Maandblad over mensenrechten Mei 2018 | Jaargang 51#5
‘Aung San Suu Kyi is een dekmantel voor de militairen’
WV_NR05_2018#3.indd 1
Demonstranten in Frankrijk bang voor de camera
Hoe succesvol is het terugkeerbeleid van de EU?
Wordt Vervolgd 24-04-18 13:40
COLOFON
Wordt Vervolgd is een uitgave van Amnesty Nederland. De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie. Hoofdredactie Arend Hulshof Redactie Padu Boerstra‚ Carolien Cuypers Fotoredactie Lotti Pronk Uitgever Eduard Nazarski Vaste medewerkers Daan Bronkhorst‚ Arnon Grunberg‚ Eduard Nazarski‚ Linda Polman‚ Maarten Reijnders‚ Paul van der Steen‚ Jeroen Teitler Aan dit nummer werkten verder mee Linda Bilal, Ynske Boersma, Sarah Haaij, Maaike de Hon, Saskia Houttuin, Gerard Janssen, Minka Nijhuis, Min Zayar Oo, Henk van Renssen, Rolf Rosing, Jip van den Toorn, Marco Visscher Vormgeving en lay-out Heijdens Karwei‚ Amsterdam Redactieraad Yoeri Albrecht‚ Marjon Bolwijn‚ Teun Gautier‚ Bart Stapert‚ Daan de Wit Redactie- en Amnesty-secretariaat Keizersgracht 177 (bezoekadres)‚ Postbus 1968‚ 1000 BZ Amsterdam‚ tel. 020-6264436‚ fax 020-6240889 E-mail wordtvervolgd@amnesty.nl Website www.wordtvervolgdmagazine.nl App Wordt Vervolgd verschijnt ook als app voor tablets en smartphones van Apple en Android. Abonnementen Een los jaarabonnement kost € 30 voor niet-Amnesty-leden. Amnesty-leden die minimaal € 30 per jaar contributie bijdragen kunnen Wordt Vervolgd gratis ontvangen. Bankrekening giften voor Amnesty International IBAN: NL45 TRIO 0198100000 BIC(SWIFT): TRIONL2U t.n.v. Amnesty International‚ Amsterdam Advertentie-acquisitie YUNO‚ Henriëtte Tomassen‚ info@yuno.nu Prepress en druk Senefelder Misset‚ Doetinchem Distributie Sandd‚ Apeldoorn‚ info@sandd.nl Oplage 28.000 ISSN 0165-4241 Verhuizing? Nieuw lid? Vragen? amnesty.nl/service Reageren op artikelen? wordtvervolgd@amnesty.nl Disclaimer Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden met betrekking tot fotomateriaal in deze editie te achterhalen. Als u denkt dat uw materiaal zonder voorafgaande toestemming is gebruikt‚ neemt u dan contact op met de redactie.
Meningen Politici die elkaar beschuldigen van smaad, laster of haatzaaierij. Het is van alle tijden. In 1939 maakte het katholieke Tweede Kamerlid Henricus Ruyter een collega uit voor ‘landverrader’. Dat schoot in het verkeerde keelgat en er dreigde zelfs een handgemeen tussen de twee parlementariërs. Het beledigde Kamerlid deed aangifte en kreeg bij de rechtbank gelijk. Ruyter werd veroordeeld tot een geldboete van 25 gulden. In hoger beroep ging hij niet. Wilders deed dat wel na zijn veroordeling in 2016 voor zijn ‘minder Marokkanen-uitspraak’. Hij noemde de rechters zelfs ‘knettergek’. Toch vroeg hij onlangs om uitstel van de beroepszaak. Hij wilde weten of het OM Pechtold zou vervolgen voor het beledigen van Russen. Voor het aftreden van Buitenlandse Zaken-minister Zijlstra had de D66voorman gezegd dat hij ‘de eerste Rus’
Veel hoeders van het vrije woord strijden vooral voor hun eigen vrije meningsuiting
nog moest ‘tegenkomen die zijn fouten zelf rechtzet’. En dat was volgens Wilders evengoed discriminerend. Zoals veel zelfverklaarde hoeders van het vrije woord lijkt ook Wilders vooral op te komen voor zijn eigen vrije meningsuiting. Zelf moet hij alles kunnen zeggen, maar de Koran moet verboden worden. Ook Pim Fortuyn was voorstander van het vrije woord en wilde zelfs het discriminatieverbod uit de Grondwet schrappen. Dat stond namelijk zijn vrije meningsuiting in de weg. Intussen had hij de advocaten Spong en Hammerstein gevraagd om als hij zou worden vermoord, de politieke tegenstanders te vervolgen die hem gedemoniseerd zouden hebben. In de Tweede Kamer was onlangs nog eenzelfde soort hypocrisie te zien. Kamerleden van links tot rechts vonden dat imam Fawaz Jneid vervolgd moest worden vanwege een verbale aanval op de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb. De islamitische geestelijke was echter binnen de grenzen van de wet gebleven, en dus werd er zelfs geopperd dat de wet dan maar aangepast moest worden. Maar net op tijd leek de Kamer zich te realiseren dat met een wetswijziging ook de vrije meningsuiting van anderen beknot zou worden. ‘Een duivels dilemma’, noemde Justitie-minister Grapperhaus dat. Alsof terreur werkelijk te bestrijden valt met minder vrije meningsuiting. Hopelijk kijken we over een tijdje anders tegen deze zaken aan. Zoals de zaak-Ruyter een paar jaar na dato ook in een heel ander daglicht stond. Het Kamerlid dat door Ruyter werd uitgemaakt voor landverrader was niemand minder dan NSB-kopstuk Meinoud Rost van Tonningen. Zonder vrees voor vervolging kun je hem inmiddels gerust een landverrader noemen. Arend Hulshof hoofdredacteur
Wordt Vervolgd wordt verpakt in recyclebaar polyetheen (PE) kunstfolie waaruit bij verbranding geen giftige stoffen vrijkomen. Het werk van Amnesty International wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van:
PEFC/30-31-151
www.pefcnederland.nl
Wordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 2
© JITSKE SCHOLS
PEFC gecertificeerd Dit hout komt uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen
Mei 2018
24-04-18 13:40
7
Arnon Grunberg Column
8
Venezuela stroomt leeg 8 - Massaal de grens over
Reportage uit buurland Colombia. ‘Alles is kapotgemaakt’
14
Linda Bilal Column
16
Khin Zaw Win, activist en onderzoeker
16 - ‘Myanmar loopt het risico uiteen te vallen’
‘Aung San Suu Kyi fungeert als dekmantel voor de militairen in Myanmar’
20
70 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
22
De migratie-hotspot van Burkina Faso Hoe succesvol is het terugkeerbeleid van de EU?
22 - ‘Die hele reis was verloren tijd’
25
Linda Polman Column
26
Anoniem protesteren Blinde vlekken in Frankrijk
26 - ‘Geen foto’s, alstublieft’
4&5&6 Kort 15&24 Cultuur 33 Nazarski 34 Steen 35 Vrij! WV_NR05_2018#3.indd 3
24-04-18 13:40
Kort
Afrofuturisme
De Senegalese kunstenaar Alun Be fotografeerde voor zijn serie Edification kinderen als superhelden uit het Marvel Universum. Want waarom zou Afrika niet het decor kunnen zijn van onze toekomstige wereld? En zijn kinderen niet per definitie onze toekomst? Zijn werk en dat van twaalf andere kunstenaars is opgenomen in de multimediatentoonstelling In their own form, tot 8 juli te zien in het Museum of ContemPB porary Photography in Chicago.
Sinds Hollywoodkaskraker Black Panther is het weer springlevend: afrofuturisme. Een kunststroming die recht doet aan de beladen geschiedenis van de Afrikaanse diaspora, maar dan met humor, fantasie en een heleboel sciencefiction. Zo kun je nog eens een alternatief universum bedenken zonder slachtofferrollen en andere stereotypen.
Wordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 4
4
Mei 2018
24-04-18 13:40
Sudan laat oppositieactivisten vrij De Sudanese president Omar al-Bashir heeft zeker 56 oppositieactivisten vrijgelaten. Volgens het staatspersbureau SUNA is de vrijlating, half april, bedoeld om ‘vrede en eendracht tussen alle politieke partijen te bevorderen’. De activisten werden in januari gearresteerd omdat ze in de hoofdstad Khartoum protesteerden tegen de stijgende kosten voor voedsel en gezondheidszorg. Ze werden vervolgens drie maanden lang onder erbarmelijke omstandigheden en vaak zonder aanklacht vastgehouden. Verscheidene activisten die hadden deelgenomen aan de vreedzame protesten, werden in de gevangenis mishandeld. Joan Nyanyuku, Amnesty’s regiodirecteur in Oost-Afrika, blijft daarom kritisch op Bashir: ‘De regering verdient geen felicitaties.’ Amnesty roept de Sudanese autoriteiten op tot de vrijlating van alle geweldloze activisten.
Mormoonse vrouwen die het slachtoffer zijn van huiselijk geweld, mogen niet langer het advies krijgen om bij hun man te blijven. Dat hebben de leiders van de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen, zoals de mormoonse kerk officieel heet, besloten. De beleidswijziging volgt nadat Witte Huis-medewerker Rob Porter in februari werd ontslagen omdat twee exvrouwen hem beschuldigden van zware mishandeling. De twee vrouwen hadden van mormoonse bisschoppen het advies gekregen om ondanks het geweld bij Porter te blijven.
Amnesty: Twitter is giftig Twitter doet onvoldoende om vrouwen te beschermen, stelt Amnesty op basis van onderzoek onder Britse en Amerikaanse vrouwen die op het sociale netwerk actief zijn. Vrouwen krijgen op Twitter onder meer te maken met verkrachtingsfantasieën en doodsbedreigingen. Kate Allen van de Britse tak van Amnesty noemt Twitter daarom een ‘giftige plaats voor vrouwen’. Vrouwen afkomstig uit minderheidsgroepen, beroemdheden en vrouwen die zich uitspreken tegen seksisme en racisme, hebben het meeste te maken met verbaal geweld. Twitter is het oneens met de kritiek: het bedrijf stelt dat het ‘de haat en vooroordelen niet uit de maatschappij kan verwijderen’ en komt naar eigen zeggen juist vaker in actie tegen beledigende tweets. Zo verwijderde Twitter onder meer het account van de conservatieve Amerikaanse journalist Milo Yiannopoulos.
Wordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 5
© GETTY/AI
Mormoonse vrouwen mogen weg bij mishandelaar
Mensenrechtenprijs voor Colin Kaepernick American football-speler Colin Kaepernick ontving op 21 april de Ambassador of Conscienceaward van Amnesty. Dit gebeurde tijdens het 50-jarig jubileumevenement van Amnesty Nederland. De sportman weigerde in 2016 te gaan staan tijdens het Amerikaanse volkslied dat voorafgaand aan wedstrijden wordt gespeeld. Dit ‘take a knee’-gebaar gaf aanzet tot een vreedzame beweging die zich verzet tegen politiegeweld en discriminatie in de Verenigde Staten. De actie heeft Kaepernick zelf overigens weinig goeds opgeleverd: hij wordt bedreigd en kan zijn sport niet meer beoefenen, aangezien geen enkel team hem nog wil hebben.
Coverbeeld: Daniele Volpe
In de jaren 80 vond in Guatemala tijdens de dictatuur van de in april overleden Ríos Montt een genocide plaats onder de Ixil, een Maya-volk. Nog steeds zoeken nabestaanden naar menselijke resten in massagraven. Hier zien we Nicolas Raimundo; hij werd 45. 5
Mei 2018
24-04-18 13:40
Kort
In navolging van de Amerikaanse president Trump gebruiken veel autoritaire leiders de term ‘nepnieuws’ inmiddels voor alle berichtgeving die hun onwelgevallig is. Zo nam de Maleisische regering het initiatief voor een wet waardoor verspreiders van ‘nepnieuws’ in het vervolg een gevangenisstraf van maximaal zes jaar kunnen krijgen of een boete van maximaal een half miljoen ringgit (105 duizend euro). Critici menen dat de wet een bedreiging vormt voor de vrijheid van meningsuiting. Onder meer David Kaye, speciaal rapporteur voor de vrijheid van meningsuiting van de Verenigde Naties, had de regering daarom opgeroepen om de wet
niet door het parlement te jagen. Tevergeefs. De verwachting is dat de Maleisische regering onder leiding van Najib Razak de nieuwe wetgeving zal misbruiken om berichtgeving tegen te houden over een groot corruptieschandaal waarin de premier is verwikkeld. De Maleisische onderminister van Communicatie heeft al laten weten dat alle berichten over het schandaal die niet zijn geverifieerd door de overheid, nepnieuws zijn. Ook buurland Indonesië dreigt met een harde aanpak van ‘nepnieuws’ in aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2019. De Indonesische minister van Communicatie Rudiantara heeft gedreigd dat hij Facebook en andere sociale media zal laten blokkeren in Indonesië als zij worden misbruikt voor het verspreiden van ‘nepnieuws’.
Heeft de Britse overheid veertien mannen die in 1971 tijdens The Troubles in Noord-Ierland zonder proces werden opgesloten, gemarteld of niet? Ze werden uit hun slaap gehouden en kregen onvoldoende eten en drinken. Enkelen werden met een kap over hun hoofd meegenomen in een helikopter. De Britse soldaten vertelden hun dat ze op grote hoogte vlogen en duwden de gevangenen vervolgens uit het toestel dat in werkelijkheid enkele meters boven de grond vloog. Mensenrechtenorganisaties en de Ierse regering vinden daarom dat er sprake was van marteling, maar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde in maart dat zij geen nieuwe feiten hebben overlegd die herziening van een eerder vonnis rechtvaardigen. In 1978 bepaalde het Hof dat Groot-Brittannië zich had schuldig gemaakt aan een onmenselijke en vernederende behandeling van de mannen, maar niet aan marteling.
Infographic: Rolf Rosing
Wordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 6
Wit-Rusland 2
Iran 507
Palestina 6 Jordanië 15
Verenigde Staten 23
Egypte 35
© RFE/RL
Nigeria 0
Japan 4
Noord-Korea Pakistan onbekend* 60 Afghanistan 5
Koeweit
Irak 7 125 Saudi-Arabië Bahrein Sudan 146 3 VAE Jemen 1 0 2 Zuid-Sudan Somalië 4 24
Taiwan Bangladesh 0 6 Vietnam 2 Maleisië 4 Singapore 8 Indonesië 0
Botswana 0
6
Vrouwelijke mensenrechtenactivisten hebben het vaak extra zwaar: ze krijgen te maken met seksueel geweld en met kritische familieleden die hen onder druk zetten om te stoppen met hun mensenrechtenwerk. Om deze vrouwen een steuntje in de rug te geven houdt Amnesty op 19 mei een Wikipedia Edita-thon. Het is daarbij de bedoeling om voor zo veel mogelijk vrouwelijke activisten een Nederlandse Wikipedia-pagina aan te maken. In andere landen gebeurt dat weekend hetzelfde. Deelnemen? Op www.amnesty. MR nl leest u hoe.
China onbekend*
Minder executies In 2017 constateerde Amnesty een dalende trend in het totale aantal (bekende) executies. Toch waren in een aantal landen juist meer executies dan in 2016. Wit-Rusland is het enige land in Europa en Centraal-Azië dat de doodstraf nog kent. Cijfers zijn geheim en worden meestal pas maanden later vrijgegeven. Zeker is dat Siarhei Vostrykau en Kiryl Kazachok er in 2017 ter dood werden gebracht.
Voeg vrouwelijke activisten toe aan Wikipedia
* In China zijn waarschijnlijk duizenden mensen ter dood gebracht, maar het land brengt hierover geen cijfers naar buiten, net als Noord-Korea.
Mei 2018
24-04-18 13:40
© JITSKE SCHOLS
Kritiek of nepnieuws?
Wel onmenselijk, geen marteling
© JITSKE SCHOLS
GRUNBERG
Schandvlekken
WV_NR05_2018#3.indd 7
Verleden maand publiceerde The New York Times de resultaten van een Holocaust-onderzoek. 41 procent van de Amerikanen wist niet wat Auschwitz was. Onder millennials, gedefinieerd als Amerikanen tussen de 18 en 34, liep dat percentage op tot 66 procent. Het is de vraag hoe zo’n onderzoek in Nederland zou uitpakken. Iets beter misschien. Is het woord ‘beter’ op zijn plaats? Is kennis over het verleden, met name dit verleden, een voorwaarde om een goede burger te zijn? Dat denk ik niet, maar een samenleving kan niet zonder taboes – normen en waarden zijn feitelijk taboes en folklore – en veel van de taboes zijn een resultaat van de Tweede Wereldoorlog. Zullen die taboes met het vervagen van de herinnering ook vervagen? Vermoedelijk wel. Nu nog is nazi een scheldwoord of een poging de tegenstander te diskwalificeren, er zal allicht een tijd aanbreken dat het een geuzennaam is geworden. In kleine kring is het waarschijnlijk al een geuzennaam. De naoorlogse orde steunt moreel gezien op de opvatting dat Auschwitz niet herhaald mag worden, samengevat met ‘nooit meer Auschwitz’. Er is geen cynisme voor nodig om te concluderen dat we daarin gefaald hebben, van Pol Pot tot Srebrenica, van de moordpartijen van Stalin tot de gifgasaanvallen van Saddam en Assad. Voor zover we althans Auschwitz gelijkstellen aan massamoord. De optimist zal zeggen dat we in West-Europa bijna 75 jaar vrede hebben, dat er vooruitgang is geboekt als het gaat om bescherming van minderheden en burgerlijke vrijheden. Ook dat is waar, oftewel het resultaat is gemengd. Veel anders viel er ook niet te verwachten. In Duitsland mag 1945 worden omschreven als Stunde Null, maar elders was niet zozeer sprake van een nieuw begin als wel van restauratie en continuïteit. Ook in Duitsland was er behoorlijk wat restauratie en continuïteit, een van
7
de redenen dat de generatie van ’68 in opstand kwam tegen de vaders die voor die continuïteit hadden gezorgd. De herinnering aan de oorlog vervaagt en de naoorlogse orde wankelt. Die twee gaan hand in hand. Extreemrechts blijft in veel landen groeien of is een niet meer weg te denken politieke beweging. Het taboe op martelen was al
Er zal allicht een tijd aanbreken dat nazi een geuzennaam is geworden na de aanslagen van de elfde september niet meer zo’n taboe, is misschien nooit echt een taboe geweest, de steun voor een verenigd Europa brokkelde af en vreemdelingenhaat en nationalisme namen toe. Waarom moeten wij ons schandvlekken herinneren? Terwijl we daar zo slecht in zijn. De schandvlek van de massamoord op de oorspronkelijke bevolking in Noord-, Midden- en ZuidAmerika speelt geen rol in ons collectieve geheugen, veel minder nog dan de slavernij. Misschien omdat er nauwelijks mensen zijn die namens die oorspronkelijke bevolking kunnen of willen spreken. Het herinneren van eigen schandvlekken is geen garantie voor moreel juist gedrag, maar het vergeten van die schandvlekken zal alleen maar tot meer schandvlekken leiden. Arnon Grunberg
Mei 2018
24-04-18 13:40
‘Venezuela is een rijk land. Maar de regering heeft alles kapotgemaakt’ Tekst: Ynske Boersma Fotografie: Sebastian Liste/NOOR
De aanhoudende crisis van extreme schaarste, hyperinflatie en politieke repressie in Venezuela heeft een massale vluchtelingenstroom op gang gebracht, met name naar buurland Colombia. Daar leven Venezolanen vaak in precaire omstandigheden, zonder verblijfspapieren, legaal werk of een dak boven hun hoofd. Wordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 8
8
Mei 2018
24-04-18 13:40
Vluchtelingen uit Venezuela komen via de grensplaats Cúcuta Colombia binnen.
C
úcuta – Aan de oever van een vuilbruine rivier is een vijftal mannen bezig hun kleren en zichzelf te wassen. Sinds enkele weken, of sommigen al maanden, leven ze op straat in de Colombiaanse grensstad Cúcuta, door deze rivier gescheiden van hun thuisland Venezuela. ‘Thuis was niets meer te eten’, verklaart de 15-jarige Antonio Natera zijn vertrek schouderophalend, terwijl hij zijn teennagels schoon schrobt in het vieze water. Om te overleven verkoopt Antonio sigaretten en snoep op straat, waarmee hij zo’n drie euro per dag verdient. Net als duizenden andere Venezolaanse vluchtelingen in de grensstad slaapt hij op diezelfde straat, of in het busstation – als de beveiliging hem niet wegjaagt. Hij zou graag teruggaan naar zijn famiWordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 9
lie in Venezuela, naar school. ‘Maar zolang Maduro aan de macht is, zie ik dat niet gebeuren.’ Maar dat leven op straat in Cúcuta is nog altijd beter dan hongerlijden in Venezuela, zeggen de wachtenden in de rij voor de lokale gaarkeuken. De katho-
Flores (30), in haar handen een waterige lunch in plastic zakjes. ‘Primaire levensbehoeften zijn niet meer te krijgen. Geen eten, geen medicijnen, geen luiers. Niets.’ Venezuela verkeert in een diepe economische en politieke crisis door het fa-
↠ ‘Het ontvangen van vluchtelingen is nieuw voor Colombia. Het ontbreekt ze daarom aan een duidelijk beleid’ lieke kerk verstrekt er dagelijks vijftienhonderd gratis maaltijden. ‘In de supermarkten van Venezuela vind je alleen nog maar koekjes, zout en azijn’, zegt Elena
9
lende bestuur van president Nicolás Maduro en zijn voorganger Hugo Chávez. Ook is de politieke repressie van Maduro’s autoritaire regime voor Mei 2018
24-04-18 13:40
Wordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 14
schenders van onze rechten. Ik heb veel vluchtelingen van verschillende nationaliteiten ontmoet. Hun verhalen verschilden nauwelijks van elkaar. Toen ik voor het eerst in mijn huidige woonplaats Haarlem aankwam, zei een ambtenaar tegen me dat ik een parttime baan in de huishouding moest zoeken. Dat zou het beste bij me passen
Alsof we lege vaten zijn die gevuld kunnen worden met elk brokje informatie omdat ik een vrouw ben. Iemand anders zei me dat ik verder moest studeren. Een Nederlandse vriend stimuleerde me om een baan te zoeken die bij mijn journalistieke achtergrond hoort. Vluchtelingen krijgen vaak tegenstrijdige adviezen van gemeenteambtenaren en van organisaties die zich bezighouden met vluchtelingen. Vaak deel ik mijn ervaringen met andere vluchtelingen; op die manier zouden we meer te weten kunnen komen over onze rechten. Maar vaak kunnen we daar slechts over speculeren. Verschillen de regels van gemeenten van die van de nationale overheid? En zo ja, hoe? Is het billijk om oorlogsvluchtelingen hetzelfde te behandelen als economische migranten? Et cetera. En wat ons vooral ook bezighoudt: is het leren van de Nederlandse taal en het vinden van welke baan dan ook voldoende om geïntegreerd te zijn? Linda Bilal
14
© JITSKE SCHOLS
In aanloop naar de verkiezingen van vorig jaar hoorde ik de naam Geert Wilders voor het eerst. De angst onder vluchtelingen in Nederland nam toe en werd het hoofdthema van de wekelijkse bijeenkomsten met mijn vrienden. Op Wikipedia zocht ik Wilders op en staarde ik naar zijn foto. De volgende dag droomde ik van een postbode die me een vertrekbevel overhandigde. Bij de eerstvolgende inburgeringscursus zocht ik troost. Ik durfde de leraar te vragen of Wilders ons terug kon sturen naar Syrië als hij de verkiezingen zou winnen. Mijn vraag klonk op de een of andere manier brutaal, maar mijn onwetendheid over onze rechten was een obsessie. Tijdens de inburgeringscursussen krijgen wij – de vluchtelingen – van alles onderwezen: onze plichten, de Grondwet, hoe het vuilnis gescheiden moet worden, en zelfs hoe toiletten worden gebruikt. Alsof we lege vaten zijn die gevuld kunnen worden met elk brokje informatie. In het asielzoekerscentrum in Budel deelde ik met vier vrouwen een kamer. Een van de medewerkers liep bij ons binnen en zei dat we de ruimte direct moesten verlaten. We reageerden verontwaardigd. Maar hij pakte mijn hand en trok me naar buiten terwijl hij naar een briefje op de deur wees. In het Nederlands stonden daarop de schoonmaaktijden vermeld. We waren allemaal nog geen maand in Nederland en hadden geen idee wat er gaande was. Hij zag het als een uitdaging ons de les te lezen. Hoe kon die medewerker zo’n inbreuk maken op onze vrijheid en privacy? Daar bleef ik maar aan denken, net als aan de andere gebeurtenissen in het asielzoekerscentrum. Van mijn Nederlandse vrienden gelooft niemand dat mijn kamergenote werd geïntimideerd nadat ze aan een medewerker had gevraagd of ze misschien een extra deken kon krijgen. Ik had alles wat er gebeurde eigenlijk moeten documenteren en had moeten weten waar ik een klacht had kunnen indienen tegen de
BILAL
Eenrichtings-integratie
24-04-18 13:40
Cultuur Gevangen in de islam Waarom plegen radicale moslims aanslagen? Volgens de gematigde, progressieve moslimfamilie van de Pakistaans-Canadese schrijver Ali Rizvi heeft het geloof er in ieder geval niets mee te maken: een échte moslim zou nooit overgaan tot vernietiging en moord. Maar Rizvi, die het grootste deel van zijn jeugd doorbracht in Saudi-Arabië, begint daar steeds meer aan te twijfelen. Hoe valt het vredelievende beeld dat zijn familie van de islam schetst te rijmen met de dagelijkse praktijk in de bakermat van de
Ali Rizvi De atheïstische moslim Nieuw Amsterdam 286 p., € 19,99
De terugkeer van de Sovjet-orde Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie leken er betere tijden aan te breken voor de Russische burgers die bijna 75 jaar gebukt waren gegaan onder een communistische dictatuur. Een kwarteeuw later maakt de Amerikaans-Russische journaliste Masha Gessen de balans op in het deprimerende meesterwerk De toekomst is geschiedenis. Aan de hand van de levensverhalen van zeven Russen beschrijft ze hoe onder Vladimir Poetin de oude Sovjet-orde terugkeert.
Gessen (1967) heeft speciale aandacht voor de generatie uit de jaren tachtig, de nadagen van de SovjetUnie. Zo is een van de hoofdrolspelers in haar boek de in 1984 geboren Zjanna, dochter van de in 2015 vermoorde oppositiepoliticus Boris Nemtsov. Vertrouwen in het officiële onderzoek naar zijn dood heeft zij niet: ‘Van de autoriteiten in Rusland zullen we nooit de waarheid horen.’ Masha Gessen De toekomst is geschiedenis De Bezige Bij 576 p., € 34,99
Corruptie en onrecht in Iran A man of integrity, de zesde film van de Iraanse regisseur Mohammad Rasoulof, vertelt het verhaal van Reza: een man die rechtvaardigheid hoog in het vaandel heeft, maar leeft in een allesbehalve rechtvaardige samenleving. Reza moet na deelname aan een protest vertrekken uit Teheran en belandt in een dorpje in het noorden van Iran. Daar krijgt hij opnieuw te maken met corruptie en onrecht.
Mohammad Rasoulof A man of integrity Nu in de bioscoop
© JITSKE SCHOLS
Ode aan gastvrije Nederlanders De mooie, ingetogen documentaire Onderkomen van filmmaakster Jacqueline van Vugt vertelt het verhaal van drie jonge Afghaanse vluchtelingen die in afwachting zijn van een verblijfsstatus. De drie jongens, die als minderjarigen van Afghanistan naar Nederland vluchtten, wonen in een troosteloze flat langs de A2 bij Maastricht, die op de nominatie staat om gesloopt te worden. Terwijl de een, Keiber, asiel wil op grond van zijn geaardheid, proberen de andere twee, Ghullam en Noori, een verblijfstatus te krijgen vanwege hun geloof – ze zijn tot het christendom bekeerd. Wordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 15
islam, Saudi-Arabië, waar mensen die zich schuldig maken aan ‘tovenarij’ of de smokkel van cannabis worden onthoofd en waar vrouwen en religieuze minderheden geen rechten hebben? Uiteindelijk valt Rizvi van zijn geloof. In zijn boek De atheïstische moslim breekt hij een lans voor andere afvalligen en voor moslims die twijfelen aan (aspecten van) de islam. Zij moeten daarover kunnen spreken zonder bang te zijn voor repercussies. Want: ‘Onvoorwaardelijk loyaal zijn aan een ideologie of een geloofssysteem belemmert het brein en corrumpeert het geweten.’
Jacqueline van Vugt Onderkomen In mei te zien tijdens Movies that Matter on tour www.moviesthatmatter.nl
15
‘In dit land word je onderdrukt of ben je de onderdrukker’, is de vernietigende les die Reza leert over het hedendaagse Iran. Het is een boodschap die ongetwijfeld niet erg in de smaak zal vallen bij de Iraanse autoriteiten. Net zoals zijn vorige films is Rasoulofs nieuwste werk, dat werd bekroond op het filmfestival in Cannes, dan ook niet te zien in zijn geboorteland.
Drie gepensioneerde Maastrichtenaren, Pol, Monique en Huub, trekken zich het lot van de jonge mannen aan. Ze helpen de jongens met het invullen van formulieren, een aanmelding voor de voetbalclub en het tijdig innemen van medicijnen. De filmmaakster brengt met Onderkomen een ode aan de drie gastvrije en barmhartige Maastrichtenaren die de handen uit de mouwen steken en de migranten bijstaan. Hardwerkende Nederlanders die je niet vaak tegenkomt als het in de media MR over vluchtelingen gaat.
Mei 2018
24-04-18 13:40
70 jaar Universele Verklaring – wat is er bereikt? De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM), dit jaar zeventig jaar oud, is een succesvolle tekst gebleken. Ze is in vijfhonderd talen vertaald, in zestig grondwetten opgenomen, in alle VN-landen aanvaard. De UVRM bevat zo’n 65 verschillende mensenrechten. Wat is gerealiseerd? De antwoorden zijn niet ontmoedigend.
© JIP VAN DEN TOORN
Tekst: Daan Bronkhorst
Artikel 3 – Een ieder heeft recht op leven Voor zover dit artikel betrekking heeft op de doodstraf (dat wordt betwist) is er bepaald sprake van succes. In 1948 stond de doodstraf nog in de wetgeving van bijna elk land. Nu hebben meer dan honderd landen de straf officieel afgeschaft (zie ook pagina 6). Nog ‘maar’ 22 landen voerden vorig jaar executies uit, meestal slechts enkele. Het aantal oorlogsslachtoffers naar rato van de bevolking is een twintigste van dat van zeven decennia geleden. Na 2000 is het aantal slachtoffers van genocide spectaculair gedaald.
Wordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 20
Artikel 4 – Niemand zal in slavernij worden gehouden Amnesty bracht recent een opmerkelijk rapport uit over slavernij in Libië, onder migranten. Alle staten hebben slavernij wettelijk verboden. Massale strafkampen met dwangarbeid lijken alleen nog te bestaan in Noord-Korea, sinds China de ‘hervorming door arbeid’ in 2013 afschafte. Maar sommige praktijken zijn hardnekkig: mensenhandel voor prostitutie, kinderarbeid, schuldslavernij. Global Slavery Index (GSI), een organisatie in Australië, schat dat 46 miljoen
20
Mei 2018
24-04-18 13:40
Beruchte ‘marteldictaturen’ zijn na de jaren tachtig van de vorige eeuw verdwenen
sche staten, in 1989: 52, in 2015: 103. In 1900 konden vrouwen in maar één land stemmen (Nieuw-Zeeland), nu in nagenoeg elk land waar ook mannen stemmen. Homoseksualiteit wordt in tientallen landen nog vervolgd, maar sinds 2000 voerden zo’n dertig landen het homohuwelijk of partnerschap in. Het aantal landen met wettelijke discriminatie, zoals tegen vrouwen in Saudi-Arabië, wordt inmiddels ver overtroffen door het aantal met juist wettelijke bescherming van minderheden. In de Chinese Volksrepubliek, ooit een van ’s werelds minst vrije landen, bestaat nu (zij het met velerlei beperkingen) plaatselijk stemrecht, keuzevrijheid, godsdienstvrijheid, homovrijheid en uitreisvrijheid.
mensen ‘in slavernij’ leven. Dat aantal is een betwistbare schatting. De stelling van GSI dat het fenomeen ‘sterk is toegenomen’ valt niet hard te maken op basis van de schaarse cijfers die bekend zijn. Wel weten we gewoon steeds meer over de praktijken die in werkelijkheid in omvang afnemen. Artikel 5 – Niemand zal worden onderworpen aan marteling Beruchte ‘marteldictaturen’ zijn na de jaren tachtig van de vorige eeuw verdwenen. Landen waar marteling wijdverbreid was, hebben dat bij wet verboden en sommige brachten beulen voor de rechters: Turkije, China, Zuid-Korea, Zuid-Afrika, Argentinië. Marteling is bepaald niet uitgebannen, zie de Amnesty-rapporten over de dodenkerkers van Syrië in 2017. En het aantal martellanden in Amnesty’s Jaarboek staat nog altijd op zo’n 150. Maar in het overgrote deel van de landen gaat het nu om incidenten, om mishandeling door politieagenten of geweld tegen burgers. Ook hier geldt: de statistieken weerspiegelen vooral dat nu veel meer bekend is en de definitie ruimer wordt genomen.
Artikel 25 – Een ieder heeft recht op een levensstandaard die hoog genoeg is Het meest opzienbarend is de vooruitgang in levenskwaliteit. De levensverwachting is in een eeuw bijna verdubbeld. Het wereldwijde aandeel mensen in extreme armoede daalde van 56 procent in 1950 tot 10 procent nu. Massale hongersnood is sporadisch geworden (en alleen in oorlogsgebied). Onderwijs en
Opzienbarend is de vooruitgang in levenskwaliteit. De levensverwachting is in een eeuw bijna verdubbeld
Artikel 14 – Een ieder heeft het recht in andere landen asiel te zoeken Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zijn er nu meer vluchtelingen dan ooit: 65 miljoen. Dat is vertekenend: vroeger werden binnenlandse vluchtelingen niet meegerekend. Wel is onmiskenbaar de druk van vluchtelingen en migranten op Europa flink toegenomen. Je kunt dat als een toenemende crisis zien, of als vooruitgang. Mensen kunnen nu een groter aantal (zij het nog steeds in kleine proporties) landen bereiken waar veiligheid en welzijn duurzaam zijn gegarandeerd. En krijgen vaak bescherming. Ook Nederland, heus geen uitgesproken gastvrij land, heeft in zeventig jaar zo’n 250 duizend vluchtelingen opgenomen.
kennis hebben enorm geprofiteerd van de toegang tot internet van ruim 4 miljard mensen, tien keer het aantal van 2000. In 1950 was 35 procent van de wereldbevolking geletterd, nu 90 procent. Is dit allemaal te rooskleurig? Steven Pinker, de Amerikaanse wetenschapper die veel van deze cijfers verzamelde, zegt: doe niets af aan het onrecht dat zoveel mensen nu lijden, maar zeg niet dat de wereld nooit beter wordt. Nog een interessant cijfer: in de rijke landen is het aandeel van het inkomen dat opgaat aan levensbehoeften gedaald van 60 naar 30 procent. Stel je voor dat al die vrijgekomen tijd en middelen zouden worden besteed aan het verder verwezenlijken van de Universele Verklaring.
Artikel 19 – Een ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting De democratisering roert zich overal. In 1948 had de wereld nog geen dertig onafhankelijke democrati-
Wordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 21
21
Mei 2018
24-04-18 13:40
Een teruggekeerde migrant in Boulgou voor zijn lege belwinkel.
‘Als ik terugkijk op mijn reis is het allemaal verloren tijd’ Sinds de berichtgeving over martelingen en slavenhandel van migranten in Libië staan terugkeerprogramma’s boven aan de internationale migratieagenda. Maar eenmaal thuis, overwegen veel migranten opnieuw te vertrekken.
Wordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 22
Tekst en fotografie: Sarah Haaij en Saskia Houttuin
B
oussouma – Een opengeklapte, houten doos met aspirine, keelsnoepjes en malariatabletten die over de datum zijn: sinds Youssouf Gouem (30) is teruggekeerd uit Libië verdient hij zijn geld weer op de markt van Boussouma, zijn thuisdorp in Burkina Faso. Vijf lange jaren bracht Youssouf door in de Zuid-Libische woestijnstad Sabha, waar
22
veel illegale migranten op weg naar Europa stranden. ‘Elke dag ging ik op zoek naar klussen. Soms vond ik wat. Maar alleen als ik geluk had, kreeg ik ook betaald.’ De Libische politie zit de migranten uit Afrikaanse buurlanden continu op de hielen. Youssouf zegt elke maand wel een keer in elkaar te zijn geslagen. Als Mei 2018
24-04-18 13:40
hij pech had, werd hij zelfs even vastgezet. ‘Het geld dat ik verdiende met rotbaantjes was ik al snel weer kwijt om mezelf vrij te kopen van de politie. Ik had daar geen leven.’ Dus toen Youssouf een oproep van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) onder ogen kreeg om met Europees geld terug te vliegen naar Burkina Faso, schreef hij zich direct in. Twee maanden later landde hij samen met 135 lotgenoten in de hoofdstad Ouagadougou, waar hem een bedrag ter waarde van 50 euro werd toegestopt om terug naar zijn geboortedorp te reizen. Het wisselgeld dat overbleef was alles waar hij thuis mee aankwam. ‘Mijn vrouw en twee kinderen zijn blij en opgelucht dat ik heelhuids ben teruggekomen. Maar ze zijn ook teleurgesteld. Ik heb niet bereikt wat ze wilden: geld verdienen in Europa’, zegt Youssouf. Bijna onhoorbaar vervolgt hij: ‘Ik ben zelf ook teleurgesteld. Als ik terugkijk op mijn reis is het allemaal verloren tijd.’ Van achter zijn medicijnkraam beraadt Youssouf zich nu op zijn toekomst. Moet hij het nog een keer proberen? Liever niet. Eigenlijk hoopt hij, net als veel andere jongens uit deze regio, dat IOM hem komt helpen. De organisatie krijgt namelijk 8,3 miljoen euro uit het noodfonds voor Afrika van de Europese Unie (het EU Emergency Trust Fund for Africa) om hier in Boulgou, de provincie waarin Boussouma ligt, een terugkeerprogramma op te zetten. Driekwart van de terugkeerders uit Burkina Faso komt uit deze plattelandsregio. De Europese miljoenen moeten jongemannen zoals Youssouf helpen met reïntegreren in hun thuisland, bijvoorbeeld door het opzetten van een bedrijfje. Terug naar huis Andreas de Boer, verantwoordelijk voor de organisatie van het EU-noodfonds in Burkina Faso, zegt in Ouagadougou dat hij blij is dat er meer capaciteit komt om de terugkeerders te begeleiden. Vorig jaar bracht IOM een recordaantal jongeren uit Libië terug naar Burkina Faso: 669. De Boer verwacht een verdere stijging in 2018. Sinds de berichtgeving van nieuwszender CNN over martelingen en slavenhandel van migranten in Libië staan terugkeerprogramma’s boWordt Vervolgd
WV_NR05_2018#3.indd 23
ven aan de internationale migratieagenda. Op de top van de Afrikaanse Unie en de Europese Unie in Abidjan in november vorig jaar, riepen wereldleiders om het hardst dat ze slachtoffers zo snel mogelijk uit Libische detentiecentra weg zouden halen. Daarnaast zullen ook vanuit Europese steden, zoals Amsterdam, meer terugkeervluchten vertrekken. Ook de mannen en vrouwen die het is gelukt om de Middel-
eten. En je behoefte moest je doen in kleine flesjes. Als je verkeerd mikte, werd je afgeranseld.’ Vorig jaar zomer lukte het Kader om te ontsnappen en zijn vader Nouffou te bellen. ‘Het was fantastisch om hem te horen’, zegt Nouffou, die blij is dat zijn zoon gezond is thuisgekomen. ‘Maar ik zie ook hoe moeilijk het is om jong te zijn in dit land. Je moet je voorstellen hoe erg het is voor jongeren als ze niet in staat
↠ Boulgou, de migratie-hotspot van Burkina Faso, zit vol jongemannen die het niet gelukt is Europa te bereiken. ‘Toch ziet de jeugd geen alternatief’ landse Zee over te steken moeten van de EU terug naar huis. ‘Samen met de gemeenschap gaan wij kijken naar alternatieven om hier een leven op te bouwen, zodat migratie minder aanlokkelijk wordt’, zegt De Boer. Maar in een arm land als Burkina Faso, dat onder aan vrijwel alle ontwikkelingslijstjes bungelt, lijken die alternatieven ver weg. De gemiddelde leeftijd van de snelgroeiende bevolking ligt nu op 17 jaar. In Europa kun je vele malen meer verdienen dan hier, daar verandert een IOM-programma niet veel aan. Dwangarbeid Boulgou ligt 250 kilometer ten oosten van de hoofdstad Ouagadougou. Europa is hier nooit ver weg. Op de markt vind je tussen de manden vol pinda’s en rondscharrelende kippen Italiaanse voetbalshirtjes en zakken pasta. In een lokaal eethuis wordt een stuk geitenvlees met espresso geserveerd. Goed geld verdienen, weet iedereen in Boulgou, dat doe je in Europa. Nu dat continent zijn deuren sluit voor vrijwel elke vorm van migratie, voelen jongeren zich gedwongen om hun eldorado op een andere manier te bereiken. Zo ook Kader (25), zoon van de imam van Boussouma. Hij reisde de woestijn door op weg naar Europa, maar strandde in een detentiecentrum in Libië. Een ellendig jaar lang zat hij er vast. ‘Dat was verschrikkelijk’, zegt hij. Ze mochten alleen naar buiten om onder toezicht op een bouwplaats dwangarbeid te verrichten. ‘Ik kreeg maar één keer per dag te
23
zijn om een klein beetje geld aan hun ouders te geven. Ze gaan nog liever dood in de woestijn dan dat ze hun ouders vertellen niet te kunnen helpen.’ Ook Nouffou verwacht dat zijn kinderen later voor hem zullen zorgen. En hij heeft er wat voor over: als Kader zou besluiten zijn geluk wederom in het buitenland te beproeven, zou hij hem daarbij helpen. Kader sluit niet uit dat hij het nog eens zal proberen. Europa blijft lonken, thuis ziet hij geen toekomst. Als de EU de migratie wil beperken, zal ze dus over alternatieven moet nadenken. ‘Zo ingewikkeld is dat niet’, zegt Hubert Dabiré, migratieprofessor aan de Universiteit van Ouagadougou. Hij vindt dat Europa al haar ontwikkelingsgeld zou moeten besteden aan het creëren van werkgelegenheid. Maar zelfs als er meer werk komt, zullen er altijd mensen blijven migreren, zegt hij. ‘Migratie zit in onze cultuur. Voor ons betekent het ontwikkeling.’ Volgens de Wereldbank stuurden Burkinese migranten in 2017 gezamenlijk 454 miljoen dollar terug naar huis. Naast werkgelegenheid zijn er dus ook legale migratieroutes nodig, zegt Dabiré, ‘zodat we op een menswaardige manier naar Europa kunnen komen’. Zonder die legale routes blijft de kans groot dat de jeugd de Middellandse Zee verkiest boven de uitzichtloosheid thuis. Of ze nu al eens zijn teruggekeerd of niet.
Mei 2018
24-04-18 13:40
Opgefrist en afgeboend, strakgetrokken en vernieuwd: Wordt Vervolgd, het maandblad over mensenrechten, heeft een complete restyling ondergaan. Als lid van Amnesty kunt u Wordt Vervolgd 10x per jaar gratis ontvangen bij een lidmaatschapsbijdrage van ten minste € 30 per jaar. Word vandaag nog abonnee en ga naar www.amnesty.nl/abo.
Maandblad over mensenrechten April 2018 | Jaargang 51#4
50 jaar Amnesty Nederland: ‘Hoop, geen pessimisme’
Modellen voor menselijkheid – een kunstproject
Wordt Vervolgd
Wordt Vervolgd. Recht van Spreken
WV_NR05_2018#3.indd 36
Kees van Kooten over het ontstaan van zijn engagement
Ook kunt u het complete blad downloaden via de gratis Wordt Vervolgd-app (Apple en Android), en onder meer extra filmpjes en fotoseries bekijken. Zie www.wordtvervolgdmagazine.nl.
Wordt Vervolgd 24-04-18 13:41