Drie Hoefijzers - Stadsdromen gerealiseerd

EEN ODE AAN BINNENSTEDELIJKE GEBIEDSONTWIKKELING

Stadsdromen gerealiseerd

Voorwoord

Breda, juni 2024

Na jaren van hard werken zijn we trots op de voltooiing van het project Drie Hoefijzers. Wat sinds 1628 bekend stond als een brouwerijterrein aan de rand van het centrum van Breda, is getransformeerd tot een bruisend leefgebied met stedelijke allure. Onze reis begon in 2005 met een overeenkomst met de brouwerij en heeft zich ontwikkeld tot een dynamische woonomgeving. De eerste bewoners namen in 2010 hun intrek en de laatste bewoners zullen dit in 2025 doen.

Dit project is een voorbeeld van hoe AM als maatschappelijk gedreven gebiedsontwikkelaar impact wil maken. We hebben te maken gehad met alle facetten van gebiedsontwikkeling: van het bedenken van een concept, tot en met de oplevering van het openbaar gebied.

De langjarige betrokkenheid is kenmerkend voor de diverse projecten waarbij AM betrokken is. In de afgelopen 20 jaar zijn we in deze gebiedsontwikkeling diverse uitdagingen tegengekomen. Samen met onze samenwerkingspartners zijn we hier goed mee omgegaan en heeft dit geleid tot een prachtige wijk.

In dit magazine blikken we terug op onder andere de geschiedenis van het gebied, memorabele momenten tijdens het proces en uitdagingen die we hebben overwonnen, en uiteraard naar wat er is ontstaan in het gebied. Van de hoogwaardige architectuur en de zorgvuldige inpassing van monumenten in Drie Hoefijzers Zuid, tot de levendige en groene ontmoetingsplekken in het

noordelijke deel. Het project weerspiegelt onze visie op duurzame stedelijke ontwikkeling en toont aan hoe een gebied kan uitgroeien tot een geliefde woonomgeving.

We zijn trots op het complete plaatje: de diversiteit aan functies, de hoogwaardige openbare ruimte en vooral de waardering van de bewoners. We hopen dat u, net als wij, geïnspireerd raakt door de verhalen en resultaten die in dit magazine worden gepresenteerd.

Directeur AM Zuidwest

Wilco van den Ban

Gebiedsontwikkeling

De Drie Hoefijzers

Totaal aantal woningen/appartementen

Totaal Drie hoefijzers Noord

Totaal Drie hoefijzers Zuid

Hoe het begon

Geschiedenis

De Drie Hoefijzersbuurt is nu een geliefde woonlocatie in Breda. De oude, statige huizen worden door de huidige bewoners gekoesterd. De oudere buurtbewoners herinneren zich echter ook nog een andere tijd. Een tijd waarin de mensen vertrouwd waren met de geur van de brouwerij die rond de huizen hing. Een tijd waarin de vrachtwagens met boomstammen naar de luciferfabriek in de Ceresstraat reden. Een tijd waarin de kinderen de spoorwegovergang in de Vughtstraat overstaken om te spelen in de polder. De kerk was het middelpunt van de wijk. De zusters die in het klooster woonden gaven les op de meisjesschool. De rails van de oude stoomtram die ooit van Breda naar Oosterhout reed, lagen er nog.

In de laatste twintig jaar veranderde er veel. Fabriekspanden werden gesloopt en nieuwe huizen werden gebouwd. Er kwamen nieuwe bewoners naar de wijk. Gelukkig kunnen zij op een aantal plaatsen de tastbare herinneringen aan het verleden van de buurt nog terugvinden.

De geschiedenis van de buurt begint in de tweede helft van de negentiende eeuw. De vestingwerken rond de stad werden vanaf 1870 gesloopt. De zone van de vestingwerken was ongeveer tweehonderd hectare groot, terwijl de stad zelf een oppervlakte van zo’n tachtig hectare had. In 1863 werd de spoorlijn naar Tilburg geopend en in de stationsbuurt werd begonnen met de verkoop van de bouwkavels. In de plannen werden geen specifieke terreinen voor industrie aangewezen. Er was nog weinig industrie en een groot deel van de gegoede burgerij vond dat Breda zeker geen fabrieksstad als Tilburg mocht worden. Zij zagen Brussel als voorbeeld: een stad met brede boulevards, waar de welvarende burgers zich thuis zouden voelen. Met dit uitgangspunt werd

er bij het station een woonbuurt gebouwd met statige panden.

Door de nabijheid van het station was het braakliggend terrein ook aantrekkelijk voor de vestiging van bedrijven en ontstond het eerste industrieterrein op de locatie van de oude vestingwerken. In 1887 verhuisde Frans Smits van Waesberghe zijn brouwerij De Drie Hoefijzers van de Boschstraat naar de Ceresstraat. De naam van de brouwerij werd in 1628 voor het eerst vermeld. Het verhaal gaat dat de smid aan de overkant van de straat een uithangbord had met drie hoefijzers, om aan te geven dat het verloren vierde hoefijzer daar kon worden vervangen. De bierbrouwers in de negentiende eeuw behoorden tot de kapitaalkrachtige ondernemers van de stad en stonden dus zeker niet meer zelf in de ketels te roeren. De moderne stoombierbrouwerij De Drie Hoefijzers zou in de twintigste eeuw uitgroeien tot één van de belangrijkste brouwerijen van Nederland.

1900 | Luciferfabriek

1910 | Ceresstraat

In de negentiende eeuw begon men ook in Nederland een ‘nieuw’ bier te bereiden: het Duitse ‘Beiers bier’. Dit ondergistende bier werd daar al eeuwenlang gebrouwen tijdens de wintermaanden. Door de lage temperaturen zonken de gistcellen naar de bodem van de kuip. Het bier was daardoor helderder en langer houdbaar dan het bovengistende bier dat in Nederland werd gebrouwen. De Drie Hoefijzers schakelde in 1887 als eerste in Noord-Brabant over op de productie van Beiers bier. De brouwerij groeide snel, mede doordat zij caféhouders aan zich wist te binden met het gratis in bruikleen geven van tapkranen, op voorwaarde dat er in de cafés alleen bieren van de Drie Hoefijzers werden getapt. Men sprak over het bier als het meest katholieke bier.

Van het begin af aan speelde de familie Smits van Waesberghe ook een belangrijke rol in het maatschappelijk leven. Vanuit de brouwerij werd het Bredase mannenkoor opgericht en ook de ondersteuning van kerken door de familie bevorderde de omzet.

Tot op de dag van vandaag is een deel van de oorspronkelijke brouwerij uit 1887 behouden gebleven en is het beschermde complex uniek in Nederland. Het oudste gedeelte is aan de buitenkant nog herkenbaar aan de grote rondboogvensters met witte bepleistering in de Ceresstraat. Het betreft de voormalige brouwzaal, machinekamer en de daarboven gelegen moutzolder. Aan het Ceresplein staat het ketelhuis met schoorsteen uit 1915.

1957 | Brug over de singel, met de fabrieksschoorsteen in de achtergrond

Duits luchtafweergeschut boven op het hoofdkantoor van de bierbrouwerij De Drie Hoefijzers

1922 Luchtfoto met de fabrieksschoorsteen, de voormalige machinekamer en een deel van de mouterij

Het nieuwe kantoorgebouw uit 1927 werd gebouwd naar ontwerp van de Bredase architect F.P. van Bilsen in Art-Décostijl. De directeur Frans Smits van Waesberghe wilde een fraai en kunstzinnig gebouw. Bijna elk onderdeel en detail van het gebouw is door de beste ontwerpers van die tijd ontworpen, tot aan de haarden, klokken, kapstokken en asbakken. Voor de film ‘Bankier van het verzet’ uit 2018, werd het kantoor als filmlocatie gebruikt.

In 1930 werd de nieuwe brouwtoren gebouwd op de plaats waar het oude kantoorgebouw had gestaan. De toren van zeven verdiepingen kreeg een liftschacht met glas-in-loodramen over de volledige hoogte, een vroeg voorbeeld van een scenic elevator. In het voormalige brouwhuis waar nu Beers and Barrels is gevestigd, zijn nog veel oude elementen te herkennen, zoals de prachtige koperen brouwketels.

De St.Joze`erk en de pastorie aan de Oranjesingel. De monumentale pastorie rechts naast de kerk bleef na de sloop van de kerk gehandhaafd.

Na de oorlog groeide het bedrijf verder door. Aan de overzijde van de Ceresstraat werd een nieuw brouwhuis gebouwd en er verrezen vier hoge moutsilo’s. Dit deel van het bedrijf werd met een loopbrug over de Ceresstraat verbonden met het oude brouwhuis. Eind jaren tachtig werd de bottelarij nog verplaatst naar de Liniestraat aan de andere kant van het spoor.

Herkomst foto onbekend.

AlternaBef:

Breda BeeldcollecBe

St.Josephkerk

Id.nr. 19760070

In 1968 had de familie Smits van Waesberghe het bedrijf verkocht aan het Britse Allied Breweries Ltd., dat al eerder het Rotterdamse Oranjeboom had overgenomen. Na sluiting van de Rotterdamse Oranjeboombrouwerij in 1990, ging deze naam over op de Bredase vestiging. In 2004 werd de productie naar elders verplaatst en ging het bedrijf dicht. Dit ging ten koste van 335 banen. De Bredanaars konden het amper geloven. Na 376 jaar kwam er een einde aan De Drie Hoefijzers.

Tegenover het kantoor van de brouwerij, waar nu het appartementencomplex staat, stond vroeger de St. Jozefkerk. De neogotische kerk werd in 1898 ingewijd. In 1938 werd er een toren bij de kerk gebouwd. De 73 meter hoge toren was een geschenk van bierbrouwer Smits van Waesberghe. De toren was met de drie andere hoge kerktorens beeldbepalend in de skyline van Breda. In 1976 werd de kerk gesloopt wegens teruglopend kerkbezoek. De monumentale pastorie aan de Oranjesingel uit 1913 bleef bewaard.

In de wijk werd in 1921 de St. Josephschool geopend. Het is het oudste schoolgebouw in Breda dat nog steeds als school gebruikt wordt en inmiddels is het gebouw aangewezen als gemeentelijk monument.

De monumentale pastorie rechts naast de kerk bleef na de sloop van de kerk gehandhaafd

Met dank aan Corrie Volker

Brouwhuis

gebouwd in een sBjl die toen voor veel religieuze gebouwen werd toegepast met bijvoorbeeld een neorenaissance trapgevel. Het gebouw bleef tot 1965 in gebruik als klooster. Achter het klooster de gebouwen van de brouwerij die met een loopbrug verbonden waren met de delen van het bedrijf aan overzijde van de straat.

De Drie Hoefijzers

Bericht uit Dagblad van NoordBrabant

31 augustus 1900

De Drie Hoefijzers is een voormalige bierbrouwerij in Breda die bestond van 1538 tot 2004. Oorspronkelijk opgericht als Den Boom, kreeg de brouwerij in 1628 de naam De Drie Hoefijzers, naar de smidse De Drij Hoefijssers die tegenover de brouwerij lag. In 1807 kwam de brouwerij in handen van Johan Nicolaes Smits, wiens familie een belangrijke rol speelde in de Nederlandse bierindustrie. In 1887 werd aan de Ceresstraat een nieuwe brouwerij gebouwd, die uitgroeide tot een van de belangrijkste brouwerijen van Nederland.

Bron Delpher

Na diverse fusies en naamsveranderingen kwam de brouwerij in 1995 in handen van het Belgische Interbrew. Dit leidde uiteindelijk tot de sluiting van de Bredase brouwerij in 2004. Hoewel het terrein deels werd gesloopt, zijn de monumentale panden behouden gebleven als industrieel

erfgoed. Sinds 2005 wordt het terrein ontwikkeld tot de nieuwe woonwijk De Drie Hoefijzers, waarbij de rijke geschiedenis van de brouwerij een prominente rol speelt.

Drie Hoefijzers-bier is een iconisch merk met diepe wortels in de Bredase geschiedenis. Oorspronkelijk gebrouwen door brouwerij De Drie Hoefijzers sinds 1628, werd het bier omschreven als een Belgische Pale Ale met karakter. In 2004 besloot De Beyerd, een brouwerij net buiten de wijk De Drie Hoefijzers, om deze verloren Bredase traditie nieuw leven in te blazen. Ze brachten niet alleen het ambacht van het brouwen terug naar Breda, maar ook een stuk Bredase historie. Het eerste bier dat hier volgens het originele recept werd gebrouwen, was de Drie Hoefijzers Klassiek. Dit bier wordt exclusief bij De Beyerd gebrouwen en geserveerd, waardoor het een levend monument van de Bredase biertraditie blijft.

BAR & KITCHEN | BEERS & BARRELS

Beers & Barrels, gevestigd in de oude brouwerij van De Drie Hoefijzers, biedt een unieke combinatie van historische ambiance en modern biergenot. Guido Kaspers, nu locatiemanager in Utrecht, was negen jaar geleden nauw betrokken bij de opstart in Breda. Hij herinnert zich nog goed het moment dat ze voor het eerst de oude brouwerij betraden, een pand dat jarenlang onaangeroerd was gebleven. “Toen we binnenkwamen, lag er een dikke laag stof. Maar na de eerste schoonmaak kwamen tot ieders verbazing prachtige blauwe tegeltjes tevoorschijn onder al dat stof”, vertelt Guido.

Deze blauwe tegeltjes, oorspronkelijk gebruikt als ongediertebestrijders, gaven zo’n unieke sfeer dat besloten werd ze te behouden en onderdeel te maken van het concept. De tegeltjes zijn nu een kenmerk geworden dat ook in nieuwe locaties wordt toegepast.

De keuze voor de oude brouwerij als locatie was geen toeval. Het industriële karakter van het pand past perfect bij het DNA van Beers & Barrels. Het pand zelf is een schitterend voorbeeld van industrieel erfgoed, waar de rijke geschiedenis

van de bierbrouwerij zichtbaar blijft. Een van de oude brouwketels is intact gebleven na de grote verbouwing, terwijl andere ketels een nieuwe functie hebben gekregen. Zo is de bovenkant van een brouwketel omgebouwd tot een bar en is de onderkant van een andere ketel verwijderd zodat gasten eronder kunnen dineren.

In de oude klaringsketel, waar vroeger de eerste koude filtering plaatsvond, kunnen bezoekers nu zelf bier tappen. Dit unieke zelftapconcept, gecombineerd met het uitgebreide aanbod van tachtig bieren, maakt Beers & Barrels een populaire bestemming voor bierliefhebbers.

De horecagelegenheid voelt zich thuis in de wijk

De Drie Hoefijzers en ervaart de omgeving als zeer positief. Het gebied is dynamisch en voortdurend in ontwikkeling, wat bijdraagt aan de levendigheid en aantrekkelijkheid van de buurt. Beers & Barrels kijkt ernaar uit om samen met de buurt verder te groeien.

Beers & Barrels

Directeur AM

Jaap van Engelshoven

Jaap van Engelshoven is sinds 2017 Adjunct Directeur bij AM en heeft een sleutelrol gespeeld in de ontwikkeling van Drie Hoefijzers. Samen met de ontwikkelingsmanager heeft hij namens AM ook de verantwoordelijkheid gedragen voor de gebiedsontwikkeling. Nu nadert het project zijn voltooiing, waarbij een voormalig terrein aan de rand van het centrum van Breda is omgevormd tot een levendige woonomgeving met een stedelijke uitstraling. De eerste bewoners kwamen al in 2010 en tegen 2024-2025 zullen ook de laatsten hun intrek nemen.

Het project Drie Hoefijzers in Breda is een uniek project voor AM. Jaap benadrukt: “Het unieke voor ons is dat wij hier te maken hebben met alle facetten van gebiedsontwikkeling. Vanaf het bedenken van een concept tot en met de oplevering van het openbaar gebied en alle werkzaamheden hier tussenin. Daarnaast is dit een zeer groot binnenstedelijk project met een lange looptijd. Voor ons zijn dit de pareltjes van ons vak.”

HISTORIE

EN VERNIEUWING IN ÉÉN

De combinatie van historie en vernieuwing speelt een cruciale rol in dit project. Jaap legt uit dat er altijd is gestreefd naar harmonie tussen de historische gebouwen en de nieuwbouw: “Er is voor gekozen op een aantal plekken in het stedenbouwkundigplan te kiezen voor hoogteaccenten die enigszins schuren met de historische gebouwen. Dit zorgt voor positieve spanning in het gebied. Wat betreft materialisering sluit oud en nieuw goed op elkaar aan door middel van baksteen architectuur.”

De identiteit van het gebied is zo goed mogelijk behouden, terwijl tegelijkertijd vernieuwing en ontwikkeling zijn gestimuleerd. “Het zuidelijke deel sluit naadloos aan bij de directe omgeving, terwijl

de noordelijke ontwikkeling vanaf nul is gestart, omdat daar geen gebouwen stonden die het behouden waard waren. Toch sluit dit deel goed aan bij de omliggende wijken en bij de nieuwbouw van Crossmark.”

VAN STEDELIJK KARAKTER TOT GROEN LANDSCHAP

AM heeft nauw samengewerkt met belangrijke stakeholders, waaronder de gemeente Breda, om een visie te ontwikkelen voor zowel de zuid- als noordzijde van Drie Hoefijzers. Door middel van digitale crowdsourcing zijn ook de wensen van omwonenden en belangstellenden meegenomen in de planontwikkeling. “Zo is het straatbeeld aan de Stationslaan opgebouwd uit woningen die gekozen zijn door potentieel belangstellenden.”

Zowel de zuid- als noordzijde van het gebied dragen volgens Jaap bij aan een divers en dynamisch stadsleven, passend binnen de bredere stedelijke ontwikkeling van Breda. “Het zuidelijk deel maakt de sprong richting binnenstad en heeft een meer stedelijk karakter met de diversiteit aan functies die hierbij hoort. Ook heeft het een aantal stedelijke pleinen waaraan de dag- en avondhoreca is gelegen. Dit zijn de ontmoetingsplekken voor de bewoners.

Aan de noordzijde is juist gekozen voor een wat meer open en groene ontmoetingsplek in de vorm van een Spoorpark die de verschillende deelgebieden aan het spoor met elkaar verbindt. Dit vertaalt zich in een plan met een hoogstedelijk woongebouw wat vervolgens de schaalsprong maakt naar eengezinswoningen. Daarnaast van een groen spoorlandschap naar een stedelijke stadsboulevard.”

UITDAGINGEN

Bij het plannen en bouwen van het Drie Hoefijzersproject kwam AM natuurlijk ook voor heel wat uitdagingen te staan. Jaap vertelt: “We hebben meerdere crisissen meegemaakt met kopersstakingen en extreme kostenstijgingen tot gevolg. Daarnaast hebben we ook veel uitdagingen van technische aard gehad wat bouwen nabij het spoor met zich meebrengt. Hoewel, voor deze omvang en schaal zeer beperkt, hebben we ook vertraging gehad in de ruimtelijke ordening procedure.” Maar ondanks dit alles benadrukt Jaap hoe belangrijk het is geweest om flexibel te blijven en door te zetten, want “uitdagingen horen bij een gebiedsontwikkeling van deze omvang en looptijd. Het was een kwestie van kop op en doorgaan, en dat heeft uiteindelijk tot succes geleid”, zo zegt hij.

TROTS

De langjarige betrokkenheid is wel bijzonder en kenmerkend voor een partij als AM. “Het wordt door de betrokken partijen, onder meer de gemeente, corporaties en belegger, zeer gewaardeerd dat je langdurig betrokken bent en blijft. Ook als er zich tussentijds (financiële) crisissen voordoen. Dat je dan samen die periodes doorstaat en tot goede aanpassingen komt, die het wezen van het plan niet aantasten. Er zijn tussentijds zaken aangepast, maar de kwaliteit heeft er niet onder geleden.”

De trots op het bereikte resultaat is voelbaar. Jaap vertelt: “We zijn trots op het complete plaatje. Van de hoogwaardige architectuur en inrichting van de openbare ruimte, de diverse doelgroepen, de verschillende functies, et cetera. Maar het grootste compliment is toch wel dat de bewoners de wijk zo waarderen en dat het zo populair is geworden. Daar zijn we trots op.”

Jaap van Engelshoven

Plattegrond

Fase 1

Ceresstraat 132 appartementen/ woningen, 2009

Fase 9

CPO, locatie 10 woningen, 2024-2025

Fase 3

Den Hertogh, 55 appartementen en 14 herenhuizen, 2011

Fase 4

Brouwhof, 148 appartementen, 2013

Fase 5

Brouwhuis

Fase 2

30 herenhuizen

Fase 6

Drie hoefijzers Noord 109 woningen, 2021

Fase 7

Hendric, 124 appartementen 2022

Fase 8

Baronesse, 27 appartementen/ stadswoningen 2023

Oude kantoor Drie Hoefijzers

Huidig kantoor ABInbev/Brouwerij

Eddie Förster, Jeroen Hoefsloot en Eline Turèl

Drie Hoefijzers Zuid en Noord zijn deelgebieden van de gebiedsontwikkeling van de Bredase spoorzone CrossMark. De structuurvisie voor de spoorzone werd in 2005 vastgesteld. Langs de spoorlijn en de nieuwe Stationslaan zijn meerdere deelgebieden met ieder een eigen programma en ruimtelijke karakteristiek onderscheiden. De Gemeente Breda blikt terug.

Jeroen Hoefsloot was als afdelingshoofd Stedenbouw en Erfgoed binnen de Gemeente Breda vanaf het begin betrokken bij Drie Hoefijzers Zuid. “De stedenbouwkundige en de adviseur Erfgoed zaten in mijn team. We hebben intensief meegedacht met de ontwikkelaar over de stedenbouwkundige opzet, alsmede het behoud van erfgoed en de inrichting van de openbare ruimte.”

NIEUWE STEDELIJKE RUIMTES

“Breda wilde een schaalsprong maken en Drie Hoefijzers was het eerste deelgebied waar we een stedelijk gemengd milieu wilden realiseren, dichtbij het station en de binnenstad.

In Drie Hoefijzers Zuid was het behoud van de monumentale gebouwen, de iconen van de voormalige bierbrouwerij, van groot belang. Door de mix van historische en modern gebouwde objecten, meerdere woontypologieën en werkfuncties, horeca en een basisschool, is een levendige buurt met een geheel eigen karakter

ontstaan. Ik vind het resultaat zeer geslaagd, ook door de ruimtelijke opzet. Door de situering van bouwblokken zijn nieuwe stedelijke ruimtes ontstaan, naast het Ceresplein met de behouden grote bomen.”

ZICHTBARE BIJDRAGE

Eddie Förster, wethouder van (onder andere) Stedelijke Ontwikkeling, maakte de ontwikkeling van Drie Hoefijzers nog mee als gemeenteraadslid. “Als ik kijk naar de ambities die er lagen voor Drie Hoefijzers en hoe de plannen uiteindelijk gerealiseerd zijn, kan ik alleen maar constateren dat de gebiedsontwikkeling meer dan geslaagd is. We stellen als gemeente hoge eisen aan zaken als kwaliteit, mobiliteit, duurzaamheid en innovatie. Drie Hoefijzers scoort op alle punten en draagt zichtbaar bij aan de aantrekkingskracht van onze spoorzone. En daarmee aan een ander(e) stedelijk imago en identiteit.”

Wethouder Programmamanager Projectleider Gemeente Breda

ANDER TYPE WIJK

“De gemeente Breda is altijd actief betrokken in de ontwerpfase van een project, ook als de ontwikkelaar in the lead is. Meerdere disciplines worden daarbij ingezet”, vervolgt Jeroen Hoefsloot. “De inhoudelijke discussies waren scherp en productief. Het samenwerken met een toparchitect als Bert Dirrix is natuurlijk heel stimulerend.”

“Maar die discussies leidden wel tot een prachtig resultaat”, vult Eddie Förster aan. “Kijk maar eens naar de gevarieerde architectuur in Drie Hoefijzers Noord, met grondgebonden woningen en appartementen. Met mooie details die verwijzen naar het verleden van deze plek. Zo zijn de hekwerken van de Hendric voorzien van een motief van bierflesjes, verwijzend naar de historie van de plek. Ooit stonden hier duizenden kratjes opgeslagen van de voormalige bierbrouwerij De Drie Hoefijzers.”

“Onze stedenbouwkundige heeft bij het ontwerp voor Drie Hoefijzers Noord een belangrijke rol gespeeld.

Het uitgangspunt was om een ander type wijk te maken dan Drie Hoefijzers Zuid.

Met meer het accent op wonen in een groene context en bebouwing die hoger en intensiever wordt richting het station. De groenzone tussen bebouwing en spoorlijn is onderdeel van een grotere structuur. Het draagt bij aan het spoorlandschap, dat ook in het Stationskwartier bij het gerechtsgebouw en het multifunctionele complex 5TRACKS een belangrijk thema vormt.

Gedeeltelijk is het groen aangebracht op het dak van parkeergarages, vanuit de gedachte van zuinig ruimtegebruik.”

MEMORABEL

“Een memorabel moment vond ik de totstandkoming van het ontwerp voor de Hendric. Dit is een fors appartementengebouw op het snijpunt van Spoorlijn en Terheijdenseweg. Als gemeente keken we naar omvang, hoogte en detaillering, maar ook naar toekomstige bebouwing, bij Eureka en Faam en de stedenbouwkundige compositie. De monumentale bomen aan de Liniestraat vormen een stedelijke parkruimte, waaromheen hoge compacte bebouwing komt te staan. Hier krijgt de gewenste schaalsprong van Breda geleidelijk aan vorm. Drie Hoefijzers Noord en de Belcrumpoort zijn gereed, Eureka is in aanbouw, Faam in ontwikkeling. Uiterlijk in 2030 denken we aan deze kant van CrossMark klaar te zijn met uitvoering van de oorspronkelijke doelstelling om voormalig industriegebied te transformeren naar een nieuw hoogstedelijk gebied.”

HOGE EISEN

Eline Turèl, Projectmanager Ruimte en Vastgoedontwikkeling bij gemeente Breda is vanaf januari 2018 betrokken bij Drie Hoefijzers Noord. “Op het moment dat ik bij het project aanschoof, stond al veel vast: de woontypologieën, de inrichting van de openbare ruimte en natuurlijk de kwaliteit die we voor ogen hadden. De architecten hadden de opdrachten ook al gekregen en waren aan de slag gegaan, onder leiding van supervisor Bert Dirrix. De grootste uitdaging bij de bouw van 3HYN was dat de locatie zich zo dicht bij het spoor bevindt. De werkzaamheden aan de bouw van de Hendric of de parkeergarage konden direct invloed hebben op het functioneren van het spoorviaduct en de HOV-baan. Door hoge eisen te stellen aan de werkwijze van de aannemer en frequent te monitoren of de bouw effect had op het spoorviaduct en/of HOV-baan, hebben we de risico’s kunnen beheersen.”

Hoge eisen werden door de gemeente ook gesteld aan de inrichting van de openbare ruimte. Het ontwerp voor de buitenruimte, dat deels op het dak van een parkeergarage ligt, werd gemaakt in opdracht van de ontwikkelaar. Na oplevering is de buitenruimte overgedragen aan de gemeente om te beheren. Diverse gemeentelijke afdelingen toetsten het ontwerp en de realisatie hiervan op het gewenste kwaliteitsniveau, voordat de gemeente de buitenruimte overnam.

PRIJSWINNEND RESULTAAT

Eline Turèl kijkt terug op een intensief realisatietraject: “Op sommige momenten moet je intensief sturen, omdat bij een groot project met een hoog ambitieniveau in een complexe omgeving niet zomaar op routine gewerkt kan worden. Maar ook de zaken die onverwacht gingen spelen, hebben we samen kunnen oplossen, met een geweldig mooie woonbuurt als resultaat. Dat werd nog eens bevestigd omdat de Hendric in 2023 genomineerd was voor de BLAStprijs: de Bredase prijs voor landschap, architectuur en stedenbouw, een initiatief van het Bredase architectuurplatform BLASt.”

Eddie Förster

Wethouder

Stedenbouwkundige Diederendirrix

Bert Dirrix

Bert Dirrix heeft, namens Diederendirrix Architectuur & Stedenbouw, een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van Drie Hoefijzers Zuid en Noord. Zo’n twee jaar voor de oplevering van het definitief stedenbouwkundig ontwerp in 2007, zijn ze als bureau betrokken geraakt. “Mijn rol als stedenbouwkundig ontwerper was het vormgeven van het stedenbouwkundig ontwerp en het aandragen van de ontwerprichtlijnen voor een verdere uitwerking naar bouwplannen in de vorm van een beeldkwaliteitsplan.” Met zijn rol als supervisor van een ontwerpteam van architecten, zowel voor Zuid als Noord, speelde hij een centrale rol in het bewaken van de ontwerpkwaliteit en het coördineren van het creatieve proces. Daarnaast fungeerde hij als spilfiguur in overleggen met de gemeente en de Commissie Ruimtelijk Kwaliteit.

Volgens Bert was de opzet van het project om het voormalig brouwerijcomplex te transformeren tot een rijkgeschakeerd, binnenstedelijk woon- en werkmilieu. “Het was, samen met het Stationskwartier, één van eerste gebieden die binnen het kader van Via Breda tot ontwikkeling werden gebracht.” Een rijke mix van woontypes, woonvormen, appartementen en grondgebonden was nadrukkelijk uitgangspunt in zowel Zuid als Noord. “In Drie Hoefijzers Zuid was het bijzonder om de structuur te herstellen met zorgvuldig ontworpen straten en woongebouwen. In Noord lag de uitdaging in het ontwerpen van een geheel nieuwe woonbuurt die een sterke community vormt.”

De samenwerking met de opdrachtgever, de verschillende gemeentelijke instanties en de architecten, verliep in Bert zijn herinnering erg constructief. “Alle partijen waren overtuigd van de bijzondere mogelijkheden en kansen van beide

locaties.” “Er is een evenwichtige mix gecreëerd tussen woningen met tuinen en woningen met balkons, in een gebied dat zowel de hoofdstedelijke allure van de nieuwe stationszone uitstraalt als aansluit bij de schaal van de Singel aan de zuidzijde en het woongebied de Linie aan de noordzijde.”

DRIE HOEFIJZERS ZUID

In Zuid, langs de Singel, moesten de historische monumenten een nieuw leven krijgen binnen een eigentijdse omgeving. De aanwezigheid van een aantal monumenten zorgt ook voor een eigen identiteit van het gebied. “Aan de Ceresstraat, van oudsher de belangrijke oost-west verbinding in het Drie Hoefijzersgebied, ligt het merendeel van de monumenten uit het brouwerijverleden, waaronder het brouwhuis als meest prominente. Dat maakt de Ceresstraat tot de ruggengraat van het gebied.”

“Het principe van min of meer gesloten bouwblokken is het gekozen ordeningsprincipe, aansluitend op de historische stad van omsloten bouwblokken. De monumenten en bestaand gebouwen worden zorgvuldig ingepast, een logische ordening van straten en pleintjes zorgt dat Drie Hoefijzers Zuid vanzelfsprekend deel wordt van de historische stad. De pleintjes garanderen een vrij zicht op de monumenten en geven toegang tot de woonblokken aan het spoor die gezamenlijk voor een afschermende werking zorgen tegen het spoorweggeluid en zo een geluidsluw gebied borgen. Strategisch geplaatste hoogte-accenten verlevendigen het beeld en op de hoek van de Ceresstraat refereert het hoge woongebouw vrijelijk aan de toren van de voormalige St. Josephkerk.” Het was een balans tussen respect voor het verleden en de behoefte aan vernieuwing, waarbij het samenspel van oud en nieuw een harmonieus geheel vormde.

DRIE HOEFIJZERS NOORD

Noord, aan de overkant van het spoor, vertelde een ander verhaal. Hier was geen historisch erfgoed om te koesteren, maar een kans om een nieuwe gemeenschap te creëren. De uitdaging lag in het ontwerpen van een levendige woonbuurt die aansloot bij de grootstedelijke ambitie van de stationszone, maar tegelijkertijd een eigen identiteit behield. Bert Dirrix en zijn team werkten aan een mix van woontypes en woonvormen, waarbij groen en openbaar gebied centraal stonden. Het resultaat was een wijk die uitnodigend was, waar mensen zich thuis voelden en waar ontmoetingen werden gestimuleerd.

Jaren later, in maart 2015, is het voorlopig ontwerp van Noord gerealiseerd. “In de tussenliggende periode zijn er vele varianten gepasseerd.

Vooral ambitieuze hoogbouw in vele vormen. Wij als bureau zijn weer betrokken geraakt toen al die varianten op niets uitliepen en het ontwikkelingsplan van de Spoorzone door de gemeente zich meer concreet aftekende, met als centraal en belangrijke gegeven de nieuwe Spoorlaan tussen de Belcrumweg en Doornboslaan en het inpassingsplan voor het nieuwe station, met een duidelijk visie over een groen spoorlandschap als grens met de spoorweg.”

Zo ontstond het idee

voor een levendige woonbuurt die een brug slaat tussen de woonbuurt de Linie, het spoorlandschap en de binnenstad.

“Het gebied kent geen interessante artefacten het was een afgesloten bedrijfsterrein met loodsen. Nu ontstond de kans om en echte stedelijke laan te maken met statige panden en het eenzame Vuchtstraatje in te passen in de nieuwe buurt.”

ONTWERPKEUZES NOORD

“Het gebied is opgedeeld in twee bouwvelden, gescheiden door een royale groene doorgang naar het Faamplein en de Stationslaan. Het westelijke deel bestaat uit een stevig stedelijk woongebouw, de Hendric, dat aansluit bij de grootstedelijke aspiraties van de westelijke Spoorlaan met het station als markant middelpunt. Het andere bouwveld is een vriendelijk superblok, beginnend met een bescheiden appartementenblok tegenover de Hendric en overlopend in een buurt met grondgebonden woningen. Deze woonbuurt markeert de Spoorlaan met een hedendaagse variant van statige ‘herenhuizen’, kenmerkend voor mooie Bredase stadsstraten zoals de Baronielaan. Achter deze lange, continue gevelwand aan de Spoorlaan, was het intieme karakter van wonen met tuinen in relatie met het spoorlandschap uitgangspunt. Twee woonhofjes versterken dit beeld.”

UITDAGINGEN

Een project als deze kent ook uitdagingen. “In Zuid was het meest uitdagend het omgaan met de monumenten, hen een context bieden waarin ze volledig konden gloriëren en tegelijkertijd een bijzondere symbiose konden vormen met de nieuwe woongebouwen. In Noord was de samenwerking met de stedenbouwkundige en landschapsarchitect van de gemeente erg uitdagend en inspirerend: hoe hun ideeën over het integrale spoorlandschap van Via Breda zijn specifieke expressie en ruimte konden krijgen in het plan voor Drie Hoefijzers Noord.”

OPENBAAR GEBIED

Om een duurzame, veilige en prettige woonomgeving te creëren is veel aandacht gegeven aan de inrichting van het openbaar gebied. “Een erg belangrijk aspect in de planvorming en voor mij wezenlijk in het stedenbouwkundig plan, is het gebruik en de aard van het openbaar gebied. Een hoge verblijfskwaliteit met veel aandacht voor de bomen, heesters en planten. Mooie materialen zorgen voor plekken waar kinderen veilig kunnen spelen en ontmoetingen gestimuleerd kunnen worden. Het idee om wonen toch vooral ook als een opgave te beschouwen in het vormen een community, is daar debet aan. Vandaar ook dat in beide plandelen het omsloten hof een kenmerkend gegeven is wat overal terugkomt, zowel in de appartementen die allen een hof als centrale gemeenschappelijke ruimte hebben, als bij de woningen met tuinen die, zeker in Noord, grenzen aan een doorlopend autoluw parklandschap (samenwerkende landschapsarchitecten Zuid: Buro Lubbers –Noord: Burobol).”

PIONIERS

“Wat altijd een bijzonder hoopvolle gedachte is die altijd uitkomt: het feit dat na de intense struggle van ontwerp en realisatie, de eerste bewoners blij als pioniers hun intrek nemen in de woningen en zo de buurt tot leven wekken.”

Bert Dirrix

Kobbe Nouwens

Kobbe Nouwens, architect van woongebouw De Hendric, is vanaf de start van het ontwerpproces tot de oplevering betrokken geweest bij Drie Hoefijzers. Als architect heeft hij niet alleen oog gehad voor het creëren van een mooi wooncomplex, maar heeft hij ook rekening gehouden met de unieke omgeving waarin het gebouw zich bevindt.

De uitdagingen waren veelzijdig, met De Hendric omgeven door intensief verkeer, een busbaan, spoortracé en een spoorviaduct. “In het ontwerp moesten we dan ook rekening houden met geluid, trillingen, spoorveiligheid, et cetera. Bovendien wilden we het parkeren ondergronds oplossen om kwaliteit te verkrijgen op het maaiveld en hadden we te maken met een niet-rechthoekig perceel. Dit alles, in combinatie met het streven naar hoge woonkwaliteit en een goede aansluiting op het maaiveld, vormde een mooie uitdaging.”

Bij de start van het ontwerpproces was er volgens Kobbe al een goed stedenbouwkundig plan geformuleerd. “In het ontwerp hebben we bewust de randen van de ruimtelijke enveloppe gevolgd met de specifieke vorm van schuin weglopende rooilijnen.” Hoewel De Hendric is gelegen op een deel waar geen waardevolle gebouwen van de brouwerij staan of stonden, maakt het toch onlosmakelijk onderdeel uit van de identiteit van de brouwerijlocatie en omarmde het de rijke geschiedenis van de omgeving. “De historische gebouwen van de brouwerij met hun ambachtelijke kwaliteiten, vormden een inspiratie voor de architectuur en detaillering. De solitaire eigenschap van het bouwblok, wilden we benaderen door het geheel in één materiaalsfeer te ontwerpen. Ook de tegenovergelegen oude Faam-fabriek geeft de locatie een bepaalde industrieel historische identiteit.

We wilden hierbij op eigentijdse wijze aansluiten.

Zo kent het ontwerp een klassieke gevelopbouw van plint, middenbouw en kroon, geaccentueerd door verschillende diepten van de neggen en balkons, de verbijzonderingen in het gevelpatroon en het plaatselijk toepassen van gevellateien. Enerzijds sluit het plan hiermee aan op de baksteenarchitectuur uit de omgeving en anderzijds kent het hiermee een geheel eigen expressie. Samen met het (bier)flesjes-motief in het hekwerk geeft dit een bepaalde ambachtelijke waarde aan het plan.”

OPENBAAR GEBIED

Wat Kobbe en zijn team ook heel belangrijk vonden, was een gedegen aansluiting van het ontwerp op de locatie en de relatie tot het openbaar gebied. “De gebouwplint is zorgvuldig geactiveerd. Zo zijn de woonkamers van de 1e verdieping langs het spoor verlaagd en zijn de gemeenschappelijke fietsenstalling en huiskamer geadresseerd aan de openbare ruimte. Ook is er veel aandacht besteed aan de entreegebieden en de relatie met het binnenhof. Hoge met hout beklede ruimtes maken de entreegebieden betekenisvol en creëren verrassende doorzichten naar het binnenhof.”

Architect MAT architecten

Het zo goed mogelijk aankleden van de binnentuin, is waar Kobbe zich al vanaf het eerste moment van het ontwerpproces voor heeft ingezet: “Ik wist dat dit de sfeer en uitstraling van het binnenhof, en daarmee de woonkwaliteit, zou gaan bepalen. Ik ben dan ook heel blij met het resultaat; het is echt een mooie binnentuin geworden. Samen met de houten gevelbekleding en afgeronde galerijen ontstaat hierdoor, ondanks de hoogten van de binnengevels, een prettige sereen aandoende ruimte. Het binnenhof is onderdeel van een semi-openbare route die het binnenhof verbindt met het omliggende spoorlandschap. Het spoorlandschap vormt het aansluitende maaiveld tussen de bebouwing en het spoor. Hiermee staat De Hendric aan deze zijde van het plan mooi in het groen.”

INCLUSIVITEIT

Het gebouw, met een gevarieerd aanbod van woningen voor verschillende doelgroepen en de gemeenschappelijke voorzieningen, weerspiegelt Kobbe’s visie op inclusiviteit: “De woningen variëren in omvang en prijsklasse, van luxe appartementen tot kleinere studio’s en van alles daar tussenin. In het ontwerp is veel aandacht besteed aan collectieve voorzieningen

zoals een gemeenschappelijke woonkamer, entreegebieden, fietsenstalling en natuurlijk de binnentuin waar iedereen aan woont en elkaar kan opzoeken. Als architect wil ik bewoners hierbij niets opleggen maar wel de mogelijkheden aanbieden.”

Het resultaat mag er zijn. Waar Kobbe het meest trots op is? “Het totaalplaatje. Van de details tot het grotere gebaar, het voelt als een samenhangend geheel. We zijn trots op hoe De Hendric zich presenteert en voegt op zijn plek in de stad. En dat het met alle betrokkenen is gelukt om iets bijzonders toe te voegen aan de stad, ondanks de complexiteit van de locatie. Wij zijn dan ook trots op de vele waardering die De Hendric krijgt en op de nominatie voor de BLAStprijs 2023 voor het beste woongebouw van Breda.”

Nu, met De Hendric stevig verankerd in de stad, kijkt Kobbe hoopvol naar de toekomst. “Ik hoop dat De Hendric nog lang gewaardeerd zal worden,” zegt hij. “Het is een bijzonder deel geworden van Breda’s identiteit.”

Olaf Bakkers

Als acquisiteur van Achmea Real Estate (ARE), is Olaf Bakkers verantwoordelijk voor de aankoop van nieuwe projecten voor verschillende institutionele beleggers. Eind 2018 begonnen de gesprekken tussen ARE en AM over het mogelijk afnemen van appartementen in het Drie Hoefijzers-project. Nadat er een afsprakenbrief was ondertekend, gevolgd door een intentieverklaring (LOI), interne goedkeuring, een technische koopovereenkomst en laatste gesprekken met Jaap van Engelshoven en Wilko de Kruif, heeft ARE 68 appartementen en 68 parkeerplaatsen namens BPL Pensioen gekocht.

Olaf beschouwt Drie Hoefijzers als een interessante investeringsmogelijkheid voor ARE. Hij ziet de diversiteit aan woningtypen en de variatie in huurprijzen als aantrekkelijk, omdat het project daardoor een breed publiek aanspreekt. “Het project ligt op een super locatie in de stad en biedt een grote diversiteit aan wooneenheden voor diverse doelgroepen. Het project met z’n hoogwaardige uitstraling, een hoog voorzieningenniveau in de buurt en een goede ligging binnen Breda, is daarmee een aantrekkelijke belegging. Daarnaast past de acquisitie van het complex binnen de ambitie van BPL om energiezuinige woningen te kopen.”

Ook voor ARE is Drie Hoefijzers, en specifiek het gebouw Hendric, een bijzonder project: “Project Hendric vormt het slotstuk van een grotere gebiedsontwikkeling. Door de realisatie van zowel Hendric als de Baronesse, is een gebied afgerond waar de bewoners gelijk kunnen genieten van hun woning en de omgeving. Architectonische hoogstandjes zoals het fraaie metselwerk, de mooie binnentuin en de balkonhekjes in de vorm van bierflesjes, geven het project een unieke uitstraling.”

ONDERSCHEIDEN OP DE VASTGOEDMARKT

Om de Hendric succesvol te verhuren, paste ARE verschillende strategieën toe. “Er is een projectsite opgericht en ook op andere kanalen is aandacht besteed aan het onder de aandacht brengen van de woningen. Deze aanpak heeft ervoor gezorgd dat alle appartementen waren verhuurd vóór de oplevering. Zelf dachten we dat de splitlevelwoningen op begane grond aan de busbaan moeilijker verhuurd zouden worden, maar niets bleek minder waar: Uiteindelijk waren dat de appartementen die als eerste verhuurd waren. Zo zie je maar dat je van te voren heel veel kan bedenken maar dat het soms toch anders loopt.”

Volgens Olaf heeft de aantrekkingskracht van De Hendric ervoor gezorgd dat het project zich onderscheidt op de vastgoedmarkt. “Aspecten zoals duurzaamheid, de centrale ligging, nabijheid van openbaar vervoer, een gemeenschappelijke binnentuin, enzovoort, maken dit project uniek. We hebben de nadruk gelegd op deze kenmerken op de projectsite en op sociale media zoals Facebook.”

TROTS

“In een markt waar marges onder druk stonden is het AM en ARE gelukt om samen een haalbare businesscase op te stellen. Hierdoor is er een kwalitatief hoogstaand complex gerealiseerd waar koop en vrijesector huur samenkomt”, deelt Olaf trots. Wat betreft de woonbeleving binnen Drie Hoefijzers en specifiek De Hendric, vertrouwt Olaf erop dat mensen een rustige woonomgeving zullen ervaren, ondanks de nabijheid van het centrum en het station: “Op een steenworp afstand van het centrum en het station wonen de bewoners van de Hendric in een kwalitatief hoogstaand gebied. Architectuur en openbare ruimte zorgen voor een rustige woonbeleving midden in de stad.”

“In 2023 is project Hendric genomineerd voor de BLAStprijs. Het maakt ons trots dat wij namens onze klant kunnen investeren in een object dat in aanmerking komt voor een dergelijke prijs.”

Belegger Achmea Real Estate

Olaf Bakkers

Architect Atelier Brink

Liesbeth Brink

Al sinds 2016 is Liesbeth Brink, namens BRINK Architectuur en Stedenbouw B.V., betrokken bij de ontwikkeling van Drie Hoefijzers Noord. In eerste instantie werkte ze aan de stadswoningen aan de Stationslaan. Vanaf 2017 speelde ze een belangrijke rol bij het ontwerp van de Baronesse, een markant kopgebouw met negentien appartementen, acht stadswoningen en een horecaruimte.

Liesbeth benadrukt de visie van BRINK op hun missie om gebouwen en buurten te creëren die een waardevolle bijdrage leveren aan de stad en haar bewoners: “Onze focus ligt op het ontwikkelen van gebouwen die naadloos aansluiten op de stad, waar goed is gekeken naar een levendig programma op de begane grond, waar erkers of veranda’s een mooie overgang maken naar de straat en tegelijkertijd een extra ervaring geven voor de bewoner. Het gebruik van materialen die op een mooie manier verouderen, draagt hieraan bij.”

BARONESSE ALS VERBINDENDE FACTOR

Een schakel en een bemiddelaar in schaal en hoogte, is hoe Liesbeth het gebouw Baronesse beschrijft. “De Baronesse vormt de afsluiting van de statige drielaagse stadswoningen aan de oostzijde van de Stationslaan en is tegelijkertijd een schakel naar het grootstedelijke appartementengebouw de Hendrik en de stations-ontwikkeling aan de westzijde van de Stationslaan. Met haar trapsgewijze volume, van twee lagen aan de oostzijde tot vijf lagen aan de kop aan de westzijde, fungeert de Baronesse als

een robuust stadsblok dat de overgang maakt van grondgebonden stadswoningen naar een appartementengebouw. We vonden het van belang dat het ondanks haar verschillende programma één stoer blok zou worden, dat naast de hoogte ook in schaal de aansluiting met de grotere gebouwen kan maken.”

COMPLEXE KAVEL - UNIEKE WONINGEN

De uitdaging van het complexe terrein waarop de Baronesse is gebouwd, heeft volgens Liesbeth geleid tot het ontstaan van unieke woningen. “De driehoekige stedenbouwkundige footprint leverde een behoorlijk puzzel op en zorgde tegelijkertijd voor bijzondere, brede appartementen, over twee of drie beuken. Vaak zie je dat bijzonder moeilijke kavels ook unieke woningen opleveren. Wij zijn daar fan van. Het vergt een mentaliteit van plattegrondtijgers: blijven studeren en zoeken naar een combinatie van optimalisatie en ruimtelijke kwaliteit. Om tot keuzes te komen is in dat studieproces samen met de opdrachtgever AM heel grondig de ruimtelijke en gebruikskwaliteit van de ontwerpen afgewogen. Hierdoor kent het stadsblok van in totaal 27 woningen maar liefst 18 verschillende woningtypen.”

KARAKTERISTIEKEN

In tegenstelling tot het zuidelijke deel van Drie Hoefijzers, waren er in het noordelijke deel geen historische gebouwen die bleven staan. “Juist dan is het extra van belang om een sfeervolle omgeving te creëren en waar mogelijk verbinding te leggen met het bestaande of met de verhalen van de locatie. We benaderen een opdracht altijd vanuit de verhalen en karakteristieken van een plek; zij geven identiteit en aanleiding voor een architectuur die past. We hebben ons laten inspireren door de prachtige, stoere metselwerkarchitectuur van het voormalige hoofdkantoor van De Drie Hoefijzers in het zuidelijke deel.”

“Met de architectuur voegen we een laag toe aan een plek. Het verhaal van de brouwerij hebben we vertaalt naar een stoer, functioneel gebouw en hebben we gevangen in een patroon voor de hekwerken. Voor de voordeuren aan de Stationslaan en de te openen ramen, hebben we decoratieve hekwerken ontworpen.

FLESOPENERS

Eén van de kenmerken die de Baronesse bijzonder maakt, zijn de specifiek voor dit project ontworpen pui-hoge, decoratieve hekwerken bij de te

openen ramen, ontworpen door Atelier Brink. “Het unieke patroon van flesopeners verwijst naar de historie van de plek, net als het terugtrappende metselwerk bij de woningentrees aan de Stationsstraat dat is ontleend aan het voormalige hoofdkantoor van De Drie Hoefijzers.”

GEMEENSCHAPPELIJKE VERBONDENHEID

Het gevoel van gemeenschap en verbondenheid wordt bij de Baronesse op meerdere manieren gecreëerd. “We vonden het van belang dat de bewoners het gevoel hebben dat ze samen hier wonen. Daarom vormen de grondgebonden woningen en appartementen gezamenlijk één gebouw. Bovendien zijn er meerdere gemeenschappelijke ruimten, zoals de fietsenbergingen in de kelder en de parkeergarage, die gedeeld wordt met de Hendrik. Ook de gemeenschappelijke tuin met aangrenzende privétuinen aan de binnenkant van het blok draagt hieraan bij. Dit is een plek waar gezamenlijke activiteiten kunnen worden georganiseerd, omringd door de deels opengewerkte tuinmuur.”

Daarnaast zijn de appartementen rondom een gemeenschappelijk Atrium georganiseerd, waarvan een prettige, lichte plek is gemaakt die verbinding heeft met de tuin. “Door de vluchttrappenhuizen grenzend aan de tuin geheel transparant uit te voeren, hebben we ervoor gezorgd dat het atrium licht en ruimtelijke aanvoelt en doorloopt in de gemeenschappelijke tuin. Binnen zijn de wanden rondom het Atrium van een houten lattenwerk voorzien. Het glazen dak brengt daglicht tot ver beneden. Prettig thuiskomen.”

Een koffiebar op de hoek was een andere grote wens voor het project. “AM heeft zich hard gemaakt om deze functie ook te realiseren. De koffiebar is net naast de hoofdentree gelegen en biedt, naast een goede plek om samen te komen, reuring en uitzicht op de openbare ruimte, het plein en het spoorpark.” Hierdoor wordt ook een ander voordeel benadrukt,

met name voor de woningen aan het spoor. “In het ontwerpproces is uitvoerig gesproken, ook met de landschapsarchitect erbij, hoe het spoorpark zou kunnen functioneren voor de woningen en welke eisen dit stelt aan de overgang van de woningen naar het park en de inrichting van het park ter plaatse van de Baronesse. De grondgebondenwoningen hebben een iets verhoogt terras met mooie betonnen plantenbakken zodat ze afstand tot het voetpad hebben en meer privacy ervaren. Een langzaam breder wordend plein geeft bewoners ook plek om te zitten in het park en op het plein.”

Het is de manier

waarop het stadsblok aansluit op de omgeving

VAN TEKENING NAAR WERKELIJKHEID

Voor Liesbeth is één van de mooiste aspecten van het architectenvak de verwondering wanneer plannen die jarenlang zijn uitgedacht, werkelijkheid worden. “Er staat een stoer gebouw dat mede door het materiaalgebruik en de detaillering ook op de lange termijn een waardevolle toevoeging aan de stad Breda zal zijn. Eenzelfde verwondering zal je over een tiental jaren ervaren wanneer de bomen en jonge aanplant in het spoorpark tot volle bloei komt. Pas dan zal je de waarde van het totale project kunnen waarnemen.”

NIEMANDSLAND IS GETRANSFORMEERD

Er is een grote stap gezet in de stedelijke vernieuwing en verlevendiging van het gebied ten noorden en oosten van het station. Ik hoop dat met de jaren dit deel van de stad meer gaat behoren tot de binnenstad van Breda en een aanjager wordt voor de verdere ontwikkeling van de gebieden ten noorden van het station, met betere verbindingen en een sterkere identiteit.”

PRETTIG TOEVEN

“Wanneer mensen door Drie Hoefijzers wandelen, verwacht ik dat ze zullen ervaren dat hier wordt gewoond, dat het een levendige buurt is waar je je veilig voelt en je kunt verwonderen over de bijzondere details van de bouw, omringd door prachtig groen. Waar mensen de ruimte tussen de woning en de straat eigen hebben gemaakt met bankjes, bloempotten, speelgoed en barbecues. Kortom, dat het prettig toeven is.”

Liesbeth deelt haar trots over verschillende aspecten van het project. “Het is de manier waarop het stadsblok aansluit op de omgeving, op de grote en bijzondere appartementen. Bijna geen één woning is hetzelfde. We zijn ook trots op de sfeer en ruimtelijke beleving van het Atrium waar mensen elke dag weer van en naar huis gaan. En niet in de laatste plaats zijn we trots op onze opdrachtgever AM omdat het ambitieniveau hoog was en we dat grotendeels hebben kunnen waarmaken met elkaar.”

Voor Liesbeth vertegenwoordigt Drie Hoefijzers Noord meer dan alleen een bouwproject. “Met de ontwikkeling van 3 hoefijzers Noord is een groot stuk ‘niemandsland‘ weer gaan behoren tot het actieve deel van de stad!

Liesbeth Brink

Ontwerpers buitenruimte Landschappelijk Burobol

Roy Wouters en Thor Hendriks

De ervaren landschapsontwerpers Roy Wouters en Thor Hendriks werden in 2013 betrokken bij het Drie Hoefijzers-project. Samen met het team van AM en Diederendirrix Architectuur en Stedenbouw begonnen zij aan een uitdagende taak: het creëren van een buitenruimte die niet alleen de geschiedenis van dit gebied omarmt, maar ook aansluit bij de moderne behoeften van een stedelijke gemeenschap.

Het doel was om een ruimte te creëren die zowel de rijke geschiedenis als de moderne identiteit van Drie Hoefijzers weerspiegelt. Roy beschrijft: “De strategie was erop gericht om zowel het verleden van de plek, de brouwerijgeschiedenis, als het heden, het stedelijke spoorlandschap, zo goed mogelijk beleefbaar te maken in het landschap. Een landschap dat ruimte biedt voor wonen, verblijven en beleven.”

Vanaf het begin wilden ze de unieke geschiedenis van Drie Hoefijzers in het ontwerp laten doorklinken. Het erfgoed van Drie Hoefijzers was een bron van inspiratie voor ze. “De sfeer van het spoor, Via Breda, is terug te vinden in de rechte paden die als spoorrails door een landschap gaan van groene scheggen. De verwijzing naar de Brouwerij Drie Hoefijzers zit in details, zoals het waterelement met tap en patroon van zich vullende bierflesjes. De materialisatie en sfeer van de buitenruimte van Drie Hoefijzers, sluiten aan bij het spoorlandschap.”

UITDAGINGEN

Echter, het ontwerp bracht zijn eigen uitdagingen met zich mee. “Het landschap is opgespannen langs het spoor en de HOV-baan in een relatief

smalle ruimte. De uitdaging zat hem in het creëren van een aantrekkelijk landschap met veiligheidszones, geluidseisen en de beperkte ruimte voor het volle programma.” Maar met creatief denken en slim ontwerpen, slaagden ze erin om een aantrekkelijke en goed beheerbare openbare ruimte te creëren binnen de beperkte ruimte die beschikbaar was. “Door het landschap in te richten met licht gekantelde groene vlakken met zit- en speelranden, is zoveel als mogelijk ruimte gevonden om groene verblijfs- en speelplekken en brede speelstoepen te creëren in de openbare ruimte. Rondom de Hendric krijgt het landschap letterlijk meer ruimte. Het volledige dakpark bevindt zich op de onderliggende parkeerkelder, wat de nodige afstemming vergt qua toegestane gewichtsbelasting, wijze van afwatering en inrichting van groeiplaatsen voor de bomen en bloeiende kruiden. Het is gelukt om het stadspark te creëren aansluitend op de meander waarbij de aanwezigheid van de ondergrondse kelder geen enkele beperking voor de gebruiker heeft opgeleverd.”

Maar door middel van intensieve samenwerking met verschillende belanghebbenden, zijn er oplossingen gevonden voor deze uitdagingen. “Met name het dakpark was voor verschillende partijen onbekende materie. Door onze ervaring te delen en middels advisering, intensief overleg, veel uitwerkingen, onderbouwingen en excursies hebben we kunnen overtuigen om tot de uitvoering van het dak landschap over te gaan.”

MODERNE BEHOEFTEN

Het landschappelijk plan werd nauwkeurig afgestemd op de behoeften en wensen van de diverse toekomstige bewoners. “Brede speelstoepen aan de eengezinswoningen bieden ruimte voor jonge kinderen om te stoepkrijten, hinkelen of knikkeren. Op de aanliggende groene vlakken is speelaanleiding voorzien. De hellende grasvlakken door het hele plan maken het aantrekkelijk om te zonnen, spelen of picknicken. Ook in de verschillende hofjes in het plan is er een besloten, groene sfeer met ruimte voor zitten en spelen. Het waterelement met bierflesjes op de trap naar het park, wordt de publiekstrekker op warme dagen. De vele zitranden zorgen ervoor dat er altijd zitgelegenheid in de buurt is, maar ook dat de auto op aangename afstand van het trottoir wordt gehouden.”

De aansluiting van het landschappelijk plan op het omliggende gebied is zorgvuldig uitgewerkt. Zo is de verharding van de Stationslaan doorgetrokken in het plan en is er een brede vrije openbare ruimte ontstaan. Diverse boomsoorten zijn bewust gekozen om aan te sluiten op het aanliggende buitengebied, te zorgen voor biodiversiteit en schaduw.

Ook is rekening gehouden met de nabijheid van belangrijke infrastructuur, zoals de Bredase binnenstad en het station. “Dit hebben we gedaan door geluidsluwe gevels toe te passen en het maaiveld zo groen mogelijk en met taluds en schanskorven in te richten, zodat geluid zo veel mogelijk geabsorbeerd wordt. De routing en doorwaadbaarheid door het gebied, zorgen ervoor dat langzaam verkeer zich goed langs het spoor kan begeven.”

GESCHIKTE PLEK VOOR IEDEREEN

Roy benadrukt dat Drie Hoefijzers niet alleen een leefbare wijk is geworden, maar ook een waardevolle aanvulling op Breda als geheel: “Drie Hoefijzers biedt aan een grote groep mensen de gelegenheid om dicht bij het station en de binnenstad van Breda te wonen. Het project kent openbare ruimtes van verschillende maten en inrichtingen, zodat iedereen een geschikte plek kan vinden om buiten te zijn.”

MEMORABEL MOMENT

“Het resultaat zien van het waterelement met bierflesjes en een tap, was een mooi moment. We hebben daar met veel plezier aan gewerkt. Omdat het project in delen is uitgevoerd, was het telkens mooi om te zien hoe het zich heeft ontwikkeld.”

Roy Wouters

Aannemer BAM Wonen

Andy van Helden

Andy van Helden, werkzaam bij BAM Wonen - Bouwen Op Maat, is betrokken geweest in de ontwikkeling van de appartementencomplexen Hendric en Baronesse. Als projectmanager was hij samen met zijn collega’s verantwoordelijk voor de technische uitwerking van de 124 appartementen in Hendric en 27 appartementen in Baronesse. Later nam hij als projectleider de verantwoordelijkheid voor de realisatie van beide gebouwen op zich. De eerste plannen voor deze projecten dateren al van 2013, maar de daadwerkelijke bouw begon pas in september 2020. Met een inzet van ruim tien jaar is het een langdurig en intensief proces geweest.

Andy benadrukt het belang van de gezamenlijke inspanning: “Als BAM Wonen dragen wij samen met AM een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling en realisatie van de appartementen. Samen met de projectpartners, zowel in de ontwerp- als in de realisatiefase, hebben wij in bouwteam samengewerkt met een fraai eindresultaat.”

UITDAGINGEN VRAGEN OM OPLOSSINGEN

De uitdagingen tijdens de bouw waren divers en vroegen om creatieve oplossingen. Naast de beperkte ruimte op de bouwlocatie – vlak naast het spoor en de aangrenzende busbaan – wat logistiek de nodige uitdagingen met zich meebracht, vormde ook de bodemgesteldheid een enorme uitdaging waardoor bij de Hendric een speciale paalfundering noodzakelijk was.

“Met inbreng van kennis en expertise van onze collega’s van BAM Funderingstechniek, hebben wij hier een passende oplossing voor gevonden. Ook de stort van de keldervloer van de parkeergarage was een prestatie op zich van het uitvoeringsteam, onder barre omstandigheden werd ruim 3000m3 beton gestort op één dag, een logistieke operatie om trots op te zijn.”

PRESTATIE VAN FORMAAT

Het proces en de ontwikkeling van deze gebouwen is een memorabel proces geweest, zo beschrijft Andy: “Naast het feit dat beide gebouwen zijn ontwikkeld in een financieel spannende periode (bankencrisis kwam ten einde), waardoor haalbaarheid van de plannen lange tijd onzeker was, hebben wij de gebouwen gerealiseerd in een periode waarin wij geconfronteerd werden met de gevolgen van de coronapandemie en de oorlog in de Oekraïne. Beschikbaarheid van mensen en materialen, gingen als een rode draad door de realisatiefase. Desalniettemin is er door het projectteam en alle betrokken partijen een prestatie van formaat geleverd. Ik hoop oprecht dat de mensen trots zijn op ‘hun’ woning en de prachtige woonomgeving waarin ruimschoots ruimte is voor ontmoeten en samenzijn.”

Andy van Helden

Woningcorporatie

WonenBreburg

Woningcorporatie WonenBreburg

WonenBreburg is sinds 2013 eigenaar van het gebouw Brouwhof waarin 148 starterswoningen zitten die tegen bereikbare huurprijzen worden verhuurd. WonenBreburg is een toonaangevende organisatie die zich inzet voor betaalbare en kwalitatieve huisvesting in Breda en Tilburg. Met de nadruk op zekerheid en tevredenheid, streeft WonenBreburg ernaar om bewoners een prettige woonomgeving te bieden waarin zij zich thuis voelen. “Een prettige woonomgeving creëren we samen”, is een kernwaarde van de organisatie. Er wordt gestreefd naar een gezamenlijke aanpak waarbij bewoners actief worden betrokken bij het verbeteren en onderhouden van hun leefomgeving. Dit komt tot uiting in diverse initiatieven die bijdragen aan de leefbaarheid van de wijken.

Met ruim veertigduizend mensen gehuisvest in WonenBreburg-woningen en een huurderstevredenheid van 7,8, is het duidelijk dat hun aanpak werkt. De organisatie is actief in ongeveer zestig wijken in Tilburg en Breda en beheert circa zevenentwintigduizend woningen. De komende twaalf maanden start WonenBreburg met de bouw van duizend nieuwe woningen, wat een aanzienlijke bijdrage levert aan de woningvoorraad in deze steden. Bij WonenBreburg werken ongeveer vierhonderd toegewijde medewerkers, die zich dagelijks inzetten voor het welzijn van hun huurders.

De kern van WonenBreburg’s visie is het bieden van betaalbare, kwalitatief goede, duurzame en veilige woningen aan huurders met een beperkt inkomen. “Wij zorgen er vandaag voor dat WonenBreburg ook over vijftig jaar een thuis kan bieden,” verklaart de organisatie. Door een wijkgerichte aanpak draagt WonenBreburg bij aan de vitaliteit van buurten, met oog voor voorzieningen die gezondheid, vorming en participatie bevorderen. Betrokkenheid, duidelijkheid en vakmanschap vormen de kernwaarden van de organisatie. “Wonen in een prettige omgeving waar het schoon, heel en veilig is, dat is ons doel.” Het gaat niet alleen om de kwaliteit van de woning, maar ook om de leefbaarheid van de buurt. Of het nu gaat om het verminderen van zwerfvuil, het onderhouden van openbare ruimtes of het bevorderen van sociale cohesie, WonenBreburg investeert in de algehele kwaliteit van de woonomgeving.

WonenBreburg faciliteert initiatieven die de leefbaarheid verbeteren en bewoners met elkaar verbinden. Dit varieert van buurtfeesten

tot opruimacties, en van het ondersteunen van buurtcommissies tot het organiseren van activiteiten die de sociale cohesie versterken. “We willen dat bewoners zich veilig en thuis voelen in hun wijk”, aldus de organisatie.

In veel wijken zijn actieve bewonerscommissies die zich bezighouden met zaken zoals onderhoud en leefbaarheid. Daarnaast biedt WonenBreburg huurders de mogelijkheid om via digitale en live klantenpanels hun mening te geven over diverse onderwerpen. “Het helpt ons om te zien waar wij kunnen verbeteren en wat er leeft onder onze huurders.” Deze feedback is cruciaal voor het continu verbeteren van de dienstverlening.

WonenBreburg heeft speciale aandacht voor kwetsbare doelgroepen, zoals ouderen, mensen met een zorg- of begeleidingsvraag en

statushouders. “Wij bieden woningen aan mensen die anders moeilijk aan een woning kunnen komen.” Deze woningen zijn vaak onderdeel van reguliere woonwijken, waardoor integratie en inclusie worden bevorderd.

Met een sterk commitment aan duurzaamheid en community building, kijkt WonenBreburg vooruit naar de toekomst. Het bouwen van nieuwe woningen en het onderhouden van bestaande woningen gebeurt met oog voor duurzaamheid en energiezuinigheid. “Wij willen dat WonenBreburg een thuis blijft bieden, niet alleen voor de huidige generatie, maar ook voor de generaties die nog komen.”

Projectontwikkelaar

Verkoopmanager AM

Femke de Laat en Frederik Lokker

Femke de Laat is vanaf 2021 als verkoopmanager betrokken bij de laatste fasen van Drie Hoefijzers Noord, zijnde de verkoop en nazorg van de gebouwen Hendric en Baronesse. Frederik Lokker is vanaf 2021 betrokken als projectontwikkelaar bij Drie Hoefijzers Noord om de realisatie van de gebouwen Hendric (124 appartementen) en Baronesse (28 appartementen en stadswoningen) - inclusief de ondergrondse parkeergarage en daktuin - te begeleiden, alsmede het woonrijp maken van het gehele openbaar gebied aan te sturen.

“Drie Hoefijzers in Breda is een binnenstedelijke gebiedsontwikkeling, waarbij het voormalig fabrieksterrein is herontwikkeld tot een levendig stedelijk gebied met wonen, werken en levendigheid,” vertelt Frederik. AM nam in 2005 het initiatief om deze locatie van de voormalige brouwerij ABInbev te kopen. “In een periode van twintig jaar heeft AM dit terrein, ondanks sterk wisselende marktomstandigheden, omgevormd tot een nieuw stuk binnenstad,” voegt hij toe.

Dit weerspiegelt volgens hem wat AM doet als gebiedsontwikkelaar met impact.

VISIE EN ONTWIKKELING

De Drie Hoefijzers-locatie heeft vanwege de spoorlijn een zuidelijk en een noordelijk plangebied. “Het zuidelijke plandeel rondom het Ceresplein kreeg nieuwbouw die harmonieert met de karakteristieke gebouwen aan de Bredase singels,” legt Femke uit. “Daarbij hebben de monumentale gebouwen een nieuwe bestemming gekregen, waardoor het karakter van de brouwerij locatie behouden is.” Aan de

noordzijde van het spoor, bij de Stationslaan, sluit het gebied aan op de stedelijke hoogbouw van het gebouw Hendric en verloopt af naar de laagbouw van de Baronesse, passend bij de bestaande omgeving. “Kortom: een stedenbouwkundige opzet die aansluit op spoorlijn, station en de wijk Doornbos-Linie”, omschrijft ze.

OPENBAAR GEBIED

“Het openbaar gebied is hoogwaardig ingericht vanwege de ligging tegen het centrum van Breda en het Spoorpark Breda,” zegt Femke. “Naast het spoor liggen geen achterkanten van gebouwen en/of afzonderlijke tuinen, maar ligt een doorlopend park, met groene elementen zoals bomen, kruiden en grassen.” Dit park is er niet alleen voor de reizigers, maar ook voor stadsbewoners en bezoekers. “Op veel plekken zijn er verwijzingen naar de voormalig brouwerij, zoals hoefijzers in hekken en een waterelement met een ‘biertap’ in de daktuin tussen de Hendric en de Baronesse,” voegt Femke toe.

UITDAGINGEN EN SAMENWERKING

Een binnenstedelijke gebiedsontwikkeling als Drie Hoefijzers in een stad als Breda met veel bestaande ruimtelijke kwaliteiten, vraagt om een hoge kwaliteitsambitie in architectuur van gebouwen en openbaar gebied. “De uitdaging is hierbij om een hoge kwaliteit te maken, die ook betaalbaar en daarmee maakbaar en uitvoerbaar is. Dit lukte door een langjarige open en constructieve samenwerking met de Gemeente Breda en andere partners,” zegt Frederik. “In een gebiedsontwikkeling zijn er immers veel uitdagingen die samen opgepakt moeten worden, waarbij je als samenwerkende partners echt elkaars hand moet vasthouden.”

GEMEENSCHAPSGEVOEL

Drie Hoefijzers is ontworpen als een levendig gebied met een mix van functies met horeca, kantoren, woningen en een openbaar gebied met volop ontmoetingsmogelijkheden. “De gebouwen hebben een alzijdige uitstraling, zoals de Hendric met een transparante fietsenstalling, kantoren aan de Stationslaan en woningen aan de spoorzijde,” vertelt Femke. “Ook hebben ze in dit gebouw een ontmoetingsruimte voor de bewoners gerealiseerd. Daarnaast zijn er rondom de daktuin veel zitgelegenheden opgenomen voor ontmoeting”, voegt ze toe.

POSITIEVE REACTIES

“We krijgen vaak positieve reacties van mensen die het gebied bezoeken,” vertelt Femke. Frederik vult aan: “Tijdens één van de rondleidingen gaf iemand van de Gemeente Breda het project Drie Hoefijzers een flink compliment, door aan de genodigden te melden dat de Drie Hoefijzers een toonbeeld van gebiedsontwikkeling is,” zegt hij trots. “Een betere ambassadeur en promotie bestaat er niet.”

TROTS OP DE REALISATIE

Vanaf 2021 hebben Frederik en Femke gewerkt aan de gebouwen Hendric en Baronesse en het bouw- en woonrijp maken. De start van deze gebouwen is in 2020 begonnen met de bouw van de parkeergarage en het gebouw Hendric en vervolgens is er in één continue bouwstroom doorgebouwd met de uitbreiding van de parkeergarage en het gebouw de Baronesse. “In feite is dat één bouwperiode van 3,5 jaar voor de aannemer BAM geweest met verschillende deelopleveringen van de woningen. Dat is op zich bijzonder, maar ook de omstandigheden fysiek (nabijheid spoorlijn, busbaan, Terheijdenstraat, Stationslaan) alsook de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne, zorgden voor de nodige uitdagingen.” Ondanks slapeloze nachten is het resultaat prachtig. “Nu staan er mooie gebouwen en ziet het openbaar gebied er top uit. De weg er naar toe is alweer (bijna) vergeten.”

Bewoner Hendric

Frits Pilzecker

Frits Pilzecker is een bewoner van het gebouw de Hendric. Frits heeft de transformatie van het gebied van dichtbij meegemaakt, van de eerste plannen tot de voltooiing van zijn eigen woning. Als voormalig medewerker van de gemeente Breda en nu als bewoner, heeft hij een unieke kijk op de ontwikkelingen en de impact hiervan op het dagelijks leven in deze nieuwe, levendige woonomgeving.

Frits kwam voor het eerst in aanraking met de plannen voor Drie Hoefijzers toen hij nog bij de gemeente Breda werkte: “Ik werkte op het gebied van Mobiliteit maar zag bij mijn collega’s van Stedenbouw de eerste schetsen voor het stedenbouwkundig ontwerp van het gebied. Eerder was er sprake van om op de plek waar nu de Hendric staat een ‘buslus’ te maken, om het hoogteverschil tussen spoortunnel en busperron in het nieuwe station te overbruggen. Het leek mij nogal een uitdaging om op zo’n langgerekte strook tussen het spoor en de nieuwe Stationslaan een aantrekkelijk woongebied te maken. Ik had op dat moment eerlijk gezegd nog geen idee om in dat gebied te gaan wonen.”

AANTREKKINGSKRACHT VAN DRIE HOEFIJZERS

De ontwikkeling van de Hendric bleek echter perfect te passen in het zoekplaatje van Frits en zijn partner. “Wij woonden al enige tijd in Westerpark, maar wilden naar een appartement in een omgeving met meer levendigheid en reuring was,” legt hij uit. Na het zien van de eerste schetsen tijdens een informatieavond, roken ze hun kans. “Zo’n plek vlak bij de binnenstad en het station in een omgeving waar heel veel nieuwe dingen gebeuren, was precies wat wij zochten. Toen we later de tekeningen van de Hendric zagen, waren we verkocht. We vielen voor de originele, niet alledaagse plattegrond van wat nu ons appartement is geworden.”

HARMONIE VAN OUD EN NIEUW

De unieke mix van oud en nieuw in Drie Hoefijzers speelde een belangrijke rol in hun beslissing om daar te gaan wonen. “De mooiste dingen ontstaan juist in een omgeving waar verschillende milieus elkaar raken,” aldus Frits. Hij waardeert vooral hoe elementen van de voormalige brouwerij zijn geïntegreerd in de architectuur en kijkt uit naar verdere ontwikkelingen zoals de bouw van Eureka!, Faam en de Harley-locatie. “Met het behoud van een paar originele stukjes hekwerk en muur, ademt dat laatste plan de industriële historie van het gebied. Wij vinden het helemaal mooi worden als in dit nieuwe stadsdeel en in de aanwezige oude bebouwing ook nog leuke eethuisjes en restaurants komen.”

CORONAPANDEMIE

De bouw van het laatste deel van Drie Hoefijzers vond plaats tijdens de coronapandemie, waardoor toekomstige bewoners de bouw alleen op afstand konden volgen. In die periode konden geen bijeenkomsten worden georganiseerd voor toekomstige bewoners en konden we de bouw alleen op afstand volgen. Maar tijdens onze weekendbezoekjes aan de bouw kwamen we al in contact met meer mensen die een appartement in de Hendric hadden gekocht”, herinnert Frits zich. “Bij de oplevering waren de beperkingen gelukkig voorbij. Toen begon de tijd van inrichten en verhuizen. Dat was tamelijk hectisch, zeker als alle nieuwe bewoners tegelijk gebruik willen maken van de lift.

Het was bijzonder voor Frits dat hij zijn appartement pas voor het eerst kon betreden toen het al behoorlijk ver klaar was vanwege de coronamaatregelen. “De uitstraling van het appartement en het uitzicht bleken van binnenuit minstens zo mooi, als we van buitenaf vermoedden.” Hij waardeert ook het contact met de uitvoerders van BAM, die bereid waren om naar oplossingen te zoeken. “Wij aarzelden in het begin een beetje om hen te benaderen, maar toen we dat deden, bleken ze erg bereidwillig om binnen de mogelijkheden te zoeken naar oplossingen. Misschien kwam het door de grote zak met chocoladerepen die we de eerste keer hadden meegenomen.”

ONTWIKKELING VAN DE GEMEENSCHAP

Frits hoorde veel positieve verhalen van vrienden en bekenden (veelal jonge gezinnen) die eerder naar Drie Hoefijzers waren verhuisd. “In ons eigen complex komt dat nog moeizaam van de grond,” zegt hij. “Er is een gemeenschappelijke ruimte waar zowel kopers als (particuliere) huurders gebruik kunnen maken. Voordat het zover was, moest er echter nog heel wat gebeuren aan de inrichting. Het groepje mensen dat actief is, blijft beperkt. Ook zien we de eerste huurders na een jaar alweer vertrekken. Een (h)echte gemeenschap is dus nog wel een uitdaging.” Zelf hebben ze vooral bijgedragen aan het verfraaien van het gebouw: “Zo zijn de beide entrees met Kerstmis mooi versierd en zijn er plannen voor het verder aankleden ervan.”

OPENBARE RUIMTE

Frits is positief over het samenhangende ontwerp van de openbare ruimte en het gebruik van groen. “Dat draagt zeker bij aan de kwaliteit van het gebied,” zegt hij. Toch heeft hij ook kritiek: “Het valt hem wel op dat zo’n bouwtraject lang duurt

voordat het in zijn geheel afgerond is.” Ondanks dat, vindt hij de daktuin op de parkeerkelder en het pleintje met de koffie- en broodjeszaak en een mooie waterpartij is die herinnert aan het verleden van het gebied, fraaie toevoegingen.

Een van de grootste verrassingen voor Frits was de relatieve rust van de plek. “En dat terwijl er best het nodige verkeer is in het gebied. De isolatie van onze woning is zo goed, dat we nauwelijks iets merken van de bussen op de busbaan en het verkeer op de Stationslaan. De meeste auto’s zie je in de ochtend- en avondspits. De rest van de dag valt het mee”, legt hij uit. Het geluid van goederentreinen is volgens hem echter wel hoorbaar, maar: “Ach, we wilden tenslotte een beetje meer reuring.”

EIGENZINNIGE UITSTRALING

Frits ziet de toekomst van Drie Hoefijzers rooskleurig. “Wij denken dat Drie Hoefijzers door zijn eigenzinnige uitstraling alles in zich heeft om een aantrekkelijk woongebied te zijn en te blijven,” concludeert hij. “Zeker in combinatie met de bestaande oude bebouwing en de andere gebiedsontwikkelingen in de buurt, zal er een heel nieuw woonmilieu ontstaan dat Breda nog niet kent.”

Colofon

De Drie Hoefijzers is een ontwikkeling van:

AM gebiedsontwikkeling

Gemeente Breda en alle samenwerkende partners.

We willen iedereen bedanken voor hun aandeel in dit project.

Design: Vamoz Digital Agency