Wv5 (72 gemiddeld%2c selectie) by amnesty international

Auteur Jonny Steinberg over ZuidAfrika’s rauwe randen Julio Poch wacht in Argentinië al acht jaar op vonnis Brits stadje vol migranten stemde voor Brexit Maandblad over mensenrechten Mei 2017 | Jaargang 49 #5 Losse nummers € 4‚50

wordtver volgd

Honderd dagen Trump‚ elke dag een drone-aanval

WV_NR05_2017#2.indd 1

19-04-17 15:03

INHOUD

groeten uit...

Ouagadougou (Burkina Faso)

Een bar‚ zoals er duizenden zijn in deze stad. Een wankelende man vertelt er een onsamenhangend verhaal en eindigt met: ‘Tsja. Met al dat gezuip spekken we toch maar mooi het kapitalisme…’ Hij kijkt naar zijn pols. Geen horloge. ‘Maar… hoe laat is het eigenlijk? Vier uur? Nou‚ dan neem ik er nog een. Straks op tijd naar bed. En dan op tijd weer op… Naar het werk…’ Op een openluchtpodium in Ouagadougou voert dichter en theatermaker Ali Doueslik Ouédraogo De Dronkaard op‚ een door hem geschreven en op muziek gezette tekst. Na afloop geeft hij graag commentaar. ‘Natuurlijk: er is geen werk. Dat is de tragedie’‚ zegt hij. De oplossing die De Dronkaard biedt: verlies jezelf in een schaduwbestaan. Ouédraogo vecht tegen dat soort vergetelheid met zijn enige wapen: het woord. Het woord werkt bevrijdend‚ maar daar mag het niet bij blijven‚ legt hij uit. ‘We zijn in naam onafhankelijk maar hebben ons eigen lot niet in handen. Onze regeringen worden door buitenlanders aan de macht gehouden en wie daar wat van zegt‚ wordt geëlimineerd.’ Hij verwijst daarmee naar de moord op Norbert Zongo‚ Burkina Faso’s beroemdste onderzoeksjournalist. Tijdens diens onderzoek naar de duistere praktijken van het regime van toenmalig president Blaise Compaoré in december 1998 werd hij vermoord. Voor een hele generatie kunstenaars‚ onder wie Ouédraogo‚ blijft Zongo een inspiratiebron. Compaoré stapte in oktober 2014 op na een volksopstand tegen zijn bewind. Maar daarmee waren niet alle problemen voorbij. De inwoners van het land moeten blijven werken aan een nieuwe mentaliteit: niet-koloniaal‚ maar van henzelf‚ vindt Ouédraogo. Met dat doel voor ogen slingert hij boodschappen en verhalen als De Dronkaard van het podium. Onder zijn welbewust gekozen artiestennaam: L’Architecte de la Pensée‚ de architect van de gedachte.

Bram Posthumus

‘Trumps acties tegen mensenrechten zijn moeilijk bij te houden’ De eerste 100 dagen van de Amerikaanse president

4 6 11 12 14

Cover: © Lucas Jackson/Reuters De Amerikaanse president Donald Trump.

‘De publieke opinie is hier totaal gepolariseerd’ Schrijver Jonny Steinberg over de rauwe randen van Zuid-Afrika

VierVijf Iedere dag een drone-aanval ‘Donald Trump heeft het script van een despoot geleend’ Grunberg Column KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘Afrikanen zullen naar Europa blijven komen’ De Zuid-Afrikaanse schrijver Jonny Steinberg over vreemdelingenhaat

2 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 | Inhoud WV_NR05_2017#2.indd 2

19-04-17 15:03

(ON)SCHULD

‘Justitie in Argentinië heeft geen enkel bewijs tegen me’ De zaak-Julio Poch

17 19 20 24 30 32

Brits plaatsje vol migranten Smethwick stemde massaal voor Brexit

De Zaak Pretoria neemt Strafhof weer serieus Polman Column Piloot van dodenvluchten? Julio Poch wacht in Argentinië al bijna acht jaar op een veroordeling Smethwick biedt aftakeling het hoofd Fotografische blik op multicultureel Brits plaatsje ‘EU moet Hongarije en Polen aanpakken’ Pleidooi van Thomas von der Dunk AmnestyNieuws

Eindelijk gerechtigheid. Dat was mijn eerste gedachte toen ik in 2009 hoorde dat de Argentijnse Nederlander Julio Poch was opgepakt. De mij onbekende piloot zou hebben deelgenomen aan de beruchte dodenvluchten tijdens de militaire dictatuur in Argentinië (1976-1983)‚ waarbij talloze politieke tegenstanders van de junta vanuit vliegtuigen levend in zee werden gedumpt. Maar al snel bleken de bewijzen tegen Poch niet zo hard te zijn. Zelf ontkent hij alle betrokkenheid (zie pagina 20). De piloot zegt destijds niet eens in de buurt te zijn geweest van de plek waar de dodenvluchten opstegen. Met zijn logboeken zou hij dat kunnen aantonen. De zaak tegen Poch doet denken aan het toneelstuk De dood en het meisje van de Chileense schrijver Ariel Dorfman‚ dat zich afspeelt in een niet nader genoemd Latijns-Amerikaans land. Hoofdpersoon Paulina‚ die tijdens de dictatuur was gemarteld en verkracht‚ meent enkele jaren na het herstel van de democratie haar folteraar te herkennen in een man die haar met autopech gestrande echtgenoot thuisbrengt. Of hij inderdaad schuldig is‚ blijft in het toneelstuk (in 1994 verfilmd door Roman Polanski) onduidelijk. Wel zegt de ernstig getraumatiseerde Paulina zijn stem te herkennen (het gezicht van haar folteraar heeft ze door een blinddoek nooit kunnen zien). En als ze in zijn auto een cassettebandje vindt met Schuberts strijkkwartet De dood en het meisje‚ weet ze het zeker. Dat stuk zette haar beul ook altijd op als hij haar verkrachtte. Ze bindt de verbouwereerde man vast en dwingt hem ‘de waarheid’ te vertellen‚ maar hij blijft stug ontkennen. Als kijker word je vervolgens heen en weer geslingerd in je oordeel. Voor Paulina voel je sympathie omdat zij uiteindelijk slachtoffer is. Intussen speelt zij wel eigen rechter en martelt zij de man‚ die nota bene een alibi zegt te hebben. Paulina’s echtgenoot‚ die voor de veronderstelde folteraar probeert op te komen‚ belt een nummer dat de man heeft opgegeven en krijgt zo bevestigd dat die destijds in Spanje verbleef. Paulina is niet van haar stuk te krijgen en zegt dat meer gruwelmisdadigers een vals alibi hebben geregeld voor het geval ze opgepakt zouden worden. Ook de Argentijnse justitie gelooft‚ bijna acht jaar na de arrestatie‚ nog steeds in de schuld van Julio Poch. Zijn logboeken zijn volgens de aanklagers onbetrouwbaar‚ omdat ze belangrijjke omissies bevatten. Is hij toch schuldig? Zelfs het vonnis waar de Argentijnse rechter deze zomer mee komt‚ zal waarschijnlijk geen uitsluitsel geven. Alleen al omdat beide partijen in hoger beroep kunnen gaan.

Arend Hulshof hoofdredacteur De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 |

WV_NR05_2017#2.indd 3

3 19-04-17 15:03

vijf

De slag om Mosul Al maanden trachten het Iraakse leger met hieraan gelieerde milities Mosul te heroveren op Islamitische Staat. De stad‚ waar IS bijna drie jaar geleden het kalifaat uitriep‚ is voor een groot deel al bevrijd. Alleen een aantal westelijke wijken is nog in handen van IS. In maart begon het leger er een operatie om ook dit stadsdeel in handen te krijgen. De man op de foto verloor zijn been door een mortiergranaat die tijdens de slag om de stad bij hem in de buurt insloeg; zijn infuus is aan een groot model keukentrap gehangen. De Italiaanse Magnum-fotograaf Lorenzo Meloni fotografeerde hem in maart voor zijn fotoserie The Front Lines of Mosul. Sinds de herovering in oktober begon‚ raakten zo’n 300 duizend inwoners van Mosul ontheemd‚ aldus cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie. Meloni volgde voor zijn serie Iraakse soldaten tijdens hun opmars door West-Mosul‚ maar bracht ook burgers in beeld die de stad ontvluchtten.

Buskaartje wordt fiets Het was een kleine overwinning in 2014 voor de uitgeprocedeerde‚ niet-uitzetbare vreemdelingen in Amsterdam. Ze moesten hun gekraakte‚ centraal gelegen panden inruilen voor twee ‘bed‚ bad en brood’-nachtopvanglocaties‚ aan de rand van de stad. Maar ze kregen wél een gratis buskaart‚ geldig in de hele stad. Daar komt per 1 mei een eind aan: de 165 mensen in de opvang op de twee locaties‚ krijgen dan een fiets in plaats van een gvb-weekkaart. Alleen wie te ziek is om te fietsen‚ mag zijn kaart houden. De gemeente bespaart hiermee jaarlijks 260.000 euro op de buskaartjes‚ maar gaat wel de (lagere) kosten van het fietsproject betalen. ‘Fietsen is gezond en geeft vrijheid‚ is het idee‚ maar het is wel weer erg centristisch gedacht’‚ zegt Annette Kouwenhoven van het Wereldhuis‚ dat zich inzet voor ongedocumenteerde migranten. ‘Wat als mensen het toch eng vinden? Wat als ze van hun fiets vallen en hun voortanden breken? Het is een risico als je dat niet gewend bent. Ondanks de fietslessen.’ ‘In Groningen krijgen ze weekgeld‚ daar kun je kiezen hoe je reist. In Amsterdam is er geen autonomie’‚ vervolgt ze. ‘En een regencape‚ die krijgen ze niet.’

‘Een vergadering is heilig. Zélfs als er problemen met de openbare orde dreigen’ Hoogleraar rechten Jan Brouwer vindt dat het verbod op de Eritrese conferentie in Veldhoven in strijd is met de Grondwet

VIER

Werken aan een nieuwe iPhone? Eerst je bh uit Foxconn en Pegatron‚ de twee Chinese bedrijven die voor Apple iPhones produceren‚ staan niet bekend om hun gunstige arbeidsvoorwaarden. Lange werkdagen en een karig salaris zijn standaard. Het geestdodende werk zou Foxconn-medewerkers in het verleden zelfs hebben gedreven tot zelfmoord. Hoe dan ook wordt de situatie in de fabrieken nijpender wanneer een nieuw type toestel in productie wordt genomen. Dat ontdekte Dejian Zeng‚ een student van de New York University die vorig jaar in een Pegatron-fabriek bij Shanghai zes weken lang iPhones in elkaar schroefde. Uit vrees dat details over de nieuwe iPhones zouden uitlekken‚ stelt de fabriek de metaaldetectors waar de werknemers langs moeten nog scherper af. Pegatron wil zo koste wat het kost voorkomen dat ze camera’s naar binnen smokkelen. De controle is echter zo scherp dat het alarm al afgaat bij vrouwen die een bh met metalen haakjes dragen. ‘Die mogen dan niet naar binnen’‚ vertelt Zeng op de site Business Insider. ‘Ze moeten zich omkleden.’

4 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 | VierVijf WV_NR05_2017#2.indd 4

19-04-17 15:03

Van top tot teen bedekt hardlopen Het leek zo vooruitstrevend. In de Iraanse hoofdstad Teheran zou begin april voor het eerst een internationale marathon plaatshebben waaraan mannen én vrouwen mochten deelnemen. Twee dagen voor deze TehRUN greep de Iraanse Atletiek Federatie echter in. ‘We zijn een islamitisch land’‚ verklaarde een woordvoerder van de unie. ‘We moeten ons aan de wet houden.’ En dus mochten de vrouwen niet tegelijk met de mannen meelopen‚ en moesten ze bovendien bedekkende kleding dragen. Omdat 42 kilometer hardlopen niet te doen is als je van top tot teen bent bedekt‚ verklaarde de woordvoerder‚ werd de vrouwenmarathon ook nog drastisch ingekort. De atletes mochten uiteindelijk tien kilometer rennen in een stadion‚ waarvan geen foto’s genomen mochten worden. De samenstelling van het publiek was nogal eenzijdig: mannelijke toeschouwers waren er niet welkom.

Homo’s opsporen via app Grindr‚ een dating-app voor homoseksuele mannen‚ vergelijkbaar met Tinder‚ is ook populair bij de Egyptische politie. Agenten gebruiken Grindr om homo’s in de val te lokken‚ vertelt Dalia Abdel Hameed van een in Caïro gevestigde mensenrechtenorganisatie tegen The Guardian. Officieel is het toegestaan homoseksueel te zijn Egypte. Maar sinds president Morsi in 2013 werd verdreven‚ hebben de autoriteiten de jacht op homo’s geopend. Vaak worden homoseksuelen veroordeeld op basis van het verbod op prostitutie en op ‘publieke losbandigheid’. Op die gronden kreeg een student vorig jaar drie jaar celstraf: hij had via Grindr naaktfoto’s van zichzelf naar een man gestuurd met wie hij een afspraak maakte. Op de afgesproken plek bleek zijn date een undercoveragent te zijn.

Meegesleept met val van PvdA Het is een pijnlijk gevolg van de decimering van de PvdA: voor het mensenrechtenwerk van de aan deze partij gelieerde Foundation Max van der Stoel (FMS)‚ is straks veel minder overheidsgeld beschikbaar. ‘Jaarlijks krijgen we zo’n 16 duizend euro per PvdA-zetel’‚ zegt FMS- directeur Arjen Berkvens. ‘Door de 29 zetels verlies moeten we dus moeilijke keuzes maken.’ FMS traint sociaaldemocratische politici in kwetsbare democratieën als Georgië en Oekraïne. Dat werk stort niet helemaal in. ‘Onze begroting van 1‚1 miljoen euro daalt tot 850 duizend euro in 2018. Dat valt mee‚ dankzij andere financieringsbronnen.’ Berkvens (48) hoopt in elk geval de oppositie in het dictatoriale WitRusland te kunnen blijven steunen. ‘We halen trainers van de buitenparlementaire oppositie naar Litouwen‚ waar ze campagne leren voeren rond sociale kwesties.’ Zoals de onlangs ingevoerde ‘boete’ voor wie niet fulltime werkt‚ ‘een belasting op werkloosheid’. In maart zijn nog honderden mensen opgepakt die daartegen demonstreerden‚ vertelt hij. Wie democratisering belangrijk vindt‚ hoeft niet al te somber te zijn‚ zegt Berkvens. ‘De subsidie gaat nu naar bijvoorbeeld GroenLinks en het CDA‚ die veel zetels wonnen. Met het CDA werkten we goed samen in Armenië en ook met GroenLinks is veel contact. Maar voor ons is het een bittere pil.’

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 |

WV_NR05_2017#2.indd 5

5 19-04-17 15:03

Donald Trump tijdens zijn inauguratie tot president van de VS in januari dit jaar.

‘Trumps acties tegen mensenrechten zijn moeilijk bij te houden’ 6 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 | De eerste 100 dagen van Trump WV_NR05_2017#2.indd 6

19-04-17 15:03

De lancering van 59 kruisraketten begin april richting Syrië vanaf een Amerikaans oorlogsschip.

De eerste honderd dagen van Donald Trump als president van de VS kenmerkten zich door weinig respect voor mensenrechten. Hij versoepelde de regels om migranten uit te zetten en voerde gemiddeld elke dag een drone-aanval uit. ‘Trump heeft het script van een despoot geleend.’ Tekst: Karlijn van Houwelingen

ew York – Het was de eerste keer dat Donald Trump over leven en dood besliste‚ vijf dagen na zijn inauguratie tot president van de VS. De Amerikaanse legertop wilde een elitekorps afsturen op het huis van een Al Qaida-leider in Jemen‚ en Trump moest daarvoor groen licht geven. Dat deed hij niet na een stevig

debat in de Situation Room‚ maar tijdens een etentje in de woonvertrekken van het Witte Huis. Naast de minister van Defensie en de hoogste militair zat zijn schoonzoon Jared Kushner erbij‚ net als zijn later gedegradeerde adviseur Steve Bannon‚ die eerder een ultrarechtse website runde. De operatie

ontaardde in een onverwacht hevig en chaotisch vuurgevecht‚ waarin een Amerikaanse militair en naar schatting 23 burgers de dood vonden‚ onder wie kinderen. Het incident is tekenend voor de start van het presidentschap van Trump. In zijn eerste honderd dagen‚ traditioneel gezien een productieve periode die de toon zet voor een

De eerste 100 dagen van Trump | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 |

WV_NR05_2017#2.indd 7

7 19-04-17 15:03

‘Somaliërs doen hetzelfde als Christoffel Columbus’ WV_NR05_2017#2.indd 14

19-04-17 15:03

In Zuid-Afrika zijn het vooral Somaliërs die in de armste townships winkels runnen. Ze zijn daardoor vaak slachtoffer van het criminele of xenofobische geweld waar het land bekend om staat. Jonny Steinberg bracht dit op onnavolgbare wijze in beeld in zijn boek Een man van goede hoop. ‘Alleen Somaliërs zijn bereid hun leven te wagen.’ Tekst: Marnix de Bruyne Fotografie: Marco Okhuizen/HH

‘I

k was verbaasd dat president Zuma zijn populaire minister van Financiën ontsloeg‚ ja. Eerder durfde hij dat niet‚ uit vrees voor de politieke en economische gevolgen.’ Vanuit Johannesburg geeft de Zuid-Afrikaanse schrijver Jonny Steinberg (47) aan hoe hij zijn land aantrof‚ toen hij daar begin april aankwam na een periode van afwezigheid door zijn werk aan de Universiteit van Oxford. Jacob Zuma’s ‘coup tegen zijn eigen kabinet’ van eind maart‚ waarbij hij een derde van zijn bewindslieden verving‚ leidde tot afwaardering van de kredietwaardigheid van het land tot ‘junkstatus’ en tot de val van de Zuid-Afrikaanse rand. De regeringspartij ANC is diep verdeeld over de stap‚ maar de partijtop steunt Zuma nog. ‘Als ANC-leden blijven we Zuma verdedigen’‚ had de minister voor het Midden- en Kleinbedrijf‚ Lindiwe Zulu‚ de dag van het gesprek gezegd. Steinberg: ‘Zuma heeft de ministers ontslagen zodat de elite om hem heen zich kan blijven verrijken. Maar het officiële verhaal is dat een verse ministersploeg de armoede serieus te lijf kan gaan. Ik geloof dat niet‚ maar

er zijn veel Zuid-Afrikanen die dat wél geloven. De publieke opinie hier is totaal gepolariseerd.’ Ook bij Steinbergs bezoek aan Amsterdam‚ enkele weken eerder‚ komen armoede en minister Zulu ter sprake‚ maar dan in de context van het xenofobische geweld in het land‚ hoofdthema in Steinbergs laatste boek. ‘Het ANC geeft tegengestelde boodschappen’‚ zegt hij dan. ‘Minister Zulu zei twee jaar geleden dat buitenlanders moeten begrijpen dat als ze hun zakengeheimen niet delen met Zuid-Afrikanen‚ zij daar boos over worden. Een dag later zei president Zuma juist geen geweld tegen buitenlanders meer te tolereren. Ook zei hij dat Zuid-Afrikanen lui zijn. “Neem een voorbeeld aan de buitenlanders‚ die bereid zijn hard te werken”‚ hield hij zijn bevolking voor. Op andere momenten ontkent de partij dat er vreemdelingenhaat bestaat in Zuid-Afrika. De regering weet het gewoon niet meer.’ Rauwe randen Weinig auteurs hebben zo veel kennis over Zuid-Afrika als Steinberg‚ die voor zijn boeken diep doordrong in de rauwe randen

van het land. Zijn debuut Midlands (2002)‚ over de moord op een blanke veehouder‚ gaat óók over de strijd om grond. Zijn tweede werk The Number (2004) beschrijft de misdaadbendes die de dienst uitmaken in de Zuid-Afrikaanse gevangenissen. Verder schreef hij indringend over aids en over de ongeschreven codes binnen de politie‚ waarmee hij op patrouille ging. En dan recentelijk over de positie van buitenlanders in Zuid-Afrika‚ in Een man van goede hoop‚ dat vorig jaar in het Nederlands verscheen. Het boek is om meerdere redenen belangrijk. Aan de hand van het levensverhaal van Asad‚ een Somaliër die op 8-jarige leeftijd ziet hoe zijn moeder wordt doodgeschoten‚ waarna hij met een familielid naar Kenia vlucht‚ beschrijft hij in feite alle Somali-

Asad‚ die dan met een compagnon een winkel runt in het township Khayelitsha bij Kaapstad‚ ontsnapt ternauwernood aan de dood. Hij komt terecht in Blikkiesdorp‚ een afgelegen township waar meer Somalische vluchtelingen zijn neergestreken. Daar ontmoet Steinberg hem in 2010 en praat hij maandenlang ‘drie keer per week‚ twee uur lang’ met hem. ‘We bleven in mijn auto zitten‚ omdat hij zich alleen daar veilig voelde’‚ vertelt Steinberg in de lobby van zijn hotel in Amsterdam. ‘Hij wist: een blanke kan gangsters aantrekken‚ vandaar dat hij direct wilde kunnen wegrijden. Maar ik vertegenwoordigde ook de veilige wereld waarin hij wilde leven. En ik had hem een deel van de royalties beloofd in ruil voor zijn verhaal. Er was wederzijdse sympathie en

‘De Europese Unie kan de migratie alleen stoppen tegen een té hoge prijs’ sche vluchtelingen. Maar het boek gaat ook over onderdrukking in Ethiopië‚ vrouwenbesnijdenis‚ de praktijken van mensensmokkelaars‚ de Somalische clancultuur en‚ vooral‚ het geweld tegen buitenlanders in Zuid-Afrika‚ waar Asad in 2004 terecht is gekomen. Asad heeft als winkelier al vele berovingen meegemaakt als in 2008 een golf van geweld tegen buitenlanders oplaait in Zuid-Afrika. Daarbij vallen zeker 63 doden‚ ‘wat maar in één geval leidt tot een veroordeling wegens moord’‚ zegt Steinberg.

vertrouwen – Asad is innemend en charmant – maar het was ook een transactie.’ Steinberg leert door de gesprekken veel over dit bijzondere type ondernemers‚ die in de armste wijken van Zuid-Afrika neerstrijken om daar geld te verdienen. ‘En dat doen ze. Dag en nacht. Zonder te rusten’‚ schrijft hij in zijn boek. ‘Ze verlaten hun winkels alleen om naar de wc te gaan en om voorraden te halen. Verder werken ze. Ze bekijken je aandachtig. Ze leren altijd in voorraad te hebben wat je het vaakst koopt‚ en zijn altijd Het Interview | nr. 5 - mei ’17 |

WV_NR05_2017#2.indd 15

15 19-04-17 15:08

‘De Argentijnse justitie heeft geen enkel bewijs tegen me’ Transavia-piloot Julio Poch werd in 2009 op verzoek van de Argentijnse justitie in Spanje gearresteerd. Onder de militaire junta (1976-1983) zou hij als vlieger hebben deelgenomen aan de ‘dodenvluchten’‚ waarbij tegenstanders van het regime in zee werden gegooid. Na acht jaar verkeert zijn proces eindelijk in de laatste fase. ‘Ik reken er op dat ik word vrijgesproken.’

Tekst: Michiel Zonneveld

arcos Paz – Gehuld in trainingspak betreedt Julio Poch (65) de bezoekersruimte van de gevangenis. Hij rolt een boodschappenkarretje voor zich uit met frisdranken en flessen water‚ zodat hij ‘zijn gast iets te drinken kan aanbieden’. Sinds zijn uitlevering in 2010 zit Poch vast in de gevangenis van Marcos Paz‚ ongeveer 60 kilometer ten westen van Buenos Aires. Met zo’n vijftig anderen zit hij in een speciaal paviljoen voor politieagenten en (ex-)militairen. De aanwezigheid van een tennisbaan roept even de vergelijking op met een goedkoop vakantieoord‚ maar de hekken met prikkeldraad verstoren dit beeld meteen. Poch hoopt de gevangenis binnen een halfjaar te verlaten. Zijn strafzaak gaat in mei de laatste fase in als zijn advocaat het

vliegveld. Dat gebeurde op verzoek van justitie in Argentinië‚ die Poch verdenkt van deelname aan de zogeheten ‘dodenvluchten’ tijdens de militaire dictatuur (1976-1983). Volgens getuigenissen zijn daarbij gevangenen gedrogeerd in zee gedumpt.

640 jaar cel De precieze toedracht en het aantal slachtoffers van deze vluchten is nog steeds niet achterhaald. Wel heeft de Argentijnse Waarheidscommissie CONADEP 8.961 personen in kaart gebracht die onder het regime ‘verdwenen’ (zie ook de recensie pagina 23). Cruciaal in het huidige proces zijn de getuigenissen van de voormalig marine-officier Adolfo Scilingo. In de jaren negentig verklaarde hij aan twee dodenvluchten te hebben deelgenomen‚ die volgens hem weke‘In Argentinië kun je acht jaar na je arrestatie lijks werden uitgevoerd. op basis van roddels nog gevangenzitten’ In geen van de getuigenissen van Scilingo‚ die uiteindelijk in Spanje tot 640 jaar cel is veroordeeld‚ viel de naam slotpleidooi houdt. ‘Ik reken erop dat het van Poch. proces voor augustus is afgerond en dat ik Sommige advocaten van militairen trekvrijspraak krijg. Dan komt er eindelijk een ken zelfs het bestaan van de dodenvluchten einde aan deze afschuwelijke periode.’ in twijfel. Poch en zijn advocaat doen dat De Argentijns-Nederlandse Julio Poch ging niet. ‘Mijn grote fout was dat ik na mijn arin september 2009 met pensioen. Als piloot had hij 21 jaar voor Transavia gewerkt. Na zijn restatie dacht dat ik alleen maar hoefde uit te leggen dat alles op een groot misverstand allerlaatste vlucht van Amsterdam naar het berust’‚ zegt Poch in de kale bezoekersruimSpaanse Valencia – met zijn zoon naast hem te. We zitten achter een tafel op plastic stoeals copiloot en zijn vrouw als passagier – arlen‚ die gevaarlijke scheuren vertonen. De resteerden agenten hem bij aankomst op het

massief ijzeren deur staat op een kier. ‘Ik had nooit gedacht dat ik de rechtszaak bijna acht jaar in gevangenschap zou moeten afwachten. Aan de hand van logboeken kon ik aantonen dat ik in de periode waarin ik aan de dodenvluchten zou hebben deelgenomen op de basis Aeronaval Comandante Espora was gestationeerd‚ zo’n 700 kilometer ten zuiden van Buenos Aires‚ vanwaar de dodenvluchten zijn opgestegen. Ex-collega’s konden dat bevestigen. De Argentijnse justitie heeft geen enkel concreet bewijs tegen me.’ ‘Het is een nachtmerrie’‚ vervolgt hij. ‘Ik wil me niet beklagen over de gevangenis. Er zijn mensen hier die al twaalf jaar zitten zonder te zijn veroordeeld. Bovendien heb ik een eigen cel en kun je overdag rondlopen op de afdeling. Maar ik ben een belangrijk deel van mijn leven kwijt. Ik zou nog een paar jaar na mijn pensioen blijven vliegen‚ daar had ik al afspraken over gemaakt. Maar het ergst is het voor mijn privéleven. Er zijn kleinkinderen geboren die ik alleen van foto’s ken. Mijn kinderen zie ik maar af en toe‚ evenals mijn vrouw: we kunnen het ons niet veroorloven dat zij het hele jaar in Argentinië is.’ Diner op Bali De zaak tegen Julio Poch maakt deel uit van het zogeheten derde ESMA-proces‚ waarin 54 mensen terechtstaan‚ vooral ex-militairen. Het ESMA was het marine-opleidingscentrum in Buenos Aires waar tijdens de dictatuur gevangenen werden gefolterd‚ en van waaruit de dodenvluchten werden georganiseerd.

20 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 | De zaak-Julio Poch WV_NR05_2017#2.indd 20

19-04-17 15:03

De aanklacht tegen Julio Poch is vooral gebaseerd op de beschuldigingen van twee Nederlandse collega-piloten bij Transavia: Edwin Reijnoudt Brouwer en Tim Weert. Zij verklaarden dat hij in 2003 tijdens een diner op Bali met andere piloten en crewleden zou hebben verteld dat hij had deelgenomen aan de dodenvluchten. In 2011 verklaarden Brouwer en Weert onder ede echter dat Poch nooit heeft gezegd dat hij persóónlijk een rol speelde bij de vluchten. Ze hadden die persoonlijke betrokkenheid uit Pochs lichaamstaal geïnterpreteerd. Volgens Poch gaat het om een misverstand. ‘Tijdens het eten op Bali discussieerden we over de vader van koningin Máxima en diens rol in de militaire regering. Ik heb toen de andere kant van het verhaal duidelijk proberen te maken. Het is nu eenmaal niet te ontkennen dat er vóór de dictatuur sprake was van terreur‚ onder andere door linkse groepen als de Montoneros. Daarmee praat ik de verdwijningen van toen niet goed. Maar je moet het wel weten‚ om de situatie van toen te begrijpen.’ Tijdens het gesprek kwamen ook de Dwaze Moeders ter sprake‚ de actiegroep die al tij-

Boven: een vrouw keert terug naar de cel in Buenos Aires waar zij vastzat tijdens de Argentijnse dictatuur (1976-1983). Onder: een demonstrant wordt in 1982 opgepakt tijdens een protest tegen het regime.

De zaak-Julio Poch | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 |

WV_NR05_2017#2.indd 21

21 19-04-17 15:03

Geen aftakeling maar veerkracht Tekst: Henk van Renssen Fotografie: Mark Power en Diana Markosian

24 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei â&#x20AC;&#x2122;17 | Brexit-stadje Smethwick WV_NR05_2017#2.indd 24

19-04-17 15:03

Muurschildering in het Engelse Smethwick.

methwick is een onbeduidend maar berucht Brits plaatsje in het midden van wat ooit de Black Country heette‚ wat verwees naar de zwarte fabrieksrook uit Birmingham die er de lucht verduisterde. Tijdens de verkiezingen van 1965 voerde de conservatieve kandidaat in dit industriestadje vol gastarbeiders uit de Britse ex-kolonies campagne met de slogan ‘If you want a nigger for a neighbour‚ vote Liberal or Labour’: wie een nikker als buurman wil‚ stem

Labour of Liberal. De man won. Malcolm X hield in Smethwick zelfs nog vergeefs zijn laatste antiracismespeech‚ voordat hij op 14 februari 1965 in de VS werd doodgeschoten. Smethwick en vreemdelingenhaat zijn dus geen vreemden van elkaar. Ook nu nog is het een multicultureel stadje‚ met inmiddels naast Indiase en Pakistaanse immigranten en hun nakomelingen ook veel vluchtelingen en migranten uit Afrika‚ het Midden-Oosten en Oost-Europa. Het lijkt daarom vreemd

dat Smethwick vorig jaar in overgrote meerderheid voor Brexit stemde. Maar de angst voor buitenlanders speelde niet de grootste rol tijdens het referendum hierover. Dat zegt althans de journalist Hamish Crooks‚ van Jamaicaanse afkomst‚ die hier opgroeide. Crooks keerde naar Smethwick terug als de schrijver in het team van fotoagentschap Magnum‚ dat verder bestond uit de fotografen Mark Power en Diana Markosian. Hun doel: een genuanceerd beeld

Brexit-stadje Smethwick | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 |

WV_NR05_2017#2.indd 25

25 19-04-17 15:03

In de geest van Poetin en Erdog˘an Met het autoritaire optreden van Hongarije en Polen dringt een manier van denken de EU binnen die strijdig is met haar eigen beginselen‚ waarschuwt cultuurhistoricus Thomas von der Dunk. Brussel moet ingrijpen‚ vindt hij. ‘Een tijdelijk verlies van hun stemrecht in de EU is wel het minste.’ Tekst: Thomas von der Dunk

etnisch inmiddels juist vrij homogeen zijn – helemaal geen vluchtelingen opvangen. Daarbij is‚ na veertig jaar Russische overheersing‚ de weerzin tegen dictaten van buitenaf sowieso vrij groot. Twee landen voeren dit verzet momenteel aan‚ Hongarije en Polen‚ waarvan het eerste zich ook bij de behandeling van de vluchtelingen die wél zijn grenzen weten te bereiken zich doelbewust aan onmenselijke behandelingen bezondigt. In beide landen gaat die officiële xenofobie gepaard met groeiende autoritaire neigingen‚ die de geloofwaardigheid van de EU als vaandeldrager van democratie en rechtsstaat aantasten. Dat is in deze vorm nieuw: voor de EU was de omarming van mensenrechten juist een cruciaal criterium voor toetreding geweest. Niet dat de ‘oude’ West-Europese lidstaten altijd een volledig ongeschonden blazoen hadden: als gevolg van hard optreden tegen separatistisch terrorisme – Basken‚ Noord-Ieren – lieten ook Madrid en Londen in het verleden de nodige rechtsstatelijke steken vallen. En voor de NAVO‚ officieel sinds de oprichting in de bres voor de verdeRechtsstatelijke ontsporing van lidstaten kan diging van de westerse vrijheidswaarden‚ was Brussel niet over zijn kant laten gaan het lidmaatschap van een dictatoriaal Portugal ooit geen punt. Met het steeds autoritairder wordende Turkije onder Recep punt wordt bezworen. De meeste EU-leden Tayyip Erdog˘an komt de NAVO overigens nu schuiven de opvang maar al te graag op Itavoor het eerst sinds vier decennia weer voor lië en Griekenland af‚ en weigeren het quoeen dergelijke gewetensvraag te staan. tum voor hun rekening te nemen dat hen Maar wat‚ in het geval van Hongarije‚ bedoor Brussel op basis van evenredigheid is slist nieuw is‚ en niet uit ‘antiterroristische toegedacht. Ook Nederland doet dat niet. nood’ geboren‚ is de openlijke omarming van Een aantal Midden-Europese landen‚ van een autoritair maatschappijmodel door prede Baltische staten tot Slovenië‚ is het meest sident Viktor Orbán. Hij wenst niet eens onwillig. Zonder eigen koloniaal verleden‚ meer de schijn op te houden‚ maar verklaart en daarmee zonder veel multiculturele ervaring‚ willen de landen – die als gevolg van de de voorkeur te geven aan een antiliberale ‘democratie’ à la het Rusland van Vladimir etnische zuiveringen door Hitler en Stalin ijn mensenrechten voor het Westen luxerechten die slechts in zonnige tijden stand kunnen houden? Sinds de val van de Berlijnse Muur in 1989 hebben ze zelden zo onder druk gestaan in westerse landen als nu. De paniek over de vluchtelingenstroom uit andere delen van de wereld leidde in Europa tot maatregelen met een zeer dubieus karakter. Zo sloot de EU een deal met Turkije‚ waarbij niet het helpen‚ maar het weren van oorlogsslachtoffers uitgangspunt was. Ten onrechte werd Turkije bestempeld tot veilig land voor vluchtelingen. Onder invloed van een xenofoob populisme dat nu de kop heeft opgestoken‚ hebben de recente ontwikkelingen ons definitief de illusie ontnomen dat de EU gastvrij zou zijn jegens elders vervolgden. Mooie verklaringen worden niet gevolgd door bijbehorende daden. En tussen de Europese lidstaten onderling blijkt‚ als het om de verdeling van de lasten gaat‚ geenszins sprake van de solidariteit die in Brussel steeds opnieuw met plechtige woorden als hoogste morele uitgangs-

Poetin: nog wel op gezette tijden verkiezingen‚ maar geen scheiding der machten meer of een onafhankelijke pers. In Polen zien wij met de huidige extreem nationalistische regering hetzelfde: zij trekt net als Orbán met een beroep op de onder de kiezers verworven meerderheid alle macht naar zich toe‚ en verkettert politieke tegenstanders als vijanden van de Poolse natie. Kritische journalisten in de publieke media worden van regeringswege door partijgezinde vervangen. En wie bijvoorbeeld de Russische schuld in twijfel trekt aan het neerstorten van het vliegtuig in 2010 met toenmalig president Lech Kaczynski aan boord‚ belandt in het verdomhoekje. Gebrek aan tegenmacht Hiermee dringt een manier van denken de Europese Unie binnen die aan het wezen van de democratie vreemd is: het gebrek aan institutionele tegenmacht en (zo) het ontbreken van controle op de macht. De Amerikaanse politicoloog Fareed Zakaria maakt in dit verband een cruciaal onderscheid tussen wat hij ‘liberale’ en ‘plebiscitaire’ democratieën noemde. Met het eerste bedoelde hij de onze: daar is de democratie door de rechtsstaat ingeperkt. Om het simpel te zeggen: democratie gaat over de wil van de meerderheid‚ de rechtsstaat over de bescherming van de minderheid tegen de mogelijke uitwassen daarvan. Bij de laatste soort democratie doelt Zakaria op een systeem zonder het tegenwicht van een onafhankelijke rechterlijke macht. Daar regeert een denken in de geest van Poetin en Erdog ˘an: ik ben door de meerderheid van het volk gekozen en mag dus namens die meerderheid doen wat ik wil. En wie zich daartegen keert‚ keert zich tegen de wil van het volk. Niet toevallig is in het Westen de rechtsstaat ouder dan de democratie‚ zodat de de-

30 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 | Opinie WV_NR05_2017#2.indd 30

19-04-17 15:04

mocratie (een product van de late negentiende eeuw) in de rechtsstaat (een product van de late achttiende eeuw) kon worden ingebed. Buiten het Westen kwam de democratie‚ althans het systeem van verkiezingen‚ er vaak zonder die inbedding in een al langer functionerende rechtsstaat. Dat daarbij vaak ook nog‚ als gevolg van Britse en later Amerikaanse dominantie‚ het Angelsaksische verkiezingsprincipe van ‘the winner takes all’ werd overgenomen‚ was extra fataal. In sommige van die landen kunnen de winnaars van verkiezingen‚ bij gebrek aan de bescherming door een rechtsstaat‚ letterlijk alles nemen. Met een snel verworven absolute meerderheid hoeven zij met politieke opponenten nauwelijks nog rekening te houden. Sommigen beschouwen bezittingen van de staat zelfs min of meer als persoonlijk eigendom: de geïnstitutionaliseerde kleptocratie zoals

Rusland en Turkije die kennen‚ die machthebbers bijna automatisch tot miljardairs maakt. Van dat laatste is in Polen en Hongarije (nog) geen sprake‚ maar ook zonder die in landen zonder rechtsstatelijke traditie frequent optredende kleptocratische component‚ is de ontsporing in rechtsstatelijk opzicht inmiddels ernstig genoeg. Dat kan niet zonder gevolgen blijven‚ al was het maar omdat anders de EU haar geloofwaardigheid verliest als zij dictators elders – Poetin‚ AlAssad‚ Rohani‚ Mugabe – de les over mensenrechten leest. Zoals het gaandeweg onvermijdelijk wordt om voorlopig ook een officiële streep onder de toetredingsonderhandelingen met een steeds verder ontsporend Turkije te zetten‚ zo kan men die ontsporing ook in het geval van Warschau en Boedapest niet over zijn kant laten gaan. Het heeft in het Hongaarse geval lang geduurd‚

maar de kwestie van de met sluiting bedreigde Europese universiteit van Soros heeft nu eindelijk Brussel wakker geschud. En ook de christendemocratische Europese Volkspartij‚ waarvan Orbáns Fidesz-partij lid is‚ springt niet meer voor hem in de bres. Eurocommissaris Frans Timmermans heeft onlangs zelfs met sancties gedreigd. Het komt er dan alleen wel op aan als Hongarije in gebreke blijft‚ die strafmaatregelen ook inderdaad door te voeren‚ ook als dat voor een soepele interne besluitvorming van de EU lastig is. Toen in het jaar 2000 de rechts-radicale FPÖ tot de Oostenrijkse regering toetrad‚ leidde dat direct tot een boycot door alle andere EUlidstaten‚ die echter snel werd opgegeven omdat men zichzelf in de vingers sneed. Zij bestond onder meer uit de weigering door Europese politici en diplomaten om contact te hebben met hun Oostenrijkse collega’s. Ook werden Oostenrijkers uitgesloten van het bekleden van internationale posten. Dat alles nog vóór die nieuwe regering ook maar enige discutabele maatregel had genomen. In Polen en Hongarije zijn de autoriteiten intussen al aanmerkelijk verder van het rechte pad afgedwaald‚ sinds beide regeringen openlijk een culturele contrarevolutie tegen de moderne democratische waarden van de EU hebben afgekondigd. Dat zou eigenlijk al moeten leiden tot maatregelen. Een tijdelijk verlies van stemrecht in Brussel is wel het minste. En aan die beide regeringen zou de vraag gesteld moeten worden: als jullie zo weinig ophebben met die liberaal-democratische Europese waarden‚ en meer gecharmeerd zijn van het autoritaire model van Poetin‚ wat zoeken jullie dan nog in de Europese Unie? In Moskou zijn ze vast geïnteresseerd in het formeren van een nieuw Warschaupact. Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl Opinie | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’17 |

WV_NR05_2017#2.indd 31

31 19-04-17 15:04

wordtvervolgd

ook op tablet

Wilt u overal ter wereld op ieder willekeurig moment onze reportagesâ&#x20AC;&#x161; interviews en de columns van Arnon Grunberg kunnen lezen? Via de gratis Wordt Vervolgd-app (Apple en Android) kunt u het blad downloaden en onder meer extra filmpjes en fotoseries bekijken. Zie www.wordtvervolgdmagazine.nl.

www.wordtvervolgdmagazine.nl

WV_NR05_2017#2.indd 36

Wordt Vervolgd. Recht van Spreken.

19-04-17 15:04