Κ ΑΛ Υ Μ Ν Ι Α Κ Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Α
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
-438-
ΧΡΟΝΙΚΑ
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΕΤΙΑ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΕ
Ξεχωριστές ομορφιές της Καλύμνου: Μυρτιές - Τέλενδος. Φωτογραφία: Στάθης Κλήμης
-439-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
-440-
ΧΡΟΝΙΚΑ
Ο Παντελής Ηλία Καμπούρης
Ένας εκλεκτός Καλύμνιος της Διασποράς και η αξιοποίηση του λαογραφικού υλικού που μας άφησε
Κ
άθε φορά που το Αναγνωστήριο εκδίδει ένα βιβλίο είναι φυσικό να νιώθουμε κάποια ικανοποίηση. Η πρόσφατη όμως έκδοση του λαογραφικού υλικού που μας άφησε ο αείμνηστος Παντελής Ηλία Καμπούρης, με τίτλο «Από την παλιά Κάλυμνο», μας δίνει ξεχωριστή χαρά. Και τούτο, γιατί εκπληρώσαμε ένα μεγάλο χρέος προς τον εκλεκτό εκείνο Καλύμνιο της Διασποράς και αθεράπευτο νοσταλγό του γεννησιμιού του τόπου. Γεννήθηκε στο Βαθύ το 1913, σε μια εποχή που ο παραδοσιακός τρόπος ζωής ήταν ακόμα καθημερινό βίωμα των ανθρώπων. Στα πρώτα εφηβικά του χρόνια έφυγε με την οικογένεια του στην Αθήνα. Πολλοί άλλωστε ήταν εκείνοι που εκπατρίζονταν τότε, λόγω του σκληρού ιταλικού καθεστώτος. Αργότερα, φοιτητής ακόμα της Μαθηματικής Σχολής 1 και ενεργός πάντοτε πατριώτης, θα είναι από τους πρώτους που θα καταταγούν στο Σύνταγμα Δωδεκανησίων και θα συμμετάσχει στη συνέχεια στην Εθνική Αντίσταση. Μετά τον πόλεμο, σε μια εποχή σύγχυσης και εθνοκαπηλείας, ο Παντελής Καμπούρης, αντί για τη δικαίωση, για την προσφορά του στον Αγώνα, θα αντιμετωπίσει, όπως πολλοί αγωνιστές και γνήσιοι πατριώτες, τη δυσπιστία. Θα ξενιτευτεί έτσι το 1948 στην Αμερική, όπου θα εγκατασταθεί μόνιμα και θα δημιουργήσει τη δική του οικογένεια. Τη μεγάλη του όμως αγαπημένη, την Κάλυμνο των παιδικών του χρόνων, δε θα την ξεχάσει ποτέ. Θα την κουβαλάει πάντοτε μέσα του σαν πολύτιμο φυλακτό, 1. Εκ παραδρομής στο βιογραφικό του, που παραθέσαμε στο βιβλίο του , αναφέρεται ως φοιτητής της Νομικής Σχολής.
-441-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
διατηρώντας μαζί της ακατάλυτους δεσμούς. Ζούσε με την οικογένεια του στην Atlanta της Georgia,
όταν, το 1982, πληροφορήθηκε για το διαγωνισμό συλλογής λαογραφικού υλικού, που είχε τότε προκηρύξει το Αναγνωστήριο. Εμπνευστής της ιδέας εκείνης ήταν ο αείμνηστος πανεπιστημιακός, Δάσκαλος και ένθερμος φίλος του Αναγνωστηρίου, ο Γιάννης Κακριδής, που είχε μάλιστα προσφέρει και τον οβολό του για τα σχετικά βραβεία. Στο κάλεσμα εκείνο του Αναγνωστηρίου είχαν ανταποκριθεί τότε η κ. Θεμελίνα Καπελλά, η αείμνηστη Νίκη Μπιλλήρη και βέβαια ο Παντελής Καμπούρης.Γράφει ο ίδιος στο Δ.Σ του Αναγνωστηρίου, στις 13 Απριλίου 1982. «Με μεγάλη χαρά διάβασα στη ¨Δημοκρατική Κάλυμνο¨για το διαγωνισμό Καλύμνικου λαογραφικού υλικού και πολύ με συγκίνησε η ευγενική προσφορά του καλού μας φίλου και μεγάλου ανθρώπου, καθηγητή κ. ΙωάννηΚακριδή, που είχα την τιμή να τον γνωρίσω, να κουβεντιάσουμε και να του τραγουδήσω μερικά καλύμνικα, κατά το ταξίδι μας στη μαγευτική Τέλενδο, απ’ όπου απολαύσαμε το σούρουπο και το ανυπέρβλητο θέαμα της Καλύμνου μας ... » Είχαμε την τύχη να ακούσουμε κι εμείς τον Παντελή Καμπούρη, όταν ζούσε, να αφηγείται παλιές ιστορίες και να τραγουδά καλύμνικα τραγούδια με τη δυνατή και αντρίκια φωνή του. Και δεν αποκλείεται, εκείνη τη βραδιά στην Τέλενδο, ο αείμνηστος καθηγητής να εντυπωσιάστηκε τόσο, ώστε να συνέλαβε την ιδέα για την ανάγκη συλλογής του λαογραφικού πλούτου του νησιού μας. Κλεισμένος, λοιπόν, σ’ ένα δωμάτιο του σπιτιού του, εκεί στη μακρινή Atlanta������������������������������������������ ������������������������������������������������� αφιερώνει τον ελεύθερο του χρόνο καταγράφοντας με απίστευτη υπομονή και επιμέλεια το θησαυρό που διαφύλασσε στο ¨χρονοντούλαπο του μνημονικού¨ του. Βιώματα
-442-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
και μνήμες από την παλιά Κάλυμνο. Και δεν αρκέστηκε στα γραπτά του κείμενα… Με την αυθεντική καλύμνικη ντοπιολαλιά του αφηγήθηκε τα παραμύθια του και τραγούδησε τα τραγούδια χωρίς όργανα, ηχογραφώντας οκτώ κασέτες συνολικής διάρκειας έξι ωρών. Και όταν πια με πολύ κόπο τελείωσε την καταγραφή του λαογραφικού υλικού, αλλά και τη συλλογή του με πέντε περίπου χιλιάδες λέξεις του παλιού καλύμνικου ιδιώματος, καθώς και τα τοπωνύμια της Καλύμνου, τα ‘στειλε όλα στο Αναγνωστήριο για την αξιοποίησή τους. «Και τώρα, αγαπητοί μου,» μας έγραψε τότε, «αισθάνομαι κάπως ήσυχος και ξελαφρωμένος, γιατί ξέρω ότι το υλικό αυτό βρίσκεται καλά φυλαγμένο και προσιτό στη διάθεση του κάθε μελετητή και ερευνητή της λαογραφίας…» Χτυπημένος από καιρό από την επάρατη νόσο, θα επιστρέψει λίγο αργότερα στο νησί. Καθημερινά σχεδόν περνούσε από το Αναγνωστήριο και καμάρωνε για τις δραστηριότητές του. Έκανε μάλιστα και κάποιες ομιλίες. Με τον δωρικό, λιτό του λόγο μας μίλησε για τον Σκεύο Ζερβό, όπως τον έζησε, και για την Εθνική Αντίσταση. Ακόμα, στα «Καλυμνιακά Χρονικά» εκείνης της περιόδου δημοσιεύτηκαν αξιόλογες εργασίες του. Αντιμετωπίζοντας τις αντιξοότητες της ζωής με αισιοδοξία, θα αντιπαλέψει την ασθένειά του με καρτερικότητα. Θα φύγει τελικά από τη ζωή τον Αύγουστο του 1985. Τα ιερά χώματα του αγαπημένου του νησιού θα τον σκεπάσουν για πάντα, εκεί στο κοιμητήρι του Αγίου Μάμμαντος… Προτού φύγει, μας ζήτησε να του δώσουμε μιαν ιερή υπόσχεση. Πως δε θα πάνε χαμένοι οι κόποι του… Το λαογραφικό υλικό που με τόση υπομονή και αγάπη για τον τόπο του είχε συγκεντρώσει ,θα ρχόταν η ώρα να αξιοποιηθεί… -443-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε.. Όλο αυτό το χρονικό διάστημα τα χειρόγραφά του περίμεναν σ’ ένα από τα ντουλάπια του Αναγνωστηρίου2… Φυλαγμένα πάντα με φροντίδα και ποτέ λησμονημένα… Οι δυσκολίες που παρουσίαζε η επεξεργασία και η προετοιμασία του υλικού ανέβαλαν συνεχώς την έκδοσή του. Μέχρι που ήρθε και γι’ αυτό το πλήρωμα του χρόνου… Η πρόσφατη λοιπόν έκδοση του Αναγνωστήριου ¨Από την παλιά Κάλυμνο¨, με τα τέσσερα CD’s που τη συνοδεύουν, ήρθε να αξιοποιήσει ένα μεγάλο μέρος του λαογραφικού πλούτου που μας άφησε. Ως τα τέλη του 2011 ελπίζουμε να έχει τελειώσει και η επεξεργασία του γλωσσικού υλικού που μας άφησε και για το οποίο γράφουμε στον απολογισμό του Αναγνωστηρίου για τη χρονιά που πέρασε. Σε επιστολή του, το Μάιο του 1982,προς τον τότε Πρόεδρο του Αναγνωστηρίου, τον αείμνηστο Γιώργο Σακελλαρίδη, έγραφε : «Χαίρω που αξιώθηκα να καταγράψω αυτά που είχα στο μυαλό μου, άτακτα μεν και ανακατεμένα, αλλά είναι εκεί κάπου γραμμένα και αργά ή γρήγορα θα γίνουν αντικείμενο μελέτης και έρευνας, σε όποιον ή σε όποιους θελήσουν να γράψουν για τη λαογραφία μας… Το ένιωθα σαν ατομικό χρέος τιμής για τον τόπο μας και χαίρω που το ξεπληρώνω. Τώρα ξαλάφρωσα και ξένοιασα από την έννοια να μην ξεχαστούν…» Είναι ανθρώπινο να χαιρόμαστε κι εμείς σήμερα, που, μαζί με άξιους συνεργάτες μας, αξιωθήκαμε να εκπληρώσουμε το δικό
2. Ένα μέρος από τα τραγούδια του είχαν περιληφθεί στο βιβλίο του κ. Γιώργου Χατζηθεοδώρου- έκδοση κι αυτό του Αναγνωστηρίου- ¨Τραγούδια και σκοποί στην Κάλυμνο¨(1989)
-444-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
μας χρέος προς τον ωραίο εκείνο συμπατριώτη και άνθρωπο.
Ιανουάριος 2011
Κυριάκος Κ. Χατζηδάκης
-445-
Προβέζα στο Καντούνι... Φωτογραφία: Μιχάλης Πάου
Καλλιόπη Ταυλαρίου - Καλογιάννη.
Ε
ιδική εκδήλωση διοργάνωσε ο Μητροπολίτης Λέρου – Καλύμνου και Αστυπαλαίας κ. Παΐσιος, την 17η Ιανουαρίου 2010, για να αποτίσει τιμή στην Καλυμνιά αρχόντισσα και ανθρωπίστρια κ. Καλλιόπη Ταυλαρίου - Καλογιάννη. Το ανθρωπιστικό της έργο επιμελήθηκε, κατέγραψε και παρουσίασε στην εκδήλωση, η κ. Ελένη Βάλλα-Σταυροπούλου, συντ/χος τραπεζικός, Πρόεδρος του Συλλόγου Εθελοντών Αιμοδοτών και Δωρητών Οργάνων Σώματος «ο Άγιος Παντελεήμων» και Πρόεδρος του Παραρτήματος της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας. Με το μεγάλο πρόβλημα των ενδεών στο νησί μας ήλθε αντιμέτωπη η κ. Καλλιόπη Ταυλαρίου – Καλογιάννη στα 1959, χρονιά που ήταν Δήμαρχος ο σύζυγός της αείμνηστος Αντώνης Καλογιάννης. Αφορμή στάθηκε η επαφή με τον κόσμο που πηγαινοερχόταν από το σπίτι της για να ζητήσει βοήθεια από το Δήμαρχο. Τότε σκέφθηκε πώς θα μπορούσε να ανακουφιστεί η φτώχεια που υπήρχε την εποχή εκείνη στην Κάλυμνο. Πολλά χρόνια μετά, η ίδια θυμάται και διηγείται: «Δεν άντεχα να ξυπνώ κάθε πρωί και να με περιμένουν στην αυλή του σπιτιού μου άνθρωποι που να λένε «πεινώ» και να ζητούν ένα κομμάτι ψωμί. Πήγα λοιπόν στο Δεσπότη μας τον Μακαριστό Ισίδωρο και του μετέφερα τη σκέψη μου να δώσουμε ένα πιάτο φαΐ σ΄ αυτούς τους ανθρώπους. Κι εκείνος με τη σειρά του μου’ πε: «Βάλε μπροστά κυρία Καλλιόπη και εγώ είμαι δίπλα σου». Η Τράπεζα Αγάπης, το «Συσσίτιο Των Γερόντων», συστάθηκε με δική της πρωτοβουλία και λειτούργησε για πρώτη φορά το 1959, σε αίθουσα που παραχωρήθηκε από το Δήμο, απέναντι από το σπίτι της. Συστεγάστηκε τότε με τον Οδηγισμό, στο κτίριο που στεγάζεται σήμερα το 3ο Νηπιαγωγείο.
-447-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Εκεί, με μοναδικό σκοπό να κάνουν την αγάπη πράξη, εργάστηκε συλλογικά με μια πλειάδα γυναικών, με τη στήριξη της ανθρωπιστικής Οργάνωσης Care, της τοπικής μας κοινωνίας και της Εκκλησίας μας, η οποία παραχώρησε στο συσσίτιο τις εισπράξεις του Ταμείου του Αγίου Παντελεήμονα. Έτσι κατάφεραν σε πολύ δύσκολες εποχές, σ’ εκείνο το χώρο, να χορτάσουν «την πείνα του φτωχού» για περισσότερο από 10 χρόνια! «Κάθε μέρα», λέει ή κυρία Καλλιόπη, «καταφέρναμε, με τη δύναμη του Θεού και τη βοήθεια των ξεχωριστών γυναικών που ήταν κοντά μου, να μοιράζουμε περίπου 200-250 μερίδες φαγητού στην Πόθια και 20-30 μερίδες στο Χωριό και Μπροστά, κυρίως σε γέρους και γριές, αλλά και σε πολλές οικογένειες με πολλά παιδιά». Και συνεχίζει τις αναμνήσεις της από εκείνη τη δύσκολη περίοδο η κ. Καλλιόπη: «Το πρώτο γεύμα έδωσε ο Μακαριστός Ισίδωρος, ακολούθησα εγώ και ο Αντώνης και μετά όλη η χρονιά πέρασε με δωρεές-γεύματα των συμπολιτών μας. Διοργανώναμε χορευτικές βραδιές με εισιτήριο και μαζεύαμε αρκετά χρήματα. Καλύμνιοι της Αθήνας έστελλαν κι αυτοί χρήματα. Όλοι οι Καλύμνιοι κουβαλούσαν τρόφιμα. Κάποτε, κάποιος Κασσάρας (δεν θυμάμαι το μικρό του όνομα) από τη Σουηδία αγόρασε 300 ζευγάρια παπούτσια για να παπουτσωθούν όλοι οι ξυπόλητοι, γιατί έλεγε ότι οι γονείς του , όσο εκείνος τους θυμόταν, ήταν ξυπόλητοι. Η συγχωρεμένη η Μαρία Χρυσού μας δώρισε και εκείνη ένα οικόπεδο για τις ανάγκες του Συσσιτίου . Ο συγχωρεμένος ο καθηγητής Λυσίκατος, σχεδόν κάθε πρωί, έκανε τη βόλτα του στην αγορά, μάζευε και έφερνε, μας κουβαλούσε ό,τι είχαμε ανάγκη. Είχαμε ταμία και τη συγχωρεμένη την Καλλιόπη Μανιά, τη δασκάλα, κέρβερο και αυστηρή. Νοικοκύρευε και κατέγραφε τα πάντα! Κι έτσι, με τη βοήθεια του Θεού, βολεύαμε την κάθε μέρα που ξημέρωνε. -448-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Πιστεύαμε πάντα στη βοήθεια του Αγίου Παντελεήμονα που είναι ο Προστάτης μας ! Γι αυτό και με δική μας πρωτοβουλία εκείνη την εποχή, κάθε Σάββατο ή Κυριακή, τα συνεργεία της ΜΟΜΑ μαζί με πολλές και πολλούς συμπατριώτες μας έφτιαξαν το δρόμο του Άγιου Παντελεήμονα και οι γυναίκες του συσσιτίου φροντίζαμε για το φαγητό όλων εκείνων των ανθρώπων που εθελοντικά συμμετείχαν. Και στο Χωριό και Μπροστά, μετέφεραν το φαγητό δυο πολύ καλοί συμπατριώτες μας . Πότε ο Σακελλάρης Κουμπαράς, η «συμπεθέρα», με το ταξί, και πότε ο Χαράλαμπος Πλάτσης με το τρίκυκλό του, συνοδευόμενοι πάντα από δύο γυναίκες. Συνήθως η μια από τις δύο εθελόντριες ήταν για πολύ καιρό η Μαρία Πιζάνια -Σαμίου. Χτυπούσαν λοιπόν την καμπάνα της Παναγιάς και μαζεύονταν κάθε μέρα την ίδια ώρα όσοι είχαν ανάγκη αυτή τη μερίδα φαγητού. Κι όσοι δεν ήταν ικανοί να πάνε να πάρουν το φαΐ, υπήρχαν γυναίκες, κοπέλες, εθελόντριες που το μοίραζαν στα σπίτια. Η Μαρία Ντούνια με την αδελφή της Θέμη και τη Διονυσία Μαυροφρυδά ήταν από τις κοπέλες που έκαναν διανομή. Πολλές φορές έμπαινα και εγώ στο τρίκυκλο και πήγαινα μαζί με το Χαράλαμπο στο Χωριό». Και συνεχίζει η κ. Καλλιόπη: «Μια φορά, με πλησίασε μια γριούλα και μου’ πε- Α, κυρά Καλλιόπη έ γ΄ κοιμήθηκα πλιο πόψε, γιατί ήβαλα στο μυαλό μου α σου γράψω ένα τραουάκι που σου πρέπει .Θέλεις α το ΄ κούσεις ;» <Είχα πολύ γ’καιρό να ω(δω) τα μμάτζα τα μιάλα , τα μμάτζα που μου δώννουσι το μέλι γ’και το γάλα>. «Άκουσα….., άκουσα πολλά καλά λόγια και πολλές ευχές, όμως …να σου πω κόρη μου την αλήθεια, εγώ πάντα σκεφτόμουνα πως μοναδικός μου σκοπός ήταν και είναι να μαζεύω θησαυρούς για τον Ουρανό ! Γι΄ αυτό, κόρη μου, μην πεις πολλά-πολλά για μένα!» «Μετά λοιπόν από δέκα χρόνια, όταν οι ανάγκες -449-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
λιγόστεψαν», αφηγείται η κ.Καλλιόπη, «η λειτουργία του συσσιτίου μεταφέρθηκε στο Χωριό. Στεγάστηκε κατά καιρούς σε αίθουσες που παραχώρησαν οι συμπατριώτισσές μας κυρία Μπίλλη Μαρία και κυρία Νίκη Μαστώρου. Κάποτε, όμως, μας επισκέφθηκε ο συμπατριώτης μας αείμνηστος Γεώργιος Σακελλαρίου, που παρακολουθούσε από κοντά το έργο του Συσσιτίου, και, θέλοντας να συνδράμει στην καλή του λειτουργία, δώρισε ένα οικόπεδο και ένα βοσκότοπο στο Μελιτσάχα. Από το οικόπεδο του Χωριού πουλήθηκε ένα κομμάτι και με το ποσό αυτό χτίστηκε μια αίθουσα και το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα, του Προστάτη μας! Και μετά πουλήσαμε ένα μέρος από το βοσκότοπο του Μελιτσάχα και χτίστηκε ο πάνω όροφος και τα υπόλοιπα δωμάτια. Έτσι έγινε το «Σοφόκλειο» ίδρυμα, στη μνήμη του Σοφοκλή, πατέρα του Γιώργου Σακελλαρίου». Το ίδρυμα λειτούργησε ως Συσσίτιο για πολλά χρόνια και κατά περιόδους τάϊσε ακόμη και το Σολώνειο Γηροκομείο και, παράλληλα, λειτούργησε και λειτουργεί μέχρι σήμερα ως «Σοφόκλειο Γηροκομείο» ή όπως το ξέρει ο κόσμος «το Γηροκομείο του Χωριού». Πάντα, μα πάντα, με τη μέριμνα της κυρίας Καλλιόπης και όπως λέει η ίδια «το καζάνι μέχρι σήμερα μετά από 50 χρόνια ακόμη μαγειρεύει!». Η κ. Καλλιόπη τονίζει συνεχώς πως δεν ήταν μόνη. Η προσπάθεια ήταν συλλογική και οφείλουμε να θυμόμαστε, ως ένα ταπεινό μνημόσυνο, όσους και όσες δεν είναι πια ανάμεσά μας : Τους αείμνηστους : Μακαριστό Μητροπολίτη ΙΣΙΔΩΡΟ και Δήμαρχο Αντώνη Καλογιάννη. Τους αείμνηστους: Ευεργέτη Γεώργιο Σακελλαρίου και τον πατέρα του Σοφοκλή Σακελλαρίου στη μνήμη του οποίου κτίστηκε το Γηροκομείο. Τους αείμνηστους: Γεώργιο Λυσίκατο, πολύτιμο βοηθό της και Κασσάρα από τη Σουηδία. Τις αείμνηστες : Νίκη Κουτούζη, Καλλιόπη Μανιά, Νομική Ζερβού, Καλοτίνα Κρητικού και Καλλιόπη Οικονόμου-450-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Θεοδωρίδου, που απετέλεσαν και το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Συσσιτίου «Ο Άγιος Παντελεήμων». Τις μαγείρισσες: Μαρία Κάππα, Νομική Νισυρίου ( Κασαρίνα ), Καλλιόπη Καμπουράκη, Ειρήνη Ξεξενίενα, Ντούνια Καλοτίνα , τη φροντιστή – οικονόμο Αθανασία Μαρουλάκη, και τις Κική Μαρουλάκη, Ευφημία Χριστοδουλάκη, Μαρία Σωτηρίου, Σταματία Ξυπολιτά, Νομική Ψαρομπά, Νίκη Μαστώρου, Μαρία Ψαρομπά, Σταματία Μαλαχτάρη , Σταματία Τσαγκάρη- Βαλσαμίδου , Μαρία Τάταρη, Νίκη Καθοπούλη- Ψαρού, Μαρία Βούη (Κουκουβαΐνα), Βακίνα Σουλούνια, ΄ Ολγα Νυστάζου, Μαρία Χρυσού, Νίκη Μπιλλήρη, και τη γιαγιά Γιάννα από την Ψέριμο. «Ευχόμαστε σ’ αυτό το μνημόσυνο να μην ξεχάσαμε κάποιον από τους ελεήσαντες», λέει η κυρία Καλλιόπη και συνεχίζει: «Είμαστε ευτυχείς σήμερα, γιατί ζουν ακόμη συνοδοιπόροι αυτής της προσπάθειας, άξιες συγχαρητηρίων, οι μικρότερες της παρέας: Η αποθηκάριος και τραπεζοκόμος κ. Μαρία ΠιζάνιαΣαμίου και οι κυρίες Καλλιόπη Χριστοδουλάκη- Σπανού, Μαρία Ντούνια- Κουρούνη, Διονυσία Μαυροφρυδά». Είναι οι Κυρίες που διατηρούν ζωντανές τις μνήμες εκείνης της εποχής και αποτελούν τους αδιάψευστους μάρτυρες από τη δράση της Αρχόντισσας κ. Καλλιόπης Καλογιάννη. Θυμούνται λοιπόν, αναφέρουν και εξιστορούν: «Ήταν η ψυχή του Συσσιτίου. Ήταν παρούσα καθημερινά και πάντα, μα πάντα, έφευγε τελευταία για να ελέγξει αν όλα πήγαν καλά, όπως έπρεπε και όπως ήθελε. Όλη τη διάρκεια της ημέρας στεκόταν όρθια και κατηύθυνε τους πάντες: Μαριάκι , Ρηνάκι , χρυσό μου, κόρη μου, ήταν ο αντίλαλος της φωνής της κυρίας Καλλιόπης που απευθυνόταν σε μια –μια ξεχωριστά, στις ακάματες γυναίκες που αγωνιούσαν μαζί της καθημερινά να φέρουν σε πέρας το έργο τους. «Ήταν και είναι ένας καλός άνθρωπος « αληθινός Άνθρωπος», που έμπρακτα έδειχνε τη συμπόνια , τη συμμετοχή με τον ένα ή τον άλλο τρόπο , στο πρόβλημα του κάθε ανθρώπου.» «-Θα το δούμε...θα βρούμε τη λύση … έχει ο Θεός….» ήταν η -451-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
απάντηση σε όλους ανεξαιρέτως όσους ζήταγαν τη βοήθειά της. Δεν έλεγε ποτέ το Όχι και το Δεν…. «Έδινε…. έδινε τα πάντα, με αγάπη κι ένα πλατύ χαμόγελο, χωρίς να προσδοκά ανταλλάγματα και παροχές. Έδειχνε μια αξιοθαύμαστη αφοσίωση στο έργο περίθαλψης των γέρων, έργο που προϋποθέτει περίσσευμα αγάπης. Ο καρπός της πρωτοβουλίας της, μέσα από μια συλλογική δράση, έδωσε σε εκείνη και τους συνεργάτες της, ως αντάλλαγμα, την ψυχική απόλαυση, χωρίς φιλοδοξίες, μεγαλεία και δόξα. Ήταν πραγματική Αρχόντισσα!». Η Εκκλησία μας, με επικεφαλής τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη μας κ. Παΐσιο, της επέδωσε το « Χρυσό Σταυρό», αποτίοντας τιμή στην κυρία Καλλιόπη Ταυλαρίου –Καλογιάννη, η οποία αποτελεί φωτεινό παράδειγμα, στον φιλανθρωπικό τομέα, της ιστορίας του τόπου μας. Ελένη Βάλλα - Σταυροπούλου Πρόεδρος του Συλλόγου Εθελοντών Αιμοδοτών και Δωρητών Οργάνων Σώματος «ο Άγιος Παντελεήμων» και Πρόεδρος του Παραρτήματος της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας.
-452-
Πίνακας: Μαρία Μπιλλήρη
Φωτογραφία: Μιχάλης Πάου
Γεωργίου Χατζηθεοδώρου
Η ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΩΝΙΑ (ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ)
… Όλα ξεκίνησαν από ένα απλό τηλεφώνημα, που δέχθηκα στα μέσα του Αυγούστου, από κάποιον άγνωστο σε μένα ο οποίος με πληροφόρησε ότι άκουσε από το διαδίκτυο κάποια από τις εμφανίσεις μας στο Διεθνές Θρησκευτικό Φεστιβάλ της Πάτμου, στο οποίο πήραμε μέρος δύο φορές, το 2005 και 2009.Στη συνέχεια, ο μέχρι τότε άγνωστός μου κύριος, με ενημέρωσε ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία της Πολωνίας διοργανώνει κάθε χρόνο, εδώ και τριάντα χρόνια Φεστιβάλ Θρησκευτικής μουσικής, με τίτλο: «Ημέρες εκκλησιαστικής Μουσικής»,στο οποίο παίρνουν μέρος χορωδίες από όλη την Ευρώπη και με ρώτησε εάν επιθυμούμε κι εμείς να λάβουμε μέρος σ’αυτό. Με πληροφόρησε επίσης ότι το Φεστιβάλ γίνεται στην πόλη του Χαϊνούβκα , γύρω στα 250 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Βαρσοβίας, γιατί εκεί υπάρχει και η μεγαλύτερη πυκνότητα Ορθόδοξων Χριστιανών. Εννοείται ότι επιφυλάχθηκα να απαντήσω και ζήτησα περισσότερες πληροφορίες. Τελικά, μετά από αρκετές ημέρες, επικοινώνησε ξανά ο ίδιος κύριος-το όνομά του Παύλος Ακριτίδης- και με πληροφόρησε ότι η Οργανωτική Επιτροπή του Φεστιβάλ αναλαμβάνει πλήρως τα έξοδα της εκεί παραμονής μας, ενώ εμείς θα πρέπει να επωμισθούμε μόνο τα εισιτήριά μας μέχρι την Πολωνία. Επίσης μου όρισε ανώτατο όριο τον αριθμό 25 για τα μέλη της χορωδίας, καθώς και το ότι δεν θα
-455-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε μουσικά όργανα, προκειμένου να παρουσιάσουμε ένα από τα δύο θρησκευτικά μας έργα ,δηλαδή την «Ωδή εις τον Όσιον Σάββα τον εν Καλύμνω» ή την «Ωδή εις την Αποκάλυψιν του Ιωάννου». Στη συνέχεια ενημέρωσα τον τότε αρμόδιο για τα πολιτιστικά του Δήμου, Αντιδήμαρχο Φίλιππο Χριστοδούλου, και μετά την σύμφωνη γνώμη του, οριστικοποίησα την απόφασή μας να πάμε στην Πολωνία και την κοινοποίησα στην Οργανωτική Επιτροπή του Φεστιβάλ. Τότε εκείνοι μού ζήτησαν να τους στείλω σε CD ένα ηχητικό δείγμα της χορωδίας, σημείωμα για το είδος και τη δραστηριότητά της, καθώς και ένα δικό μου βιογραφικό σημείωμα, με την παρατήρηση ότι θα με ενημέρωναν μετά από δύο περίπου μήνες, εάν θα μας συμπεριελάμβαναν στο Φεστιβάλ!!! Πράγματι, στα μέσα του Ιανουαρίου μου έστειλαν θετικό μήνυμα, και μου όρισαν την ημερομηνία 11-15 του Μαΐου, για να βρεθούμε στην Πολωνία. Αρχίσαμε έτσι τη σχετική προετοιμασία, για να είμαστε καθ’ όλα έτοιμοι στην ημερομηνία που μας όρισαν. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσω ότι η απόφασή μας να συμμετάσχουμε σε ένα χορωδιακό Φεστιβάλ, με τόσες χορωδίες, ήταν αληθινό τόλμημα, ιδιαίτερα εφόσον δεν θα είχαμε την υποστήριξη μουσικών οργάνων, καθώς και για το ότι θα έπρεπε να αποκλείσω αρκετά μέλη της χορωδίας από την αποστολή-κάτι που έκαμα με μεγάλη μου λύπη-λόγω του περιορισμένου αριθμού. Πέραν αυτού ήταν και απόφαση ευθύνης, αφού η χορωδία μεταξύ άλλων θα εκπροσωπούσε την Κάλυμνο και όχι μόνο, εκτός των ορίων της πατρίδας μας, σε χώρα ξένη, με ιδιαίτερα υψηλό μουσικό πολιτισμό. Με αρκετή δυσκολία στην εξεύρεση εισιτηρίων, αναχωρήσαμε μόνοι μας από την Κάλυμνο πολύ πρωί, στις 10 Μαΐου. Για διάφορους λόγους δε μπόρεσε να μας συνοδεύσει εκπρόσωπος του Δήμου. Μετά από αφάνταστη ταλαιπωρία, λόγω γενικής απεργίας των ελληνικών μέσων μεταφοράς, φθάσαμε τελικά την επομένη, στις 11-Μαΐου, στη Βαρσοβία, με την πολωνική αεροπορική εταιρεία LOT. Εκεί, στο αεροδρόμιο, μας υποδέχθηκαν ο -456-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
ευγενέστατος κ.Ακριτίδης, ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής του Φεστιβάλ, ο ελληνόφωνος συνοδός μας, ο οδηγός και ο συνοδηγός του πούλμαν που θα μας μετέφερε στο Χαϊνούβκα. Η παραπάνω ομάδα, πλην του Ακριτίδη, ο οποίος είναι επίσημος διερμηνέας (ορκωτός) της Πολωνικής Κυβέρνησης για τα Ελληνικά και είχε ανειλημμένες υποχρεώσεις, μας ακολούθησε και μας φρόντισε αδιάλειπτα όλες τις ημέρες που βρεθήκαμε στην Πολωνία. Κατάκοποι, και εντελώς άυπνοι, για να φθάσουμε στο Χαϊνούβκα, έπρεπε να διανύσουμε απόσταση τριών και πάνω ωρών με το πούλμαν! Όμως η θαυμάσια διαδρομή μέσα από ένα απέραντο δάσος-το αρχαιότερο και ωραιότερο της Ευρώπης-, λίμνες και ποτάμια, μας αποζημίωσε με το παραπάνω. Σημειώνω εδώ ότι η Πολωνία είναι χώρα εντελώς επίπεδη, μεγάλη σε έκταση, εξαιρετικά πλούσια σε βλάστηση (μάλλον τη μεγαλύτερη της Ευρώπης), ευφορότατη γη, που οι κάτοικοί της σέβονται ιδιαίτερα και φροντίζουν να διατηρείται αμόλευτο το περιβάλλον και γενικότερα ο φυσικός της πλούτος. Φθάνοντας στο Χαϊνούβκα πληροφορηθήκαμε με έκπληξή μας ότι το Φεστιβάλ είναι διαγωνιστικό, και ότι εμείς ήδη είχαμε προκριθεί για την τελική φάση μετά από το ηχητικό δείγμα και τα άλλα που μου μας είχαν ζητήσει και είχαμε στείλει εν τω μεταξύ, και ότι επρόκειτο να παρουσιαστούμε ενώπιον ειδικής Κριτικής Επιτροπής, προκειμένου να διαγωνιστούμε μαζί με άλλες 32 συνολικά χορωδίες που είχαν και αυτές προκριθεί για την τελική φάση. Παρένθεση : Το Χαϊνούβκα, μια πόλη μόλις 25 χιλιάδων κατοίκων, αλλά πολύ εκτεταμένη, αφού όλα της τα σπίτια, μονοκατοικίες ως επί το πλείστον, διαθέτουν κήπους και μεγάλους ελεύθερους χώρους, τους οποίους φροντίζουν ξεχωριστά. Είναι πόλη που σε κερδίζει από την πρώτη στιγμή για την απλοχωριά, την ηρεμία, την ησυχία, την καθαρότητα του περιβάλλοντος, τη σχολαστική φροντίδα και καθαριότητα των ελεύθερων δημοσίων και ιδιωτικών της χώρων. Διαθέτει Πανεπιστήμιο και -457-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
άλλα Ιδρύματα Ανώτερης και Μέσης Εκπαίδευσης. Στο κέντρο της ο ρωσικού στυλ εξωτερικά και βυζαντινού εσωτερικά, καταπληκτικός ορθόδοξος ναός της Αγίας Τριάδος, στο χώρο του οποίου διενεργείται εδώ και τριάντα, όπως προείπα χρόνια, ο διαγωνισμός των χορωδιών . Είχε περάσει η ημέρα-ήταν κάπου 6-7 το απόγευμα. Μας φιλοξένησαν σε ένα χωριό ονόματι Μπιαλοβιέζα, κάπου 30 λεπτά έξω από το Χαϊνούβκα και πολύ κοντά στασύνορα με τη Λευκορωσία, που για να πάει κανείς περνά πάλι μέσα από δάσος. Τώρα, όταν λέμε χωριό, μη νομισθεί ότι πρόκειται για κάτι αντίστοιχο με δικό μας. Εδώ όλα τα σπίτια είναι κτισμένα απάνω σε εντελώς προκαθορισμένο ρυμοτομικό σχέδιο. Στοιχημένα σε ευθείες σειρές τα σπίτια, ξύλινα και με σχέδια σχεδόν κουκλίστικα, πεντακάθαρα και με τα πάντα ,μέσα έξω, τακτοποιημένα, με ελεύθερους χώρους γύρω τους, κήπους τακτοποιημένους και φροντισμένους με γκαζόν, λουλούδια, δέντρα. Και γύρω από αυτό λίμνη, αλέες, άλση, δάσος, ποτάμι,, ζωολογικός κήπος, ένα επιβλητικό θερινό ανάκτορο του Τσάρου της Ρωσίας Αλεξάνδρου του Β΄ με μια εκκλησία -Αγ. Νικόλας-στο κέντρο του μεγάλου κήπου του. Το από πορσελάνη ρωσικό τέμπλο της είναι μοναδικό. Όλα μαζί συνθέτουν στο χωριό αυτό ένα σύνολο εξαίρετης φυσικής ομορφιάς και γαλήνης. Η επόμενη ημέρα ήταν η ημέρα της κρίσεως. Γύρω στις τρεις το απόγευμα άρχισε ο διαγωνισμός για κείνη την ημέρα-είχαν ήδη προηγθεί άλλες δυο ημέρες. Ήμασταν πρώτοι στη σειρά εμφάνισης και παρουσιάσαμε την «Ωδή εις τον ΄Οσιον Σάββα τον εν Καλύμνω». Η εκκλησία ήταν κατάμεστη- διαθέτει γύρω στα 500 καθίσματα και τριγύρω από αυτά πολύ ελεύθερο χώρο-από ένα κοινό που κρατούσε και την αναπνοή, με την ενδεκαμελή Κριτική Επιτροπή πάνω στον γυναικωνίτη να έχει στα χέρια της τις παρτιτούρες έργου και να σημειώνει. Δίχως μικρόφωνα και όργανα, αφού η άψογη ηχητική του ναού επέτρεπε να ακουστεί ακόμα και ο ψίθυρος στην άλλη άκρη της. Μία μία οι χορωδίες -458-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
ερμήνευαν το πρόγραμμά τους και αποχωρούσαν αθόρυβα. Ούτε χειροκροτήματα, ούτε τίποτα, για να μην επηρεαστεί, προφανώς, η κρίση της Επιτροπής την οποία αποτελούσαν προσωπικότητες της μουσικής (καθηγητές Πανεπιστημίων και μουσικών ιδρυμάτων, συνθέτες, δεξιοτέχνες, μουσικολόγοι κ.λ.π.) από διάφορες χώρες της Ευρώπης. Η οργάνωση ήταν τέλεια σε ακρίβεια και τάξη, με φροντισμένη και την τελευταία της λεπτομέρεια, έτσι που η όλη ατμόσφαιρα του Φεστιβάλ απέπνεε απόλυτη σοβαρότητα. Οι 32 χορωδίες της τελικής φάσης, από 9 συνολικά χώρες της Ευρώπης (Ελλάδα, Πολωνία, Ρωσία, Ουκρανία, Ολλανδία, ,Λευκορωσία, Σερβία, Βουλγαρία, Φύρομ) , άψογες ενδυματολογικά- εμείς ήμασταν οι φτωχοί συγγενείς σ’ αυτό-με νέα άτομα ως επί το πλείστον στις τάξεις τους ,όλες εξαιρετικές, με καταπληκτική τεχνική και φωνητική επάρκεια, έδιναν στο Φεστιβάλ το στίγμα της πολύ υψηλής ποιότητας που διακρίνει τη μουσική των χωρών της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. Το αποτέλεσμα του ακούσματός τους μαγευτικό! Όμως λίγο πολύ ήταν όλες το ίδιο. Εμείς είχαμε το διαφορετικό, και κυρίως την ελληνική εκκλησιαστική μουσική, δηλαδή τη Βυζαντινή, που όπως αντιληφθήκαμε, με πολύ γερές ρίζες επιρροής και εκτίμησης, εντυπωσιάζει ιδιαίτερα στις χώρες αυτές. Αυτό φάνηκε έντονα και από τις ερωτήσεις των δημοσιογράφων στη συνέντευξη που μου ζητήθηκε και παραχώρησα στα διάφορα ΜΜΕ που κάλυπταν το Φεστιβάλ. Το βράδυ, όλοι πικ νικ σε ένα ξέφωτο του δάσους, κοντά στο χωριό Τοπίλο, μισή ώρα έξω από το Χαϊνούβκα, με λουκάνικα καρφωμένα σε ψηλά κοντάρια να ψήνονται σε μεγάλες φωτιές και γύρω γύρω οι χορωδίες να τραγουδούν μέχρι αργά τη νύχτα τα δικά τους τοπικά τραγούδια. Εμείς, με τα τραγούδια του Θεοδωράκη και του Χατζηδάκη, τραβήξαμε σχεδόν όλους γύρω μας και τους κάναμε να τραγουδούν μαζί μας. Βραδιά πρωτόγνωρη για μας και αξέχαστη. Την άλλη ημέρα-τρίτη της παραμονής μας-σύμφωνα και -459-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
με το συμβόλαιο που υπογράψαμε αμέσως μόλις φθάσαμε στο Χαϊνούβκα-έπρεπε να παρουσιάσουμε σε μια άλλη πόλη, το Σούπρασλ (50 χιλ.κάτοικοι και μιάμιση ώρα απόσταση από το Χαϊνούβκα), ένα ελεύθερο πρόγραμμα από αναστάσιμους εκκλησιαστικούς ύμνους, τραγούδια του τόπου μας (καλύμνικα) και αποσπάσματα από την «Ωδή».Πριν από την εκδήλωση μας ξενάγησαν σε ένα περίφημο για τους αγώνες του υπέρ της Ορθοδοξίας, παλιό Μοναστήρι, του Ευαγγελισμού, λίγο έξω από το Σούπρασλ, το οποίο είχαν καταστρέψει εντελώς οι γερμανικοί βομβαρδισμοί, κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο και που ακόμα δεν έχουν τελειώσει οι εργασίες της πλήρους αποκατάστασής του. Μας υποδέχθηκαν ελληνόφωνοι μοναχοί και μας ξενάγησαν στους χώρους του, στο μοναδικό Μουσείο εικόνων του και στην πανεπιστημιακή Θεολογική του Σχολή. Στην εκδήλωση που πραγματοποιήσαμε στη Σούπρασλ, παραβρέθηκε ο Δήμαρχος της πόλης και άλλες Αρχές. Εδώ υπήρξαν πολλά χειροκροτήματα και τρεις φορές ανάκληση στη σκηνή για να επαναλάβουμε το φινάλε της «Ωδής» που εντυπωσίασε ιδιαίτερα το κοινό. Γεύμα και επιστροφή. Η επόμενη ημέρα, τέταρτη της παραμονής μας, ήταν η ημέρα της εξαγωγής των αποτελεσμάτων και η τελευταία του Φεστιβάλ. Λίγο πολύ, έστω και αν δεν το δείχναμε , είχαμε όλοι μας κάποιο άγχος σχετικά με το αποτέλεσμα, παρά το ότι ο πολύ καλός συνοδός μας, ο Θωμάς Περζίνσκυ, από κάτι μισόλογά του είχε αφήσει να εννοηθεί πως θα παίρναμε κάποια διάκριση, κάτι που εγώ, κρίνοντας τα πράγματα αντικειμενικά και από όλες τις πλευρές, δε θεωρούσα σίγουρο. Το απόγευμα, μέσα στην μεγάλη αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου του Χαϊνούβκα, με την παρουσία όλων των αρχών της πόλης και του Νομού ανέβηκε η Επιτροπή στη σκηνή και ο πρόεδρός της μετά από την ανάγνωση του σχετικού Πρακτικού άρχισε να εκφωνεί τα ονόματα των χορωδιών που θα έπαιρναν διάκριση. Πρώτα ακούσθηκε το όνομα της χoρωδίας από την Ολλανδία, αμέσως μετά: Grecia Kalymnos… πρώτοι στην -460-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
κατηγορία μας! Ναί, ήμασταν πρώτοι στην κατηγορία μας με ιδιαίτερη διάκριση και χρηματικό έπαθλο! Ε,συγκίνηση, λίγα δάκρυα, ενθουσιασμός, φωνές, χειροκροτήματα. Όλα θορυβώθη, με το δικό μας μεσογειακό ταμπεραμέντο στην έξαρσή του. Μας κοίταζαν καλά καλά, σχεδόν απορημένοι! Δεν ήταν και λίγο. Από εκεί που δεν το ξέραμε και δεν το περιμέναμε, εμείς από την ακριτική Κάλυμνο, είχαμε διακριθεί και κερδίσει την πρώτη διεθνή βράβευση που πέτυχε ποτέ καλυμνιακό καλλιτεχνικό σύνολο, σε έναν πολύ υψηλών προδιαγραφών και απαιτήσεων διεθνή διαγωνισμό. Το απόγευμα έγινε η πανηγυρική εκδήλωση της λήξεως του Φεστιβάλ στην πρωτεύουσα του νομού, στο Μπιάλιστοκ, που βρίσκεται γύρω στα 200 χιλ. από το Χαϊνούβκα. Παρένθεση: Το Μπιάλιστοκ είναι μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Πολωνίας με πληθυσμό περισσότερο από 350 χιλ. και πρωτεύουσα του Νομού. Πόλη απλωμένη σε μεγάλη έκταση, με μεγάλες πλατείες, πάρκα και μέγαρα. Εκεί και το ανάκτορο του Σιγιμούνδου του Γ΄, ο οποίος επέβαλε το 1578 δια πυρός και σιδήρου την Ουνία στον πολωνικό λαό. Εξ’ ου και πάνω σε πανύψηλο οβελίσκο, στη μέση της κεντρικής πλατείας, το μεγαλοπρεπές άγαλμά του στο οποίο, έφιππος ,κρατά με το ένα χέρι τον Σταυρό και με το άλλο το ξίφος…Στην πόλη εκτός των άλλων λειτουργούν και τέσσερα Πανεπιστήμια το ένα των οποίων είναι Τεχνολογικό Ινστιτούτο που φοιτούν και Έλληνες. Στο Μπιάλιστοκ έγινε η πανηγυρική εκδήλωση της λήξεως του Φεστιβάλ, όπου και παρουσιάσθηκαν με πεντάλεπτο πρόγραμμα μόνο οι χορωδίες που διακρίθηκαν -δέκα τον αριθμόμεταξύ των οποίων και η δική μας. Η επισημότητα της τελετής με την παρουσία επισήμων εκκλησιαστικών, πολιτικών και στρατιωτικών αρχών, πνευματικών ανθρώπων, ειδημόνων της μουσικής, του κοινού, των χορωδιών που επιλέχθηκαν και γενικά του όλου τελετουργικού, ήταν κάτι το ιδιαίτερα εξαιρετικό που δύσκολα μπορεί να φύγει από τη μνήμη. Η πανηγυρική αυτή εκδήλωση έγινε μέσα στον περίλαμπρο -461-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Ορθόδοξο Καθεδρικό ναό της του Θεού Σοφίας. Ένα ναό υπερμεγέθη και εντελώς βυζαντινό, εντός και εκτός, με καθαρά βυζαντινό διάκοσμο και με όλες τις επιγραφές στην ελληνική γλώσσα. Νιώσαμε σαν να βρισκόμαστε στο κέντρο της Ορθοδοξίας. Όπως αναγράφεται σε χάλκινο δακτύλιο μεγάλου θυρεού στο κέντρο του δαπέδου του ναού, τον θεμελίωσε ο Οικ. Πατριάρχης Δημήτριος και τον εγκαινίασε σχετικά πρόσφατα ο Οικ. Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Το Βυζάντιο στις δόξες του τόσο μακριά από την Κωνσταντινούπολη, η ίδια η Ελλάδα τόσο πέρα από τα σύνορά της! Είναι κάτι που συγκινεί και φανερώνει τη διαχρονικότητα του πολιτισμού μας και την επίδρασή του, ακόμα και στις μέρες μας, σε ξένες χώρες και λαούς. Ας μην το ξεχνούμε! Πλούσιοι σε εμπειρίες και συναισθήματα επιστρέψαμε στο χωριό της παραμονής μας να ξεκουραστούμε και να ξεκινήσουμε πολύ πρωί, 4.15,π.μ. την άλλη μέρα, Κυριακή 15 του μηνός, για την επιστροφή μας στην πατρίδα. Φθάσαμε από άλλη διαδρομή, το ίδιο μεγάλη και γοητευτική, στη Βαρσοβία κατά τις 8 και περιηγηθήκαμε στο παλιό ιστορικό της τμήμα και που είναι άλλωστε και το κέντρο της. Παλιά μεγαλόπρεπα κτίρια, ανάκτορα, καθεδρικοί ναοί (εδώ, όπως και σε όλη βέβαια τη χώρα κυριαρχεί η Καθολική Εκκλησία), γιγαντοαφίσες του Πολωνού Πάπα, Ιωάννη-Παύλου του Β΄ , λόγω της πρόσφατης αγιοποίησής του στις πλατείες και τους δρόμους, και κλειστά, λόγω Κυριακής, τα πάντα. Περπατώντας τους άδειους δρόμους ακούγαμε να ξεχύνεται ήχος εκκλησιαστικών οργάνων από τους ναούς που εκείνη την ώρα λειτουργούσαν. Μπήκαμε μέσα σε μερικούς. Απόλυτη τάξη και ηρεμία, αλλά σχετικά με τον τεράστιο όγκο των εκκλησιών, λίγο το εκκλησίασμα. Ήταν και αυτό μια πρωτόγνωρη για μας εμπειρία. Μεγαλόπρεπη αλλά βαριά πόλη, αφήνω που δε δόθηκε καμιά ευκαιρία-προς μεγάλη τους λύπη - στις κυρίες να αγοράσουν κάτι από τη Βαρσοβία, αφού όλα ήταν κλειστά. Επισκεφθήκαμε και τον Προκαθήμενο της Ορθόδοξης Πολωνικής Εκκλησίας, Αρχιεπίσκοπο Βαρσοβίας Σάββα, για να του υποβάλουμε τα σέβη μας, όμως ήταν κλινήρης και δεν μπορέσαμε να τον δούμε. -462-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Πάντως ο ίδιος εξέφρασε τη λύπη γι’ αυτό και μας διεμήνυσε ότι θα έστελλε -κάτι που έκαμε άμεσα-στον Μητροπολίτη και τον Δήμαρχό μας επιστολή με ευχαριστίες και συγχαρητήρια προς τους ίδιους και τη χορωδία μας . Επιστροφή, λοιπόν, στην πατρίδα. Μαζί φέρναμε μια ανέλπιστη διεθνή διάκριση και είχαμε στη σκέψη και την ψυχή μας ό,τι είδαμε και ζήσαμε τις ημέρες αυτές στην Πολωνία. Τη χώρα με τον φτωχό αλλά υπερήφανο λαό, τη χώρα που μέχρι πρόσφατα δοκιμαζόταν από κάθε λογής καταπίεση και που τώρα ορθώνει το ανάστημά της, για να πάρει τη θέση που της αξίζει μέσα στον ευρωπαϊκό και όχι μόνο χώρο, κάτι που ήδη αρχίζει να διαφαίνεται με την αξιοκρατική είσοδό της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιστρέψαμε αργά την ίδια ημέρα στην Κάλυμνο, κρατώντας σαν βασική ανάμνηση από τη χώρα αυτή την πολιτιστική ποιότητα (εδώ ο πολιτισμός σε όλες του τις εκφράσεις αποτελεί βίωμα ), την αξιοπρέπεια, την τάξη, την καθαριότητα, την οργάνωση, την υπευθυνότητα. Ό, τι διδαχθήκαμε για το πώς μπορεί κανείς με λίγα και λιτά μέσα να επιτύχει πολλά. Μάθαμε την εκτίμηση των Πολωνών για εμάς τους Έλληνες, που όπως μου είπε ο Δήμαρχος της Χαϊνούβκα,ο κ. Γέζυ Σύρακ, μας αισθάνονται πολύ κοντά, γιατί εκτός από τον πολιτισμό μας, που θαυμάζουν, είχαν κατά τον Δεύτερο Παγκόσιο Πόλεμο, κοινούς με εμάς αγώνες… Πολύ σπουδαία η εμπειρία μας, σημαντική η διάκρισή μας, επιτυχημένη η απόφασή μας να συμμετάσχουμε στο διεθνή αυτό διαγωνισμό. Και για την ιστορία τα ονόματα των μελών της αποστολής: Ατσά Μαρία, Ατσά Χαραλαμπίς, Bάλλα Αγάπη, Ζαχαρίου Πόπη, Καβουκλή Αναστασία, Κωλλέτη Καλοτίνα, Λελέκη Νομική, Μαραγκού Μαρία, Μαστώρου Σεβαστή, Ματθαίου Θέμις, Νομικαρίου Στέλλα, Πιζάνια Μαρία, Πιζάνια Πόπη Τρικοίλη Φωτεινή, Τυρίκου Αρτεμισία, Χαλιπίλια ΄Αννα, Χατζηθεοδώρου Πετρούλα, Βάλλας Μανόλης, Βαπόρης Μανόλης,
-463-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Βολονάκης Μερκούρης, Ζαΐρης Ποσειδών, Καζαβούλης Μανόλης, Κάππας Γιώργος, Μαργαρίτης Παντελής, Μαρίνος Γιώργος, Μαστώρος Νικόλας, Μπουλαφέντης Θεοφίλης, Χατζηιωάννου Γιώργος, Χατζηθεοδώρου Γεώργιος.
Για τη χορωδία Ο Χοράρχης Γεώργιος Χατζηθεοδώρου Άρχων Μαΐστωρ Μ.Χ.Ε.
-464-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
-465-
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Η εικόνα της Κυραψηλής στην Ελιά. Λίγο πριν τη λιτανεία... Φωτογραφία: Νικόλαος Σμαλιός
Γεωργίου Χατζηθεοδώρου
Η ΣΧΟΛΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ
Σ
υμπλήρωσε φέτος την τρίτη χρονιά λειτουργίας της η Σχολή Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεώς μας. Η Σχολή ιδρύθηκε μετά από Υπόμνημα του καθηγητή της μουσικής κ. Γεωργίου Ι.Χατζηθεοδώρου, με θέμα την «Ίδρυση και λειτουργία Σχολής Ψαλτικής Τέχνης, στην Κάλυμνο» προς τον Σεβ. Μητροπολίτη μας κ.κ. Παΐσιο. Ο Μητροπολίτης αποδέχθηκε το υπόμνημα και προέβη στις σχετικές τυπικές , αλλά και ουσιαστικές διαδικασίες, ώστε όχι μόνο να λειτουργήσει μια τέτοια Σχολή, αλλά και να αναγνωρισθεί η λειτουργία της και από το Κράτος, για να μπορεί αυτή να εκδίδει επίσημα αναγνωρισμένους Τίτλους Σπουδών. Το αρμόδιο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, αναγνώρισε επίσημα τη Σχολή, με την με αριθ. 76079/ 2112/ 5. 8. 2008 Απόφασή του, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 1663/Β/18.8.2008. Εν όψει της επίσημης αναγνώρισης της σχολής,ο Σεβ. Μητροπολίτης κάλεσε όλους όσους είχαν τα τυπικά προσόντα ή ακόμα και τη διάθεση να προσφέρουν αμισθί τις υπηρεσίες τους στη Σχολή. Την πρόσκληση αποδέχθηκαν, εκτός του Γεωργίου Χατζηθεοδώρου, ο καθηγητής της μουσικής Γεώργιος Καραφύλλης, καθώς και οι: Ειρήνη Κουκουβά, Ιωάννης Λυσγάρης, Κουμπαράς Ατσάς, π.Κων/νος Σμαλιός, Ελευθέριος Χατζηλάρης, που είχαν σχετικά τα τυπικά προσόντα για διδασκαλία στη Σχολή. Διευθυντής της σχολής ορίσθηκε με ειδική Πράξη του Υπουργείου
-467-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
ο Γεώργιος Ι.Χατζηθεοδώρου που είχε και τα απαιτούμενα για τη θέση τυπικά προσόντα. Οι εγγραφές και τα μαθήματα στη Σχολή άρχισαν από την αρχή του σχολικού έτους 2008-2009 και αρχικά γράφτηκαν σ’ αυτήν 108 σπουδαστές, πάσης ηλικίας. Από αυτούς οι τρεις με κατάταξη στην Γ΄΄ και Δ΄΄ τάξη.Στο επόμενο και μεθεπόμενο σχολικό έτος, ο αριθμός των σπουδαστών κυμάνθηκε στα ίδια περίπου επίπεδα, με την προσθήκη και σπουδαστών από τη Λέρο, στην οποία λειτουργεί από το σχολικό έτος 2009-2010 παράρτημα της Σχολής. Ο αριθμός αυτός, σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα θεωρείται ιδιαίτερα ικανοποιητικός και δίδει υποσχέσεις για την καλή συνέχεια της λειτουργία της Σχολής. Η φοίτηση των σπουδαστών στη Σχολή είναι εντελώς δωρεάν, όπως άμισθη είναι και η προσφορά υπηρεσίας όλων των διδασκάλων της. Η Σχολή λειτουργεί σε κτίριο της Ιεράς Μητροπόλεως, το οποίο διαρρυθμίστηκε σύμφωνα με τις προδιαγραφές του Υπουργείου. Οι απόφοιτοι της Σχολής μπορούν να αποκτούν τίτλους σπουδών, επίσημα αναγνωρισμένους από το Κράτος, που τους δίδουν, εκτός από τη δυνατότητα διδασκαλίας της Βυζαντινής μουσικής, και το δικαίωμα συμμετοχής σε διαγωνισμό ΑΣΕΠ για την πρόσληψη καθηγητών μουσικής στη Μέση Εκπαίδευση (Γενική και Εκκλησιαστική). Άρα η σχολή αυτή είναι το μοναδικό για την Κάλυμνο εκπαιδευτικό ίδρυμα που έχει τη δυνατότητα να εκδίδει τίτλους που παρέχουν το δικαίωμα διορισμού, στο εν λόγω αντικείμενο. Φέτος, στην εξεταστική περιόδο του Ιουνίου, η Σχολή ,μετά από σχετική εξέταση ενώπιον ειδικής Επιτροπής που συγκροτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού για τη διενέργεια απολυτηρίων εξετάσεων, με την με αριθ, πρωτ. 43539/1447/31-5-2011,Απόφασή του, χορήγησε για πρώτη φορά από τη λειτουργία της, Δίπλωμα Βυζαντινής Μουσικής, με άριστα δέκα (10) :Στον Ποσειδώνα Ζαΐρη του Δημητρίου και στην Νομική Βαζανέλλη του Ιωάννου. -468-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Αξίζει να σημειωθεί ότι Σχολή Βυζαντινής Μουσικής λειτούργησε από το 1985,μέχρι και το 2000, με διευθυντή και διδάσκοντα τον Γεώργιο Ι. Χατζηθεοδώρου, μετά από απόφαση του μακαριστού Μητροπολίτη κυρού Νεκταρίου. Η σχολή αυτή για διάφορους λόγους δεν αναγνωρίσθηκε ποτέ επίσημα, όμως οι σπουδαστές της εγγράφονταν στο Ελληνικό Ωδείο Αθηνών και επισημοποιούσαν τις σπουδές τους. Από τη λειτουργία αυτής της Σχολής προέρχονται, σχεδόν στην ολότητά τους, και οι νέοι ψάλτες που σήμερα επανδρώνουν τα αναλόγια των εκκλησιών του νησιού μας.
-469-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Στον Προφήτη Ηλία, στη χάρη του... Φωτογραφία: Νικόλαος Σμαλιός
-470-
Γεώργιος Μιχ. Βούης Ο παλαίμαχος Καλύμνιος δημοσιογράφος της Ρόδου (με αφορμή τη βράβευσή του)
Ένας δικός μας άνθρωπος, συνεργάτης των «Καλυμνιακών Χρονικών» και λάτρης της Καλύμνου, του πατρογονικού του νησιού, βραβεύτηκε για τη μακρόχρονη κοινωνική και δημοσιογραφική του δράση από τον Πολιτιστικό Οργανισμό του Δήμου Ρόδου και τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Ρόδου, στις 2 Μαΐου 2010, στα πλαίσια του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Ανεξαρτησίας του Τύπου. Παραβρέθηκαν εκεί ο Μητροπολίτης Ρόδου, οι Αρχές του τόπου, άνθρωποι των γραμμάτων, καθώς και απλοί συμπολίτες που γνώρισαν το έργο και την προσφορά του συμπατριώτη μας δημοσιογράφου. Κύριος ομιλητής στην εκδήλωση ήταν ο τιμώμενος, που με απλό και γλαφυρό λόγο ξεδίπλωσε μαθητικά βιώματα και συνθήκες που τον οδήγησαν, στα μεταπολεμικά χρόνια, στο χώρο της δημοσιογραφίας, την οποία ασκούσε παράλληλα με τις επαγγελματικές του ενασχολήσεις. Ανάμεσα στους χαιρετισμούς που εστάλησαν ήταν βέβαια και εκείνος του Αναγνωστηρίου μας. Γράφαμε ανάμεσα στα άλλα: «... Ενεργός πολίτης δεν παύει να ενδιαφέρεται για τα κοινά, όχι μόνο της Ρόδου αλλά και της Καλύμνου, της πατρίδας των πατέρων του. Ως δημοσιογράφος προβάλει πάντοτε τις θέσεις του με γνώση και με γνώμονα το καλό του τόπου. Το ελάχιστο, λοιπόν, που μπορούμε να κάνουμε για κείνον με την ευκαιρία της
-471-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
βράβευσής του, είναι να τον συγχαρούμε για τον δίκαιο έπαινο, αλλά και να εκφράσουμε την αγάπη, το σεβασμό και την εκτίμησή μας προς τον αθεράπευτο αυτόν λάτρη του πατρογονικού του βράχου». Αλλά και η Ένωση Καλυμνίων της Ρόδου, ιδρυτικό και δραστήριο μέλος της οποίας υπήρξε όλα αυτά τα χρόνια ο τιμώμενος , ανέφερε μεταξύ των άλλων, στο δικό της χαιρετισμό.: «Είναι γνωστή και αναγνωρισμένη εδώ και καιρό, τόσο εδώ στη Ρόδο όσο και στην αγαπημένη του μικρή πατρίδα, την Κάλυμνο, η αδιάλειπτη και πολύπλευρη δραστηριότητα του Γ. Βούη, όχι μόνο σε ό, τι έχει σχέση με τα γράμματα, αλλά και σε τομείς που προάγουν την κοινωνική, πνευματική και οικονομική ζωή γενικότερα της Δωδεκανήσου. Ως Καλυμνιακή παροικία νιώθουμε ιδιαίτερη ικανοποίηση για την εκδήλωση αυτή και πιστεύουμε ότι στο πρόσωπο του Γ. Βούη τιμάται και αναγνωρίζεται η προσφορά των χιλιάδων συμπατριωτών μας που ζουν και δραστηριοποιούνται εδώ στη Ρόδο, συμβάλλοντας στην πρόοδο της εδώ τοπικής κοινωνίας». Παρά το γεγονός ότι γεννήθηκε, μεγάλωσε και δημιούργησε οικογένεια στη Ρόδο, δε λησμονεί ποτέ τον γεννησιμιό τόπο του πατέρα του, του καπετάν Μιχάλη Βούη. Ήταν, άλλωστε, εκείνος που ενέπνευσε στην ψυχή του την αγάπη για την Κάλυμνο. Γι’ αυτό και η συχνή παρουσία του στο νησί μας. Μια παρουσία που για κείνον δεν είναι απλά μια επίσκεψη αλλά ένα προσκύνημα. Του ευχόμαστε να είναι πάντα δυνατός, ακμαίος και δραστήριος όπως ήταν όλα αυτά τα χρόνια, αλλά και να συνεχίσει να επισκέπτεται συχνά το πατρογονικό νησί, για να αναπνέει το ζήδωρο αέρα, με το θυμαρίσιο άρωμα, των βουνών του και τη γλυκιά σφουγγαράδικη αλμύρα της θάλασσάς του. Κάλυμνος, Μάιος 2011
Κυριάκος Κ. Χατζηδάκης
-472-
Μια ευγενική χειρονομία από ένα αξιόλογο νέο ζωγράφο του νησιού μας
Ή
τανε τέλη του Απρίλη 2010, όταν ανεβαίνοντας κάποια μέρα στον όροφο του Αναγνωστηρίου, βρήκαμε στο γραφείο μια απρόσμενη έκπληξη. Ήτανε μια εντυπωσιακή προσωπογραφία του μεγάλου Καλύμνιου ζωγράφου και αλύγιστου πατριώτη στα χρόνια της Ιταλοκρατίας, Μιχάλη Αλαχούζου. Την είχε φιλοτεχνήσει και την παρέδωσε εκεί μαζί με μια επιστολή του, ο Γιώργος Σκεύου Τηλιακός, ένας χαρισματικός νέος καλλιτέχνης του νησιού μας, από τη Χώρα. Είχε παρακολουθήσει, ένα μήνα νωρίτερα στο Αναγνωστήριο, την εκδήλωση για την ενσωμάτωση, αφιερωμένη στο Νικηφόρειο Γυμνάσιο, που, στη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής, είχε αναδειχθεί σε μετερίζι πατριωτικών αγώνων. Εκεί, λοιπόν, ο Γιώργος Τηλιακός άκουσε για κάποιους γυμνασιόπαιδες που είχαν οδηγηθεί στο κρατητήριο, όπου συνάντησαν το ζωγράφο Μιχάλη Αλαχούζο με ματωμένα χέρια από τα χτυπήματα με κουρμπάτσο των καραμπινιέρηδων. Είχε συλληφθεί δυο ώρες νωρίτερα επειδή έσβηνε από τους τοίχους φασιστικά συνθήματα των Ιταλών και έγραφε το «Ζήτω η Ελλάδα». Όσα άκουσε στην εκδήλωση, αλλά και εκείνα που ο ίδιος είχε διαβάσει για το σπουδαίο αυτό πατριώτη – έναν από τους δημιουργούς της καλλιτεχνικής παράδοσης του νησιού μας -, ευαισθητοποίησαν τον νέο καλλιτέχνη. Γι΄ αυτό και αποφάσισε να φιλοτεχνήσει την προσωπογραφία του, για να αναρτηθεί, όπως αρμόζει άλλωστε, στην αίθουσα του Αναγνωστηρίου. Να σημειώσουμε εδώ ότι ο ζωγράφος Μιχάλης Αλαχούζος ήταν ένα από τα δεκαέξι μέλη που ίδρυσαν το 1904 το ιστορικό μας
-473-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Σωματείο. Είχε μάλιστα φιλοτεχνήσει μια σπουδαία τοιχογραφία, το «Χορό των Μουσών», στο παλιό Αναγνωστήριο, στο χώρο όπου σήμερα υψώνεται το Πνευματικό Κέντρο. Εκείνο επίσης που μας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν το περιεχόμενο της επιστολής που μας παρέδωσε ο Γιώργος Τηλιακός μαζί με τον έργο του. Ήταν μια ευχάριστη έκπληξη για μας το στοχασμένο περιεχόμενό της, που όπως, τότε, του απαντήσαμε «φανερώνει, όχι μόνο υψηλά αισθήματα και ευαισθησία – γνωρίσματα άλλωστε του πραγματικού καλλιτέχνη -, αλλά, επιπλέον, γνώση και μέτρο». Και επειδή στη ζωή τίποτε δεν είναι τυχαίο, να προσθέσουμε μόνο πως, ο Γιώργος Τηλιακός, μετρημένος από τη φύση του και αθόρυβος, πέραν της ενασχόλησής του με τη ζωγραφική ή την αγιογραφία, και από την απασχόλησή του στο σιδηρουργείο του πατέρα του, εκεί στην ενορία του Προδρόμου στη Χώρα, αφιερώνει ανέκαθεν αρκετό χρόνο στη μελέτη. Κρίνουμε σκόπιμο να παραθέσουμε στη συνέχεια την επιστολή του χωρίς κανένα άλλο σχόλιο. (Κ.Χ.)
Προς: Αναγνωστήριο Καλύμνου « ΑΙ ΜΟΥΣΣΑΙ» Αξιότιμο Διοικητικό Συμβούλιο Ο Ζωγράφος… κάτι περισσότερο από μια απλή λέξη. Και κάτι πολύ περισσότερο όταν αναφερόμαστε στη συγκεκριμένη περίπτωση.Στη ζωγραφική, δεν μπορείς να συγκρίνεις τους ζωγράφους, γιατί όλοι διαφέρουν στο ύφος, στο σχέδιο, στη θεματολογία, στην τεχνοτροπία, ο καθένας μοναδικός στην τέχνη του, σ’ αυτό που τον εκφράζει. Η τέχνη είναι κάτι περισσότερο απ’ αυτό που μαθαίνεις σε οποιαδήποτε Σχολή. Η τέχνη είναι το προσωπικό βίωμα, η ζωή σου και η ψυχή σου ολάκερη. Αυτό το προσωπικό βίωμα είναι το -474-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
έτερο συστατικό στο κεφάλαιο «Μιχαήλ Αλαχούζος». Προσωπικά δεν μπορώ να ξεχωρίσω αυτές τις δύο υποστάσεις. Ο Αλαχούζος δε θα ήταν Ο Ζωγράφος εάν δεν ήταν τέτοια ψυχή και αντιστρόφως, δε θα ήταν τέτοια ψυχή εάν δεν ήταν ζωγράφος . Ψυχή αδούλωτη σαν την τέχνη του. Λένε ότι δε μιμήθηκε κανένα στην τέχνη του, το οποίο με την φτωχή μου πείρα συμμερίζομαι, κυρίως με την ταύτισή του με τον Μεγάλο Δάσκαλο του Γύζη. Οι μαθητές έχουν τους δασκάλους για να τους ανοίξουν τους οφθαλμούς. Και σαν τους ανοίξουν, ο καθένας βλέπει το φώς από άλλη σκοπιά, ο καθένας όπως νομίζει. Στηρίγματα οι δάσκαλοι, αλλά όχι τα πόδια. Πολυβασανισμένος, ασκητικός, λιγομίλητος, ζωή καλλιτεχνική, όχι δουλική, αν και πιστεύω πως δεν ήταν αυτοσκοπός. Κανείς δεν ξέρει τι θα ονειρευόταν για την ζωή του, πως θα ήρθαν τα πράγματα. Η ζωή είναι απρόβλεπτη. Σίγουρα θα έδινε τα πάντα για να δει την πατρίδα του ελεύθερη. Το μόνο σίγουρο! Και εκεί είναι το μεγαλείο του. Έδωσε τη ζωή του με το δικό του προσωπικό τρόπο, βασανιστικό, ασκητικό και λιγομίλητο… σαν την Υπαπαντή του στην Παναγία. Απέριττη, υποβλητική και σκοτεινή, σαν τη ζωή του, αλλά στο βάθος φώς καυτό, που σαν το φτάσεις και το ακουμπήσεις καίγεσαι, λυτρώνεσαι! Στην μαυρίλα της φυλακής, έβλεπε κάποιο φώς. Μπορεί να μην πρόλαβε να το δει με τα μάτια του, αλλά το έβλεπε με τα μάτια της ψυχής του και γι’ αυτό δεν σταμάτησε με την πρώτη του κακουχία από τους φασίστες. … Καθόταν σε κάποιο καφενείο στην πλατεία και σαν περνούσαν οι καραμπινιέροι δεν σηκωνόταν, τους γυρνούσε την πλάτη, εκφράζοντας έτσι όση περισσότερη περιφρόνηση και απέχθεια μπορούσε να έχει μέσα του. Και σαν ξαναπέρασαν με έναν πατριώτη μας δέσμιο, να τον μπαρκάρουν έξω στο μουράγιο, σαν τον είδε, στάθηκε μπρός του βγάζοντας το καπέλο του, υποκλίθηκε και χειροκροτούσε με όση δύναμη είχε. Αυτός ήταν ο Αλαχούζος. -475-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Την 7η Μαρτίου που μας πέρασε, παρακολούθησα την εκδήλωση στο ισόγειο του Πνευματικού κέντρου και κάποια στιγμή αναφερθήκατε στον Αλαχούζο. Εκτός από το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας, να ξέρετε ότι για οποιονδήποτε ζωγράφο, ο μεγαλύτερος εφιάλτης είναι να χαλάσουν τα μάτια του και τα χέρια του. Δε θα μπορούσα να φανταστώ τι θα είχε στη σκέψη και στην ψυχή του. Μεγάλη η ιστορία μας. Μεγάλη και φωτοδότρα. Στις μέρες μας, και κυρίως οι νέοι της ηλικίας μου, ίσως δεν γνωρίζουν πάρα πολλά για δαύτους και δεν ασχολούνται. Είχαμε πατριώτες! Πολιτικούς – επιστήμονες – καλλιτέχνες – κληρικούς και απλό κόσμο, πατριώτες λαμπρούς και πάρα πολλούς. Πρέπει να τους θυμόμαστε. Έχω πάνω απ’ το κρεβάτι μου ένα πορτραίτο του Σκεύου Ζερβού και απέναντί μου τους μεγάλους μας καλλιτέχνες. Κάθε φορά που διαβάζω τις βιογραφίες του, είναι σαν να τις διαβάζω για πρώτη φορά και εκτός από άσβεστη δίψα, είναι σκοπός και υποχρέωση. Γι’ αυτό, είτε σαν υποχρέωση, είτε σαν σκοπός, είναι μέγιστη τιμή μου να ζωγραφίζω τα πορτραίτα τους. Και γι’ αυτό χαρίζω αυτό το πορτραίτο, ως ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης προς το πρόσωπο του ζωγράφου και πατριώτη Μιχαήλ Αλαχούζου, στο Αναγνωστήριο Καλύμνου «ΑΙ ΜΟΥΣΑΙ», στο φάρο των γραμμάτων και των τεχνών μας, που τόσο είμαστε υπερήφανοι, όπου κατά την ταπεινή μου γνώμη δικαιούται να βρίσκεται ο Αλαχούζος, που απλόχερα μας δίδαξε μαθήματα πατριωτισμού και πολιτισμού μέσω της τέχνης και της ζωής του, γιατί απλά ήταν ….. Ο Ζωγράφος! Χώρα Καλύμνου ,30 Απριλίου 2010 Με βαθιά εκτίμηση Γεώργιος Σκ. Τηλιακός
-476-
Εκπαιδευτικές δράσεις του 2ου Δημοτικού Σχολείου Πόλεως Καλύμνου (του Θεοφιλίδη Ιωάννη, διευθυντή του σχολείου)
Σύμφωνα με την ελληνική εκπαιδευτική νομοθεσία στο έργο του σχολείου περιλαμβάνονται τρεις κυρίως εκπαιδευτικοί σκοποί: 1. Η καλλιέργεια και ανάπτυξη των γνωστικών αντικειμένων και των νοητικών ικανοτήτων των μαθητών. 2. Η συναισθηματική καλλιέργεια για την αποδοχή αρχών που θα στηρίξουν τις αξίες τους και θα επηρεάσουν τη συμπεριφορά τους, ώστε να διαμορφώσουν θετική στάση για τη ζωή και την κοινωνία. 3. Η καλλιέργεια και διεύρυνση των ψυχοκινητικών ικανοτήτων του μαθητή για την απόκτηση δεξιοτήτων και την ομαλή ένταξή του στην κοινωνία. Μέσα στα πλαίσια αυτά, το σχολείο μας, τα τελευταία χρόνια, εφαρμόζει καινοτόμα σχολικά προγράμματα, όπως επίσης και διάφορες δράσεις, πολλές από τις οποίες εντάσσονται σε εκπαιδευτικά δίκτυα ή Ευρωπαϊκά Προγράμματα. -477-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Κάθε χρόνο υλοποιούνται κατά μέσο όρο 7 έως 8 καινοτόμα σχολικά προγράμματα με θεματολογία που αντλείται από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, την Αγωγή Υγείας, και τα Πολιτιστικά Θέματα, όπως: «Ψυχική Υγεία και διαπροσωπικές σχέσεις», «Κυκλοφοριακή Αγωγή», «Διατροφικές συνήθειες – Διατροφικοί κίνδυνοι», «Ανακύκλωση χαρτιού και οργανικής ύλης», «Το Δάσος – Ανακύκλωση», «Το πρόβλημα του νερού στην Κάλυμνο», «Στην αυλή των Οικολογικών Σχολείων … σαν το σπίτι μας», «Το νερό στη ζωή μας», «Προστάτεψε το όζον για να σε προστατέψει», «Στοματική Υγιεινή», «Καΐκια και ταρσανάδες», «Από την ελιά στο λάδι, μια σταγόνα θησαυρός», «Θάλασσα, αλιεία, ψάρι, ένας κόσμος γεμάτος υγεία», «Περιβαλλοντικές διαδρομές στα ίχνη του παρελθόντος», «Φροντίζω τον εαυτό μου και το περιβάλλον», «Νερό κι αλάτι, η ζωή δίπλα στη θάλασσα», «Ανακύκλωση, μια ιστορία χωρίς τέλος», «Περιβαλλοντικές δράσεις, περιβαλλοντική συνείδηση», «Η θάλασσα στις τέχνες», «Καλύμνιοι καλλιτέχνες – Έργα τους», «Μέλισσες – μέλι: ένας γλυκός θησαυρός». Τρία από αυτά τα προγράμματα (Αγωγής Υγείας) έγιναν σε συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας ενώ ένα (Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης) σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Συμμετέχουμε σε τέσσερα Θεματικά Δίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης: «Οικολογικά Σχολεία», «Μαθαίνω για τα δάση», «Φύση χωρίς σκουπίδια» (με χειριστή την Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης) και «Περιβαλλοντικές διαδρομές στα ίχνη του παρελθόντος, αναζητώντας το βιώσιμο μέλλον» (με χειριστή το Κ.Π.Ε. Λαυρίου). Τα δύο πρώτα είναι ευρωπαϊκά ενώ τα υπόλοιπα είναι εθνικά. Έχουμε ως σχολείο βραβευθεί δύο φορές για την επιτυχημένη συμμετοχή στο δίκτυο «Οικολογικά Σχολεία» και μας έχει απονεμηθεί η οικολογική σημαία, ενώ από μία φορά πήραμε βραβείο για την επιτυχημένη συμμετοχή και τις πρωτότυπες δράσεις στο δίκτυα «Μαθαίνω για τα δάση» και «Φύση χωρίς σκουπίδια».
-478-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Με χρηματοδότηση από το Ε.Ι.Ν. υλοποιήθηκαν και τα προγράμματα «Καλλιπάτειρα» που εφάρμοσε για δύο χρόνια το σχολείο, το πρώτο με τίτλο «Όλος ο κόσμος μια γειτονιά» και το δεύτερο με τίτλο «Όλοι είμαστε διαφορετικοί, όλοι είμαστε ίδιοι». Στόχοι των προγραμμάτων αυτών ήταν να μάθουν οι μαθητές ότι ο ρατσισμός δεν είναι τίποτε άλλο παρά φόβος γι΄ αυτό που δεν γνωρίζουμε, να μάθουν να αποδέχονται άτομα με διαφορετική κουλτούρα και να συνειδητοποιήσουν ότι ο καθένας μας είναι τόσο ξεχωριστός όσο και μοναδικός, με αρετές και χαρίσματα. Επί 11 συνεχή χρόνια εκδίδεται η μαθητική εφημερίδα με τίτλο «Τα θαλασσοπούλια». Στην εφημερίδα αυτή οι μαθητές μας έχουν την ευκαιρία να δημοσιεύσουν κείμενα με θεματολογία που τους ενδιαφέρει και δραστηριότητές τους από τη σχολική τους ζωή. Επί 11 επίσης χρόνια το σχολείο μας συμμετέχει στο πρόγραμμα της Ελληνικής Ένωσης Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος, που έχει τίτλο «Παιδική HELMEPA», με πολύ μεγάλη επιτυχία. Το πρόγραμμα έχει σχέση με την προστασία των θαλασσών και των ακτών και μέσα από αυτό οι περιβαλλοντικές ομάδες των μαθητών όλων των τάξεων του σχολείου δραστηριοποιούνται με ευχάριστο και διδακτικό τρόπο, αποκτώντας περιβαλλοντική συνείδηση, μεταφέροντας περιβαλλοντικά μηνύματα στους υπόλοιπους συμπολίτες (μικρούς και μεγάλους) και συνειδητοποιώντας την αξία του εθελοντισμού και της συνεργασίας στη λύση προβλημάτων που απασχολούν την κοινωνία και τον τόπο μας. Μέσα από τη συμμετοχή του στο πρόγραμμα αυτό το σχολείο έχει διακριθεί πολλές φορές σε δωδεκανησιακό αλλά και σε πανελλήνιο επίπεδο. Επτά φορές, λόγω του μεγαλύτερου αριθμού δραστηριοτήτων, μαθητής/μαθήτρια του σχολείου μας εκπροσώπησε τα Δωδεκάνησα στο Πανελλήνιο Συμβούλιο των Αντιπροσώπων της Παιδικής HELMEPA, που γίνεται μία φορά το χρόνο στην Αθήνα. Δύο φορές εκλέχθηκε -479-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
στο συμβούλιο αυτό μαθητής/μαθήτρια του σχολείου μας ως πρόεδρος και μία φορά ως αντιπρόεδρος. Δύο φορές το σχολείο μας απέσπασε βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Αφίσας που διοργανώνεται στα πλαίσια του προγράμματος: πέρυσι το Β΄ και φέτος το Α΄ βραβείο. Τέλος, η συμμετοχή μας στο πρόγραμμα αυτό έδωσε την ευκαιρία σε έναν μαθητή του σχολείου μας (τον οποίο επέλεξαν οι υπεύθυνοι του προγράμματος) να ταξιδέψει στην Ιαπωνία το 2005 και στη Μαλαισία το 2006, για να πάρει μέρος στα Παγκόσμια Συνέδρια των Παιδιών για το Περιβάλλον, που διοργάνωσε η UNEP (το περιβαλλοντικό πρόγραμμα του ΟΗΕ) ως εκπρόσωπος της Ελλάδας την πρώτη φορά και ως εκλεγμένος εκπρόσωπος της Ευρώπης στην οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου τη δεύτερη. Κατά την τελευταία διετία (2009-2011) το σχολείο μας εντάχθηκε στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα COMENIUS – Σχολικές Συμπράξεις, μετά από αίτηση, για να υλοποιήσει το σχέδιο με τίτλο «Living by the sea» («Ζώντας δίπλα στη θάλασσα»). Στα πλαίσια αυτού του προγράμματος συνεργάστηκε με άλλα επτά σχολεία από διάφορες χώρες της Ευρώπης (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ισλανδία, Γαλλία, Γουαδελούπη, Δανία, Λετονία), εκτελώντας μεγάλη ποικιλία προγραμματισμένων δράσεων. Είκοσι οχτώ (28) εκπαιδευτικοί και μαθητές/μαθήτριες είχαν την ευκαιρία να ταξιδέψουν στις χώρες αυτές και να γνωρίσουν από κοντά τον τρόπο ζωής, τον πολιτισμό αλλά και την εκπαιδευτική τους πραγματικότητα. Αντίστοιχα, το σχολείο μας είχε την τιμή να φιλοξενήσει στο νησί μας τις αντιπροσωπείες των υπόλοιπων σχολείων που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Κατά την παραμονή τους στο νησί επί πέντε ημέρες, εκπαιδευτικοί και μαθητές, είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν ένα πλούσιο πρόγραμμα ξεναγήσεων και εκδηλώσεων, να έρθουν σε επαφή με την πολιτιστική μας κληρονομιά και να γνωρίσουν από κοντά την καθημερινή μας ζωή στο σχολείο αλλά και στη μικρή μας κοινωνία. -480-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Εκτός από τα προγράμματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, το σχολείο μας έχει να επιδείξει σημαντική δραστηριότητα και σε άλλους τομείς, όπως το θέατρο. Τον Ιούνιο του 2010 ανέβασε με εξαιρετική επιτυχία το έργο του Αριστοφάνη «Όρνιθες» σε διασκευή του Γιάννη Καλαντζόπουλου για παιδιά, ενώ τον ίδιο μήνα του 2011 παρουσίασε το θεατρικό έργο «Peter Pan» στην Αγγλική γλώσσα. Τέλος, θα θέλαμε να αναφέρουμε το σημαντικότερο ίσως γεγονός που έλαβε χώρα στο σχολείο μας τα τελευταία χρόνια: η ίδρυση και λειτουργία της νέας μας βιβλιοθήκης. Τα εγκαίνια έγιναν το Σεπτέμβριο του 2010, ημέρα του Αγιασμού και έναρξης των μαθημάτων, και αποτελεί από τότε, με τα 1300 βιβλία και τις εγκυκλοπαίδειες που διαθέτει, σημείο αναφοράς εκπαιδευτικών και μαθητών, συμβάλλοντας τα μέγιστα στην προσπάθεια για καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Φέρει το όνομα «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΙ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΒΟΥΒΑΛΗ» προς τιμήν του Μεγάλου Ευεργέτη του νησιού μας και της συζύγου του και για τη δημιουργία της συνέβαλε καθοριστικά το Ίδρυμα Ελέους με γενναία χρηματοδότηση. Κλείνοντας, πρέπει να επισημανθεί ότι όλα όσα αναφέρονται παραπάνω συνετέλεσαν στο άνοιγμα του σχολείου προς την κοινωνία και δεν θα μπορούσαν να υλοποιηθούν αν δεν υπήρχε η καθολική συμμετοχή, η άριστη και αρμονική συνεργασία όλων των εκπαιδευτικών μεταξύ τους, καθώς και η διαχρονική και πολύτιμη συμβολή και συμπαράσταση του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων. Με την ευκαιρία αυτή θα θέλαμε, εκφράζοντας και τους μαθητές μας, να ευχαριστήσουμε θερμά και τους γονείς αλλά και όσους υπήρξαν ή συνεχίζουν να είναι αρωγοί με οποιονδήποτε τρόπο στο έργο μας. Ιούλιος 2011
-481-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Η αποστολή του σχολείου στην Πορτογαλία το Μάρτιο του 2010 στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράμματος COMENIUS
Βιβλιοθήκη “Νικόλαος και Αικατερίνη Βουβάλη”
-482-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Ο μαθητής Ατσάς Μανόλης στο βήμα, ως πρόεδρος του Πανελληνίου Συμβουλίου των Αντιπροσώπων της Παιδικής HELMEPA
Ο μαθητής Θεοφιλίδης Νικόλαος (όρθιος, τρίτος από αριστερά) ως μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής του “Παγκόσμιου Συνεδρίου των Παιδιών για το Περιβάλλον” στη Μαλαισία το 2006
-483-
Φωτογραφία: Στάθης Κλήμης
Προγράμματα που εφαρμόζονται στο Μανιάειο 6ο Δημοτικό Σχολείο Καλύμνου τα δύο τελευταία χρόνια Η σύγχρονη εποχή μάς φέρνει αντιμέτωπους με τεράστιες προκλήσεις τις οποίες για να αντιμετωπίσουμε όλοι και κυρίως τα παιδιά μας χρειάζονται ευρύτερες γνώσεις και δεξιότητες. Μία πρώτη προσπάθεια να χορηγηθούν στα παιδιά τα κατάλληλα εφόδια είναι η εφαρμογή προγραμμάτων σχολικών δραστηριοτήτων αλλά και, κυρίως, ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Τα προγράμματα αυτά διευρύνουν τους ορίζοντες των παιδιών, τα φέρνουν σε επαφή με το λογοτεχνικό πλούτο, το θέατρο, τη μουσική, την ιστορία και τον πολιτισμό γενικότερα, τα εξοικειώνουν με τη χρήση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας, εμπλουτίζουν το μαθητικό βίο με δραστηριότητες εκπαιδευτικού παιχνιδιού και δημιουργικές εργασίες. Αντιλαμβανόμενοι λοιπόν αυτά τα οφέλη οι εκπαιδευτικοί του σχολείου μας, ξεκίνησαν εδώ και αρκετά χρόνια να ασχολούνται με τέτοιου είδους προγράμματα. Έτσι, από το 2003 έως σήμερα, κάθε χρόνο στο σχολείο γίνονται προγράμματα αγωγής υγείας, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, πολιτιστικά, προγράμματα του Πανεπιστημίου Αιγαίου και ευρωπαϊκά, ενώ παράλληλα το σχολείο είχε ενταχθεί σε διάφορα δίκτυα όπως είναι αυτό του ΚΠΕ Δραπετσώνας: «Τα λιμάνια της Ελλάδας» και του ΚΠΕ Έδεσσας «Απορρίμματα: τα χρήσιμα άχρηστα….». Τα τελευταία δύο χρόνια στο σχολείο μας εκτός από τα ανωτέρω προγράμματα εφαρμόζονται και τα ακόλουθα:
-485-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Α. e-twinning. Το πρόγραμμα e - Twinning είναι μια ευρωπαϊκή δράση του προγράμματος «Διά Βίου Μάθηση» μέσω της οποίας σχολεία από διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες, κάνοντας χρήση εργαλείων Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), συνεργάζονται, ώστε να αποκομίσουν παιδαγωγικά, κοινωνικά και πολιτισμικά οφέλη. Έτσι, μέχρι στιγμής το σχολείο έχει συμμετάσχει δύο φορές σε ανάλογο πρόγραμμα. Την πρώτη φορά η συνεργασία έγινε με το σχολικό ίδρυμα II Circolo Didattico “De Gasperi” της Ιταλίας με θέμα: «Tradition and Culture». Τα παιδιά, στα πλαίσια του προγράμματος αυτού, σε ώρες της Ευέλικτης Ζώνης και σε ώρες εκτός σχολείου επικοινωνούσαν με το σχολείο αυτό και παρουσίαζαν τις εργασίες τους (στα Αγγλικά). Τη δεύτερη φορά, το σχολικό έτος 2010 -2011, η συνεργασία έγινε ανάμεσα στην Ε΄ τάξη του σχολείου μας και στην Ε΄ τάξη του ARISTOTELES Private Volksschule der Republik Griechenland, München, της Γερμανίας. Ο τίτλος του προγράμματος, το οποίο βραβεύτηκε ήταν « Ανιχνεύοντας την παράδοση του τόπου μου» και η υλοποίησή του διαχύθηκε διαθεματικά στο πρόγραμμα του Δημοτικού σχολείου, σε ώρες της Ευέλικτης Ζώνης και σε ώρες εκτός σχολείου, κατά τις οποίες οι μαθητές επικοινωνούσαν με το σχολείο αυτό και παρουσίαζαν τις εργασίες τους (στα Ελληνικά). Β. Σωκράτης – Comenius Το Comenius εντάσσεται στο πρόγραμμα Σωκράτης που στόχο έχει τη συνεργασία και τη σταδιακή προσέγγιση των ευρωπαϊκών χωρών σε εκπαιδευτικά θέματα, ώστε να επιτευχθεί η ευρωπαϊκή ενοποίηση. Ειδικότερα βοηθά τους νέους να αναπτύξουν δεξιότητες και ικανότητες που είναι απαραίτητες για την προσωπική τους -486-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
ανάπτυξη, καλλιεργεί τη συνεργασία και την κατανόηση μεταξύ των λαών και δείχνει τρόπους να επιλύονται διαφορές με ειρηνικά μέσα. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, αλλά και το γεγονός ότι η συμμετοχή μας σε ένα τέτοιο πρόγραμμα θα μας έδινε τη δυνατότητα να βιώσουμε μια νέα εκπαιδευτική διαδικασία, τη σχολική χρονιά 2007 - 2008 αναζητήσαμε εταίρους για μια πολυμερή σύμπραξη Comenius1. Μετά την εξεύρεση εταίρων καταθέσαμε αίτηση επιχορήγησης από το Ι.Κ.Υ. για Προπαρασκευαστική Επίσκεψη, η οποία εγκρίθηκε, και έτσι συναντηθήκαμε με τους μελλοντικούς συνεργάτες μας από τη Δανία, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία στην Τσεχία, όπου σε συνεργασία φτιάξαμε το σχέδιο εργασίας της σύμπραξης με τίτλο «The European Cultural Interrailing». Μετά την επιστροφή μας, και ως συντονιστικό σχολείο, καταθέσαμε στο Ι.Κ.Υ. την Αίτηση επιχορήγησης του σχεδίου εργασίας με οκτώ χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Δανία, Ιταλία, Ιρλανδία, Ολλανδία, Πορτογαλία, Τσεχία, Τουρκία), η οποία και έγινε δεκτή τον Ιούλιο του 2008. Από τότε έως και τον Ιούλιο του 2010 εργαστήκαμε σε θέματα που είχαμε από κοινού επιλέξει. Ήρθαμε σε επαφή με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, ανταλλάξαμε απόψεις και γνώσεις, κατανοήσαμε ομοιότητες και διαφορές που οφείλονται στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας. Μιλήσαμε για ήθη, έθιμα και παραδόσεις, τοπική ιστορία, εκπαιδευτικό σύστημα και τρόπο ζωής. Προσπαθήσαμε με τις δραστηριότητές μας να ευαισθητοποιήσουμε και τους μεγαλύτερους από το οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον, ενώ παράλληλα, στα πλαίσια του προγράμματος, επισκεφθήκαμε τέσσερις από τις χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Την Τσεχία, την Ιταλία, τη Δανία και την Πορτογαλία. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του πρώτου μας ταξιδιού στην Ιταλία, το Δεκέμβριο του 2008, παρουσιάσαμε τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις
-487-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
των Χριστουγέννων στον τόπο μας, ενώ όλοι μαζί στολίσαμε το χριστουγεννιάτικο δέντρο του προγράμματος. Στη συνέχεια, το Μάρτιο του 2009 και κατά τη διάρκεια του δεύτερου ταξιδιού μας στη Δανία, παρουσιάσαμε τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις της άνοιξης, της αποκριάς και τα παραδοσιακά παιχνίδια του τόπου μας. Στην τρίτη μας κινητικότητα στην Πορτογαλία, το Νοέμβριο του 2009 ασχοληθήκαμε με την παρουσίαση του φθινοπώρου και όσων δραστηριοτήτων λαμβάνουν χώρα κατά τους τρεις μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο στον τόπο μας, ενώ παράλληλα αναφερθήκαμε στη λαϊκή τέχνη του τόπου μας και παρουσιάσαμε τις παραδοσιακές καλύμνικες φορεσιές. Η δουλειά που γινόταν μέσα στο σχολείο καθώς και τα μαθήματα ήταν πολύ ενδιαφέροντα και χρήσιμα. Τα παιδιά βελτίωσαν τα Αγγλικά τους, γνώρισαν παιδιά με άλλες συνήθειες και άλλο τρόπο ζωής και έμαθαν να ζουν μαζί τους και να τα αποδέχονται. Στο τέλος, το Μάιο του 2010 φιλοξενήσαμε όλους τους εταίρους μας στο νησί μας, όπου έγινε και η τελική γιορτή – παρουσίαση του προγράμματος. Ήταν για όλους μας μια εμπειρία ανεπανάληπτη, η οποία βραβεύτηκε με το «αστέρι»,σύμβολο μιας επιτυχημένης εμπειρίας. Με το αστέρι βραβεύονται από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών οι πιο καινοτόμες, δημιουργικές και βιώσιμες συμπράξεις, όσες δηλαδή είχαν αποδεδειγμένα ιδιαίτερη συμμετοχή και ενδιαφέρον και παρήγαγαν τα καλύτερα αποτελέσματα στα πλαίσια του προγράμματος. Γ . Οίκαδε Το πρόγραμμα Οίκαδε, ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από την Τράπεζα Κύπρου και υποστηρίζεται από τα Υπουργείο Παιδείας Ελλάδας και Κύπρου και το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας, υλοποιείται από την Ε΄ ή τη Στ΄ τάξη του σχολείου μας σε συνεργασία με το 3ο Δημοτικό Σχολείο Κόνιτσας και το 14ο
-488-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Δημοτικό Σχολείο Καρδίτσας εδώ και αρκετά χρόνια. Στα πλαίσια του προγράμματος αυτού, το σχολικό έτος 2009 – 2010, οι μαθητές της Στ΄ τάξης σε τηλεδιασκέψεις παρουσίασαν τον τόπο τους (χλωρίδα, πανίδα, ιδιαιτερότητες, ιστορία, ήθη – έθιμα, παραδόσεις). Εκτός από αυτές τις συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν και κάποιες ανεπίσημες, με θέματα που επέλεγαν τα παιδιά, προκειμένου αυτά να εξοικειωθούν με τον ιστοχώρο του Οίκαδε και να γνωριστούν καλύτερα με τους συμμαθητές τους από τα άλλα σχολεία. Το σχολικό έτος 2010 – 2011 οι μαθητές της Ε΄ τάξης ασχολήθηκαν με το δάσος, τα οφέλη του, τους κινδύνους που το απειλούν καθώς και τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να το προστατέψουμε. Το θέμα επιλέχθηκε, προκειμένου να πάρουν οι μαθητές μέρος στο διαγωνισμό της Τράπεζας Κύπρου και του Μουσείου Παιδικής Τέχνης: «Αν τα δέντρα μιλούσαν…». Έτσι, οι μαθητές των ομάδων εργασίας συγκέντρωσαν το υλικό τους, οργάνωσαν τις πληροφορίες τους σε παρουσιάσεις power point και τις προέβαλαν στους συμμαθητές τους από τα άλλα σχολεία με τους οποίους αντάλλαξαν πληροφορίες και γνώσεις κατά τη διάρκεια των τηλεδιασκέψεων που είχαν. Στο τέλος έφτιαξαν το έργο με το οποίο πήραν μέρος στο διαγωνισμό, τη μακέτα ενός δάσους του οποίου τα δέντρα “μιλούσαν”. Δ. Δίκτυο Σχολικής Καινοτομίας Το Δίκτυο Σχολικής Καινοτομίας απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και σχολεία που επιθυμούν να προσεγγίσουν τη γνώση από διερευνητική σκοπιά και να τη συνδέσουν με την καθημερινή σχολική πραγματικότητα, μέσω του διαλόγου και της συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικών και σχολικών μονάδων. Υποστηρίζει την ανάπτυξη πρωτοβουλιών εκ μέρους των ίδιων των εκπαιδευτικών. Προωθεί εκπαιδευτικές καινοτομίες στις σχολικές μονάδες και, με τη συνεργασία μεταξύ τους, επιδιώκει
-489-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
την ουσιαστική αλλαγή στη μορφή και στο περιεχόμενο της εκπαιδευτικής πράξης με τρόπο που να αναδεικνύει δημιουργικές μορφές εργασίας και μάθησης στο σχολείο. Επιθυμώντας το σχολείο μας να ενταχθεί στο Δίκτυο Σχολικής Καινοτομίας, επτά εκπαιδευτικοί εκδήλωσαν ενδιαφέρον κι έτσι, το σχολικό έτος 2009 – 2010, ενταχθήκαμε μετά από επιλογή στο Δίκτυο Σχολικής Καινοτομίας και η ομάδα αυτή ολοκλήρωσε με επιτυχία τον Α΄ Κύκλο του Προγράμματος με την εργασία «Το νησί μας διηγείται την ιστορία του. Ιστορία της Μετανάστευσης.» Σε συνέχεια της συμμετοχής μας στο Δίκτυο Σχολικής Καινοτομίας το σχολικό έτος 2010 – 2011, μία ομάδα έξι εκπαιδευτικών του σχολείου μας ολοκλήρωσε τον Β΄ Κύκλο του Προγράμματος με την Στοχαστικοκριτική Προσέγγιση στη Φυσιογνωμία του Εκπαιδευτικού, τη Στοχευμένη Καινοτομία στη Σχολική Μονάδα και με τη δραστηριότητα «Τα δικαιώματα του παιδιού». Η δραστηριότητα αυτή πρόκειται να περιληφθεί σε ειδική έκδοση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Κατά την επόμενη σχολική χρονιά θα ακολουθήσει ο Γ΄ Κύκλος του προγράμματος Η ενασχόληση μας με όλα τα προγράμματα αυτά μας έχει προσφέρει πολύτιμες γνώσεις και εμπειρίες, μας έχει κάνει καλύτερους στο έργο μας και μας έχει δώσει τη δύναμη να συνεχίσουμε και στο μέλλον να υλοποιούμε ανάλογες δράσεις, με σκοπό να δώσουμε στα παιδιά μας όσα περισσότερα εφόδια μπορούμε, για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής. Για το σύλλογο διδασκόντων του 6ου Μανιάειου Δημοτικού Σχολείου Ο Διευθυντής Γιάννης Ν. Μουζουράκης
-490-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Η αντιπροσωπεία του σχολείου μας κάτω από το λογότυπο του προγράμματος
Η αποστολή της Καλύμνου στο σχολείο της Ιταλίας
-491-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Οι μαθητές μας παρουσιάζουν τα ήθη, τα έθιμα και τις δραστηριότητες του φθινοπώρου στον τόπο μας.
Οι πρώτες μας φωτογραφίες με τους συνεργάτες μας από τα υπόλοιπα σχολεία.
-492-
Α Π Ο
Τ Η
Δ Ι Ε Τ Ι Α
Π Ο Υ
Π Ε Ρ Α Σ Ε
Στολίζοντας το Χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Παιδιά και ... δάσκαλοι παίζουν παραδοσιακά παιχνίδια.
-493-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Ω Παναγιά Γαλατζανή πού΄ σαι πάνω στη ράση φέρε μου την αγάπη μ-μου α μήν είμαι μονάση.
-494-
Γ Ι ’
Α Υ Τ Ο Υ Σ
Π Ο Υ
Ε Φ Υ Γ Α Ν
ΓΙ‘ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ
Φωτογραφία: Νικόλαος Σμαλιός
-495-
Άγιος Σάββας Φωτογραφία: Νικόλαος Σμαλιός
ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΓΑΝΟΥ ΚΑΙ ΧΩΡΑΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ (1932-2009) Ο ΑΠΟ ΛΕΡΟΥ, ΚΑΛΥΜΝΟΥ ΚΑΙ ΑΣΤΥΠΑΛΑΙΑΣ (1983-2005)
Την Πέμπτη, 31 Δεκεμβρίου 2009 κοιμήθηκε στην Αθήνα ο Μητροπολίτης Γάνου και Χώρας Νεκτάριος, κατά κόσμον Εμμανουήλ Χατζημιχάλης. Η σορός του μεταφέρθηκε στη Κρήτη και ετάφη στην Ιερά Μονή Κυρίας των Αγγέλων – Γουβερνέτου Χανίων, στις 4 Ιανουαρίου 2010. Στην εξόδιο ακολουθία παρέστησαν οι εκπρόσωποι του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του Πατριαρχείου Αλεξάνδρειας, ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης Ειρηναίος, Μητροπολίτες, καθηγούμενοι Ιερών Μονών, ιερωμένοι και πλήθος κόσμου. Ο από Καρπάθου και Κάσου (1980-1983) και Λέρου, Καλύμνου, Αστυπάλαιας (1983-2005) μακαριστός Ιεράρχης σπούδασε θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, απ’ όπου αποφοίτησε το 1956, και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στα Πανεπιστήμια του Στρασβούργου και της Θεσσαλονίκης, όπου αναγορεύτηκε διδάκτωρ Θρησκευτικής Κοινωνιολογίας και Θεολογίας αντίστοιχα. Στο ξεκίνημα της ιερατικής του διακονίας εργάστηκε στην ιεραποστολή του Πατριαρχείου Αλεξάνδρειας, στην Αφρική, κάτω από αντίξοες συνθήκες. Υπηρέτησε στη Μέση Εκπαίδευση ως καθηγητής και χρημάτισε Σχολάρχης της Μέσης Ιερατικής Σχολής Κρήτης (1977-78) και του νεοσύστατου Εκκλησιαστικού Λυκείου – Γυμνασίου. Το 1977, με απόφαση της Ι. Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου εξελέγη αρχικά Μητροπολίτης Κισσάμου και Σελήνου, χωρίς να ενθρονιστεί. Τον Οκτώβριο του 1980 τοποθετήθηκε στη -497-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Μητρόπολη Καρπάθου και Κάσου και τον Ιούνιο του 1983 μετατέθηκε στη Μητρόπολη Λέρου Καλύμνου και Αστυπαλαίας, όπου και παρέμεινε μέχρι το 2005, που παραιτήθηκε. Στη συνέχεια η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου τον εξέλεξε Μητροπολίτη της πάλαι ποτέ διαλαμψάσης Μητροπόλεως Γάνου και Χώρας (Ανατολικής Θράκης). Η ποιμαντορική του πορεία, ιδιαίτερα στην Μητρόπολη μας, δεν υπήρξε αδιατάρακτη, γεγονός που τον οδήγησε, όπως προαναφέρθηκε, σε παραίτηση. Όμως άφησε πίσω του αρκετά εκκλησιαστικά μνημεία στα νησιά μας που πραγματοποιήθηκαν με δική του πρωτοβουλία και φροντίδα. Η ανακαίνιση της Παναγίας του Κάστρου, στη Λέρο, οι διαμορφώσεις των χώρων της και η δημιουργία εκεί σκευοφυλακίου και βιβλιοθήκης, η εκ βάθρων ανακαίνιση του Πατριαρχείου στα Άλιντα (Πατριαρχικού οίκου, στη Λέρο, του Μακαριστού Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σωφρόνιου), η ανέγερση στην Κάλυμνο του μεγαλοπρεπούς Ι. Ναού του Αγίου Σάββα του εν Καλύμνω ασκήσαντος και η ανάδειξη του ναού της Παναγίας Χωστής στο Βαθύ, είναι έργα που φέρουν τη σφραγίδα του. Σημαντικό επίσης υπήρξε το εκδοτικό και συγγραφικό του έργο με τις εκδόσεις για την Παναγία του Κάστρου της Λέρου, για την Κάλυμνο με υπότιτλο «Ο Ελληνορθόδοξος ορισμός του Αιγαίου», για την Πολεοδομία και την Αρχιτεκτονική της Αστυπάλαιας, την έκδοση της Καινής Διαθήκης του Μαξίμου του Καλλιπολίτου, την έκδοση «Το Άκτιστο φως» και αρκετά δικά του συγγράμματα. Ο εκλιπών Ιεράρχης στήριξε και προέβαλε το έργο του Αναγνωστηρίου. Συνεργάτης ο ίδιος των «Καλυμνιακών Χρονικών», ενίσχυε κατ’ επανάληψη οικονομικά την έκδοση τους, θεωρώντας αυτά ως τη συνισταμένη της πνευματικής παραγωγής του τόπου μας. Κυριάκος Κ. Χατζηδάκης
-498-
ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΑΛΕΥΡΟΦΑΣ
Γεννήθηκε στην Κάλυμνο το 1932. Γονείς του ο Γιάννης Αλευροφάς, ένας απλός και ταπεινός άνθρωπος της βιοπάλης, και η Βασιλεία, το γένος Σουλούνια, μια δυναμική γυναίκα, όπως ήταν οι παλιές Καλυμνιές μανάδες. Ο Μανώλης ήταν από μικρός ένα ήσυχο και υπάκουο στους γονείς του παιδί. Μελετηρός και καλός μαθητής τελείωσε με άριστα το περιώνυμο Νικηφόρειο Γυμνάσιο. Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Ισίδωρος, εκτιμώντας τις αρετές του τον στέλνει στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Μετά το πέρας των σπουδών του επιστρέφει, νεαρός αρχιμανδρίτης, στην Κάλυμνο, όπου διακονεί ως εφημέριος του Μητροπολιτικού Ναού του Σωτήρος Χριστού και ως αρχιερατικός επίτροπος της Μητρόπολης. Για μερικά χρόνια ο Εμμανουήλ υπηρετεί ως ιερεύς και καθηγητής σε τρεις ελληνικές κοινότητες στη Γαλλία και στην Αγγλία. Και στις τρεις κοινότητες εργάστηκε άοκνα προκειμένου να δημιουργηθούν σχολεία και ορθόδοξοι ναοί για τους εκεί ομογενείς μας. Τα υπόλοιπα χρόνια, μέχρι τη συνταξιοδότησή του, υπηρέτησε ως καθηγητής θεολόγος στο Γυμνάσιο Θηλέων, 2ο έπειτα Γυμνάσιο Καλύμνου. Ως δάσκαλος στάθηκε πνευματικός πατέρας για τους μαθητές του και καλός συνεργάτης με τους συναδέλφους του. Το 2005, με εισήγηση του Μητροπολίτη μας κ.κ. Παϊσίου, ο παπά-Μανώλης χειροτονήθηκε βοηθός Επισκόπου της Μητρόπολης μας, με τον τίτλο του Επισκόπου της «πάλαι ποτέ διαλαμψάσης Επισκοπής Αλικαρνασσού». Έγινε έτσι συνεχιστής της μακράς επισκοπικής παράδοσης της Καλύμνου. Ο «παπά - Μανώλης», όπως τον λέγαμε, αφιέρωσε τη ζωή του στην εκκλησία και στην παιδεία. Υπήρξε ακόμα πατέρας στην πατρική του οικογένεια, πραγματικός προστάτης για τα αδέλφια του και τα ανίψια του. Εκοιμήθη στις 2 Σεπτεμβρίου του 2010, ανήμερα της γιορτής του γείτονα του Αϊ Μάμμα. Ας είναι η μνήμη του αιωνία. Γιάννης Μιχ. Πουγούνιας
-499-
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΥΛΟΥ ΖΑΪΡΗΣ
Γεννήθηκε την Κάλυμνο το 1939 και πέθανε στην Αθήνα από τροχαίο στις 25-3-2010. Ήταν το τέταρτο από τα δέκα παιδιά του Παύλου Ζαΐρη, εμπορορράπτη, και της Μαρίας Τηλιακού, νοικοκυράς, που ευτύχησαν να δουν τα περισσότερα από τα παιδιά τους να σπουδάζουν και να διαπρέπουν. Τελείωσε την Εμπορική Σχολή στην Κάλυμνο και στη συνέχεια μπήκε στην τότε Ανωτάτη Βιομηχανική (νυν Πάντειο), απ’ όπου αποφοίτησε με «άριστα», μένοντας ως φοιτητής στην οδό Τσαμαδού σε σπίτι που ήταν δωρεά στον Δήμο Καλυμνίων για να σπουδάζουν άποροι φοιτητές. Συγχρόνως εργαζόταν για τον επιούσιο, κρατώντας λογιστικά βιβλία στο κατάστημα Ουτουτζόγλου και παραδίδοντας μαθήματα Στατιστικής. Αυτοδημιούργητος στην κυριολεξία. Μετά τον στρατό που υπηρέτησε ως αξιωματικός, μπήκε στην Αγροτική Τράπεζα (πρώτος σε Πανελλήνιο διαγωνισμό) και στη συνέχεια μεταπήδησε στην ΕΤΒΑ (πάλι με διαγωνισμό και πρώτος), όπου έμεινε ώσπου συνταξιοδοτήθηκε. Τότε προσελήφθη στην νεοσύστατη Τράπεζα Πειραιώς και σ’ αυτήν τελείωσε τον εργασιακό του βίο. Ως διακεκριμένος οικονομολόγος και καταξιωμένος τεχνοκράτης, έφτασε στις υψηλότερες θέσεις τις ιεραρχίας στην Πειραιώς, μπήκε επικεφαλής εταιρειών επενδύσεων χαρτοφυλακίου και παρ’ όλ’ αυτά η μόνη ιδιότητα που δεχόταν για τον εαυτό του ήταν απλά Τραπεζικός. Εκείνο που περισσότερο χαρακτήριζε τη συμπεριφορά του ήταν η ευθύτητα και η τιμιότητα. Δεν μάσησε ποτέ τα λόγια του. Πάντα σεμνός, πάντα αξιοπρεπής και μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, έκανε το καθήκον του, αυτό που του υπαγόρευε η συνείδησή του. Με ευγένεια και ειλικρινές ενδιαφέρον βοήθησε όσους είχαν την ανάγκη του, χωρίς σκοπιμότητες ή υστεροβουλίες. Πραγματικά αδαμάντινος χαρακτήρας. Έζησε μακριά από την Κάλυμνο, πάντα παρών όμως σε ότι -501-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
την αφορούσε. Καταλυτική ήταν η βοήθεια του στη χρηματοδότηση του «Νήσος Κάλυμνος», και στα άλλα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στην συνέχεια. Αντιμετωπίζοντας τα πράγματα σφαιρικά, είχε ενισχύσει και την πρωτοεμφανιζόμενη τότε ΔΑΝΕ, αγοράζοντας μετοχές. Με το βλέμμα πάντα στραμμένο στην Κάλυμνο, παρακολουθούσε και στήριζε τους ναούς της, τα Ευαγή της Ιδρύματα, τα διάφορα Σωματεία της. Ξεχωριστό ήταν το ενδιαφέρον και η στήριξη του στο «Αναγνωστήριο Αι Μούσαι», που θεωρούσε πως με τις εκδόσεις και την όλη διαδρομή και παρουσία του εκπροσωπούσε την Κάλυμνο των γραμμάτων και του πνεύματος γενικότερα. Γι’ αυτό και στο ψήφισμα του, που υπογράφουν ο πρόεδρος Κυριάκος Χατζηδάκης και ο γραμματέας Παναγιώτης Γιαμαίος, μεταξύ άλλων αναφέρεται: «Το Αναγνωστήριο της πατρίδας μας στερείται από ένα πολύτιμο φίλο και συμπαραστάτη στο έργο του. Η Κάλυμνος θρηνεί ένα εκλεκτό τέκνο της, που με την επιστημονική του εξέλιξη, το ήθος και την εν γένει προσφορά του, καταξιώθηκε και αγαπήθηκε από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του τόπου μας»«Ο αγαπητός μας Γιάννης, έμεινε ακέραιος και ατσαλάκωτος συνεργάτης και άνθρωπος, όλη την μακρά διαδρομή των 45 χρονών που διανύσαμε και τίμησε όλες τις θέσεις ευθύνης που κατά περιόδους ανέλαβε», έγραψε στη νεκρολογία του ο Ιάκωβος Γεωργάνας, μέλος ΔΣ Τράπεζας Πειραιώς και πρώην Διοικητής της ΕΤΒΑ. Το Σολώνειο Γηροκομείο, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης του ετέλεσε μνημόσυνο με το Μητροπολίτη μας κ.κ. Παΐσιο και το Σωματείο Υποτροφιών «Τρεις Ιεράρχες» σε ευχαριστήριο της Προέδρου του κ. Πολύμνιας Μαμή – Θεοδωρίδου, αναφέρεται στην «κοινωνική του ευαισθησία, που έμπρακτα γνώρισε και το ίδιο». «Μνήμες, μνήμες, απ’ τ’ ανθισμένα μας νιάτα που μοσχοβόλαγαν γαλαζοπόρφυρα όνειρα» - (Γιάννης Πουγούνιας Φιλόλογος, Συγγραφέας και ομοθάλαμος του Γιάννη στο στρατό). Και ο Γιάννης Πατέλλης, επίτιμος Πρόεδρος του Αναγνω-
-502-
στηρίου «Χάσαμε ένα συμπατριώτη και φίλο που αντανακλούσε στην κυριολεξία τη λάμψη του «αρχοντικού ανθρώπου». Ο Γιάννης Ζαΐρης παντρεύτηκε την Άννα Χοτζαγιάνογλου που καταγόταν από την Αττάλεια της Μ. Ασίας και απέκτησαν δυο αγόρια, τον Παύλο και τον Νίκο, καταξιωμένους σήμερα επιστήμονες. Σαν παρακαταθήκη, αυτό το προικισμένο νησιωτόπουλο είχε θέσει υψηλούς στόχους και τους πέτυχε με το ήθος, την εργατικότητα του και προπάντων με την αδάμαστη θέλησή του. Κάλυμνος, Ιούνιος 2011
Μαρία Ζαΐρη Επίτιμος Πρόεδρος Αναγνωστηρίου
-503-
ΜΝΗΜΗ ΝΙΚΟΥ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ
Από τον Γιάννη Θ. Πατέλλη Αρχές καλοκαιριού ένα απρόσμενο τηλεφώνημα στο Αναγνωστήριο, του αείμνηστου Νίκου, με ξάφνιασε. Εδώ και κάποιο καιρό είχε γίνει ήδη γνωστή η περιπέτειά του, με συνέπεια την απουσία του από το κέντρο της καθημερινής ζωής του νησιού. Με ενθουσιασμό και ικανοποίηση μου ανάγγελλε την καλή πορεία της υγείας του και ότι πολύ σύντομα θα ήταν ανάμεσά μας. Ήταν πάλι ο γνωστός Νίκος, ο οποίος δύο και τρεις φορές το πρωινό, ανάμεσα στις δικηγορικές ασχολίες και το γραφείο του, περνούσε από το Αναγνωστήριο να συζητήσουμε, να αστειευτούμε, να παίξει μια γρήγορη παρτίδα σκάκι με τους φίλους του. Οι συζητήσεις μας, συνήθως, γύρω από τη μεγάλη αγάπη του, το Ναυτικό Μουσείο. Το οργάνωσε από μηδενική βάση, έτρεξε, ζήτησε, παρακάλεσε και κατάφερε να μαζέψει ένα μικρό θησαυρό από αντιπροσωπευτικά κομμάτια της σπογγαλιευτικής παράδοσης της Καλύμνου, πίνακες ζωγραφικούς, ιστορικές φωτογραφίες και πλήθος αντικειμένων της Καλύμνικης ναυτοσύνης. Δεύτερη αγάπη του το Αναγνωστήριο. Πριν εγκατασταθεί μόνιμα στην Κάλυμνο είχε ήδη μια σημαντική εμπειρία από την συμμετοχή του στην οργάνωση και επιτυχή πορεία του Συλλόγου Καλυμνίων Αττικής. Με αδιάπτωτο καθημερινό ενδιαφέρον παρακολουθούσε τις δραστηριότητες του Αναγνωστηρίου, είτε συμμετείχε στο Διοικητικό του Συμβούλιο είτε όχι και ιδιαίτερα την απρόσκοπτη έκδοση των «Καλυμνιακών Χρονικών». Ακούραστος μελετητής της ιστορίας της Καλύμνου είχε διατυπώσει μια «ανατρεπτική θεωρία» για τη «βυθισμένη πολιτεία» και το διαχωρισμό Καλύμνου-Τελένδου μετά από ένα
-505-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
φοβερό σεισμό γύρω στο 554 μ.Χ., η οποία φιλοξενείται στο ΙΖ΄ Τόμο των Κ Χ. Λάτρης της μουσικής, μέλος της Φιλαρμονικής και της Δημοτικής Χορωδίας Καλύμνου συμμετείχε ενεργά σε όλες τις εμφανίσεις της και αποτελούσε πολύτιμο στέλεχος της. Ο Νίκος Παπάζογλου γεννημένος στην Κάλυμνο το 1946 κουβαλούσε από το γενεαλογικό του δέντρο τη πλούσια ιστορία και τις εθνολογικές περιπέτειες της ράτσας μας. Η οικογένεια του πατέρα του πρόσφυγες από τη Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης. Η μητέρα του Σεβαστή κόρη του δασκάλου Σακελλαρίου (Σάσα) Μπιλλήρη υπηρέτησε με ευσυνειδησία ως νοσηλεύτρια το Νοσοκομείο Καλύμνου. Η οικογένεια έφυγε για την Αθήνα και για τις σπουδές των παιδιών τους το 1964. Ο Νίκος σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και δικηγόρησε για λίγο στην Αθήνα μέχρι το 1981. Στη συνέχεια γύρισε στην Κάλυμνο του όπου και άσκησε το επάγγελμα του μέχρι τη μέρα του θανάτου του. Η ζωηρή επιθυμία του Νίκου, η επάνοδος στο καθημερινό στέκι του στο Αναγνωστήριο, αλλοίμονο, δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Η αρρώστια του είχε ήδη προχωρήσει στο επάρατο έργο της. Τον είδα για τελευταία φορά πριν δύο μήνες, καθηλωμένο σε αναπηρικό καροτσάκι, στο γάμο του γιου του στην Τέλενδο. Και ήθελα να τον θυμούμαι όπως τον ήξερα πριν ένα χρόνο, ζωηρό, ευχάριστο, χαμογελαστό, φιλικό, να φέρνει πάντα ένα σημαντικό πολιτιστικό θέμα προς συζήτηση, στις καθημερινές συναναστροφές μας… Αντίο φίλε. Κάλυμνος, αρχές Σεπτέμβρη 2010.
-506-
ΝΙΚΟΛΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΖΕΡΒΟΣ
Τον θυμάμαι από τα γυμνασιακά μας χρόνια στο Νικηφόρειο, αρχές δεκαετίας του 1960. Φοιτούσε σε μικρότερη τάξη από μας. Ήταν ένας από τους μαθητές που διακρίνονταν κάθε χρόνο για την επίδοση και για το ήθος τους. Γεννημένος το 1947 ήταν το τρίτο από τα πέντε παιδιά του αείμνηστου καθηγητή μας, του φυσικού Αντώνη Δανιήλ Ζερβού, και της Νομικής Θεοδωρίδου, καθηγήτριας Σωματικής Αγωγής, εκείνα τα χρόνια, στο Γυμνάσιο Θηλέων. Πτυχιούχος της σχολής Τοπογράφων του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, εργάστηκε στην Κάλυμνο ως ελεύθερος επαγγελματίας και στη συνέχεια υπηρέτησε στο Δημόσιο ως προϊστάμενος της Πολεοδομίας κατ’ αρχήν και αργότερα των Τεχνικών Υπηρεσιών του Επαρχείου Καλύμνου. Παράλληλα είχε εκπροσωπήσει το Τεχνικό Επιμελητήριο Δωδεκανήσου από διάφορες θέσεις. Συνεχίζοντας την παράδοση του πατέρα του (από τους αυστηρά καταδικασθέντες για την πατριωτική του στάση στα γεγονότα του 1935), ήταν μέλος του Αναγνωστηρίου και το υπηρέτησε γόνιμα από τη θέση του Αντιπροέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου. Εξαίρετος ως οικογενειάρχης ήταν παράλληλα και πρόσωπο αγαπητό στην τοπική μας κοινωνία. Έφυγε από κοντά μας στις αρχές Οκτωβρίου 2010. Η πρόωρη απώλεια του στέρησε από την οικογένεια του ένα καλό σύζυγο και πατέρα και από μας ένα εκλεκτό και πολύ αγαπητό φίλο. (Κ.Χ.)
-507-
ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΕΒΑΣΤΟΥ ΜΑΪΛΛΗΣ
Έμπαινα στο ιατρείο του, στο ισόγειο μιας πολυκατοικίας της οδού Χανίων στα Πατήσια, πάντα μετά τις εννιά το βράδυ. Ήταν η ώρα που είχε πάρει τις απαντήσεις του και είχε φύγει και ο τελευταίος ασθενής. Ο πληθωρικός Αντώνης, με το μόνιμο χαμόγελο στα χείλη, έκλεινε την πόρτα του μικροβιολογικού εργαστηρίου πίσω του και περνώντας από το χολ κρεμούσε στον καλόγηρο, μαζί με την άσπρη μπλούζα και την ιατρική ιδιότητα. Τώρα το πρόσωπο του έπαιρνε μια εσώτερη λάμψη. Η καρέκλα μου στην γνωστή καθορισμένη θέση δίπλα στο γραφείο του. Ο καφές όπως τον πίνω, το νερό όπως το θέλω, τα σοκολατάκια που προτιμώ. Μέσα θάλπος χειμωνιάτικο. Έξω να ψιλοβρέχει. «Δες αυτή την έκδοση. Την αγόρασα χτες. Το λεύκωμα για τη Μικρασία μου το έστειλαν πριν λίγες μέρες. Τους δύο χειρόγραφους χάρτες του 16ου αιώνα τους χτύπησα στη δημοπρασία πριν ένα μήνα. Αυτές τις καρτ-ποστάλ, της τσαρικής εποχής, τις βρήκα στο Μοναστηράκι. Σου έκλεισα ραντεβού με την Κα Τραΐου της Καθημερινής για το αφιέρωμα στους σφουγγαράδες. Το πιο πολύ φωτογραφικό υλικό θα το δώσω εγώ από το αρχείο μου. Θα ξημερωθώ αλλά θα το ετοιμάσω». Άναβε και μάκραινε η ζεστή κουβέντα. Όλα επί τάπητος. Η μεγάλη επιτυχία από την έκθεσή του αρχείου του στις αίθουσες της Βουλής για τα 50 χρόνια της Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου, η ύλη των «Καλυμνιακών Χρονικών», το υπό έκδοση βιβλίο με τους χάρτες των νησιών του Αιγαίου του 15ου αιώνα, το αφιέρωμα για τους σφουγγαράδες στην «Καθημερινή». «Πάμε εδώ κοντά να σου δείξω ορισμένα φοβερά κομμάτια από τη συλλογή μου. Νοίκιασα ένα διαμέρισμα για να τα βάλω. Μόνο που είναι ακόμα ατακτοποίητα. Με περιμένει πολλή δουλειά.» Κλεφτή ματιά στο ρολόι και η πρώτη μου ένσταση: «Αντώνη
-509-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
είναι περασμένα μεσάνυχτα, είναι πολύ αργά και για σένα και για μένα.» Ανένδοτος: « Θα τηλεφωνήσω στο σπίτι να μην με περιμένουν. Θα σε πάω εγώ με το αυτοκίνητο μου στο δικό σου στο Γουδή. Πάμε τώρα που μπορώ να σου τα δείξω, αξίζει τον κόπο.» Πριν λίγα χρόνια κάπου χαθήκαμε με τον Αντώνη. Έφυγε από το Συμβούλιο των Καλυμνίων της Αθήνας, μετέφερε το μικροβιολογικό του ιατρείο στην Κω. Ήταν η δεύτερη μεταναστευτική περίοδος στη ζωή του. Γεννημένος στη Ρόδο το 1951, απόφοιτος του Βενετοκλείου Γυμνασίου Ρόδου, γιος του φιλόλογου και Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης Σεβαστού Μαΐλλη από την Κάλυμνο, σπούδασε στην Αθήνα ιατρική και πήρε την ειδικότητα του Μικροβιολόγου ασκώντας το επάγγελμα στην πρωτεύουσα μέχρι πριν λίγο καιρό. Με την εγκατάστασή του στην Κω ήταν τώρα τόσο κοντά μου αλλά και τόσο μακριά. Σε κάποιο τηλεφώνημα έδειχνε ικανοποιημένος από τη ζωή στην Κω, από τη δουλειά του. Αγόρασε σπίτι, μετέφερε ένα μεγάλο μέρος από τις συλλογές του στο υπόγειό του. Φαινόταν ευχαριστημένος. Δεν ήξερα για την πρόσφατη αρρώστια του. Ο θάνατός του με συγκλόνισε. Προχτές ακόμα σκαλίζοντας στο απέναντι ράφι της βιβλιοθήκης βρήκα μπροστά μου την υπέροχη έκδοσή του «Μικρασιατικά Παράλια, από τον Πόντο στη Μεσόγειο» με πρόλογο της Φωτεινής Κωνσταντοπούλου και με επιστολικά δελτάρια από το 18801920, πολύτιμα κομμάτια της σπάνιας συλλογής του. Ανοίγοντας την πρώτη εσωτερική λευκή σελίδα, διάβασα ξανά την πιο ζεστή προσωπική αφιέρωση που μου έγραψαν ποτέ. Βλέπω τώρα το βιβλίο απέναντι μου και δεν μπορώ να πιστέψω ότι ο δημιουργός του, ο συνεργάτης, ο φίλος, ο παθιασμένος συλλέκτης σπάνιων βιβλίων, χαρτών και ιστορικών αντικειμένων, ο εραστής της ιστορίας της Δωδεκανήσου και του ευρύτερου ελληνισμού, έβαλε την τελευταία του ψηφίδα και πέταξε στο χώρο του αχώρητου. -510-
Μένει μετέωρη η θλίψη πάνω από τα βιβλία μας, σκόρπια τα κομμάτια της μοναξιάς γύρω τους, αγαπημένε Αντώνη Μαΐλλη. Γιάννης Θ. Πατέλλης Κάλυμνος, 10 Σεπτεμβρίου 2009
-511-
Αθήνα 23/5/2011
ΕΥΔΟΚΙΑ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΟΛΥΜΠΙΤΟΥ (1962-2011)
Ένα ακόμη βαρύ πένθος τύλιξε τις ψυχές μας, στα μέσα Μαΐου του 20011! Μια νέα επιστήμων, ιστορικός, με ακαδημαϊκή καριέρα και ήθος σπάνιο, με ανθρωπιστικό προσανατολισμό και στην προσωπική και στην επιστημονική της ζωή, μας άφησε ξαφνικά! Ακόμα ηχεί στ’αυτιά μου η σταθερή , γλυκειά, ήσυχη φωνή της απ’το τηλέφωνο, λίγο πριν το Πάσχα: «Τώρα είμαι στην Κέρκυρα αλλά μόλις επιστρέψετε απ’ την Κάλυμνο θα πιούμε καφέ μαζί, να σας ρωτήσω για ένα βιβλίο, μήπως μπορώ να το βρω στο Αναγνωστήριο ,το καλοκαίρι που θα έρθω !Γράφω , βλέπετε, την Ιστορία της Καλύμνου…Είμαι ήδη στο 1926»… Και σήμερα Κυριακή ,22 Μαΐου,2011,ήρθε το μαντάτο, καθυστερημένο ήδη μια περίπου βδομάδα: Η Εύη Ολυμπίτου έφυγε! Tόσο βιαστικά, τόσο αναπάντεχα κι’απροσδόκητα , ενώ ήταν στην Κέρκυρα, από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, χωρίς και να προλάβουμε καν να την αποχαιρετήσουμε! Παρόλο που θα θυμήσω στον εαυτό μου και την οικογένειά μου «οικεία κακά», δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Της πρέπει ένα «αντίο»απ’την πατρίδα του πατέρα της που ήταν και δική της αγάπη και έννοια. Την είχα μόνο ακουστά ως νεαρή επιστήμονα, συμπατριώτισσα που είχε δώσει δείγματα γραφής, με τις εργασίες της στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Ένα ερευνητικό πρόγραμμα το 2005 του Ιονίου Πανεπιστημίου, όπου ήταν ήδη επίκουρη καθηγήτρια Εθνολογίας στο τμήμα Ιστορίας, στην Κέρκυρα, την έφερε εκείνο το καλοκαίρι στην Κάλυμνο . Με δική της πρωτοβουλία το πρόγραμμα υποβλήθηκε και εγκρίθηκε από το Δημ. Συμβούλιο.(α! τετραετία δημάρχου Γ. Ρούσσου) -513-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
Ειδικό αντικείμενο των ερευνών της ήταν -Θεέ μου, ο αόριστος από τη μια στιγμή στην άλλη - θέματα υλικού πολιτισμού και προβιομηχανικών παραγωγικών δραστηριοτήτων, όπως μια μελέτη της « Άνθρωποι και παραδοσιακά επαγγέλματα σε νησιά του Αιγαίου, Αθήνα 2003». Μέσα στο πλαίσιο αυτό ήταν και το ενδιαφέρον της για τη σπογγαλιεία ,την οποία ήθελε να ερευνήσει συστηματικά απ’ τα πολύτιμα αρχεία της Δημογεροντίας Καλύμνου .Παράλληλος στόχος η ψηφιοποίηση μέρους των αρχείων(για τη σωτηρία τους) Έφθασε λοιπόν στην Κάλυμνο με μια μικρή ομάδα φοιτητών της .Διάρκεια παραμονής τρεις εβδομάδες Εγκαταστάθηκαν στα γραφεία του τότε Δ.Ο.Π. και άρχισε η δουλειά από τα μελισσάκια εκείνα, υπό την αθόρυβη και γεμάτη στοργή καθοδήγησή της! Ήταν αρκετές εκείνες οι τρεις βδομάδες για να φανερωθούν τα στολίδια του νου και του χαρακτήρα της: Ήθος, επιστημοσύνη, αγάπη για ό,τι έκανε , ηπιότητα, ταπεινοφροσύνη, διακριτικότητα. Στ’ ακροδάκτυλά της πατούσε , κυριολεκτικά, μην τυχόν ενοχλήσει κανέναν, παρόλο που μόνο να προσφέρει ήθελε. Σου λέμε κι’ εμείς απ’το νησί σου ένα στερνό «Αντίο» Σ’ ευχαριστούμε για όσα ανιδιοτελώς έκανες και σκόπευες να ολοκληρώσεις. Κ’ακόμη γιατί η φωτεινή σου παρουσία ,που την φώτιζαν μικρά ταπεινά κεράκια, κάποιους από μας ίσως θα βοηθήσει να σκεφθούμε ότι έργο αξιόλογο γίνεται και χωρίς να επιδιώκουμε οι προβολείς της δημοσιότητας να είναι συνεχώς στραμμένοι πάνω μας. Ευχόμαστε παρηγοριά στους δικούς σου με τη σκέψη ότι, στη σύντομη έστω ζωή σου, άφησες μια τόσο σημαντική παρακαταθήκη, στo πεδίο και την έννοια του δημόσιου και επιστημονικού ήθους. Αιωνία σου η μνήμη
Φανή Καπελλά- Κουτούζη τ.πρόεδροςΔημοτικού Οργανισμού Πολιτισμού Δήμου Καλυμνίων Μέλος του Δ.Σ του Αναγνωστηρίου
-514-
ΝΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΟΥ Μια εκλεκτή Καλυμνιά που έφυγε αθόρυβα. _______ . _______ . ________
Πόσο απόμακροι έχουμε γίνει οι άνθρωποι μέσα στο μικρό μας τόπο…Οι πάμπολλες έννοιες και η καθημερινή τρεχάλα, η ζωή μας τελικά, όπως την καταντήσαμε, μας κάνει να μην παίρνουμε πολλές φορές χαμπάρι ακόμα και το θάνατο ενός κοντινού ή φιλικού προσώπου. Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις μου έδωσε ο θάνατος μιας εξαίρετης Καλυμνιάς, που ζούσε αθόρυβα ανάμεσά μας, της Νίκης Θεοδώρου. Πληροφορήθηκα το θλιβερό γεγονός τυχαία και πολύ αργότερα… Θα ήθελα να ήμουνα παρών στην εξόδιο ακολουθία της. Για να της απευθύνω ένα τελευταίο μεγάλο ευχαριστώ για το ιστορικό υλικό που συγκέντρωσε, όσο ζούσε στο Λονδίνο, και το οποίο με χαρά μας εμπιστεύθηκε.. Έγγραφα και αναφορές, εκθέσεις και ψηφίσματα προς το Αγγλικό Υπουργείο των Εξωτερικών, που είχαν σχέση με σημαντικές ιστορικές περιόδους, όχι μόνο της Καλύμνου αλλά και των άλλων νησιών της Δωδεκανήσου. Γεννήθηκε το 1932 στο Λονδίνο, όπου έζησε όλα της τα χρόνια, μέχρι το 1989, που αποφάσισε να εγκατασταθεί με τη Μητέρα της στην αγαπημένη της Κάλυμνο. Ήτανε κόρη του Καλύμνιου σπογγέμπορα Βασιλείου Θεοδώρου και της Ειρήνης το γένος Παπαμιχαήλ, αδελφής του αείμνηστου Δημάρχου Θεόφιλου Παπαμιχαήλ. Φιλέρευνη καθώς ήταν, διψούσε να μαθαίνει για την ιστορία του πατρογονικού της νησιού. Το σπίτι της, όπως μου έλεγε, βρισκόταν κοντά στο Kew, στο Λονδίνο, εκεί δηλαδή όπου βρίσκονται οι εντυπωσιακές εγκαταστάσεις με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Με την ειδική κάρτα που διέθετε, είχε τη δυνατότητα να προμηθεύεται φωτοαντίγραφα των εγγράφων -515-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
που την ενδιέφεραν. Τα έπαιρνε μαζί της, τα μελετούσε και στη
συνέχεια τα φύλασσε με τη σκέψη πως κάποτε θα αξιοποιηθούν. Στο σημείο αυτό θέλω να ευχαριστήσω τον πρώην Δήμαρχο, τον γιατρό κ. Μιχάλη Ζαΐρη, ο οποίος, από το κρεβάτι του νοσοκομείου στο Λονδίνο, όπου νοσηλευόταν για κάποιο διάστημα, και σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε μαζί του από το Αναγνωστήριο, μας μίλησε για τη Νίκη Θεοδώρου και το πολύτιμο ιστορικό υλικό που διέθετε και που με χαρά θα μας πρόσφερε για την αξιοποίηση του. Δεν πέρασε πολύς καιρός και κάποια μέρα παραλάβαμε ένα ογκώδη φάκελο, γεμάτο με διπλωματικά και άλλα έγγραφα, που κάλυπταν μια κρίσιμη για τα νησιά μας περίοδο, στα χρόνια της Ιταλοκρατίας. Θυμάμαι, λίγο αργότερα, με πόση χαρά και με τι ενθουσιασμό πήρε στα χέρια της τον ΙΑ! τόμο των «Καλυμνιακών Χρονικών», όπου είχε δημοσιευθεί μια εκτεταμένη εργασία μας, βασισμένη στα παραπάνω έγγραφα, με τίτλο «Από τη Συνθήκη των Σεβρών στη Συνθήκη της Λωζάνης». Γράφαμε τότε στα προλογικά για την αείμνηστη Νίκη… « Χάρη στο δικό της πατριωτικό ενδιαφέρον μπορούμε σήμερα να έχουμε μια πληρέστερη καταγραφή γεγονότων και ενεργειών που σημάδεψαν μια σημαντική για τα Δωδεκάνησα περίοδο. Γι’ αυτό και της εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες » Μετά την εγκατάστασή της στην Κάλυμνο η Νίκη Θεοδώρου μου εμπιστεύθηκε και άλλα έγγραφα. Ακολούθησαν έτσι κι’ άλλες εργασίες. Μια από αυτές, που περατώθηκε πρόσφατα και ελπίζω να εκδοθεί σε βιβλίο, μας δίνει μια γενικότερη εικόνα της Ρόδου και άλλων νησιών των Νότιων Σποράδων, στα μέσα του 19ου αιώνα. Για την επεξεργασία του σχετικού ιστορικού υλικού είχαμε συνεργαστεί παλαιότερα, εκεί στο όμορφο παλιό αρχοντικό της, στην Ανάσταση. Ζούσε τότε ακόμα και η μητέρα της, μια εξαίρετη και φιλόξενη Καλυμνιά αρχόντισσα. Σκόπευα λοιπόν να τη συναντήσω για να της ανακοινώσω το ευχάριστο νέο, βέβαιος για τη χαρούμενη, όπως πάντοτε, έκφραση του προσώπου της και για τα επιδοκιμαστικά της λόγια. Όμως, η βάσκανη μοίρα παίζει τα δικά της άσχημα παιχνίδια… Έφυγε αθόρυβα τον Ιούνιο του 2009. Έτσι όπως έζησε ανάμεσά μας.
-516-
Άφησε πίσω της μια κόρη και δύο εγγόνια, που ζουν μόνιμα στο Λονδίνο. Να είναι ελαφρό το χώμα της αγαπημένης της Καλύμνου που τη σκέπασε, εκεί στο κοιμητήρι του Αγίου Μάμμα. Υ.Γ. Πρόσφατα η κόρη της Ειρήνη πρόσφερε στο Αναγνωστήριο πληθώρα αξιόλογων βιβλίων της μητέρας της, εκπληρώνοντας έτσι μια τελευταία της επιθυμία.
Κυριάκος Κ. Χατζηδάκης
-517-
ΝΙΚΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ
Γεννήθηκε το Νοέμβρη του 1940. Ενεργός πολίτης σ’ όλη του την διαδρομή, ο Νίκος Κουντούρης του Τάσου - όπως ήταν σε όλους μας γνωστός – υπήρξε μια ζωντανή παρουσία στην τοπική μας κοινωνία και στην πολιτική ζωή του τόπου μας. Ιδιαίτερα γόνιμη ήταν η προσφορά του στην τοπική και την ευρύτερη αυτοδιοίκηση, την οποία υπηρέτησε επί σειρά ετών και από διάφορες θέσεις… Δημοτικός σύμβουλος, επικεφαλής της μείζονος αντιπολίτευσης, υποψήφιος δήμαρχος και νομαρχιακός σύμβουλος. Με ενδιαφέρον για τα κοινωνικά και πολιτιστικά πράγματα του νησιού μας, ήταν για αρκετά χρόνια εκδότης της τοπικής εφημερίδας «Καλυμνιακός Ταχυδρόμος», εντύπου με ιδιαίτερα ποιοτικό περιεχόμενο. Και τούτο, χάρη στους εκλεκτούς συνεργάτες του, αλλά και χάρη στην ξεχωριστή συμβολή της άξιας συντρόφου της ζωής του, Θέμιδας, της καλής συνεργάτιδας μας, εδώ και αρκετά χρόνια, στο Διοικητικό Συμβούλιο του Αναγνωστηρίου. Ο εκλιπών ήταν από τα ιδρυτικά μέλη του ιστορικού μας Σωματείου, κατά την 2η επανίδρυση του, το 1978. Φεύγοντας από τη ζωή, στις αρχές Ιουλίου 2010, ο καλός φίλος και συμπολίτης μας, άφησε πίσω του τα παιδιά του, τρεις εκπαιδευτικούς που κοσμούν τον εκπαιδευτικό κλάδο με την παρουσία τους. Και είναι χαρά μας που οι εκλεκτοί φιλόλογοι Καλλιόπη και Τάσος, του Νίκου Κουντούρη, συμπεριλαμβάνονται σήμερα ανάμεσα στους συνεργάτες του Αναγνωστηρίου. Κ. Χ.
-519-
ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΣ
Bαρύτατο πλήγμα δέχθηκε το νησί μας κατά την ανατολή του 2011, αφού κλήθηκε να πει το « ύστατο χαίρε » σ΄ ένα νέο βλαστάρι της, σ΄ ένα πραγματικό παλικάρι, σ΄ ένα νέο επιστήμονα. Στον Αντώνη Κρητικό του Γεωργίου και της Νομικής. Το νησί βυθίστηκε σε βαρύτατο πένθος και μέσα σ΄ ένα κλίμα ανείπωτης οδύνης συγκεντρώθηκε στο Μητροπολιτικό μας Ναό του Σωτήρος Χριστού , στις 7 του Γενάρη, για να κατευοδώσει ένα δικό της παιδί. Νέος, με αθλητικό παράστημα, με ολοκληρωμένες σπουδές στην Ιατρική, με χαρακτήρα αδαμάντινο, με ήθος, με πηγαία ευγένεια, σεμνότητα, καλοσύνη. Γαλουχημένος με αξίες και ιδανικά από τους εξαίρετους γονείς του και με πολύτιμα εφόδια στις αποσκευές του την επιστημονική του κατάρτιση, ήταν έτοιμος να τιμήσει πολλαπλώς το νησί του και την οικογένειά του. Αριστούχος ως μαθητής και ως φοιτητής , με αγάπη ιδιαίτερη γι΄αυτό που ετοιμάστηκε να διακονήσει, την Ιατρική, και με εξοφλημένες τις υποχρεώσεις του απέναντι στην πατρίδα, αφού είχε υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία, ήταν πανέτοιμος να ανοίξει τα φτερά του σαν σταυραετός στα νησιά του Αρχιπελάγους. Έκανε όνειρα. Πολλά όνειρα… Αντιμετώπισε με απίστευτο θάρρος και μοναδική γενναιότητα την επάρατη, αφού ως γιατρός ήταν γνώστης της εξέλιξης και …αυτών που θα ακολουθούσαν. Φυλάκιζε τον πόνο του κι έδινε εκείνος κουράγιο στους γονείς του. Δε φοβήθηκε ούτε μία στιγμή το θάνατο. Έκανε πράξη τα λόγια του μεγάλου Κρητικού λογοτέχνη Νίκου Καζαντζάκη που είπε: « Το θάνατο κανένας άνθρωπος δε θα το νικήσει. Μπορεί όμως να νικήσει το φόβο του θανάτου ». Δυστυχώς, το νήμα της ζωής του κόπηκε βίαια, αλλόκοτα, σκληρά. Γι΄ αυτό και η κοινωνία του νησιού συντετριμμένη και
-521-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
άφωνη έγινε κοινωνός αυτού του απρόσμενου δράματος. Τραγικές μορφές αυτού του γεγονότος οι γονείς του Αντώνη, οι οποίοι ζήσανε καρτερικά, με αξιοπρέπεια και ιώβεια υπομονή, το δωδεκάμηνο Γολγοθά του παιδιού τους. Τους αξίζει, πράγματι, ο δημόσιος έπαινος. Ας είναι ελαφρύ το χώμα της καλύμνικης γης που πήρε στην αγκαλιά του το αδικοχαμένο παλικάρι Π. Γιαμαίος
-522-
In memoriam ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ1 (1931-2010)
Από τις 7 Ιουνίου 2010 ο Διονύσης Μαυρόγιαννης δε βρίσκεται ανάμεσά μας. Ύστερα από αδιέξοδη περιπέτεια της υγείας του, άφησε τη στερνή του πνοή στην Αθήνα και ακολούθησε την ατέρμονη λεωφόρο του μεταφυσικού επέκεινα. Ο χαμός του ενστάλαξε πικρία σε πολυφίλητους συγγενείς, τη σύζυγό του Πολυτίμη (Πόλυ) Παυλίδου και τα παιδιά τους, σε συναδέλφους, σε συνεργάτες, σε φίλους. Το συνταραχτικό «nevermore» της συναισθηματικής πλημμυρίδας του Poe ενδυναμώνει τη συγκίνησή μας και υπαγορεύει την απόθεση λίγων ταπεινών νεκράνθεμων ιερής μνήμης. Η επισκόπηση του αγωνιστικού βίου του και η συνακόλουθη γενική αποτίμηση της πολυσχιδούς δράσης του, της κοινωνικής και της πνευματικής, ας θεωρηθούν μικρή απότιση φόρου τιμής στον πολύκλαυτο θεράποντα της επιστήμης και σκυταλοδρόμο των γραμμάτων. Ο Διονύσης Γεωργίου Μαυρόγιαννης είδε το φως της ζωής το 1931 στην Πάτρα. Οι χαλεποί χρόνοι της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας, πλούσιοι σε εκτροπές από τη νομιμότητα, σε αιματηρά γεγονότα και σε δυσάρεστες καταστάσεις, αβγάτισαν τις εμπειρίες του μέσα στον οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο, σημάδεψαν το βίο του και ενίσχυσαν την αγωνιστική διάθεσή του. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση των μαθημάτων της εγκύκλιας παιδείας, εισήλθε με υπερβάλλοντα ζήλο στο στίβο 1. Ο Διονύσης Μαυρόγιαννης υπήρξε ένθερμος φίλος του Αναγνωστηρίου και εργασίες του δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς στα τελευταία τεύχη των Κ Χ. Διακαής επιθυμία του ήταν να πραγματοποιήσει την έκδοση του «Σπογγαλιευτικού Κανονισμού» με δικό του, επιστημονικά τεκμηριωμένο, σχολιασμό. Ο θάνατος εμπόδισε την εκπλήρωση της επιθυμίας ενός εκλεκτού φίλου του νησιού μας και διαπρεπούς Έλληνα Οικονομολόγου. Τιμώντας τη μνήμη του δημοσιεύουμε τη νεκρολογία του κοινού φίλου, φιλόλογου Γιάννη Χατζηβασιλείου από το αδελφό Αναγνωστήριο της Αγιάσου Λέσβου.
-523-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
των συστηματικών ανώτατων σπουδών, επέδειξε σφύζουσα ζωτικότητα, σημείωσε λαμπρές ακαδημαϊκές επιδόσεις και σταδιοδρόμησε ως δικηγόρος για μικρό χρονικό διάστημα, ως ερευνητής και ως πανεπιστημιακός καθηγητής. Έλαβε διπλώματα Νομικών – Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Αθηνών, Κοινωνικών Επιστημών Εργασίας Πανεπιστημίου Παρισίων, καθώς και Κοινωνικής Οικονομίας και Κοινωνικών Θεσμών της École Pratique des Hautes Études. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές και έλαβε διπλώματα Ιστορίας – Κοινωνιολογίας Δικαίου και Ιδιωτικού Δικαίου (Diplômes d’ Études Superieures) Νομικής Σχολής Παρισίων. Εξειδικεύτηκε στην Κοινωνιολογία, στο Κοινωνικό Δίκαιο και στην Κοινωνική Ανάπτυξη στη Γαλλία. Έλαβε διδακτορικό δίπλωμα Πανεπιστημίου Παρισίων ΙΙ. Ο Διονύσης Μαυρόγιαννης υπηρέτησε ευδόκιμα ως ερευνητής κοινωνικής ανάπτυξης (Γαλλία 1965-1967), ως επιστημονικό στέλεχος Διεθνούς Γραφείου Εργασίας ΟΗΕ (Γενεύη, 19681970), ως διευθυντής Περιφερειακού Γραφείου Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας στις χώρες της Κεντρικής Αφρικής (19701972), ως ιδρυτής – διευθυντής Γραφείου Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας στην Μπαγκλαντές (1973-1974), ως ιδρυτής – διευθυντής Περιφερειακού Γραφείου Νοτιοανατολικής Ασίας και αρμόδιος εργασιακών σχέσεων Ασίας (1975-1976), ως εισηγητής και συντονιστής εθνικών και περιφερειακών προγραμμάτων κοινωνικής ανάπτυξης του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας στις προαναφερθείσες χώρες, ως ειδικός σύμβουλος Ευρωπαϊκού Σχεδίου ΟΗΕ για επανένταξη μεταναστών δεύτερης γενιάς στις χώρες προέλευσης (1983) και ως προϊστάμενος Τμήματος Νομοθεσίας, Μελετών, Ανθρώπινου Δυναμικού και Τεκμηρίωσης στη Διεύθυνση Μικρομεσαίων και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (Γενεύη, 1984-1992). Ο Διονύσης Μαυρόγιαννης δίδαξε Αγροτική Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο Lovanium, Γενική και Βιομηχανική Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, καθώς και Γενική Κοινωνιολογία, Κοινωνιολογία του Δικαίου και κατ’ ανάθεση -524-
Ιστορία του Ελληνικού και Ρωμαϊκού Δικαίου στη Νομική Σχολή Κομοτηνής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, του οποίου μάλιστα διετέλεσε και πρύτανης. Όντας πνεύμα ανήσυχο και δημιουργικό, ο Διονύσης Μαυρόγιαννης διεξήγαγε επιτόπιες κοινωνιολογικές έρευνες στην Ελλάδα, στη Γαλλία, στην Ελβετία και στην Κύπρο, καθώς επίσης και σε χώρες της Μεσογείου, της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, της Ασίας και του Ινδικού Ωκεανού, αναφερόμενες σε διάφορα θέματα, όπως οικονομικές κοινωνικές ομάδες, εργατική και επαγγελματική εκπαίδευση, συμμετοχή εργαζομένων στις επιχειρήσεις, ισότητα γυναικών, κοινωνική και συνεταιριστική οικονομία, νομοθετική πολιτική, εργατική πολιτική, κοινωνική ασφάλιση, ιστοριογραφία της ευρωπαϊκής νομικής επιστήμης. Πραγματοποίησε πολυάριθμες επιστημονικές αποστολές από το 1969 ως το 2002 σε τριάντα χώρες για λογαριασμό του ΟΗΕ, της Διεθνούς Ένωσης Συνεταιρισμών, της Διεθνούς Τράπεζας και της Διεθνούς Επιτροπής Συνεταιριστικών Ερευνών. Ο Διονύσης Μαυρόγιαννης δημοσίευσε στα ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά, ισπανικά και ρωσικά, πλήθος συγγραμμάτων. Μεγάλος ο αριθμός και των μελετημάτων – άρθρων του που έχουν δημοσιευτεί σε συλλογικές εκδόσεις, σε περιοδικά, σε πρακτικά συνεδρίων και σε εφημερίδες, κάποια από τα οποία αποσπάστηκαν και κυκλοφόρησαν ως ανάτυπα. Από τα βιβλία του σημειώνουμε ενδεικτικά τα παρακάτω: «Recherches Documentaires dans les Archives Françaises et Grecques et les récits des voyageurs pour l’ Association d’ Ampélakia» (1967), «Recherches Biographiques et Bibliographiques sur la vie et l’ oeuvre du jurisconsulte Grec Thomas Diplovatatzis (1468-1541)» (1965), «L’ Association d’ Ampélakia (1780-1812)» (1975), «Μαθήματα Γενικής Κοινωνιολογίας» (1972), «Μαθήματα Κοινωνιολογίας του Δικαίου» (1989), «Εγχειρίδιο Γενικής Κοινωνιολογίας» (1999), «Αρχειακές έρευνες για την Ευρωπαϊκή Νομική Επιστήμη του Θωμά Διπλοβατάτζη (1468-1541)»
-525-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
(1985), «Κοινωνιολογική Θεώρηση του 1821» (1985), «Οι Σαρακατσάνοι Θράκης, Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας. Επιτόπια κοινωνιολογική έρευνα» (τόμοι 3, 1998-1999), «Cooperatives and Peace in the Era of Globalisation» (2002), «Ρήγας Βελεστινλής : Ιδεολογικές επιλογές, επαναστατικό δόγμα και νομοθετικά κείμενα για την πολιτική συγκρότηση της Πρώτης Νεοελληνικής Δημοκρατίας» (2002). Παρέργως ο Διονύσης Μαυρόγιαννης καλλιεργούσε και την τέχνη του λόγου, την ποίηση και την πεζογραφία. Ήταν φύση λεπταίσθητη και έδωσε λίγα αλλά χαρακτηριστικά δείγματα γραφής. Είχε το φιλολογικό ψευδώνυμο Αστέρης Θαλασσινός. Ήταν μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Ζωηρό στάθηκε το ενδιαφέρον του και για το αξιόλογο πανελλήνιο ετήσιο περιοδικό «Φιλολογική Πρωτοχρονιά», το οποίο διευθύνει ο Γεώργιος Μαυρίδης, γιος του αείμνηστου ιδρυτή Αριστείδη Μαυρίδη. Ο Διονύσης Μαυρόγιαννης υπήρξε ερευνητής ευρείας παιδείας, κατάρτισης και μόρφωσης, με εμφανή κοσμοπολίτικη φινέτσα, αφού πολλά βίωσε και μελέτησε κατά τη μακρόχρονη παραμονή του στην Ευρώπη αλλά και σε χώρες άλλων ηπείρων. Ενημερωνόταν βιβλιογραφικά ως ειδικός επιστήμονας, αλλά και ως βιβλιόφιλος και ως βιβλιοσυλλέκτης με έντονη αρχειακή συνείδηση. Στήριξε σοβαρές βιβλιεκδοτικές και γενικότερα πνευματικές προσπάθειες. Έλαβε μέρος σε συνέδρια, τοπικά ή διεθνή, και πραγματοποίησε ανακοινώσεις, εισηγήσεις και διαλέξεις. Ως ενεργός πολίτης ενδιαφερόταν για τα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά δρώμενα. Γνώριζε και μιλούσε ξένες γλώσσες. Παράλληλα κατέβαλλε ιδιαίτερη φροντίδα για την ορθή χρήση της ελληνικής γλώσσας, για τη σαφή και επιμελημένη διατύπωση του λόγου, χωρίς ακρότητες, υπερβολές και πλεονάζουσα μεγαλοστομία. Δίχως να είναι προγονόπληκτος, έδινε έμφαση στη διαχρονική ελληνική πολιτιστική παράδοση. Ο Διονύσης Μαυρόγιαννης ήταν ως άνθρωπος ευσυνείδητος, ειλικρινής, γενναιόδωρος, ανιδιοτελής, έντιμος, φιλόπονος, -526-
αγωνιστικός, ασυμβίβαστος, απλός στους τρόπους, πρόθυμος, κοινωνικός, θεοσεβής αλλ’ όχι θρησκόληπτος, οραματιστής ευγενικών στόχων δυσεπίτευκτων κάποτε, προοδευτικός, αναβλητικός τον τελευταίο καιρό εξαιτίας προβλημάτων υγείας, υπερβολικά εύθικτος και ενίοτε εκρηκτικός και παρορμητικός. Ο Διονύσης Μαυρόγιαννης αναγνωρίστηκε, καταξιώθηκε και τιμήθηκε ως άνθρωπος με συνειδησιακή εγρήγορση και ως ερευνητής με ανεκτίμητη προσφορά στην επιστήμη και στα γράμματα. Ως εκ τούτου αξίζει να κρατάμε αναμμένο το καντηλέρι της μνήμης του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Φιλόλογος
-527-
Αποχαιρετιστήριος Απολογισμός Προέδρου Αναγνωστηρίου Γιάννη Θ. Πατέλλη κατά την εκλογική Γενική Συνέλευση στις 28-2-2010 Μια ακόμα χρονιά πέρασε με τις δραστηριότητες του Αναγνωστηρίου όπως ακριβώς σας τις παρουσίασε περιληπτικά ο Γραμματέας του κ. Παναγιώτης Γιαμαίος. Κλείνουμε φέτος τρία χρόνια λειτουργίας του Δ Σ με το νέο, αναθεωρημένο, καταστατικό που ψηφίστηκε από τη Γενική Συνέλευση και σύμφωνα με αυτό προχωρούμε σήμερα στις καθιερωμένες εκλογές για την ανάδειξη νέου. Μετά από τριάντα χρόνια στο Δ Σ του Αναγνωστηρίου και 13 χρόνια πρόεδρός του, φέτος δεν θα είμαι υποψήφιος. Πιστεύω ότι όλα τα πράγματα στη ζωή έχουν μια αρχή και ένα τέλος. Πιστεύω, ακόμα, ότι η ανανέωση, είναι η ζωογόνος δύναμη πάνω στην οποία στηρίζει την διατήρηση και την ανάπτυξή του κάθε ζωντανός οργανισμός. Η άλλη αντίληψη, η άλλη πνοή, η άλλη διάθεση ευγενικής προσφοράς, συνήθως αποβαίνει σε καλό στη συνέχεια και την πρόοδο ενός οργανισμού, ενός σωματείου και ιδιαίτερα πολιτιστικού. Από τον πρώτο καιρό της δεύτερης ανασύστασης του Αναγνωστηρίου το 1978, από τον αείμνηστο Δήμαρχο Θ Παπαμιχαήλ, με τη δική σας ψήφο, το υπηρέτησα από διάφορες θέσεις: του Συμβούλου, του Ταμία, του Γραμματέα και με προέδρους, αλληλοδιάδοχα τους Γιώργο Λυσίκατο, Γιώργο Σακελλαρίδη και φυσικά την επί δεκαετία πρόεδρο κ. Μαρία Ζαΐρη. Όλα αυτά τα μεταπολιτευτικά χρόνια το Αναγνωστήριο υπήρξε μια ζωντανή πνευματική κυψέλη με πλούσια προσφορά όχι μόνο στην τοπική κοινωνία αλλά και στο πολιτιστικό -529-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
γίγνεσθαι της Δωδεκανήσου και του Αιγαίου γενικότερα. Καθιέρωσε τον εορτασμό των εθνικών επετείων με εκδηλώσεις που, παρά το πέρασμα του χρόνου, εξακολουθούν να προσφέρουν γνώση και ψυχαγωγία στην τοπική κοινωνία. Διοργάνωσε συνέδρια Πανδωδεκανησιακά και Πανελλήνιας εμβέλειας, μέλη του μετείχαν και μετέχουν μέχρι σήμερα, ως ομιλητές, σε όλα τα συνέδρια της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου. Στήριξε την τέχνη με καλλιτεχνικές εκθέσεις και με τον ετήσιο διαγωνισμό παιδικής ζωγραφικής. Έδωσε το δικό του σημαντικό στίγμα σε σημαντικές στιγμές του νησιού μας όπως η άφιξη του Οικουμενικού Πατριάρχη κ Βαρθολομαίου. Στον εκδοτικό τομέα η συμβολή του Αναγνωστηρίου υπήρξε και είναι καθοριστική. Τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του η προσπάθεια αυτή είχε δύο σκέλη. Τις αυτοτελείς εκδόσεις και τα Κ Χ. Στις αυτοτελείς εκδόσεις ανέλαβε το κόστος σε κάποιες από αυτές όπως στα βιβλία του Γ. Κουκούλη, Γ. Χατζηθεοδώρου, Γ. Πουγούνια, Πατρός Γ. Χαραμαντά. Σε άλλες από αυτές όπως τα βιβλία των Νικόλα Δράκου, Θεμελίνας Καπελλά, Μαρίας Ζαΐρη, Μιχάλη Σκαρδάση, Ντίνου Μελά το κόστος έκδοσης ανέλαβαν οι ίδιοι οι συγγραφείς ή οι οικογένειές τους. Τα Καλυμνιακά Χρονικά χάρη σε κατά καιρούς χορηγίες του Δήμου, της Νομαρχίας, κάποιες φορές του Υπουργείου Αιγαίου, εκδίδονται συνεχώς εδώ και 30 χρόνια στην αρχή κάθε χρόνο και το τελευταίο διάστημα κάθε δύο χρόνια. Είναι γνωστό ότι για την σημαντική εκδοτική του προσπάθεια και την εν γένει πολιτιστική δράση του το Αναγνωστήριο τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με την ύψιστη τιμητική διάκριση που μπορεί να κατακτήσει ένα Σωματείο. Όταν αρχές του 1997, μια άξια πρόεδρος, η Μαρία Ζαΐρη αποχώρησε από την προεδρία του Αναγνωστηρίου, όχι χωρίς προβληματισμό και δέος μπροστά στο μέγεθος του τολμήματος, με την προτροπή του συνόλου του τότε Δ Σ και ιδιαίτερα της αγαπημένης μου κας Θεμελίνας Καπελλά, ανέλαβα τη συνέχεια. Είναι γεγονός ότι όλα αυτά τα χρόνια είχα τη τύχη, τη χαρά και -530-
τη τιμή, να πλαισιωθώ από άξιους συνεργάτες στα Διοικητικά Συμβούλια, άλλωστε οι περισσότεροι από εσάς εδώ σήμερα υπήρξατε κατά καιρούς μέλη των Διοικητικών Συμβουλίων. Όλα αυτό το διάστημα η συλλογική προσπάθειά μας ήταν κατ’ αρχήν να διατηρήσουμε το αξιοζήλευτο επίπεδο στο οποίο παραλάβαμε το Αναγνωστήριο και εάν μπορούσαμε να προσθέσουμε, το μικρό έστω, δικό μας λιθαράκι. Συνεχίσαμε τα καθιερωμένα, γιορτάσαμε τα 20 χρόνια του Αναγνωστηρίου από την Γ΄ επανασύσταση του, γιορτάσαμε τα εκατοντάχρονά του με σειρά εκδηλώσεων που άφησαν εποχή. Προσπαθήσαμε να σφυρηλατήσουμε δεσμούς με τους Καλυμνίους της Αθήνας. Πύκνωσαν οι κοινές εκδηλώσεις με την Ένωση Καλυμνίων Αττικής στην Καλυμνιακή Εστία Αθηνών, πήγαμε στη Ρόδο δύο φορές, στη Θεσσαλονίκη, όπου επέτρεπαν οι οικονομικές μας δυνατότητες. Έμειναν έξω από το πλαίσιο των επαφών μας δεσμοί με τους αποδήμους μας, για προφανείς οικονομικούς λόγους, αφού όλες οι μετακινήσεις μας βάρυναν αποκλειστικά το προσωπικό φτωχικό μας βαλάντιο. Η έκδοση των Κ Χ συνεχίστηκε αμείωτη. Φτάσαμε φέτος τον 18ο τόμο. Στην ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΗ η Μαρία Ζαΐρη γράφει : «Τώρα πια τα χρονικά βαδίζουν σε άσφαλτο. Όλα έχουν δρομολογήσει και όλα έχουν προχωρήσει. Κάθε τόμος καλύτερος από τον προηγούμενο, με θέματα σχεδόν πάντα από την Κάλυμνο, είτε είναι δικοί μας οι μελετητές είτε όχι. Και το επιστημονικό τους κύρος αδιαμφισβήτητο, έτσι που να αντέχει και στην πιο αυστηρή κριτική». Πράγματι με τα Κ Χ το Αναγνωστήριο έγινε σήμερα γνωστό στο Πανελλήνιο, απολαμβάνει της μέγιστης αναγνώρισης και σεβασμού. Το μεγαλύτερο πνευματικό ίδρυμα της Ελλάδας ο Φιλολογικός Σύλλογος ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ μας έχει κατατάξει στα ιδρύματα που προσκαλεί αδιαλείπτως στις εκδηλώσεις του αφήνοντας ανοικτή τη θύρα στενότερης συνεργασίας. Έξω πάμε καλά. Μέσα όμως τα προβλήματα συνεχίζονται. Καταφεύγω και πάλι σε μια παράγραφο από τον τελευταίο απολογισμό της Κας Μαρίας Ζαΐρη, προς τη Γενική Συνέλευση -531-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
του Αναγνωστηρίου, πριν 13 χρόνια. Έλεγε τότε η Κα Ζαΐρη «Τίθεται και πάλι επιτακτικά το θέμα της αίθουσας. Τα πάντα διεκπεραιώνονται εδώ. Συνεδριάσεις συλλόγων πολιτιστικών και επαγγελματικών, πάσης φύσεως εκδηλώσεις, τα πάντα. Δημιουργούνται μάλιστα και παρεξηγήσεις. Η περιουσία του Αναγνωστηρίου, παλαιά βιβλία και αναμνηστικά μεγάλης αξίας εκτεθειμένα, εικόνα πλήρως ανεξέλεγκτη. Μας λείπουν οι χώροι, είναι γεγονός. Υπάρχει όμως η κάτω αίθουσα που μπορεί να αξιοποιηθεί καλύτερα. Αν ο όροφος έμενε ως γραφεία του Αναγνωστηρίου, βιβλιοθήκη και χώρος ανάγνωσης με τον κατάλληλο ηλεκτρονικό εξοπλισμό, θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε περισσότερο τους μαθητές, φοιτητές και εκπαιδευτικούς μας που συνεχώς καταφεύγουν εδώ για τις εργασίες τους. Είναι καιρός να αφεθεί το Αναγνωστήριο σ’ αυτό το χώρο που από παλιά βρισκόταν κι είχε και δικό του ακίνητο, το οποίο ενσωματώθηκε με εκείνο που απαλλοτρίωσε ο Δήμος για να γίνει το λεγόμενο Πνευματικό Κέντρο.» 13 χρόνια μετά δεν νομίζω ότι έχω να προσθέσω κάτι καινούργιο στο θέμα «αίθουσα». Παραμένουμε στα ίδια και μάλιστα με αυξήσεις. Γιατί, εδώ και τρία χρόνια, φιλοξενούμε στο χώρο αυτό, με την υπόσχεση της προσωρινής μονιμότητας και το Δημοτικό Συμβούλιο. « Όλα σε ένα δηλαδή» όπως τονίζει με το γνωστό καυστικό χιούμορ του ο φίλος Σακελλάρης Τρικοίλης στην ΑΡΓΩ. Το θέμα της αίθουσας έχει ήδη ιστορία εικοσαετούς ταλαιπωρίας και πρόσφατη πολύ πονεμένη. Είναι ένα θέμα που θα απασχολήσει έντονα το νέο Δ Σ, θα απασχολήσει όλους μας, μέχρι που η Δημοτική Αρχή δώσει κάποτε την πρέπουσα λύση. Σήμερα όμως είναι ημέρα αποχαιρετισμού και δεν θα ήθελα να σας απασχολήσω άλλο με ένα θέμα που ούτως ή άλλως, θα το έχουμε συνεχώς μπροστά μας μέχρι να βρεθεί μια ικανοποιητική και σωστή λύση. Ολοκληρώνοντας τη θητεία μου, στη θέση του Προέδρου του Αναγνωστηρίου, οφείλω πολλές ευχαριστίες. Πρώτα στους -532-
συνεργάτες μου μέλη του παρόντος συμβουλίου αλλά και με όλους, όσες και όσους, συνεργαστήκαμε κατά καιρούς στα εκάστοτε διοικητικά συμβούλια αφού κοινή ήταν η προσπάθεια, καθώς επίσης στο βοηθητικό προσωπικό του γραφείου την κ. Σαπουνάκη και την κ. Μαγριπλή. Θέλω να ευχαριστήσω το Λύκειο των Ελληνίδων Καλύμνου και την πρόεδρο του κ. Μαύρου, την Ένωση Καλυμνίων Αττικής και τους εκάστοτε προέδρους της, τη Δημοτική Χορωδία και το χοράρχη κ Χατζηθεοδώρου, την παιδική Δημοτική χορωδία και τον χοράρχη της κ Παντελή Χριστοδούλου, τους εκάστοτε εκπαιδευτικούς όπως τον κ Ποσειδώνα Ζαΐρη, την κ Θέμις ΤάταρηΜπιλλήρη και όσες και όσους μου διαφεύγει αυτή τη στιγμή το όνομά τους και όλους τους μουσικούς μας για την καρποφόρο συνεργασία μας, καθώς και τον τοπικό τύπο αλλά και τους δύο τοπικούς τηλεοπτικούς σταθμούς που πάντα ανιδιοτελώς και με προθυμία προέβαλαν τις εκδηλώσεις και το έργο μας. Έχω τονίσει πολλές φορές ότι το Αναγνωστήριο δεν έχει πόρους. Στηρίζει τη λειτουργία του στις επιχορηγήσεις δημόσιων φορέων και τη βοήθεια των φίλων και μελών του που τους οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ. Ευχαριστούμε τους Δημάρχους των τελευταίων ετών κυρίους Ρούσσο, Διακομιχάλη και Ζαΐρη και τα Δημοτικά Συμβούλια γιατί στα πλαίσια των ετήσιων ενισχύσεων των πολιτιστικών συλλόγων του νησιού μας, μας βοηθούν σημαντικά. Τον Νομάρχη μας τον Γιάννη Μαχαιρίδη για την ιδιαίτερη αγάπη που μας περιβάλλει και την πολύπλευρη στήριξη που μας παρέχει. Τον πολιτιστικό βραχίονα της Νομαρχίας τον ΟΠΑΔ και την πρόεδρο του κυρία Φάκκα, έναν Οργανισμό στον οποίο μετέχει πάντα και ο Πρόεδρος του Αναγνωστηρίου επί Νομαρχίας Μαχαιρίδη, καθώς και την Έπαρχο κυρία Συφουνιού. Τον τέως Υπουργό και Βουλευτή κ Παυλίδη για την οικονομική στήριξή του στην έκδοση των Χρονικών αλλά και για την αγάπη του στο Αναγνωστήριο. Το Γραφείο 2βάθμιας Εκπαίδευσης και τα Γυμνάσια και Λύκεια, το Γραφείο 1βάθμιας Εκπαίδευσης και τους Διευθυντές και Δασκάλους των Δημοτικών Σχολείων, ιδιαίτερα -533-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
για τη συνεργασία τους στον εκάστοτε διοργανωνόμενο ετήσιο διαγωνισμό παιδικής ζωγραφικής. Αγαπητά μέλη του Αναγνωστηρίου Όταν πριν 13 χρόνια αναλάμβανα την Προεδρία του Αναγνωστηρίου πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω ότι είναι ένα Ίδρυμα που, πέρα από το βάρος της ιστορίας του, έχει πολλά να επιτελέσει στη σύγχρονη Κάλυμνο και στα γράμματα του τόπου μας ευρύτερα. Με αυτά τα πιστεύω προσπάθησα να προσφέρω ότι καλύτερο μπορούσα στην επίτευξη των στόχων του αφιερώνοντας για το σκοπό αυτό όλες μου τις δυνάμεις σωματικές και ψυχικές, παρά τα λάθη και τις παραλήψεις μου που ασφαλώς υπάρχουν. Η θητεία μου στην προεδρία του Αναγνωστηρίου με έμαθε να εργάζομαι συνεχώς, σύμφωνα με τις δυνάμεις μου, για την πνευματική πρόοδο αυτού του νησιού που κάποτε ονομάστηκε «νησί των γραμμάτων». Γι αυτό και δεν είναι εύκολο «να αποχαιρετίσω την Αλεξάνδρεια», κατά τον γνωστό καβαφικό στίχο. Θα είμαι πάντα στη διάθεση του Αναγνωστηρίου, ως απλό μέλος του, να προσφέρω αν και όπου μου ζητηθεί από το εκάστοτε εκλεγμένο συμβούλιο του. Θέλω, για άλλη μια φορά, να σας ευχαριστήσω για την εμπιστοσύνη που μου δείξατε όλα αυτά τα χρόνια, να σας αποχαιρετήσω από τη θέση του Προέδρου του Αναγνωστηρίου και να ευχηθώ στο νέο Συμβούλιο κάθε πρόοδο και επιτυχία στο έργο του. Κάλυμνος, 28-2-2010 Γενική Συνέλευση του Αναγνωστηρίου.
-534-
ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2010 Α.
Ομιλία του νέου προέδρου του Αναγνωστηρίου κ. Κυριάκου Χατζηδάκη στη Γενική Συνέλευση (23-1-2011) Σεβασμιώτατε, Σεβαστές Αρχές, Αγαπητά Μέλη και φίλοι του Αναγνωστηρίου.
Να σας καλωσορίσουμε κατ’ αρχήν στην προβλεπόμενη από το καταστατικό μας ετήσια τακτική Γενική Συνέλευση και να σας ευχηθούμε καλή χρονιά, με υγεία και αισιοδοξία, κάτι που άλλωστε μας χρειάζεται ιδιαίτερα στη δύσκολη οικονομική περίοδο που περνάει ο τόπος μας. Και βέβαια, να ευχηθούμε και στη νέα δημοτική Αρχή καλή δύναμη και ευόδωση των στόχων που έχει θέσει, για το καλό του νησιού μας. Όταν πριν τριάντα δύο χρόνια, το Αναγνωστήριο έκανε τα πρώτα του βήματα, με την 2η επανίδρυσή του, κανένας βέβαια από τους παλαιότερους δε θα μπορούσε να προβλέψει την τόσο καρποφόρα μελλοντική του πορεία. Διέθετε όμως από το ξεκίνημά του, εκτός από την ιστορία του, κάποια σημαντικά εφόδια που θα αποτελούσαν, στα χρόνια που θα ακολουθούσαν, την κινητήρια δύναμη για την παραπέρα δράση του. Την αγάπη αφενός για το πνευματικό μας Σωματείο, τη δίψα για προσφορά των πρώτων προέδρων του, καθώς και τον ενθουσιασμό τους για τους μελλοντικούς του στόχους. Με την εργατικότητα και το παράδειγμά τους, με το έργο τους γενικότερα, αλλά και με τον καλό τους λόγο προς τους συνεργάτες τους, οι
-535-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
αείμνηστοι Γεώργιος Λυσίκατος και Γεώργιος Σακελλαρίδης, μαζί με τους εκλεκτούς πνευματικούς ανθρώπους που στήριζαν τότε το Αναγνωστήριο, «μπόλιασαν», θα λέγαμε, όλους εμάς τους νεώτερους που θα παίρναμε αργότερα τη σκυτάλη. Οι επίτιμοι σήμερα πρόεδροι Μαρία Ζαΐρη και Γιάννης Πατέλλης, που έχουν και τη μακροβιότερη θητεία, όχι μόνο συνέχισαν επάξια το έργο τους, αλλά και το προχώρησαν πιο πέρα… Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο που συνέβαλε στη μέχρι σήμερα επιτυχημένη πορεία του Αναγνωστηρίου, ήτανε βέβαια και η αρμονική πάντοτε συνεργασία των εκάστοτε μελών του Διοικητικού Συμβουλίου. Και δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε εδώ στην πολύχρονη προσφορά της κ. Θεμελίνας Καπελλά, Αντιπροέδρου επί σειράν ετών του Διοικητικού Συμβουλίου. Είναι ίσως η τελευταία εναπομείνασα μιας όμορφης γενιάς πνευματικών ανθρώπων που γέννησε ο ευλογημένος αυτός τόπος. Και μπορεί να απουσιάζει απ’ αυτήν την αίθουσα, εδώ και αρκετά χρόνια, είναι όμως πάντοτε παρούσα στην καρδιά και στη σκέψη μας… é Το έργο που έχει στο ενεργητικό του το Αναγνωστήριο, στα τριάντα δύο περίπου χρόνια από την επανίδρυσή του, είναι οπωσδήποτε αξιόλογο. Το πιο σημαντικό, οι τριάντα επτά εκδόσεις του. Ένα σπουδαίο επίτευγμα, που βέβαια δε θα ήταν εφικτό χωρίς την ενίσχυση του Δήμου, της Νομαρχίας αλλά και όλων εκείνων που στηρίζουν αυτή την προσπάθεια. Σήμερα, το Αναγνωστήριο έχει πια καθορίσει την πορεία του και κινείται με μια δυναμική, από την οποία δεν μπορούμε να παρεκκλίνουμε. Το Διοικητικό μας Συμβούλιο, με αίσθημα ευθύνης και με διάθεση προσφοράς, θέτει και αυτό κάθε χρόνο του δικούς του στόχους. Προτεραιότητα για τη χρονιά που πέρασε είχε η έκδοση με το λαογραφικό υλικό που μας άφησε ο αείμνηστος Παντελής Ηλία Καμπούρης - ένα Χρέος του Αναγνωστηρίου απέναντι του και για την οποία θα μιλήσουμε στη συνέχεια της σημερινής μας -536-
εκδήλωσης. Συγκεντρώνουμε ήδη την ύλη για τον 19ο τόμο των Καλυμνιακών Χρονικών, και καλούμε όλους τους συνεργάτες να ετοιμάζουν και να καταθέτουν τις εργασίες τους. Παράλληλα ξεκινήσαμε, εδώ και αρκετούς μήνες, την προσπάθεια για την έκδοση λεξικού του παλιού καλύμνικου ιδιώματος, βασισμένου στη συλλογή γλωσσικής ύλης, με πέντε – έξι περίπου χιλιάδες λέξεις και τοπωνύμια, που μας άφησε ο Παντελής Καμπούρης. Να σημειώσουμε μόνο πως, για το πληρέστερο περιεχόμενο του λεξικού, λαμβάνεται υπ’ όψη ανάλογο υλικό, όπως του Νικόλα Δράκου1, της Νίκης Μπιλλήρη κ.ά.Το μεγάλο βάρος της επεξεργασίας όλου αυτού του γλωσσικού υλικού έχει επωμιστεί ένας εκλεκτός φίλος και πολύτιμος συνεργάτης του Αναγνωστηρίου, ο συνταξιούχος Δάσκαλος και έμπειρος λεξικογράφος, Μιχαήλ Σκανδαλίδης. Γι’ αυτό, θα θέλαμε, και από αυτό εδώ το βήμα, να του εκφράσουμε τις θερμές μας ευχαριστίες, καθώς και σ’ όλους εκείνους που συνεπικουρούν αυτή την αξιόλογη προσπάθεια. Στο Γιώργο Χατζηθεοδώρου, στο Γιάννη Χειλά, στο γιατρό Γιάννη Κουλλιά και στις δύο Καλυμνιές στη Χώρα, από παλιές σφουγγαράδικες οικογένειες,2 την Καλλιόπη Ν. Πατανά και την Καλή Κ. Χατζηδάκη, παλιά κλαοφόρα του νησιού μας. Ένας διαχρονικός, θα λέγαμε, στόχος του Αναγνωστηρίου είναι η δημιουργία, με τη βοήθεια του Δήμου, μιας σύγχρονης βιβλιοθήκης σ’ αυτήν εδώ την αίθουσα…Ένα χώρο μελέτης και έρευνας, με ηλεκτρονική υποδομή και με διασύνδεση, μέσα από το Internet, με τον απέραντο κόσμο της πληροφορικής και της βιβλιογραφίας… Η πρόσφατη ανακαίνιση της αίθουσας από τη νέα Δημοτική Αρχή και η βελτιωμένη εικόνα που παρουσιάζει, για μας δεν είναι παρά το πρώτο βήμα για την επίτευξη του παραπάνω στόχου. Δε μας μένει, από δω και πέρα, παρά να ευχόμαστε να ξεκινήσουν και 1. 2.
Από το βιβλίο του “Για το Γλωσσικό ιδίωμα της Κάλυμνος”, Β΄ έκδοση, 1983 Κόρες αντίστοιχα των πλοιάρχων σπογγαλιείας Μιχάλη Νικ. Σακαλλέρου και Θοδωρή Χαλκίτη (Αφεντικούλη)
-537-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
να τελειώσουν οι εργασίες ανακαίνισης στο Δημοτικό Μέγαρο, προκειμένου το Δημοτικό Συμβούλιο, που συνεδριάζει εδώ τα τελευταία χρόνια, να επανακάμψει στο δικό του χώρο. Στο μεταξύ, όμως, κάτι πρέπει να γίνει και με το ισόγειο του Πνευματικού Κέντρου. Είναι κρίμα, μια αίθουσα που θα’ πρεπε να στολίζει και να προβάλλει το νησί μας, ως χώρος Πολιτισμού, να παρουσιάζει αυτή την άχαρη για όλους μας εικόνα. Και εδώ πρέπει να σημειώσουμε την πολύχρονη προσπάθεια που κατέβαλε ο πρώην πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Γιάννης Πατέλλης, για τη σύνταξη σχετικής μελέτης. Προσπάθεια, που δυστυχώς δεν ευοδώθηκε, παρά το ενδιαφέρον του μέχρι πρόσφατα Νομάρχη, και σημερινού Περιφερειάρχη κ. Γιάννη Μαχαιρίδη να χρηματοδοτήσει το έργο. Θέλουμε να ελπίζουμε ότι, παρά τις δύσκολες συγκυρίες, θα δρομολογηθεί και στο ισόγειο κάποια ουσιαστική παρέμβαση. Είναι κάτι που το έχει ανάγκη το νησί, και ιδιαίτερα οι φορείς που ασχολούνται με τον πολιτισμό. Τελειώνοντας, θα θέλαμε να εκφράσουμε τις θερμές μας ευχαριστίες προς όλα τα μέλη του Διοικητικού μας Συμβουλίου για την αρμονική και γόνιμη συνεργασία τους. Να ευχαριστήσουμε ακόμα το Δήμο και τη Νομαρχία για την οικονομική τους στήριξη, καθώς και όλους εκείνους, τους εγγύς και τους μακράν, που με κάθε τρόπο συμπαραστέκονται στο Αναγνωστήριο, συμβάλλοντας, ο καθένας με τον τρόπο του, στην ευόδωση των στόχων του. Καλή χρονιά σ’ όλους σας με υγεία και αισιοδοξία. (Από την ετήσια Γ.Σ., 23-1-2011)
-538-
Β.
Πεπραγμένα Αναγνωστηρίου 2010
όπως παρουσιάστηκαν στα μέλη του Αναγνωστηρίου στη Γενική Συνέλευση της 23ης Ιανουαρίου 2011 από το γραμματέα κ. Παναγιώτη Γιαμαίο.
Σεβασμιότατε, Αξιότιμοι Άρχοντες του τόπου μας, Αγαπητά μέλη του Αναγνωστηρίου μας. Πιστοί στην εφαρμογή της καταστατικής μας υποχρέωσης, αυτής της ετήσιας λογοδοσίας μας σε σας τα μέλη μας, είμαι ενώπιόν σας, εκπροσωπώντας το Διοικητικό μας Συμβούλιο, για να σας καταθέσω - εν τάχει – τα πεπραγμένα της Διοίκησης για τη χρονιά που πέρασε. Μετά τις εκλογές για την ανάδειξη νέου Διοικητικού Συμβουλίου, στις 28 Φεβρουαρίου του 2010, και τις εσωτερικές εκλογές για τη συγκρότηση σε σώμα, νέος Πρόεδρος εξελέγη, όπως γνωρίζετε, ο κ. Κυριάκος Χατζηδάκης. Στις αρχαιρεσίες εκείνες αποχαιρετίσαμε τον απερχόμενο πρόεδρο κ. Γιάννη Πατέλλη, μετά από τριάντα χρόνια γόνιμης υπηρεσίας του στο Διοικητικό Συμβούλιο, από τα οποία τα δεκατρία τελευταία χρόνια στη θέση του Προέδρου. Το νεοεκλεγέν Δ.Σ., στην πρώτη του συνεδρίαση ψήφισε το Πρόγραμμα της χρονιάς, αλλά συζήτησε και το μακροσχεδιασμό του, που εκτείνεται στα όρια της νέας τριετούς του θητείας. Στη βάση αυτών των αποφάσεων κινηθήκαμε και υλοποιήσαμε μες στο χρόνο που πέρασε αυτά που θα σας παρουσιάσω. Τιμήσαμε και εορτάσαμε με τον προσήκοντα σεβασμό τις μέρες των μεγάλων μας εθνικών επετείων, όπως κάνουμε πάντα ως Αναγνωστήριο. Στις 7 του Μάρτη, ημέρα της Ενσωμάτωσης και, παράλληλα, γιορτής του Αναγνωστηρίου μας ο εορτασμός περιλάμβανε ομιλία από τον πρόεδρο κ. Χατζηδάκη με θέμα: « Η Νικηφόρειος Ελληνική Σχολή στα χρόνια της Ιταλοκρατίας». Μια συγκινητική αναδρομή στην παρουσία και το έργο αυτού του ιστορικού Πνευματικού Ιδρύματος του νη-
-539-
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ
ΧΡΟΝΙΚΑ
σιού μας στα δύσκολα χρόνια της ιταλικής κατοχής. Η εκδήλωση πλαισιώθηκε από καλλιτεχνικό πρόγραμμα με παραδοσιακά τραγούδια και χορούς από ομάδα μαθητών του Νικηφόρειου Γυμνασίου και Λυκείου που επιμελήθηκαν οι καθηγήτριες κες Φωτεινή Τσαγκάρη – Κορφιά και Νομική Σαμίου. Στον εορτασμό της εθνικής μας παλιγγενεσίας ομιλητής ήταν ο φιλόλογος κ. Θεόφιλος Τσουκαλάς με θέμα: « Παρακαταθήκες του Στρατηγού Γιάννη Μακρυγιάννη μέσα από τα απομνημονεύματά του ». Υπεύθυνος του Μουσικού Προγράμματος ήταν ο καθηγητής Μουσικής κ. Γιώργος Καραφύλλης, ο οποίος διηύθυνε άψογα μουσικό σχήμα από οργανοπαίχτες παραδοσιακών οργάνων και χορωδούς, κυρίως παιδιά. Στην επέτειο της 28ης Οκτωβρίου ομιλήτρια ήταν το μέλος του Δ.Σ. κ. Φανή Καπελλά – Κουτούζη με θέμα: «Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940 -1941: Το πολιτικό και διπλωματικό πλαίσιο του κορυφαίου αυτού γεγονότος της νεότερης ιστορίας μας ». Προβλήθηκε, επίσης, επίκαιρο ντοκυμανταίρ, με οπτικοακουστικό υλικό από τις πρώτες νίκες του ελληνικού στρατού. Στις 22 Αυγούστου, στον όροφο του Πνευματικού μας Κέντρου, διοργανώσαμε μια πολύ πετυχημένη εκδήλωση, κατά γενική ομολογία, Ρεσιτάλ φωνής – Πιάνου με το « Α��������������������������������� eolian��������������������������� �������������������������� Duo����������������������� » τη Θεοδώρα Σταμουλάκη, σοπράνο, και την Εβίτα Σφακιανάκη στο πιάνο, εγγονή του αείμνηστου Γυμνασιάρχη μας Γεωργίου Κουκούλη. Διοργανώσαμε τον ετήσιο Διαγωνισμό Ζωγραφικής ανάμεσα στους μαθητές της ΣΤ΄ τάξης των σχολείων μας, το Μάιο. Θέμα του: « Ταξίδι με τη μηχανή του χρόνου ». Την τελετή βράβευσης, στις 26 Μαΐου, πλαισίωσε μουσικά ο κ. Παντελής Χριστοδούλου, με την Παιδική Χορωδία του Μανιάειου Δημοτικού Σχολείου. Παρουσιάσαμε τρία βιβλία. Το πρώτο, τον 18ο τόμο των Καλυμνιακών Χρονικών, κατά την περυσινή εκδήλωση της κοπής της πίτας μας, στις 20 Ιανουαρίου. Την παρουσίαση έκανε ο Αντιπρόεδρος του Διοικητικού μας Συμβουλίου, ο κ. Μηνέττος. Ακολούθησε μουσικό πρόγραμμα από την κ. Ιωάννα Μελά. Το δεύτερο, στις 24 Απριλίου, με τίτλο « Σκοποί και τραγούδια στην Κω » του Μουσικολόγου Γεωργίου Χατζηθεοδώρου, στο ισόγειο του Πνευματικού μας Κέντρου, σε συνεργασία με τον Πνευματικό Όμιλο Κω « Ο Φιλητάς », ο οποίος είναι και ο εκδότης του βιβλίου. Η ικα-
-540-
νοποίηση ήταν διπλή, γιατί ο συγγραφέας του παραπάνω βιβλίου είναι δικός μας άνθρωπος, μέλος του Δ. Σ. επί σειρά ετών και ο μόνος στα Δωδεκάνησα, κατά δήλωση των ειδικών, που θα μπορούσε να φέρει σε πέρας μια τέτοια επιστημονική ερευνητική δουλειά αυτού του εύρους και αυτής της ποιότητας. Μίλησαν σχετικά ο κ. Μιχάλης Περεζούς, πρόεδρος του « Φιλητά », ο δικηγόρος και ιστορικός κ. Βασίλης Χατζηβασιλείου, ο πρωτοψάλτης Ρόδου κ. Μανόλης Θεουλάκης και ο συγγραφέας κ. Χατζηθεοδώρου. Τραγούδια από την Κω ερμήνευσε ο παραδοσιακός μουσικός και τραγουδιστής κ. Μανόλης Πόγιας με το συγκρότημά του. Το τρίτο βιβλίο που παρουσιάσαμε στο νησί μας ήταν αυτό του συμπατριώτη μας Αρεοπαγίτη, άξιου τέκνου της πατρώας γης, κ. Νικολάου Παύλου Ζαΐρη με τίτλο: « Τα παραλειπόμενα από τη δίκη της Ε.Ο. 17 Νοέμβρη ». Πόνημα του δικαστικού λειτουργού που τίμησε υποδειγματικά με τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στην πολύκροτη εκείνη δίκη την αποστολή του δικαστή, μια τιμή που αντανακλά αυτοδίκαια και στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κάλυμνο. Η παρουσίαση έγινε στο συνεδριακό κέντρο του ξενοδοχείου « Ελιές », στις 18 Αυγούστου με μεγάλη επιτυχία. Για το βιβλίο μίλησαν ο κ. Γιάννης Βλάχος, δικηγόρος των Αθηνών, συνήγορος υπεράσπισης των αδελφών Ξηρού, ο κ. Παναγιώτης Αβρίθης, πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Κω και, τέλος, ο συγγραφέας του βιβλίου κ. Νικόλαος Ζαΐρης. Το Νοέμβριο ολοκληρώθηκε μια ακόμη έκδοση του Αναγνωστηρίου μας με αμιγώς λαογραφικό περιεχόμενο, την οποία με μεγάλη χαρά θα σας παρουσιάσουμε σήμερα. Ο τίτλος του βιβλίου: « Από την παλιά Κάλυμνο. Βιώματα, Μνήμες, Καταγραφές ». Ανέκδοτο υλικό του Παντελή Ηλία Καμπούρη. Μια επίπονη δουλειά για την οποία θα σας μιλήσει σε λίγο ο άνθρωπος που σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος αυτής της έκδοσης, ο πρόεδρος, ο κ. Χατζηδάκης. Στις 17 Ιουλίου του 2010, στο πλαίσιο των Ιπποκράτειων πραγματοποιήθηκε εκδήλωση για τους σφουγγαράδες στη Μαρίνα της Κω με συνδιοργανωτές το Αναγνωστήριο και τον « Φιλητά », υπό την αιγίδα της Κοινωφελούς Επιχείρησης Πολιτισμού του Δήμου Κω. Στην εκδήλωση, που προλόγισε ο κ. Μιχάλης Περεζούς, πρόεδρος του «Φιλητά», μίλησαν ο Κυριάκος Χατζηδάκης με Θέμα: « Τα χρόνια της μεγάλης ανάπτυξης της σπογγαλιείας », και ο συνταξιούχος δάσκαλος, συγγραφέας κ. Γιάννης Χειλάς, που αναφέρθηκε, κυρίως, στη συμμετοχή των
-541-
Κώων δυτών στα καλύμνικα σφουγγαράδικα. Στην εκδήλωση τιμήθηκαν οι λιγοστοί εν ζωή απόμαχοι Κώοι δύτες. Συμμετείχαν, επίσης, το Λύκειο Ελληνίδων της Κω, ο παραδοσιακός μουσικός κ. Μανόλης Πόγιας με το συγκρότημά του και ο δικός μας Κυριάκος Μπαϊράμης. Εύχομαι σε όλους καλή και δημιουργική χρονιά.
-542-
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος ...............................................................................................................7 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Μιχαήλ Ι. Κουτελλά: Λουτρικές εγκαταστάσεις πρωτοβυζαντινών χρόνων στην Κάλυμνο και την Τέλενδο................................................................................11 Μιχαήλ Ι. Κουτελλά: Ο Μητροπολιτικός Ιερός Ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού στην Πόθια..........................................................................59 ΙΣΤΟΡΙΑ Δανιήλ Α. Ζερβού: Η Κάλυμνος υπό Ελληνική Διοίκηση (1822-1830)..................91 Κυριάκου Κ. Χατζηδάκη: Οι υγειονομικές συνθήκες στη Ρόδο, στα μέσα του 19ου αιώνα.....................................................................................................125 Γιάννη Ν. Ρήγα: Από την παλιά ναυτική μας παράδοση......................................139 Πανορμίτη Κιρκή: “Κανονισμός των εν Καλύμνω Σχολών της 5ης Αυγούστου του 1912............................................................................................155 Αναστασίου Ν. Κουντούρη: Διερεύνηση όψεων της Ιταλικής πολιτικής για την πανεπιστημιακή εκπαίδευση των Δωδεκανησίων (1912-1943)......................175 Γιάννη Θ. Πατέλλη: Οι Γερμανοί στην Κάλυμνο. Επιστολή των Καλυμνίων προς το λοχαγό Βάϊς............................................................................................191 Θεόφ. Ν. Μονοκάνδηλου: Καπνοβιομηχανίες στην Κάλυμνο. Το ιστορικό ενός παλιού προνομίου........................................................................................213
-543-
ΛΑΟ Γ ΡΑΦ ΙΑ Γεωργίου Ι. Χατζηθεοδώρου: Οι μουσικές καταγραφές των τραγουδιών Κω και Καλύμνου από τον Samuel Baud Bovy και οι σύγχρονες καταγραφές τους από τον Γεώργιο Χατζηθεοδώρου................................................................219 Δρόσου και Γιάννη Πουγούνια: Ο Άη Νικόλας της Χαλής.................................227 Γιάννη Χειλά: Ο χορός του πιασμένου μηχανικού..............................................237 Μερκούριου Βολονάκη: “Κόρη που΄ φαίνεις στ΄ αργαλειό”..............................247 Γιάννη Κουλλιά: Οι αδερφές...............................................................................283 Π Ε Ζ Ο Γ ΡΑΦ Η ΜΑΤΑ Γιάννη Μιχ. Πουγούνια: Η Φανίτσα...................................................................297 Μιχ. Κώτη: Θαλασσινή Τραγωδία.......................................................................305 Δάφνης-Μαρίας Βουβάλη: Το στάχυ...................................................................315 Α Π Ο Τ Η Ν Κ ΑΛ Υ Μ Ν Ο Τ Η Σ Δ Ι Α Σ Π Ο Ρ Α Σ Γιάννη Θ. Πατέλλη: Η Κάλυμνος της διασποράς μέσα από τα “Καλυμνιακά Χρονικά”.......................................................................................323 Φανής Κουτούζη - Καπελλά: Γεράσιμος Κλεάνθη Ζερβός, ένας σχεδόν άγνωστος και βαθιά θρησκευόμενος Καλύμνιος της διασποράς..........................333 Νικήτα Σκ. Καραφυλλάκη: Καλύμνιοι μετανάστες. Ανώνυμοι ευεργέτες..............................................................................................................357 Χρίστου Εμ. Παπαδόπουλου: Καλύμνιοι εκπαιδευτικοί σε σχολεία της Λέρου.............................................................................................................389 Μαρίας Μ. Μπιλλήρη: Μιχαήλ Σ. Καραβοκυρός, ένας αφανής ήρωας στους “Δίκαιους των Εθνών”..............................................................................405 Γεωργίου Μιχ. Βούη: Η Καλυμνιακή παροικία της Ρόδου.................................415 Κώστα Μηνέττου: Το αξιακό υπόστρωμα Δωδεκανησίου μετανάστη της Αυστραλίας το 1925......................................................................................421
-544-
ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΕΤΙΑ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΕ Κυριάκου Κ. Χατζηδάκη: Ο Παντελής Καμπούρης , ένας εκλεκτός Καλύμνιος της Διασποράς και η αξιοποίηση του λαογραφικού υλικού που μας άφησε...........................................................................................441 Ελένης Βάλλα - Σταυροπούλου: Καλλιόπη Ταυλαρίου - Καλογιάνη...................447 Γεωργίου Χατζηθεοδώρου: Η Δημοτική Χορωδία στην Πολωνία.......................455 Γεωργίου Χατζηθεοδώρου: Η Σχολή Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεως.......................................................................................................467 Κυριάκου Κ. Χατζηδάκη: Γεώργιος Μιχ. Βούης, ο παλαίμαχος δημοσιογράφος της Ρόδου (με αφορμή τη βράβευσή του)....................................471 Κυριάκου Κ. Χατζηδάκη: Μια ευγενική χειρονομία από ένα νέο ζωγράφο του νησιού μας......................................................................................473 Γιάννη Θεοφιλίδη: Εκπαιδευτικές δράσεις του 2ου Δημοτικού Σχολείου Πόλεως Καλύμνου...............................................................................................477 Γιάννη Ν. Μουζουράκη: Προγράμματα που εφαρμόζονται στο Μανιάειο 6ο Δημοτικό Σχολείο Καλύμνου τα δύο τελευταία χρόνια....................................485 Γ Ι’ Α Υ Τ Ο Υ Σ Π Ο Υ Ε Φ Υ Γ Α Ν Κυριάκου Χατζηδάκη: Μητροπολίτης Νεκτάριος................................................497 Γιάννη Μιχ. Πουγούνια: Επίσκοπος Εμμανουήλ ................................................499 Μαρίας Ζαΐρη: Γιάννης Παύλου Ζαΐρης...............................................................501 Γιάννη Πατέλλη: Μνήμη Νίκου Παπάζογλου.......................................................505 Κυριάκου Χατζηδάκη: Νικόλας Αντ. Ζερβός.......................................................507 Γιάννη Πατέλλη: Μνήμη Αντώνη Σεβαστού Μαΐλλη...........................................509 Φανής Καπελλά-Κουτούζη: Ευδοκία Φίλιππου Ολυμπίτου.................................513 Κυριάκου Χατζηδάκη: Νίκη Θεοδώρου...............................................................515
-545-
Κυριάκου Χατζηδάκη: Νίκος Κουντούρης..........................................................519 Π. Γιαμαίος: Αντώνης Γ. Κρητικός......................................................................521 Γ. Χατζηβασιλείου: Διονύσης Μαυρόγιαννης.....................................................523
-546-
Κ ΑΛ Υ Μ Ν Ι Α Κ Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Α Οι τόμοι των “Κ. Χ.” που εκδόθηκαν μέχρι σήμερα είναι: 1. Τόμος Α΄ , Αθήνα 1980 2. Τόμος Β΄ , Αθήνα 1981 3. Τόμος Γ΄ , Αθήνα 1983 4. Τόμος Δ΄ , Αθήνα 1984 5. Τόμος Ε΄ , Αθήνα 1985 6. Τόμος ΣΤ΄ , Αθήνα 1986 7. Τόμος Ζ΄ , Αθήνα 1988 8. Τόμος Η΄ , Αθήνα 1989 9. Τόμος Θ΄ , Αθήνα 1991 10. Τόμος Ι΄ , Αθήνα 1992 11. Τόμος ΙΑ΄ , Αθήνα 1994 12. Τόμος ΙΒ΄ , Αθήνα 1997 13. Τόμος ΙΓ΄ , Αθήνα 1999 14. Τόμος ΙΔ΄ , Αθήνα 2001 15. Τόμος ΙΕ΄ , Αθήνα 2003 16. Τόμος ΙΣΤ΄ , Αθήνα 2005 17. Τόμος ΙΖ΄ , Αθήνα 2007 18. Τόμος ΙΗ΄ , Αθήνα 2009 19. Τόμος ΙΘ΄ , Αθήνα 2011
-547-
ΑΥΤ Ο Τ ΕΛ Ε Ι Σ Ε ΚΔΟ Σ Ε Ι Σ 1. Σκαρδάσης Μ., Τα Καλύμνικα, Αθήνα 1979. 2. Κουκούλης Γ., Η Κάλυμνα της Ιστορίας, Ελληνιστικοί και Ρωμαϊκοί Χρόνοι, Αθήνα 1980, (ακολούθησε επανέκδοση το 1982). 3. Κουκούλης Γ., Η Κάλυμνα των Επιγραφών, Αθήνα 1980. 4. Πουγούνιας Γ., Καλύμνιοι Ιεράρχες, Αθήνα 1981. 5. Μελάς Ν., Θυμαρίσιο Άρωμα, Αθήνα 1981. 6. Δράκος Ν., Στην Κάλυμνο προχτές και αντιπροχτές, Αθήνα 1982. 7. Δράκος Ν., Για το γλωσσικό ιδίωμα της Κάλυμνος, Αθήνα 1982, (ακολούθησε επανέκδοση το 1983). 8. Καπελλά Θ., Πρόσωπα και πράγματα στη ζωή της Καλύμνου, Αθήνα 1987. 9. Δράκος Ν., Κάλυμνος Φουρτούνας σωρό-Μπουνάτσες αργά και που, Αθήνα 1987. 10. Χατζηθεοδώρου Γ., Τραγούδια και σκοποί στην Κάλυμνο, Αθήνα 1987. 11. Κουκούλης Γ., Ηρώνδα Μίμοι, Αθήνα 1990. 12. π. Χαραμαντάς Γ., Καλυμνιακή Βιβλιοπαρουσίαση και εργογραφία από το 1861 μέχρι σήμερα, Αθήνα 1992. 13. Καπελλά Θ. - Ζαΐρη Μ., Παραμύθια και παραδόσεις από την Κάλυμνο, Αθήνα 1993, (ακολούθησε επανέκδοση το 2003). 14. Καπελλά Θ., Ιστορικές μνήμες Καλύμνου, Αθήνα 1998. 15. Αναγνωστήριον Καλύμνου “Αι Μούσαι” 20 χρόνια από την 3η Επανασύστασή του, 1978-1998. 16. Ζαΐρη Μ., Μικρές Ιστορίες, Αθήνα 1999. 17. “Ο Κανονισμός της Δημογεροντίας της Νήσου Καλύμνου, 1894, Αθήνα 2000. 18. π. Χαραμαντάς Γ., Η Καλυμνιακή λογοτεχνία από τις αρχές μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα, Αθήνα 2000. 19. Παντελή Ηλία Καμπούρη, Από την παλιά Κάλυμνο, 2010
-549-
Ο ΙΘ΄ ΤΟΜΟΣ ΤΩΝ ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟΥ ΚΑΛΥΜΝΟΥ “ΑΙ ΜΟΥΣΑΙ” ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟ ΔΡΟΣΑΚΗ ΣΕ ΧΑΡΤΙ CHAMOIS ΕΥΡΩΠΗΣ 90 GR. ΤΟΝ ΝΟΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2011 ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟΥ
-551-