiceerden in het Arabisch. Er waren nauop een boek in een vitrine wijst. Tijdens de we contacten met wetenschappelijke centra jihadistische bezetting werden in 2012 met in onder meer Egypte en Spanje. Ibrahim al steun van het Nederlandse Prins Claus Fonds Sahili‚ een beroemde geleerde uit Andalusië‚ bijna 400 duizend manuscripten in het diepdoceerde geruime tijd in Timboektoe. Behalvolgens Djitteye geen optie‚ omdat er meer niet-Toearegs dan Toearegs wonen.
In Mali ondervinden zowel mensen met donker- als met lichtgekleurde huid discriminatie. (De afgebeelde personen komen niet voor in het verhaal.)
ste geheim overgebracht naar de hoofdstad‚ omdat ze anders wellicht gestolen en verhandeld zouden worden. Zo’n 100 duizend oude teksten zijn achtergebleven in Timboektoe. In een donkere ruimte zijn medewerkers van de bibliotheek bezig met het digitaliseren van de manuscripten‚ door ze bladzijde voor bladzijde te fotograferen. ‘Vrijwel nergens in Afrika zijn zoveel geschreven bronnen bewaard gebleven als hier’‚ vertelt Ould Elhadj trots. ‘Voor historici zijn deze archieven een goudmijn.’ Aan het eind van de middeleeuwen was Timboektoe waarschijnlijk een van de belangrijkste wetenschappelijke centra ter wereld. Hier werden kwesties behandeld die elders nog onbespreekbaar waren. ‘In Amerika werd racisme pas rond 1900 serieus ter discussie gesteld’‚ weet Ould Elhadj. ‘In Timboektoe deden we dat al driehonderd jaar eerder.’ Kritisch zelfonderzoek In zijn boek A History of Race in Muslim West Africa uit 2011 doet de Canadese historicus Bruce Hall verslag van vier eeuwen racisme in Mali. Naast de manuscripten uit Timboektoe gebruikte hij recente krantenartikelen en
Racisme in Timboektoe | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 |
WV_NR02_2018#3.indd 21
21 24-01-18 12:39
Borsten strijken
Fotografie: Heba Khamis Tekst: Henk van Renssen
E
en foto van een pollepel in een fotoserie over vrouwenrechten in Kameroen valt op het eerste gezicht misschien niet zo op. Vrouwen horen daar vast nog in de keuken‚ denk je dan. En een steen op een rooster boven gloeiende keien: zeker een of andere keukengewoonte‚ daarover zal in het begeleidende artikel wel verteld worden. Vreemder wordt het als je naar de andere foto’s kijkt. Geen vrouwen die traditionele
24 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 | Vrouw zijn in Kameroen WV_NR02_2018#3.indd 24
24-01-18 12:39
Vrouw zijn in Kameroen | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 |
WV_NR02_2018#3.indd 25
25 24-01-18 12:39
Vastgezeten om een dichtbundel Niet bang hoe lang of donker ook de weg gaan we met een lach‚ zelfs met lege handen en keren nooit om. In de onbekende stad zijn we alleen‚ wordt ons vuur van hart en ziel opnieuw in ijs gezegeld. Als gewonde ganzen die nooit weten waarheen ze vliegen‚ zingen we het lied van vrijheid dat ons thuisbrengt‚ niet bang hoe lang of donker ook de weg.
De Chinese dichter Wu Mingliang‚ beter bekend onder zijn schrijversnaam Langzi‚ werd afgelopen najaar op borgtocht vrijgelaten uit de gevangenis in Guangzhou‚ waar hij sinds de zomer werd vastgehouden.
Langzi echter ervan overtuigd te zijn dat zijn arrestatie het gevolg was van zijn bijdrage aan een dichtbundel ter herinnering aan Nobelprijswinnaar Liu Xiaobo‚ die op 13 juli in gevangenschap overleed. China zet regelmatig mensenrechtenactivisten en dissidenten vast op basis van economische vergrijpen. Zo werd kunstenaar Ai Weiwei in 2011 81 dagen vastgezet zonder officiële aanklacht‚ totdat hij uiteindelijk werd beschuldigd van belastingontduiking. Langzi noemt het misdadig dat de overheid wetgeving misbruikt om de vrije meningsuiting te ondermijnen.
drukker van dit werk‚ Peng Heping‚ opgepakt en vastgezet op verdenking van ‘illegale zaken’. Ook hij kwam eind september vrij.
Op 1 juli 2017 werd Langzi ook al opgepakt en tien dagen vastgehouden nadat hij een open brief had ondertekend voor de vrijlating van de toen terminaal zieke Liu Xiaobo. In 2009 werd Liu veroordeeld tot elf jaar gevangenisstraf voor het ‘aanzetten tot ondermijning van de staatsmacht’. Hij had talloze kritische artikelen over de Chinese overheid geschreven en was een van de opstellers van Charta 08‚ een manifest waarin Peking wordt opgeroepen de universele rechten van de mens en democratische ontwikkeling te eerbiedigen. Tijdens die eerste detentie ondervroeg de politie Langzi herhaaldelijk over de herdenkingsbundel ter ere van Liu Xiaobo die hij al aan het samenstellen was en waarvoor hij zelf ook gedichten schreef. In de eerste dagen van zijn gevangenschap in augustus werd Langzi een aantal keer verhoord over een catalogus van zijn werk die hij zou hebben gepubliceerd zonder de uitdrukkelijke toestemming van de autoriteiten. Op 29 augustus werd ook Langzi’s vriend en
Vertaling gedicht: Daan Bronkhorst
Zijn vrijlating betekent niet dat Langzi kan doen en laten wat hij wil. Hij staat nog steeds onder streng toezicht van de autoriteiten. Op de honderdste dag na de dood van Liu Xiaobo bracht de nationale veiligheidsdienst hem naar het centrum van Guangzhou om hem tot negen uur ’s avonds te verhoren. Zo werd voorkomen dat hij met zijn vrienden Liu zou herdenken.
Tekst: Maaike de Hon
N
a vijf weken gevangen te hebben gezeten in het Haizhu-districtsdetentiecentrum in de havenstad Guangzhou‚ kwam de Chinese dichter Wu Mingliang (48) eind september op borgtocht vrij. Wu – beter bekend onder zijn schrijversnaam Langzi – begon zijn schrijverscarrière in 1985 en heeft een groot aantal poëziebloemlezingen samengesteld en geredigeerd. Hij is lid van het Independent Chinese PEN Centre‚ onderdeel van de internationale schrijversorganisatie PEN International. Half augustus was de politie het huis van Langzi binnengevallen. De agenten arresteerden hem en haalden zijn interieur overhoop. Zijn computer en andere persoonlijke bezittingen werden in beslag genomen. Amnesty begon enkele weken later een spoedactie voor zijn vrijlating. Officieel werd Langzi verdacht van ‘illegale zakelijke activiteiten’. Na zijn vrijlating zei
Liu Xia: spreek luid! Langzi is de laatste die vrijkwam van ten minste negen activisten die deze zomer werden opgesloten omdat ze hun eer betoonden aan Liu Xiaobo. Ook diens weduwe Liu Xia zit nog altijd in huisarrest‚ al sinds de Nobelprijs voor de Vrede in 2010 aan haar man werd toegekend. Op 9 december 2017 werd een ongedateerde brief van Liu Xia aan Herta Müller (winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur 2009) online gezet door de in Duitsland levende dissidente Chinese schrijver en dichter Liao Yiwu. Uit de brief blijkt dat Liu Xia zowel fysiek als psychisch onder grote druk staat. Ze lijdt onder meer aan een ernstige depressie. De laatste regels van haar brief in dichtvorm aan Müller luiden: ‘Ik heb geen recht van spreken‚ spreek luid! Ik leef als een plant. Ik lig als een lijk.’
30 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 | Chinese dichter WV_NR02_2018#3.indd 30
24-01-18 12:39
REPLIEK
Slimme apparaten In het artikel ‘Wees slimme apparaten te slim af’ in het decembernummer verwijst u een aantal keren naar Signal als alternatief voor WhatsApp. Ik ben het hier absoluut niet mee eens. Voor het gebruik van Signal moet Google Play zijn geïnstalleerd. Signal maakt gebruik van een framework uit Google Play voor het pushen van berichten. Dat is dus wat mij betreft een volledig onbetrouwbare combinatie. De encryptie van de versleutelde berichten is wel veilig met Signal‚ maar door het gebruik van Google Play zet je veel open in je telefoon. Een alternatief is Threema. Hier heb je de keuze of je wel of niet gebruik wilt maken van het framework uit Google Play. Het heeft als nadeel dat een bericht niet direct gepushed wordt‚ maar periodiek. Een van de laatste partijen die ik op het gebied van privacy zou vertrouwen is Google. Ik heb de Google Play-services dan ook uitgeschakeld op mijn telefoon en geen enkele service van Google toegang tot internet gegeven. Als je daarnaast een goede Firewall installeert (bijvoorbeeld AFWall voor Android) kun je per applicatie aangeven of er al dan niet een toegang tot internet mag zijn. Ik geef soms alleen Brave Browser toegang tot internet.
Gerard Sesink Reactie Maarten Reijnders (auteur van het stuk): Ik noemde Signal als privacy-vriendelijk alternatief voor WhatsApp omdat Signal minder informatie opslaat over zijn gebruikers. Vanzelfsprekend zijn er ook andere alternatieven‚ zoals Threema. De vraag is echter of die voor de gemiddelde gebruiker wel
zo praktisch is. De meeste willen vermoedelijk direct een melding krijgen als ze een bericht van iemand ontvangen. In Threema krijg je dat alleen op vaste tijdstippen‚ of als je Threema opent. Bovendien is de broncode van Threema‚ anders dan bij Signal‚ niet openbaar. Dat brengt risico’s met zich mee: terwijl Signal door iedereen gecontroleerd kan worden‚ is dat bij Threema niet het geval. Om die reden geeft de Amerikaanse digitale-burgerrechtenorganisatie Electronic Frontier Foundation Signal ook een betere score dan Threema. Het uitschakelen van Google-services zorgt er ten slotte voor dat je geen veiligheids-updates op je telefoon krijgt‚ hetgeen je ook kwetsbaarder maakt. Wie vanwege zorgen over Google liever geen Google Play gebruikt‚ kan er ook voor kiezen om een iPhone te nemen in plaats van een Android-toestel.
Geachte heer Grunberg Uw columns lees ik altijd met veel belangstelling. Naar aanleiding van de inhoud heb ik zelden iets op te merken‚ want uw mening spoort vaak met de mijne. Mijn waardering geldt ook voor de stijlmiddelen en taalvormen die u kiest om uw punt te maken. In een column is plaats voor allerlei taalvormen‚ variërend van ‘cartoontaal’ via ironische diplomatie tot hyperbolen‚ en alles daartussenin. Voortdurend de lezer prikkelen en in verwarring brengen‚ zorgt voor betrokkenheid of juist voor ergernis‚ waarmee de lezer zichzelf ontmaskert. Toch waag ik het een paar kritische opmerkingen van redactionele aard te maken naar aanleiding van uw laatste column. 1. De openingszin is te voorzichtig. Verderop schiet u met scherp‚ maar u begint met uw handen in de zakken. 2. Het werkwoord ‘optreden’ (alinea 2) wint aan zeggingskracht als het voorzetsel ‘op’ dichter bij de persoonsvorm wordt geplaatst. Beter zou dus geweest zijn: ‘...strenger diende op te treden tegen criminaliteit.’ (‘allerlei vormen’ is overbodig‚ want iedereen weet dat criminaliteit geen eenvormig fenomeen is.) 3. In dezelfde alinea sticht u verwarring door een bepaling van plaats op een onverwachte plek te zetten. U bedoelde: ‘Vanaf de elfde sep-
tember 2001 is in het Westen de angst voor allerlei vormen van het “kwaad” toegenomen.’ Uw versie kan de lezer prikkelen‚ om besef te krijgen voor het kwaad in onze eigen wereld‚ maar het lijkt mij niet dat u dat bedoelt. Verderop staan nog een paar zinnen waarin lidwoorden bewust zijn weggelaten. (Bijvoorbeeld: ‘Als overheid dat niet doet faalt overheid.’) Daar geniet ik buitengewoon van. Ik typeer die stijl als ‘cartoontaal’.
Tjitte Dijkstra
Sleepwet (I) Ik ben voor die sleepwet. Het is erg genoeg dat er zo’n wet moet komen om aanslagen te voorkomen. Lees eens wat over de oorlog. Jullie lieve leventje wordt bedreigd en daar laat je anderen voor opdraaien. Denk aan al die mensen die al vermoord zijn‚ en het wordt met de dag erger. Jullie keren je af van die dood die gezaaid wordt en nog komt. Er is geen greintje privacy meer door al die media. Kom op voor je leven en werk‚ en veroordeel het kwaad.
Laurens te Poele
Sleepwet (II) Zoals ook in Wordt Vervolgd uitgelegd wordt‚ kun je over de sleepwet verschillende meningen hebben. Ik begrijp heel goed dat Amnesty gefrustreerd raakte door de onwil van de regering om op Amnesty’s punten van kritiek op de sleepwet in te gaan. Wat ik niet begrijp is Amnesty’s oproep om te tekenen voor een referendum over de sleepwet. Voor mij klinkt dit als ‘het doel heiligt de middelen’. Ook Arnon Grunberg zegt in zijn column dat hij geen voorstander van referenda is. Ik vermoed dat de meeste Amnesty-leden dat niet zijn‚ in ieder geval niet van referenda zoals ze in Nederland gehouden worden. Niet juist of onvoldoende voorgelicht en vaak opgestookt door populisten gaan mensen stemmen‚ vaak in vrij kleine getale: dit wordt dan de wil van het volk genoemd. Arnon Grunberg neemt de oproep voor het referendum blijkbaar op de koop toe. Samen met onder meer Geen Stijl oproepen tot een ondeugdelijk middel: ik kan daar niet mee instemmen.
Helen Frey
Reacties op artikelen of op actuele mensenrechtenkwesties van maximaal 200 woorden naar: Redactie Wordt Vervolgd‚ Postbus 1968‚ 1000 BZ Amsterdam‚ of per e-mail naar wordtvervolgd@amnesty.nl. De redactie behoudt zich het recht voor ingekomen stukken te selecteren en in te korten. Anonieme brieven komen niet voor publicatie in aanmerking. Repliek | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’18 |
WV_NR02_2018#3.indd 31
31 24-01-18 12:39
NEDERLAND SLORDIG MET AARDGAS
UITVINDINGEN TONZON STOPPEN ONNODIGE WARMTELEKKEN
We weten precies hoeveel energie uit ons aardgas kan worden gehaald maar hebben geen idee hoeveel van deze warmte nuttig wordt gebruikt. Lang niet alle opgewekte warmte komt op de plek van bestemming. GeĂŻsoleerde CV-buizen stralen onnodig warmte uit. Radiatoren warmen buitenmuren op. Bij vloerverwarming lekt zoveel warmte aan de onderzijde weg, dat het systeem zo traag wordt, dat men de verwarming dag en nacht aanlaat en de aarde om het huis letterlijk wordt opgewarmd. Kortom: Nederland gaat slordig om met aardgas. Oplossing warmtelekken Voor al deze warmtelekken heeft TONZON even unieke als effectieve oplossingen ontwikkeld en bewijst dat: Stookruimtes helemaal niet zo warm hoeven te zijn, CV-water veel heter op de plaats van bestemming kan komen, radiatoren buitenmuren helemaal niet hoeven op te warmen, begane grondvloeren niet meer aan de onderkant warmte lekken en dat bij luchtverwarming de kruipruimte helemaal niet zo warm hoeft te zijn. Uit onderzoek blijkt dat bij vloerverwarming de TONZON aanpak kan leiden tot besparingen van wel 40%.
Hoe werkt het? In 1980 heeft TONZON het unieke Thermoskussen uitgevonden, een revolutionair isolatiemateriaal omdat het volledig opvouwbaar is en werkt als een thermosfles. Het maakt vloeren nog warmer dan de lucht erboven en bespaart daardoor meer energie dan andere materialen. Daarna ontwikkelde TONZON een radiatorfolie die onzichtbaar zijn werk doet en trefzeker voorkomt dat buitenmuren worden opgewarmd. Om te voorkomen dat er onderweg te veel warmte verloren gaat, heeft TONZON HR-Bandage folie ontwikkeld. Deze folie kan eenvoudig om geĂŻsoleerde buizen worden gewikkeld en zorgt ervoor dat het water heter aankomt. Nieuw in het assortiment is de HR-Ketelfolie die met stukjes magneettape om de CV-ketel kan worden aangebracht. Deze folie zorgt ervoor dat de warmte in de ketel blijft. Alle producten zijn los verkrijgbaar in de webshop van TONZON. Daarnaast zijn voordelige combinatiepakketten samengesteld die gewoon door de brievenbus passen. Kijk hoe je zelf thuis eenvoudig energie kunt besparen. Ga naar tonzon.nl/warmtelekken, type URL https://goo.gl/sc1pcq in uw browser of scan de QR-code.
TONZON BV Postbus 1375 7500 BJ Enschede
25-18-005_TonZon_WordtVervolgd_220x275.indd 1 WV_NR02_2018#3.indd 36
info@tonzon.nl www.tonzon.nl
0900 - 28 66 966 (0,10 p/min) KvK 06044102
18-01-18 15:59 24-01-18 12:39