Wv3 (72 gemiddeld%2c selectie) by amnesty international

PvdA en VVD twisten over Trump en de Turkije-deal Syrische journaliste keerde terug naar OostAleppo Op zoek naar heilige waarheden in Israël Maandblad over mensenrechten Maart 2017 | Jaargang 49 #3 Losse nummers € 4‚50

Welke partijen vinden mensenrechten nou echt belangrijk?

INHOUD

groeten uit... Nogales (VS)

Elke ochtend zag Maria (91) hoe een potige kerel een wasmachine kwam afleveren bij haar buurman. Elke middag werd het apparaat weer opgehaald. Toen op een dag de politie aan de deur stond‚ werd duidelijk wat erin verstopt zat. In de kelder van de buurman was de uitgang van een tunnel ontdekt. Een 150 meter lange gang om drugs te smokkelen‚ onder het hek door dat haar huis in Nogales‚ in de Amerikaanse staat Arizona‚ scheidt van de voortuintjes van haar buren in het Mexicaanse Nogales. Onder president Bill Clinton‚ dus ver voor de verkiezing van Donald Trump‚ werd het hek in Nogales opgetrokken. In 2011‚ toen Barack Obama aan de macht was‚ is het verhoogd tot 5‚5 meter. Maar ook daarna nog zag Maria geregeld mensen door haar tuin sluipen. ‘Licht of donker‚ het maakte ze niets uit. Ik stond eens m’n auto te wassen toen een man met een baal marihuana op de rug om het huis liep. Hij legde z’n vinger op zijn mond – ssssst.’ Ze rende weg: met Mexicaanse drugskartels wil je niets te maken hebben. Vandaar dat ze haar achternaam niet wil noemen. Onlangs vond ze een man met een gebroken been onder de sinaasappelboom – over het hek geklommen en verkeerd geland. Sinds er in 2015 meer grenswachters zijn en camerabewaking is‚ stuit ze zelden nog op gasten in de tuin. Een muur van ruim 3.100 kilometer‚ zoals Trump wil? Geldverspilling‚ vindt ze: een barrière alleen werkt niet. De aantrekkingskracht van de drugsmarkt of een baan in de VS is zo groot dat smokkelaars en immigranten gewoon een andere weg zoeken. Maria: ‘Hoe diep je die muur ook verankert‚ ze graven er toch wel onderdoor.’

Karlijn van Houwelingen Correspondent Verenigde Staten

Syrië na de val van Aleppo Journaliste Zaina Erhaim keerde terug naar haar geboorteland

Special ter gelegenheid van het Movies that Matter Festival in Den Haag‚ 24 maart t/m 1 april 2017

4 6 11 12 14 16

Cover: © Odilo Girod

2 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’17 | Inhoud

Wilt u meer of minder mensenrechten? Stemwijzer voor de zwevende kiezer

VierVijf ‘Ik moet terug naar Syrië’ Syrische geeft in Aleppo les aan burgerjournalisten Grunberg Column KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Stemwijzer Welke partijen hechten belang aan mensenrechten? Coalitiekemphanen Ten Broeke (VVD) en Servaes (PvdA) twisten over Trump en de Turkije-deal

GEALARMEERD

Hartgrondig oneens over mensenrechten Buitenlandwoordvoerders Ten Broeke (VVD) en Servaes (PvdA)

Historische waarheden Meningsverschillen over de geschiedenis van Israël in beeld

22 24 25 26 31 32

‘Het liefst zou ik mijn herinneringen uitwissen’ Films over oorlogsgeheimen City 40 en Hissein Habré Filmrecensies De Zaak De schizofrenie van Museveni Heiligdommen In Israël verkondigt iedere groep een eigen versie van de geschiedenis Polman Column AmnestyNieuws

Toen een Arabische student aan de Universiteit van Cincinnati hoorde dat zijn gearresteerde broer werd gemarteld‚ nam hij ten einde raad contact op met Nigel Rodley. De Britse jurist was destijds‚ de jaren negentig‚ VN-rapporteur marteling en mogelijk kon hij iets betekenen. Enkele weken later werd de broer vrijgelaten. Op 25 januari overleed sir Nigel Rodley op 75-jarige leeftijd‚ ‘een van de founding fathers van de mensenrechtenbeweging’‚ zoals de BBC hem noemde. Slechts weinig mensen hebben zich in hun leven zo ingezet voor mensenrechten als hij. Vanaf 1973 werkte Rodley zeventien jaar voor Amnesty. Daarna werd hij VN-martelrapporteur en professor aan de Universiteit van Essex. In 2001 werd hij lid van het VN-Mensenrechtencomité. Rodley voerde zijn strijd vaak met onderkoelde humor‚ en altijd met bloemrijk taalgebruik. Na een bezoek aan Rusland in 1994 schreef hij dat hij de ‘poëtische gaven van Dante’ of de ‘artistieke gaven van Jeroen Bosch’ zou moeten hebben om de hel te kunnen beschrijven die hij in gevangenissen had aangetroffen. In 2006 sprak Rodley zich in de Verenigde Naties nog krachtig uit tegen de martelpraktijken in de Amerikaanse war on terror. Zijn uitspraken maakten indruk en hebben er mogelijk aan bijgedragen dat de Amerikanen hun beleid wijzigden. Uitgerekend op de dag dat Rodley overleed‚ verklaarde Donald Trump voorstander te zijn van waterboarding. Het heeft volgens de Amerikaanse president ‘absoluut’ zin om terreurverdachten met deze martelmethode onder druk te zetten. Hij kan ermee leven dat minister van Defensie James Mattis er anders over denkt‚ maar mocht die van gedachten veranderen‚ dan heeft hij Trumps zege om de verhoortechniek weer toe te passen. Tweede Kamerleden Han ten Broeke (VVD) en Michiel Servaes (PvdA) nemen afstand van Trumps uitspraken (pagina 16). De twee verschillen echter van mening over de vraag of het altijd zin heeft andere regeringen publiekelijk te bekritiseren. Rodley vond – met Servaes – van wel. Regeringen zijn gevoelig voor schaamte‚ zei hij in 2006 in een interview met Wordt Vervolgd. ‘Mensen willen graag aardig worden gevonden en regeringen bestaan uit mensen.’ Over de VS‚ toen nog geleid door George W. Bush‚ was Rodley destijds optimistisch maar ook waakzaam: ‘De enige reden dat ik niet al te alarmerend klink‚ is mijn overtuiging dat er genoeg mensen zijn die voldoende gealarmeerd zijn om het ergste te verhinderen...’ Nog steeds zijn er talloze gealarmeerde mensen. Met het overlijden van Nigel Rodley is er helaas wel een verloren gegaan.

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’17 |

vijf

Oekraïnes zwarte dagen Het zijn vooral burgers die in Oost-Oekraïne slachtoffer worden van het conflict tussen het Oekraïense leger en de door Rusland gesteunde separatistische groeperingen. De rampspoed denderde in 2014 hun leven binnen. Sindsdien vielen er volgens cijfers van de Verenigde Naties ruim 2.300 burgerdoden. Om te overleven gaan burgers die in de frontlinie wonen ’s nachts ondergronds. Zo slaapt de jongen op de foto in de kelder van een verwoest schoolgebouw. De Russische fotograaf Valery Melnikov volgt het conflict sinds 2014. Met zijn project De zwarte dagen van Oekraïne won hij half februari de eerste prijs in de categorie langetermijnprojecten van World Press Photo. Eerder werkte Melnikov in onder meer Mali‚ Syrië en Libanon.

China pakt kampen verslaafde gamers aan China gaat de misstanden in verslavingskampen voor kinderen aanpakken. In een opvangcentrum in de provincie Shandong‚ in Oost-China‚ worden meer dan zesduizend interneten gameverslaafden – vooral tieners – behandeld met onder meer een omstreden elektroshocktherapie. In september vorig jaar kwam de kliniek in het nieuws nadat een patiënt haar moeder vermoordde‚ als vergelding voor het lijden dat ze had moeten doorstaan. Internetverslaving is een groot probleem in China. Voor veel ouders zijn de ‘detoxkampen’ de laatste strohalm om de verslaving van hun kind tegen te gaan. De Chinese staatsmedia maakten onlangs bekend dat er een wetsontwerp klaarligt dat mishandeling in de kampen moet tegengaan. De wet verbiedt nog langer elektroshocks en fysieke straffen toe te dienen. Ook moet er een techniek worden ontwikkeld die kinderen niet meer te lang achter elkaar laat gamen. Hoe lang dat is‚ is niet vastgelegd. Wanneer de wet van kracht wordt‚ is nog niet bekend.

‘Ze wist van mijn ruzie met Poetin. Ik had haar verteld dat hij een zwarte magiër is’ Nadja Tolokonnikova van Pussy Riot in Jinek over haar dochter, die 4 jaar was toen haar moeder in een strafkamp kwam 4 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’17 | VierVijf

VIER

Het IND doet mondjesmaat mee Stel‚ je bent een uitgeprocedeerde asielzoeker die elk moment Nederland uitgezet kan worden. Je bent in je land van herkomst echter gemarteld en getraumatiseerd geraakt‚ maar dat heb je in de verhoren niet duidelijk kunnen of durven maken. Wat kun je nog doen? Eén mogelijkheid is naar het iMMO stappen‚ het instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek‚ die jouw psychische gesteldheid en littekens in kaart kan brengen. Sinds 2015 mag een medisch onderzoek deel uitmaken van de asielprocedure‚ vanwege nieuwe Europese regelgeving. Het iMMO‚ dat vijf jaar bestaat‚ voert jaarlijks zo’n honderd medische onderzoeken uit van uitgeprocedeerde asielzoekers. In meer dan de helft van de gevallen leidt dat alsnog tot een verblijfsstatus. De IND kan ook op eigen initiatief een medisch onderzoek laten doen. In 2016 liet de dienst zestien asielzoekers onderzoeken door twee instellingen van Justitie. Als de dienst zo’n onderzoek niet nodig acht‚ ‘kan de vreemdeling ook zelf een onderzoek starten’‚ zegt de IND. Alleen: dat kan dan pas na een eerste afwijzing. Waarom de IND zo weinig onderzoeken laat doen – een fractie van die van het iMMO – kan de dienst niet zeggen.

Veehoeders versus planters? Het zuiden van de Nigeriaanse deelstaat Kaduna‚ ten noorden van de hoofdstad Abuja‚ is al tijden in de greep van een smeulend conflict. Sinds oktober vallen er weer doden. Maar wat de oorzaak is? Dat hangt af van wie je het vraagt. Sommigen zeggen dat het een concurrentiestrijd is tussen veehoeders‚ zuidwaarts gedreven door de oprukkende woestijn‚ en boeren die al generaties lang de grond bewerken. Volgens anderen is het een etnische strijd tussen de Fulani en de oorspronkelijke bevolking. Een derde theorie spreekt van sektarisch geweld tussen moslims en christenen. Over het aantal slachtoffers is er evenmin consensus. Volgens de nationale noodorganisatie NEMA vielen er tussen oktober en half januari 208 doden‚ volgens de landelijke organisatie van christenen waren het er 808. Feit is dat de gewapende mannen ’s nachts dorpen overvallen‚ huizen in brand steken en mensen neerschieten‚ en dat ze dat straffeloos doen. En daar ligt in Nigeria het probleem‚ zegt politiek analist Chris Ngwodo: in het falen van de rechtsstaat. ‘Omdat gerechtigheid uitblijft‚ vallen gemeenschappen terug op eigenrichting. Zolang de overheid haar rol als hoeder van de rechtsstaat niet serieus neemt‚ blijven dit soort conflicten oplaaien.’

Hongarije zwicht voor Raad van Europa Niet ‘eerlijk’‚ noch ‘transparant’. Zo oordeelde de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa over de selectieprocedure die Hongarije had toegepast om een nieuwe Hongaarse rechter te kiezen voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Dus wees de Assemblee de hele lijst kandidaten af‚ die allen nauw gelieerd waren aan de nationalistische regering van Victor Orbán. Na lang dralen paste de regering de procedure aan en kwam ze met nieuwe kandidaten. Gekozen werd Péter Paczolay‚ oud-president van het Hongaarse Constitutionele Hof‚ een jurist die bekendstaat als onafhankelijk. Ook Nederland benoemde een nieuwe rechter voor het hof: voor de zomer treedt daar Jolien Schukking aan‚ nu nog raadsheer in het College van Beroep voor het Bedrijfsleven. Met 104 stemmen in de Assemblee versloeg Schukking Martin Kuijer‚ hoogleraar mensenrechten aan de VU (57 stemmen) en Rick Lawson‚ hoogleraar Europees recht in Leiden (18 stemmen). De vorige Nederlandse rechter‚ Jos Silvis‚ trad vorig jaar september voortijdig af om procureur-generaal te worden bij de Hoge Raad.

‘Arresteer ze maar’‚ is het motto Tien leden van de groep Feministen in Verzet wilden demonstreren toen PVV-leider Wilders vorig jaar‚ na berichten over aanrandingen in Keulen‚ ‘verzetsspray’ uitdeelde in Spijkenisse. Daarmee moesten vrouwen zich verdedigen tegen ‘islamitische testosteronbommen’. De tien vonden dat Wilders feminisme misbruikte voor zijn aanval op vluchtelingen. Maar de politie pakte hen op: negen vrouwen zaten zes uur vast‚ eentje 24 uur‚ omdat ze haar identiteit niet wilde prijsgeven. ‘De vrouwen zouden een regel in de gemeenteverordening over de openbare orde hebben overtreden’‚ licht hun advocaat Willem Jebbink toe. ‘Maar dat druist in tegen de demonstratievrijheid in Nederland‚ zei ik. Daarop trok het OM de zaak in en erkende dat mijn cliënten niet opgepakt hadden mogen worden.’ Het is een ‘keurig besluit’‚ zegt Jebbink. Toch is hij bezorgd. ‘De handelswijze past bij wat ik veel zie: “We pakken op van wie we last verwachten en kijken later wel of het rechtmatig was. Desnoods zeggen we sorry.” Maar dan is het protestmoment voorbij.’ Jebbink zag het bij een arrestant bij de kroning van Willem-Alexander. En hij denkt dat het OM bakzeil haalt rond de tweehonderd arrestaties van antiZwarte Piet-activisten‚ half november in Rotterdam. ‘Maar die zaken lopen nog.’

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’17 |

Als de dag des oordeels Zaina Erhaim‚ Syrische journaliste in Londen‚ kon het in 2013 niet meer aanzien: ze móést terug naar haar geboorteland. Daar begeleidde ze burgerjournalisten‚ die tot op het laatst verhalen de wereld in zonden vanuit het belegerde en kapotgebombardeerde OostAleppo. ‘Ter verkoeling op het dak slapen‚ kon niet meer. De hemel was onze grootste bedreiging.’ Tekst: Minka Nijkhuis

‘I

k moet terug naar Syrië’‚ dacht de Syrische journaliste Zaina Erhaim (30) in 2013. Ze had haar master Journalistiek in Londen afgerond en werkte voor de Arabische afdeling van de BBC. Het steeds dramatischer wordende conflict in Syrië beheerste haar zo‚ dat ze niet anders kon dan terugkeren naar haar vaderland. Haar verhaal over de vier jaar die sindsdien verstreken‚ lijkt een heel leven te beslaan. Met haar echtgenoot Mahmoud Rashwani (30) vestigde ze zich in Oost-Aleppo. Twee geliefden die samen overleefden‚ omringd door de dood. Hij bedekte haar oren als de bommen insloegen en beschermde haar met zijn lichaam als het gebouw schudde van de klap. Met vrienden startte hij projecten om burgers voedsel te laten verbouwen en redde slachtoffers van luchtaanvallen onder het puin. Zij begon een project om journalisten op te leiden. Veel buitenlandse media deden geen verslag meer vanuit Noord-Syrië. De beelden van ontvoerde journalisten die onthoofd werden‚ joegen zelfs de meest onverschrokken oorlogsverslaggevers de stuipen op het lijf.

Voor het Institute for War and Peace Reporting (IWPR) trainde Erhaim tientallen burgers om ogen en oren ter plekke te hebben. Sinds ze bijna een jaar geleden moeder werd‚ runt ze het project noodgedwongen vanuit buurland Turkije. Met pijn in haar hart moest ze concluderen dat Noord-Syrië te gevaarlijk was geworden om er een kleintje op te laten groeien. Ze bracht mannen en vooral ook vrouwen uit verschillende lagen van de bevolking de basisbeginselen bij van de journalistiek. Van nieuwsberichten maken tot bronnen controleren‚ en hoe je zo veilig mogelijk kunt opereren in een oorlog. Sommigen blogden‚ anderen lieten van zich horen op Twitter. Een enkeling drong door tot de internationale media. Vaak gingen die verhalen over het dagelijks leven in een oorlog. Zoals het artikel over geliefden die ondanks de sektarische spanningen tussen soennieten en sjiieten hun gemengde huwelijk in stand houden. Ze bieden tegenwicht aan de propaganda van het regime‚ al is ook de blik van de burgerjournalisten beperkt en is kritisch

6 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’17 | Syrië na de val van Aleppo

berichten over de rebellengroepen in wier gebied ze werken meestal te gevaarlijk. ‘Als de dag des oordeels.’ Zo omschrijft ze de taferelen van doodsbange‚ hongerige inwoners tussen hun kapotgebombardeerde huizen. ‘Steeds als we meenden dat de situatie op z’n allerergst was‚ werd het nog erger.’ Onwillekeurig knijpt ze haar handen ineen terwijl ze verder vertelt. Tot op het allerlaatst bleven de burgerjournalisten berichten vanuit het belegerde OostAleppo. Daardoor konden de aangrijpende afscheidswoorden tot de buitenwereld doordringen die bewoners‚ voor wie het gedwongen vertrek als een deportatie voelde‚ achterlieten op de resten van hun huizen. Zoals de strofes van de overleden Syrische dichter Nizar Qabbani: ‘Heb mij lief‚ weg van het land van verdriet en onderdrukking‚ weg van onze stad die vol dood is.’ Of strijdlustiger boodBoven: het gebombardeerde Carlton Hotel in Aleppo‚ eind 2016. Onder: sluipschutter Guevara (36) in Aleppo. Sinds de dood van haar twee kinderen van 7 en 10 vecht ze mee tegen het Syrische regime.

Ten Broeke: ‘De PvdA maakt van Trump een campagne-issue’ Servaes: ‘Echt niet’

De Kamerleden Han ten Broeke (VVD) en Michiel Servaes (PvdA) zijn het vaak hartgrondig oneens over de rol van mensenrechten in het buitenlandbeleid. Aan de vooravond van de verkiezingen praten de coalitiekemphanen over Trump‚ de Turkijedeal en het Midden-Oosten. Ten Broeke: ‘Jíj wilt een luis in de pels zijn. Maar daar bereik je niets mee.’ Servaes: ‘Alsof je door wapens te leveren meer invloed krijgt in Saudi-Arabië.’ Tekst: Arend Hulshof en Marnix de Bruyne Fotografie: Maarten Kools

n de werkkamer van Han ten Broeke‚ boven de bruinlederen chesterfields waarin hij gasten ontvangt‚ hangen zes ingelijste foto’s. Te zien zijn de mensenrechteniconen Martin Luther King en Nelson Mandela en drie Amerikaanse presidenten: John F. Kennedy‚ Barack Obama en Abraham Lincoln – de laatste op een gravure‚ terwijl hij in 1863 in Gettysburg een toespraak houdt tegen slavernij. ‘Lincoln gaf daar misschien wel de mooiste speech in de geschiedenis. Alle concepten die te maken hebben met democratie‚ mensenrechten en emancipatie zaten erin. En dat terwijl hij slechts vijf minuten sprak’‚ licht Ten Broeke toe‚ in afwachting van zijn PvdA-collega Michiel Servaes. In een dubbelgesprek‚ zo is de afspraak‚ zullen beide buitenlandwoordvoerders – en coalitiepartners – scherp aangeven hoeveel nadruk mensenrechten volgens hen moeten krijgen in het buitenlandbeleid.

Ten Broeke wijst op de zesde foto aan de muur‚ van de twee zwarte Amerikaanse atleten die in 1968 op het podium van de Olympische Spelen in Mexico de black power-groet brengen. ‘De vermenging van sport en politiek speelt nog altijd’‚ vervolgt hij‚ in zijn bekende licht provocerende stijl. ‘Elke keer zeuren mensenrechtenorganisaties weer dat politici niet naar bijvoorbeeld de Winterspelen in het Russische Sotsji moeten gaan.’ Als Servaes erbij is gekomen‚ wordt de huidige Amerikaanse president meteen de eerste twistappel. Servaes nam deel aan de demonstratie een week eerder op het Malieveld in Den Haag tegen het inreisverbod dat Donald Trump had afgekondigd voor inwoners uit zeven moslimlanden. Een ‘heel mooi initiatief’‚ noemt hij het protest. Het is niets voor Ten Broeke. ‘In de Kamer heb ik me al uitge-

delvinger op te steken‚ zei ze: “Als Trump de financiering wegtrekt onder VN-fondsen voor reproductieve rechten van vrouwen‚ zorg ik voor een alternatief.” Zó moeten we tegen Trump ageren.’ Servaes: ‘Juist in een vriendschappelijke relatie moet je elkaar eerlijk kunnen toespreken. Dat zeg ik echt niet omdat het campagnetijd is. We hebben er al vaker op gewezen dat Rutte het laat afweten als de samenleving behoefte heeft aan moreel politiek leiderschap. Hij moest en zou in 2014 naar de Olympische Spelen in Sotsji‚ terwijl iedereen wist dat je toen het feestje van Poetin moest mijden. En tijdens de campagne voor het Oekraïne-referendum

sproken tegen Trump‚ ik heb daar geen demonstratie voor nodig’‚ zegt hij. Met een grijns: ‘Als ik wél was gegaan‚ zou ik vanaf het podium hebben gezegd dat Trump een groot gevaar is voor de wereld omdat hij tegen vrijhandelsakkoorden is. Ik denk niet dat veel demonstranten dat hadden gewaardeerd.’ Servaes: ‘Zo’n vijf politieke partijen deden mee‚ het is jammer dat we er niet allemaal stonden. Samen maak je een sterker statement. Er is nogal wat aan de hand. Ook in Europa met de opkomst van Wilders‚ Marine Le Pen in Frankrijk en Frauke Petry in Duitsland. Onze waarden staan in de volle breedte onder druk. Het is belangrijk dat politieke partijen‚

Ten Broeke: ‘Als jullie willen dat ik me tegen waterboarding uitspreek, prima. Bij dezen gedaan’ en zeker premier Mark Rutte‚ pal staan voor onze principes.’ Ten Broeke: ‘De PvdA maakt van Trump een campagne-issue‚ al zal Michiel dat ontkennen. En hij is niet de enige. Trump zat nog niet in het Witte Huis of Alexander Pechtold gaf al een preek waarin hij zei wat Rutte tegen Trump moest zeggen. Hoe je ook over Trump denkt‚ we moeten respect blijven tonen voor zijn ambt en voor de Amerikaanse democratie‚ waarmee we een lange relatie hebben. Ik steek dan ook graag de loftrompet over PvdA-minister Lilianne Ploumen. In plaats van een mid-

vorig jaar deed hij alsof het slechts om een “handelsakkoordje” ging. Veel te laat zag hij in dat we de Oekraïners niet in de kou moesten laten staan. Rutte is niet alleen VVD-politicus‚ hij is de premier van alle Nederlanders. Dat vergeet hij weleens.’ Ten Broeke: ‘Onzin. Je doet hem tekort. Rutte keek eerst of minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders achter de schermen iets tegen het inreisverbod kon doen. Toen dat er niet in zat‚ noemde Rutte het “discriminerend” in de Kamer. En nóg krijgt hij het verwijt dat zijn reactie

Het Interview | nr. 3 - maart ’17 |

‘Het liefst zou ik mijn herinneringen uitwissen’ Als het om gruwelmisdrijven gaat‚ doen daders er het liefst het zwijgen toe. Het Movies that Matter Festival vertoont dit jaar twee films over oorlogsgeheimen die onthuld worden. Daders moeten vervolging vrezen‚ maar ook de slachtoffers zijn niet allemaal blij met de waarheid. ‘Mijn leven is verwoest’‚ zegt een van hen. Tekst: Arend Hulshof

e Argentijnse Catalina (1977) ziet in 1997 een oproep van de Grootmoeders van Plaza de Mayo op tv. Het is niet de eerste keer dat ze hoort over de mensenrechtenorganisatie die al jaren op zoek is naar de vijfhonderd kinderen die de Argentijnse militaire junta (1976-1983) liet ontvoeren. Maar deze keer vraagt ze aan de vrouw van wie ze altijd dacht dat ze haar biologische moeder was of zijzelf ook wellicht

dochter is van ‘verdwenen’ ouders. Haar adoptiemoeder bevestigt het en zegt erbij dat ze niet op zoek moet gaan naar haar biologische familie. Doet ze dat wel‚ dan zullen zij en haar man worden gearresteerd. In de documentaire Algo Mío‚ eind maart te zien tijdens het Movies that Matter Festival in Den Haag‚ vertelt Catalina dat zij zich na deze onthulling jarenlang heeft stilgehouden. Dat viel haar zwaar. Zeker omdat haar adoptiemoeder niet kon nalaten tegen anderen trots te blijven vertellen dat Catalina in háár buik had gezeten. Leugens corrumperen een samenleving altijd‚ zei de Chileense schrijver Ariel Dorfman ooit in een interview. ‘Een land dat wil genezen moet zijn geschiedenis onder ogen zien.’ De Chileense Waarheidscommissie‚ die onderzoek deed naar de misdrijven van het regime van Augusto Pinochet (1973-1990)‚ had wat hem betreft veel meer feiten boven tafel moeten halen. Ook‚ of misschien juist‚ als die hard en pijnlijk waren. Niet alleen daders‚ ook slachtoffers zwijgen vaak liever over gruwelmisdrijven‚ omdat ze liever niet worden herinnerd aan de voor hen traumatische gebeurtenissen.

22 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’17 | Waarheidsvinding

De Bosnische speelfilm Grbavica uit 2006 brengt dat prachtig in beeld. Hoofdpersoon is Esma‚ een alleenstaande‚ werkende moeder van het dwarse tienermeisje Sara. Ze heeft haar dochter altijd voorgehouden dat haar vader een shaheed was‚ een oorlogsheld die aan het front is gesneuveld. Maar Sara twijfelt steeds meer aan het verhaal van haar moeder en vraagt om bewijzen. Esma raakt verstrikt in haar eigen leugens en aan het eind van de film schreeuwt ze uiteindelijk tegen haar dochter wie de echte vader is: een van de kampbewaarders die haar meermaals hebben verkracht. Hulpverleners in Bosnië adviseren nog weleens aan verkrachte vrouwen hun geheim verborgen te houden. Hoe pijnlijk de stilte ook kan zijn‚ in het conservatieve land kan het onthullen van zo’n verleden zomaar leiden tot verstoting uit de gemeenschap. Maar de Servische actrice Mirjana Karanovic‚ die de rol van Esma vertolkte‚ vindt dat slachtoffers wél moeten praten over hun trauma’s. ‘De relatie tussen Esma en Sara is problematisch’‚ zei ze in een interview vlak voor de Nederlandse première van Grbavica. ‘Pas als ze weten hoe het zit‚ kunnen ze verder met hun leven.’ Of hun relatie na de ont-

wordtvertoond < Mirjana Karanovic (l) als Milena in de speelfilm A Good Wife.

hulling inderdaad beter wordt‚ blijft in de film ongewis. Wel zie je hoe Sara uit schaamte haar hoofd kaalscheert. Het Movies that Matter Festival vertoont dit jaar opnieuw een speelfilm met Mirjana Karanovic. In A Good Wife (zie advertentie rechts) speelt ze de rol van de Servische Milena‚ een vijftiger met een comfortabel leven. Als Milena een oude VHS-videoband bekijkt van haar huwelijksdag‚ ontdekt ze dat op diezelfde band ook andere beelden staan. Ze ziet hoe haar man Vlada‚ die in de jaren negentig leiding gaf aan een paramilitaire beweging‚ gevangenen in een bos executeert. Een ontdekking die ze misschien liever niet had gedaan‚ maar waar ze uiteindelijk niet onderuit kan. DNA-test De Argentijnse Catalina laat tien jaar na de onthulling van haar adoptiemoeder alsnog een DNA-test doen‚ waarvan de uitslag wordt ‘gematcht’ met gegevens van ‘verdwenen’ personen. Zo komt ze in contact met haar biologische familie. Volgens haar geliefde Rodrigo heeft dat haar goed gedaan. Door te breken met de leugens is ze volgens hem veel spontaner en vrolijker geworden. Met haar adoptieouders‚ die ze in de film steevast ‘de mensen die mij zich toe-eigenden’ noemt‚ heeft ze geen contact meer. Algo Mío vertelt ook het verhaal van de Argentijnse Jorgelina Azzarri de Pereyra. Haar

naar zijn biologische familie. Maar destijds had hij naar eigen zeggen meer interesse in Playmobil dan voor zijn verleden. De adoptieouders van Catalina worden uiteindelijk veroordeeld tot gevangenisstraffen van vijftien en twaalf jaar. Ze heeft een getuigenis tegen hen afgelegd en juicht van blijdschap als ze de rechter het vonnis hoort uitspreken. Hilario vreest juist voor de vervolging van zijn adoptieouders. Niet zij maar anderen hebben in zijn ogen de gruwelmisdrijven gepleegd in deze zaak. In de documentaire legt hij een deel van de verantwoordelijkheid voor zijn situatie zelfs bij zijn biologische ouders‚ die het gevecht voor hun ideaal belangrijker zouden hebben gevonden dan de zorg voor hun ongeboren kind. Al zegt hij er direct bij ook begrip te hebben voor het feit dat ze jong en gepassioneerd waren. Nadat zijn biologische grootmoeder tegenover de rechters een getuigenis tegen zijn adoptieouders heeft afgelegd (‘Deze mensen hebben me mijn kleinzoon afgenomen’)‚ neemt hij het in zijn verklaring voor hen op. Hij is er kapot van als zijn adoptieouders toch worden veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf.

De Bosnische Sara lijkt niet beter af nu ze weet dat haar vader geen held is maar een verkrachter. ‘Mijn leven is verwoest’‚ zucht ook de Argentijn Hilario tijdens de rechtszitting. Hij zegt het niet met zoveel woorden‚ ‘Een land dat wil genezen moet zijn maar waarschijnlijk geschiedenis onder ogen zien’ was hij liever onwetend gebleven. De DNAtest die zijn verleden onthulde‚ werd hem opgelegd door de rechtzwangere dochter ‘verdween’ in oktober bank. En sinds de veroordeling van zijn 1977. Met behulp van de Grootmoeders van adoptieouders heeft hij vrijwel geen contact Plaza de Mayo weet ze in 2008 haar inmidmeer gehad met zijn biologische familie. dels 30-jarige kleinzoon Hilario op te sporen. Vanzelfsprekend is het boven water krijgen Anders dan Catalina voelt hij echter geen van harde waarheden noodzakelijk voor de boosheid ten opzichte van zijn adoptieougenezing van een land‚ zoals Ariel Dorfman ders. Hij zoekt weliswaar contact met zijn beweert. Maar deze films laten zien dat dit op biologische familie‚ maar zegt het ook moeihet individuele vlak lang niet vanzelfsprelijk te vinden om liefde voor hen te voelen. kend is. Ook Catalina‚ die weliswaar blij is dat Zijn adoptiemoeder daarentegen noemt hij ze niet meer met leugens hoeft te leven‚ ver‘de belangrijkste vrouw in mijn leven’. klaart aan het eind van de film dat ze haar Zijn adoptieouders hebben er dan ook herinneringen het liefst zou uitwissen. nooit een geheim van gemaakt dat hij is geadopteerd. Na de val van het militaire regiReageren? wordtvervolgd@amnesty.nl me boden ze hem zelfs aan op zoek te gaan

A Good Wife‚ speelfilm en debat‚ gratis voor lezers van Wordt Vervolgd. Wordt Vervolgd biedt zijn lezers op vrijdag 31 maart tijdens het Movies that Matter Festival een speciale avond aan. In Filmhuis Den Haag wordt de speelfilm A Good Wife vertoond van de Servische regisseuse Mirjana Karanovic. In de film vertolkt zij ook de rol van Milena (zie foto)‚ een vijftiger die per ongeluk ontdekt dat haar echtgenoot Vlada in de jaren negentig oorlogsmisdaden heeft gepleegd (zie ook het verhaal hiernaast). Na afloop praat hoofdredacteur Arend Hulshof na met Frederiek de Vlaming‚ Joegoslavië-tribunaalkenner en vaste Wordt Vervolgdmedewerker. Lezers die aanwezig willen zijn kunnen een mailtje sturen naar wordtvervolgd@amnesty.nl. Vergeet niet uw postadres te vermelden en het aantal personen (max. 2). Wacht niet te lang‚ het aantal plaatsen is beperkt. Wat Wordt Vervolgd-avond Waar Filmhuis Den Haag Wanneer vrijdag 31 maart Aanvang film 19.00 uur

Leven in een Russische nachtmerrie CITY 40‚ REGIE: SAMIRA GOETSCHEL‚ 80 min.

De Russische stad Ozjorsk‚ in de zuidelijke Oeral‚ is de grootste opslagplaats van Ruslands nucleaire reserves. Stalin liet de stad in 1945 bouwen om er ‘Programma No. 1’ uit te voeren‚ de ontwikkeling van kernwapens. De geboorteplaats van de atoombom moest echter geheim blijven. Net als Ozjorsk‚ dat pas in 1994 op de landkaart verscheen‚ ‘verdwenen’ ook de wetenschappers en hun gezinnen die naar de stad verhuisden om in het nucleaire complex Majak te werken. Hun familie en vrienden kregen te horen dat ze waren vermist. Nog altijd worden buitenstaanders er geweerd. Toch slaagde de Amerikaanse filmmaker Samira Goetschel erin het leven in de stad vast te leggen‚ wat de indrukwekkende documentaire City 40 opleverde. De documentaire laat zien hoe de filmploeg in het geheim de

zwaarbewaakte stad binnenrijdt‚ terwijl kort daarvoor een vertegenwoordiger van Ruslands atoomorganisatie heeft verteld dat niemand illegaal Ozjorsk kan binnenkomen. Het is een van de weinige ironische momenten in de film. Een van de hoofdpersonen in de documentaire is de mensenrechtenadvocate Nadezjda Koetjepova‚ die in haar schamel ingerichte kantoor met de hand – een computer ontbreekt – de klachten van slachtoffers van radioactieve straling opschrijft. Maar het loopt niet storm bij Koetjepova: in ruil voor hun afgesloten bestaan zijn de bewoners altijd materieel in de watten gelegd. Zelfs de kernramp in de Majakcentrale (1957)‚ toen een half miljoen mensen aan levensgevaarlijke straling werd blootgesteld‚ maakte de inwoners niet opstandig. Op rustige toon‚ die hun woorden alleen maar beklemmender maken‚ vertellen stadsbewoners in wat voor hel ze leven. Een van de idyllische meren bij Ozjorsk wordt het ‘meer des doods’ genoemd‚ vanwege het plutonium dat erin is gedumpt. Atoomgeleerde Natalja heeft in geen jaren gezien dat de gemeente de straten schoonspoot‚ wat vroeger wekelijks gebeurde om de radioactiviteit enigszins terug te dringen. De grafstenen op de begraafplaats zijn vooral van jonge werknemers uit de Majakfabriek‚ gestorven aan kanker. Goetschels vorig jaar verschenen film bleef niet zonder gevolgen: activiste Koetjepova werd omwille van haar uitspraken erin vervolgd wegens ‘atoomspionage’‚ en vluchtte naar Frankrijk.

Helga Salemon

‘Wees geen hond meer’ HISSEIN HABRÉ‚ A CHADIAN TRAGEDY‚ REGIE: MAHAMAT-SALEH HAROUN‚ 78 min.

‘Ze hebben me gebroken; ik ben niet half de man die ik ooit was.’ De vijftiger Clément Abaïfouta praat beheerst maar bitter als hij vertelt hoe hij tijdens de dictatuur in Tsjaad van Hissène Habré (1982-1990) vier jaar doorbracht in overvolle cellen. Zijn taak was de gevangenen te begraven die bij bosjes bezweken aan de gevolgen van martelingen‚ verkrachtingen‚ honger en dorst. Abaïfouta is echter ook de begripvolle gids die de kijker meevoert langs andere ex-gevangenen in de gevoelige‚ maar nooit schreeuwerige documentaire van Mahamat-Saleh Haroun over het tijdperkHabré. Het levert ontroerende verhalen op met soms gruwelijke details‚ die tonen dat 27 jaar na dato de verwerking van het leed bij veel van Habrés slachtoffers nog moet beginnen. Bijzonder is de scène waarin Abaïfouta ex-beul Mahamat ‘de Kameroenees’ bezoekt met Badolo Waya (55)‚ die door twee jaar gevangenschap en afranselingen een been verloor en het zicht in één oog. Mahamat zou om vergeving vragen‚ was duidelijk de afspraak. Maar hij stribbelt tegen. ‘Ik was niet de enige‚ waarom kom je alleen naar mij?’ zegt hij. En: ‘Als je je hond niet op iemand afstuurt‚ bijt hij niet.

24 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’17 | Recensie

Ik volgde alleen bevelen op.’ Waya accepteert het niet. ‘Eén keer zei je baas: sla hem niet in zijn maag. Toch sloeg je me. Waar was het bevel?’ Als Mahamat uiteindelijk om vergeving vraagt‚ zegt Waya: ‘Dat is niet genoeg. Kniel neer en vraag het opnieuw.’ Aldus geschiedt en Waya vergeeft hem‚ zij het niet erg overtuigend. ‘Wees geen hond. Wees altijd een man. Heb een hart’‚ voegt hij hem nog toe. Na een lange juridische strijd is Habré in 2015 en 2016 berecht in Senegal. Veel mensen die in de documentaire aan het woord komen‚ bevonden zich onder de 93 getuigen. Alleen het slot van de film bevat enkele beelden van het proces. Maar tegen die tijd begrijp je goed waarom Habré levenslang kreeg.

Marnix de Bruyne VOOR VERTONINGEN ZIE WWW.MOVIESTHATMATTER.NL/FESTIVAL.

de zaak

MOVIES THAT MATTER FESTIVAL 24 maart – 1 april 2017

De schizofrenie van Museveni

EEN GREEP UIT HET PROGRAMMA Het jaarlijkse Movies that Matter Festival in Den Haag kent verschillende programma’s. A Matter of ACT‚ het hoofdprogramma van Amnesty‚ toont negen documentaires over mensenrechtenverdedigers. Daaronder zijn de elders in dit nummer beschreven documentaires City 40 (over Rusland‚ zie hiernaast)‚ Hissein Habré‚ a Chadian Tragedy (Tsjaad‚ zie hiernaast) en The Empty Room (Syrië‚ België‚ pagina 9). De activisten uit de film zijn bij de vertoningen aanwezig en gaan na afloop in gesprek met het publiek. In het programma Camera Justitia presenteert het festival films en debatten over internationale rechtspraak. Op donderdagavond 30 maart reikt Bart Stapert‚ voorzitter van Movies that Matter‚ in Theater aan het Spui namens de Camera Justitia-jury de Zilveren Vlinder uit. Mary Robinson is eregast op het festival. De voormalig Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN neemt onder andere deel aan een talkshow over klimaatverandering. Kijk voor programma‚ prijzen‚ adressen‚ reserveren en overige festivalinformatie op www.moviesthatmatter.nl/festival

Als commandanten van het Verzetsleger van de Heer (LRA)‚ de wrede rebellengroep uit Noord-Uganda‚ met elkaar communiceren‚ doen ze dat in code. ‘Nummer één’ staat voor ‘dood’‚ ‘nummer twee’ voor ‘gewonden’. ‘Waya’ – mieren in het Acholi‚ de voornaamste lokale taal in het noorden – betekent ‘burgers’. Een anoniem getuigende voormalige radio-operateur van de LRA vertelde dit in januari tijdens een van de zittingen in het proces tegen Dominic Ongwen bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. LRA-commandant Ongwen staat terecht voor zeventig oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid‚ zoals moord‚ verkrachting‚ het ronselen van kindsoldaten en het tot seksslaaf maken van ontvoerde meisjes. Hij zou die vooral in 2003 en 2004 hebben begaan bij aanvallen op vier kampen voor ontheemde Ugandezen. Het proces is bijzonder omdat Ongwen zelf is ontvoerd en tot kindsoldaat gemaakt‚ en dus óók slachtoffer is. Voor hoofdaanklager Fatou Bensouda is dit hooguit een ‘verzachtende omstandigheid’ en geen reden voor vrijspraak‚ zei ze in haar openingsrede begin december‚ gezien de wreedheid van de daden. In die eerste zitting liet Bensouda al een geluidsfragment horen van een afgeluisterd radiogesprek tussen Ongwen en de nog voortvluchtige LRA-leider Joseph Kony. ‘De waya‚ we hebben ze allemaal gedood’‚ zegt Ongwen. Uit de zittingen eind januari blijkt hoe de aanklager aan die fragmenten komt: de Ugandese inlichtingdiensten luisterden 17 jaar lang het radioverkeer af van de

Uganda hekelt ’t Strafhof‚ maar werkt van harte mee in de zaak-Ongwen LRA-commandanten‚ die ze konden ‘vertalen’ omdat een gevlucht LRA-lid de codes had meegenomen. Volgens een getuige had de aanklager in 2015 en 2016 nog transcripties van LRA-gesprekken ontvangen van het Ugandese leger. En dat is een ander bijzonder aspect van dit proces: Uganda werkt er van harte aan mee‚ hoewel de Ugandese president Yoweri Museveni het hof eerder ‘een groep waardeloze mensen’ noemde (in 2016) en ‘een bevooroordeeld instrument van postkoloniale hegemonie’ (in 2014). ‘Uganda-watchers’ verklaren Museveni’s schizofrenie uit zijn behoefte via de Ongwen-zaak enige invloed op het Strafhof te houden. In 2005 profileerde Uganda zich als Strafhof-fan toen het de LRA-zaken doorverwees naar het hof. Het versterkte de boodschap dat het leger een gerechtvaardigde strijd voerde tegen onbegrijpelijke‚ satanische rebellen zonder politieke agenda. Het Ugandese leger‚ dat ook veel wandaden pleegde in het noorden‚ bleef zo buiten schot. Museveni wil dat narratief in stand houden‚ en tegelijk een goede band houden met anti-Strafhof-gezinde Afrikaanse leiders‚ zoals die van Kenia. Hij ziet het Strafhof slechts als een gereedschap dat hij naar believen inzet. De bewoners van Noord-Uganda lijken in elk geval het proces-Ongwen te steunen. De eerste zittingen in januari waren er in zes dorpen te volgen via grote schermen‚ wat 13 duizend mensen deden. ‘De gerechtigheid waarover zoveel jaar gepraat is’‚ zei een aanwezige‚ ‘wordt nu bij ons bezorgd.’ Marnix de Bruyne Te zien op Movies that Matter Festival: No Place For a Rebel‚ over het LRA. De Zaak | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’17 |

Zoektocht naar historische waarheden

26 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’17 | Verschillende waarheden van Israël

Tekst: Jan Franke Fotografie: Geert van Kesteren

egen de gevel boven de ingang van de Heilig Grafkerk in Jeruzalem staat sinds 1852 een ladder. Het is een doodgewoon houten ding‚ maar hij mag absoluut niet worden verplaatst. Volgens de overlevering is deze kerk gebouwd op de plek waar Jezus Christus werd gekruisigd en begraven‚ en dus moet alles zo blijven als het ooit was. Zes verschillende christelijke stromingen voeren samen het beheer over de heilige plek. Dat luistert nauw. De verdeling van het territorium tussen de stromingen is minutieus vastgelegd en ongelukken zitten in een klein hoekje. Toen een koptische monnik op een zonnige dag in 2002 zijn stoel op het dak een stukje naar de schaduw verplaatste‚ brak een massale vechtpartij uit met leden van de Ethiopische gemeente die de actie als een schending van de heilige status quo zagen. Daarom blijft dus ook de ladder boven de ingang staan en als hij van ellende uit elkaar valt wordt – na langdurig overleg onder toezicht van een niet-christelijke mediator – een nieuwe geplaatst‚ op precies dezelfde plek. Het ingewikkelde‚ emotionele beheer van de Heilig Grafkerk in Jeruzalem is Israël in het klein. Want dit zijn alleen nog maar de christenen onderling. Er wonen vele etnische en religieuze minderheden in het kleine land. Allemaal hebben ze hun eigen heilige plekken en maar al te vaak liggen die boven op elkaar. Dwalend door de Bijbelse steden in het Heilige Land merk je dat rond de meningsverschillen over de historie een hele indusHet dak van een synagoge in Jeruzalem met een model van de Tweede Tempel. Op de achtergrond: de Rotskoepel op de Tempelberg.

Verschillende waarheden van Israel | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’17 |

“Wij merken echt een verschil: een warmere vloer en minder vocht.” “Dankzij een andere, betere isolatietechniek.”

TONZON Vloerisolatie

Warmere vloer door beter isolerend effect TONZON Thermoskussens isoleren op een effectievere manier dan andere vloerisolaties. De Thermoskussens blokkeren de warmtestraling door de vloer waardoor bestaande vloeren warmer worden dan de lucht boven de vloer. Zelfs mensen met vloerverwarming in nieuwbouwwoningen merken op dat de Thermoskussens een opmerkelijk effect hebben: “de vloer wordt nu warm op plekken waar deze voorheen helemaal niet warm werd”. Het wooncomfort stijgt daarmee aanzienlijk. En het gasverbruik wordt beduidend minder. Bij woningen met radiatoren scheelt de energiebesparing gemiddeld 15 tot 20% en bij woningen met vloerverwarming tot wel 40%. Minder vochtproblemen Deze Bodemfolie stopt de verdamping van

vocht waardoor er geen vocht uit de bodem kan doordringen tot in de woning. De warmere vloer en lagere vochtigheid geven schimmels en huis stofmijten nauwelijks kans en de muff e geur uit de kruipruimte verdwijnt voorgoed. Het resultaat van deze gecombineerde aanpak is een comfortabele, energiezuinige en gezonde woning. Meer informatie of een vrijblijvende offerte? Kijk snel op tonzon.nl I: tonzon.nl

T: 0900 - 28 66 966

(0,10 p/min)

TONZON Thermoskussens

TONZON Bodemfolie

De illustratie geeft weer hoe TONZON Thermoskussens en Bodemfolie zijn aangebracht onder de vloer. Het Thermoskussen is een revolutionair isolatiemateriaal dat in 1980 in Nederland werd ontwikkeld en isoleert als een thermosfles.