Maandblad over mensenrechten April 2018 | Jaargang 51#4
50 jaar Amnesty Nederland: ‘Hoop, geen pessimisme’
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 1
Kees van Kooten over het ontstaan van zijn engagement
Modellen voor menselijkheid – een kunstproject
Wordt Vervolgd 22-03-18 14:53
COLOFON
Wordt Vervolgd is een uitgave van Amnesty Nederland. De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie. Hoofdredactie Arend Hulshof Redactie Padu Boerstra‚ Carolien Cuypers Fotoredactie Lotti Pronk Uitgever Eduard Nazarski Vaste medewerkers Daan Bronkhorst‚ Arnon Grunberg‚ Eduard Nazarski‚ Linda Polman‚ Maarten Reijnders‚ Paul van der Steen‚ Jeroen Teitler Aan dit nummer werkten verder mee Thomas Chédé, Floris Dogterom, Erno Eskens, Maaike de Hon, Patrick van IJzendoorn, Gerard Janssen, Christine Liebrecht, Janna Reinsma, Rolf Rosing, Jitske Schols, Dirk Steen, Eline van Strien, Jip van den Toorn, Arjan Visser Vormgeving en lay-out Heijdens Karwei‚ Amsterdam Redactieraad Yoeri Albrecht‚ Marjon Bolwijn‚ Teun Gautier‚ Bart Stapert‚ Daan de Wit Redactie- en Amnesty-secretariaat Keizersgracht 177 (bezoekadres)‚ Postbus 1968‚ 1000 BZ Amsterdam‚ tel. 020-6264436‚ fax 020-6240889 E-mail wordtvervolgd@amnesty.nl Website www.wordtvervolgdmagazine.nl App Wordt Vervolgd verschijnt ook als app voor tablets en smartphones van Apple en Android. Abonnementen Een los jaarabonnement kost € 30 voor niet-Amnesty-leden. Amnesty-leden die minimaal € 30 per jaar contributie bijdragen kunnen Wordt Vervolgd gratis ontvangen. Bankrekening giften voor Amnesty International IBAN: NL45 TRIO 0198100000 BIC(SWIFT): TRIONL2U t.n.v. Amnesty International‚ Amsterdam Advertentie-acquisitie YUNO‚ Henriëtte Tomassen‚ info@yuno.nu Prepress en druk Senefelder Misset‚ Doetinchem Distributie Sandd‚ Apeldoorn‚ info@sandd.nl Oplage 232.000 ISSN 0165-4241 Verhuizing? Nieuw lid? Vragen? amnesty.nl/service Reageren op artikelen? wordtvervolgd@amnesty.nl
50/50 Je ziet ze zo voor je. In de zomer van 1968 zaten drie bestuurders van Amnesty Nederland in een Schevenings vissershuisje om een ronde houten tafel. Er moest een nieuwsbrief komen voor de pas opgerichte Vereniging ter bescherming van de Vrijheid van Meningsuiting ‘Amnesty International’, zoals de organisatie toen nog heette. Tien jaar geleden vertelde Herbart Ruitenberg, een van die drie bestuurders, me over die bijeenkomst. We zaten in hetzelfde vissershuisje, dat nog altijd van hem was, aan dezelfde tafel. ‘Over bladformules hadden we het niet’, zei Ruitenberg. ‘Het moest zo snel, eenvoudig en goedkoop mogelijk.’ De zeven A4-tjes liet hij stencilen en met buurtkinderen maakte hij ze verzendklaar. En zo ontvingen de 110 Nederlandse Amnesty-leden van het eerste uur op 21 september 1968 de allereerste Wordt Vervolgd – over de naam van
Niet alleen Amnesty Nederland, ook Wordt Vervolgd bestaat 50 jaar
het blad hadden de drie oprichters wel wat langer nagedacht. Van stenciltjes transformeerde Wordt Vervolgd begin jaren zeventig tot een krant op tabloidformaat. Simon Carmiggelt liet zich ermee fotograferen voor Story. Op een bankje in een park zie je hem aandachtig het blad lezen. Bladerend door het archief van Wordt Vervolgd valt de steeds weer andere opmaak van het blad op, dat vanaf 1992 in tijdschriftformaat verscheen en vanaf 2000 in kleur. Eigenlijk bleef alleen de naam hetzelfde. De pagina’s met lange lappen tekst van jaren geleden ogen nu saai. De koppen met alleen hoofdletters oogden destijds waarschijnlijk urgent, nu eerder schreeuwerig. En sierlijke krullerige letters waren ooit wellicht speels, nu eerder oubollig. De afgelopen maanden heeft het team van Wordt Vervolgd opnieuw gewerkt aan een restyling. Met meer fotografie, een duidelijkere indeling en strakkere letters die goed bij deze tijd passen. De grootste verandering maakte Wordt Vervolgd echter door in 1976. Niet alleen werd actie voortaan met een ‘c’ geschreven, belangrijker was dat het blad een onafhankelijke status kreeg en voortaan ook ruimte bood aan andere standpunten dan die van Amnesty. ‘De organisatie moet haar leden serieus nemen en beseffen dat ze niet het alleenrecht op de waarheid heeft’, zei Ruitenberg daarover. ‘Alleen als lezers eigen keuzes kunnen maken, win je hun vertrouwen.’ In deze tijden van nepnieuws moet vertrouwen harder bevochten worden dan ooit. Ik vrees dat de journalistieke benadering van Wordt Vervolgd alleen daarom al nog wel een tijdje meekan. Op zijn minst nog vijftig jaar. Arend Hulshof hoofdredacteur
Wordt Vervolgd wordt verpakt in recyclebaar polyetheen (PE) kunstfolie waaruit bij verbranding geen giftige stoffen vrijkomen. Het werk van Amnesty International wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van:
PEFC/30-31-151
www.pefcnederland.nl
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 2
© JITSKE SCHOLS
PEFC gecertificeerd Dit hout komt uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen
April 2018
22-03-18 14:53
7
Arnon Grunberg Column
8
Crisisonderzoeker Anna Neistat
‘Ons werk lijkt soms net Crime Scene Investigation’ 8 - Interview met Anna Neistat
18
Interview Kees van Kooten
‘Elke artiest moet altijd, overal de vrijheid hebben om te zeggen wat hij wil’
24
De wereld in 2028
De toekomst van de mensenrechtenbeweging 18 - Kees van Kooten over benefietavond Een Gebaar
28
Linda Polman Column
30
Modellen voor menselijkheid Kunststudenten in de bres voor activisten
36
30 - ‘We ontdekten allemaal nieuwe informatie’
Amnesty’s antimartelcampagnes Een reconstructie
40
Vogelvrij
Anaïs López’ verbeelding van de migrant
46
40 - De migrant is een vogel op de vlucht
De hoogtepunten van 50 jaar Amnesty Nederland Interview met directeur Eduard Nazarski
4&5&6 Kort 17&23 Trouwe leden 29&34 Cultuur 35 Column Christine Liebrecht 50 Steen 51 Vrij WV_NR04_2018_SAN#6.indd 3
22-03-18 14:53
Kort
Moeder doodgeboren kind weer vrij
Arrestatie voor moord op milieuactiviste
Teodora del Carmen Vásquez uit El Salvador, die tot dertig jaar cel werd veroordeeld wegens ‘abortus’, is op 15 februari vrijgelaten. Ze werd in 2007 gearresteerd nadat ze de politie had gebeld om haar naar het ziekenhuis te brengen vanwege erge buikpijn. In afwachting van de politie beviel ze van haar baby, waarna ze flauwviel. Toen de politie arriveerde werd ze gearresteerd op verdenking van het doden van haar baby. Vrouwen bij wie de zwangerschap in een miskraam of doodgeboren baby eindigt, worden er in El Salvador automatisch van verdacht dat zij een abortus hebben ondergaan.
In Honduras is een vermoedelijke opdrachtgever voor de moord op milieuactiviste Berta Cáceres opgepakt. Het gaat om de president-directeur van Desarrollos Energéticos (DESA), het bedrijf dat de Agua Zarca-dam bouwt, waardoor het grondgebied van de inheemse bevolking wordt aangetast. Vóór de moord in maart 2016 werd Cáceres, leider van de Consejo Cívico de Organizaciones Populares e Indígenas de Honduras (COPINH), een organisatie ter bescherming van inheemse bevolkingsgroepen, al jarenlang bedreigd en geïntimideerd. Amnesty roept de Hondurese autoriteiten op om voortvarend door te gaan met het moordonderzoek en om leden van COPINH en andere mensenrechtenactivisten beter te beschermen.
Coverbeeld: Marinka Masséus
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 4
Drinken uit de Nijl Een rechtbank in Caïro heeft de Egyptische zangeres Sherine Abdel-Wahab bij verstek veroordeeld tot zes maanden cel, voor het beledigen van Egypte en het verspreiden van nepnieuws. Haar misdrijf? Ze had tijdens een concert op een vraag van een fan geantwoord dat het drinken uit de Nijl kan leiden tot de worminfectie bilharzia. ‘Drink Evian, dat is beter.’ Haar uitspraak leidde tot boze reacties: Abdel-Wahab zou de toeristenindustrie schade berokkenen.
Wet Marokko tegen vrouwenmishandeling Na een jarenlange lobby van vrouwenrechtenorganisaties heeft het Marokkaanse parlement op Valentijnsdag een wet aangenomen die geweld tegen vrouwen moet terugdringen. Volgens de minister van familiezaken Bassima Hakkaoui verbiedt de wet ‘handelingen die worden beschouwd als vormen van intimidatie, agressie, seksuele uitbuiting of slechte behandeling van vrouwen’. Volgens critici gaat de wetgeving echter niet ver genoeg. Zo kunnen vrouwen alleen aanspraak maken op bescherming door de autoriteiten als de geweldpleger wordt vervolgd of als de rechter een veroordeling heeft uitgesproken, stelt Human Rights Watch. Ook zouden er onvoldoende financiële middelen zijn om de hervormingen door te voeren.
Veel vrouwen in Iran tarten heimelijk de kledingvoorschriften. Hun sluier is te fel van kleur, of hangt te los. Maar alleen in een veilige omgeving kunnen ze de hoofddoek afwerpen. 4
April 2018
22-03-18 14:53
Even geen nieuws
situatie weer als vanouds. Nadat de pro-Russische president Viktor Janoekovitsj in februari 2014 was afgezet, annexeerde Rusland de Krim en braken er in het oosten van Oekraïne gevechten uit tussen het leger en door Rusland gesteunde separatisten. Sinds de start van het gewapend conflict zijn er meer dan tien wapenstilstanden geweest – de meest recente dateert van 5 maart – die na enige tijd altijd weer worden geschonden. De – deels geënsceneerde – serie van David Denil bevat 142 foto’s, evenveel als het aantal dodelijke slachtoffers van de Maidan-protesten in 2014.
Hoe ziet een land in oorlog eruit? Voor zijn serie Let us not fall asleep while walking legde de Belgische fotograaf David Denil Oekraïners vast die hij tegenkwam in de hoodstad Kiev. Zoals bovenstaande mannen, die zich afsluiten van het nieuws. Niet zo gek als je bedenkt in welke staat hun land, dat altijd een speelbal is geweest van grote mogendheden, zich bevindt. Na de onafhankelijkheid in 1991 leken er even betere tijden aan te breken, maar de afgelopen jaren is de
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 5
5
April 2018
22-03-18 14:53
Kort
Maximaal een half uur oma knuffelen De Amerikaanse grenswacht heeft de toegang tot een park op de grens van Mexico en de staat CaliforniÍ aan banden gelegd. De grenswachten staan slechts tien bezoekers tegelijkertijd toe en beperken het verblijf aan het Friendship Park tot maximaal een half uur. Voor veel Mexicaanse migranten die in de VS leven is het park, dat op zaterdagen en zondagen van tien uur ’s ochtends tot twee uur ’s middags open is, de enige mogelijkheid om familie en vrienden uit hun geboorteland te ontmoeten.
Verboden te lachen Wie in Spanje een grap wil maken over terrorisme moet oppassen. De afgelopen jaren worden er fors meer mensen aangeklaagd op basis van artikel 578 van de strafwet, dat het ‘verheerlijken van terrorisme’ en het ‘vernederen van terrorismeslachtoffers’ verbiedt. Wer-
den er in 2011 nog drie personen aangeklaagd, vorig jaar was dat aantal al opgelopen tot 39. De vrijheid van meningsuiting komt daardoor steeds meer onder vuur te liggen, constateert Amnesty International in het rapport Tweet‌ if you dare, dat half maart verscheen. Curieus genoeg worden de meeste mensen aangeklaagd vanwege het verheerlijken van gewelddadige groepen die al enkele jaren geen aanslagen meer plegen. Zo werden eind 2017 de rappers van La Insurgencia veroordeeld tot celstraffen omdat ze in hun teksten de gewapende marxistisch-leninistische groep GRAPO zouden verheerlijken. De laatste gewelddadige actie van GRAPO dateert van 2006.
Van klokkenluider naar landverrader Een Australisch wetsvoorstel dat is bedoeld om buitenlandse spionage tegen te gaan, kan vergaande gevolgen hebben voor journalisten en mensenrechtenactivisten: zo kunnen zij tot twintig jaar cel krijgen voor het publiceren van geheime informatie die AustraliĂŤ schade kan berokkenen. Volgens drie speciale rapporteurs voor de mensenrechten en vrijheid van meningsuiting van de Verenigde Naties is de voorgestelde wetgeving daarom mogelijk in strijd met internationale verdragen. ‘We maken ons grote zorgen dat de wetgeving draconische strafrechtelijke sancties mogelijk maakt’, schrijven de VNdeskundigen. Zij menen dat de nieuwe spionagewet ertoe
kan leiden dat journalisten, activisten en klokkenluiders zich straks wel twee keer zullen bedenken voordat ze vertrouwelijke overheidsinformatie naar buiten brengen. Ook als het in het publieke belang is om die kennis openbaar te maken. In AustraliĂŤ zelf is er ook de nodige kritiek op de wetgeving vanuit verscheidene media, mensenrechtenorganisaties en oppositiepartijen. De minister van justitie zet de wet, die volgens de regering nodig is om het land te wapenen tegen onder meer Chinese spionnen, hoe dan ook door. In januari verklaarde de adjunct-directeur-generaal van de Australische inlichtingendienst ASIO tijdens een parlementaire hoorzitting dat het gevaar van buitenlandse spionage nu groter is dan tijdens de MR Koude Oorlog.
Infographic: Rolf Rosing
1978
1988
1998
2008
2018
50 jaar 30.000 spoedacties 90 miljoen handtekeningen
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 6
In 2012 wordt blogger Raif Badawi uit SaudiArabiĂŤ, oprichter van online forum Saudi Arabian Liberals, gearresteerd vanwege ‘beledigen van de islam’. Hij wordt veroordeeld tot tien jaar cel en duizend stokslagen.
6
Op 9 januari 2015 krijgt hij de eerste vijftig stokslagen, waarna Amnesty een spoedactie begint. Raif is trending topic op Twitter en er worden honderdduizenden mails en brieven gestuurd naar de Saudische regering.
Anderhalf jaar lang demonstreert Amnesty elke vrijdag bij de Saudische ambassade. Raif Badawi zit nog steeds vast. Maar hij kreeg sinds de spoedactie nooit meer stokslagen. April 2018
22-03-18 14:53
Š JITSKE SCHOLS
Als iemand in acuut gevaar is, bijvoorbeeld als executie of marteling dreigt, start Amnesty een spoedactie
đ&#x;–‰ staat
voor 100 spoedacties
1968
© JITSKE SCHOLS
GRUNBERG
De opstand van de kiezer
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 7
Na de beroemde uitspraak van Churchill over democratie (‘No one pretends that democracy is perfect or all-wise. Indeed it has been said that democracy is the worst form of Government except for all those other forms that have been tried from time to time’) zou je denken dat de discussie gesloten is. Democratie is erg, de alternatieven zijn erger. Ongeveer zoals een vrouw die bij haar echtgenoot blijft, omdat ze denkt dat de andere mannen erger zijn. Maar het gesprek in het Westen over wat grofweg ‘de opstand van de kiezer’ moet worden genoemd verstomt niet. Het taboe dat ter rechterzijde van CDU/CSU in de Bondsrepubliek geen leefbaar alternatief mag ontstaan, is gebroken. In Italië zagen we de wonderbaarlijke terugkeer van een politicus van wie mocht worden aangenomen dat hij zich afdoende in diskrediet had gebracht, Berlusconi. De grote winnaar, de Vijfsterrenbeweging, is volgens sommige commentatoren respectabel, maar andere ingewijden zien in deze beweging een samenraapsel van obscurantisme en samenzweringstheorieën. In Frankrijk is de vrees dat Macron een tweede Hollande zal zijn niet geheel geweken. Boven alles hangt de schaduw van Trump. Nu zijn er allerlei middelen die worden ingezet om te voorkomen dat verkiezingen tot te ongewenste resultaten leiden. Kiesdrempels, districtenstelsel, decentralisatie, of het door David van Reybrouck geopperde middel van de loterij. Of deze medicijnen helpen is de vraag. De kiezer heeft verschillende smaken van gewenste uitkomsten, maar het is niet verwonderlijk dat juist de ongewenste uitkomst hem aantrekkelijk voorkomt. Zoals de kamer die juist niet mag worden geopend ons nieuwsgierig maakt. Niet zo verwonderlijk dat Steve Bannon, de architect van Trump, op een congres het Front National toesprak en
7
de gedelegeerden liet weten dat racist, xenofoob en nativist als eretitels moeten worden gezien. Fascist noemde hij nog niet, maar dat is een kwestie van tijd. De kiezer laat zich niet meer vertellen wat goed en wat slecht is, wat mag en wat niet mag. De opstand tegen de macht en de gevestigde orde die verleden eeuw, eind jaren zestig,
De kiezer rook de echte macht en die geur blijft hem bij een hoogtepunt beleefde, is nu toe aan een tweede akte, met andere spelers, andere middelen en andere doelen. Maar het principe blijft hetzelfde. De echte of vermeende underdog keert zich tegen hen die zich in zijn ogen ten onrechte tooien met de veren van de macht. Het is tegenwoordig de sociaaldemocratie die wordt gezien als symbool van het establishment. Nu nog wordt gedacht dat als misstanden succesvol zijn bestreden de kiezer wel terug zal keren naar ietwat gematigde partijen. Een illusie. De kiezer rook de echte macht en die geur blijft hem bij. Zoals de fret die bezig is de nek van een konijn door te bijten ook niet overtuigd kan worden met de opmerking dat dat arme konijn hem niets gedaan heeft. Het plezier van de jacht weegt zwaarder. Arnon Grunberg
April 2018
22-03-18 14:53
De fictieve feministische autorace
↠ ‘We wisten zelfs allerlei voor Amnesty nieuwe informatie te ontdekken’
S
amantha van Roosenbeek (24), Pien Kars (22) en Esther Vane (22) verdiepten zich in de zaak van Loujain al-Hathloul, die in 2014 werd opgepakt toen ze met de auto haar land Saudi-Arabië wilde binnenrijden, waar het vrouwen verboden was zelf een auto te besturen. Ze werd 73 dagen vastgehouden. Onlangs werd bekend dat vanaf juni 2018 vrouwen er wel mogen autorijden, maar of AlHathloul daar meteen gebruik van kan maken is niet duidelijk. Ze zit namelijk
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 32
sinds juni 2017 opnieuw gevangen, zonder dat de aanklacht bekend is. De studenten bedachten een fictieve feministische autorace voor Saudische vrouwen. De race kreeg gestalte door middel van een promovideo voor deze ‘Race of Feminism’, een schaalmodel van een raceauto (zie foto hierboven), een bijbehorend coureurspak en banieren. Loujain al-Hathloul was niet de eerste Saudische vrouw die een autorit met gevangenisstraf moest bekopen: al
32
tijdens de Golfoorlog vond in 1990 een beroemde protestactie plaats voor het recht op autorijden. Tijdens deze ‘Women to Drive’-demonstratie werden 47 vrouwen die in auto’s protesteerden, gearresteerd. Hoewel Saudische vrouwen weinig rechten hebben en voor talloze zaken toestemming van hun echtgenoot of voogd (soms hun zoon) nodig hebben, profileert Saudi-Arabië zich graag als modern(iserend) land, zoals bijvoorbeeld blijkt uit Saudi Arabia’s Vision 2030, een visiedocument van de overheid waarin ambities voor 2030 geformuleerd staan. Over vrouwenrechten wordt nauwelijks gerept. Toen de drie designstudenten dit ronkende document online ontdekten, ontstond hun idee voor de futuristische autorace waarin Saudische vrouwen in 2030 glorieus de finish der vrouwenrechten bereiken, in een auto op zonne-energie. Ze maakten een promovideo waarin een vrouw (‘niet zo’n sexy stoeipoes, gewoon een stoere vrouw’) haar coureurspak aantrekt, bestikt met borduursels van ‘sponsors’ als de Dolle Mina’s, Vrouw Beslis, Women to Drive en I Am My Own Guardian – allemaal Nederlandse en Saudische feministische protestgroepen en -kreten. In de video worden mijlpalen uit de vrouwenemancipatie in beide landen tegen elkaar afgezet. Een aantal voorbeelden: in 1919 kregen Nederlandse vrouwen actief kiesrecht, in Saudi-Arabië mochten vrouwen vanaf 2015 in gemeentes gekozen worden. Vanaf 1914 was het in Nederland sociaal geaccepteerd dat vrouwen auto’s bestuurden, in SaudiArabië moet dat ruim een eeuw zelfs nog beginnen. In 1920 deed de eerste Nederlandse vrouw mee aan de Olympische Spelen, in Saudi-Arabië was dat in 2012. Samantha van Roosenbeek vertelt daarover: ‘Natuurlijk is de vrouwenemancipatie in Saudi-Arabië veel later begonnen dan hier, maar in korte tijd krijgen vrouwen er relatief veel rechten.’ Gevraagd naar wat ze hebben geleerd, vertelt Van Roosenbeek: ‘In praktische zin toch voornamelijk dat borduren. Wat natuurlijk wel ironisch is bij zo’n feministisch, futuristisch project! En meer inhoudelijk: dat je ook met humor en luchtigheid een duidelijk statement kan maken over een ernstig onderwerp.’
April 2018
22-03-18 14:54
D
ana Doorenbos (24) en Evy van Schelt (23) verdiepten zich in de periode rondom de dood van de Chinese mensenrechtenactivist Liu Xiaobo (winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 2010) in 2017, en de daaropvolgende verdwijning van zijn vrouw, Liu Xia. De studenten reconstrueerden de belangrijkste gebeurtenissen in een minidocumentaire, een boek en 3D-geprinte scans van ruimtes. Liu Xiaobo, mensenrechtenactivist en uitgesproken voorstander van hervormingen van het communistische eenpartijstelsel, werd in 2009 veroordeeld tot elf jaar gevangenschap wegens ondermijning van de staat. In de gevangenis kreeg hij kanker. Nadat hij was overgebracht naar het ziekenhuis overleed hij binnen enkele weken. Hij werd op stel en sprong gecremeerd en zijn as werd uitgestrooid over zee – net zoals bij terroristen, om te voorkomen dat de begraafplaats een bedevaartsoord wordt. Sinds de uitvaart is zijn vrouw, die al lange tijd onder huisarrest stond, vermist. Wat heeft er precies plaatsgevonden? Designstudenten Evy van Schelt en Dana Doorenbos maakten op basis van online onderzoek een zo compleet mogelijk overzicht. Van Schelt: ‘Door de Chinese cen-
suur zaten er veel gaten in het verhaal. Wat werd er nou allemaal níét verteld?’ Met YouTube-beelden, foto’s en 3D-visualisaties maakten ze een minidocumentaire waarin de gebeurtenissen rond de
waar hij ook officieel toestemming voor kreeg, terwijl Chinese artsen het tegendeel beweren. De reis ging niet door. Gedurende hun onderzoek werden ze steeds betere datadetectives. Doorenbos:
↠ ‘Door goed te zoeken kom je bijna overal achter. Het werd haast een obsessie’ dood van Liu Xiaobo worden naverteld aan de hand van de locaties waar die plaatsvonden, zoals het ziekenhuis, het crematorium en het appartement in Beijing waar Liu Xia in huisarrest zat. Het internet bleek veel beelden en verhalen te herbergen – en lang niet alleen het door de overheid vrijgegeven, geënsceneerde beeld, zoals dat van een badmintonnende Liu Xiaobo in de gevangenis of van Liu Xia die terwijl ze een sigaret rookt vertelt dat alles goed met haar gaat. Zo vonden ze filmmateriaal waarop buitenlandse artsen in het ziekenhuis vertellen dat Liu Xiaobo nog sterk genoeg is om naar het buitenland te reizen voor een medische behandeling,
Data detectives
‘Online vonden we beelden van geheime locaties die per ongeluk zijn vastgelegd en wisten we zelfs allerlei voor Amnesty nieuwe informatie te ontdekken, zoals waar Liu Xiaobo’s gevangenis was en waar zijn as verstrooid is.’ Van Schelt: ‘Het zoeken werd haast een obsessie. De Chinese overheid heeft alles zo goed mogelijk proberen weg te stoppen – maar toch hebben we met ons werk de “onzichtbare misdaden” tegen Liu Xiaobo en Liu Xia zichtbaar en tastbaar kunnen maken. We hebben onze video in het Mandarijn en Engels laten ondertitelen, zodat het verhaal zoveel mogelijk mensen kan bereiken.’
Alle designprojecten zijn op 21 april te zien op de tentoonstelling Models For Humanity – The Future of Human Rights According to 49 Young Designers, in Theater Amsterdam, tijdens de (besloten) uitreiking van de Ambassador of Conscience Award. Models for Humanity werd inhoudelijk begeleid door Niels Schrader, Lauren Alexander en Vit Ruller van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten.
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 33
33
April 2018
22-03-18 14:54
De migrant is een verhaal over de omzwervingen van een vogeltje en over onze omgang met dieren. Tegelijk is het een metafoor voor hoe wij met migranten en vluchtelingen omgaan.
Vogelvrij Fotografie: Anaïs López Illustraties: Sonny Liew Tekst: Erno Eskens
D
e myna is een lawaaiig vogeltje. Het probeert de stadsgeluiden van Singapore te overstemmen. De Singaporezen ervaren dat als overlast. Daarom worden de myna’s beschoten, vergiftigd of anderszins gedood. De vraag is natuurlijk of dat fair is. Want wie begon er eigenlijk met herrie maken? Dat waren natuurlijk de mensen met hun heipalen,
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 40
radio’s, festivals en grommende verbrandingsmotortjes. De myna is simpelweg harder gaan roepen om zich verstaanbaar te maken. Vogels zijn nu eenmaal communicatieve wezens. Stel nu eens dat de myna morgen in Amsterdam, Rotterdam of Venlo opduikt. Wat zouden wij dan doen met dat lawaaiige diertje? Ik vermoed dat ook bij ons tot verdelging zou worden overgegaan. We zouden de myna’s alleen wel ‘humaan’ verdelgen – iets wat ze in Singapore niet doen. Maar ook hier zou de myna het zwijgen worden opgelegd. Dat zouden we doen, omdat we de stem
40
van het dier niet als politieke stem zien. Je kunt eraan voorbijgaan. Dieren hebben in ons politiek-juridische stelsel geen stem. De stemloosheid van het krijsende dier – het dier krijst om zijn belangen duidelijk te maken – is een teken van de democratische onvolwassenheid. We hebben vrouwen, slaven en homo’s wel een stem gegeven, maar zijn voorbijgegaan aan de dieren. Toch is dat natuurlijk de volgende stap in de ontwikkeling; een stap die logischerwijs volgt omdat het in lijn is met ons rechtvaardigheidsgevoel en met de geest van de wet. Artikel 1 van April 2018
22-03-18 14:54
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 41
41
April 2018
22-03-18 14:54
‘We kunnen niet alleen maar zeggen wat er fout is’ Eduard Nazarski, sinds 2006 directeur van Amnesty Nederland, blikt terug op de Nederlandse Amnestygeschiedenis. En kijkt vooruit. Tekst: Daan Bronkhorst
1982 Op initiatief van de Nederlandse afdeling komt er een internationale thema-actie tegen ‘verdwijningen’ en politieke moorden. Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 46
‘Toen ik pas bij Amnesty was, viel me op met hoeveel trots en liefde vrijwilligers, bestuursleden en betaalde krachten over hun organisatie vertelden. En ook hoe graag ze discussieerden.
↠
1968 Op 18 april wordt de Nederlandse afdeling opgericht.
↠
1976 Bij de toekenning van de Erasmusprijs aan Amnesty dreigt prins Bernhard, de regent van het fonds, met een veto: Amnesty zou een politieke organisatie zijn. Op 17 september krijgt Amnesty alsnog de prijs, in aanwezigheid van Beatrix en Claus, maar zonder koningin Juliana en Bernhard.
In de jaren zeventig en tachtig was er in Nederland een vruchtbare voedingsbodem voor internationale solidariteit, rechtvaardigheid en mensenrechten. Amnesty speelde daar creatief op in. In 1974 noemde de hoofdredacteur van De Tijd, Arie Kuiper, lid worden van Amnesty als “het elfde gebod”. In 1976 kreeg Amnesty de Geuzenpenning, het jaar daarop kwam de Nobelprijs voor de Vrede. En toch was Amnesty niet alleen maar onomstreden.
Premier Lubbers wilde in 1984 niet aanwezig zijn bij de opening van Amnesty’s campagne tegen martelen. Dat was politiek nog een beetje riskant. Maar we hadden de wind mee van enkele spraakmakende politici die mensenrechten hoog hadden zitten, onder wie Max van der Stoel. Decennia later merkte ik in Griekenland hoe hij werd gewaardeerd voor zijn inzet voor gevangenen tijdens het kolonelsbewind (1967-1974). Hoe men zich hem in Tsjechië herinnert als de bewindsman die in 1977 dissidenten ontmoette. Jaren later gingen Van der Stoel en Peter Kooijmans, allebei oudminister van Buitenlandse Zaken, mee toen actiecoördinator Anneke Bosman en ik een bezoek brachten aan de ambassade van Sudan. Tekenend was hun bescheiden opstelling. Toen ik hun vroeg hoe ze het gesprek wilden openen zeiden ze: “Begint u dat maar, wij zijn hier als lid van uw delegatie.”
↞
We hebben tientallen grote organisaties opgericht of helpen oprichten. VluchtelingenWerk en Movies that Matter zijn prominente voorbeelden, maar we gaven ook de aanzet tot organisaties voor onder meer medisch onderzoek van asielzoe-
46
April 2018
22-03-18 14:54
1988 In maart roepen 25 landelijke organisaties gezamenlijk de regering en het parlement op tot verbetering van het vluchtelingenbeleid. Amnesty doet de aftrap van deze estafettecampagne. Het aantal gemeenten dat vluchtelingen opneemt stijgt van 169 naar 602.
kers, voor kunstenaars, advocaten, familieleden van verdwenen mensen, Chinese schrijvers, activisten in Zimbabwe.
↞
Een van de hoogtepunten voor de mensenrechten, én Amnesty International, lag ongetwijfeld in 1998. Het jaar dat Pinochet werd gearresteerd in Londen, dat het Internationaal Strafhof werd toegewezen aan Den Haag en dat Amnesty Nederland in de tv-actie De Uitdaging 3 miljoen handtekeningen verzamelde als steun aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Wereldwijd haalde het totale aantal handtekeningen dat werd aangeboden aan de Verenigde Naties, 13,5 miljoen, het Guinness Book of Records.
↠
Koen Koch schreef toen waarschuwend in Trouw: “Amnesty heeft de mensenrechten gedepolitiseerd, ze zijn bijna zo vanzelfsprekend als het weer geworden.” Kritiek was er trouwens altijd. We hebben nooit alleen maar meegelift op waardering, we waren ook tegendraads.
↠
2004 Popfestival Pinkpop vraagt aandacht voor de honderden onopgeloste moorden op vrouwen in Mexico. De Mexicaanse ambassadeur biedt namens haar regering excuses aan. Honderd prominente vrouwen ontbijten op 10 december in Felix Meritis in Amsterdam in het kader van de campagne ‘Stop geweld tegen vrouwen’. Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 47
In deze eeuw, na de aanslagen van 11 september 2001, is er rondom de mensenrechten hardere discussie gekomen. Misschien hebben we te lang verondersteld dat het allemaal wel goed zat met het bewustzijn van mensenrechten in Nederland. Maar uit onderzoek bleek dat scholieren hoegenaamd geen kennis en besef ervan hadden. Toch wilde de regering toen nog geen mensenrechteneducatie in het curriculum opnemen.
↞
1990 In de wervingscampagne ‘Hoe ver moet het komen voordat u eindelijk lid wordt?’ staan onder anderen Johnny Kraaykamp en Astrid Joosten op campagnefoto’s geportretteerd als mishandelde gevangenen.
1995 De executie van Ken Saro-Wiwa in Nigeria leidt tot intensieve druk op Shell, dat daarop besluit de Universele Verklaring in de bedrijfsbeginselen op te nemen.
Vreemdelingen, asielbeleid, terreur – dat zijn kwesties die mensen vaker aan het twijfelen brengen over mensenrechten. De kritiek op organisaties is alom toegenomen. Ik krijg als directeur nu andere vragen dan mijn voorgangers: wat bereiken we, hoe onpartijdig zijn we, hoe besteden we ons geld en wat verdient de directeur? →
47
April 2018
22-03-18 14:54
Steen
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 50
22-03-18 14:54
Vrij © AI
dienst samen te werken. Maar eenmaal vrij, vertelde hij later tegen het Russischtalige online nieuwsmedium Meduza, realiseerde hij zich: ‘Ik zou het mezelf nooit vergeven als iemand die ik had aangewezen in de gevangenis zou belanden of vermoord zou worden.’ Hij vluchtte en belandde uiteindelijk in Moskou, waar in 2012 zijn verlopen Oezbeekse paspoort werd gestolen. Zonder paspoort kun je beter niet te veel opvallen in Rusland. Maar Noermatov trok zich daar weinig van aan. In 2013 kwam hij ervoor uit homoseksueel te zijn. Hij scheidde van zijn vrouw en ging onder de naam Ali Feruz artikelen schrijven voor de Novaya Gazeta, bekend om zijn kritische onderzoeksjournalistiek. Hij schreef over de slechte behandeling van vluchtelingen, discriminatie van lhbt’ers en over de verkiezingen in Oezbekistan. Met name het laatste artikel lijkt zijn arrestatie in gang gezet te hebben. Een interventie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens voorkwam uitzetting naar Oezbekistan, waar homoseksualiteit verboden is. Maar vrij kwam Feruz niet. Agenten brachten hem naar een deportatiegevangenis in Sacharovo, twee uur rijden van Moskou. Door zijn actieve rol in de lhbt-beweging, de mensenrechtenbeweging en bij Novaya Gazeta, kwam er veel aandacht voor zijn zaak. Overal ter wereld deden mensen mee met de #HandsOfAli-campagne. In New
Handen af van Ali 1 Augustus 2017 om twee uur ’s middags liep een jonge man met korte haren, dun baardje en een zwarte bril door Svertsjkov Pereoelok, een rustig steegje in Moskou. Op zijn hals een tatoeage, met in kalligrafische letters: Born to be free. Drie politieagenten stonden hem op te wachten en vroegen naar zijn papieren. De man kon geen paspoort laten zien, waarop hij te horen kreeg dat hij Rusland uitgezet zou worden en terug moest naar Oezbekistan. In paniek pakte hij een balpen en probeerde daarmee zijn polsen open te halen. Agenten voerden hem geboeid af. In de auto kregen ze hem stil met een taser. ‘Jouw soort moeten we hier niet’, zeiden ze. Ali Feruz werd als Choedoberdi Noermatov in 1987 in Oezbekistan geboren toen dat land nog bij de Sovjet-Unie hoorde, maar hij groeide op bij zijn moeder in de Russische provincie Altai, die grenst aan Kazachstan en Mongolië. Na een studie Arabisch aan de Russische Islamitische Universiteit vestigde hij zich in Oezbekistan, waar hij trouwde en twee kinderen kreeg. Eind september 2008 stond een groep agenten voor zijn huis. Ze namen hem mee en ondervroegen hem over zijn opleiding Arabisch, en waarom hij niet in Oezbekistan was gaan studeren. De angst voor moslimextremisme was groot, vanwege een reeks islamitische terreuraanslagen in Oezbekistan begin deze eeuw. De agenten wilden dat hij zijn Oezbeekse vrienden in de gaten hield. Ze staken naalden onder zijn nagels en sleepten hem over de vloer aan zijn haren. Toen ze dreigden zijn vrouw te verkrachten, gaf hij zijn verzet op en verklaarde bereid te zijn om met de geheime
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2018_SAN#6.indd 51
Ali Feruz: ‘Ik zou het mezelf nooit vergeven als iemand die ik had aangewezen in de gevangenis zou belanden of vermoord zou worden’
York projecteerden activisten zijn gezicht op de Russische ambassade en lazen mensen zijn dagboekfragmenten voor: ‘Wanhoop groeit niet per dag, of per uur, maar per minuut. Het is alsof de tijd gestopt is. Niks gebeurt.’ Ook Amnesty voerde intensief actie voor Feruz’ vrijlating. De enorme aandacht voor zijn zaak lijkt gewerkt te hebben. Na een half jaar vastgezeten te hebben, mocht Ali op 15 februari Rusland verlaten en naar Duitsland vertrekken. Voor de universiteit van Göttingen doet hij nu journalistiek onderzoek naar de situatie in vluchtelingenkampen. Door zijn kennis van het Arabisch, Farsi, Turks en Russisch zal dat ongetwijfeld GJ belangrijke verhalen gaan opleveren.
51
April 2018
22-03-18 14:54
UW VLOER WAS MET PASEN NOG NOOIT ZO KOUD DE RUSSISCHE BEER ZIT NOG DIEP IN UW KRUIPRUIMTE
HAAL HE T VOORJA IN HUIS AR TONZOMNET Het be ste w tegen apen deze bee r
Beter Isolerend effect, warmere vloer, hogere besparing TONZON Vloerisolatie heeft in een kruipruimte een beter isolerend effect dan andere isolatiematerialen. Dat is te danken aan het unieke Thermoskussen dat in 1980 in Nederland is uitgevonden. Dit is het enige materiaal dat de warmtestraling van de vloer vrijwel tot nul reduceert. De vloer wordt daardoor warmer en de energiebesparing is hoger. Andere isolatiematerialen zoals wol, EPS (polystyreen) of purschuim remmen de warmtestroom wel enigszins, maar de warmte die wordt doorgelaten, wordt aan de onderzijde uitgestraald naar de kruipruimtebodem en de nog koudere funderingsmuren. Het Thermoskussen heeft als bijkomend voordeel dat het volledig opvouwbaar is. Het kan ook in krappe kruipruimtes worden toegepast, het geeft veel minder overlast en er zijn geen vrachtwagens nodig.
Voor TONZON Koud en klam
Na TONZON Warm en droog
Warmtebeelden van voor en na plaatsing TONZON tonen het warmteverschil (foto’s zijn gemaakt in een seniorenwoning van Wooncorporatie Wonion)
Kosteloze inspectie van uw kruipruimte Waarom nog langer wonen op een koude vloer boven een (vochtig) gat in de grond? Tonzon is al ruim 38 jaar het beste wapen tegen afkoeling van uw vloer.
TONZON Thermoskussens
TONZON Bodemfolie Vraag nu een kosteloze inspectie aan van uw kruipruimte. U ontvangt vrijblijvend een offerte op maat. Kijk snel op tonzon.nl Aanpak warmtelekken kan veel gas besparen We laten veel warmte onbenut weglekken. De stookruimte wordt vaak onnodig warm. GeĂŻsoleerde CV-buizen stralen onnodig warmte uit in ruimtes zoals zolders, garages en kruipruimtes. Radiatoren warmen buitenmuren op. Bij vloerverwarming lekt zoveel warmte aan de onderzijde weg, dat het systeem zo traag is, dat men de verwarming dag en nacht aanlaat. Bij woningen met luchtverwarming is het in de kruipruimte soms nog warmer dan in de kamer. We warmen letterlijk de aarde om het huis op. Dat laatste zelfs nog bij nieuwe woningen en NOM woningen. Zie hoe simpel het kan zijn om klimaateffectief gas te besparen en ga naar tonzon.nl/warmtelekken.
TONZON BV Postbus 1375 7500 BJ Enschede
25-18-079_TonZon_WordtVervolgd_220x275.indd 1 WV_NR04_2018_SAN#6.indd 52
info@tonzon.nl www.tonzon.nl
0900 - 28 66 966 (0,10 p/min) KvK 06044102
20-03-18 15:32 22-03-18 14:54