Bestuursverslag

Algemene informatie

Statutaire naam: Stichting Amsterdam Museum

Vestigingsplaats: Amsterdam

Rechtsvorm: Stichting

Doelstelling

De Stichting Amsterdam Museum stelt zich ten doel de geschiedenis van Amsterdam toegankelijk te maken en levend te houden door deze op een actuele, inspirerende en interactieve wijze voor een zo breed mogelijk publiek te presenteren, daarbij optimaal gebruik makend van de historische verzameling van de stad Amsterdam, die het museum beheert, behoudt, onderzoekt en selectief uitbreidt. De Stichting Amsterdam Museum beheert tevens Museum WilletHolthuysen en de archeologische bodemvondsten, althans voor zover deze objecten door het bureau Monumenten & Archeologie aan de Stichting Amsterdam Museum ter hand zijn gesteld.

Vanaf 2011 voert het Amsterdam Historisch Museum de naam ‘Amsterdam Museum’. In de loop van 2012 is de statutaire naam daaraan aangepast.

De Stichting is niet gericht op het maken van winst. De Stichting Amsterdam Museum past de Governance Code Cultuur toe. Onze stichting hanteert daarbij het RvT-model. De genoemde praktijkaanbevelingen voor het RvT-model worden zonder uitzondering toegepast.

Bestuur

Het bestuur wordt gevormd door de directeur van het museum, mevrouw drs. J. Kiers.

Beleidsverantwoording

Inleiding

Het jaar 2022 was op vele fronten een uitzonderlijk jaar voor het Amsterdam Museum. De gevolgen van de corona pandemie waren nog volop voelbaar. De eerste weken van het jaar moesten we de museumdeuren nog gesloten houden, hetgeen aanzienlijke financiële gevolgen had. Ook in de maanden daarna ervoeren we de consequenties van de wereldwijde pandemie vrijwel dagelijks: bezoekersaantallen, en daarmee ook de inkomsten, bleven achter bij de verwachtingen.

Tegelijkertijd was 2022 ook een zeer dynamisch jaar voor het Amsterdam Museum en realiseerden we een groot aantal projecten. Op 27 februari 2022 sloten we onze locatie Burgerweeshuis voor het publiek na enkele weken die gevuld waren met een rijk en veelzijdig publieksprogramma. We ontvingen er in die periode nog heel veel bezoekers, relaties en oud-collega’s. Nostalgie en de blik op de toekomst gingen hand in hand.

We verhuisden de Gouden Koets, onze collectie, de kantoren, de bibliotheek, de archieven én openden nieuwe kantoren en een compleet nieuw museum aan de Amstel: onze tijdelijke huisvesting in het Hermitagegebouw. Daarmee zetten we een grote stap in het proces op weg naar de renovatie van het Amsterdam Museum.

Voor het Amsterdam Museum is het een belangrijk uitgangspunt dat het museum nooit gesloten is. Met ons tijdelijke museum aan de Amstel 51 kunnen we aan dit uitgangspunt voldoen. In deze goed geoutilleerde, publieksvriendelijke en professionele omgeving kunnen we onze museale taken uitvoeren en vooruit kijken naar de toekomst. Met onze semipermanente tentoonstelling Panorama Amsterdam en de tijdelijke tentoonstellingen en educatieve- en publieksprogrammering vormt het Amsterdam Museum aan de Amstel het laboratorium voor het nieuwe Amsterdam Museum in het Burgerweeshuis.

We introduceerden een nieuwe huisstijl en nieuwe website, en waren vanaf maart alom vertegenwoordigd in media en publieke ruimte; met lef, openheid, kwaliteit en nieuwsgierigheid ging ons Amsterdam Museum een nieuwe fase in. We lieten ons ook steeds vaker buiten de museale muren zien met presentaties en activiteiten in de verschillende stadsdelen binnen en buiten het centrum. Zo bereikten we met onze tentoonstelling op de Dam miljoenen mensen en bereidden we een presentatie over de 750-jarige geschiedenis van Amsterdam voor die vanaf 2023 permanent te zien is in de nieuwe fietsenstalling bij het Centraal Station.

Steeds weer lazen we berichten of hoorden we uitspraken van mensen over onze presentaties en programma’s – van Panorama Amsterdam, Collecting the City, Koloniale Verhalen: Work in Progress, Welkom in de Noordside, De Maasdamme Collectie en Maaike Schoorel tot aan de Museumnacht op drie locaties en onze presentatie van Rembrandts schilderij ‘De anatomische les van Dr. Deyman’ in OSCAM in Amsterdam Zuid-Oost. Stuk voor stuk trokken die projecten bezoekers die lieten weten te zijn geraakt door een persoonlijk verhaal, door een omdraaiing van het perspectief, door een nieuw narratief, door een open en nieuwsgierige blik op de geschiedenis, door een ontmoeting of een nieuw inzicht.

In onze publieksprogramma’s, tentoonstellingen, ons aankoopbeleid en personeelsbeleid voeren we stap voor stap ons Actieplan Diversiteit en Inclusie uit. Zowel intern als extern besteden we veel aandacht aan nieuwe, onvertelde verhalen en on- of onderbelichte kanten van de geschiedenis en de collectie. Het team van AM All-in organiseert maandelijks activiteiten en samen met onze afdeling HR trainingen voor de medewerkers en adviseert de directie gevraagd en ongevraagd m.b.t. thema’s rond diversiteit en inclusie. Het team werkte mee aan de opstelling van het protocol (on)gewenst gedrag, en adviseerde de directie een nieuwe manier van personeelswerving te introduceren om onbewuste vooroordelen en uitsluiting te voorkomen. We ervaren voortgang op dit gebied, maar realiseren ons zeker ook dat dit proces permanente aandacht en zorg verdient en nooit voltooid zal zijn.

Gedurende het hele jaar werkten we, in nauwe samenwerking met de gemeente Amsterdam, aan de voorbereidingen van de grote renovatie van het Amsterdam Museum in het Burgerweeshuis. De gemeentelijke diensten Ruimte en Duurzaamheid en Monumenten en Archeologie en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed alsmede de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit brachten in 2022 alle positief advies uit over het ontwerp voor de renovatie van het Amsterdam Museum, het historische Burgerweeshuis. Stadsdeel Centrum besloot daarop in november de omgevingsvergunning te verlenen. Een mijlpaal na een jarenlang traject van zorgvuldige voorbereiding. In december 2022 tekenden twee belangenorganisaties op het gebied van erfgoed beroep aan tegen de plannen. In mei 2023 zal het beroep door de Rechtbank Amsterdam worden behandeld. Helaas betekent dit dat we later met de werkzaamheden kunnen beginnen, hetgeen aanzienlijke consequenties heeft voor de planning en de kosten.

Het verhaal van de noodzaak van de renovatie, en de kracht en waarde van de toekomstplannen, kan niet genoeg voor het voetlicht worden gebracht. Het belang voor het museum, het monument en de binnenstad van Amsterdam is groot, en al onze inspanningen zijn er dan ook op gericht de voorbereidingen van het daadwerkelijke bouwproces voort te zetten. De ideale hoofdlocatie van het officiële Stadsmuseum van Amsterdam is immers in het hart van de stad, waar het museum al sinds 1975 is gevestigd. De plek en het gebouw vertellen de geschiedenis van Amsterdam en bieden zo een betekenisvolle plek voor de stadscollectie en een breed publiek uit Amsterdam, Nederland en daarbuiten. De verhalen van het complex (klooster, weeshuis, architectuur, en ook gevelstenen en monumentale Wilhelminalinde) vormen deel van het museum. Met het behoud van het museum op deze locatie blijft het Burgerweeshuis met zijn prachtige binnenplaatsen voor iedereen toegankelijk. Het nieuwe Amsterdam Museum draagt bij aan de kwaliteit en leefbaarheid van de Amsterdamse binnenstad.

De noodzaak van de renovatie is groot. Het ontwerp van Neutelings Riedijk Architecten voldoet aan alle door ons geformuleerde uitgangspunten. Het nieuwe Amsterdam Museum wordt 100% toegankelijk. Het nieuwe Amsterdam Museum biedt een logisch museumparcours voor het veelzijdige en meerstemmige verhaal van Amsterdam. Het nieuwe Amsterdam Museum biedt betere ruimte voor collectie. Er komen enkele grotere zalen bij waardoor we cruciale werken uit de collectie Amsterdam op een museaal hoogwaardige manier kunnen tonen - zoals de eeuwenoude schuttersstukken en de grote groepsportretten van Raquel van Haver. Het nieuwe Amsterdam Museum biedt meer én betere ruimten voor programmering en publiek. Zo kunnen we samen met Amsterdammers publieksprogramma's en tentoonstellingen organiseren, denk bijvoorbeeld aan een project als Vrouwen van Nieuw–West. Het nieuwe Amsterdam Museum wordt zichtbaarder als publieke plek, bijvoorbeeld doordat het museumcafé aan de Nieuwezijds Voorburgwal komt. Men kan vrijwel overal van buiten naar binnen kijken en andersom. En last but not least: het nieuwe Amsterdam Museum wordt energiezuiniger en duurzamer.

Met alle medewerkers en allen die ons steunen met raad, daad en financiële middelen werken we dagelijks aan de vele projecten voor nu en de toekomst. Graag dank ik de vele betrokkenen bij het Amsterdam Museum, en spreek ik hierbij een bijzonder woord van dank uit aan de leden van de raad van toezicht. Hun steun en vertrouwen zijn van groot belang bij alles wat we ontwikkelen.

Op deze plaats wil ik ook het RvT-lid Annelies Knuttel noemen. Zij was sinds 2017 lid van de RvT van het Amsterdam Museum en overleed onverwacht op 4 juni 2022. Zij was als lid van de RvT voorgedragen door de OR en onderhield gedurende bijna 6 jaar enthousiast en zorgvuldig de contacten met de OR en de rest van de organisatie. Ze kende velen van ons bij naam en was aanwezig bij de vele activiteiten van het museum. We missen haar en zullen haar betrokkenheid, vrolijkheid en zorg voor ons allemaal koesteren. Haar geloof in de kracht en toekomst van het Amsterdam Museum zal ons blijven inspireren.

Judikje Kiers directeur - bestuurder

Bezoekers

Door de coronapandemie ging het Amsterdam Museum in het Burgerweeshuis in 2022 pas op 26 januari voor het eerst open. Huis Willet-Holthuysen bleef zelfs nog iets langer gesloten en opende de deuren pas weer op 1 maart. De bezoekers kwamen helaas niet meteen terug. Net zoals veel musea in Amsterdam, maar ook in de rest van Nederland heeft dat meer tijd nodig. Voor het Amsterdam Museum was het nog eens extra ingewikkeld omdat we vanaf 1 maart waren verhuisd naar de nieuwe locatie aan de Amstel. Op die locatie zorgde ook de gevolgen van de oorlog in Oekraïne, en de banden tussen de verhuurder en Rusland, ervoor dat we ook in maart nog een extra week dicht bleven. Ondanks alles zijn we trots op de bezoekersaantallen die we onder deze moeilijke omstandigheden hebben gerealiseerd. In totaal bezochten 159.061 bezoekers onze fysieke tentoonstellingen. Dat is een stijging van 16% ten opzichte van 2021 toen we 136.602 bezoekers ontvingen.

Het Amsterdam Museum ontving 106.495 bezoekers, waarvan 16.646 op de locatie Burgerweeshuis waar de Gouden Koets nog tot 1 maart te zien was en 89.849 op de locatie aan de Amstel waar Panorama Amsterdam op 9 maart opende, gelijktijdig met een aantal tijdelijke tentoonstellingen. Dit is bijna een verdubbeling ten opzichte van 2021 toen we vanwege corona veel dagen gesloten waren en in totaal 57.911 bezoekers mochten ontvangen. Echter in vergelijking met 2019, de tijd voor de pandemie, blijven we nog achter.

In Huis Willet-Holthuysen ontvingen vanaf 1 maart 29.742 bezoekers. Dat zijn er bijna vijf keer zo veel als in 2021, toen ontvingen we er 6.166. De mooie solotentoonstelling van Maaike Schoorel zorgde er voor dat veel bezoekers het huis weer wisten terug te vinden.

In september 2021 openden we in samenwerking met de Nieuwe Kerk de tentoonstelling Maison Amsterdam in de Nieuwe Kerk. In de twee maanden die deze tentoonstelling in 2022 nog open was, ontvingen we 22.824 bezoekers, waarmee het totaal aantal bezoekers voor de tentoonstelling op 57.638 uitkwam.

De tentoonstelling Groepsportretten van de 17e eeuw is in 2022 na ruim 7 jaar definitief gesloten om plaats te maken voor het Amsterdam Museum aan de

Amstel. In de totale looptijd vanaf 2014 hebben we in deze tentoonstelling 1.027.808 ontvangen. Het Cromhouthuis was in de loop van 2020 al gesloten voor publiek.

Programma

Op 17 juni 2021 opende Zijne Koninklijke Hoogheid Koning Willem-Alexander de tentoonstelling de Gouden Koets. Na een restauratie van ruim 5 jaar was de Gouden Koets voor het eerst weer voor publiek te zien. Het rijtuig dat voor een periode van ruim acht maanden in bruikleen gegeven was aan het Amsterdam Museum keerde met deze tentoonstelling tijdelijk terug naar Amsterdam, de stad die hem in 1898 aan koningin Wilhelmina schonk. De Gouden Koets werd getoond in een glazen behuizing op de Meisjesbinnenplaats van het Burgerweeshuis. Terwijl de musea vanwege corona nog gesloten waren, hebben we in januari 2022 wél onze binnenplaatsen geopend zodat bezoekers de gerestaureerde koets in alle rust van heel dichtbij konden bekijken. Vanaf woensdag 26 januari was het museum weer geheel open en was de tentoonstelling in de zes museumzalen rondom de binnenplaats, met zicht op de Gouden Koets, te bezichtigen. Honderden cultuurhistorische objecten, schilderijen, Oranjesnuisterijen, kledingstukken, spotprenten, foto’s en bewegende beelden gaven een veelzijdig beeld van de geschiedenis en het gebruik van de Gouden Koets, en de discussies uit verleden en heden over dit iconische voertuig.

Ook de tentoonstelling Vrijdenkers: van Spinoza tot nu, die we in samenwerking met het Humanistisch Verbond maakten, was vanaf woensdag 26 januari weer te bezichtigen. De tentoonstelling gaf een overzicht van vier eeuwen vrije geestenvan Baruch Spinoza (1632 - 1677) tot nu. En hoe tolerant zijn we eigenlijk voor afwijkende denkers en doeners? In hoeverre geven we ruimte aan de mening van een ander? Mag je mensen ‘cancelen’ om hun mening en verdient iedereen een podium? Het zijn actuele vragen en de tentoonstelling daagde de bezoeker uit hierover zelf positie te bepalen. Het Amsterdam Museum toonde historische denkers die zich hiermee bezighielden én selecteerde hedendaagse kunstenaars om op deze thema’s te reflecteren.

Beide tentoonstellingen waren te bezichtigen tot en met zondag 27 februari. Dat was de laatste dag dat het museum op de locatie Kalverstraat was geopend. Met een spetterend afscheidsweekend namen we afscheid van het Burgerweeshuis om in de locatie aan de Amstel weer open te gaan.

Vanaf 9 maart opende onze nieuwe tijdelijke locatie Amsterdam Museum aan de Amstel. In onze vaste opstelling Panorama Amsterdam laten we de stad in al haar facetten zien. Door verhalen uit het verleden, het heden en de toekomst met elkaar te verbinden, ontstaat er een breed vergezicht op de stad. Amsterdam in al zijn dimensies. Het eerste deel van de tentoonstelling laat een chronologische geschiedenis zien. In het tweede deel laten we zien wat nu belangrijk is voor de stad. Tegelijkertijd openden we drie tijdelijke tentoonstellingen: Collecting the City #1, Koloniale Verhalen: Work in Progress en Welkom in de Noordside.

In de eerste editie van Collecting the City, die tot en met 28 augustus te zien was, waren de drie presentaties te zien. Jacob Geel vertelt toont de verhalen van deze buurt die in 2021 gerenoveerd werd. Specerijen: Van Azië naar Amsterdam toonde de Aziatische invloed op de Nederlandse eetcultuur en Museum om de Hoek toonde presentaties over het koloniale verleden en armoede in de stad.

Het koloniaal verleden van ons land en dat van onze stad staan sinds een paar jaar flink in de belangstelling. Ook wij hechten belang aan een zorgvuldige blik op dit deel van de Amsterdamse geschiedenis. Dat begint bij ons altijd met onderzoek. In dit geval de vele manieren waarop de stad en onze collectie nog altijd verknoopt zijn met dit complexe stuk geschiedenis. In de tentoonstelling Koloniale Verhalen: Work in Progress deelden we de actuele opbrengst van dit onderzoek met bezoekers.

De tentoonstelling Welkom in de Noordside ging over Amsterdam-Noord. Een stadsdeel dat al jaren verandert. Al die investeringen en nieuwe voorzieningen lijken vooral bedoeld voor de nieuwe rijke bewoners. De van oorsprong economisch arme, hechte gemeenschap komt in opstand. In deze tentoonstelling, die tot begin 2023 bleef staan, lieten we hun verhaal zien en gingen we op zoek naar nieuwe sociale cohesie en vierden we de schoonheid die Amsterdam-Noord altijd al heeft gehad.

Op 25 september opende de tweede editie van Collecting the City. In deze editie werd aandacht besteed aan 30 jaar Bijlmervliegramp, waren foto’s van de huisfotograaf van club RoXY te zien in de Ode aan Zubrowka en besteedde Museum om de Hoek aandacht aan de wooncrisis in de presentatie Operatie Wonen

Vanaf 16 oktober presenteerden we De Maasdamme Collectie: Scènes uit het koloniale verleden. De collectie van ruim 130 creaturen in de diorama’s van Rita Maasdamme (1944-2016) vertellen op een unieke manier over de geschiedenis van de Nederlandse voormalige koloniën vanuit een perspectief van tot slaafgemaakte mensen, marrons en inheemse bevolking.

In de Nieuwe Kerk ging op zaterdag 18 september 2021 de tentoonstelling Maison Amsterdam van start. In deze tentoonstelling lieten we tot en met 3 april 2022, samen met onze partners van de Nieuwe Kerk, een nog niet vertoond overzicht zien van 250 jaar modegeschiedenis in een Amsterdamse context. Aan de hand van 150 objecten uit de modecollectie van het Amsterdam Museum en collecties van toonaangevende modeontwerpers, vertelt de tentoonstelling over de vrijzinnige en creatieve stad waar alles kan. En over de excentrieke modestad die Amsterdam daardoor werd.

Huis Willet-Holthuysen vormde van 7 mei tot en met 8 januari 2023 het toneel voor een solotentoonstelling van kunstenaar Maaike Schoorel (1973). Schoorel heeft toen nieuwe schilderijen gemaakt en een ruimtevullende installatie gemaakt waarin ze middels foto’s, collages en bijzondere vondsten uit de collectie bezoekers meenam in haar associatieve onderzoek. Ze richtte zich daarbij met name op Louisa Willet-Holthuysen, de verzamelaar die in 1895 het pand met haar geheel nieuw ingerichte interieurs vol decoraties in Franse Neo-Louis XVI stijl aan de gemeente gaf met de opdracht er een museum van te maken.

Tussen half juni en eind november werd het Nationaal Monument op de Dam gerenoveerd en werd het monument onttrokken aan het zicht door afscheidingshekken. Het museum heeft op die hekken een pop-up tentoonstelling georganiseerd over de geschiedenis van de Dam. Naar schatting twee miljoen mensen hebben deze tentoonstelling gezien.

Educatie

Voor educatie en participatie stond het jaar 2022 in het teken van vernieuwing in een jaar vol grote gebeurtenissen. Het museum was de eerste maanden gesloten door corona, maar in maart konden we openen aan de Amstel. De onderwijsinstellingen wisten ons beter te vinden en hebben vooral voor en na de zomervakantie onze programma’s bezocht. In het jaar 2022 hebben we op alle locaties samen 11.721 leerlingen ontvangen. Dit is een mooie stijging ten opzichte van het coronajaar 2021 waarin we 4.351 jongeren mochten verwelkomen.

We blikken op het gebied van educatie terug op een jaar waarin we onze energie vooral moesten richten op het vernieuwen van al onze onderwijsprogramma’s voor aan de Amstel. Bij de vaste tentoonstellingen hebben we verschillende onderwijsprogramma’s en rondleidingen ontwikkeld voor alle lagen van het onderwijs. Zo is er bij Panorama Amsterdam een nieuw kinderspoor, een MBOprogramma, een BO-onderbouw en -bovenbouwprogramma en een eindexamenrondleiding. Bij de tentoonstelling De Maasdamme Collectie bieden we een rondleiding voor blinden en slechtzienden aan. Bij Huis Willet-Holthuysen is er een kinderprogramma ontwikkeld.

In onze educatiehal staat de VR-installatie van Abner Preis. Abner Preis is een kunstenaar en verhalenverteller. Voor het Amsterdam Museum heeft hij drietal VRverhalen gemaakt over de coronaperiode en deze zijn te bezoeken voor kinderen voor acht jaar en ouder. Het komende jaar vult hij weer een drietal verhalen aan, dit keer met verhalen van vrouwen met een vluchtelingenachtergrond.

Het digitale onderwijsprogramma Groeistad is op het gebied van het aantal deelnemers licht gegroeid. Er zijn 11 nieuwe abonnementen afgenomen. Deze zijn ook in het jaar 2022 gratis aangeboden. Wat een opmerkelijke ontwikkeling in Groeistad is, is het feit dat de website een sterk groeiend aantal clicks kent. Dit viel ons vorig jaar op. Ook de gesprekken met IJsfontein (bouwers van Groeistad) krijgen meer vorm als het gaat om het inbouwen van analytics. Groeistad heeft als hoofddoel om leerlingen uit het basisonderwijs in aanraking te laten komen met en te enthousiasmeren voor kunst en erfgoed in hun eigen buurt, afgestemd op hun leeftijd en onderwijsniveau.

Het Amsterdam Museum neemt het voortouw door een doorgaande leerlijn erfgoed en identiteit te ontwikkelen met partners in de stad. Dit vanuit de overtuiging dat door de geschiedenis en identiteit van Amsterdam tot leven te brengen, er meer zorg en begrip voor de stad ontstaat, én meer wederzijds begrip tussen inwoners onderling. Het Amsterdam Museum zal de komende jaren verder uitgroeien tot netwerkmuseum; de doorgaande leerlijn sluit naadloos aan op deze ontwikkeling. In de doorgaande leerlijn erfgoed en identiteit gaat het niet alleen om de geschiedenis van de stad, maar ook over de erfenis van deze geschiedenis vandaag de dag. De (geschiedenis van) de eigen omgeving speelt een grote rol. De leerlijn is in dialoog met enkele collega-instellingen ontwikkeld en is live gegaan in mei 2022, we draaien tot mei 2023 een pilot en presenteren de leerlijn op de Mocca-dag in juni 2023.

Participatie

In 2022 zijn we gestart met de projecten Vrouwen van Noord en Vrouwen van Zuidoost. In totaal hebben we hiermee 660 vrouwen bereikt die actief hebben deelgenomen. Met ons online deelname komt dit aantal op 3660.

In Amsterdam-Zuidoost hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden en de deelname was als volgt in aantallen:

- Workshops in samenwerking met Cordaan (3x20): 60 Deelnemers

- Vrouwendiner: 120 Deelnemers

- Vrouwenlunch: 35 Deelnemers

- Femtopia: 120 Deelnemers

- Programmering New Metropolis (12 x): 120 deelnemers in real life en 3.000 online.

In Amsterdam-Noord hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden en de deelname was als volgt in aantallen:

- Workshop make-over Modestraat: 15 Deelnemers

- Workshop Ode aan tegeltjes Huis van de Wijk: 15 Deelnemers

- Workshop Ladies Night Buurthuis van der pek: 50 Deelnemers

- Rondleiding collectiecentrum + workshop: 15 Deelnemers

- Rondleiding collectiecentrum + workshop: 20 Deelnemers

- Rondleiding collectiecentrum + workshop: 30 Deelnemers

- Vrouwendiner: 60 Deelnemers

Aanwinsten collectie

Bij de aankopen van hedendaagse kunst werden we ook dit jaar gesteund door het Mondriaan Fonds, zoals bij de verwerving van de Hardcore-serie van Kathe Burkhart (1958). De foto’s zijn tussen 1990 en 2021 door Burkhart op de Wallen gemaakt. Ze was gefascineerd door de illusie van seksuele vrijheid die uit de etalages sprak, maar zag ook dat de erotische mogelijkheden die er waren te zien vooral bedoeld waren voor mannen. Nu porno ondertussen grotendeels naar het internet is verplaatst, is de serie ook een registratie van een verdwijnende cultuur.

Een andere door het Mondriaan Fonds gesteunde aankoop was het werk The entire double Flux or Aqua Rossa van Jacqueline de Jong (1939). Dit dubbelluik is onderdeel van een serie van vijf koffertjes onder de titel Kronieken van Amsterdam. Het werk staat symbool voor De Jongs terugkeer vanuit Parijs naar Amsterdam in 1971 en is de enige van de serie in een Nederlandse verzameling.

Het Genootschap Amsterdam Museum en een particulier steunde de aankoop van een bijzonder ensemble van objecten van Jan Everwijn (1731-1777). Ter gelegenheid van zijn benoeming tot kapitein kreeg Everwijn een gedicht en een zilveren bokaal aangeboden. Deze is gegraveerd met een tekst en zijn familiewapen. Dat wapen is ook terug te vinden op het borststuk, dat behoorde bij het uniform van de schutterij. Daarnaast bevat het ensemble een brandweerpenning met zijn naam. Het ensemble stond centraal bij het afscheid van Rutger Schimmelpenninck als voorzitter van het Genootschap Amsterdam Museum op 31 mei.

Met steun van de Vereniging Rembrandt en het Genootschap Amsterdam Museum verwierven we op een veiling in New York een serie van zeven voorstudies voor het boek Bloedig Tooneel, Of Martelaers Spiegel Der Doops-gesinde Of Weereloose Christenen van Jan Luyken (1649-1712). Het Amsterdam Museum bezit, dankzij een schenking van de kinderen van C.P. van Eeghen in 1907 de grootste Luykencollectie ter wereld. Die verzameling geeft een uitmuntend overzicht van het oeuvre van Jan en Caspar Luyken en daarmee ook een ongeëvenaard beeld van de bloeiende laat-zeventiende-eeuwse Amsterdamse boekindustrie.

Jan Six Fine Art schonk Portret van Gerard Brandt (1626-1685) in 1685 geschilderd door Michiel van Musscher. Dankzij dit portret hebben wij een aantrekkelijk geschilderd gezicht bij de beroemde toneelschrijver, dichter, biograaf en remonstrants predikant.

Twee schenkingen konden direct in de tentoonstelling Panorama Amsterdam worden gepresenteerd. Een schilderij van Thérèse Schwartze (1851-1918) toont haar moeder en de dochters van haar zus, Letty en Lizzy Ansingh. Schwartze hield dit portret tot haar dood; het bleef in de familie tot het in 2021 werd geveild en door de koper aan het Amsterdam Museum werd geschonken. De Kamer van Koophandel in Utrecht schonk het schilderij Fabrieksmeisjes op de Prinsengracht dat Isaac Israëls (1865-1934) rond 1895 maakte.

In maart sloot de tentoonstelling Maison Amsterdam die door de Nieuwe Kerk en het Amsterdam Museum gezamenlijk werd ontwikkeld. We verwierven de roze struisvogelveren jurk van de Amsterdamse ontwerper David Laport (1986). Popster Rihanna droeg deze jurk tijdens het jaarlijkse Carnaval-oogstfeest Crop-Over op Barbados, een meerdaags festival waarvan de oorsprong teruggaat naar vieringen op suikerplantages door tot slaafgemaakte mensen. De look werd in het kader van feestjurken in de tentoonstelling getoond, voor het graf van Michiel de Ruyter in de Nieuwe Kerk.

Voor de werkkamer van de burgemeester op het stadhuis maakte kunstenaar

Aukje Dekker (1983) Women on top. De burgemeester gaf haar carte blanche en het Amsterdam Museum trad op als medeopdrachtgever. Het werk bestaat uit vele kleine strookjes papier met daarop de woorden ‘I have to work harder’. Dekker plakte de duizenden strookjes op een grote fotocollage van burgemeestersportretten van Amsterdam.

Bruiklenen

Acht etsen van Rembrandt waren in de zomer te zien in Het Hem te Zaandam in de tentoonstelling Chapter 5IVE. Uitgangspunt van deze tentoonstelling was het onderzoek Countryside van de architecten Samir Bantal en Rem Koolhaas, waarin zij kijken naar recente ontwikkelingen op het platteland en hoe die resulteren in een spanning tussen het platteland en het leven in grote steden. Chapter 5IVE gaf ruimte aan kunstenaars die werken met deze spanning tussen platteland en stad, en de mens en natuur. Het schilderij De anatomische les van Dr. Deijman van Rembrandt verhuisde tijdens de Museumnacht op 5 november van het Amsterdam Museum aan de Amstel naar OSCAM in Amsterdam-Zuidoost voor de zeven uur durende tentoonstelling Masterpiece?. Naast het portret door Rembrandt was daar het portret van Emmanuel Ohene Boafo dat AiRich van deze acteur maakte te zien.

Aan de Thérèse van Duyl-Schwartze Stichting werd het Portret van Catharina Josephina den Tex-Biben (1858-1889) door Thérèse Schwartze uitgeleend voor een tentoonstelling in hun stand op de PAN. Voor de tentoonstelling over schertsglazen Glas als ijsbreker in het Glasmuseum Leerdam zijn acht glazen uitgeleend. Schertsglazen zijn glazen die de drinker op een of andere wijze verrassen: bij een van onze glazen moest bijvoorbeeld de drinker proberen het glas in één teug leeg te drinken, zonder de klepel die zich in de klokvormige kelk bevindt, te laten klingelen. Een van de twee witkarren uit de collectie is uitgeleend aan het Evoluon, het iconische gebouw in Eindhoven dat sinds dertig jaar weer open voor het publiek is met de tentoonstelling RetroFuture. Deze tentoonstelling is samengesteld door Next Nature en verkent hoe we in het verleden naar de toekomst keken en wat onze verwachtingen van de toekomst zijn.

Enkele stukken uit onze collectie Digitale Stad en de computer van Diana Ozon werden uitgeleend aan Museum Boerhaave te Leiden voor de tentoonstelling BrAInPower over Artificial Intelligence. Het museum leende aan dertien musea in het buitenland stukken uit de collectie uit. Topstuk in de tentoonstelling L'étoffe des Flamands, mode et peinture au XVIIe siècle in de Musees du Mans in Le Mans is het paar bruidshandschoenen uit de zeventiende eeuw. Naast deze handschoenen werden enkele penningen en een begrafenisschild uitgeleend.

Uit de bijzondere collectie stalen van Metz&co worden ieder jaar wel enkele objecten aan tentoonstellingen uitgeleend. In 2022 was het de tentoonstelling Maison Sonia. Sonia Delaunay und das Atelier Simultané in het Kunstmuseum in Krefeld. Een twintigtal stalen en stalenboekjes met ontwerpen van Sonia Delaunay uit het begin van de jaren twintig werden gepresenteerd in de context van Delaunau als interdisciplinair kunstenaar. Als veelgevraagd universeel ontwerper ontwierp ze textiel, mode en interieurinrichting en maakte ze van haar eigen naam een internationaal succesvol merk.

Beheer en behoud

In 2020 is begonnen met de herziening van de collectiebeheerovereenkomst. Bij de verzelfstandiging van het museum in 2009 zijn afspraken over het collectiebeheer vastgelegd in deze overeenkomst met de gemeente. Na 15 jaar was deze dringend aan een herziening toe. In dit traject dat door de gemeente wordt getrokken, werkt het Amsterdam Museum samen met het Stedelijk Museum. Vraagstukken zoals het benutten van de collectie ten behoeve van exploitatie, de zichtbaarheid van de collectie, bruiklenen, registratie en documentatie, veiligheid en verzekeringen, inspectie, verwerving, beheer- en behoudstaken zijn uitvoerig met de gemeente besproken en meegenomen in herziening van de overeenkomst die voorjaar 2023 met een bijbehorend actieplan gereed moet zijn. Na de vaststelling en goedkeuring van B&W zal de implementatie van de afspraken in de loop van 2023 volgen.

Het eerste half jaar van 2022 stond in het teken van het inhuizen van de tentoonstellingen in het Amsterdam Museum aan de Amstel en de uithuizing van het Burgerweeshuis. Vele stukken die jarenlang in het museum waren tentoongesteld kwamen naar het depot. Daarnaast werden de bibliotheek en het collectiearchief uit het Burgerweeshuis verhuisd naar een nieuwe locatie op de Disketteweg. Grote delen van de bibliotheek zijn afgestoten en delen van het archief en de documentatie zijn gedigitaliseerd. Een negentiende-eeuwse porseleinen kaarsenkroon uit de collectie Willet-Holthuysen is het afgelopen jaar gerestaureerd en is vanaf december in volle glorie te zien in de tuinkamer van Huis Willet-Holthuysen.

Communicatie & Marketing

Op het gebied van Communicatie & Marketing heeft het Amsterdam Museum –ondanks de impact van de coronapandemie en de verhuizing naar een nieuwe tijdelijke hoofdlocatie – een succesvol jaar gehad in 2022.

De online en offline campagnes voor tentoonstellingen en publieksprogramma’s van het museum trokken op diverse locaties de aandacht. De pop-up tentoonstelling van het museum bij het Nationaal Monument op de Dam, die mede door Communicatie & Marketing werd geïniteerd, werd in de periode van half juni tot eind november naar schatting zelfs door ruim twee miljoen mensen gezien. Ook zorgt de – tevens mede door Communicatie & Marketing geïniteerde – presentatie in de nieuwe fietsenstalling bij het Centraal Station voor blijvende zichtbaarheid van het museum en de collectie in de openbare ruimte.

Naast het fysieke bezoek groeide het Amsterdam Museum ook digitaal in 2022: de website van het museum ontving 779.297 bezoeken en de sociale mediacommunity van het museum groeide met 18 procent ten opzichte van 2021.

Bovendien lanceerde het museum een nieuwe visuele identiteit en een nieuwe tijdelijke website in het kader van een grootscheepse rebranding. Tot slot wist het museum mede dankzij pro-actief PR-beleid duizenden publicaties te realiseren rondom de verschillende museale projecten.

Personeel en organisatie

In 2022 hebben we in samenwerking met de ondernemingsraad een strategische personeelsplanning opgesteld en vastgesteld. Met dit instrument hebben we de benodigde personeelsbehoefte voor de komende jaren in kaart gebracht. Daarnaast geeft het ons de mogelijkheid om jaarlijks aanpassingen door te voeren al naar gelang er sprake is van gewijzigd beleid waardoor een andere behoefte ontstaat. Vervolgens hebben we deze strategische planning gekoppeld aan afdelingsjaarplannen en afdelings- en individuele doelstellingen waardoor er inzicht ontstaat tussen werkzaamheden en personeelscapaciteit. Jaarlijks evalueren we deze plannen en planning waardoor we, naar verwachting, grip op werkdruk krijgen. Aansluitend op het strategisch personeelsbeleid hebben we in 2022 ook de eerste stappen gezet naar de ontwikkeling van een nieuw generiek functieboek. Met dit nieuwe functieboek wordt een duidelijk overzicht van functies en functiegroepen gecreëerd en wordt het mogelijk deze flexibel in te zetten, maar ook geeft het document duidelijkheid over mogelijke groeipaden binnen het Amsterdam Museum. We verwachten dit in 2023 te kunnen opleveren.

Ook was 2022 het jaar van de ‘terugkeer naar het werken op kantoor’ na twee jaar voornamelijk thuis en online te hebben (samen) gewerkt. Vanwege de sluiting van het Burgerweeshuis zijn er op twee locaties (Disketteweg en Herengracht) nieuwe kantoren ingericht. Medewerkers werken niet meer afgezonderd per team of afdeling, maar verspreid over verschillende verdiepingen. Hybride werken wordt middels een thuiswerkovereenkomst tussen werknemer en leidinggevende afgesproken. En inmiddels is gebleken dat men na covid gewend is geraakt aan het thuiswerken en door de meeste medewerkers minimaal een dag wordt thuisgewerkt.

Het Amsterdam Museum eindigt 2022 met een gemiddeld ziekteverzuimpercentage van 3,4%. Daarmee heeft het museum een lager gemiddeld ziekteverzuim dan in 2021 (3,9%), en blijft het ruim onder het landelijk gemiddelde van 5%. In lijn met de landelijke gegevens zijn griep of andere infectieziekten, zoals corona of (zware) verkoudheid de meest voorkomende oorzaak bij ziekteverzuim. De organisatie streeft ernaar het (ziekte)verzuim tot een minimum beperken. HR ondersteunt de leidinggevenden, die in overleg met de bedrijfsarts de medewerkers hierin begeleiden.

De krapte op de arbeidsmarkt heeft ertoe geleid dat er dit jaar met 18% een grotere uitstroom was dan normaal. Bij onze werving lukt ons echter nog steeds goed om veel juiste kandidaten te vinden en het opvullen van onze vacatures gaat vooralsnog zonder problemen. Bij de inhuur van beveiligingspersoneel zien we wel dat er veel krapte is waardoor soms lacunes ontstaan. Om de continuïteit van onze beveiliging te garanderen, zijn we daarom afgestapt van ons langetermijnbeleid waarin we meer beveiliging inhuren en hebben we voor het eerst in jaren weer extra personeel geworven.

In 2022 hebben we onderzocht in hoeverre er sprake is van een gender pay gap (of loonkloof) tussen mannen en vrouwen bij het Amsterdam Museum. Landelijk verdienen vrouwen 13% minder dan mannen. In het Amsterdam Museum blijkt die loonkloof er niet te zijn en zijn de lonen vrijwel gelijk. We zijn blij met deze uitkomst, maar we onderzoeken nog onderliggende cijfers om er echt zeker van te zijn dat we op de goede weg zijn.

Groot onderhoud

De voornaamste activiteiten rondom de gebouwen van het Amsterdam Museum, locatie Burgerweeshuis, betroffen het uithuizen van de Gouden Koets, waarna de tijdelijke behuizing ervan zorgvuldig kon worden gedemonteerd. Goed om te vermelden, is dat dit fraaie glazen huis, inclusief de technische installaties, opnieuw gebruikt zal worden in een museale setting elders in het land.

Vervolgens is een speciaal team van gebouwenbeheer, projectleiders en ingehuurde medewerkers gestart met het verhuizen van de inventaris en het leeg opleveren van de gebouwen. Dat was zonder overdrijven een omvangrijke operatie. Samen met gespecialiseerde verhuisbedrijven is het machinepark van restauratieatelier en timmerwerkplaats verplaatst naar de Disketteweg. Ook de archieven en de collectie van de bibliotheek zijn op efficiënte wijze naar Noord getransporteerd, waarbij alle stellingen en (rol)kasten zijn hergebruikt. Ook grote delen van de inventaris zijn op de Disketteweg weer benut voor de inrichting van de kantoren en vergaderruimte. Speciale vermelding verdient het verhuizen van het restauratiehout. Dat lag verspreid over een aantal moeilijk toegankelijke opslagruimten in het Burgerweeshuis. Op de nieuwe locatie is het nu geconcentreerd op één plek opgeslagen - goed bereikbaar en beter zichtbaar. Overtollige materialen zijn op verantwoorde wijze afgevoerd, met het oog op duurzaamheid en recycling.

Het nu verder leegstaande Burgerweeshuis wordt op een basaal, correctief niveau onderhouden. Zorg voor de instandhouding van monumentale ruimten zoals de Regentenkamer staat daarbij voorop. Er wordt zorgvuldig gekeken naar een juiste balans tussen een stabiel klimaat enerzijds en energiebesparing anderzijds. In afwachting van de aanvang van de renovatie voeren we leegstandsbeheer uit.

In Huis Willet-Holthuysen is in 2020 en 2021 grootschalig onderhoud uitgevoerd aan het gebouw, de tuin en de beveiligingsinstallaties. Daarom is er op die locatie in 2022 alleen regulier onderhoud uitgevoerd. Bron van zorg is dat er sinds het einde van het jaar met enige regelmaat sprake is van wateroverlast in de CV-kelder. Waarschijnlijk is dit een gevolg van een hogere grondwaterstand in combinatie met onregelmatige bemaling in de omgeving. Het probleem is inmiddels in kaart gebracht en zal in 2023 bouwkundig worden aangepakt.

Ook voor het Collectiecentrum geldt dat alleen regulier onderhoud is uitgevoerd. Wel heeft er voor het eerst onderhoud en reparatie plaatsgevonden aan de zonnecollectoren op het dak, waarbij ook bescherming tegen weersinvloeden is aangebracht boven de omvormers. In 2023 zal de vochtproblematiek van de buitengevels worden aangepakt. Ook is de vervanging van de isolatie van het gekoeld waternet in voorbereiding, een operatie die met de groots mogelijke zorgvuldigheid moet worden uitgevoerd.

Voor onze locaties Herengracht 603 en Disketteweg 9 zijn we niet verantwoordelijk voor het groot onderhoud. Toch proberen we samen met de verhuurders van de panden de puntjes op de i te zetten voor wat betreft de werking en onderhoud van installaties. De gemeente heeft als eigenaar van het pand Herengracht 603 het voornemen om in 2023 bouwkundig onderhoud aan en verduurzaming van de voorgevel van het pand uit te voeren.

Duurzaamheid

Voor ons museum is duurzaamheid van wezenlijk belang. De renovatie van onze hoofdlocatie is er dan ook mede op gericht om het museum, waar mogelijk, te verduurzamen en ook BREEAM te certificeren. In aanloop naar die renovatie worden daarom op die locatie geen grootschalige ingrepen verricht. Wel ondernemen we op al onze locaties acties om het energieverbruik te beperken. Ook vanwege de verhuizing heeft dat geleid tot een grote afname van ons energieverbruik. Ons elektriciteitsverbruik is met 26% afgenomen ten opzichte van 2021 en ons gasverbruik is in die periode zelfs met 40% afgenomen.

Onze zonnepanelen op het dak van het Collectiecentrum leverden in 2022

110,5 MWh op. Dat is bijna 7% van ons jaarverbruik. De totale opbrengst van de zonnepanelen, sinds de plaatsing in 2017, bedraagt nu ruim 575 MWh, overeenkomend met een CO2-besparing van 305 ton, vergelijkbaar met de aanplant van 7 833 bomen.

In 2020 zijn we een traject gestart waarin we werken aan mogelijke duurzaamheidsdoelen voor onze organisatie, in aansluiting op de doelstellingen zoals geformuleerd door de Verenigde Naties in de sustainable development goals. De eerste stap hiervoor is de zero-waste-expeditie. Samen met collega’s van alle afdelingen hebben we onderzocht uit welke onderdelen het afval van het museum bestaat en wat we kunnen doen om minder afval te produceren. Met de verhuizing in 2021 hebben we een aantal van deze stappen kunnen realiseren om ons afval verder te beperken. Zo wordt er bijna geen papier meer gebruikt en zijn stappen gezet voor het hergebruik van tentoonstellingsmateriaal en zijn we langzaam op weg naar een ‘afvalarm’ museum. In 2022 is tevens besloten het werken aan de duurzaamheidsdoelen beter te verankeren in de organisatie en is de werkgroep AM-Groen opgericht die in 2023 met aanvullende aanbevelingen zal komen.

Ict

Nadat we in eerdere jaren onze ICT-omgeving al helemaal up-to-date hebben gebracht, hebben we de verhuizing in 2022 aangegrepen om ook al onze apparatuur in kaart te brengen en te beoordelen. Apparatuur die niet meer voldeed, is naar een ICT-recycling bedrijf gegaan zodat het duurzaam en veilig wordt afgeschreven en waar nodig vervangen. Ook onze apparatuur is nu up-todate.

Laatste stap in ons ICT-programma is het op orde brengen van de processen. Nu we alles op niveau hebben, moeten we er namelijk ook voor zorgen dat het op dit niveau blijft. Om te beoordelen waar de lacunes in onze processen zitten, hebben we in de zomer van 2022 een audit laten uitvoeren. Hieruit bleek waar onze processen niet op orde waren, maar ook dat we extra aandacht moeten geven aan het veiligheidsbewustzijn van onze medewerkers. Deze audit heeft geleid tot het besluit dat we met ingang van 2023 met tweestapsverificatie gaan inloggen en op een virtuele desktop gaan werken. Dit maakt veilig werken op afstand mogelijk met behulp van Windows-hosts. Alle aanbevelingen uit de audit worden momenteel verwerkt in een totaal ICT-beleidsplan waarin al onze beleidsuitgangspunten en afspraken worden vastgelegd.

Risicobeheersing en -controle

Ten opzichte van onze eerdere inventarisatie hebben we één belangrijk nieuw risico benoemd. Het nieuwe risico betreft het huren van een museumlocatie. We huren al geruime tijd een externe museumlocatie, maar nu het onze hoofdlocatie is, is het nog belangrijker de risico’s hieromtrent goed in kaart te brengen.

Het afgelopen jaar heeft laten zien dat de huur van een andere locatie ook extra risico’s met zich meebrengt. Wie had vooraf kunnen bedenken dat een oorlog in een ander deel van de wereld zo veel effect op onze exploitatie zou kunnen hebben? We hebben daarom de afhankelijkheden en relaties van en met onze verhuurder goed in kaart gebracht en waar nodig extra garanties gevraagd om de risico’ s zoveel mogelijk af te dekken.

Een ander belangrijk risico betreft de renovatie van het nieuwe museum. Er kan binnen het hele project nog veel gebeuren dat effect heeft op (de exploitatie van) het Amsterdam Museum. In samenwerking met de gemeente Amsterdam maken we daarom periodiek een risicoanalyse om zo goed mogelijk overal op voorbereid te zijn. In dit kader heeft het Amsterdam Museum zich, richting de gemeente Amsterdam, bereid verklaard zich maximaal in te spannen om fondsen te werven en sponsoring te zoeken om de inrichting van het nieuwe museum te bekostigen.

Naar verwachting is hiervoor ongeveer 15 miljoen euro benodigd. Hiervoor is reeds 2,3 miljoen geworven waardoor in de periode tot de opening nog 12,7 miljoen euro gevonden dient te worden. In 2022 hebben we alle voorbereidende stappen gezet zodat we in 2023 kunnen beginnen met de werving. De aftrap daarvan zal in maart plaatsvinden in de ambtswoning van de burgemeester.

Beleid vermogen en continuïteit

In 2018 zijn we overgegaan tot de vorming van een bestemmingsreserve vanwege de risico’s in aanloop naar en tijdens de verbouwing van het Amsterdam Museum. Vanwege het gestegen risicoprofiel in die komende periode zijn we begonnen met het reserveren van middelen hiervoor. Het gewenste bedrag van deze reserve is door het bestuur bepaald op 15% van de vaste lasten. Op basis van de begroting 2023 zou dat ongeveer € 1,65 miljoen bedragen. De continuïteitsreserve bedraagt € 1,5 miljoen euro en de algemene reserve is bijna nihil.

In deze jaarrekening is de continuïteitsreserve gebruikt om schommelingen in de liquiditeit binnen het renovatietraject op te vangen. Er worden reeds kosten gemaakt terwijl de opbrengsten pas in de komende jaren gerealiseerd zullen gaan worden. De afspraak hierbij is dat het museum een inspanningsverplichting heeft om de opbrengsten te realiseren maar gezamenlijk met de gemeente Amsterdam verantwoordelijk is Een eventueel negatief resultaat mag derhalve niet ten koste van de continuïteitsreserve gaan.

In de coronaperiode hebben we de begroting zo uitgekleed dat de risico’s minimaal zijn, de publieksinkomsten zijn op een structureel lager niveau en er worden vooraf geen bedragen meer ingeboekt voor fondsen en sponsoring om de reguliere exploitatiekosten te dekken. We gaan er nu naar streven om ons inkomsten gevarieerder te maken en structureel naar een hoger niveau te brengen. Wij denken dat we daarmee jaarlijks extra kunnen verdienen. Bij de bespreking van de begroting 2023 hebben we daarom afgesproken dat we ernaar streven jaarlijks een bedrag aan de reserve toe te voegen zodat deze op het hierboven beschreven gewenste niveau komt.

De solvabiliteit bedraagt ultimo 2022 (eigen vermogen / totaal vermogen) 23% (2021: 29%). De afname wordt verklaard doordat veel opgebouwde reserves voor de renovatie nu ingezet worden.

Resultaat

Het financieel resultaat in deze jaarrekening komt uit op een voordeel van € 16.678,- wat laat zien dat we er ook dit jaar, ondanks coronaperikelen en oorlog in Oekraïne, weer in zijn geslaagd de tekorten als gevolg van lagere bezoekersaantallen op te lossen en ervoor te zorgen dat onze financiële huishouding nog steeds op orde is.

Hierbij zijn we het Mondriaan Fonds zeer dankbaar voor de noodsteun die we hebben ontvangen Het museum is er klaar voor om de komende financiële uitdagingen in verband met stijgende (energie)kosten en inflatie op te pakken en ziet dit met vertrouwen tegemoet. Dit blijkt ook uit de begroting van 2023 waarin we bijvoorbeeld rekening houden met een aanzienlijke stijging van de cao en het toch weer gelukt is om voor 2023 een sluitende begroting te presenteren.