Wordt Vervolgd, november 2017 by amnesty international

Directeur terroristengevangenis: ‘Dit is een toffe tent’ Iraaks homoboegbeeld wil politiek in Kinderarbeid? VN-verdrag begrenst bedrijven Maandblad over mensenrechten november 2017 | Jaargang 49#11 Losse nummers € 4‚50

wordtver volgd

Vermoord door haar vriend – en ze is niet de enige WV_NR11_2017#2.indd 1

18-10-17 14:13

INHOUD

groeten uit... Sapa (Vietnam)

Ze behoort tot de Hmong‚ een bergvolk in het uiterste noorden van Vietnam. Si is haar naam en ze gidst me door de felgroene rijstvelden in de omgeving van het bergstadje Sapa. Het is zomer‚ complete families zaaien jonge rijstplantjes en iedereen werkt mee. Als het werk is gedaan‚ vertelt Si‚ wordt er altijd feestgevierd met veel ‘happy water’‚ rijstwijn met een belachelijk hoog alcoholpercentage. Met een beetje mazzel hebben de families behalve een stukje land ook een buffel‚ zodat ze met de mest het terrein vruchtbaar kunnen maken. Buffels zijn het grootste bezit in Noord-Vietnam en veelal zijn ze de bruidsschat. Si trouwde op haar 17de en kreeg al snel twee kinderen. Zij verdient de kost‚ dus een dag na de bevalling nam ze alweer een toerist op sleeptouw. Haar man bewerkt het land. Een zwaar leven? Dat valt wel mee‚ lacht Si. Het toeristenbedrijfje waar ze werkt‚ de Sapa Sisters‚ wordt volledig gerund door vrouwen. Pas na uren lopen wil Si iets meer kwijt over de bijzondere achtergrond hiervan. Sapa ligt aan de Rode Rivier‚ die de grens vormt met China. ’s Nachts komen Chinese criminele bendes met bootjes naar Vietnam. Daar kidnappen ze jonge vrouwen om ze uit te huwelijken – door China’s éénkindbeleid is er een mannenoverschot – of aan het werk te zetten in de seksindustrie. Veel van Si’s collega’s bij de Sapa Sisters zijn vrouwen die het gelukt is te ontsnappen uit deze hel‚ en die nu erg trots zijn dat ze hun geld verdienen als gids. Maar de meesten kwamen nooit terug. Si zelf is dit lot bespaard gebleven. Zo bezien was haar leven inderdaad zo zwaar nog niet.

‘Het is hier echt een toffe tent’ Yola Wanders‚ directeur van de terroristengevangenis Vught

4 6

Annet de Jong

11 12 14 Cover: © Karl Mancini De Argentijnse Daiana Belen Colque werd op 19-jarige leeftijd vermoord door haar vriend Hernan‚ een drugskoerier.

‘Ooit word ik ministerpresident van Irak’ Homorechtenactivist Amir Ashour

VierVijf ‘Er wordt veel onzin beweerd over wat hier gebeurt’ Directeur Yola Wanders is openhartig over terroristengevangenis Vught Grunberg Column Zeven vragen Een mensenrechtenverdrag voor bedrijven Yusra (12) trekt haar mooiste jas aan Na de verdrijving van IS uit Mosul ‘Ik kan vermoord worden’ Iraakse homorechtenactivist Amir Ashour

2 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’17 | Inhoud WV_NR11_2017#2.indd 2

18-10-17 14:13

BASSIOUNI

‘Tirannie is de enige regeringsvorm die hier overleeft’ Sergei Loznitsa maakte een inktzwarte film over Rusland

19 20 22 25 26 32

Vermoord omdat ze een vrouw is Femicide in Argentinië

De Zaak Moreno Ocampo‚ aanklager die graag de filmster uithing KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘Artistieke vrijheid wordt hard onderdrukt in Rusland’ De Oekraïense regisseur Sergei Loznitsa Polman Column Niet nog één minder Argentinië pakt eindelijk huiselijk geweld aan AmnestyNieuws

Eerlijk gezegd had ik nog nooit van hem gehoord. Eind september mailde een collega me enkele necrologieën van de net overleden Cherif Bassiouni. In The Washington Post werd de Egyptisch-Amerikaanse jurist de ‘vader van het internationaal strafrecht’ genoemd‚ en The New York Times noemde hem: ‘Human Rights Champion’. De in 1937 in Caïro geboren Bassiouni‚ die op zijn 18de nog meevocht met het Egyptische leger in de Suezcrisis‚ was sinds 1964 professor internationaal strafrecht op de DePaul University in Chicago. Daarnaast bekleedde hij 22 functies binnen de VN en in 1978 assisteerde hij bij de succesvolle Camp David-vredesonderhandelingen tussen Egypte en Israël. In die jaren zeventig was Bassiouni een van de weinigen die zich hard bleef maken voor de internationale vervolging van gruwelmisdadigers. Sinds de Tweede Wereldoorlogtribunalen van Neurenberg en Tokio was dat vrijwel niet meer gebeurd. Cynisch werd weleens vastgesteld dat je voor het plegen van enkele moorden in de gevangenis kwam‚ terwijl je als massamoordenaar vaak een ballingschap kreeg in een tropisch oord. Met de komst van het Joegoslavië-tribunaal leek daar in 1993 verandering in te komen. Rusland blokkeerde de benoeming van Bassiouni als hoofdaanklager van het nieuwe VN-hof‚ omdat hij als moslim niet neutraal genoeg zou zijn. Als voorzitter van een VNcomité onderzocht hij wel de oorlogsmisdrijven in Joegoslavië. Daarbij keek hij niet zozeer naar individuele soldaten‚ maar zocht hij vooral naar bewijzen tegen de politieke leiders die achter de etnische zuiveringen en massaverkrachtingen zaten. Pas jaren later realiseerde hij zich dat de Britten‚ de Fransen en de Russen die leiders juist vrijuit wilden laten gaan. Maar Bassiouni kreeg uiteindelijk zijn zin. In 2016 nog werd Radovan Karadžic´‚ mede dankzij zijn onderzoeksrapporten‚ veroordeeld tot veertig jaar celstraf. Na de komst van het Joegoslavië-tribunaal maakte Bassiouni zich hard voor een permanent hof voor gruwelmisdrijven. Hoewel hij al jaren in de VS woonde en regelmatig advies gaf aan het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken‚ mocht hij namens de Egyptische autoriteiten onderhandelen over de komst van zo’n hof. In die onderhandelingen leek hij eerder zijn eigen standpunten in te brengen dan die van Caïro. Uiteindelijk schreef Bassiouni mee aan het verdrag dat de komst van het Internationaal Strafhof in 2002 mogelijk maakte. Hij bleef het in zijn ogen soms te bureaucratische hof kritisch volgen en vroeg zich openlijk af of het nog wel een succes kon worden. Maar de vernietigende onthullingen in oktober over Luis Moreno Ocampo‚ de eerste hoofdaanklager van het Strafhof (zie pagina 19)‚ heeft Bassiouni gelukkig niet meer hoeven lezen.

Arend Hulshof hoofdredacteur De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’17 |

WV_NR11_2017#2.indd 3

3 18-10-17 14:13

vijf

Mr. Gay Hij is jong‚ kunstenaar‚ blogger‚ model‚ TEDx-spreker‚ én in 2016 werd Anwesh Kumar Sahoo gekozen tot Mr. Gay India. Deze foto‚ door Olivia Arthur gemaakt op het strand van Juhu‚ is te zien in het Londense Science Museum. De expositie Illuminating India‚ over de technologische en artistieke ontwikkelingen van de Indiase fotografie‚ bevat daarnaast werk van de negentiende-eeuwse fotograaf Ahmad Ali Khan en van Homai Vyarawalla‚ de eerste vrouwelijke fotojournalist in India‚ die onder anderen Mahatma Gandhi voor de lens kreeg. De expositie‚ die nog tot eind maart 2018 te zien is‚ geeft zo een beeld van de rol die fotografie heeft gespeeld in de moderne geschiedenis van het land. Ook hangt er werk van niet-Indiase fotografen als Samuel Bourne‚ Henri Cartier-Bresson en Vasantha Yogananthan‚ die voor zijn werk verschillende prijzen won. Zie www.sciencemuseum.org.uk.

Russische camera’s weten wie je bent In Moskou heb je al snel het idee dat je in de gaten wordt gehouden. Is het niet door een van de talloze agenten die dag-in-dag-uit door de Russische hoofdstad patrouilleren‚ dan is het wel door een van de 170 duizend veiligheidscamera’s die er hangen. Sinds kort kunnen de autoriteiten je nog beter volgen: de gemeente heeft voor de veiligheid namelijk gezichtsherkenning toegevoegd aan de camera’s. Daardoor zouden al zes gezochte criminelen zijn opgepakt. De software komt van N-Tech.Lab. Dit bedrijf lanceerde vorig jaar al de app FindFace‚ waarmee het mogelijk is om met een smartphone de identiteit van een onbekende voorbijganger te achterhalen door een foto te maken. De app vergelijkt die foto met afbeeldingen op VKontakte‚ het Russische Facebook. Na de lancering stak er op internet een storm van kritiek op van privacyvoorvechters die waarschuwden dat je straks niet meer anoniem over straat kunt. Het hoofd Technologie van Moskou wuift die privacybezwaren echter weg. ‘Ook zonder de camera’s van de gemeente is het makkelijk vast te stellen dat Laura uit appartement zes regelmatig bezoek krijgt van Mike uit het gebouw ernaast’‚ zei hij tegen persbureau Bloomberg.

‘De CIA en de NSA moeten hun minst grove geschut inzetten. We gooien ook geen atoombom op een vlieg’ Klokkenluider Edward Snowden in Der Spiegel

VIER

China verklaart oorlog aan anonieme reaguurders Online anoniem je gal spuwen is sinds 1 oktober in China weer een stuk lastiger geworden. Nadat populaire sociale media als WeChat en Weibo hun gebruikers eerder al verplichtten om zich onder hun eigen naam te registreren‚ hebben de Chinese autoriteiten nu nieuwe regels uitgevaardigd die ook kleine online fora opdragen om alleen gebruikers toe te laten die hun volledige naam bekendmaken. Ook draagt de Chinese cyberspace-toezichthouder online platformen op om de gebruikersdata voor de overheid te bewaren én die ‘grondig’ te onderzoeken bij een vermoeden dat gebruikers nepnamen gebruiken. Al langer trekken de Chinese autoriteiten de teugels op het web flink aan. Deze zomer zeiden ze de aanbieders aan te zullen pakken van zogeheten vpn’s‚ die het mogelijk maken om internetpagina’s te bezoeken die door de overheid worden gecensureerd. En al langer is het in China verboden om via internet leden te werven voor ‘sektes’‚ porno te verspreiden en de ‘nationale belangen’ te beschadigen.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’17 | VierVijf WV_NR11_2017#2.indd 4

18-10-17 14:13

‘Voed jongens op als feministen’

Trouwen in 24 landen Sinds de Amsterdamse burgemeester Job Cohen in april 2001 de eerste lesbische- en homostellen in de echt verbond‚ volgden veel landen het Nederlandse voorbeeld. Duitsland werd op 1 oktober het 24ste land waar partners van hetzelfde geslacht kunnen trouwen. Om andere landen aan te sporen het homohuwelijk eveneens toe te staan‚ reist het Belgisch-Nederlandse lesbische kunstenaarsechtpaar Fleur Pierets en Julian P. Boom (zie foto) in anderhalf jaar de wereld over. Zij trouwen in alle landen waar dat mogelijk is en maken een boek‚ een documentaire én een expositie over hun rondreis. ‘Met het huidige tempo duurt het nog tot het jaar 2142 voordat het huwelijk van partners van hetzelfde geslacht overal op de wereld wordt erkend’‚ schrijven de twee op hun website www.22theproject.com. ‘Laten we proberen dat proces wat te versnellen.’

Bij zijn aantreden twee jaar geleden stal de Canadese premier Justin Trudeau het hart van menige feminist. Op de vraag van een journalist waarom de helft van zijn kabinet uit vrouwen bestond‚ antwoordde hij: ‘Omdat het 2015 is.’ Met een persoonlijk essay in de Canadese Marie-Claire scoorde Trudeau half oktober opnieuw punten. De premier schreef dat zijn vrouw Sophie hem inspireerde om niet alleen hun dochter maar ook hun twee zonen een feministische opvoeding te geven. Hij noemt het ‘gekmakend’ dat zijn dochter opgroeit ‘in een wereld waar er nog altijd mensen zijn die haar niet serieus zullen nemen‚ simpelweg omdat ze een vrouw is.’ In het artikel hekelt de premier‚ die eerder dit jaar het bevorderen van vrouwenrechten tot een speerpunt maakte bij het toekennen van ontwikkelingshulp‚ de ‘ongelijke obstakels die vrouwen en meisjes nog elke dag tegenkomen’. Critici vinden dat Trudeau wel wat harder zijn best mag doen om die obstakels in eigen land uit de weg te ruimen. Zo zijn de kosten voor kinderopvang in Canada fors hoger dan in de meeste andere westerse landen en verdienen mannen nog altijd veel meer dan vrouwen. Op de ranglijst van landen met de kleinste inkomensverschillen tussen mannen en vrouwen staat Canada op een teleurstellende 35ste plaats. Achter bijvoorbeeld Rwanda‚ Wit-Rusland en Nederland.

Recht op schoollunch zonder varkensvlees Joodse en islamitische leerlingen in de Franse plaats Chalon-surSaône hoeven niet meer met een rammelende maag in de klas te zitten. Zij hebben het recht op een schoolmaaltijd zonder varkensvlees‚ zo heeft een gerechtshof bepaald in een zaak die was aangespannen door de Ligue de Défense Judiciaire des Musulmans (LDJM). De moslimorganisatie stapte in 2015 naar de rechter nadat de gemeente was gestopt met het aanbieden van alternatieven voor schoollunches met varkensvlees. Volgens het gemeentebestuur was die maatregel geheel conform het Franse principe van de laïcité: de strikte scheiding tussen kerk en staat. Daarnaast meende de burgemeester dat een eenheidsmaaltijd de strijd tegen discriminatie zou bevorderen. De LDJM noemde de maaltijden zonder varkensvlees juist ‘illegaal‚ discriminatoir en een inbreuk op de vrijheid van godsdienst’. Hoewel het hof meent dat de godsdienstvrijheid door het gemeentebeleid niet in gevaar kwam‚ oordeelde het toch in het voordeel van de moslimorganisatie. Volgens de rechter gaat het belang van de kinderen boven alles. Hij wees er bovendien fijntjes op dat de scholen in Chalon-sur-Saône islamitische en joodse leerlingen in het verleden ook probleemloos varkensvleesvrije maaltijden had voorgeschoteld.

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’17 |

WV_NR11_2017#2.indd 5

5 18-10-17 14:13

‘Het is hier echt een toffe tent’ Al jaren is er felle kritiek op het strenge Nederlandse gevangenisregime voor terroristen en terreurverdachten. Zelfs Yola Wanders‚ directeur van de terroristengevangenis in Vught‚ pleit voor minder zware omstandigheden. ‘We moeten ook kijken naar wat gevangenen nodig hebben.’ Tekst: Arend Hulshof

et kantoor van Yola Wanders (1957) steekt schril af tegen de rest van het betonnen gebouw van de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught‚ waarin de meest vluchtgevaarlijke criminelen van het land vastzitten. Aan de zacht bruine wand hangen gekleurde vogelhuisjes‚ in de hoek ligt een levensgrote pluchen hond en boven de vergadertafel hangen twee kroonluchters. ‘Ik probeer het vrolijk te maken’‚ licht de directeur van de terroristenafdeling van de gevangenis toe. ‘Het is hier best wel een sombere en masculiene omgeving.’ Toch is Wanders er trots op dat ze werkt bij de Penitentiaire Inrichting Vught. ‘Het is hier echt wel een toffe tent’‚ zegt ze. Hoewel de gevangenis vooral bekend is vanwege de EBI‚ met beruchte gevangenen als Willem Holleeder‚ is die slechts een klein onderdeel van het detentiecentrum waar 950 mensen werken en plaats is voor 650 gevangenen. Op het terrein van zo’n dertig hectare staan reguliere cellencomplexen‚ een huis van bewaring‚ een speciale afdeling voor draaideurcriminelen‚ en er zijn twee psychiatrische inrichtingen waar gevangenen met complexe stoornissen worden opgenomen. Zelf geeft Wanders leiding aan de terroristenafdeling‚ die in 2006 werd opgezet. Mohammed B. had twee jaar eerder filmregisseur Theo van Gogh vermoord‚ en het ministerie

van Justitie besloot hem en de andere leden van de zogeheten Hofstadgroep bij elkaar te plaatsen in Vught en later ook in een vergelijkbare afdeling in de Rotterdamse gevangenis De Schie. Wanders: ‘Zij hadden aanslagen beraamd en zich tegen de overheid gekeerd. Dan kom je in een streng en sober regime.’ Over hoe de gedetineerden na het uitzitten van hun straf zouden terugkeren in de samenleving‚ werd in de eerste zes‚ zeven jaar van de terroristenafdeling‚ volgens Wanders‚ nog niet echt nagedacht. ‘We moesten zorgen dat gevangenen veilig binnenbleven. Ze werden apart gezet zodat ze geen andere gedetineerden konden rekruteren.’ Al jaren is er kritiek op het regime in de Nederlandse terroristenafdeling. Advocaten‚ mensenrechtenorganisaties en het Comité tegen Marteling van de Raad van Europa noemen de omstandigheden ‘onmenselijk’. Een paar keer gingen gevangenen uit protest in hongerstaking. En in 2015 zei zelfs Bart den Hartogh‚ de officier van justitie die alle jihadzaken behandelt‚ in Vrij Nederland dat het regime op de terroristenafdeling te strikt en dus ‘onverstandig’ is. Maar hij gaat er niet over‚ zei hij – ‘soms tot mijn eigen verdriet’. Ook halal Wanders kan zich soms boos maken over kritiek op haar afdeling. ‘Er wordt veel onzin be-

weerd. Op tv hoorde ik iemand ooit zeggen dat gevangenen hier voor straf soms geen eten krijgen. Dat is een spookverhaal. Iedereen krijgt te eten‚ als je wilt ook nog halal.’ Tegelijkertijd dringt ook Wanders er bij het ministerie van Justitie in Den Haag op aan het regime voor sommigen te versoepelen. ‘Je kunt deze gevangenen niet over één kam scheren’‚ zegt ze. ‘Op de terroristenafdeling zitten allang niet meer alleen mensen die geweld willen plegen. Door nieuwe wetgeving vallen sinds een paar jaar veel meer misdrijven onder de noemer terrorisme. Er zitten hier nu ook haatzaaiers‚ opruiers‚ ronselaars. Als je bij wijze van spreken honderd euro overmaakt naar je broer die in Syrië vecht‚ kun je hier terechtkomen.’ Je hebt dan een jihadstrijder gefinancierd‚ maar dat wil niet per se zeggen dat je zijn strijd ook met volle overtuiging steunt. Als je gevangenen veilig wilt laten terugkeren in de samenleving‚ dan moet je hun een zinvolle dagbesteding bieden‚ vindt Wanders. ‘Maar ik moet me houden aan het beleid zoals dat in Den Haag is vastgesteld.’ En dat betekent dat álle gevangenen op de terroristenafdeling in een ‘uitgebreid beveiligd regime’ zitten. Anders dan in reguliere gevangenissen worden alle contacten met de buitenwereld gemonitord‚ ‘behalve de gesprekken met hun advocaat’. Maar de tele-

6 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’17 | Terroristengevangenis in Vught WV_NR11_2017#2.indd 6

18-10-17 14:13

‘Als je bij wijze van spreken honderd euro overmaakt naar je broer die in Syrië vecht‚ kun je hier al terechtkomen.’

Onder: de terroristenafdeling van het detentiecentrum in Vught.

WV_NR11_2017#2.indd 7

18-10-17 14:13

Mensenrechtenverdrag voor bedrijven In oktober onderhandelen de Verenigde Naties over een nieuw mensenrechtenverdrag. Bedrijven kunnen daarin aansprakelijk worden gesteld voor zaken als milieuvervuiling of kinderarbeid in hun productieketens. Ondanks verzet van EU-lidstaten lijken er nu voor het eerst bindende regels te komen. Zeven vragen. Tekst: Hans Wetzels

Waarom een verdrag?

Van wie komt het idee voor een verdrag?

De bestaande internationale mensenrechtennormen voor het bedrijfsleven zijn niet bindend. Gevolg is dat multinationals zich nergens hoeven te verantwoorden als ze het milieu verontreinigen of mensenrechten schenden. John Ruggie‚ destijds speciaal VN-Rapporteur voor Bedrijven en Mensenrechten‚ presenteerde in 2011 weliswaar zijn United Nations Guiding Principles (UNGP’s)‚ maar aan die vrijwillige richtlijnen hoeven bedrijven zich strikt gezien niet te houden. De meeste ondernemingen in de risicosectoren landbouw‚ kledingproductie en mijnbouw besteden zes jaar na de introductie van die UNGP’s nauwelijks aandacht aan mensenrechten in hun toeleveringsketens‚ bleek uit een rapport van onderzoeksinstituut Corporate Human Rights Benchmark (CHRB) dat begin 2017 verscheen.

Ecuador. In september 2013 stelde de Ecuadoraanse ambassadeur Luis Gallegos bij de VN in Genève voor om te onderhandelen over een verdrag dat het mogelijk moet maken om multinationals als Shell of Monsanto voor een internationaal gerechtshof te dagen als ze zich niet aan de regels houden. Ecuador zelf probeerde toen al ruim twee decennia Chevron-Texaco aansprakelijk te stellen voor de grootschalige olievervuiling in het land‚ die onder andere het drinkwater vervuilt. Maar het Texaanse bedrijf weet elke verantwoordelijkheid te ontlopen en heeft zelfs in een internationale arbitragezaak 112 miljoen dollar compensatie voor gemaakte gerechtskosten van de Ecuadoraanse staat kunnen afdwingen.

Wat komt er in het verdrag te staan? In een VN-werkgroep presenteerde Ecuador begin oktober een conceptverdrag dat de basis vormde voor de onderhandelingen die een paar weken later in Genève begonnen. In het concept staat onder meer dat lidstaten voortaan bij het afsluiten van handelsverdragen moeten onderzoeken wat de gevolgen zijn voor mensenrechten. Of dat ook daadwerkelijk in het verdrag komt te staan‚ en hoe bindend de bepalingen zullen zijn‚ hangt af van wat er uit de onderhandelingen komt. In het verdragsconcept staat nu nog dat er een internationale rechtbank moet komen voor multinationals. Dat zou afgezwakt kunnen worden tot een commissie die het mensenrechtenbeleid van bedrijven alleen maar mag monitoren zonder straffen te kunnen uitdelen.

Wie zijn de voorstanders van het verdrag? Een minderheid: 85 van de 193 VN-lidstaten‚ met name zuidelijke landen‚ schaarden zich in 2013 achter het oorspronkelijke voorstel van Ecuador. Veel landen onthielden zich van stemming en onder meer de VS‚ Zuid-Korea‚ Japan en de EU-lidstaten stemden tegen.

12 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’17 | Nieuw mensenrechtenverdrag WV_NR11_2017#2.indd 12

18-10-17 14:13

Wat vindt de EU? Het Europees Parlement heeft herhaaldelijk de Europese Commissie en de EU-lidstaten opgeroepen een ‘constructieve en open houding’ aan te nemen. Maar de EU-lidstaten boycotten de eerste voorbereidende overlegsessie in 2015. Na veel actie van Europese ngo’s deden ze wel mee aan de tweede voorbereidende sessie in 2016. In de overlegsessies zeiden de Europese diplomaten de komst van het nieuwe verdrag te ‘betreuren’ omdat dat ‘verdeeldheid zou zaaien’. De vrijwillige UNGP’s van John Ruggie zouden‚ volgens hen‚ voldoende zijn. In Brussel drukt de dienst voor internationaal optreden (EEAS) van de Europese Commissie de lidstaten ondertussen op het hart om in Genève de ‘pogingen onder leiding van Ecuador om naar een juridisch bindend instrument toe te werken‚ tegen te houden’‚ zo blijkt uit vergadernotulen.

Wat vindt het bedrijfsleven?

Ngo’s zeggen blij te zijn met het begin oktober gepubliceerde conceptverdrag. Het zou een mooie basis zijn voor ‘vruchtbare discussies’. Jérôme Chaplier van de European Coalition for Corporate Justice noemt het een overwinning dat de onderhandelingen ondanks alle verzet vanuit Brussel en het bedrijfsleven gewoon van start zijn gegaan: ‘In principe is de relevantie van mensenrechten voor de Europese Commissie laag in relatie tot handelsbelangen. Maar er zijn meer actoren dan alleen multinationals die invloed uitoefenen op beleidsmakers en nu de onderhandelingen goed en wel van start gegaan zijn‚ moet Brussel wel in beweging komen.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

Multinationals houden zich tot nu toe opvallend koest. Unilever zegt zich op de vlakte te willen houden‚ een ING-woordvoerder schrijft dat het ‘te prematuur is om nu al commentaar te geven’ en Shell laat telefonisch weten gezien het ‘prille stadium van het verdrag’ niks kwijt te willen. FoodDrinkEurope‚ een invloedrijke Brusselse lobbyorganisatie voor de voedselindustrie‚ zegt de discussie over het verdrag zelfs niet te volgen. Maar twee invloedrijke belangenbehartigers van het bedrijfsleven‚ de Organisation of Employers (IOE) en de International Chamber of Commerce (ICC) keren zich wel degelijk tegen het verdragsvoorstel. IOE noemt het zelfs een ‘tegenslag’ voor mensenrechten en ICC verklaarde in september 2016 dat nieuwe ‘aansprakelijkheden voor bedrijven voor sociale standaarden in mondiale productieketens’ ongewenst zijn. Misstanden tegengaan zou niet de verantwoordelijkheid zijn van het bedrijfsleven‚ zegt de Belgische secretarisgeneraal van het ICC Mathieu Maes : ‘Voordat bedrijven aansprakelijk worden gesteld‚ zouden eerst regeringen hún verplichtingen moeten nakomen.’

Hoe nu verder?

Nieuw mensenrechtenverdrag | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’17 |

WV_NR11_2017#2.indd 13

13 18-10-17 14:13

‘Ik kan vermoord worden’ WV_NR11_2017#2.indd 16

18-10-17 14:13

Amir Ashour is de eerste openlijk homoseksuele activist in zijn geboorteland Irak‚ en hij hoopt er ooit minister-president te worden. Maar allereerst wil hij veel meer internationale steun voor zijn homohulporganisatie IraQueer. ‘In Irak denken ze nog steeds dat alle homo’s geestelijk gestoord zijn.’ Tekst: Annet de Jong Fotografie: Annie Tritt

ew York – Ooit keert hij terug naar Irak en wordt hij de eerste homoseksuele minister-president in het Midden-Oosten. Aan ambities ontbreekt het de charismatische 27-jarige Amir Ashour niet. Sinds een paar weken woont hij in Brooklyn‚ New York‚ en studeert hij mensenrechten aan Columbia University. In Zweden kreeg hij politiek asiel en richtte hij IraQueer op‚ een organisatie die Irakese lhbt’ers (lesbische vrouwen‚ homoseksuele mannen‚ biseksuele personen en transgenders) helpt met hun veiligheid‚ rechten en gezondheid. Ashour is de eerste openlijk homoseksuele activist van zijn geboorteland. ‘Ik moest halsoverkop mijn land verlaten. Het was eind 2014. Ik was net terug uit Dublin‚ waar ik op een conferentie had gesproken over mensenrechten en kritiek had geuit op de Koerdische regering in Noord-Irak. Kofi Annan was een van de sprekers en er waren allerlei regeringsleiders‚ waaronder van Iraaks-Koerdistan. Bij terugkomst liet de Koerdische regering me arresteren‚ omdat ik zogenaamd banden met IS had. Ik was doodsbang. Homo’s verdwijnen daar gewoon. Ze worden zonder opgaaf van

reden opgepakt en komen nooit meer terug. Uiteindelijk lieten ze me gaan‚ omdat ik een betoog hield over mensenrechten en ze erop wees dat ze in overtreding waren omdat ze geen grond hadden om me vast te houden. Ook dreigde ik met een batterij advocaten die ik goed ken.’ Geëmotioneerd vertelt Ashour zijn verhaal tijdens een wandeling door Prospect Park in Brooklyn. Sinds een paar weken woont hij op een steenworp afstand van het enorme stadspark in een rustige straat met traditionele New Yorkse huizen. ‘Ik moet groen om me heen hebben’‚ zegt hij. ‘Met de metro ben ik in een uur op de universiteit‚ dat wil zeggen‚ als hij rijdt. Dat is wel wennen. In Zweden zijn alle treinen altijd op tijd. Het leven is daar simpel.’ Toch heeft hij geen heimwee naar Malmö‚ waar hij ruim drie jaar woonde. ‘Ik mis mensen‚ geen plaatsen. Wonen kan ik overal‚ maar ik ben niet van plan om in de Verenigde Staten te blijven. Daarvoor ben ik het te fundamenteel oneens met president Trump.’ IJzig kalm Terug naar de nacht dat hij vluchtte. ‘Toen ze me een dag

lang hadden verhoord en bedreigd‚ mocht ik gaan. Het was puur een staaltje powerplay mijnerzijds. In panieksituaties word ik namelijk ijzig kalm. Mijn organisatie IraQueer heeft een draaiboek voor mensen die in gevaar zijn en het land moeten ontvluchten. Dat gebruikten we destijds al in Irak‚ waar we safe houses runden voor homo’s die in gevaar waren. Ineens moest ik dat op mezelf toepassen: ik heb mijn diploma’s‚ papieren en certificaten bij elkaar gegraaid en al mijn spaargeld opgenomen. Zes uur later stond ik met een koffer in Beiroet. Een paar

ik via crowdfunding kunnen betalen. Ik ben nu volledig afhankelijk van geldschieters die sympathie hebben voor mij en mijn organisatie.’ Steeds persoonlijker In februari 2015 vroeg Ashour politiek asiel aan in Zweden. Hij woonde toen al enige tijd bij kennissen in Malmö. Vol afschuw kijkt hij terug op de asielprocedure‚ die ruim een jaar duurde. ‘De vragen van de autoriteiten werden steeds persoonlijker en gingen helemaal niet over mijn politieke agenda. Alsof het relevant is wanneer ik precies wist dat ik

‘Ik heb mijn papieren bij elkaar gegraaid en al mijn spaargeld opgenomen. Zes uur later stond ik in Beiroet’ maanden reisde ik heen en weer tussen Libanon en Turkije‚ omdat ik voor beide landen geen visum had voor een lang verblijf. Ik leefde van tien dollar per dag en sliep in smerige hotels. Terwijl ik in Irak een goed leven gewend was. Mijn familie is bevoorrecht en liberaal‚ we zijn weliswaar moslims‚ maar mijn zussen dragen hotpants als ze uitgaan en geen hoofddoek. Ik was pas 24 jaar‚ maar had een auto en behoorlijk wat geld. Dat is inmiddels op‚ want dat zit allemaal in IraQueer. Mijn collegegeld heb

homoseksueel was. Daarna moest ik allerlei cursussen doen‚ onder meer over mensenrechten. De cursusleider sprak over homoseksuelen als “die mensen”. “Die mensen mogen ook trouwen en hebben hun pride”. Ik zei hem: toen je het over vrouwenrechten had‚ sprak je ook niet over “die mensen”. Met die idiote cursussen ben ik gestopt‚ maar daardoor kreeg ik geen uitkering meer van de overheid. Ik heb de Zweedse autoriteiten aangeboden om hun cursusleiders te gaan trainen. Niet dat ze daar-

Het Interview | nr. 11 - november ’17 |

WV_NR11_2017#2.indd 17

17 18-10-17 14:13

‘Artistieke vrijheid wordt in Rusland hard onderdrukt’ De vooraanstaande Oekraïense filmmaker Sergei Loznitsa was na de val van het communisme begin jaren negentig nog vol optimisme over de toekomst. Inmiddels ziet hij een golf van her-Stalinisatie door Rusland gaan. ‘Er zijn nooit Processen van Neurenberg geweest voor het communisme. Daarom blijft het land vastzitten in het verleden.’ Tekst: Maarten Reijnders

n Rusland kun je niet meer zomaar een historische dramafilm maken over tsaar Nicolaas II en hem laten figureren in liefdesscènes. Heiligschennis!‚ vonden radicale Russisch-orthodoxe christenen de in september uitgekomen speelfilm Matilda‚ over de vrouw die een affaire had met de tsaar. Regisseur Alexei Uchitel kreeg talloze doodsbedreigingen‚ en de bioscopen die de film vertonen worden nog steeds beschimpt. De autoriteiten overwegen intussen een verbod op de vertoning van de Engelse film The death of Stalin‚ een donkere komedie met onder meer Steve Buscemi‚ waarin de draak wordt gestoken met de strijd binnen het Kremlin na de dood van de dictator in 1953. En als klap op de vuurpijl staat Kirill Serebrennikov‚ een van de belangrijkste Russische theater- en filmmakers‚ sinds augustus onder huisarrest. De directeur van het Gogol‚ een vermaard staatskunstcentrum in Moskou‚ wordt beschuldigd van het verduisteren van 68 miljoen roebel (1 miljoen euro) aan subsi-

diegelden. Hoewel de voorstelling waarvoor de subsidie was bestemd in verscheidene kranten werd gerecenseerd‚ stelt de openbaar aanklager dat dat geen enkel bewijs is dat het toneelstuk daadwerkelijk te zien is geweest. Sergei Loznitsa (53)‚ de in Kiev geboren filmmaker wiens film Gentle creature nu in de Nederlandse bioscoop draait‚ is somber gestemd over de recente aanvallen. ‘De artistieke vrijheid wordt net zo hard onderdrukt als andere persoonlijke vrijheden. Het is duidelijk dat de aanklacht tegen Serebrennikov volledig is verzonnen. Zolang het onderzoek loopt mag hij echter niet meer zijn werk uitvoeren.’ Loznitsa trekt een parallel met theaterdirecteur Vsevolod Meyerhold‚ die in 1940 op gezag van Stalin werd opgepakt en geëxecuteerd. ‘Hij werd vervolgd wegens vermeende contrarevolutionaire politieke activiteiten. Serebrennikov krijgt nu fictieve economische delicten in de schoenen geschoven. Dat is het enige verschil. In beide zaken zijn de aanklachten verzonnen en in beide gevallen is de vervolging politiek van aard.’ Her-Stalinisatie Loznitsa is zo’n lot gelukkig nog bespaard gebleven. Misschien wel omdat hij op tijd is weggegaan uit Rusland: in 2001 vertrok hij naar Berlijn. ‘Ik moest wel‚ om te kunnen blijven werken als onafhankelijk filmer. Het werd me in Rusland steeds lastiger gemaakt om mijn documentaires en speelfilms te financieren. In Duitsland waren er veel meer mogelijkheden.’ Verbaasd is hij niet over de toegenomen repressie sinds zijn vertrek. ‘Toen al kon ik min of meer voorspellen welke richting het land opging. Dat was niet zo moeilijk als je iets van de geschiedenis weet.’ Ook van de bezoekers van zijn films verwacht Loznitsa dat die over enige historische

bagage beschikken. In zijn documentaires over de volksopstanden in Sint-Petersburg (1991) en in Kiev (2013-2014) laat de filmmaker de beelden voor zichzelf spreken. Zo zien we in Maidan (uitgebracht in 2014) de protesten en gewelddadigheden rond het Onafhankelijkheidsplein in Kiev‚ maar ontbreekt een voice-over die commentaar geeft. Ook in The event (2015)‚ een uit archiefbeelden samengestelde documentaire over de reactie van de inwoners van Sint-Petersburg op de coup tegen Gorbatsjov in 1991‚ geeft Loznitsa nauwelijks duiding. De enige knipoog die de regisseur zich permitteert‚ is het geluid van een politiesirene‚ kort nadat Vladimir Poetin (destijds medewerker van burgemeester Anatoli Sobtsjak) enkele seconden in beeld is geweest. Verder moet de kijker vooral zelf conclusies trekken‚ bijvoorbeeld over wat er toch gebeurd is met het optimistische vooruitgangsgeloof dat veel inwoners van SintPetersburg begin jaren negentig hadden. Alhoewel Loznitsa in Gentle creature ook weer de voorkeur geeft aan een fijne scalpel boven de botte bijl‚ ligt de maatschappijkritische boodschap deze keer meer aan de oppervlakte dan in zijn documentaires. Hij schetst een inktzwart beeld van een land waar mensen alleen geïnteresseerd zijn in hun eigen welbevinden en nauwelijks naar elkaar omkijken. Als het even kan maken ze misbruik van anderen die het slechter hebben dan zij. De hoofdrolspeelster is een anonieme vrouw die een voedselpakket dat ze naar haar gedetineerde man heeft opgestuurd‚ retour krijgt. Niemand kan haar uitleggen waarom en ze besluit af te reizen naar de gevangenis om uit te vinden wat er aan de hand is. Tevergeefs. Ze stuit op een lompe‚ ongeïnteresseerde bureaucratie. Loznitsa omschrijft Gentle creature als ‘een metafoor voor een land waar mensen elkaar

22 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’17 | Oekraïense filmmaker WV_NR11_2017#2.indd 22

18-10-17 14:13

“slechte leiders” daarvan de schuld te geven. De verantwoordelijkheid ligt bij iedere burger die zulke leiders steunt en niets doet om zijn eigen lot te veranderen. Om vooruit te komen is het nodig dat Rusland zijn geschiedenis onder ogen ziet en er lessen uit trekt. Rusland heeft nooit afgerekend met de misdaden die het communistische regime heeft begaan. Er zijn nooit Processen van Neurenberg geweest voor het communisme. Daarom blijft het land vastzitten in het verleden.’ Filmmakers moeten volgens Loznitsa een belangrijke rol spelen in de bewustwording hierover. ‘Ik denk dat het ‘Filmmakers moeten de pijnlijkste episodes uit de verantwoordelijkheid is voor kunstenaars in de geschiedenis onder de aandacht brengen’ het algemeen‚ en filmmakers in het bijzonder‚ om de moeilijkste en pijnlijkste episodes uit de geschiedenis onde wereld om ons heen zouden veranderen. Toen ik filmwetenschappen ging studeren in der de aandacht te brengen.’ Moskou geloofde ik dat alles mogelijk was Ramen ingooien voor mij en mijn generatie.’ Gentle creature is tot nu slechts vertoond in Inmiddels is Loznitsa’s hoop verdwenen. ‘In Moskou en op filmfestivals in JekaterinenRusland praten ze wel voortdurend over burg en Sint-Petersburg. ‘Het ministerie van “vooruitgang”‚ maar de samenleving ontwikcultuur buigt zich nu over verstrekking van kelt zich niet zolang er geen enkel respect beeen distributiecertificaat. We hopen dat er staat voor de rechten en noden van individuniet al te grote aanpassingen worden geëist‚ ele burgers. In plaats daarvan ondergaat de en dan kan de film in de Russische bioscoRussische samenleving nu een golf van herStalinisatie en het heeft geen zin om alleen de pen gaan draaien.’ voortdurend aanvallen’. ‘Ik denk dat dat overal gebeurt waar geen rechtsstaat is’‚ licht hij toe. ‘Als je terugkijkt op eeuwen geschiedenis‚ dan zie je dat Rusland altijd met geweld is bestuurd. Tirannie is de enige regeringsvorm die er overleeft. In 1917 greep een groep criminelen de macht‚ waarna ze op een ongekende schaal plunderden en miljoenen mensen vermoordden. Sindsdien is er weinig veranderd.’ In de jaren negentig‚ kort na de val van het communisme‚ leken er niettemin betere tijden aan te breken. ‘Dat was een euforische tijd. We hadden de hoop dat onze levens en

Sergei Loznitsa: ‘Mijn film is een metafoor voor een land zonder rechtsstaat.’

Voor de Russische bezoekers zal de film zeer herkenbaar zijn‚ verwacht Loznitsa. ‘Er is bijvoorbeeld een scène waarin de heldin droomt over een feestmaal‚ dat duidelijk is gemodelleerd naar de jaarlijkse presidentiële prijsuitreiking waar wetenschappers en kunstenaars die wél goedkeuring van het Kremlin hebben‚ in het zonnetje worden gezet.’ Hetzelfde geldt‚ vermoedt hij‚ voor de meelijwekkende mensenrechtenactiviste tot wie de hoofdrolspeelster uit Gentle creature zich ten einde raad wendt. ‘Zij wordt geïntimideerd door de burgers die ze wil beschermen. “We verdedigen hun rechten‚ en als beloning gooien ze onze ramen in”‚ klaagt ze in de film.’ Loznitsa: ‘De tragedie van mensenrechtenactivisten‚ hoe nobel en oprecht hun intenties ook zijn‚ is dat ze onderdeel blijven van hetzelfde criminele en barbaarse systeem dat ze bestrijden. De Russische maatschappij heeft nooit een hoge prioriteit gegeven aan mensenrechten. En de activisten hebben nooit op steun van de bevolking kunnen rekenen. Ze doen wat ze kunnen‚ maar het is erg lastig voor hen om in Rusland te werken.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

Oekraïense filmmaker | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’17 |

WV_NR11_2017#2.indd 23

23 18-10-17 14:13

Niet nog ĂŠĂŠn minder Tekst: Henk van Renssen Fotografie: Karl Mancini

WV_NR11_2017#2.indd 26

18-10-17 14:13

WV_NR11_2017#2.indd 27

18-10-17 14:13

TONZON VLOERISOLATIE DÉ OPLOSSING TEGEN VOCHTPROBLEMEN EN EEN KOUDE VLOER

Voor TONZON Koud en klam

Na TONZON Warm en droog

Infrarood foto’s van voor en na plaatsing TONZON tonen het warmteverschil (foto’s zijn gemaakt in een seniorenwoning van Wooncorporatie Wonion)

Beter Isolerend effect TONZON Vloerisolatie heeft in een kruipruimte een beter isolerend effect dan andere isolatiematerialen. Dat is te danken aan het unieke Thermoskussen dat in 1980 in Nederland is uitgevonden. Dit is het enige materiaal dat de warmtestraling van de vloer vrijwel tot nul reduceert. De vloer wordt daardoor warmer en de energiebesparing is hoger. Andere isolatiematerialen zoals wol, EPS (polystyreen) of purschuim remmen de warmtestroom wel enigszins, maar de warmte die wordt doorgelaten, wordt aan de onderzijde uitgestraald naar de kruipruimtebodem en de nog koudere funderingsmuren. Door dit permanente warmtelek worden nieuwbouwvloeren niet zo warm en is een vloerverwarmingssysteem bijzonder traag. Het Thermoskussen heeft als bijkomend voordeel dat het volledig opvouwbaar is. Het past door ieder luikje, kan ook in krappe kruipruimtes worden toegepast, het geeft veel minder overlast en er zijn geen vrachtwagens nodig. Dubbele aanpak stopt vocht Een stevige Bodemfolie op de bodem van de kruipruimte stopt de verdamping van vocht. Daardoor kan geen vocht uit de

bodem meer doordringen in de woning. De warme vloer en lagere luchtvochtigheid geven schimmels en huisstof mijten nauwelijks nog kans. De muffe geur uit de kruipruimte verdwijnt voorgoed. De gecombineerde aanpak met Thermoskussens en Bodemfolie is de perfecte basis voor een comfortabele, energiezuinige en gezonde woning. Meer klimaatinnovaties van TONZON Een snelle omschakeling van fossiel naar duurzaam opgewekte warmte is van levensbelang. Dit wordt echter belemmerd door onnodige warmtelekken tijdens transport en afgifte. Lang niet alle warmte komt terecht op de plek waar we deze willen hebben. Geïsoleerde CV-buizen stralen onnodig warmte uit. Radiatoren warmen buitenmuren op. Bij vloerverwarming lekt zoveel warmte aan de onderzijde weg, dat het systeem zo traag wordt, dat men de verwarming dag en nacht aanlaat en de aarde om het huis letterlijk wordt opgewarmd. Scan de QR-code of type in de browser de URL: q-r.to/bamOvZ en zie hoe simpel het kan zijn om klimaateffectief energie te besparen. Het is nu tijd voor TONZON Vloerisolatie! Neem snel actie, zodat u er in de winter warm en comfortabel bij zit! Ook bij nieuwere woningen.

Bij vloer- en luchtverwarming extra hoge besparing. Lees er alles over op TONZON.nl of vraag vrijblijvend een offerte aan.

TONZON BV Postbus 1375 7500 BJ Enschede

25-17-176_TonZon_WordtVervolgd_220x275.indd 1 WV_NR11_2017#2.indd 36

info@tonzon.nl www.tonzon.nl

0900 - 28 66 966 (0,10 p/min) KvK 06044102

17-10-17 12:12 18-10-17 14:14