wordtver volgd De laatste twee. Piripkura sterven uit Het belang van de gemeenteraad Corruptie in de Raad van Europa: Nils Muiznieks vertelt Maandblad over mensenrechten maart 2018 | Jaargang 51#3 Losse nummers € 4‚50
WV_NR03_2018#4.indd 1
Rennen naar het spoor – als je zelf geen wc hebt 21-02-18 13:35
INHOUD
groeten uit... Wangige (Kenia)
Ruim vijftien jaar hadden ze elkaar niet gezien. Hij herkende haar meteen‚ zij hem niet. Op de markt was Faith haar oud-klasgenoot straal voorbijgelopen. Wie de foto’s ziet die ze van de onverwachte hereniging maakte‚ snapt waarom. Patrick had zijn wollen muts tot vlak boven zijn rood doorlopen ogen getrokken. Hij liep blootsvoets en zat onder de ruwe olie. Want‚ zo had hij haar verteld‚ ‘dat beschermt tegen beestjes’. We staan op een overwoekerd grasveldje achter een varkensslagerij in Wangige‚ een dorpje aan de westrand van Nairobi. Hier woonde Patrick tot voor kort. Aan onze voeten smeult een hoopje slachtafval na. De nieuwsgierig toekijkende slager schudt haar hoofd. ‘He was mad.’ Patrick was niet gek‚ wel ontzettend verslaafd. ‘Aan marihuana‚ heroïne en slaappillen’‚ zegt Faith‚ die werkzaam is in de thuiszorg. Zijn verslaving begon toen hij als tiener op straat belandde. In de straten van Nairobi is het geen uniek verhaal: volgens de UNODC‚ de VN-organisatie tegen drugs en misdaad‚ neemt het aantal drugsgebruikers in Kenia gestaag toe. De oostkust van het land geldt als een belangrijke doorvoerhaven van de Afghaanse drugsroute naar Europa. Een gram heroïne kost hier omgerekend slechts 1‚50 euro. Faith besloot haar oude schoolkameraad te helpen en deed een oproep op Facebook. Met succes: donaties van vrienden én onbekenden stroomden binnen‚ voldoende voor een opname in een privékliniek‚ waar behandeling duizend euro per maand kost. De gemiddelde Keniaan verdient dat nauwelijks in een jaar. Als we Patrick vier maanden later opzoeken‚ ben ik degene die hem niet herkent. Hij is vijftien kilo aangekomen en draagt een tweedelig pak met stropdas. Zijn handen trillen‚ maar hij lacht. Over een paar weken mag hij de kliniek verlaten. Van een mogelijke terugval wil hij niets weten. ‘Ik stel jullie niet teleur.’ Faith maakt zich op voor haar nieuwe missie: betaalbare afkickcentra voor iedereen in Kenia.
Saskia Houttuin
Cover: © Andrea Bruce/NOOR Bhopal‚ India‚ heeft een ernstig gebrek aan sanitaire voorzieningen.
Alleen vuur en een machete Meer hoeven de afgezonderde Piripkura-indianen niet van ons
6
4 6 10 11 12 14 17
VierVijf ‘Laat ons met rust’ Met het regenwoud sterven ook de nomadenstammen uit in de Amazone Mahamat-Saleh Haroun Hij ontvluchtte Tsjaad maar is er nu‚ naast filmmaker‚ minister van Cultuur Grunberg Column Verkiezingen Er hangt veel af van uw gemeenteraad KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Polman Column
2 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 | Inhoud WV_NR03_2018#4.indd 2
21-02-18 13:35
Verkiezingen Let op: de gemeenteraad regeert hard mee
12
‘Ik heb me heel eenzaam gevoeld’ Nils Muiznieks‚ scheidend mensenrechtencommissaris van de Raad van Europa
18
18 21 22 28 31 32
‘Als je mensen segregeert‚ creëer je een tijdbom in onze samenleving’ Mensenrechtencommissaris Nils Muiznieks Linda Bilal Column Rioolverhaal Menselijke noodzaak en diepe verlegenheid In Tsjaad vertrouwt niemand de rechter Conflictbemiddeling Goed nieuws Egyptische advocate Mahienour el-Massry vrijgelaten AmnestyNieuws
In de rij Als je de wc moet delen met het hele dorp
22
Wijkhoofd speelt voor rechter Conflictbemiddeling in Tsjaad
28
De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 |
WV_NR03_2018#4.indd 3
3 21-02-18 13:35
vijf
Studentenhuis met olifant Ameenou is een Nigeriaanse student economie aan de NIMS Universiteit in Jaipur‚ de hoofdstad van de noordwestelijke Indiase deelstaat Rajasthan. Net als de meeste andere Nigeriaanse NIMS-studenten woont hij in Amer: een plaats even buiten Jaipur. Dat ze daardoor een stuk langer onderweg zijn naar colleges is van ondergeschikt belang. In Amer staan namelijk twee moskeeën waar ze kunnen bidden. Het gebouw waar de Nigeriaanse studenten in overbevolkte appartementen zijn gehuisvest‚ biedt ook onderdak aan olifanten. Die rijden de toeristen rond die een bezoek brengen aan Amer Fort‚ dat sinds 2013 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat. De foto is gemaakt door Mahesh Shantaram‚ die Afrikaanse studenten in alle uithoeken van India portretteert. Volgens Shantaram zijn de Afrikanen vaak het mikpunt van racisme. In Amer lijkt de relatie tussen de Nigerianen en Indiërs goed. Soms mogen de Afrikanen in de moskeeën zelfs voorgaan in het gebed.
Appjes helpen kindhuwelijk voorkomen Het moet eindelijk eens afgelopen zijn met kindhuwelijken in Kenia‚ vindt Esther Shena. Als ambtenaar met het onderwerp ‘gender’ in haar portefeuille houdt ze zich al jaren bezig met de bestrijding van kindhuwelijken en vrouwelijke genitale verminking in het zuidelijke district Kajiado‚ aan de grens met Tanzania. Om haar strijd kracht bij te zetten is de Keniaanse daarom een WhatsAppgroep begonnen waarin zij tientallen vrouwen coördineert die hun oren en ogen openhouden voor berichten over aanstaande kindhuwelijken. Wanneer een groepslid ergens lucht van krijgt‚ is een appje voldoende om de autoriteiten in te schakelen. Dankzij dit online netwerk zouden al tientallen kindhuwelijken zijn voorkomen. Hoewel het wetboek het sinds 2014 verbiedt‚ trouwt bijna een kwart van de meisjes in Kenia voor haar 18de verjaardag. In het land worden nog talloze meisjes door hun ouders uit de schoolbankjes geplukt om te trouwen met een vaak oudere‚ voor hen wildvreemde man. Traditie speelt daarin een belangrijke rol‚ maar economische noodzaak ook: in ruil voor de hand van hun dochter kan de familie aanspraak maken op grond of vee.
‘Anderen noemen ons een “social enterprise”‚ maar ik vind dat we onszelf niet zo moeten zien. Als anderen in de war zijn‚ maakt ons dat nog niet bijzonder’ Tony’s Chocolonelydirecteur Henk Jan Beltman
© Memorial Courtesy
© Mahesh Shantaram
VIER
Dictator treurt om verlies Instagramaccount De verwijdering van het Instagram-account van de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov heeft er vermoedelijk toe geleid dat gemaskerde mannen het kantoor van de mensenrechtenorganisatie Memorial in Ingoesjetië in brand hebben gestoken. Dat is althans het sterke vermoeden van de organisatie. Eind vorig jaar besloot het Amerikaanse ministerie van Financiën sancties uit te vaardigen tegen Kadyrov vanwege de mensenrechtenschendingen in Tsjetsjenië. Als gevolg daarvan verloor de autoritaire leider zijn Instagramaccount‚ waarop hij foto’s van internationale beroemdheden en schattige dieren afwisselde met bedreigingen aan het adres van critici. Kadyrov had meer dan 3 miljoen volgers op Instagram‚ veelal van buiten Tsjetsjenië. Memorial stelt al jaren de mensenrechtenschendingen in Tsjetsjenië aan de kaak. Volgens medewerkers van de organisatie houdt Kadyrov hen daarom verantwoordelijk voor de sancties. ‘Het verlies van zijn Instagram-account was erg pijnlijk voor Kadyrov. Het was niet alleen zijn favoriete speeltje‚ maar ook een krachtig propagandamiddel’‚ verklaart Katya Sokirianskaia‚ voormalig hoofd van Memorial in Grozny‚ tegenover The Guardian
4 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 | VierVijf WV_NR03_2018#4.indd 4
21-02-18 13:35
Geen vaderschapsverlof voor lesbienne
Aziaten ontstemd over Google-app De Google-app ‘Arts & Culture’ waarmee je kunt zien op welk personage uit de schilderkunst je het meeste lijkt door een selfie te maken‚ werd begin dit jaar een hit. Hoewel de dubbelganger-zoekfunctie tot de nodige hilarische resultaten leidde‚ kan de app de plank ook pijnlijk misslaan. Zo klagen Aziatische gebruikers dat de gevonden personen‚ afgezien van hun huidskleur‚ nauwelijks uiterlijke overeenkomsten met henzelf vertonen. De slechte matches zijn vermoedelijk het gevolg van het beperkte aantal geïndexeerde schilderijen waarop Aziaten staan afgebeeld. Extra pijnlijk is dat de app Aziatische vrouwen daardoor vaak vergelijkt met geisha’s‚ Japanse gastvrouwen die van oudsher mannelijke klanten moeten vermaken door muziek te spelen en te dansen. ‘Daarmee wordt het racistische beeld van de onderdanige Aziatische vrouw bevestigd’‚ meent een criticus. De onfortuinlijke zoekresultaten voor Aziatische gebruikers laten opnieuw zien hoe software die gebruikmaakt van kunstmatige intelligentie‚ onopzettelijk racistisch kan uitpakken. In 2015 moest het bedrijf al eens door het stof nadat de beeldherkenningssoftware van Google Foto’s een zwarte man als ‘gorilla’ had bestempeld.
Er was geen sprake van ongelijke behandeling van een Franse lesbienne die in 2004 tevergeefs om elf dagen betaald verlof had gevraagd nadat haar partner een kind had gekregen. Dat bepaalde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens onlangs. Verscheidene Franse instanties‚ zoals het tribunaal voor sociale zekerheid‚ en rechters wezen het beroep op ouderschapsverlof eerder ook al af. De werkgever van Elodie Lucas wees haar verzoek af omdat het ouderschapsverlof destijds alleen gold voor de vader van een kind en niet voor de partner van de moeder. Discriminatie‚ vond de Française en ze spande een rechtszaak aan. Het hof in Straatsburg wees er echter op dat een man die niet de biologische vader is‚ ook geen aanspraak had kunnen maken op vaderschapsverlof. ‘Het verschil in behandeling was dus niet gebaseerd op sekse of seksuele geaardheid’‚ stellen de rechters in hun oordeel. Overigens is de Franse wetgeving in 2012 wel aangepast‚ zodat inmiddels ook niet-biologische ouders zorgverlof kunnen opnemen.
Netanyahu zien? Bh uit De buitenlandse persvereniging FPA in Israël heeft haar beklag gedaan bij de autoriteiten over de behandeling van een journaliste van de Finse publieke omroep. Veiligheidsmedewerkers van premier Benjamin Netanyahu hadden de vrouw‚ na een ondervraging en een onderzoek met de metaaldetector‚ gevraagd om haar bh uit te doen. Omdat zij dit weigerde‚ werd de journaliste niet toegelaten tot een ontmoeting tussen Netanyahu en de Amerikaanse vicepresident Mike Pence. De persvereniging zegt begrip te hebben voor de meeste veiligheidsmaatregelen waarmee dergelijke bijeenkomsten gepaard gaan‚ maar hekelt de ‘weerzinwekkende praktijk’ waarbij journalisten zich moeten ontkleden. Zeker omdat het altijd dezelfde journalisten zijn die aan zulke vernederingen worden blootgesteld: de Finse journalist heeft een Palestijnse vader. Er is sprake van etnisch profileren‚ stelt de buitenlandse persvereniging. ‘Gelet op alle technologie en inlichtingen waarover Israël beschikt‚ zien we geen enkele goede reden voor de voortdurende vernedering van professionele journalisten met een accreditatie’‚ aldus de persvereniging. ‘We kunnen daarom alleen maar concluderen dat deze praktijk erop is gericht ongewenste personen weg te houden bij bijeenkomsten.’
VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 |
WV_NR03_2018#4.indd 5
5 21-02-18 13:35
De gemeenteraad bepaalt meer dan u denkt Er staat veel op het spel bij de verkiezingen op 21 maart‚ want gemeentebeleid gaat net zo goed over basale grondrechten als over stoplichten. Vijf belangrijke punten om op te letten voordat u gaat stemmen. Tekst: Marco Visscher
1
Recht om te demonstreren De laatste jaren gaan we vaak de straat op om te demonstreren: voor loonsverhoging‚ tegen racisme‚ voor een betere opvang van vluchtelingen‚ tegen de opvang van vluchtelingen... Maar wat ook toeneemt is het aantal opgelegde beperkingen‚ bijvoorbeeld rondom de exacte locatie en het tijdstip. Het zijn de burgemeesters die dat bepalen. En het zijn de burgemeesters die demonstraties kunnen verbieden‚ iets wat de afgelopen twee jaar maar liefst tien keer voorkwam (tegen vier keer tussen 2010 en 2015). Demonstreren is een grondrecht‚ ook voor uitingen die u zelf misschien niet deelt. In woord steunen politici de vrijheid om vreedzaam te demonstreren‚ maar dat kan retoriek zijn. Zo meldt het regeerakkoord dat de vrijheid van meningsuiting ‘een groot goed’ is‚ om vervolgens te wijzen op de strafbaarheid van beledigingen‚ en de verdubbelde strafmaat voor ‘haatzaaien’ aan te kondigen. Kijk naar wat de politieke partijen in uw gemeenteraad in de praktijk willen doen om bemoeienis met manifestaties terug te brengen‚ en om het principe van faciliteren weer voorop te stellen.
2
Politie en veiligheid Preventief fouilleren mag alleen na toestemming van de gemeenteraad. Het wordt toegepast in tientallen gemeenten‚ ook al hebben experts geen evidente voordelen voor de veiligheid kunnen ontdekken. De gemeenteraad in Utrecht concludeerde dat de impact op het openbaar leven te zwaar is‚ waardoor de politie hier niet langer preventief fouilleert. Bovendien vindt bij deze controles vaak etnisch profileren plaats‚ wanneer de reden voor aanhouding gebaseerd is op vooroordelen over huidkleur of afkomst. In grote steden als Amsterdam en Den Haag hebben aanhoudende vragen vanuit de gemeenteraad geleid tot diverse maatregelen van de politie om etnisch profileren tegen te gaan‚ bijvoorbeeld training en meer diversiteit in het personeelsbeleid. Invoering van ‘stopformulieren’‚ waarop agenten moeten noteren waarom ze iemand hebben aangehouden en wat diens etnische achtergrond is‚ kan helpen tegen willekeur en vooroordelen. Het is onder politici populair te spreken over ‘vergroting van het vertrouwen tussen burgers en politie’‚ maar bekijk kritisch welke concrete maatregelen door de lokale partijen worden voorgesteld.
3
Vluchtelingenhuisvesting Natuurlijk hebben Brussel en Den Haag een sterke stem in het debat over opvang van vluchtelingen en asielzoekers en over de omgang met mensen zonder verblijfsrecht. Maar het creëren van opvang en het ondersteunen van vrijwilligers gebeurt op gemeentelijk niveau. In Amstelveen werden op een voorlichtingsavond voor buurtgenoten niet alleen gemeenteambtenaren aan het woord gelaten‚ maar ook een groep Syrische vluchtelingen‚ waardoor het onderwerp een menselijk gezicht kreeg. De gemeenteraad van Groningen koos ervoor om mensen zonder verblijfsrecht een zogeheten bed-badbrood-opvang te bieden: een besluit dat breed wordt gedragen. En Utrecht bood ruimte aan creatieve plannen om asielzoekers en studenten samen te huisvesten. Hoe zit dat in uw gemeente?
12 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 | Gemeenteraadsverkiezingen WV_NR03_2018#4.indd 12
21-02-18 13:35
© Odilo Girod
t
4
Discriminatie en diversiteit Iedere gemeente is wettelijk verplicht om gelijkheid te bevorderen: niemand mag worden uitgesloten op basis van bijvoorbeeld geslacht‚ leeftijd‚ etnische achtergrond of seksuele voorkeur. Het belangrijkste instrument voor burgers is een lokaal meldpunt voor discriminatie. Maar waar de ene gemeente kiest voor een meldpunt dat voorlichting geeft en scholen bezoekt‚ heeft de andere gemeente ergens op de website een klachtenformulier‚ slechts vindbaar na eindeloos zoeken en klikken. Zo kunnen kansen blijven liggen om discriminatie effectief aan te pakken. Let daarom ook op welke partijen pleiten voor quota om diversiteit te bevorderen.
5
Privacy: de bodycam Nadat vorig jaar de zogeheten Sleepwet was aangenomen die inlichtingendiensten meer bevoegdheden geeft‚ waaronder het onderscheppen van telefoon- en internetgegevens van burgers‚ ontstond er grote ophef. Het geeft aan hoe belangrijk vraagstukken rondom privacy zijn. Op gemeentelijk niveau sluit de discussie over de bodycam daarbij aan. Politieagenten mogen deze kleine camera op het uniform dragen wanneer de burgemeester daartoe besluit of wanneer de gemeenteraad instemt met een experiment. Zo kunnen bijvoorbeeld rellen worden gefilmd‚ of dronken jongeren. Momenteel lopen tientallen van zulke experimenten. Critici voeren aan dat het gevaar dreigt dat de camera een surveillance-instrument wordt waarmee alles en iedereen‚ altijd in de gaten kan worden gehouden. De bodycam maakt per definitie inbreuk op de privacy. Daarom zijn heldere afspraken van belang over het doel en het gebruik van de camera‚ de wijze waarop en hoelang beelden worden opgeslagen‚ en over een onafhankelijke evaluatie. Alleen al een debat in de gemeenteraad kan de lokale politie extra motiveren om zorgvuldig en terughoudend te zijn. Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl Op www.stemwijzer.nl staat voor enkele tientallen gemeenten een stemwijzer. Lees op pag. 33 meer over de bezwaren die Amnesty heeft tegen de Sleepwet. Gemeenteraadsverkiezingen | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 |
WV_NR03_2018#4.indd 13
13 21-02-18 13:35
‘Het alternatief voor het huidige systeem is chaos’ WV_NR03_2018#4.indd 18
21-02-18 13:35
Scheidend mensenrechtencommissaris Nils Muiznieks maakt zich grote zorgen over het afnemend draagvlak voor mensenrechten onder Europeanen. De reeks corruptieschandalen bij de Raad van Europa‚ waarvan hij een belangrijk gezicht is‚ helpt daarbij allerminst. ‘Ik kan het me niet veroorloven in het openbaar te huilen.’ Tekst: Maurice Swirc Fotografie: Monsieur Paparazzo
‘E
r komt een moment dat je de vraag moet stellen of de bevolking van een land nog voordeel heeft van het lidmaatschap van de Raad van Europa. In het geval van Azerbeidzjan zie ik dat voordeel niet’‚ zegt Nils Muiznieks‚ Commissaris voor de Rechten van de Mens‚ in het versleten gebouw van de Raad van Europa in Straatsburg. Hij is bezig met zijn laatste maanden in functie als Wordt Vervolgd hem eind januari spreekt. Veroordelende uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens – ook deel van de Raad van Europa – worden simpelweg genegeerd door Azerbeidzjan‚ schetst hij. Mensen die samenwerken met instellingen als de Raad van Europa belanden in de gevangenis of worden het land uitgezet. ‘Alleen op papier is nog sprake van mensenrechtenbeleid’‚ zegt Muiznieks over het land dat tevens een centrale rol vervult in een reeks corruptieschandalen die de raad al bijna een jaar in zijn greep houdt. Leden van de Parlementaire Vergadering – het hoogste orgaan van de Raad van Europa – werden door Azerbeidzjan gefêteerd met
horloges‚ MacBooks‚ kisten kaviaar‚ dure reisjes en geldbedragen die soms in de miljoenen liepen. In ruil daarvoor stelden rapporteurs gunstige rapporten samen over de mensenrechtensituatie in het land. Dat blijkt onder andere uit onthullingen in The Guardian vorig jaar. Ook een kritisch rapport over politieke gevangenen was in 2013 in ruil voor giften weggestemd door een meerderheid van de Parlementaire Vergadering. Zo werd Azerbeidzjan‚ al jaren op dictatoriale wijze geleid door president Ilham Aliyev‚ nog nooit werkelijk ter verantwoording geroepen door de Parlementaire Vergadering. Inmiddels loopt een extern onderzoek en de verwachting is dat nog meer parlementariërs worden ontmaskerd. Een dergelijke crisis deed zich niet eerder voor bij de Raad van Europa‚ die in 1949 werd opgericht door tien landen met als doel het bevorderen van democratie en de rechtsstaat‚ en de bescherming van mensenrechten. De Raad heeft tegenwoordig 47 lidstaten – alle landen van Europa‚ inclusief Rusland‚ Turkije en de landen van de Kaukasus. Alleen Kazachstan‚ Wit-Rusland
en Vaticaanstad zijn geen lid. Azerbeidzjan trad toe in 2001. Heel eenzaam Muiznieks was ‘zeker niet verbaasd’ toen hij voor het eerst over de omkooppraktijken hoorde. ‘Direct na mijn benoeming viel het me al op dat er veel lobbyisten uit Azerbeidzjan rondliepen in de wandelgangen. Ik ervaarde dat‚ zacht gezegd‚ toen direct als nogal opmerkelijk’‚ vertelt hij. ‘In de daaropvolgende jaren heb ik me soms wel heel eenzaam gevoeld.’ In tegenstelling tot andere organen van de Raad van Europa‚ zoals de Parlementaire Vergadering‚ stelde Muiznieks mensenrechtenschendingen uit Azerbeidzjan wél scherp aan de kaak in zijn eigen
in de gevangenis’‚ vertelde ze telefonisch‚ voorafgaand aan het gesprek met Muiznieks. Na haar vrijlating in 2015 kreeg Yunus samen met haar man politiek asiel in Nederland. ‘De Raad van Europa‚ inclusief meneer Muiznieks‚ heeft hierover met geen woord gerept. Dat is nogal teleurstellend.’ ‘Onze middelen zijn beperkt‚ daardoor moeten we soms pijnlijke keuzes maken’‚ verzucht Muiznieks. ‘Zo wordt de situatie in Azerbeidzjan overschaduwd door de dramatische ontwikkelingen in een land als Turkije.’ Bovendien kondigde de secretaris-generaal van de Raad van Europa onlangs grote bezuinigingen aan‚ waardoor het kantoor
‘Het viel me al snel op dat er veel lobbyisten uit Azerbeidzjan rondliepen in de wandelgangen’ rapporten en persverklaringen. Niemand heeft hem proberen om te kopen. ‘Maar ik ben wel fel en persoonlijk aangevallen door vertegenwoordigers van het Azerbeidzjaanse bewind‚ telkens met de onuitgesproken belofte dat die aanvallen stoppen als ik stop met kritiek uiten.’ Hij lacht. ‘Volledig kansloos uiteraard. Ik ben dan ook altijd met volle kracht doorgegaan.’ Die volle kracht valt nogal tegen volgens Leyla Yunus‚ een van de bekendste mensenrechtenactivisten uit Azerbeidzjan. ‘In de afgelopen maanden zijn zes politieke gevangenen gestorven
van de mensenrechtencommissaris waarschijnlijk ook moet inkrimpen. De organisatie kampt met een ernstig begrotingstekort‚ onder andere doordat Turkije sinds begin dit jaar weigert een deel van zijn contributie te voldoen. De reden: de uitreiking van een onderscheiding aan een Turkse mensenrechtenactivist door de Raad van Europa. ‘Ik heb al een kleine staf van nog geen dertig functionarissen. Met nog minder mensen wordt het moeilijk om het werk goed te doen.’ Muiznieks is zelf kind van politieke vluchtelingen uit Litouwen. Zij zaten zes jaar in een opvang-
Het Interview | nr. 3 - maart ’18 |
WV_NR03_2018#4.indd 19
19 21-02-18 13:35
Dit zaakje stinkt Fotografie: Andrea Bruce/NOOR Tekst: Henk van Renssen
H
et is maar goed dat je niet kunt ruiken wat er op deze foto’s staat. Zie je die rokende man in dat gat in de grond‚ op de foto hiernaast? Die staat tot zijn oksels in de stront. Zijn naam is Exilien Cenat‚ hij werkt in Port-au-Prince‚ de hoofdstad van Haïti‚ en hij is een bayakou‚ een prachtig woord voor strontophaler. In Haïti ontlasten veel mensen zich‚ bij gebrek aan goede
sanitaire voorzieningen‚ in de buitenlucht: langs de kant van de weg‚ in velden en op braakliggende terreinen. Vaak is het beste waar ze op kunnen hopen een beerput in een hut of schuur‚ zoals de bewoners van een gemeenschappelijke woning voor wie Cenat zijn klus klaart. Een paar keer per jaar komt hij ’s nachts langs om de volgelopen put te legen – met zijn blote handen.
Port-au-Prince‚ Haïti. Dwars door de stad loopt een open riool. Rechtsboven: een familie krijgt een composttoilet‚ dat om de zoveel tijd wordt geleegd door hulporganisatie SOIL. Onder: Exilien Cenat (44) werkt al twintig jaar als strontschepper.
22 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 | Sanitaire voorzieningen WV_NR03_2018#4.indd 22
21-02-18 13:35
Sanitaire voorzieningen | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 |
WV_NR03_2018#4.indd 23
23 21-02-18 13:35
Eigen rechter spelen in Tsjaad De officiële rechtspraak in Tsjaad is zo corrupt dat weinig mensen er vertrouwen in hebben. Conflictbemiddeling houdt de maatschappij in evenwicht. Lokale mensenrechtenorganisaties zijn kritisch.
Tekst & fotografie: Dorrit van Dalen
N
een oogje willen toeknijpen. Maar M’batna kiest voor het meisje. Hij verklaart dat haar huwelijk ongeldig was en bepaalt dat de jongen – of eigenlijk zijn stam – een boete moet betalen. Nu nog de hoogte van de boete. Als de zaak niet hier wordt opgelost‚ waarschuwt hij vast‚ maar voor een rechter zou komen‚ dan zou de jongen naar de gevangenis gaan voor verkrachting en de vader voor het uithuwelijken van een minderjarig kind. Van welke ‘familie’ is de jongen eigenlijk‚ vraagt het wijkhoofd. Kim? Ah‚ een stam die al een reputatie heeft van diefstal en bedrog. ‘Het is in jullie eigen belang dat deze zaak niet ernstiger wordt.’ Want hoe slechter de reputatie van een stam‚ hoe hoger de boetes die ze in Wallia in de toekomst zullen krijgen. Hoewel M’batna’s De stam van de president komt zo makkelijk oordeel partijdig lijkt – de vader krijgt alleen met misdaden weg dat de leden ‘onaantast- een licht verwijt voor baren’ worden genoemd het uithuwelijken van een minderjarig meisje – schikken de echtgenoot en zijn neven zich in de boete (250 duipelt hij. Dan is het de beurt aan het meisje. zend Fcfa‚ 380 euro). Ook zij denken dat het Ze fluistert dat ze tegen haar wil is uitgehuwelijkt‚ dat ze haar school wil afmaken. Haar een stuk erger had gekund. twee vriendinnen kijken angstig‚ een kip Moreel gezag scharrelt voor hun voeten. In heel Tsjaad worden zo veel mogelijk civielrechtelijke zaken – conflicten over eigendom ‘Hoe oud is ze?’‚ vraagt wijkhoofd Koumser van land of goederen‚ schulden en overspel M’batna. Vijftien jaar‚ antwoordt de vader. – op dit niveau behandeld. De wijkhoofden‚ Te jong voor een huwelijk‚ oordeelt M’batna‚ stamhoofden of leden van een islamitisch ‘onze traditie is op dat punt achterhaald’. In 2017 is een wet getekend die zegt dat meisjes comité (lajna) hebben er geen opleiding voor gevolgd‚ maar worden naar voren geschoven niet voor hun 18de mogen trouwen. Niets dwingt het wijkhoofd ertoe om de wet te han- om hun morele gezag. Hun werkwijze geniet in het algemeen de voorkeur boven de andere teren. Die wordt vaak gebruikt als bron van systemen die tegelijk van kracht zijn. Enerinkomsten door de autoriteiten die voor geld djamena – Tien mannen en drie meisjes zitten op smalle bankjes voor het huis van het wijkhoofd. Aan de overkant doet een vrouw de was in plastic teilen. De stemming is eerbiedig. We zijn in Wallia‚ de grootste wijk van Ndjamena‚ de hoofdstad van Tsjaad. Elke zaterdagochtend vindt hier een soort rechtszitting plaats‚ het wijkhoofd doet dienst als rechter. Vandaag is de aanklager een vader. ‘Die jongen is de eerste die haar heeft gehad’‚ zegt hij‚ ‘dus we hebben haar aan hem ten huwelijk gegeven. Zo is de traditie. Maar hij zorgt niet voor haar‚ dus mijn voorstel is dat hij haar teruggeeft.’ De echtgenoot is een slungelige jongen in een Puma-trui. ‘Ze is al een week weg‚ dat is niet mijn schuld’‚ mom-
zijds zijn dat tradities waarin de partijen een eed afleggen ten overstaan van een lokale geest of godheid om vast te stellen wie schuldig is. Maar de straffen van die geesten of goden zijn radicaal‚ gelooft men‚ en ze kunnen een schuldige doden. Anderzijds is er de officiele rechtspraak met de moderne rechtszaak. Die is duur en duurt lang. ‘Hoe sneller een conflict wordt opgelost’‚ zegt M’batna‚ ‘des te minder rancune groeit er.’ Bovendien is de officiële rechtspraak in Tsjaad zo corrupt dat weinig mensen er vertrouwen in hebben. Mahamat Bodingar‚ vicevoorzitter van de mensenrechtenorganisatie Association Tchadienne pour la Promotion et la Defense des Droits de l’Homme (ATPDH): ‘Op papier geldt hier de trias politica. Maar in de praktijk valt de wetgevende macht volledig onder controle van de partij van de president‚ MPS‚ die de overgrote meerderheid in het parlement heeft.’ Machtige leden van de MPS‚ en vooral alle leden van de stam van de president‚ komen zo makkelijk met misdaden en onrecht weg dat ze in het hele land ‘de onaantastbaren’ worden genoemd. Rechters die volgens de regels willen werken‚ worden bedreigd. In 2016 moest een vrouwelijke rechter-procureur weg nadat ze een uitspraak had gedaan in het voordeel van een katholieke vrouw en in het nadeel van haar islamitische echtgenoot. Ze werd overgeplaatst naar Moundou en daar een paar maanden later vermoord. Het vermoeden is dat de MPS erachter zat. Analfabeet Gebrek aan kennis is een probleem op elk niveau van het juridisch systeem. Bodingar: ‘Van de vierhonderd rechters in het land
28 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 | Verzoening en tribalisme WV_NR03_2018#4.indd 28
21-02-18 13:35
zijn er tientallen die alleen een diploma Koranexegese hebben van een universiteit in Saudi-Arabië of Sudan.’ Kantonchefs en sous-prefets‚ die als kantonrechter optreden‚ zijn altijd aangesteld vanuit de MPS‚ niet op grond van een studie rechten of bestuurskunde. En politiefunctionarissen‚ zegt Bodingar‚ zijn vaak analfabeet en weten niet dat het niet aan hen‚ maar aan de rechter is om te beslissen of iemand in de gevangenis thuishoort. Of ze weten niet dat gevangenen überhaupt rechten hebben. ATPDH geeft daarom korte cursussen aan politiemensen en gevangenisbewakers‚ en ze heeft in verschillende steden wetswinkels. ATPDH-leden brengen ook onverwachte bezoeken aan gevangenissen. Geregeld krijgen ATPDH-leden bezoek van een medewerker van de nationale veiligheidsdienst ANS. Die is dan gewapend en eist geld. Krijgt hij dat niet en heeft de mensenrechtenactivist gewoon een baan als
ambtenaar‚ zoals Malo‚ dan wordt hij overgeplaatst naar een uithoek van het land. Zo is de ATPDH in Mongo in een jaar twee actieve leden kwijtgeraakt. De geheime dienst is volgens sommigen weer net zo actief als in de tijd van Hissène Habré (1982-1990)‚ de Tsjadische ex-president die in mei 2016 in Dakar tot levenslang veroordeeld werd voor misdaden tegen de menselijkheid. Een middelbare scholier in Mongo vertelt: ‘Een leraar wilde met ons debatteren over democratie of dictatuur. Wat was beter en waarom. Maar we weten dat hij voor de ANS werkt. Iedereen zei maar dat dictatuur beter is‚ ik ook.’ Traditioneel recht Het wantrouwen ten aanzien van de overheid‚ inclusief haar rechtspraak‚ kan nauwelijks groter zijn. Zo valt het land terug op conflictbemiddeling binnen lokale gemeenschappen‚ op mechanismen van verzoening‚ op de bescherming van de gemeenschap‚ op
Links‚ met muts‚ het 15-jarige meisje van wie het gearrangeerde huwelijk ongeldig werd verklaard nadat ze was weggelopen.
de reputatie en onderhandelingspositie van de stam. Toch is Bodingar niet enthousiast over de lokale rechtspraak. ‘Het leert mensen niet wat hun rechten zijn volgens de Grondwet. En als er een “onaantastbare” bij een conflict betrokken is‚ werkt niets. Dat moet veranderen.’ Zakaria‚ een leraar in Mongo‚ noemt nog een ander bezwaar: ‘De conflictbemiddeling is gebaseerd op traditioneel recht‚ terwijl gemeenschappen minder traditioneel functioneren dan vroeger. Het resultaat is dat het individu het aflegt tegen de meerderheid.’ Neem het geval van zijn buurman. Die werd aangereden door een brommer en brak beide benen. De familiegemeenschap van de jongens op de brommer betaalde een vergoeding aan die van de buurman. In heel Tsjaad
Verzoening en tribalisme | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 |
WV_NR03_2018#4.indd 29
29 21-02-18 13:35
gelden vaste bedragen voor een breuk (50 duizend Fcfa‚ 76 euro)‚ dood door schuld‚ overspel. Alleen de ‘onaantastbare’ gemeenschappen Zaghawa en Goranes en sommige Arabische stammen doen niet mee aan deze overeenkomsten. Voor de buurman kwam er dus 100 duizend Fcfa‚ omdat hij beide benen brak. Daarvan ging 30 duizend Fcfa naar de
Ook M’batna‚ het wijkhoofd van Wallia‚ plaatst een kanttekening‚ maar in omgekeerde zin. Hij heeft geen enkele hoop op een betere nationale rechtspraak in de nabije toekomst. Zeker‚ zaken die onder het strafrecht vallen‚ zoals diefstal‚ horen eigenlijk bij de politie‚ zegt hij. ‘Maar die gaan nooit achter een dief aan. Heel vaak zijn de dieven onaantastbaren. Daarom doen we dat ‘Hoe sneller een conflict wordt opgelost‚ zelf. Als hier ’s nachts des te minder rancune groeit er’ iemand roept “help‚ dief!”‚ dan komt iedereen zijn huis uit. De megemeenschapskas. 45 duizend Fcfa ging op nigte slaat hem dood. ’s Ochtends wordt het aan de mensen die op ziekenbezoek kwamen‚ lichaam gevonden en weet niemand wie het voor thee‚ koffie en voor de terugreis als ze gedaan heeft.’ Barbaars? Of de keerzijde van uit omliggende dorpen waren gekomen. De de medaille. Bij conflictbemiddeling en lobuurman hield 25 duizend Fcfa (38 euro) over. kale rechtspraak spelen boerenwijsheid en ‘Hij is boer‚ hij kan niet meer werken. Maar etnische solidariteit een rol. als zijn geld op is‚ zal de familie niet voor hem zorgen zoals vroeger gebeurde.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
Op het Movies that Matter Festival (Den Haag‚ 23 t/m 31 maart 2018) wordt UNE SAISON EN FRANCE van de Tsjadische regisseur Mahamat-Saleh Haroun vertoond. De speelfilm gaat over een leraar die vlucht uit Afrika vanwege het oorlogsgeweld en naar Frankrijk gaat‚ waar hij verliefd wordt op de vrouw die zich over hem en zijn gezin ontfermt. Zie ook pag. 10. KIJK VOOR DATA EN TIJDEN OP WWW.MOVIESTHATMATTER.NL.
Wijkhoofd Koumser M’batna (midden) voor zijn huis.
30 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 | Verzoening en tribalisme WV_NR03_2018#4.indd 30
21-02-18 13:35
© The Cairo Post
Handenklappend de strijd aangaan De Egyptische mensenrechtenadvocate Mahienour el-Massry is een boegbeeld van het verzet tegen het repressieve regime van president Al-Sisi. In januari kwam ze‚ nadat ze voor de zoveelste keer was vastgezet‚ vervroegd vrij.
Tekst: Maaike de Hon
O
slag in een vriendelijk gezicht verscholen achter dikke brillenglazen‚ en altijd een rugzakje op. Ze springt eruit in de menigte‚ misschien vanwege haar eigenaardige manier van handenklappen‚ waarbij ze haar handen boven elkaar houdt in plaats van naast elkaar. Wat ook opvalt is dat ze een rechteroog mist‚ van kinds af aan al. Daarover gaat de anekdote rond dat zij als klein meisje eens in de auto van haar vader op de achterbank zat te wachten en twee vrouwen op straat over haar hoorde praten. Dat ‘Ik kan maar aan één ding denken hier in de arme kind mist een oog‚ zei de ene vrouw‚ waarcel‚ en ik herhaal het als een mantra: weg op de andere vrouw met dit klassensysteem’ schamperde dat ze best een oog zou willen missen in ruil voor die auto waar dat ‘arme’ kind in zat. Het voorval me. Mahienour el-Massry‚ Mahie voor vrienmaakte diepe indruk op El-Massry‚ niet omden‚ is een gevierde mensenrechtenadvocate dat ze zich gekwetst voelde‚ maar vanwege en activiste‚ die zich vanaf het begin van de de confrontatie met allesbepalende armoede. Egyptische revolutie in 2011 heeft verzet tegen onderdrukking door de staat. Net als Nelson Mandela Na de protesten spande de regering een Als advocaat zet Mahienour el-Massry zich in zaak tegen haar aan en ze werd‚ niet voor tegen onrecht‚ ook al vóór de protesten die het eerst‚ vastgezet in de beruchte Damanleidden tot de Egyptische revolutie van 2011. hour-gevangenis. Daar deelde ze volgens de Maar ze opereert zeker niet alleen vanuit Internationale Federatie voor de Mensenhaar werkkamer. Ze sluit zich aan bij stakinrechten (FIDH) een krappe ruimte met 31 andere vrouwelijke gevangenen‚ waar ze om de gen‚ zet demonstraties op en schrijft brieven uit de gevangenis als ze weer eens is vastgebeurt moesten slapen. zet. Zo kwam er in 2014‚ toen ze vanwege ‘ilEerder zat El-Massry ook al in de cel vanlegaal protest’ was opgesloten‚ een bericht wege deelname aan demonstraties. Op Youuit ‘Blok 1‚ cel 8‚ vrouwengevangenis DamaTube zijn talloze filmpjes te vinden waarop nour’ naar buiten‚ waarin ze schreef: ‘De de jonge advocate groepjes mensen met meesten van mijn medegevangenen zitten schelle stem opzweept. Ze is een charismativast vanwege “verduistering”. Ze hebben sche verschijning‚ met een fanatieke oogopp 14 juni 2017 deed mensenrechtenadvocate Mahienour el-Massry (1986) mee aan een demonstratie in Alexandrië tegen het besluit van de Egyptische regering om de eilanden Tiran en Sanafir over te dragen aan Saudi-Arabië. Dat land is de belangrijkste financier van het huidige Egyptische militaire regime onder leiding van president Al-Sisi. Het protest tegen het weggeven van de eilandjes was eigenlijk een protest tegen het steeds repressiever wordende regi-
kleine geldbedragen geleend en haalden de afbetalingstermijn niet. Het gaat om een moeder die wat moois wilde kopen voor haar dochters aanstaande bruiloft‚ of een echtgenote die geld nodig had voor de medische behandeling van haar zieke man. Ik kan maar aan één ding denken sinds ik hier ben‚ en ik herhaal het als een mantra: weg met dit klassensysteem.’ In juni 2014 ontving El-Massry de Ludovic Trarieux-prijs‚ een internationale eretitel die jaarlijks wordt uitgereikt aan een advocaat voor zijn of haar bijdragen aan de verdediging van de mensenrechten. Op dat moment zat ze vast vanwege een vreedzame demonstratie tegen politiegeweld – en dit leverde haar de wrange eer op iets unieks gemeenschappelijk te hebben met Nelson Mandela: ook hij zat gevangen toen hij deze prijs ontving‚ in 1985. Dat Mahienour el-Massry afgelopen januari werd vrijgesproken in hoger beroep‚ is volgens Amnesty’s adjunct-directeur voor Noord-Afrika Najia Bounaim ‘een van de zeldzame momenten van rechtvaardigheid die een sprankje hoop bieden voor de duizenden anderen die zonder geldige reden vastzitten als gevolg van de voortdurende onderdrukking door de Egyptische regering’. Het zal helaas zeer waarschijnlijk niet de laatste keer zijn dat El-Massry achter de tralies belandt. Op Twitter snoert ze degenen die haar daarom voor gek verklaren de mond: ‘Ik ben mijn verstand niet verloren: ik zet het in zoals ik het wil. Macht aan het volk‚ overal.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl Vrijlating | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’18 |
WV_NR03_2018#4.indd 31
31 21-02-18 13:35
ELK JAAR WEER DIE KOUDE VLOER IN DE WINTER?
Beter Isolerend effect, warmere vloer, hogere besparing TONZON Vloerisolatie heeft in een kruipruimte een beter isolerend effect dan andere isolatiematerialen. Dat is te danken aan het unieke Thermoskussen dat in 1980 in Nederland is uitgevonden. Dit is het enige materiaal dat de warmtestraling van de vloer vrijwel tot nul reduceert. De vloer wordt daardoor warmer en de energiebesparing is hoger. Andere isolatiematerialen zoals wol, EPS (polystyreen) of purschuim remmen de warmtestroom wel enigszins, maar de warmte die wordt doorgelaten, wordt aan de onderzijde uitgestraald naar de kruipruimtebodem en de nog koudere funderingsmuren. Het Thermoskussen heeft als bijkomend voordeel dat het volledig opvouwbaar is. Het kan ook in krappe kruipruimtes worden toegepast, het geeft veel minder overlast en er zijn geen vrachtwagens nodig.
Voor TONZON Koud en klam
Na TONZON Warm en droog
Warmtebeelden van voor en na plaatsing TONZON tonen het warmteverschil (foto’s zijn gemaakt in een seniorenwoning van Wooncorporatie Wonion)
Kosteloze inspectie van uw kruipruimte Waarom nog langer wonen op een koude vloer boven een (vochtig) gat in de grond? Tonzon heeft de perfecte oplossing met de langste (37 jaar!) praktijkervaring.
TONZON Thermoskussens
TONZON Bodemfolie Vraag nu een kosteloze inspectie aan van uw kruipruimte. U ontvangt vrijblijvend een offerte op maat. Kijk snel op tonzon.nl Aanpak warmtelekken kan veel gas besparen We laten veel warmte onbenut weglekken. De stookruimte wordt vaak onnodig warm. GeĂŻsoleerde CV-buizen stralen onnodig warmte uit in ruimtes zoals zolders, garages en kruipruimtes. Radiatoren warmen buitenmuren op. Bij vloerverwarming lekt zoveel warmte aan de onderzijde weg, dat het systeem zo traag is, dat men de verwarming dag en nacht aanlaat. Bij woningen met luchtverwarming is het in de kruipruimte soms nog warmer dan in de kamer. We warmen letterlijk de aarde om het huis op. Dat laatste zelfs nog bij nieuwe woningen en NOM woningen. Zie hoe simpel het kan zijn om klimaateffectief gas te besparen en ga naar tonzon.nl/warmtelekken.
TONZON BV Postbus 1375 7500 BJ Enschede
25-18-039_TonZon_WordtVervolgd_220x275.indd 1 WV_NR03_2018#4.indd 36
info@tonzon.nl www.tonzon.nl
0900 - 28 66 966 (0,10 p/min) KvK 06044102
21-02-18 11:48 21-02-18 13:35