Maandblad over mensenrechten Juli 2018 | Jaargang 51#7
Kinderrechten op het spel bij baby’s van draagmoeders
WV_NR07_2018.indd 1
‘Pas als Papoea vrij is, gaat mijn baard eraf’
Mensenrechten in Noord-Korea: afdwingen?
Wordt Vervolgd 20-06-18 14:24
Ruig
COLOFON
Wordt Vervolgd is een uitgave van Amnesty Nederland. De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie. Hoofdredactie Arend Hulshof Redactie Padu Boerstra‚ Carolien Cuypers Fotoredactie Lotti Pronk Uitgever Eduard Nazarski Vaste medewerkers Daan Bronkhorst‚ Arnon Grunberg‚ Eduard Nazarski‚ Linda Polman‚ Maarten Reijnders‚ Paul van der Steen‚ Jeroen Teitler Aan dit nummer werkten verder mee Floris Akkerman, Linda Bilal, Sarah Haaij, Maaike de Hon, Brechtje Keulen, Marlies Pilon, Henk van Renssen, Guido Spring, Vijselaar&Sixma Vormgeving en lay-out Heijdens Karwei‚ Amsterdam Redactieraad Yoeri Albrecht‚ Marjon Bolwijn‚ Teun Gautier‚ Bart Stapert‚ Daan de Wit Redactie- en Amnesty-secretariaat Keizersgracht 177 (bezoekadres)‚ Postbus 1968‚ 1000 BZ Amsterdam‚ tel. 020-6264436‚ fax 020-6240889 E-mail wordtvervolgd@amnesty.nl Website www.wordtvervolgdmagazine.nl App Wordt Vervolgd verschijnt ook als app voor tablets en smartphones van Apple en Android. Abonnementen Een los jaarabonnement kost € 30 voor niet-Amnesty-leden. Amnesty-leden die minimaal € 30 per jaar contributie bijdragen kunnen Wordt Vervolgd gratis ontvangen. Bankrekening giften voor Amnesty International IBAN: NL45 TRIO 0198100000 BIC(SWIFT): TRIONL2U t.n.v. Amnesty International‚ Amsterdam Advertentie-acquisitie YUNO‚ Henriëtte Tomassen‚ info@yuno.nu Prepress en druk Senefelder Misset‚ Doetinchem Distributie Sandd‚ Apeldoorn‚ info@sandd.nl Oplage 28.000 ISSN 0165-4241 Verhuizing? Nieuw lid? Vragen? amnesty.nl/service Reageren op artikelen? wordtvervolgd@amnesty.nl Disclaimer Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden met betrekking tot fotomateriaal in deze editie te achterhalen. Als u denkt dat uw materiaal zonder voorafgaande toestemming is gebruikt‚ neemt u dan contact op met de redactie.
Het werk van Amnesty International wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van:
Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 2
Volgens Trump zijn de gevangenen in NoordKoreaanse strafkampen de ‘grote winnaars’ van de top
PEFC gecertificeerd Dit hout komt uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen PEFC/30-31-151
www.pefcnederland.nl
De Noord-Koreaanse mensenrechtensituatie omschreef Trump in diezelfde persconferentie als ‘ruig’. Meteen voegde hij eraan toe dat het ‘op een heleboel plekken ruig’ is. Eén ding was duidelijk: voor mensenrechten in Noord-Korea hoeven we van de Amerikaanse president geen diplomatieke inspanningen te verwachten. En dat is zorgelijk. Hoogleraar Koreastudies Remco Breuker (zie pag. 22) zegt dat het Noord-Koreaanse regime op deze manier ‘impliciet’ wordt erkend. En wie concessies doet aan het regime maakt volgens Breuker ‘zelf vuile handen’. ‘Vergeet niet dat er zo’n 120 duizend mensen in kampen zitten en de rest van de bevolking in moderne slavernij leeft.’ Volgens Koen De Ceuster (zie pag. 23) zou een fermere opstelling van Trump echter juist ‘een averechts effect’ hebben gehad op de mensenrechtensituatie, omdat het gesprek dan direct zou stoppen en dan ben je verder van huis. Volgens de universitair docent moderne Koreaanse geschiedenis moeten veranderingen in Noord-Korea vooral komen van de Noord-Koreanen zelf. Hoe Trump daarover denkt, is onduidelijk. Hoewel hij aanvankelijk zei dat mensenrechten slechts kort waren besproken, sprak hij dat in diezelfde persconferentie later weer tegen en zou hij het er met Kim wel degelijk uitgebreid over hebben gehad. Trump zei zelfs nog dat hij de vele gevangenen in NoordKoreaanse strafkampen had geholpen. Zij waren volgens hem de ‘grote winnaars’ van de top. Na de top schreef Bert Wagendorp dat Trump goed is mensen iets voor te spiegelen dat helemaal niet bestaat. Daarom kon hij ook rekenen op een ‘gematigd positieve ontvangst’ na de ‘volkomen lege deal’ die hij met Kim had gesloten. Volgens de columnist laat Trump ons geloven in een illusie. Wagendorp: ‘Dat is wat er gebeurde in Singapore: TitaTrump met zijn lege hoge hoed en hoppa! – geen konijn. Applaus!’ Arend Hulshof hoofdredacteur
© JITSKE SCHOLS
Wordt Vervolgd wordt verpakt in recyclebaar polyetheen (PE) kunstfolie waaruit bij verbranding geen giftige stoffen vrijkomen.
Volkskrant-columnist Bert Wagendorp voorspelde het al op 5 september vorig jaar. Als Donald Trump ooit in gesprek zou gaan met Kim Jong-un, wat destijds nog onbestaanbaar leek, dan zouden de twee het best eens goed met elkaar kunnen vinden. Eenmaal in gesprek zou de kou volgens Wagendorp snel uit de lucht zijn en Trump kon dan ‘mooi een paar deals sluiten voor ondergrondse winkelcentra en casino’s’. Half juni werd het onmogelijke mogelijk en sprak Trump in Singapore veertig minuten een-op-een met Kim. En inderdaad was de Amerikaanse president tijdens de persconferentie na afloop lovend over de Noord-Koreaanse leider. Hij noemde hem een ‘heel getalenteerde man, die heel veel van zijn land houdt’. Ook zei hij dat er aan de ‘prachtige stranden’ in Noord-Korea hotels en appartementen gebouwd zouden moeten worden.
Juli 2018
20-06-18 14:24
7
Arnon Grunberg Column
8
Van wie is deze baby?
8 - Draagmoederbaby’s en kinderrechten
Bij illegaal draagmoederschap ligt mensenhandel op de loer
14
Hoe is het nou met… De Krim
16
Linda Bilal Column
14 - Russificatie op de Krim
18
Papoea-vrijheidsstrijder Filep Karma Tien jaar vast voor het hijsen van een vlag
22
Dwing mensenrechten af in Noord-Korea Ja/Nee
18 - ‘Pas als Papoea vrij is, gaat mijn baard eraf’
25
Linda Polman Column
26
Als een leger rode mieren
Hardhandig krakers uitzetten in Zuid-Afrika
26 - The Red Ants
4&5&6 Kort 17&24 Cultuur 33 Nazarski 34 Steen 35 Vrij! WV_NR07_2018.indd 3
20-06-18 14:24
Slimme camera’s zijn een beetje dom
Kindhuwelijken: vaak toegestaan in Amerika
Veiligheidscamera’s die de gezichten van voorbijgangers vergelijken met de foto’s van gezochte criminelen en terroristen, zijn wereldwijd in opmars. Maar de nieuwe technologie werkt nog lang niet overal foutloos, blijkt uit recent gepubliceerde cijfers van de politie van South Wales (Groot-Brittannië). Tijdens de Champions League-finale van 2017 in Cardiff wezen de slimme camera’s meer dan tweeduizend mensen ten onrechte aan als potentiële criminelen. ‘Deze vorm van gezichtsherkenning is niet alleen een bedreiging van burgerlijke vrijheden, maar ook gevaarlijk inaccuraat’, oordeelt de burgerrechtenorganisatie Big Brother Watch. De politie wijt het aan de slechte kwaliteit van de foto’s die Interpol en de Europese voetbalbond UEFA hadden aangeleverd van hooligans.
Delaware is de eerste Amerikaanse staat die kindhuwelijken onder alle omstandigheden verbiedt. De meeste andere Amerikaanse staten hebben weliswaar een minimumleeftijd van 18 jaar vastgelegd, maar staan uitzonderingen toe. Zo is het vaak mogelijk om met toestemming van de ouders op jongere leeftijd te trouwen. Ook zwangerschap maakt een huwelijk onder de 18 in veel staten mogelijk. Door dergelijke mazen in de wet genieten minderjarigen in Afghanistan volgens Human Rights Watch een betere bescherming tegen kindhuwelijken dan hun leeftijdgenoten in veel Amerikaanse staten. De Verenigde Naties stelden in 2016 vast dat kindhuwelijken in alle vormen in 2030 overal verboden moeten zijn. Jonggehuwden stoppen in veel gevallen met school en getrouwde meis-
Coverbeeld: Sam Ivin
Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 4
© GETTY
Kort
jes worden vaak het slachtoffer van huiselijk geweld. Tussen 2000 en 2010 zijn er zeker 167 duizend kinderen in het huwelijk getreden in de VS.
Demonstranten te lang vast Demonstranten in Honduras die na de verkiezingen van 26 november vorig jaar de straat op gingen, werden vaak maanden onder onmenselijke omstandigheden vastgehouden voor ze voor de rechter konden verschijnen. Op die manier probeerden de autoriteiten nieuwe protesten te ontmoedigen. Dat schrijft Amnesty in een rapport dat half juni verscheen over de protesten die volgden op de overwinning van president Juan Orlando Hernández, die wordt beschuldigd van verkiezingsfraude. De gevangengenomen demonstranten hadden te weinig bedden, eten en drinkwater en mochten slechts sporadisch contact hebben met hun advocaten en familie. De behandeling van de meer dan duizend demonstranten die werden opgepakt, is extra pijnlijk omdat er nog geen enkele aanklacht is ingediend tegen de veiligheidstroepen die de protesten keihard neersloegen. Bij de demonstraties kwamen ruim dertig mensen om het leven. Daarvan werden er ten minste zestien neergeschoten, vermoedelijk door leden van de veiligheidstroepen.
Wat blijft er over als je iemand niet in de ogen kunt kijken? Lingering Ghosts, dolende zielen, noemt Sam Ivin zijn bewerkte portretten van asielzoekers. Ongemakkelijk en vervreemdend, deze aanklacht tegen het Britse asielbeleid. 4
Juli 2018
20-06-18 14:24
Van binnen een meisje, van buiten een jongen
geschonden worden, kan het jongste kind zo alsnog de voordelen genieten van een jongen: zonen bieden meer financiële zekerheid en hebben meer vrijheid. De religieuze autoriteiten veroordelen het, maar in de samenleving wordt het over het algemeen geaccepteerd. De echte problemen beginnen pas als de puberteit inzet, vertelt de Zweedse fotograaf Loulou d’Aki, en de ‘jongens’ alsnog een boerka aan moeten: ‘Deze kinderen zijn vrijheid gewend en opeens moeten ze weer vrouw zijn in een land waar vrouwen geen CC enkel vooruitzicht hebben.’
De 14-jarige Ali, hier met haar zussen Nazo (22) en Saida (20), werd geboren als meisje, maar wordt sinds haar geboorte opgevoed als jongen. ‘Bacha posh’ is de naam van deze Afghaanse traditie, waarbij in een gezin met alleen maar dochters de jongste als jongetje door het leven gaat. Ze worden als jongen behandeld, krijgen jongenskleding en een jongenskapsel. Aangezien in de patriarchale Afghaanse samenleving de rechten van vrouwen nog steeds fundamenteel
Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 5
5
Juli 2018
20-06-18 14:24
WK: kijk naar Rusland Tijdens het WK Voetbal zijn alle ogen op Rusland gericht. Amnesty grijpt het toernooi, dat nog tot 15 juli duurt, aan om aandacht te vragen voor activisten en organisaties in Rusland die zich inzetten voor de men-
Mensenrechtenactivist Ahmed Mansoor is in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) tot tien jaar cel veroordeeld omdat hij op sociale media de reputatie van het land zou hebben besmeurd. Mansoor heeft zich volgens een beroepshof schuldig gemaakt aan het verspreiden van ‘geruchten en leugens over de VAE’ en het ‘aanzetten tot sektarisme en haat’. In 2011 werd Mansoor samen met vier anderen al eens tot drie jaar gevangenis veroordeeld vanwege het beledigen van de leiders van de VAE. Destijds besloot de president hen na een dag weer vrij te laten. Amnesty roept de leiders van het land op de veroordeling nu opnieuw zo snel mogelijk ongedaan te maken.
senrechten. Via de actiesite www.amnesty.nl/wkrusland zamelt Amnesty geld in voor zeven organisaties die onder meer opkomen voor bedreigde journalisten en kinderrechten. Daarnaast is Amnesty een petitie gestart voor drie mensenrechtenactivisten die het moeilijk hebben. Oyub Titiev van de mensenrechtenorganisatie Memorial in Tsjetsjenië dreigt na een valse aanklacht tien jaar in de gevangenis te verdwijnen. Activist Igor Nagavkin (afbeelding) wordt ten onrechte beschuldigd van diefstal. En milieuactivist Andrey Rudomakha werd mishandeld nadat hij onderzoek deed naar illegale bouwactiviteiten in een beschermd bos.
Je bent in een dichte kamer waar je stem zich een weg uit baant ... het geweervuur van twintig jaar geleden bepaalde je leven Uit een gedicht van Liu Xia, echtgenote van de vorig jaar overleden Chinese schrijver Liu Xiaobo. Sinds haar man in 2010 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, staat ze onder huisarrest. Als steunbetuiging lazen schrijvers als Maartje Wortel en Lize Spit gedichten voor van Liu Xia. Deze worden vanaf 13 juli verspreid via sociale media. Zie ook p. 33. Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 6
6
Wie is er bang voor inktspot? Politieke cartoons: niet elke autoriteit kan erom lachen. Dat weet de Maleisische Zunar (56, volledige naam Zulkiflee Anwar Ulhaque) als geen ander. Zo probeerde de politie in 2010 de publicatie van zijn boek Cartoon-o-phobia tegen te houden, door reeds gedrukte exemplaren in beslag te nemen. Toen hij in cartoons en tweets de draak bleef steken met premier Najib Razak, die zijn belangrijkste tegenstrever Anwar Ibrahim had laten opsluiten wegens ‘sodomie’, kreeg Zunar een reisverbod opgelegd. Maar onder de nieuwe machthebbers in Maleisië lijkt een nieuw gevoel voor humor te heersen. De alliantie van oppositiepartijen die de verkiezingen van mei won, liet Anwar Ibrahim vrij en hief het reisverbod voor Zunar op. Ook Ramón Esono Ebalé, een cartoonist uit EquatoriaalGuinea die president Teodoro Obiang en zijn regering regelmatig op de hak neemt, mag weer van zijn vrijheid genieten. Ebalé, die al jaren met zijn vrouw en dochter in het buitenland woont, was in september vorig jaar opgepakt toen hij zijn geboorteland bezocht om een nieuw paspoort aan te vragen. Nadat de autoriteiten in maart al hadden vastgesteld dat de beschuldiging – het vervalsen van geld – was verzonnen, kreeg Ebalé in mei zijn paspoort terug.
Juli 2018
20-06-18 14:25
© JITSKE SCHOLS
De laatst bekende executie in Burkina Faso dateert alweer van dertig jaar geleden. Dankzij een nieuw Wetboek van strafrecht, dat eind mei door het parlement werd aangenomen, wordt de doodstraf nu ook officieel afgeschaft. Zodra het nieuwe wetboek in werking treedt, komt het aantal landen dat de doodstraf zowel in de wet als in de praktijk heeft afgeschaft op 143. In de afgelopen twintig jaar maakten Benin, Ivoorkust, Guinee, Senegal, Togo, de Republiek Congo, Burundi, Gabon, Rwanda en Madagaskar een einde aan de doodstraf.
‘Reputatie Emiraten besmeurd’
© AI
Burkina Faso schaft doodstraf af
© AI
Kort
© JITSKE SCHOLS
GRUNBERG
Metaalmoeheid
WV_NR07_2018.indd 7
Is de status quo verdedigbaar? Oftewel, is de status quo moreel gezien verdedigbaar en is het verdedigen van de status quo een onderneming die kans van slagen heeft? Om met het laatste te beginnen: alles verandert, elk imperium vergaat, wat bloeit zal afsterven. Wat niet betekent dat je je willoos moet overgeven aan de golven, maar een reële kijk op eigen onmacht kan geen kwaad. Al eerder heb ik duidelijk gemaakt dat de imperfecte naoorlogse orde de moeite van het verdedigen waard is. De krachten die deze orde omver willen gooien zijn op zijn zachtst gezegd onbetrouwbaar, vermoedelijk echter totalitair en corrupt. Het bestrijden van onrecht, de motor achter elke verandering, zal in dit geval tot nieuw en meer onrecht leiden. Niet de Griekse crisis maar de migratiecrisis, hoewel die ongeveer in dezelfde tijd plaatsvonden, was de eerste duidelijke scheur in de westerse orde. We hebben het over de zomer van 2015, toen met name Hongarije ongestraft elke solidariteit met andere EU-leden én vluchtelingen kon weigeren – daarmee werden de intenties van het autoritaire regime van Orbán definitief duidelijk. Die herfst won de katholieknationalistische partij Recht en Rechtvaardigheid de Poolse verkiezingen, en zo kon ook daar weerstand tegen de open en liberale samenleving effectief worden georganiseerd. In juni 2016 stemden de Britten voor de Brexit en hoewel het laatste woord daarover nog niet is gezegd – wordt het een echte of symbolische Brexit – mag het duidelijk zijn dat de westerse orde door dat referendum ernstig verzwakt werd. Een halfjaar later werd Trump president van Amerika, en zij die verwachtten dat hij zich presidentieel zou gaan gedragen, dat wil zeggen conform de normen van voorgaande presidenten, Republikein of Democraat, zijn bedrogen uitgekomen. In het voorjaar van 2018 kwam dan nog in Italië een pro-Poetin-regering aan de macht.
7
Daar staat tegenover dat Duitsland met hangen en wurgen weer een grote coalitie heeft gekregen, dat Macron president is geworden en niet Le Pen, dat de PVV niet in de regering is gekomen en dat de crisis in Catalonië in de herfst van ’17 geen uitslaande brand is geworden. De werkelijk linkse krachten kunnen hun weerzin tegen een Merkel of een Macron, in wie zij het verfoeide neo-
Als de status quo ten onder gaat, is dat omdat niemand werkelijk de moeite nam hem te verdedigen liberalisme menen te herkennen, nauwelijks onderdrukken. Dat Mélenchon weigerde zijn kiezers op te roepen op Macron te stemmen tijdens de tweede ronde van de presidentsverkiezingen spreekt boekdelen en blijft een schande. Als de status quo ten onder gaat, is dat omdat niemand werkelijk de moeite nam hem te verdedigen. Dit kan als metaalmoeheid worden beschouwd, misschien ook als decadentie, maar dat laatste lijkt me te veel eer. Al te kleinburgerlijke verveling en zelfgenoegzaamheid zullen het naoorlogse tijdperk ten grave dragen. Daarna zal het uitvoerig worden geprezen en ernstig worden gemist. Zo gaat dat met de doden. Arnon Grunberg
Juli 2018
20-06-18 14:25
In de maak: fairtrade draagmoederbaby In Nederland is commercieel draagmoederschap verboden. Dus trekken wensouders naar bestemmingen met minder strenge regels, zoals Georgië, Zuidoost-Azië en Amerika. Maar schending van kinderrechten en mensenhandel liggen op de loer, waarschuwen experts. ‘In veel landen is het onderscheid tussen draagmoederschap en kinderkoop niet altijd helder.’ Tekst: Sarah Haaij en Marlies Pilon Illustraties: Vijselaar&Sixma
Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 8
8
Juli 2018
20-06-18 14:25
WV_NR07_2018.indd 9
20-06-18 14:25
Hoe gaat het met de Krim? Het is ruim vier jaar geleden dat Rusland de Krim annexeerde, als reactie op de pro-Europese protesten op het Maidanplein. Het Westen heeft deze annexatie nooit erkend. Hoe staat het er nu voor met de sancties, de russificatie en de Krim-Tataren? Een verhelderend bezoek aan het schiereiland.
© YURI KOZYREV/NOOR
Tekst: Floris Akkerman
Muurschildering van een Russische vlag en landkaart in de havenstad Sebastol op de Krim.
Hoe zat het ook alweer? Russen en Oekraïners zijn Slavische broedervolkeren, maar daar is bij de grens tussen Oekraïne en de Krim niets van te merken. Wie het schiereiland bezoekt, moet langs prikkeldraad, wegversperringen, slagbomen en militaire controleposten. De twee landen zijn aartsvijanden geworden. Het schiereiland behoorde tot Oekraïne. Maar in maart 2014 annexeerde Rusland de Krim, nadat de bevolking in een omstreden referendum had gekozen voor aansluiting. Door een gewelddadige revolutie en de vlucht van de toenmalige Oekraïense president Viktor Janoekovitsj ontstond in de hoofdstad Kiev een machtsvacuüm, waar het Kremlin van profiteerde.
Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 14
Het Westen erkent niet dat het schiereiland onderdeel uitmaakt van Rusland. De aansluiting gaat in tegen internationale verdragen over de Oekraïense soevereiniteit, betogen de Europese Unie en de Verenigde Staten. Als straf legden Brussel en Washington sancties op aan de Krim onder Russisch bewind. In het parlementsgebouw in Simferopol, de hoofdstad van de autonome republiek de Krim, staat jurist Sergej Trofimov (39) te popelen om te vertellen dat het Westen ongelijk heeft. Om zijn gelijk te bevestigen toont hij documenten van internationale verdragen die de hereniging, in de ogen van de Russen, rechtvaardigen. Ter verduidelijking heeft hij de in zijn ogen cruciale passages gemarkeerd.
14
Juli 2018
20-06-18 14:25
De russificatie is in volle gang: vrijwel alle auto’s hebben een Russisch nummerbord. Bij de kiosken liggen louter Russischtalige kranten
de Russische geheime dienst, nadat haar dochter ervoor koos om te studeren in het vijandelijke Kiev. Rusland heeft het niet op personen als Sjevtsjenko. Ze is trouw aan Oekraïne, noemt de Russen bezetters en draagt op straat vaak een visjivanka, traditionele Oekraïense klederdracht. ‘De belangrijkste taak van de Russen is om de bevolking te vervangen door trouwe mensen. Voor het leven hier zijn er daarom vier varianten. Als je achter het regime staat, ben je daaraan loyaal. Of je steunt het bewind niet, maar zwijgt. Of je uit openlijk je mening tegen Rusland en wordt gemarteld, gevangengezet, bedreigd, onderdrukt. Of je verlaat de Krim en je behoudt je leven en vrijheid’, zegt Sjevtsjenko. Tijdens het gesprek op een terras in Simferopol gaat haar telefoon. ‘Alles is goed’, antwoordt ze degene aan de andere kant van de lijn. Het is iemand uit het groepje van familieleden, advocaten en mensenrechtenverdedigers die elkaar beschermen en in de gaten houden.
De brug naar Rusland Vanuit Oekraïne is de Krim alleen te bereiken met personenauto’s of -busjes. Vanwege de sancties landen er geen internationale vluchten op het fonkelnieuwe vliegveld van Simferopol. Door een blokkade rijden er geen treinen tussen Oekraïne en de Krim. Vanuit diverse Russische steden gaan er wel vluchten. En sinds mei is er door middel van een nieuwe brug voor het eerst een directe wegverbinding tussen de Krim en het Russische vasteland. Krim-bewoners hebben hun hoop gevestigd op die brug voor de ontwikkeling van de economie en de komst van Russische toeristen. ‘We zijn aangewezen op Rusland’, concludeert bouwvakker Sergej (54) op een bankje met uitzicht op de nieuwe brug.
De Krim-Tataren De nieuwe moskee krijgt gestalte. Op straat wappert de Krim-Tataarse vlag. Het Krim-Tataars is er een officiële taal. De boodschap is: de Krim-Tataren, een
Alles is Russisch Het Oekraïens is naast het Russisch en het KrimTataars een van de drie officiële talen op de Krim. Dat valt terug te zien op de naamborden van overheidsinstanties, maar daarmee houdt het in het openbare leven op. De russificatie is in volle gang: in het landschap duiken gloednieuwe Russisch-orthodoxe kerken op. Vrijwel alle auto’s hebben een Russisch nummerbord. Bij de kiosken liggen louter Russischtalige kranten. Een avondje zappen op de hotelkamer levert alleen Russische zenders op. De Krim is tal van Russische gedenkdagen rijker. Alleen in de Oekraïens-orthodoxe kerk van het patriarchaat van Kiev in Simferopol wordt de zondagsdienst nog in het Oekraïens geleid. Veertig kerkgangers bidden en zingen mee. ‘Onder Oekraïne hadden we vijftig kerken’, zegt aartsbisschop Kliment (50) na afloop van de dienst. ‘Daarvan zijn er drie over.’
‘De belangrijkste taak van de Russen op de Krim is om de bevolking te vervangen door trouwe mensen’
moslimminderheid die meer dan 10 procent van de bevolking op de Krim vormt, krijgen alle ruimte. Maar dit stelt niet alle Krim-Tataren gerust. Veel van deze soennitische moslims hebben traumatische herinneringen aan de machthebbers in Moskou. Want onder Sovjet-dictator Josef Stalin werden de Krim-Tataren, die al eeuwen op het schiereiland wonen, gedeporteerd. Nu zien ze dat Moskou hun leiders de toegang tot het schiereiland ontzegt. In het nieuwe imperium waar Moskou op uit is, stellen kritische Krim-Tataren, past geen andere cultuur. De nieuwe moskee, de vlaggen en de taal zijn voor de buitenwereld. Zodat Poetin tegen critici kan zeggen: ‘Kijk eens hoe tolerant Rusland staat tegenover de Krim-Tataren.’ Intussen worden Krim-Tataren die zich openlijk verzetten, gearresteerd onder het mom van terrorisme.
Loyaliteit, zwijgen, onderdrukking of vertrek Je pro-Oekraïens uiten op de Krim is niet zonder gevaar. De Oekraïense Olga Sjevtsjenko (47) kent het lot van haar landgenoten, onder wie filmregisseur Oleg Sentsov en Volodymyr Baloech. Ze keerden zich op de Krim tegen het Kremlin en zitten momenteel in een Russische gevangenis. Zelf werd ze ondervraagd door
Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 15
15
Juli 2018
20-06-18 14:25
Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 16
Syrische kinderen die gerekruteerd werden en opgroeiden kun je in drie groepen verdelen. Ten eerste zijn er de kinderen die het verlies van hun door de regeringstroepen gedode broers willen wreken. Dan heb je de kinderen die het krijgsloon nodig hebben om van te leven (22 duizend Syrische ponden per maand, ongeveer 42 euro). Ten slotte
‘Door de oorlog ben ik de enige die nog over is om voor hen te zorgen’ is er de groep voor wie een wapen het gevoel van veiligheid biedt dat sinds het begin van Syrische tragedie ver te zoeken is. Maar laten we ook de kinderen niet vergeten die gedwongen werden te vechten voor Hezbollah, de Koerdische milities of zelfs IS. Tegenwoordig is de situatie in Syrië wat meer gestabiliseerd. En toch: als alle partijen nu werden gedwongen zich te ontwapenen, zou er een hele generatie bestaan die is opgegroeid met een wapen in de hand. Psychotherapie is cruciaal, maar dat is niet voldoende. We moeten af van het beeld dat de strijder een held is. Linda Bilal Journalist en programmamaker Bilal woont nu drie jaar in Nederland, na te zijn gevlucht uit haar geboorteland Syrië.
16
© JITSKE SCHOLS
De 14 jaar oude Yahya bewoog zich tussen de machinegeweren en tanks als een vlinder die de vuurlinie benadert. We bevonden ons vlak bij de frontlinie in de stad Maarat Al-Noaman, op het platteland van Idlib, Syrië. Het was mei 2014 en ik was er per toeval beland. Ik was klaar met mijn werk in Aleppo en op weg naar de Turks-Syrische grens. Mijn hart ging tekeer. Iedereen was alert omdat er volgens de bewoners al een week lang geschoten werd. Een vrouw, Om Nour, nodigde me bij haar thuis uit. Haar oudste zoon was omgekomen tijdens de oorlog, de andere, Yahya, was op zijn 14de mee gaan vechten. Samen met Yahya liep ik naar het huis van zijn moeder. Ik hield iedere beweging van het gewapende kind in de gaten. ‘Weet je hoe je dit geweer moet gebruiken?’ vroeg ik. ‘Dat heeft mijn broer me geleerd’, antwoordde hij. ‘Die is dood.’ Hij stopte even met praten. Om de stilte te verbreken zei ik: ‘Jij bent toch veel te jong om te vechten?’ ‘Helemaal niet. Ik vecht door tot ik mijn geboortestad bevrijd heb.’ ‘En dan?’ vroeg ik. ‘Wat ga je daarna doen?’ ‘Niks! Het is mijn plicht om te voorkomen dat de regeringstroepen mijn stad binnenkomen. Ik heb het salaris nodig dat ik nu als soldaat krijg. Ik zorg voor mijn familie, acht mensen. Door de oorlog ben ik de enige die nog over is om voor hen te zorgen.’ Eerst werkte Yahya als benzinehandelaar samen met zijn vader, die tijdens de oorlog werd gedood. Omdat er ook geen school meer was, sloot Yahya zich samen met zijn één jaar oudere broer Nour aan bij de gewapende oppositie. Terwijl hij zijn verhaal vertelt, vullen zijn ogen zich met tranen. ‘Mijn broer sneuvelde aan het front. Gelukkig was ik bij hem en is hij niet alleen gestorven.’ Ik vroeg hem hoe het mogelijk is dat ze jonge jongens zoals hij laten vechten, terwijl het internationaal recht dat verbiedt. ‘Internationaal recht? Ha! Alsof dat het bombarderen zal stoppen.’
BILAL
Kindsoldaten
20-06-18 14:25
Cultuur Een jaar bij de PKK Geen Nederlandse journalist die zoveel weet van de Koerden als Fréderike Geerdink. In 2014 publiceerde ze het boek De jongens zijn dood, over een Turks bombardement in 2011 waarbij 34 onschuldige Koerden om het leven kwamen. Nu is ze terug met Dit vuur dooft nooit, over de periode die ze in 20162017 doorbracht bij de PKK. Hoewel Geerdink duidelijk sympathie heeft voor de Koerdische zaak, deinst ze er niet voor terug kriti-
Fréderike Geerdink Dit vuur dooft nooit Spectrum 304 p., € 20,99
Lesbische nazidochter in Zuid-Afrika De Zuid-Afrikaanse schrijfster, journaliste en comédienne Marianne Thamm heeft een Duitse vader die ook na de oorlog nog sympathiseert met Hitler, en een ongeletterde Portugese moeder die afkomstig is uit een communistische familie. Zelf is ze lesbisch en adopteert ze twee zwarte dochters. Zoals schrijver Tom Lanoye zegt in het voorwoord van Thamms De ondraaglijke blankheid van het bestaan: ‘Geen fantast had haar levensloop kunnen verzinnen.’
Marianne Thamm De ondraaglijke blankheid van het bestaan Nieuw Amsterdam 352 p., € 22,99
Podcast over milieuactiviste Volgens de mensenrechtenorganisatie Front Line Defenders werden vorig jaar 312 mensenrechtenactivisten vermoord. Het leeuwendeel van de moorden vond plaats in Latijns-Amerika: 212. In een boeiende podcast gaat The Guardian in op een van de meest geruchtmakende moorden van de afgelopen jaren, die op de milieu- en mensenrechtenactiviste Berta Cáceres uit Honduras. Cáceres, die op de bres stond voor de inheemse
Lucy Lamble en Danielle Stephens Executed, disappeared, tortured Luister via www.wordtvervolgdmagazine.nl
© JITSKE SCHOLS
Iraanse street art in Amsterdam Het in 2016 geopende Amsterdamse Moco Museum is vooral bekend vanwege de werken van de mysterieuze Engelse graffitikunstenaar Banksy. Die krijgt dit jaar gezelschap van de street art van het uit Iran afkomstige duo Icy & Sot, twee broers die in 2012 asiel aanvroegen in de Verenigde Staten. Het gebrek aan vrijheid in hun geboorteland is een belangrijk onderwerp voor het duo. Zo is er op de tentoonstelling een iconische afbeelding te zien van een vrouw met hoofddoek. De hijab wordt gevormd Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 17
ICY & SOT A moment of clarity Moco Museum, Honthorststraat 20 Amsterdam T/m 15 januari 2019
17
sche vragen te stellen. Bijvoorbeeld over de vijf AKP-politici die de PKK vermoordt in de tijd dat zij aanwezig is bij de gewapende Koerdische beweging. Of over de bomaanslag van de Vrijheidsvalken van Koerdistan (TAK), een radicale afsplitsing van de PKK, in 2016 op het stadion van Beşiktaş in Istanbul, waarbij 44 mensen omkomen. Deze betrokken maar kritische benadering levert een onthullende blik op een wereld waar andere buitenlandse journalisten geen toegang toe krijgen.
Thamm behandelt grote kwesties met de nodige humor. Ze beschrijft haar jeugd in Pretoria, haar rebellie tegen het apartheidsregime en haar daaropvolgende vertrek naar Europa. Als Nelson Mandela wordt vrijgelaten, besluit ze terug te keren omdat ze wil meebouwen aan een nieuw ZuidAfrika. Daar blijft ze botsen met haar autoritaire vader, die aan het einde van zijn leven alsnog ontdooit: hij sluit zijn zwarte kleinkinderen in de armen.
Lenca-bevolking, verzette zich tegen de bouw van de Agua Zarca-dam in de Gualcarque-rivier. In maart 2016 werd ze vermoord door gewapende mannen die haar huis binnendrongen. Lucy Lamble van The Guardian spreekt met Ana Paula Hernández, die met Cáceres samenwerkte. Hernández kan de moord nog altijd nauwelijks bevatten. ‘Zij was zo beroemd en had een jaar eerder een soort Nobelprijs gewonnen voor milieuzaken en werd toch op zo’n gruwelijke wijze om het leven gebracht.’
door vogels die op takken zitten. De eerste paar vogels fladderen op en lijken daarmee het startschot te geven voor het afwerpen van de bedekkende klederdracht. Recht tegenover deze afbeelding hangt een hekwerk, waarvan het ijzerwerk zo is omgebogen dat de afrastering het woord Freedom zichtbaar toont. Icy (1985) en Sot (1991), die in Iran gevaar liepen vanwege hun activisme, werken vaker met tralies. Zo hangt verderop een rennende man, gemaakt van een hekwerk: behalve vrijheid is migratie een van MR de centrale thema’s in hun werk. Juli 2018
20-06-18 14:25
© PATRICK POST
Dwing mensenrechten af in Noord-Korea
Tekst: Guido Spring
VOOR
Dan maar geen onderhandelingen ‘President Moon Jae-in van Zuid-Korea, een voormalig mensenrechtenadvocaat, heeft de mensenrechten van de agenda gehaald omdat Noord-Korea anders zou weglopen. Liever contact dan geen contact, redeneerde hij, en daarin wordt hij gesteund door een groot deel van de Zuid-Koreanen. Een verkeerde keus: hij had het wél moeten doorzetten. Dan maar geen onderhandelingen. Wie concessies doet aan dit regime maakt zelf vuile handen. Vergeet niet dat er zo’n 120 duizend mensen in kampen zitten en de rest van de bevolking in moderne slavernij leeft.’ Verslechteren ‘Noord-Korea zal zijn concentratiekampen nooit opgeven, omdat ze een integraal onderdeel zijn van het uitgekiende systeem van totale controle van de bevolking. Door mensenrechten niet te bespreken, zal de situatie verslechteren: omdat Trump en Moon praten met Kim, wordt het regime impliciet erkend. En dan zit het regime, met kernwapens en al, vaster in het zadel dan ooit.’
Remco Breuker Hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit Leiden.
Zuid-Korea ook minder vrij ‘Zuid-Korea is sinds 1987 een democratie, na een lange strijd van burgers. Maar nu zie je dat die vrijheid wordt aangetast: demonstraties tegen de toenadering tussen Noord en Zuid worden soms verboden en de onafhankelijke website 38North krijgt geen subsidie meer. Ik kan ook geen Noord-Koreaanse vluchtelingen die in Zuid-Korea wonen uitnodigen in Nederland, omdat ze niet meer mogen reizen. Zo valt ook Zuid-Korea ten prooi aan een beperking van de vrijheid. Dan lukt het al helemaal niet om veranderingen in Noord-Korea te bewerkstelligen.’ Onaanvaardbaar ‘Onder deze regering in Noord-Korea zijn er geen oplossingen. Daarom moeten sancties in stand worden gehouden en maximale politieke druk worden uitgeoefend. Militair ingrijpen is absoluut onwenselijk; dat zal zeer veel slachtoffers eisen. Maar het is onaanvaardbaar de wrede mensenrechtenschendingen te negeren en dit land een volwaardig lid te laten worden van de internationale gemeenschap.’
Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 22
22
Juli 2018
20-06-18 14:25
© ERIC DE MILDT
De toenadering tussen Noord- en Zuid-Korea gaat de afgelopen maanden opvallend snel. En onlangs was er de ontmoeting tussen president Trump en Kim Jong-un. Maar het onderdrukken van de bevolking deed Trump af met: het is r̒ uig’ daar. Zou de buitenlandse politiek mensenrechten in Noord-Korea moeten afdwingen?
Eerst de deur loswrikken ‘Als je met Noord-Korea onderhandelt, moet je eerst een gezamenlijke agenda hebben. De kampen zijn verschrikkelijk, geen twijfel over mogelijk, maar als je die aan de orde stelt, stokt elk verder contact. NoordKorea blijft zeggen: mensenrechten zijn een binnenlandse aangelegenheid. Dat kunnen we niet leuk vinden, maar het is de realiteit. Willen we een stap zetten, moeten eerst de relaties verbeteren tussen NoordKorea en de buitenwereld. Eerst moet de deur worden losgewrikt.’ Niet aan staten overlaten ‘Mensenrechten zijn te belangrijk om aan staten over te laten. Beter is het als mensenrechtenorganisaties het voortouw nemen, die hebben geen politieke belangen. In mei werden drie Amerikanen die gevangenzaten in Noord-Korea vrijgelaten. Na hun aankomst in de VS werden ze opgewacht voor een fotomoment met Trump. Zij zijn politiek gebruikt door zowel Noord-Korea als de VS. Burgerinitiatieven kunnen meer structurele verbeteringen bewerkstelligen en zijn daarom belangrijker. Maar ook hier: staten verhinderen dit soort acties. Onlangs heeft de Zuid-Koreaanse politie burgers tegengehouden die ballonnen met teksten over vrijheid oplieten voor hun noorderburen.’
Koen De Ceuster Universitair docent moderne Koreaanse geschiedenis, Universiteit Leiden.
Humanitaire daad ‘Er zijn positieve zaken in gang gezet door de top tussen Noord- en Zuid-Korea, zoals de familieherenigingen. Verscheurde families mogen in augustus weer voor een dag bij elkaar komen. Een humanitaire daad van belang, maar politiek gezien een bijkomstigheid. Het levert mooie emo-tv op. Dat neemt niet weg dat mensen hun familie weer even kunnen terugzien.’ Kijk naar China ‘Het verbeteren van de mensenrechten in Noord-Korea is een lange weg. Kijk naar China, waar het nog verre van ideaal is, maar de situatie is er in de loop van vele jaren wel degelijk verbeterd. Het Westen kan hard roepen dat alle kampen meteen dicht moeten en dan voelen wij ons goed, maar het heeft een averechts effect, omdat de dialoog stopt. Veranderingen moeten vooral komen van de Noord-Koreanen zelf.’
TEGEN
Wordt Vervolgd
WV_NR07_2018.indd 23
23
Juli 2018
20-06-18 14:25
Opgefrist en afgeboend, strakgetrokken en vernieuwd: Wordt Vervolgd, het maandblad over mensenrechten, heeft een complete restyling ondergaan. Als lid van Amnesty kunt u Wordt Vervolgd 10x per jaar gratis ontvangen bij een lidmaatschapsbijdrage van ten minste â‚Ź 30 per jaar. Word vandaag nog abonnee en ga naar www.amnesty.nl/abo.
Ook kunt u het complete blad downloaden via de gratis Wordt Vervolgd-app (Apple en Android), en onder meer extra filmpjes en fotoseries bekijken. www.wordtvervolgdmagazine.nl.
Wordt Vervolgd. Recht van Spreken
WV_NR07_2018.indd 36
Wordt Vervolgd 20-06-18 14:55