Η ΤΡΙΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΞΕΝΩΣΗΣ: Πτυχές της Αρχιτεκτονικής στο Έργο του Michelangelo Antonioni

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Στον κινηματογράφο η εμπειρία της αρχιτεκτονικής είναι περισσότερο κατευθυνόμενη απ’ ότι στην καθημερινή ζωή και λιγότερο αυτοτελής απ’ ότι στην αρχιτεκτονική αναπαράσταση. Ο φακός φέρνει την αρχιτεκτονική στο επίκεντρό του και τη διασκορπίζει στις έννοιες της ζωής. Οι δύο τέχνες έχουν μία άρρηκτη σχέση μεταξύ τους σε πολλά διαφορετικά επίπεδα. Στην κινηματογραφική αίθουσα εικόνες κτηρίων ξετυλίγονται σε μία γραμμική ακολουθία, όμως η διαδοχή τους δεν καθορίζεται από την σταθερή ροή μιας πραγματικής εμπειρίας, αλλά από τις επιλογές του σκηνοθέτη. Η κάμερα έχει την ικανότητα να συσχετίζει κτήρια με γεγονότα, διαθέσεις, ατμόσφαιρες, τοποθεσίες και σχέσεις. Η αρχιτεκτονική εμφανίζεται στον χώρο που διαδραματίζεται ένα έργο, όπως το δωμάτιο ενός χωρισμού ή ένα εγκαταλειμμένο χωριό από όπου αποχωρούν δύο άνθρωποι, εμφανίζεται στο βάθος ενός πλάνου όπου διαφωνεί ένας πατέρας με την κόρη του ή μέσα από ένα παράθυρο όταν ανοίγεται η κουρτίνα˙ ακόμα και στη σύνθεση ενός καρέ, όπου μία μαυροφορεμένη γυναίκα γέρνει σε ένα λευκό τοίχο.

MICHELANGELO ΑΝΤΟΝΙΟΝΙ

1912 - 2007

«Αν δεν ήμουν σκηνοθέτης», είχε πει κάποτε, «θα είχα γίνει αρχιτέκτονας, ή ίσως ζωγράφος. Με άλλα λόγια, νομίζω πως είμαι κάποιος που έχει πράγματα να δείξει παρά να πει». Πράγματι, η αφήγηση στο έργο του Antonioni περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα. Οι διάλογοι είναι τυπικοί , συμβατικοί, ελλειπτικοί˙ αυτό που τον ενδιαφέρει είναι να μιλά η εικόνα. Αμφισβήτησε την ως τότε ανθρωποκεντρική τεχνική που ήθελε τους εικονιζόμενους χώρους να λειτουργούν σαν ένα διακοσμητικό φόντο μέσα στο οποίο εισέρχονται και δρουν οι χαρακτήρες, δίνοντας στα αστικά ή φυσικά τοπία στα οποία τοποθετεί τις ιστορίες του, το ρόλο του πρωταγωνιστή. Προτιμούσε να φτάνει στο σετ την ημέρα των γυρισμάτων σχετικά απροετοίμαστος ώστε να αφήσει τη σκέψη του ελεύθερη και καθαρή να περιπλανηθεί στο περιβάλλον. Πολλές φορές οι σκηνές δεν ήταν σχολαστικά σχεδιασμένες και η ατμόσφαιρα του τόπου θα υπαγόρευε σε μεγάλο βαθμό την σκηνοθεσία τους. Οι ήρωές του είναι χαρακτήρες, αλλά είναι επίσης φόρμες, γραμμές και χρώμα, μέσα από τα οποία αποδεικνύει ότι μπορεί να εκφράσει τα πιο έντονα συναισθήματα απομακρύνοντας την κάμερα όσο το δυνατό περισσότερο και αφήνοντας ολόκληρο το κάδρο να «μιλήσει»˙ να μιλήσει σαν αφηρημένη τέχνη. Σε μία συνέντευξή του, λέει χαρακτηριστικά: «Θεωρώ ότι ένας ηθοποιός είναι ένα στοιχείο σε κάθε σκηνή, όπως ακριβώς είναι ένα στοιχείο και ένα δέντρο, ένας τοίχος ή ένα σύννεφο. Αυτός είναι ο τρόπος σκέψης που με ώθησε στο συμπέρασμα ότι το ζητούμενο δεν είναι ο ψυχολογικός ρεαλισμός». Με αυτόν τον τρόπο, την σκυτάλη της κινηματογραφικής αφήγησης λαμβάνει ο χώρος, λειτουργώντας ως εξωτερίκευση της ψυχολογίας των πρωταγωνιστών. Ακόμα και το σενάριο, παραχωρεί σε αυτόν την αφηγηματική του πρωτοκαθεδρία.

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ

Η Περιπέτεια είναι η ταινία με την οποία ο Antonioni καθιερώνεται ως μεγάλος σκηνοθέτης στον παγκόσμιο κινηματογράφο. Γυρίστηκε μέσα στην πόλη της Ρώμης, τις Αιολίδες Νήσους και τη Σικελία το 1959 κάτω από αντίξοες οικονομικές και φυσικές συνθήκες με την παραγωγή να χρεωκοπεί και την μεταφορά στο νησί να γίνεται με μία φτωχή βάρκα. Προβάλλεται για πρώτη φορά το 1960 στο φεστιβάλ των Καννών και δέχεται μία σχεδόν κανιβαλική αντίδραση με γιουχαΐσματα, γέλια και επιδεικτικά χασμουρητά από το κοινό, αναγκάζοντας την πρωταγωνίστρια Monica Vitti και τον ίδιο τον Antonioni να αποχωρίσουν από την προβολή. Το επόμενο πρωί 37 συγγραφείς και καλλιτέχνες, ανάμεσά τους και ο Roberto Rossellini, έστειλαν στον Antonioni ένα ανοιχτό γράμμα που επαινούσε την ταινία και καταδίκαζε την θορυβώδη υποδοχή που δέχτηκε. Η ταινία αποδείχτηκε ριζοσπαστική τόσο για τη δομή, όσο και για την τεχνική της. Επηρέασε την οπτική γλώσσα του κινηματογράφου και άλλαξε την εικόνα των μεταγενέστερων ταινιών.

ΤΟ ΠΑΛΙΌ ΚΑΙ ΤΟ ΝΈΟ

Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ

ΒΟΥΒΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

ΟΙΩΝΟΊ ΚΑΙ ΣΎΜΒΟΛΑ

Η ΝΥΧΤΑ

La Notte (1961)

Η Νύχτα γυρίστηκε στο Μιλάνο του 1960 και προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1961. Καταξιωμένος πια, ο Antonioni συνεργάζεται με διάσημους ηθοποιούς, όπως είναι η Jeanne Moreau και ο Marcello Mastroianni. Θα ξαναδούμε τη Monica Vitti, η οποία υποδύεται τον β’ γυναικείο ρόλο.

Κινώντας τους ήρωες στο μεγαλοαστικό περιβάλλον του Μιλάνο, από τις ιταλικές πόλεις ίσως την πιο ανώνυμη και διεθνή, ο Antonioni κινηματογραφεί με στιλιστική λιτότητα, ακρίβεια και αρχιτεκτονική σύνθεση των πλάνων, την έκλειψη των συναισθημάτων και το υπαρξιακό κενό που βιώνουν οι πρωταγωνιστές. Από την αρχή ως το τέλος του έργου, κινούνται γύρω από οδυνηρές και ταυτόχρονα λυτρωτικές καταστάσεις. Οι χαρακτήρες διαγράφονται με τρόπο ακριβή και αποστασιοποιημένο, ενώ ο Antonioni εμβαθύνει στην ανδρική και γυναικεία ψυχοσύνθεση, χωρίς να εμμένει σε στερεότυπα. Η νύχτα του La Notte αναφέρεται στη μακροσκελή νύχτα ενός πάρτι το οποίο τελειώνει με την ανατολή του ηλίου και με μοναδική προοπτική μια ψυχρή, συζυγική δυστυχία.

Ο ΚΛΩΒΟΣ

Η ΟΦΘΑΛΜΑΠΑΤΗ

ΔΑΒΙΔ & ΓΟΛΙΑΘ

ΟΙ ΥΠΝΟΒΑΤΕΣ

Η ΕΚΛΕΙΨΗ

L’Eclisse (1962)

Η Έκλειψη, η ταινία που σφραγίζει την «τριλογία της αποξένωσης», γυρίζεται το δεύτερο μισό του 1961 και προβάλλεται πρώτη φορά στο σινεμά Mignon, στο Μιλάνο, στις 12 Απριλίου του 1962. Με τη Monica Vitti και τον ζεν πρεμιέ Alain Delon σε πρωταγωνιστικούς ρόλους και παρά την αναγνώριση που ήδη απολαμβάνει ο Antonioni, η ταινία κόβει τα λιγότερα εισιτήρια από κάθε άλλη που γύρισε από το 1959 και καθίσταται η λιγότερο εμπορική της τριλογίας. Παρόλα αυτά, στις Κάννες κέρδισε το ειδικό βραβείο της επιτροπής και ήταν υποψήφια για τον Χρυσό Φοίνικα.

Με την Έκλειψη ο Αντονιόνι συνεχίζει να εξετάζει τα προβλήματα των συναισθηματικών σχέσεων. Από μία άποψη, ακόμα και το ενδεχόμενο αυτών φαντάζει σχεδόν απίθανο, σε αντίθεση με τις δύο προηγούμενες ταινίες, όπου, για καλό ή για κακό, τα ζευγάρια έμεναν μαζί. Η Έκλειψη ξεκινά με ένα χωρισμό και τελειώνει με ένα δεύτερο. Κοινός παρονομαστής και των δύο, η γυναίκα. Η δράση εκλείπει, τα αντικείμενα δείχνουν ασύνδετα, κενά, χάνουν την αναφορά τους στο θέμα. Ολική έκλειψη συναισθημάτων.

ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΖΩΉΣ

ΤΟ ΚΑΔΡΟ

Ο ΤΟΊΧΟΣ

ΣΤΟΝ ΑΝΤΊΠΟΔΑ ΤΗΣ ΎΛΗΣ

ΤΟΠΟΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ