Wordt Vervolgd, augustus-september 2018 by amnesty international

Maandblad over mensenrechten Augustus/september 2018 | Jaargang 51#8/9

Kanker is in Afrika dodelijker dan aids en malaria

WV_NR08_2018#5.indd 1

‘Vrouwen moeten in Hongarije vooral baby’s krijgen’

Waarom de Indiase journaliste Gauri Lankesh dood moest

Wordt Vervolgd 18-07-18 16:57

Onder vuur

COLOFON

Wordt Vervolgd is een uitgave van Amnesty Nederland. De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie. Hoofdredactie Arend Hulshof Redactie Padu Boerstra‚ Carolien Cuypers Fotoredactie Lotti Pronk Uitgever Eduard Nazarski Vaste medewerkers Daan Bronkhorst‚ Arnon Grunberg‚ Eduard Nazarski‚ Linda Polman‚ Maarten Reijnders‚ Paul van der Steen‚ Jeroen Teitler Aan dit nummer werkten verder mee Nurcan Baysal, Linda Bilal, Cees van Bockel, Ynske Boersma, Andrea Dijkstra, Gerard Janssen, Marten Klaarenbeek, Jeroen van Loon, Manon Stravens Vormgeving en lay-out Heijdens Karwei‚ Amsterdam Redactieraad Yoeri Albrecht‚ Marjon Bolwijn‚ Teun Gautier‚ Bart Stapert‚ Daan de Wit Redactie- en Amnesty-secretariaat Keizersgracht 177 (bezoekadres)‚ Postbus 1968‚ 1000 BZ Amsterdam‚ tel. 020-6264436‚ fax 020-6240889 E-mail wordtvervolgd@amnesty.nl Website www.wordtvervolgdmagazine.nl App Wordt Vervolgd verschijnt ook als app voor tablets en smartphones van Apple en Android. Abonnementen Een los jaarabonnement kost € 30 voor niet-Amnesty-leden. Amnesty-leden die minimaal € 30 per jaar contributie bijdragen kunnen Wordt Vervolgd gratis ontvangen. Bankrekening giften voor Amnesty International IBAN: NL45 TRIO 0198100000 BIC(SWIFT): TRIONL2U t.n.v. Amnesty International‚ Amsterdam Advertentie-acquisitie YUNO‚ Henriëtte Tomassen‚ info@yuno.nu Prepress en druk Senefelder Misset‚ Doetinchem Distributie Sandd‚ Apeldoorn‚ info@sandd.nl Oplage 28.000 ISSN 0165-4241 Verhuizing? Nieuw lid? Vragen? amnesty.nl/service Reageren op artikelen? wordtvervolgd@amnesty.nl Disclaimer Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden met betrekking tot fotomateriaal in deze editie te achterhalen. Als u denkt dat uw materiaal zonder voorafgaande toestemming is gebruikt‚ neemt u dan contact op met de redactie.

Het werk van Amnesty International wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van:

Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 2

De tijd dat Amnestymedewerkers zich veilig konden wanen, lijkt in een aantal landen voorbij

PEFC gecertificeerd Dit hout komt uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen PEFC/30-31-151

hebben gecommuniceerd. Volgens onafhankelijke onderzoekers en twee politierapporten heeft de ByLock-app echter nooit op Kılıç’ telefoon gestaan. De regering gaf eerder dit jaar toe dat tienduizend mensen op diezelfde grond vals beschuldigd waren en liet daarom vele gevangenen vrij. Maar Kılıç bleef vastzitten. Meer dan ooit liggen Amnestyafdelingen de laatste jaren onder vuur. In de zomer van 2016 liepen tientallen verhitte jongeren met flessen benzine in de hand richting het kantoor van Amnesty India. Woedend waren ze omdat de organisatie een kritisch rapport had uitgebracht over het Indiase leger. De politie kon de jongeren nog maar net tegenhouden, maar de dreiging bleef. Niet lang erna forceerden vijf Russische agenten de deur van het Amnestykantoor in Moskou. Ze verzegelden de ingang, waardoor de Amnesty-medewerkers voorlopig thuis moesten werken. Pas na tweeënhalve week kregen ze hun kantoor weer terug. In Venezuela zijn al vaker actieve Amnesty-leden opgepakt en vervolgd vanwege hun werk. En Júlia Iván, directeur van Amnesty Hongarije, zegt zelfs in ‘een permanente staat van emergency’ te verkeren (zie pag. 18). In juni plakte een woordvoerder van de regeringspartij stickers op de deur van het Amnesty-kantoor met de suggestie dat de organisatie terroristische activiteiten steunt. ‘Heel intimiderend’, vond Iván. Daarna kreeg Amnesty vele telefonische bedreigingen. Iván heeft scherpe veiligheidsmaatregelen ingevoerd en haar medewerkers krijgen psychologische steun. De tijd dat Amnesty-medewerkers zich buiten conflictgebied veilig konden wanen, lijkt nu in een aantal landen voorbij. Taner Kılıç moet op 7 november opnieuw voor de rechter komen. Tot die tijd blijft hij vastzitten. Arend Hulshof hoofdredacteur

www.pefcnederland.nl

Wordt Vervolgd wordt verpakt in recyclebaar polyetheen (PE) kunstfolie waaruit bij verbranding geen giftige stoffen vrijkomen.

Per post ontving Amnesty Nederland eind april een handgeschreven brief van anderhalf kantje. De afzender was Taner Kılıç, de voorzitter van Amnesty Turkije die sinds juni 2017 gevangenzit. Hij schreef dankbaar te zijn voor de honderden ‘prachtige kaarten en brieven’ die hij uit Nederland had ontvangen. Zorgen hoeven we ons over hem niet te maken, zei hij. ‘Ik ben oké, sterk en gezond. Ik lees en sport iedere dag.’ Toch zijn die zorgen niet onterecht. Er hangt Kılıç vijftien jaar cel boven het hoofd. De Turkse autoriteiten verdenken hem van betrokkenheid bij de Gülenbeweging, die achter de mislukte coup van 2016 zou hebben gezeten en daarom van Ankara het stempel ‘terroristisch’ kreeg. Als bewijs voerden de autoriteiten aan dat Kılıç de app ByLock op zijn telefoon zou hebben geïnstalleerd – tijdens de couppoging zouden Gülenleden via diezelfde app met elkaar

Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

Arnon Grunberg Column

In Afrika is amper een oncoloog te vinden 8 - Steeds meer Afrikanen krijgen kanker

Lange tijd was kanker vooral een westerse welvaartsziekte

‘Beschermd’ door de regering Activisten in Colombia

Linda Bilal Column

18 - ‘Voor Orbán zijn wij staatsvijanden’

‘Iedereen schreeuwt alleen maar’ Directeur Amnesty Hongarije Júlia Iván

‘Erdoğan zal het ons steeds moeilijker maken’ De Koerdische journaliste Nurcan Baysal

22 - Ooggetuigenverslag uit Zuidoost-Turkije

Linda Polman Column

Verboden te zwemmen

In Peru moet de nanny onzichtbaar zijn

‘De daders opsluiten is niet genoeg’ 26 - ‘Dienstmeisje’ in Lima

De moord op een Indiase journaliste

4&5&6 Kort 17&24 Cultuur 37 Nazarski 38 Steen 39 Vrij! WV_NR08_2018#5.indd 3

18-07-18 17:26

Kort

Neppolitie

politieagenten ter wereld heeft (van iedere honderd burgers werken er bijna vijftien als agent) menen de autoriteiten kennelijk dat er nooit genoeg controle kan zijn. Het land is dan ook een van de laatste dictaturen van Europa (naast bijvoorbeeld Azerbeidzjan). Vorig jaar nog werden ten minste honderd burgers opgepakt die demonstreerden tegen het regime. In 1994, twee jaar nadat Wit-Rusland onafhankelijk werd van de Sovjet-Unie, greep Aleksandr Loekasjenko er de macht. Sindsdien regeert hij met harde hand AH â&#x20AC;&#x201C; en soms dus met kartonnen politieautoâ&#x20AC;&#x2122;s.

Een politieauto die de weg in de gaten houdt? Wie goed kijkt ziet dat het voertuig een plat stuk karton is, dat slechts het signaal moet afgeven dat weggebruikers zich aan de verkeersregels moeten houden. Een soort vogelverschrikker dus. Of een goedkopere variant van de elektronische snelheidsmeters die in Nederland automobilisten waarschuwen als ze te hard rijden. De kartonnen politieauto staat in Wit-Rusland langs de weg richting Gomel, de tweede grote stad van het land. Hoewel Wit-Rusland een van de hoogste percentages

Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 4

Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

Hongkong: homohuwelijk alleen voor expats

In een poging om examenfraude tegen te gaan nemen Algerije en Irak geen halve maatregelen: tijdens de schoolexamens blokkeren ze urenlang de internettoegang in het hele land. Op die manier willen de autoriteiten voorkomen dat leerlingen via bijvoorbeeld WhatsApp antwoorden kunnen ontvangen. De organisatie Access Now, die zich inzet voor digitale burgerrechten, wil dat er een eind komt aan deze blokkades. ‘Internet maakt al onze mensenrechten mogelijk. Het afsluiten van internet heeft gevolgen voor iedereen: hulpverleners, ondernemers en media.’

Huwelijken tussen partners van hetzelfde geslacht blijven in Hongkong verboden. Maar partners van homoseksuele en lesbische expats hebben wel recht op een partnervisum. Met dat besluit maakte het hoogste rechtscollege in Hongkong in juli een eind aan een jaren slepende juridische procedure. De zaak was aangespannen door een Britse lesbienne die sinds 2011 een visum probeert te krijgen, omdat haar partner een baan kreeg in Hongkong. Behalve Amnesty International lobbyden ook internationale bedrijven die in de semiautonome stadstaat zijn gevestigd en getalenteerde expats willen aantrekken, voor het verstrekken van het partnervisum.

Oorlog tegen de armen De Filipijnse politie heeft de oorlog verklaard aan zogeheten ‘tambays’, mannen veelal zonder shirt die in arme wijken op straat rondhangen. De politie van de hoofdstad Manila pakte in juni in enkele weken meer dan achtduizend mensen op, omdat zij zich niet aan de regels zouden houden. Meestal maken de arrestanten zich schuldig aan lichte vergrijpen als drinken in het openbaar. Human Rights Watch heeft geen goed woord over voor deze ‘misdaadpreventiecampagne’. ‘De politie sluit Filipino’s met een laag inkomen op omdat ze zich op straat begeven. Deze campagne zorgt voor nieuwe trauma’s bij gemeenschappen die toch al zwaar zijn getroffen.’ De politieacties vinden hoofdzakelijk plaats in buurten die sinds het aantreden van president Rodrigo Duterte het strijdtoneel zijn geworden van de oorlog tegen de drugs. De afgelopen twee jaar zijn daarbij meer dan 12 duizend drugsverdachten om het leven gebracht. Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 5

‘Gooi internet niet plat tijdens examens’

Toch weer een executie in Thailand Voor het eerst in negen jaar heeft Thailand weer een doodvonnis voltrokken. De 26-jarige Theerasak Longji werd half juni met een injectie gedood. Zes jaar eerder werd hij veroordeeld voor een roofmoord op een 17-jarige jongen. ‘Het is schokkend dat Thailand afstapt van zijn eigen belofte om te streven naar afschaffing van de doodstraf’, meent Katherine Gerson van Amnesty. Zij wijst erop dat de executie haaks staat op de wereldwijde trend dat de doodstraf door steeds meer landen wordt afgeschaft.

Coverbeeld: Diàna Markosian

Doud (11) was doodsbang toen hij voor het eerst de zee zag. Hij had nog nooit gezwommen, en maakte samengepropt met andere vluchtelingen in een boot de oversteek naar Europa. Bij zijn eerste zwemles in Duitsland was hij vooral verbaasd dat het water dezelfde kleur als de ‘grote zee’ had. 5

Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

Kort

Het Internationaal Strafhof moet een onderzoek instellen naar de betrokkenheid van de legertop en de grenspolitie van Myanmar bij de etnische zuivering van de Rohingya, vindt Amnesty. Sinds eind augustus vorig jaar zijn meer dan 700 duizend Rohingya uit het noorden van de westelijke deelstaat Rakhine verdreven naar Bangladesh. De opdracht voor de deportatie van de moslimminderheid kwam van bovenaf. ‘De geweldsexplosie in de dorpen was niet het werk van enkele losgeslagen soldaten of eenheden’, stelt Matthew Wells van Amnesty. ‘Er ligt een overweldigende hoeveelheid bewijs dat deze daden deel uitmaakten van een georkestreerde, systematische aanval op de Rohingya-bevolking.’

De legerleiding stuurde enkele beruchte bataljons naar Rakhine. Zij vermoordden duizenden Rohingya en staken dorpen in brand. Op zeker zestien plaatsen maakten soldaten zich schuldig aan (groeps)verkrachtingen. Amnesty sprak ook met 23 mannen en twee jongens die door de veiligheidstroepen zijn gemarteld. Opperbevelhebber Min Aung Hlaing en negen andere hooggeplaatste militairen moeten voortdurend op de hoogte zijn geweest van de ernstige mensenrechtenschendingen, zo blijkt uit vertrouwelijke documenten die Amnesty heeft ingezien. Rond het begin van de etnische zuivering reisde generaal Min Aung Hlaing naar Rakhine om poolshoogte te nemen. Daarnaast waren er volgens Amnesty ook drie hooggeplaatste medewerkers van de grenspolitie betrokken bij de etnische zuivering.

Het Europese Hof van Justitie heeft het Verenigd Koninkrijk op de vingers getikt omdat een transgender die sinds 1991 als vrouw door het leven gaat, pas op haar 65ste aanspraak kon maken op een staatspensioen. Andere vrouwen hebben daar al op hun 60ste recht op. Het Britse ministerie van Werk en Pensioenen beschouwde de vrouw nog steeds als een man, omdat ze om religieuze redenen nooit was gescheiden van haar echtgenote. Het Europese Hof was het oneens met die redenering. Volgens de Europese rechters moet de overheid de vrouw, die in 1995 een geslachtsveranderingsoperatie onderging, als vrouw behandelen. Mannen in het Verenigd Koninkrijk mogen vooralsnog pas vijf jaar later met pensioen dan hun vrouwelijke landgenoten. Maar daar komt langzaam verandering in: de pensioengerechtigde leeftijd voor vrouwen zal vanaf 2019 geleidelijk omhooggaan.

‘Vervolg legertop Myanmar voor etnische zuivering’

‘Transgender mag met 60 met pensioen’

Iraanse vrouwen naar voetbal Primeur tijdens het WK Voetbal 2018: voor het eerst in 37 jaar mochten Iraanse vrouwen een voetbalstadion bezoeken. Het Azadi-stadion in Teheran werd geopend voor mannelijke én vrouwelijke supporters, zodat zij de wedstrijden van de nationale ploeg tegen Spanje en Portugal op een scherm konden volgen. ‘Sommige vrouwen deden hun hoofddoeken af en begonnen te zingen en dansen’, klaagde procureur-generaal Mohammad Jafar Montazeri. Sinds de islamitische revolutie van 1979 is het vrouwen verboden om voetbalwedstrijden van mannenteams te bezoeken, officieel om hen te beschermen tegen het gevloek van mannelijke supporters.

‘De term “tot slaaf gemaakte” is foeilelijk, en vaak onjuist. De meeste onvrijen op plantages in de Nieuwe Wereld werden als slaaf geboren’

Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 6

Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

Wetenschapsredacteur Dirk Vlasblom in NRC over het gebruik van neokoloniale woorden.

GRUNBERG

Opgelegde vaderlandsliefde

WV_NR08_2018#5.indd 7

In zijn interessante boek De solidariteit van de schok schrijft Dennis de Gruijter over de Tsjechische filosoof Jan Patočka (1907-1977). ‘Tradities opnieuw invoeren of afdwingen is niets meer dan cynisme’, parafraseert De Gruijter Patočka. Het verdwijnen van tradities kan een enkele keer als vooruitgang worden beschouwd, bijvoorbeeld de traditie om homoseksualiteit als een zonde en ziekte te zien. Veel vaker roept de traditie die langzaam, of ook snel, aan belang verliest nostalgie en cultuurpessimisme op. Kunstsubsidie, strijd tegen ontlezing, het instituut museum an sich, zijn voorbeelden van pogingen de traditie levend te houden, of in elk geval kennis over bepaalde tradities toegankelijk te maken voor een groot publiek. De gemeenplaats wil dat wie het verleden niet kent, gedoemd is het te herhalen – op die gemeenplaats is best wat af te dwingen. Misschien is het correcter te zeggen dat wie het verleden niet kent geen idee heeft wie hij is. Mensen zijn niet alleen bepaald door hun genetische eigenaardigheden, maar ook door hun cultuur. De mens die het verleden van zijn cultuur niet kent weet niet wie hij is. Maar cultuur is geen homogeen, geïsoleerd fenomeen. De Nederlandse cultuur kan niet los worden gezien van bijvoorbeeld de Europese cultuur. De Nederlandse cultuur is voornamelijk bepaald door denkers, ideeën, stromingen die niet-Nederlands zijn. Het rechts-nationalisme probeert de mythe van de eigen cultuur, die nauw verbonden zou zijn met de natiestaat, nieuw leven in te blazen. Men veinst daarom dat de natiestaat zelf veel meer is dan een betrekkelijk kunstmatige poging uit allerlei kleine gehelen één groter geheel te maken. Wie het verleden, oftewel de traditie, niet kent kan geloven dat de natiestaat er altijd was en dat zijn grenzen natuurlijk, onontkoombaar en vanzelfsprekend zijn. Wanneer tradities nieuw leven worden ingeblazen, is de traditie doorgaans slechts een poging om het

wankele bouwsel van de natiestaat te ondersteunen. De Gruijter noemt ‘een vlag in het parlement of opgelegde vaderlandsliefde in het klaslokaal’. Waar de woorden ‘vaderlandse kunst’ opduiken gaat het nooit om kunst, maar om het dof geworden vaderland. Populaire cultuur in het Westen is Amerikaanse cultuur, of lijkt zo op Amerikaanse cultuur dat die daar nauwelijks van te onderscheiden is. Die populaire cultuur,

Populaire cultuur is Amerikaanse cultuur: de ware vijand van het nationalisme in Europa en dat is de grote kracht ervan, is de grote vereniger. Men draagt dezelfde kleding, kijkt dezelfde series, luistert dezelfde muziek, en heeft dus hetzelfde referentiekader. Maar het verlangen naar uniciteit is daarmee niet verdwenen. Men knutselt haastig een traditie in elkaar om de mythe van de eigen uniciteit vorm te geven. Nationalisme in Europa heeft de bekende vijanden: vreemdelingen, moslims en de EU. Maar het durft niet uit te spreken wie zijn ware vijand is: de Amerikaanse cultuur. En het moet het lijk in de kast aan het zicht onttrekken: de eigen, dode traditie. Arnon Grunberg

Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

Niet malaria of aids, maar kanker is de doodstraf in Afrika

Lang was kanker vooral een westerse welvaartsziekte. Bij dodelijke aandoeningen in Afrika dacht je eerder aan malaria of aids. Maar steeds meer Afrikanen krijgen kanker, en de zorg is er niet op berekend. Daardoor is de ziekte er dodelijker dan in het Westen. In sommige landen is geen oncoloog te vinden.

Tekst: Andrea Dijkstra Fotografie: Jeroen van Loon

Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 8

Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

In Uganda leidde het tot grote verontwaardiging toen het enige (21 jaar oude) bestralingsapparaat in 2016 kapotging en patiënten niet meer konden worden behandeld. Begin 2018 werd deze gloednieuwe Cobolt-60-machine in gebruik genomen.

inja, Uganda – Hijgend komt Pauline Nasigiru (77) overeind, leunend op haar beschimmelde matras op de zanderige grond van haar huisje. Op de plek van haar linkerborst bevindt zich een enorme wond, en ook de ontstekingen op haar opgezwollen linkerarm zien er afschuwelijk uit. ‘Drie jaar geleden begon het met een klein knobbeltje in mijn borst’, vertelt de bejaarde boerin, die haar hele leven op het platteland aan de oever van het Victoriameer heeft gewoond. De Ugandese – kort, grijs kroeshaar – had nog nooit van kanker gehoord en had geen idee wat er aan de hand was. Met kruiden en planten probeerde ze de zweren tegen te gaan, maar die werden alleen maar erger. Bij een lokale kliniek verwezen ze haar door naar het Mulago-ziekenhuis, Uganda’s enige kankercentrum, ruim tachtig kilometer verderop in de hoofdstad Kampala. Nasigiru had echter geen idee hoe ze daar moest komen. ‘Ik had geen geld voor vervoer’, zegt ze met een gezicht vertrok-

Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 9

ken van de pijn, terwijl haar 41-jarige dochter haar met een nat washandje probeert op te frissen. Lange tijd werd kanker als een westerse welvaartsziekte gezien, veroorzaakt door de combinatie van vetrijk, bewerkt voedsel, alcohol, roken en te weinig beweging die de groei van tumoren bevordert. Maar met de ouder wordende bevolking

Maar de Afrikaanse gezondheidszorg is niet op kanker ingericht en focust zich vooral op infectieziektes als aids, malaria en tbc. Daardoor heeft het continent inmiddels het hoogste percentage kankersterfgevallen ter wereld: 71 procent van alle Afrikanen met kanker sterft hieraan, terwijl dit in het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld 50 procent is. En terwijl

↠ ‘Bij één kliniek werd ik met een paracetamol naar huis gestuurd’ in Afrika grijpt de ziekte nu ook daar om zich heen. Veelvoorkomende infecties als hepatitis B en C kunnen leiden tot leverkanker, en er is het HPV-virus dat baarmoederhalskanker veroorzaakt. Mede doordat mensen met hiv een verhoogde kans hebben op die infecties en virussen, grijpt kanker snel om zich heen in Afrika.

in de VS 90 procent van de vrouwen met borstkanker na vijf jaar nog leeft, is dit in Uganda slechts 46 procent en in Gambia zelfs maar 12 procent. Inmiddels sterven er in Afrika meer mensen aan kanker dan aan malaria. Door urbanisatie, een groeiende middenklasse en de toenemende populariteit Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

Staatsgevaarlijk Rijke grond, arme bevolking

Tekst en foto’s: Ynske Boersma

La Guajira is een van de armste departementen van Colombia, en tegelijk zeer rijk aan grondstoffen. De komst van steenkoolmijn El Cerrejón in de jaren tachtig bracht niet de beloofde vooruitgang, maar wel vervuiling, gedwongen verhuizingen van de Wayuu-bevolking en het droogleggen van de toch al schaarse waterbronnen in het woestijnachtige gebied. Bij Jakeline Romero Epiayu zat het activisme er al vroeg in: ‘Mijn oom was de eerste die het mijnbouwbedrijf El Cerrejón bekritiseerde. In 1985 verdween hij. We hebben nooit geweten wat er met hem gebeurd is.’ In de jaren daarna leden de Wayuu zwaar onder de paramilitairen, die angst zaaiden met moordpartijen en verkrachtingen. ‘Ik kan niet bewijzen wat hun directe link is met het mijnbouwbedrijf. Maar ik weet wel dat bewoners in de buurt van de mijn gedwongen zijn hun grond te verkopen aan de para’s. Die grond is nu van El Cerrejón.’

Jakeline Romero Epiayu Wayuu-activist in La Guajira.

Rond 2007 begon een groep Wayuu-vrouwen, onder wie Epiayu, zich tegen de mensenrechtenschendingen van El Cerrejón te verzetten onder de naam Fuerza Wayuu. Ze eisten onder meer gerechtelijke onderzoeken naar de dubieuze milieuvergunningen waarmee het mijnbouwbedrijf de belangrijkste rivier van het departement 26 kilometer wilde omleggen. Met succes: in 2013 blies El Cerrejón de omlegging van de rivier af. Ook streden ze tegen corruptie, en eisten ze onderzoek naar de terreur van de paramilitairen. Een gevaarlijke onderneming in Colombia: ‘We werden constant in de gaten gehouden, zowel door de overheid als door El Cerrejón. Toen begonnen ook de bedreigingen. Telefoontjes, berichten, bezoeken van types op een motor met de boodschap “op te passen”. Onze oprichtster heeft het land moeten ontvluchten.’

Persoonlijke bedreigingen

Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 14

Gezamenlijk verzet ‘Mijn beveiliging is een overheidsstrategie om mij de mond te snoeren’

Zelf kan Epiayu na een doodsbedreiging eind 2016 alleen nog met bewaking over straat, toegewezen door de Colombiaanse overheid. Maar juist de staat zelf is niet te vertrouwen, zegt ze. ‘Mijn bewakers zijn oudwerknemers van de DAS, de voormalige Colombiaanse inlichtingendienst, die in verband is gebracht met moorden en vervolgingen van gemeenschapsleiders tijdens het presidentschap van Álvaro Uribe (2002-2010). En nu moeten juist zij de veiligheid van bedreigde activisten garanderen? Ik zie de beveiliging daarom niet als bescherming, maar als een strategie van de overheid om gemeenschapsleiders te stigmatiseren en hun de mond te snoeren. Het wekt wantrouwen in mijn omgeving dat ik altijd door die twee gorilla’s vergezeld word. Maar ik kan de bewaking ook niet afwijzen, want dan zal de staat dat tegen mij gebruiken wanneer me toch iets overkomt.’

Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

Om de paar dagen wordt in Colombia een mensenrechtenverdediger vermoord. De dreiging komt vaak van de staat zelf. Twee activisten aan het woord.

Zeventig rechtszaken zonder uitspraak ‘De krijgsmacht beschouwt mensenrechtenactivisten als vijanden’

Al dertig jaar verdedigt Leonardo Jaimes Marin ‘de gemarginaliseerden van de maatschappij’: op zijn 18de runde hij een opvang voor ontheemde boeren, daarna werd hij advocaat. ‘De krijgsmacht van Colombia beschouwt mensenrechten- en milieuactivisten als vijanden van de staat, simpelweg omdat ze weerstand bieden’, zegt hij in zijn bloedhete kantoor. De dossiers van vermoorde, verdwenen en gemartelde activisten liggen er hoog opgestapeld. Leiders van boeren, studenten en vakbonden, politieke leiders van de linkse oppositie: zo’n zeventig zaken bracht hij sinds 2000 naar de rechter. Zelden kwam het tot een veroordeling. ‘De straffeloosheid in dit land is gigantisch’, verzucht Jaimes, en pakt een dossier. ‘Dit is de zaak van Javier Gonzalez Solano, in 2001 vermoord door het leger en begraven in een massagraf als “guerrillero omgekomen bij een vuurgevecht”. Maar Solano had niets met de guerrilla te maken, hij was een boerenleider. Nooit heeft justitie zijn dood onderzocht.’

Slachtoffers van staatsmisdrijven noemt Jaimes ze: diegenen die werden gedood door de paramilitairen. Sinds de jaren tachtig vermoordden en deporteerden de para’s talloze onschuldige burgers onder het mom van de strijd tegen de guerrilla. ‘Het paramilitarisme is een politiek van de staat om het volk te controleren en weerstand te breken, om de weg vrij te maken voor bedrijven en grootgrondbezitters.’ Jaimes is de oprichter van het Juridisch Team van de Volkeren (EPJ), een collectief van vijftien advocaten en activisten dat juridische bijstand verleent aan deze slachtoffers van de staat. Ook helpt het team lokale boerenbewegingen bij hun strijd tegen mijnbouwbedrijven en agro-industrie en rapporteert het over milieurampen, zoals de recente olielekken van staatsbedrijf Ecopetrol.

Milieurampen rapporteren

Leonardo Jaimes Marin Mensenrechtenadvocaat in Bucaramanga.

Kogelvrije auto ‘Het paramilitarisme is een politiek van de staat om het volk te controleren’

Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 15

Na jarenlange bedreigingen kreeg Jaimes in 2008 een directe doodsbedreiging. Sindsdien moet hij met bewaking en in kogelvrije auto reizen. ‘Ik leidde een zaak over een moord op drie burgers, gepleegd door militairen. Een man kwam naar mijn kantoor en zei dat me iets zou overkomen als ik de zaak zou voortzetten.’ De bedreigingen komen ook van de staat zelf. Hij pakt een dossier genaamd ‘Bedreigingen Leonardo’ en haalt er een document van de DAS uit, de in 2011 ontbonden Colombiaanse inlichtingendienst. Daarin wordt opdracht gegeven om Jaimes te volgen. Zowel het paramilitarisme als de DAS zijn inmiddels officieel ontbonden. ‘Maar de structuren van de para’s zijn blijven voortbestaan, en ze zijn nu zelfs moeilijker te bestrijden, omdat de overheid hun bestaan ontkent.’

Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 16

Kan liefde het ijs van cultuur tussen twee personen doen smelten? Ik besloot de relatie met Eric op een vriendelijke manier te beëindigen. Bevriende vluchtelingen bleken dezelfde ervaringen te hebben bij hun liefdesrelaties met Nederlanders. Ook zij hadden vaak het gevoel bekritiseerd te worden door hun partners. Ook bij hen

Eric veranderde langzaam in iemand die alles wat ik deed bekritiseerde – althans zo voelde ik het leverden cultuurverschillen problemen op. Natuurlijk kunnen die verschillen geleidelijk overbrugd worden. Door open te staan voor elkaars gewoontes of eten voor elkaar te bereiden. Door elkaar uit te nodigen, zodat de vluchteling betrokken raakt in de nieuwe gemeenschap. Maar alleen de taalbarrière al verhindert vaak dat we onze gevoelens uiten. Elkaar nodig hebben in de liefde gaat niet alleen over behoeftes, maar ook over evenwicht tussen twee personen – zonder gevoel van minderwaardigheid bij de een. Linda Bilal Journalist en programmamaker Bilal woont nu drie jaar in Nederland, na te zijn gevlucht uit haar geboorteland Syrië.

Een tijdje geleden fietste ik vanuit het centrum van Haarlem naar het noorden van de stad. Daar had ik, na in verschillende asielzoekerscentra in heel Nederland te hebben gewoond, eindelijk een eigen huis gekregen. En niet alleen dat: ik kreeg ook een verblijfsvergunning en de fiets waarop ik reed. Mijn nieuwe woning had ik netjes opgeruimd, de muren had ik geschilderd, en ik had een nieuwe vloer gelegd. Tot slot had ik de fantastische achtertuin schoongemaakt. In een bocht viel ik – zoals wel vaker – van mijn fiets. Een jongeman met een mooi lichaam en een lieve glimlach hielp me overeind. Eric heette hij. We bleven even praten en wisselden telefoonnummers uit. Hierna communiceerden we een tijdje via WhatsApp. Ik vond hem heel aardig. Waarom blijven we niet bij elkaar, dacht ik bij mezelf. Hij spreekt Engels, dus we kunnen goed communiceren. Na enkele maanden begonnen we met daten. Ik was blij met hem, en toch hing er al die tijd een soort donderwolk boven me. Ik voelde me niet gelijkwaardig. Ik voelde dat hij veel meer dingen wist dan ik. Als we bij zijn vrienden waren, spraken zij altijd Nederlands en moest ik wachten op zijn vertaling. En details in de verschillen tussen onze prestaties werden steeds duidelijker. Hij was twee jaar geleden al afgestudeerd in Leiden als socioloog, terwijl ik me de Nederlandse taal nog eigen moest maken, en daarna pas mijn diploma’s kon laten omzetten. Eric veranderde langzaam in iemand die alles wat ik deed bekritiseerde. Althans zo voelde het voor mij, ik weet eigenlijk niet eens zeker of het werkelijk zo was. Het gevolg was wel dat mijn minderwaardigheidsgevoel steeds sterker werd. Ik kon zijn successen en prestaties niet evenaren. Hij werkte voor een onderwijsinstelling in Amsterdam, terwijl ik nog geen baan had.

BILAL

Liefde en het ijs van cultuur

18-07-18 16:57

Cultuur Cadeautje Forum voor Democratie ‘De dag dat fascisten mijn leven voor het eerst een andere wending gaven, kon ik nog maar nauwelijks lopen’, schrijft de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright (1937) in haar boek Fascisme, een waarschuwing. In 1939 werd haar geboorteland Tsjecho-Slowakije onder de voet gelopen door Hitlers stoottroepen. Bijna tachtig jaar later vraagt menigeen zich bezorgd af of we met types als Orbán, Erdoğan en Trump een heropleving van het fascisme beleven. Albright waakt er echter voor om deze autoritaire leiders fascisten te noemen; voor dat predicaat

Madeleine Albright Fascisme, een waarschuwing De Arbeiderspers 304 p., € 19,99

Leve de verscheidenheid De zoektocht naar een stageplek was een ontluisterende ervaring voor Yasmien Naciri (1991), een jonge Belgische van Marokkaanse afkomst. ‘Ontelbare keren kreeg ik de opmerking dat mijn aanwezigheid als hoofddoekdragende moslima een negatieve invloed zou kunnen hebben op de klanten van het bedrijf’, schrijft ze in Wij nemen het heft in handen. Naciri liet zich door die opmerkingen niet uit het veld slaan. Ze richtte de organisatie Fleks op, die

Yasmien Naciri Wij nemen het heft in handen Polis 144 p., € 17,50

Harde strijd op de campus In de herfst van 1964 botsten linkse studenten van Berkeley met het bestuur van de Amerikaanse eliteuniversiteit, dat hun verbood om pamfletten tegen de Vietnamoorlog uit te delen. Vandaag de dag zijn het vooral vertegenwoordigers van de andere kant van het politieke spectrum die het meeste stof doen opwaaien als ze een beroep doen op het recht op vrije meningsuiting aan de universiteit. Dat leidt tot opmerkelijke taferelen, zoals in 2014 toen studenten een petitie startten tegen een toespraak van de linkse komiek en vrijdenker Bill Ma-

Andrew Marantz How Social-Media Trolls Turned U.C. Berkeley Into a Free-Speech Circus www.wordtvervolgd magazine.nl

Migrantendrama in Thailand Met The road to Mandalay heeft regisseur Midi Z een knappe speelfilm over de wederwaardigheden van twee migranten afgeleverd. Hoofdpersonen zijn Lianqing en Guo, die elkaar ontmoeten als ze samen de grens van Myanmar naar Thailand oversteken. Guo is direct onder de indruk van Lianqing en hij beweegt hemel en aarde om haar voor zich te winnen. Daarin lijkt hij te slagen als Lianqing wordt gearresteerd omdat ze illegaal in de keuken van een Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 17

Midi Z The road to Mandalay Nu in de bioscoop

komt volgens haar alleen de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un in aanmerking. Wel maakt zij zich grote zorgen, niet in de laatste plaats over de ontwikkelingen in de VS. ‘Als we fascisme beschouwen als een wond uit het verleden die bijna is geheeld, dan is Trump in het Witte Huis plaatsen zoiets als het verband losrukken en aan de korst krabben. We hebben in de moderne tijd nog nooit een hoofd van de uitvoerende macht gehad die in woord en daad zó ingaat tegen democratische idealen.’ Ideaal cadeauboek voor jeugdige aanhangers van het Forum voor Democratie.

jongeren stimuleert om te ondernemen. Een nieuwe generatie ondernemers die is opgegroeid in een diverse samenleving, zal immers eerder geneigd zijn om vrouwen, mensen met een migratieachtergrond of leden van de LHBTI-gemeenschap aan te nemen. In haar toegankelijke boek breekt Naciri een lans voor meer zichtbare diversiteit: bij bedrijven, in films en in de media. Zelf werd ze twee jaar geleden de eerste Belgische columniste met een hoofddoek, voor dagblad De Morgen.

her vanwege diens religiekritiek. Bij sommige optredens van sprekers met racistische of misogyne denkbeelden gaat het er hard aan toe op de campus. Vorig jaar was Berkeley meer dan een miljoen dollar kwijt aan beveiligingskosten voor een bijeenkomst van de alt-rechtse trol Milo Yiannopoulos. In een boeiend artikel verkent Andrew Marantz van The New Yorker de grenzen van de vrijheid van meningsuiting in de VS. Die blijken voortdurend te schuiven: zo werd in 1940 nog een man uit Massachusetts opgesloten omdat hij een deurwaarder had uitgemaakt voor fascist.

restaurant werkt. Guo betaalt de borgtocht en bezorgt haar een baan in de fabriek waar hij werkt. Maar de ambities van Guo en Lianqing lopen te ver uiteen. Guo wil het in Thailand verdiende geld gebruiken om in zijn thuisland een kledingwinkel te openen. Lianqing is vastbesloten om een Thaise verblijfsvergunning te bemachtigen en wil uiteindelijk naar Taiwan. Ze is bereid heel ver te gaan. De scène waarin Midi Z laat zien hoe Lianqing daartoe opnieuw een grens overgaat, is ronduit briljant. MR Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

‘Koerdischheid was verboden’ In haar woonplaats Diyarbakır maakte de Turks-Koerdische journaliste en activiste Nurcan Baysal van zeer nabij Turkse bombardementen mee. Door haar kritische artikelen en hulp aan slachtoffers wordt ze voortdurend in de gaten gehouden door de Turkse veiligheidsdienst. De recente verkiezingsuitslag zal de situatie niet verbeteren. ‘De politie ramde mijn voordeur in, terwijl ze wisten dat onze twee kleine kinderen thuis waren.’

Tekst: Nurcan Baysal

In het historische centrum van Diyarbakır is bijna alles verwoest.

Ik kom uit een geslacht van vrouwen die getuige waren van bloedbaden. Mijn grootmoeder, mijn nene, zag in haar 104 jaren onder meer de Armeense genocide en het Dersim-bloedbad. Ze vertelde mijn moeder vaak hoe haar familie en andere Koerdische dorpsbewoners de bergen in vluchtten om zich te beschermen tegen de regeringssoldaten. Mijn moeder vertaalde haar verhalen, want mijn oma sprak geen Turks en ik geen Koerdisch. Toen ik een kind was, was het verboden Koerdisch te praten in Turkije. De meeste Koerdische kinderen die opgroeiden in de steden kregen niet de kans hun moedertaal te leren en waren bang hem te spreken, zelfs met hun ouders. Ik groeide op in een van de armste buurten van Diyarbakır, de grootste Koerdische stad. Ik herinner me van mijn jeugd grote druk en veel angst. ‘Koerdisch-

Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 22

heid’ was in de jaren tachtig van de vorige eeuw verboden. In Turkse media en in de lesstof op school waren we ‘Bergturken’, van wie de naam afkomstig was van het geluid van lopen door de sneeuw: ‘Kart... koert...’ In de jaren negentig, toen ik op de middelbare school zat, trokken veel jonge Koerden de bergen in om te vechten voor de rechten van het Koerdische volk. Het was moeilijk om te midden van al dat geweld een normaal leven te leiden. Mensenrechtenverdedigers, journalisten, mensen die opkwamen voor de rechten van Koerden of die gewoon hun recht op een eigen taal uitoefenden, werden gedood op straat. Hun lichamen liggen nog altijd in massagraven. Na mijn studie politicologie in Ankara keerde ik in 1997 terug naar mijn thuisstad om te werken in de armoede- en ontwikkelingssector. Ik bezocht de plat-

Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

‘De meeste Koerdische kinderen in de stad waren bang Koerdisch te spreken, zelfs met hun ouders’

nen de eerste bedreigingen, vooral door Turkse nationalisten. Maar de Turkse veiligheidsdienst ging nog verder. Toen het uitgaansverbod in Cizre in maart 2016 werd opgeheven, was ik erheen gegaan om foto’s te nemen en te schrijven over de oorlogsmisdaden door de Turkse veiligheidstroepen. Dat zorgde voor een enorme tegenreactie. Mijn artikel werd gecensureerd door de Turkse veiligheidsdienst en ik werd aangeklaagd. Het werd een voorwaardelijke veroordeling van tien maanden: ik mag de komende vijf jaar ‘de Turkse veiligheidstroepen niet vernederen’. Op 21 januari 2018 werd ik opnieuw gearresteerd, een dag na het begin van het Turkse offensief op Afrin – een Koerdische enclave in het noordwesten van Syrië. De politie ramde mijn voordeur in, terwijl ze wisten dat onze twee kleine kinderen thuis waren. Vanwege vijf tweets waarin ik het oorlogsbeleid van de Turkse overheid bekritiseerde en vroeg om vrede, werd ik beschuldigd van ‘terroristische propaganda’, het oproepen tot ‘provocerende actie’ en ‘het aanmoedigen van haat en vijandigheid’. Ik mag nu in vrijheid de rechtszitting in oktober afwachten. Met de verkiezingen van 24 juni is er een nieuw regime aangetreden. Turkse burgers kozen niet alleen nieuwe parlementsleden maar, nog belangrijker, ze

gebrande en geëvacueerde dorpen. Ik hield me bezig met gedwongen migratie, paramilitairen, onderwijs in de moedertaal. Witte vlag Na dertig jaar gewapende strijd kwam er in 2013 een vredesproces op gang tussen de Turkse staat en de Koerdische Arbeiderspartij PKK. Helaas van korte duur: twee jaar later al begonnen confrontaties, die zich dit keer in de stadscentra afspeelden. In augustus 2015 legde de overheid een uitgaansverbod op in Koerdische steden in Zuidoost-Turkije, en begon het bombarderen. Dagenlang, het geluid was in de hele stad te horen. De mensen zaten gevangen in hun huizen en moesten in leven zien te blijven met hun kleine noodvoorraad, voedsel en water. Families mochten hun doden niet begraven. In de stad Cizre legden moeders de dode lichamen van hun kinderen in de koelkast om ontbinding tegen te gaan. In gebieden met een uitgaansverbod werden mensen neergeschoten die een witte vlag in de lucht hielden. In Diyarbakır bleven maandenlang dode lichamen in de straten liggen. Ik raakte actief betrokken bij het overleg tussen de partijen. Door mijn werkervaring kon ik vertegenwoordigers van de Koerdische beweging, van ngo’s en van de heersende AKP-partij bij elkaar brengen. Ik bezocht premier Davutoğlu om de aandacht te vestigen op oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen. De overheid beweerde dat er geen burgerslachtoffers waren, maar wij bewezen dat dat wel het geval was: door namen en leeftijden te noemen, en of ze al dan niet gewond waren. We probeerden mensen te redden die vastzaten in de gebieden waar het uitgaansverbod gold. Dat lukte maar ten dele. We haalden de dode lichamen op die werden aangevreten door dieren. Een paar keer werden we beschoten door de speciale eenheden.

‘Vanwege vijf kritische tweets over het Turkse oorlogsbeleid, werd ik beschuldigd van terroristische propaganda’

kozen een president met meer macht dan ooit tevoren. De pro-Koerdische partij HDP haalde de kiesdrempel van 10 procent en zit met 67 leden in het Turkse parlement. Maar de Turkse presidents- en parlementsverkiezingen waren vrij noch fair. De afgelopen vijf jaar hebben de AKP-regering en Erdoğan aangetoond hoe makkelijk ze mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdaden begaan. Met de verkiezingsuitslagen van nu is het duidelijk dat ze het ons nog moeilijker zullen maken. Mijn nene was getuige van bloedbaden, mijn moeder en ik ook, en nu overkomt het mijn kinderen. Een eeuw is voorbij en het gaat maar door.

Meer macht dan ooit tevoren Omdat de gevestigde Turkse media hun ogen sloten voor deze voortdurende oorlog en mensenrechtenschendingen, besloot ik erover te gaan schrijven voor de onafhankelijke nieuwssite T24. Rond 2016 begon-

Wordt Vervolgd

WV_NR08_2018#5.indd 23

Nurcan Baysal (1975) is een Koerdische journaliste. Dit jaar ontving ze de Human Rights Defenders at Risk-prijs van Front Line Defenders.

Augustus/september 2018

18-07-18 16:57

Opgefrist en afgeboend, strakgetrokken en vernieuwd: Wordt Vervolgd, het maandblad over mensenrechten, heeft een complete restyling ondergaan. Als lid van Amnesty kunt u Wordt Vervolgd 10x per jaar gratis ontvangen bij een lidmaatschapsbijdrage van ten minste â&#x201A;Ź 30 per jaar. Word vandaag nog abonnee en ga naar www.amnesty.nl/abo.

Ook kunt u het complete blad downloaden via de gratis Wordt Vervolgd-app (Apple en Android), en onder meer extra filmpjes en fotoseries bekijken. www.wordtvervolgdmagazine.nl.

Wordt Vervolgd. Recht van Spreken

WV_NR08_2018#5.indd 40

Wordt Vervolgd 18-07-18 16:57