ДЕЛЧЕВО DELCEVO by Andrijana Despodov

СЛАВЧО ДЕСПОДОВ

ДЕЛЧЕВО

МОНОГРАФИЈА

Делчево 2016

автор на Монографијата Славчо Десподов Делчево компјутерска и техничка подготовка Андријана Десподов превод македонско - англиски Емил Десподов фотографија Анџела Атанасовска Кирчо Анастасов Авторско издание Печатење Европа 92, Кочани

CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека “Св. Климент Охридски”, Скопје 908(497.734) ДЕСПОДОВ, Славчо Делчево = Delchevo : монографија / Славчо Десподов = Slavcho Despodov ; [превод на англиски јазик Емил Десподов ; фотографија Анџела Атанасовска, Кирчо Анастасов]. - Делчево : С. Десподов, 2016. - 208 стр. : фотографии ; 30 см Текст на мак. и англ. јазик ISBN 978-608-245-168-8 1. Насп. ств. насл. - I. Despodov, Slavcho види Десподов, Славчо а) Делчево COBISS.MK-ID 101814026

БЕЛЕШКА ЗА АВТОРОТ

Славчо Десподов - Роден во с.Звегор, во 1951 год. Основно училиште и Гимназија

завршува во Делчево,а Филозофски факултет група Историја во Скопје. Од 1972 -74 работи како Професор во Гимназијата во Делчево, а од 1975-77 ја обавува должноста Секретар на општинската СИЗ за култура .Во февруари 1977 год. е избран за Директор на Домот на култура во Делчево, каде останува на работа скоро 40 години, од кои 4 пати е биран за Директор, а работи и како Раководител на Драмскиот аматеризам и Музејот на град Делчево. Во 1993 год.го објавува романот ,,МАКЕДОН”. Како новинар, хонорарен - дописник работи и објавува повеќе текстови во дневни и неделни весници во РМ, како во Дневник “Утрински весник”, неделникот ,,Старт”, ,,М-експрес” и др., а во весникот ,,Капитал” во неколку продолженија беше објавен и фељтонот ,,Несрекен случај или Атентат”, за падот на авионот на претседателот Борис Трајковски и неговите соработници во Босна. Во својот богат творечки опус, има реализирано голем број на културни проекти, но e и иницијатор и основач на неколку традиционални манифестации и фестивали. Како раководител на Драмскиот аматеризам има комплетно реализирано 16 драмски проекти во кои како актери биле ангажирани повеке од 100 граѓани од сите возрасти и се остварени голем број на претстави пред повеќе илјадна публика во Македонија, но и во странство. Еден од позначајните културни проекти се и неколкуте Ликовни колонии, но и Вајарската колонија одржана во 2003 год.од која повеќе мермерни артефакти со разни содржини и рељефи го облагородуваат просторот во паркот во центарот на Делчево. Поради неговиот богат творечки опус во сферата на културната дејност, во 2003 год. од страна на Собранието на општина Делчево, беше прогласен за заслужен граѓанин на општина Делчево, и неговиот портрет заедно со портретите на педесетина заслужни граѓани од општина Делчево, се наоѓа во постојаната Галерија на заслужни граѓани на општина Делчево.

Предговор Општина Делчево можеби е една од малкуте општини во Македонија во која во последните децении нема реализирано капитален проект, во кој би се презентирало богатото културноисториско наследство, социо-економски состојби, настани, личности и случувања во минатото, како и природни богатства и раритети со кои располага општина Делчево, како централно подрачје од историско - географската област, Пијанец. Таков капитален проект – Монографија, како туристичка понуда за побрз и подинамичен економски и стопански развој на општината Делчево, последен пат беше реализиран во далечната 1974 год. од авторите Димитар Христов и Драган Арсовски. Археолошките истражувања во 2001 и 2003 год. кои беа реализирани во општина Делчево, како и неколкуте објавени книги од разни автори во кои се обработени настани и случувања во разни периоди од историското минато на овој крај, беа доволен предизвик и мотив за реализирање на овој проект. Пред да се зафатам да го реализирам проектот, бев свесен за тежината на негова реализација и дека реализирање на таков капитален проект, не е ниту лесен ниту едноставен, напротив. Но, поривот и предизвикот, личен и интелектуален, 40 годишното работно искуство како историчар, професор, писател, новинар, публицист и општествено - културен работник, а и како директен учесник и хроничар во поедини настани и случувања, беа посилни од сите предизвици и тешкотии и сите Сцили и Харибди кои морав да ги совладам во текот на реализацијата на проектот. Со многу напор и макотрпна работа, се обидов на едноставен и приемлив начин да ги доловам и презентирам пред читателите и пред граѓаните на општина Делчево, но и пошироко, најзначајните настани, случувања и собитија што се случувале во овој дел од Пијанец од праисторијата до денес. Секако најголем проблем ми преставуваше немањето на доволно релевантни и фактогравски податоци за реализирање на проектот особено за античкиот период и првите неколку века од турското владение на овие простори, како и податоците што постоеја во некои пишани документи кои беа неточни, погрешно презентирани и контрадикторни. Се обидов преку достапниот расположив материјал, особено користејќи го магистерскиот труд на нашиот сограѓанин, др. Александар Атанасовски ,,Пијанец во 13 и 14 век”; потоа ,,Теророт и отпорот во Пијанец ,во втората половина на 19 и почетокот на 20 век” од Драган Арсовски, Монографијата за Делчево, од Димитар Христов и Драган Арсовски, историскиот запис на синот на поп Стојан Разлошки -Костадин ,,30 години назад, за првото македонско востание 1876 год”, директните разговори со граѓани за поедини настани и личности, интернет сајтови, разни весници и списанија, да ги доловам најбитните и најзначањите настани што се случиле во минатото, но и богатото културно - историско наследство и природни реткости со кои располага Пијанец (општина Делчево). А дали и колку сум успеал во тоа, ќе покаже времето. Можеби некому нема да му се допадне некој мој став, забелешка или начинот на кој е презентиран некој настан, личност или објект, но ќе ми биде мило ако во блиска иднина се реализираат и други вакви капитални проекти концепциски и содржајно побогати и поразновидни, збогатени со нови научни сознанија и содржини. Секако во комплетната реализацијата на проектот, концепциски, содржински, квалитативно и квантитативно, битна улога играше и фактот што содржински проектот опфака временски период од праисторијата до денес, големиот број на фотографии, но и лимитираните средства кои беа потребни за реализирање на истиот. Проектот најверојатно ќе останеше мртво слово на хартија, ако дел од стопанствениците и институциите од општина Делчево, но и пошироко, финансиски не ја подржаа неговата реализација со скромни средства. Ја користам оваа можност да им изразам голема благодарност за нивното разбирање и доблест, со што овозможија, проектот да го види светлото на денот, но и да ги промовираат и презентираат своите бизниси и фирми на страниците на Монографијата. 6

Се надевам дека со објавувањето на оваа Монографија, граѓаните на општина Делчево, но и пошироката јавност, ќе имаат можност да се запознаат со најзначајните настани, личности и собитија од богатото културно - историско минато, вредното културно наследство и природните реткости и раритети, со кои располага овој крај. Ја користам можноста да апелирам до надлежните институции, пред се, Локалната самоуправа, Министерството за култура, Владата на Р. Македонија и други надлежни институции, но и фирми, да му се посвети поголемо и должно внимание на овој крај, кој досега беше коплетно запоставен во секој поглед, во кој, секој камен, секоја педа земја, преставува историско обележје, натопена со крв и солзи и носи историска порака од нашите предци од минатото. Императив се нови детални археолошки истражување на локациите кои беа делумно истражувани во 2001 и 2003 год. и во кои според досега откриените артефакти, но и индиции, се кријат значајни културно историски артефакти не само за историјата на Пијанец, туку и за историското минато на Р.Македонија. Сето ова богато културно наследство, за да биде ставено во функција и презентирано пред пошироката јавност, како туристичка понуда за економски и севкупен стопански развој на општина Делчево, потребно е отварање на Туристичко биро, но и доуредување на комуналната структура, т.е.изградба на пристапни патишта и уредување на просторот околу најзначајните археолошки, културно-историски споменици и природни реткости. од авторот

Песна за Делчево Среде градот ,Брегалница тече Голак гордо ,над него вишнее Рефрен Делчево,Делчево,граде убав мил Прекрасен си знај,како цветен мај Делчево,Делчево,граде сакан мил В срце те носам,песна ти пеам 2 Во Пијанец, граде си се родил Носиш славно име јуначко Рефрен 3 Кај да одам , по белиот свет Спомен носам ,граде за тебе Рефрен музика и текст Славчо Десподов

ДЕЛЧЕВО (ПИЈАНЕЦ ) ВО МИНАТОТО - КРАТОК ГЕОГРАФСКО - ИСТОРИСКИ ПРЕГЛЕД Во североисточниот дел на Република Македонија , во горниот тек на река Брегалница, во питомата пијанечка котлина, распослан на двата брега на река Брегалница се наоѓа градот (општина) Делчево. Историско-геогравската област Пијанец (општина Делчево), се наоѓа на следните географски координати : 41 * 8 степен северна географска ширина и 22*46 степен источна географска должина, со умерено континентална клима. Зафаќа простор од 423 км2, по течението на реките Желевица и Брегалница, во должина од над 30 км и широчина од 20 км, надморска висина 620-670, во Делчево од 630 м , и највисокиот врв на планината Голак –Чавка (1524 м) .

На североисток општина Делчево се граничи со општина Пехчево во атарот на село Панчарево и на северозапад со општина Македонска Каменица, во атарот на село Луковица, кај мостот на браната Калиманци, на југо-запад по сртот на планината Голак со општина Виница, од северо - исток по сртовите на Осоговските планини и планината Влаина со Република Бугарија и на југо - исток со Малешевската висорамнина (планина). Според својата место положба и сообраќајна поврзаност градот (општина) Делчево, е значајна патна крстосница во источниот дел на Република Македонија. На југ по течението на реките Брегалница и Желевица, со асфалтен пат е поврзана со Малешевската висорамнина и градовите Пехчево (27 км) и Берово (34 км) и понатаму со Струмица, на исток преку највисоките врвови на планината Влаина, каде минува граничната линија со Република Бугарија , а преку граничниот премин Арнаутски гроб одалечен (10 км) од Делчево преку асфалтен пат е поврзана со град Благоевград (46 км) и Софија (146 км ) во Република Бугарија. Во перспектива е и отварање и на втор граничен премин со Република Бугарија, кај местото викано Црна скала (10 км), но иако се почнати некои градежни активности на патот до преминот, прашање е на време кога ќе биде завршен . На северо-запад по течението на река Брегалница, се наоѓа рударското гратче Македонска Каменица (22 км) и понатаму градот Кочани (48 км) и Скопје (164), и на југо –запад преку планината Голак, со асфалтен пат е градот Виница (40 км). Според сеуште непотврдени научни докази, градот досега 4 пати го менува своето име. Па така за време на Византиската империја, за кое сеуште нема научни докази, според народните преданија, го носел името Василево, според името на Византискиот император Василие II. По втор пат градот се спомнува под името Царево село во 14 век, каде се спомнува во една Повелба – Грамота од 1347 год. на цар Душан, во која се спомнува дека на Злетовската епископија и подарил поголема територија од Источна Македонија, и посебно Пијанец, во која освен Царево село се споменуваат и населени места кои и денес го носат истото име, ( Пијанец, Царево село, с.Црквенец, с.Драмче, с.Тработивиште, како и реките Брегалница, Габровчица – с.Габрово, Звегорчица - с.Звегор). Во Грамотата – Повелбата на цар Душан од 1347 год е запишано “ И уште приложи моето Свето царство на Злетовската епископија на Светиот Архангел во Пијанец црква Св.Никола со село и со лозје (виноград) и со воденица и со луг. И земја столп, почнувајќи од Св.Никола до лугот и над лугот околу брест. Лака до патот што преминува од Царево село и над Цареви води по трапу. Нива и столп од во Колакинин дол, над брестот и на Ољешев Дол столп од двете страни на патот. И тука над патот друга нива, а во Црквенец во Могилец четири парчиња (комати) земја. И Небрадова лака под Царево село и селиште Котража и на Драмче нива на Боришје. И спроти Св.Илија над патот што оди за Драмче нива. И во Клисура две парчиња (комат) земја. И приложи деспот (Јован Оливер) земја столп над Свети Илиев Дол и друг столп погоре кај Ѓурен го држел со вложина. И уште приложи моето свето царство во Пијанец на Брегалница црква Богородица со село и со намештај (наместие). На Гошев дол три ниви и на Љубешевец две ниви и на Габровчица три ниви и Св.Георги две ниви. И во Мрамор нива, и на Смрдешци нива и на Брегалница нива и на Тодоров Дол нива и на Звегорчица две ниви и под Гнила две ниви и на Лазо нива. И во Клашев Дол нива купеница и во воденицата на Св.Никола лака. Во Глоги нива од тработивишкото место.” Според сеуште непотврдени научни сознанија, но според народните преданија, за време на турската империја, градот го добил името Султанија, во чест на турскиот султан Мехмед II Освојувач, кој во 15 век поминал и престојувал во Пијанец и во Царево село наредил да се изгради џамија на левиот брег на река Брегалница, околу која џамија биле изградени 100 куќи и е извршено дислоцирање на старото Царево село, кое било формирано на десниот брег на Брегалница под ридот Острец на место викано Селиште. И не само тоа, туку во чест на султанот било извршено и масовно потурчување на месното христијанско население. За тоа пишува во своите патеписи за Македонија ,,Сејахатнаме” од 1660-1668 и турскиот патеписец Евлија Челебија роден во Истанбул во 1611 год, кој во 1667 год. поминал преку Пијанец и во своите мемоари запишал ,,Од Виница и преку Кочанската планинска рудина (денешно Калиманско поле) и клисурата ( на река Брегалница), по 4 часа патување, пристигнавме во 11

едно село ,, За ова село (Царево село з.а.) забележал дека е муслиманско село, расположено во полите на една планина (Голак з.а.) и е украсено со 100 куќи и една ,,ѓевѓерина” со минаре чудесна џамија. Во 1671 год. во Пијанец престојува и султанот Мехмед 4 кој истотака извршил масовно потурчување на местното христијанско население. Градот, сегашното име Делчево го носи од 1950 год. со Указ на Президиумот на Народното Собрание на Народна Република Македонија од 23 април 1950 год. а во чест на идеологот и корифеј на македонското национално ослободително движење – ВМОРО и борец за слободна и независна Македонија, Гоце Делчев, кој во повеќе наврати во својата револуционерна активност и дејност престојувал и минувал низ Пијанец. Според овој Указ, Народниот одбор на Царево село на ден 13 мај 1950 год. донесува Решение со кое град Царево село и Царевоселска околија се преименува во град Делчево и околија Делчевска. Сето погоре цитирано, наведува на едно прашање, што е причината и зошто Делчево од дамнина е именувано како Царево село? Досега нема научни сознанија што е причината и поради што или кој ова место во Пијанец го именува како царско,топоним кој можеби е единствен на Балканот или еден од ретките топоними со царски обележја. Што е причината и што се крие позади овој топоним, науката сеуште нема одговор. Индиции дека можеби местото го добило името по некој цар кој е погребан во многубројните Тумби - Могили, кои ги има над 40 во Пијанец, од кои досега се делумно истражени само неколку од нив, од кои во една Тумба - Могила во близина на Делчево е откриена Погребна кочија од 4 век од нашата ера, единствен експонат досега откриен во Македонија, кој се наоѓа во Археолошкиот музеј на Македонија во Скопје, сеуште е енигма. Тумбата-Могилата во 2001 год. е само делумно истражена, а што се е сокриено во овој археолошки локалитет, и дали оваа Тумба - Могила ја крие тајната, покрај другото и за топонимот Царево село, ќе покаже времето и понатамошните истражувања. Во општина Делчево според последниот попис во 2002 год, живеат 17.505 жители, од кои во градот живеат околу 11.536 или 66% живеат во Делчево, а останатите во 21 населени места. Просечната густина на населението изнесува 42,5 жители на км2 и е под просекот на Р.Македонија, кој изнесува 78,8 жители на км2. Општина Делчево има вкупно 7.163 домаќинства, со просечно семејство од 3,1 член (Статстички годишник на РМ, 2005 год). Стапката на пораст - наталитет на населението за перид 1994-2002 год. изнесува 0,16 и е под просекот на РМ кој изнесува 0,48. Просечната старост на населението изнесува 36,8, а индексот на стареење е 0,414. Според пописот во 1994 год во општина Делчево живеат 17.726 жители. Овој тренд на намалување на населението во општина Делчево, продолжува и во поново време , бидејќи од овој крај во последните години на работа во странство се заминати голем број на жители и миграцијата е во нагорен тек, а морталитетот е поголем од наталитетот . Во општина Делчево според последниот попис од 2002 год. живеат 95,5 % Македонци, Роми 3,3 %,Турци 0,8 % и останати 0,1 %. Општина Делчево, има умерено - континентална клима, источно - европска со модифициран плувиометарски режим, со средна годишна температура 10,7C, и се движи од максимум -27 C до +37C. Најтопол месец е Август со средна тепература од 21.6 C, а најстуден месец Јануари со просечна 0,1 C. Пролетта е секогаш постудена од есента. Просечните врнежи се движат околу 548 мм. Животната средина поради немање на индустриски капацитети од тешката индустрија, се карактеризира со природна и еколошка рамнотежа. Благата континентална клима, планините богати со шуми и пасишта кои од сите страни ја заградуваат пијанечката котлина, чистите планински води на десетината мали реки и потоци кои се спуштаат од планините и се влеваат во река Брегалница, демогравската неоптовареност и нискиот интензитет на сообраќај, придонесуваат Пијанец да се смета за релативно здрава животна средина. Поволните климатски услови карактеристични за Пијанец придонеле да се развијат ендемични видови на растенија, лековити билки и чаеви , богат планински дивеч, кои особено се карактеризираат за планините Влаина и Голак, од кои досега како најпознат се издвојува, познатиот и лековит т.н. Габровски чај, додека од дивите животни, најповеќе се застапени дивата свиња, волкот, срната и зајакот. 12

Според досегашните научни сознанија, областа Пијанец е од тектонско потекло. Во палеогенот пијанечката котлина била посебна водна целина – езеро, но силните тектонски движења, односно спуштање на земјиштето во кочанската котлина, и преку раседот кој настанал, водата од пијанечката котлина истекла во кочанската котлина, при што е создадена пијанечката котлина, која според геолошкиот состав, пониските делови од котлината се од палеогени и плиоцени наслаги . Тоа се претежно песочници, глина, варовници и конгломерите што лежат преку стари еруптивни стени и кристални шкрилци. Гребените околу котлините главно се составени од кристални шкрилци и еруптивни стени, особено гранит, но во последно време се пронајдени и големи количества на јаглен . Поволната географска положба, хидрографијата и климатските услови, плодната почва на двата брега на река Брегалница, како и десетината мали рекички и притоки на река Брегалница умерената континентална клима, овозможуваат идеални услови за живот и егзистенција во Пијанец, уште од најстари - праисториски времиња. За тоа постојат многубројни материјални докази – артефакти, добиени со археолошки ископувања во поголем број на археолошки локалитети, кои датираат од енеолитскиот период (10.000 - 3.000 пред н.е.), од бронзено (2.400 - 1.200 п.н.ера) и железно – халштад (1.000 600 пред н.е.), но и од македонскиот и римскиот период, кои се составен дел на збирката археолошки предмети во Музејот на град Делчево, како и над 40 тумби - могили (гробови), некои од железно време, од кои делумно се археолошки истражени Могилата кај Студена чешма, Могилата кај село Ветрен, Могилата кај село Вирче, Могилата Среден рид кај село Бигла, Могилата Чифлик во село Драмче и Археолошкиот локалитет - Градиште во село Град. Во 2007 год. ерозијата на земјиштето, овозможи да се пронајдат фосилни остатоци и гробница на праисториски животни кои опстојувале на овие простории пред 10 милиони години, во атарот на село Стамер и село Звегор, на место викано Ваково, во горниот тек на Попов ендек, кои се наоѓаат во витрините на Природно – научниот музеј во Скопје. За жал палеонтолошките ископување се одвиваат споро и повремено, со што се овозможува климата и ерозијата да го уништува ова фосилно богатство од светско значење . За тоа како настанало името - Пијанец, постојат повеке претпоставки и народни верувања но не и научни докази. Според едни, името потекнува од глаголот пијам. Наводно во овој крај во минатото имало многу сливи, овошје од кои се печела ракија. Поради пиењето на населението на поголемо количество на ракија, настанало и името Пијанци - Пијанец? Постои и втора претпоставка, дека името Пијанец, го добило поради растението Пијанец , кое растело во житните полиња и конзумирајки го житото помешано со растението, населението делувале пијано. Трета претпоставка, која сеуште не е научно поткрепена, е дека името Пијанец го добило по племето Пеонци(Пајонци), а се претпоставува дека Пијанец бил населен со пеонското племе – Медити, кое ја населувало оваа област. Постои и четврта претпоставка, дека областа го добила името по градот Пијанец, кој се наоѓал во оваа област, но досега и за оваа претпоставка нема научни и материјални докази. За прв пат, името Пијанец се спомнува во Грамотата издадена од Византискиот император Василиј II, Византиски император од Македонската династија која владеала со Византиската империја повеке од 100 години, и император кој водел крвави борби против цар Самоил и неговото царство со седиште во Охрид и Преспа и кој успеал по битката на Беласица1014 год. конечно да го уништи Самоиловото царство. Во Грамотата издадена во 1019 год. од Охридската епископија, се наведува „Епископот на Мороздвиза да има во Мородзвиза, Луковица, Пијанец и Малешево 15 клирици и 15 парици (црковни имоти)”. Материјален доказ во кој се спомнува името Пијанец е и Грамотата – Повелбата на цар Душан од 1347 год. Но затоа пак во историските извори, оваа област, но како Брегалничко кнежевство се спомнува во “Житието на Кирил“, во кое се вели дека неговиот брат Методиј, бил назначен за кнез на една словенска област во горниот тек на река Брегалница.

ПИЈАНЕЦ ВО АНТИКАТА И СРЕДНИОТ ВЕК Според досегашните историски и научни докази, за кои има и материјални докази, во областа Пијанец се населувале различни племиња во различни периоди, кои се мешале и асимилирале меѓу себе. Така, во картата Табула Појтингеријана, е забележано дека источно од Астибо е обележана станица Транапура, а на исток се обележани два града на Трачаните – (Х)Армонија и Запара. Се претпоставува дека овие градови се на територијата на Пијанец. Некои научници градот (Х)Армонија го лоцираат над село Град, каде постои археолошки локалитет со утврдени бедеми и од кој локалитет со археолошкото истражување во 2001 год. се пронајдени бројни културни артефакти од различни периоди, сместени во Музејот во Делчево. Карактеристично за овој град (Х)Армонија е дека во него Трачаните ковале свои пари, а по потпаѓањето на Пијанец под власта на Македонската империја, македонскиот цар Филип II, двапати доаѓал во оваа област да воспостави ред кај Пеонците. И тоа еднаш во 357 пред н.е. и втор пат на враќање од војната со Хитите во 339 год. пред н.е. и Филип II, но и неговиот син Александар III Македонски продолжиле да коват пари во градот (Х)Армонија. По Траките, Пијанец бил составен дел на Пеонија, и во оваа област се претпоставува дека живеело пеонското племе Медити. По заземањето на Пеонија од страна на Македонската Империја, Пијанец бил во состав на Македонија, а по пропаста на Македонија 146 год. п.н.е., Римјаните ја поделиле на 4 теми - Мериди, од кои Пијанец влегол во втората област - Мерида со седиште во Солун, со што Пијанец долго време, бил под власта на Римската империја, се до 395 од нашата ера, а потоа повеќе од 8 векови, под власта на Источното Римско царство - Византија. Иако постојат се уште историски дилеми, дали Словените од секогаш, но под други имиња живееле на Балканот, т.е се автохтони жители и дека не се работи за нивно доѓање на Балканот во 6 - 7 век, сепак сеуште во историјата опстојува хипотезата за нивното доаѓање од зад Карпатите, која треба научно и документирано да се потврди или отфрли во наредниот период . Според досегашните хипотези , областа Пијанец бил населен од словенското племе Струмјани, според некои историчари и научни работници по реката Струма во Пиринска Македонија, а според други со племето Смољани ,во 6 и 7 век . Со доаѓањето на Словените во Пијанец, се претспоставува дека преовладал словенскиот ентитет, при што дел од затечените староседелци загинале во борбите, а останатите се претопиле и биле асимилирани. Освен асимилацијата, Словените ги промениле сите местни топоними и ги словенизирале, кои топоними се задржани и до денешен ден како на пример (Брегалница, Желевица, Туришница, Габровчица, Звегорчица, како и населените места, Габрово, Звегор, Тработивиште, Разловци, Вирче, Ветрен, планините Голак, Сива кобила, Влаина и нивните врвови Чавка (Голак ), Острец (Влаина) и др. Бидејки Словените биле организирани во т.н.Склавинии - кнежевства, Словените од Пијанец влегле во Стримонската Склавинија, која егзистирала како независно Словенско кнежевство се до почетокот на 9 век. Потврда за тоа се постојаните воени походи на Византија против Струмјаните. Во почетокот на 9 век, Пијанец се нашол под удар на бугарските продори и војните што се воделе помеѓу Бугарите и Византија. За да ги спречи бугарските упади во овие простори, Византија во Склавиниите кои граничеле со бугарската држава донела и колонизирала население од Мала Азија. Дел од ова население било населено и во Пијанец . Според „Житието на Григориј Декаполит“ во кое се спомнува востанието на Словените во областите околу Солун 836/37 год. против Византија, Склавиниите во тој период се уште постоеле самостојно, а потоа подпаднале под византиска или бугарска власт. Бугарските завојувачки напади и упади во овие области започнале уште за време на бугарскиот хан-Крум. Според некои историчари, населението од Пијанец биле цел на бугарските упади особено по заземањето на Софија во 809 год. од страна на Бугарите. Областа Пијанец, во текот на 9 век постојано бил цел на упади и продори на бугарската војска. Па така бугарскиот хан Пресијан вршел постојани упади во пограничните области на Визатиската империја, 14

особено по течението на река Струма и Брегалница. За да ги спречи продорите на бугарските војски, а имајки го предвид, воено-стратешкото значење на овој крај, бидејки со заземањето на територијата по течението на Струма и Брегалница, на Бугарите им се отвара патот за Солун, Византиската држава презема соодветни воени, но и дипломатски мерки со цел запирање на бугарските воени походи и обиди за заземање на овие простори. За да го придобие словенското население на своја страна, Византија започнала на чело на кнежевствата кои постоеле во овие погранични области со Бугарија да назначува владетели - Управници и Кнезови, кои биле од словенско потекло. Доказ за тоа е назначувањето на Методиј, учен Словен, син на голем византиски великодостојник од Солун во 845 год. за Кнез-Управник на Брегалничкото кнежевство, кое ја зафаќало областа по текот на река Брегалница. Дека не се работи само за народно предание, туку за историска вистина поткрепена со материјални докази се: „Житието на Свети Кирил“, „Житието на Климент Охридски“, „Панонски легенди“ и други апокрифи и цркопвни ракописи. Па така во „Житието на свети Кирил“ пишува дека неговиот брат Методија бил назначен за кнез на една словенска област по текот на река Брегалница. Свети Кирил пред да замине на мисиите меѓу Хазарите и Сарацените, дошол кај својот брат Методиј во Пијанец, каде што покрстил 54 000 илјади Словени и им напишал книги на словенски јазик. За престојот на светите брака Кирил и Методија, освен материјалните докази-житијата, во народот сеуште постои преданието за Светата вода и испосничката келија на Свети Кирил, на самиот десен брег на река Брегалница под Орлова чука, во близина на селата Тработивиште и Разловци, каде ги преведувал црковните книги од грчки на словенски јазик и ја создал првата словенска азбука - Глаголица . Досега се уште научно и со материјални докази, не е откриена локацијата каде се наоѓал градот Равен, главниот град на Брегалничкото кнежевство. Постојат некои ненаучни претпоставки дека градот се наоѓал кај село Тработивиште, односно според други во Равна река кај изворите на река Брегалница во близина на град Пехчево во Малешевијата, но и во близина на Штип, односно Мородвиз. Меѓутоа, според мои сознанија постојат индиции, но и материјални докази кои се уште не се научно потврдени и верифицирани, а кои индиции беа потврдени со археолошките ископувања вршени на местноста Громади во Горно поле или Старо село како што го вика местното население во близина на село Разловци, во 2003 год. на археолошки локалитет кој не беше евидентиран во археолошката карта на Македонија и апсолутно неистражуван дотогаш. Според материјалните докази кои беа пронајдени во текот на ова археолошко ископување, на овој археолошки локалитет кој се наоѓа на самиот брег на река Брегалница, и кој зафака површина од неколку хектари, се уште се видливи остатоци и темели од многубројните куќи, калдрмисани улици и остатоци од црква и поголем број на гробови. Карактеристично за овој локалитет е неговата природна фортификација опкружен со непроодната клисура на река Брегалница, како и високите непристапни ридови кои го заштитуваат од 3 страни, а од 4 страна постои мочуриште кое е тешко за поминување во поголем дел од годината. Во близина на локалитетот постојат фортификациски утврдувања на сите приодни патишта кои водат кон локалитетот, а веднаш над Светата вода каде се верува дека постоела испосничката келија на свети Кирил, на доминантен рид се уште постојат остатоци од утврдување од кое се гледа целиот Пијанец, а е одалечен од локалитетот Громади не повеке од 3 километри, но и фортификациски објекти на патот Разловци-ГолакВиница на доминантен рид кој е одалечен 2-3 км од локалитетот. На одалеченост од 3 км од локалитетот Громади, на двата брега на малата рекичка Лошана, на километар воздушна линија од локалитетот на Светата вода се наоѓаат остатоци од античка градба. Овој локалитет месното население го вика Олшан град (Лошан град- по името на реката ). Карактеристично за него е што се наоѓа веднаш на стариот пат и единствената комуникација преку која може да се дојде до локалитетот Громади од правец на село Тработивиште и Царево село. Истотака во село Стар Истевник, од источната страна на планината Средна во чие подножје од југ се наоѓа локалитетот Громади, се наоѓаат се уште остатоци од античка градба познати кај месното население како Браниград. Сите овие остатоци од антички градби се прстенесто распоредени околу локалитетот Громади, се разбира со причина. Најверојатно се работи за воени утврдувања во кои имало воени гарнизони кои ги обезбедувале сите можни патни правци 15

кон локалитетот Громади или Старо село. Така да, сите овие матреријални докази даваа за право и индицираат, дека местноста Громади во Горно поле во село Разловци, всушност е градот Равен, центарот на Брегалничкото кнежевство. Дека се работи за градот Равен се и преданијата кои се пренесуваат од колено на колено помеѓу Разловчани кои локалитетот го викаат Громади, поради многубројните купови на камен, но постарите го викаат и „Селото“ или „Старо село“ и дека локалитетот бил населен се до почетокот на 19 век, а не е позната причината за напуштањето на локалитетот од местното население и преселување неколку километри подолу по текот на Брегалница, на сегашниот локалитет на с.Разловци. Остатоците од населбата се уште се видливи, а постојат се уште и темелите на црквата која се викала „Свети Никола“ како и многубројни гробови. Дека не се работи за населба од поново време, покрај артефактите ископани во археолошките ископувања во 2003 год. се и многубројните артефакти пронајдени од населението, и тоа, разновидни питоси (глинени ќупови), голем број на монети од 6 век, како и теракотни предмети за различна намена. За престојот на светите браќа на просторот на Пијанец и за нивната Брегалничка мисија е многу малку пишувано и има веродостојни податоци во историските извори, житија и слични црковни списи, за разлика од нивните мисии кај Сарацените, Хазарите и во Моравија, од разбирливи причини, иако светите брака според постоечките житија во Брегалничкото кнежевство, особено Методиј поминал повеке од 10 години. Прашање е какви се научни докази се уништени или се наоѓаат во тајните депоа во Грција и Бугарија, во кои се наоѓаат писмени докази и артефакти за настани и личности во кои постојат релевантни докази кои не одговараат на нивните национални интереси и асимилаторски политики низ вековите. Но затоа на светлото на денот се објавуваат безброј фалсификувани пишани документи и кривотворени артефакти со кои се искривува правата вистина, со цел присвојување и злоупотреба на историските факти. Во овој контекст би го спомнале Апокрифот во науката наречен „Солунска легенда“ за кој се „претпоставува“ дека настанал за време на т.н. Второ бугарско царство во 12 век. За овој Апокриф досега се познати 4 преписи и тоа: Софиски и Тиквешки во 16 век, Трновски и Константинов објавени за прв пат во 1967 год. во Бугарија од историчарот Ангелов. Во овој Апокриф, т.н. „Солунски легенди“ се зборува за Кирил од Кападокија, антички град во Мала Азија, денешна Турција, во кој Апокриф е запишано, цитирам: „Роден сум во Кападокија, а учев во Дамаск. Еднаш кога бев во Александриската патријаршија, од олтарот чув глас кој ми рече, „Кириле, Кириле иди во големата земја и помеѓу словенските народи, наречени – Бугари, затоа што Господ нив ги определил да ги покрстиш и да им дадеш закон. Јас се натажих многу, затоа што не знаев каде се наоѓа бугарската држава. Тогаш отидов во Кипар, но бидејки и таму не чув збор за бугарската држава, сакав да се вратам.Но, се плашев да не бидам како пророк Иона, отидов во Крит. И тука ми кажаа оди во град Солун. И јас отидов во Солун и се јавив кај митрополитот Јоан, и кога му раскажав, тој ми се насмеа и ми рече „О, безумено старче, Бугарите се човекојадци и ке те изедат.“ Тогаш излегов на пазарот и чув Бугари да разговараат.И многу се уплашив, како да бев во пеколот и темнина.“ „И еден ден во света недела излегов од црквата и седнав на мермерот, замислен и натажен. Тогаш видов еден гулаб кој зборуваше и носеше во устата куп смоквини прачки, дупло врзани. Тој ми ги фрли во скутот, а јас ги преброив и видов дека се 32. Ги ставив во пазувите и ги однесов кај митрополитот. Тогаш тие се сокрија во моето тело и јас го заборавив грчкиот јазик. И кога митрополитот прати да ме поканат на трпезата, јас не разбирав од тоа што ми зборува на грчки. Тогаш сите се собраа и се чудеа. Исто така тие и ме сокрија.“ „Слушнаа и Бугарите за мене. И великиот кнез Десимир Моравски, Радивои, кнез преславски и сите бугарски кнезови се собраа околу Солун и војуваа против Солун три години, проливајќи многу крв. И зборуваа „Дајте ни го човекот кого Бог го испратил.“ Тогаш ме дадоа. Бугарите ме зедоа со голема радост и ме однесоа во градот Равен на река Брегалница. Јас им создадох 32 букви. Јас ги учив малку, а тие многу постигнаа. Така кажа Господ, ќе предадат на Бога православната вера и христијанството.” Со намера го цитирав целиот текст од Апокрифот во превод од бугарски, во кој текст е јасно видливо дека се работи за ноторен историски фалсификат, на кој се повикуваат бугарските 16

историчари со цел присвојувањето и својатањето на светите брака, како Бугари по род и бугарски „происход“. Дека Апокрифот е историски фалсификат, се доказите во 4 преписи на истиот во кои во едни преписи пишува едно, во други друго. Па така во текстот се спомнува за солунскиот Митрополит Јоан, кој живее многу порано од 9 век и времето на светите брака, односно во 7 век и се спомнува во документите на 6 вселенски Цариградски собор 680-681 год., како и во Житието на Димитар Солунски. Истотака во некои од преписите, како во Тиквешкиот и Константиновиот, птицата е галеб, додека во Софискиот и Трновскиот препис галебот е заменет со врана што грака. Истотака и со смоквините прачки еднаш двојно врзани во друг препис, врзани со црвено. Истотака различни бројки се среќаваат во преписите и за буквите. Во едни стои 32 букви, а во Константиновиот препис стои 35 букви и други нелогичности, како на пример наведените имиња на бугарски кнезови кои нигде не се спомнуваат во други историски документи, дека наводно војувале со Солун 3 години и други небулози. И врз основа на вакви „вистинити“ и „историски“ докази, бугарската историографија прави историски конструкции и ги присвојува заслугите на светите брака, користејки вакви текстови, кои немаат ништо заедничко со вистината ниту пак со животот и делото на светите брака Кирил и Методи. Но, како змијата нозете го кријат фактот, дека светите брака никогаш не стапнале на бугарска почва и ниту им пишувале букви ниту ги христијанизирале. Историските факти непобитно зборуваат спротивно. Имено во бугарската историграфија се крие историскиот факт за крвавата борба под зидините на градот Равен, помеѓу бугарскиот хан Пресијан и Методиј. Имено како гранична област на Византија, бугарските ханови постојано со војска навлегувале на овие простори, со цел проширување на бугарската држава. Во историски извори и историографијата особено во Република Македонија или воопшто или многу малку во историските и научни трудови е пишувано за битката помеѓу бугарскиот хан Пресијан од една страна и кнез Методиј во 852 год. Според бугарски извори кои се обидуваат да го прикријат овој факт поради присвојувањето на светите браќа кои немаат никаква допирна точка со тогашната бугарска држава, туку биле крвни непријатели на Бугарите е историскиот факт, дека хан Пресијан со војската тргнал против Брегалничкото кнежество кое било една од пречките за пробив на Бугарите кон Солун. Решавачката битка се одвивала под зидините на градот Равен, каде Методиј успеал да го одбрани градот, а во оваа крвава битка загинал хан Пресијан и неговите 7 синови во 852 год. Освен ова непобитен факт е дека Бугарите биле христијанизирани и покрстени дури во 865 ,од страна не на светите брака Кирил и Методи,бидејки тие заминале во Моравската мисија уште во 863 год.и се наоѓале во Моравија-денешна Чешка ,туку од Византискиот патријарх Фотиј,кој го покрстил и бугарскиот хан Борис,кој се покрстил и го земал името Михаил ,а потоа го напуштил престолот и заминал во манастир . За тоа дека во Пијанец и во Брегалничкото кнежевство престојувале и светите Климент и Наум, како ученици на светите брака, е запишано во „Житието на Климент Охридски“ за кое житие се претпоставува дека го пишувал брат му Методи или Климент Охридски. Освен Светите Климент Охридски и Наум, за Брегалничката област е сврзана и работата и дејствувањето на уште еден од учениците на светите брака, Константин Брегалнички. Кога во Западна Македонија работела Охридската книжевна школа, во источна Македонија работел еден од помладите ученици на светите брака и соработник на Свети Наум, Константин Презвитер, кој станал и епископ, и чија работа е врзана со брегалничката област, поради што е наречен и Константин Брегалнички – Помладиот. Тој во 893 год. го напишал, познатото „Поучително Евангелие“ од 51 беседа и поетскиот проглас кон Евангелието во кое се дава изблик на радост, дека и Словените го добиваат еванѓелието на на свој јазик. Во Пијанец според постоечките топоними и народни преданија по примањето на христијанството, биле изградени голем број на цркви, според некои извори над 30 и дека само во с.Разловци постоеле дури 6 цркви, а многу места го носат името Црквиште, но постои и село кое се вика - Црквенец. Освен утврдениот град Равен во Брегалничкото кнежество, како погранична област према тогашната бугарска држава, биле подигнати поголем број на Утврдувања - Градишта, 17

на стратегиски точки со цел да ја заштитат и одбранат територијата на кнежевството и населението од бугарските упади. Па така и денес постојат остатоци од тие одбранбени тврдини - бедеми-градишта, во: с.Црквенец-Манастирец, с. Звегор - Големо и Мало градиште на левиот брег во клисурата на Звегорска река, Градиште- Скалата во с.Град, Прекинато Градиште во с.Вирче, Браниград во с.Истевник, Лошан град на планината Голак во близина на с.Разловци, во с.Драмче, во с.Бигла и др . И покрај силниот отпор и крвавите судири на жителите на Пијанец и Византиската држава која била во тој период релативно ослабена, Пијанец бил конечно заземен од Бугарите најкасно до 855 год. од страна на хан Борис. Пијанец под бугарска окупација за време на Првото бугарско царство, останал се до 969 год, кога започнало востанието на синовите на кнезот Никола, комитополите: Давид, Мојсеј, Арон и Самоил, против бугарското царство и бугарската власт. На ова востание му претходело и Богомилското движење во овие краишта, наречено по поп Богомил. Тоа започнало како анти-феудално и анти црковно незадоволство и отпор на незадоволното словенско население од власта на бугарската држава. Дека Богомилското движење и богомилството битисувало и на овие простори се според некои историчари, топонимите на: с.Еремија, с.Недокрштеница, Бабунска маала и др. како и некои обреди кои асоцираат на Богомилството. Пред се одржување на црковни обреди не во цркви, туку кај некое старо дрво, камен и други природни објекти, и давање на присутните леб, пченица и други прехранбени продукти, со пеење на религиозни и народни песни, кое нешто особено се практикува и е помасовно се до втората половина на 20 век, особено во селата : Звегор, на ридот „Крстот“, потоа во село Вирче кај Големиот даб, с.Бигла, с.Драмче и на други места, но, на некои места како во село Звегор тие црковни обреди се задржале и до денешен ден, познато кај месното население како „нова црква“. Во востанието против бугарската окупација, предводено одчетворицата комитопули, словенското население од Пијанец активно се вклучило и го прифатило уште од почетокот, а по востанувањето на Македонската држава или Самоиловото царство, Пијанец станува составен дел од неа. Доказ за тоа е „Хрониката на Јован Скилица” во која се вели: „Комитопулот Арон, до неговото убиство од братот Самоил во 976 год, живеел во околината на Раметаница, заедно со целиот свој род.“ Историчарите сметаат дека топонимот Раметица, е всушност река Разметица, десна притока на река Герман и го лоцираат во близина на денешен Ќустендил и Дупница во Бугарија, на место викано „Царичина“ и дека таму бил подигнат дворецот на Арон, а, и убиството на Арон се случило токму на тоа место. Според тоа, се до убиството на Арон, Пијанец бил управуван од Арон. Во состав на Македонската држава - Самоилово царство, Пијанец останал се до 1018, кога конечно потпаѓа повторно под византиска власт. Се поставува прашањето што било причината или поводот за денешно Делчево, тогаш да биде познато под топонимот – Василево. Бидејки сеуште нема потврдени материјални и научни докази,се верува дека местото го добило името по императорот Василие 2 од Македонската династија на императори на византискиот престол, или пак по Базилевс-Василевс-Император-Цар на грчки јазик и кој топоним се задржал се до времето кога Пијанец потпаднал под власта на цар Душан, каде во Повелбата - Грамотата од 1347 год. се спомнува под името - Царево село. Во пишаните историски документи, по пропаѓањето на Самоиловото царство, како доказ дека Пијанец повторно се нашол под власта на Византија и дека Пијанец се спомнува како место приклучено кон Малешевско-Мородвиската област, е Повелбата на императорот Василие 2, издадена на 20 мај 1020 год. со која се одредуваат бројот на клирици и парици на епископиите. Во Повелбата, Василие 2 наредува на епископот во Мородвис, под кој потпаѓаат: Козјак, Славиште, Злетово, Луковица, ПИЈАНЕЦ и Малешево да му се дозволи да има 15 клирици и 15 парици -земјишни поседи. Во црковен поглед Пијанец за време на византиското владеење се наоѓал во состав на Мороздвишката епископија. По потпаѓањето под византиска власт, се воведува феудализам, т.е. земјата од страна на Императорот била одземена од народот и поделена на византиски 18

благородници и воини - феудалци, односно плодните ниви и богатите шуми биле дадени на црковните власти и станале составен дел на црковните имоти на епископиите, а народот бил претворен во закрепостени селани без земја и имот. Суровата феудална експлоатација во Македонија биле причина и повод за организирање на отпор и вооружени востанија од страна на поробеното население, кои прераснале во силни и големи востанија, од кои особено позначајни биле востанието на народот во Македонија на чело со Петар Делјан во 1040/1041 год и Ѓорѓи Војтех во 1072/1073 год. Дали и какво било учеството на населението од Пијанец во овие востанија кои завршиле со неуспех, т.е. Византија крваво ги задушила, и каква била нивната рефлексија во Пијанец и дали и колку овој крај бил инволвиран во нив и последиците по нивното задушување, не е познато. Кон крајот на 11 век во Македонија навлегуваат Норманите, а потоа војските на средновековните српски држави Дукља и Рашка. При крајот на 11 и средината на 12 век преку Македонија поминале војските на Првиот и Вториот крстоносен поход, но поминале далеку на север од Пијанец, но затоа кон крајот на 12 век, за време на Третиот крстоносен поход на чело со Фридрих 1 Барбароса, крстоносците поминале северно од Пијанец, но еден дел од војската на чело со Фридрих од Перге, поминал на својот поход и низ Пијанец. Како резултат на 3 крстоносни походи, но особено поради општествено политичките состојби во ослабената Византиска империја и заземањето на Константинопол - Цариград од страна на крстоносците во нивниот 4 поход во 1204 год, и нејзино распарчување на повеке вазални држави, придонело до значително зајакнување на Бугарската и Српската држава. Искористувајки ја тешката и хаотична состојба во Византија, Бугарскиот хан Калојан во 1203 год. повторно ја проширил Бугарската држава, заземајки го северниот и голем дел од западна Македонија. Па така и по втор пат, Пијанец потпаѓа под бугарска власт, и е во состав на Бугарската држава. Но тоа траело многу кратко време, бидејки по убиството на Калојан во 1207 год. на бугарскиот престол започнале династички борби и осамостојување на некои феудалци, кои не му се потчинуваат на бугарскиот престол и се осамостојуваат. Според историските извори, Пијанец во тој период бил во состав на областа која ја владеел феудалецот Стрез, а потоа властелинот Алексиј Слав се до 1230 год. кога по битката кај Клокотница, Пијанец повторно потпаѓа целосно под бугарска власт. Пијанец во состав на бугарската држава опстојува се до 1241 год, кога под влијание на навлегувањето на Монголите, бугарската држава слабее, а Пијанец потпаѓа повторно под византиска власт во состав на т.н. Никејска држава, на чело со Јован 3 Ватац. По смртта на Ватац, 1254 год. неговите наследници не успеале да ја зачуваат власта во Македонија, и да го спречат продорот на српскиот крал Урош 1, кој тргнал во поход за освојување на територијата на Македонија, кои биле во состав на Никејската држава но само за кратко, бидејки Михаил 8 Палеолог, Византиски император во 1261 год. по битката кај Битола, успеал конечно да ја обнови Византиската империја. Византија воспоставува власт на целата територија на Македонија, па и на Пијанец, која власт траела се до 1282 год. По смртта на Михаил 8 Палеолог во 1282 год. кој бил последниот византиски владетел со територијата на Пијанец, започнуваат српските упади на територијата на Македонија, под водство на крал Урош 2. Особено српското навлегување во Македонија е во времето на крал Милутин 1282 год. кога е заземен градот Скопје, но и Овче поле, Злетово и Пијанец. За ова, изворни податоци дава српскиот архиепископ Данило 2, кој запишал дека: „Милутин со својата војска замина во државата на грчкото(византиско)царство, и прво ги зазеде двата Полога со нивните градови и области, главниот град Скопје, потоа Овче поле, Злетово и Пијанец. Сите овие земји ги презеде и ги придаде кон државата на својата татковина.“ Под српска окупација, Пијанец останува се до 1395 год. кога по смртта на последниот владетел на Пијанец - Константин Дејановиќ кој загинал како турски вазал заедно со Крали Марко во битката кај Ровин - Румунија во 1395 год. против влашкиот војвода Мирче, конечно потпаѓа под власта на Турците Селџуци. За време на српската окупација со областа Пијанец според историски извори, најпрвин владеел војводата-властелин Хреља, а по неговата смрт властелинот Јован Оливер и на 19

крај Пијанец бил под власта на браката Дејановиќи. За време на српската окупација, во Пијанец биле воспоставени феудални односи, според кои населението бил задолжено на властелинот да му дава соответни даноци. Во административен поглед, Пијанец бил военоадминистративно организиран како краиште, а за време на владеењето на цар Душан, добил статус на Жупанија, на чело со Жупан . На црковен план под власта на цар Душан, Пијанец подпаднал под јуриздикција на Злетовската епископија, а биле изградени и повеке цркви и манастири во населените места: с.Селник, с.Црквенец, с.Драмче –Шарена црква, с.Илиово и др., од кои најпозната била црквата свети Ѓорѓи во село Град.

МАКЕДОНИЈА ПОД ТУРСКА ВЛАСТ Македонија под турско ропство ќе остане повеке од 5 века, и тоа од 1395 год. па се до Првата Балканска војна во 1912 год. Во почетокот на окупираните територии, Османлиите додека да ја зацврстат својата власт, а и да не го предизвикуваат местното население и обезбедат релативен мир додека ги воделе своите освојувачки војни на север кон Европа, не преземале репресивни мерки и терор кон местното население. Но, по востановување на својата власт на освоените и окупирани територии, теророт се повеке се засилувал. Бил востановен тимарско - спахиски систем на владеење. Земјата била одземена од селаните, манастирите и црквите и дадена на турски великодостојници, аги и бегови, а селаните претворени во робови без никакви права, односно „раја“ која морала да работи на својата земја за корка леб. На населението им биле наметнати тешки и многубројни даноци и давачки, од кои најтешок данок бил „данокот во крв“ т.е. одземање на машките христијански деца и правење од нив елитна турска војска - јаничари. Теророт врз населението, а особено силувањата и убиствата биле секојдневна појава. За да го зголеми бројот на своите поданици, турските султани освен со доселување на Турци од Мала Азија, континуирано применувале и потурчување на христијанското - македонско население. Најголеми и најмасовни потурчувања во Македонија и во Пијанец, било за време на султанот Сулејман Величествениот во 1522 год. и султанот Мехмед 4 во втората половина на 17 век. За да се спаси од страшниот терор, како и да го зачува голиот живот и верата, месното население било принудено да бега и да се сели од постоечките населби во долините и плодните рамнини и да бега и да се населува во повисоките планински ридови, каде едвај преживувало обработувајки неплодни почви и со чување на стока, бидејки плодната земја им била одземена и дадена на турските аги и бегови. Турската власт заземената територија ја поделиле на поголеми и помали административни единици. Македонија како топоним престанала да постои и со други делови од Балканот влегла во состав на т.н. Румелија, а областа Пијанец како нахија влегува во состав на Ќустендилскиот санџак. За да не го иритира местното христијанско население, Османлиите на почетокот од своето владеење дозволиле да продолжи со работа Охридската архиепископија, која постоела се до 1767 год. кога била забранета со неканонски султански декрет, а црквите и манастирите во Македонија подпаднале под јуриздикција на српската Печка патријаршија. Во Пијанец месното христијанско население бегајки пред турските зулуми и терор ги напуштале плодните села околу река Брегалница и нејзините притоки и бегале во високите ридови на Осоговските планини Влаина и Голак, формирајки населби од разбиен тип од по неколку куќи. Во овие населби за одржување на религиски и верски дејности биле изградени неколку цркви во 15 и 16 век, од кои досега се зачувани црквите во село Селник и село Драмче. Во рамничарските села каде по бегството на местното население биле населени Турци од Мала Азија или потурчено христијанско население, сите постоечки цркви биле разурнети и запалени, а на нивно место биле изградени џамии. Особено теророт врз христијанското население се засилувал и станувал страшен и неподнослив во време на слабеење на турската власт и по претрпени воени порази. Поконкретни научни сознанија за животот на месното христијанско население во првите неколку векови од турското владеење има многу малку, освен податоците од турските даночни книги т.н. дефтери во кои турската власт водела писмена евиденција за 20

тоа кој колку од месното христијанско население морал да дава данок на Султанот. Во овие дефтери селаните се запишани со словенски имиња и тоа името на личноста и името на неговиот татко. Истотака во овие дефтери биле запишани и сите земјишни поседи. Па така земјишните поседи кои ги поседувало христијанското население, се викале Баштини, додека Турските имоти се викале Чифлици. Суров терор против местното христијанско население се водел во текот на 17 век и тоа не само по Австро-Турската војна и крваво задушеното Карпошево востание од 1689, туку и по 2 те Српски востанија, како и Грчкото востание во почетокот на 19 век кога се формираат Српската и Грчката држава. Колку била послаба централната турска власт толку посилен бил теророт на разбојничките турски банди т.н. „крџалии“ кои местното население ги нарекувало „белоденски арамии“ или „ајти“. Составени од поголем број разбојници, овие банди влегувале во населбите со христијанско население, и правеле страшни злочини, убивајки, силувајки и ограбувајки без милост. За да го заштитат христијанското население од овие разбојници турските власти биле приморани да градат камени кули во кои биле сместени турски војници и полицајци. Такви кули биле изградени во село Црквенец, село Габрово и во близина на Царево село. За тоа сведочи и повелбата на Румелискиот валија до кадијата во Штип од 1803 год.со која се наредува да се затворат приодите од каде навлегувале разбојничките банди. За да се спасат од овие страшни зулуми и терор, христијанското население било принудено да се брани и дава отпор, најпрвин поединечно, а потоа и со организирање на т.н. ајдучки дружини. Особено ајдутството се засилило во втората половина на 19 век и било развиено во Малешевско – Пијанечкиот крај. Познати ајдути од овој крај се Стоимен од село Истевник, кој бил Барјактар на четата на војводата Ило Марков (попознат како дедо Ило Малешевски), која дејствувала во Малешевско-Пијанечкиот крај, потоа Трајан и Лазо Мајмунови од с.Драмче, Ристо (Џабире) од село Разловци и Стаменко Мицов од село Очипала, како и Никола Турчински и Лазо Цонев од село Црквенец. Општествено политичките состојби во 19 век, исполнет со револуционерни промени, осознавање и формирање на национален идентитет и формирање на држави на етникуми и нации, имало рефлексии и на Балканот, со создавање на национални држави на Србите, Грците и Бугарите. Под влијание на Босанско-Херцеговското востание, населението на Пијанец, не можејки веке да ги трпи турските злодела и зулуми, потурчувањето, многубројните давачки и теророт од осилените турски спахии и бегови, својот револт освен со ајдутство како индивидуален отпор, започнал и со организиран отпор, изразен преку организирано востание на македонскиот народ против турското ропство, познато во историјата како Разловечко востание или Прво македонско востание. Водачи на востанието биле поп Стојан од село Разловци и неговиот зет за најмладата ќерка, Димитар поп Георгиев Беровски, од Берово. Востанието не било спонтано и локално, туку организирано и биле преземени активности востанието да опфати што повеке области и територии од Македонија, а се организирале и подготвувале за истовремено дигање на востанието не само во Пијанец, туку и во Малеш, Струмичко, Кочанско, Радовишко, Штипско, Мелничко, Петричко и др. Според Мемоарите на синот на поп Стојан, Костадин поп Стојанов „30 год. наназад – Историски записи за првото Македонско востание во 1876 год.“ издадени во Кустендил во 1903 год. Димитар поп Георгиев кој во 1875 год. се наоѓал во Солун, а за да се обезбеди оружје за востаниците побарал од поп Стојан да го испрати неговиот син Костадин во Солун за да го продадат сиот негов добиток, но и дел од добитокот на поп Стојан. И така Костадин, сo добитокот, два товари масло, кожи и др. заедно со Коте Карчов тргнале за Солун. За три месеци со парите биле набавени поголем број на револвери, пушки и муниција и со коњ позајмен од некој трговец од Пијанец, на кој му ветиле дека коњот ќе му го вратат во Разловци, преку Беласица и Малешевските планини после многу проблеми, бидејки на Беласица им пцовисал коњот, го донеле оружјето и муницијата во село Разловци во месец април 1876 год. Во Солун од страна на учителките баба Недела и ќерка и Станислава Караиванови било извезено знамето на востанието. На жолта свилена основа, бил извезен огнен(црвен лав) без круна, а на знамето пишувало „Македонија“. Подоцна биле придодадени и две црвени ленти 21

на кои биле испишани зборовите „станете да ве освобода“ кое Беровски го понел со себе. За поуспешно организирање на востанието, поп Стојан и селаните од село Разловци, за да ги спречат Турците да доаѓаат во село Разловци, кое било чисто македонско село, без ниту еден муслиман, за да не ги откријат подготовките за востанието, го платиле данокот - Десеток на Турците, однапред. Истотака водачот на востанието Димитар поп Георгиев Беровски, кој имал и воено искуство, поради учеството во борбите за ослободување на Белград од Турците, одржал собир-советување во месец април, во колибата на неговиот дедо поп Стојан во местноста – Калаџерџево, во близина на село Разловци. На ова подготвително советување со селаните на Разловци, Беровски помеѓу другото предложил и оперативен план за организирање на востанието, со посета на повеке области со цел, востанието и востаниците да бидат подготвено за истовремено кревање на востанието во сите области. Според планот, востаниците најпрвин требало да ги заземат, селата Царево село во Пијанец и Берово во Малеш, каде имало помалку Турци, а потоа да се нападне село Пехчево, каде во тоа време се наоѓал мудурлукот - административно седиште на Турците за Малеш и Пијанец, но имало и полициска станица и воен гарнизон. Димитар поп Георгиев по обиколката на повеке села и области, на 7 мај 1876 го закажал и второто советување во колибата на дедо му во Калаџерџево, на кое требало да се дискутира и да се расправа за истовремено кревање на востанието, со цел развлекување на турскиот аскер и башибозук, а било анализирана и состојбата со оружје, бројот на востаници кои би учествувале во востанието и начинот на организирање и заштита на населението. Додека советувањето било во тек, Беровски и останатите на советувањето биле известени, дека во село Разловци, вечерта ненадејно пристигнале турски тапиџии (даночници) од Ќустендил со неколку заптии-полицајци, но и озлогласениот Турчин -Алиман, кој ги напаѓал христијанските девојки и жени и чинел разни други злодела врз селаните не само во Разловци туку и во други села, каде што бил падар (полјак). Според Мемоарите на синот на поп Стојан Костадин, во една прилика поп Стојан му се обратил на Алиман, со зборовите: „До кога ќе ги напаѓаш и ќе раѓаат момите и жените од тебе?!“, Алиман дрско и безобразно му одговорил „Се додека не роди и твојата ќерка попе!“ Ненадејното појавување на Турците - тапиџии во село Разловци иако предвреме бил платен данокот, ги повикале селаните да дојдат и да си ги земат тапиите-решенијата за данок.Истотака, тие се заканиле и дека ке го запалат селото и ке го посеат со јачмен, како и дека ќе уапсат десетина побогати селани и ке ги однесат во затвор во Царево село, но и ќе грабнат и потурчат и две девојки од селото. Беровски и останатите се посомневале дека Турците откриле дека се подготвува востание и решиле иако подготовките не биле сеуште завршени за востание во другите области па и во Пијанец, сепак одлучиле да го започнат востанието. Уште вечерта на 7 мај биле подготвени околу 60 востаници, и во мугрите, поделени во групи, поставиле заседа и чекале да се раздени и да ги нападнат Турците во селото кои биле сместени на конак во различни куќи. Востаниците на чело со Беровски на 8 мај 1876 год. изутрината, ги нападнале Турците во селото. За несреќа, вечерта на 7 мај Турците го заробиле Нико поп Атанасов, роднина на поп Стојан од село Истевник, кој со брат му Стоил тргнале да им се придружат на востаниците. Но, за жал, востаниците по грешка го убиваат Нико, а тешко го рануваат турчинот Алиман, кој со помош на баба Јордана се сокрил во визбата од нејзината куќа. Жената на коџобашијата Нико, Злата, која била добра пријателка на Алиман кога го видела ранувањето на Алиман, почнала да вие и плаче на цел глас и ги предупредила Турците кои биле во нивната куќа. Еден од Турците кој колел јагне во дворот бил убиен, но другите двајца Турци побегнале во куќата на коџобашијата и се сокриле, а Нико им помогнал да се извлечат преку таванот од куќата и да побегнат кон мостот на река Брегалница. Кога виделе дека мостот е заземен од востаниците, ја преминале реката која била многу надојдена и побегнале во правец на Тработиште и Царево село. Востаниците биле известени дека во куќата на коџобашијата Нико сеуште се крие тапиџијата од Кустендил Јусреф и бидејки не сакал да се предаде, востаниците ја запалиле куќата и кога на вратата се појавил Јусреф, бил убиен, а Атанас Цинцо му ја пресекол главата. Истата судбина го снашла и Алиман кој несакал да се предаде 22

жив изгорел во куќата. Селаните кои присуствувале на овие настани, биле исплашени и во паника плашејќи се од освета на Турците. За да ги охрабри и смири селаните, поп Стојан наредил на син му Костадин да го запали неговиот ан и куќата сред село. По ручекот, востаниците по предлог на Беровски, со развиорено знаме тргнале кон Малеш, со цел да го кренат населението и во Малеш на востание. Но, настанала расправија меѓу востаниците, бидејки едни сакале да се оди за Малеш, додека Цоне Спасов предложил востаниците да се поделат и едната половина од четата да остане во село Разловци за да го штити селото. Па така дел од востаниците останале во Разловци, Беровски, со поп Стојан и дел од востаниците од 30-40 души, качени на коњи, тргнале кон најблиското малешевско село Митрашинци. На влезот во селото, оставиле стража и се упатиле кон куќата на поп Стојан Митрашински. Но во неговата куќа во тој момент се наоѓале двајца Турци од Пехчево, кои, кога ги виделе востаниците, почнале да пукаат кон нив. Востаниците одговориле со оган и започнала престрелка. Турците се сокриле во куќата и иако востаниците ги повикувале по име бидејки ги познавале, Осман Кадиков и Дервиш Алија да се предадат, тие не сакале, поради што востаниците ја запалиле куќата. Турците се обиделе да избегаат од огнот но биле и двајцата убиени од кој едниот лично го убил поп Стојан. Додека траела престрелката, стражарите што Беровски ги поставил на влезот на селото се повлекле, а за несреќа во близина на Митрашинци, поминувала чета на турски заптии од Пехчево на чело со булукбашијата Исмаил. Кога ги чуле пукотниците и чадот од запалената куќа, веднаш тргнале кон селото, а бидејки стражарите се повлекле, ги изненадиле востаниците и започнале борба која траеле 5 часа. Во борбата биле убиени 7 заптии, но и имало и 4 ранети востаници, меѓу кои и Беровски. Тој бил ранет во главата над десното уво, но куршумот не влегол во черепот и Беровски успеал самиот да го извади куршумот. Останатите востаници од четата откако му ја преврзале раната на Беровски го качиле на коњ и заминале кон Малешевските планини. Сепак ранувањето на Беровски негативно се одразило на моралот на востаниците, кои се повлекле во планините и не успеале да се поврзат со Малешевските востаници кои околу 300 души, биле подготвени со оружје да им се придружат на востаниците. Така да овој несреќен сплет на околности, некоординираното дејство и разногласија помеѓу востаниците, како и големата турска војска која минувала преку овие краишта на пат кон Србија и Херцеговина, придонело за крах на востанието уште на самиот почеток. Востаниците поделени во помали групи се распрснале по Малешевските планини, за полесно да се сокријат од турските потери. Во истовреме, турската власт во Царево село и Пехчево, како и турското население од соседните села кои биле известени за случувањето во село Разловци од Турците кои избегаа од Разловци, не чекајќи да се вклучи во борбата војската и полицијата од Пехчево веднаш се наоружало и тргнало кон село Разловци. Селаните од село Разловци се обиделе да го одбранат селото од турскиот башибозук, војска и полиција, но и покрај херојскиот отпор заедно со голем дел од месното население се повлекле од селото во правец на планината Голак и Малешевските планини. Турците свирепо се осветиле на населението кое не успеало да го напушти селото заедно со востаниците. На 9 мај, во борбата со башибозукот загинале 12 селани-востаници, меѓу кои и две жени, а крвнички бил заклан старецот Ристо Хоџов. Свирепо биле измачувани и стрелани Нико Коџобашијата, Стоимен Кацарот и др. Трагедијата да биде поголема, населението кое побегнало во планините, не било подготвено за подолг престој, а и времето иако било скоро средина на пролета, заврнал снег. Во такви услови, дел од населението кое не учествувало во борбите, сметајки на милост на Турците, се вратиле во селото. Турците спрема населението постапило многу сурово и одмазднички. Селаните кои биле заробени или се предале, ги повеле со себе кон Царево село. По патот тие биле садистички мачени со нажежени железа, а на Атанас Цинцо кој му ја отсекол главата на тапиџијата Јусреф и на Ѓорѓи Самарџијата им биле свирепо горени телата со вжештени железа, а пред да бидат искасапени им биле отсечени ушите и носевите, а на Ѓорѓи Самарџијата му го изгореле и јазикот. Потоа ги исекле на парчиња и ги оставиле на патот како пример и заплашување на населението, а дел биле однесени во затвор во Кустендил и биле осудени на големи 23

затворски казни. Селото било запалено и оплачкано. Била оплачкана и црквата во селото, а биле однесени и многубројните стада на селаните. Востаниците поделени во помали групи се распрснале по колибите на Малешевските планини, а ранетиот Беровски со дел од четата по успешното заздравување, ги напуштил Малешевските планини бегајки од турските потери и се префрлил во Мелничко и Струмско, каде по 2 години во 1878 год. бил назначен за Началник на штабот на Второто Македонско востание, познато како Кресненско востание, според селото Кресна во Пиринска Македонија. За да ги уништат востаниците Турците им наредиле на сите сточари да ги симнат стадата од планините, со цел да ги изгладнат востаниците. Поп Стојан по неколку неделно криење, според мемоарите на неговиот син Костадин, заедно со Коте Карчов се упатиле кон Рилскиот манастир каде игуменот на манастирот Пантелејмон, бил негов пријател. Меѓутоа при влегувањето во манастирот, не успеал да дојде до игуменот, бидејќи еден од калуѓерите во манастирот кој бил платен турски кодош, го препознал поп Стојан, и не сакал да го пушти кај игуменот. Расправијата помеѓу поп Стојан и калуѓерот која се одвивала на висок тон, го привлекло вниманието на турските заптии кои биле во манастирот и на кои откако калуѓерот им кажал дека овој човек е поп Стојан Разлошки а заптиите при претресот му ја нашле и попската капа. За да неможат Турците да го препознаат, уште на почетокот на организирање на востанието, поп Стојан наредил неговиот портрет- фреска која се наоѓала насликана на зидот во внатрешноста на црквата „цар Константин и царица Елена“ во село Разловци како еден од 4 ктитори на црквата, да се прекрие со малтер. (Овој портрет покриен со малтер опстојуваше во црквата се до прославата на 100 годишнината од Разловечкото востание, кога од стручни лица од Музејот на Македонија, малтерот конечно беше отстранет и портретот беше реставриран). Турците го затвориле поп Стојан во ќелија во манастирот, со намера да го однесат во Ќустендил на препознавање, бидејки веке во затворот во Кустендил имало поголема група од над 60 селани од Разловци кои чекале судење, меѓу кои и целата фамилија на поп Стојан. Поп Стојан се обидел да го измоли својот пријател игуменот на манастирот да го ослободи во текот на ноќта, но сите негови молби биле без успех, бидејки игуменот се плашел дека одмаздата на Турците ке биде крвава и свирепа и дека сигурно ке го запалат и разурнат манастирот, и ќе ги убијат сите калугери. Му ветил на поп Стојан дека кога турските заптии ке го водат по патот кон Ќустендил, кај Дупница ќе организира заседа во која ке ги убие Турците и ќе го ослободи поп Стојан. Но, поп Стојан се сомневал во овој план на игуменот и кога на третиот ден, заптиите се појавиле со јаже и вперени пушки на вратата од ќелијата и ја видел безнадежната ситуација, под изговор дека ја заборавил наметката во ќелијата, со револверот кој при претресот Турците не успеале да го најдат скриен во неговите бечви-панталони, си истрелал куршум во главата. Така, со херојска смрт завршува животот на поп Стојан, водачот на првото Македонско национално ослободително востание, тн. Разловечко востание заедно со својот зет за ќерка, Димитар поп Георгиев –Беровски. За жал во македонската историографија, многу малку внимание е посветено и се знае за овој херојски лик кој го приложил својот живот на олтарот на слободата, за национално ослободување на македонскиот народ. Досега за жал, сеуште не е откриен гробот каде почива овој светол лик од македонскиот светоглед, а податоците за неговата херојска смрт, се преземени од мемоарите на неговиот син Костадин објавени во Кустендил во 1903 год. Македонскиот народ и држава остануваат должници кон расветлување на делото на овој херој и патриот кој во својот национално - револуционерен занес, го жртвувал и својот живот и животот на своето семејство и имот, од кое попадијата –жената на поп Стојан, двете снаи, двете керки, внучињата и други блиски роднини, биле заробени од Турците и однесени во Ќустендил и затворени. Не биле осудени на тешки казни и робија, само благодарение на притисокот врз турските власти на Европска комисија, а по 5 месеци биле помилувани и ослободени. Потомците на поп Стојан, се уште живеат во Ќустендил, а неговиот внук кој бил крстен по дедо му Стојан, присуствуваше на прославата на 100 години од востанието и откривањето на портретот на неговиот дедо во 1976 год. во црквата во село Разловци. Освен портретот во црквата во село Разловци, досега во негова чест нема ниту едно спомен обележје споменик 24

и сл. и која неправда мора и треба да се исправи што е можно поскоро. Со смртта на поп Стојан и задушувањето во крв на востанието, не било и крај на слободољубивите намери и обиди на македонскиот марод за национално ослободување, кое продолжило во континуитет за конечно намери и целти со многу жртви и крв да се остварат со создавањето на независна и самостојна Македонија. Димитар поп Георгиев - Беровски по ранувањето во село Митрашинци на почетокот на востанието не прекинал со својата револуционерна дејност. По заздравувањето со својата чета крстосувал по Малешевските планини и Пијанец но и во Пиринска Македонија по течението на река Струма и во Мелничко, каде неговата чета водела борба со Турците, кај село Стимњач во Поројско. Неговата чета која се повеќе растела со прилив на нови борци, постојано водела борба во позадината - тилот на турската војска, која во 1877 војувала најпрвин со Србија, а потоа со Русија во 1878 год. Борбите се одвивале главно во Осоговските планини и Пијанец, во клисурите и патиштата по кои се повлекувала турската војска, од кои позначајни борби се оние кај село Разловци, Широк дол и село Кресна. И покрај задушувањето на востанието во крв и со страшна освета и зулуми од страна на турските власти и башибозукот, слободарскиот дух на македонскиот народ за национално ослободување не престанал. Под водство на војводата Иљо Марков-Малешевски, повеке стотина Македонци од Малеш и Пијанец, зеле учество во Српско-турската војна што се водела во Србија во 1876 год. на страна на Србите, а голем дел од нив зеле учество како доброволци во Руско-турската војна,1876-1878 год. Во почетокот на 1878 год. руските војски го ослободуваат градот Ќустендил кој е одалечен само десетина километри од Пијанец, и нецели 40 километри од Царево село. Македонскиот народ од Пијанец, Малеш, Пиринскиот дел од Македонија како и цела Македонија се понадевале дека руските војски кои ја победувале турската војска на сите фронтови, ќе ја ослободат и Македонија, или во краен случај, барем Северо-Источните делови од Македонија, но под притисок на големите сили Австро-Унгарија, Германија, Велика Британија, било спречено руското освојување и влијание на Балканот и со привремениот мир склучен на 19 јануари 1878 год во Одрин, борбите биле прекинати. Мировниот договор, помеѓу Русија и Турција, бил потпишан на 3 март во Сан Стефано, со кој царска Русија за да го зацврсти своето влијание на Балканот, користејки го тешкиот војнички пораз на Турција, се обидела да формира своја вазална држава на Балканот. Со Сан Стефанскиот договор било предвидено во ново создадената држава Бугарија, освен освоените територии од руските војски да влезе и цела Македонија, како и голем дел од Албанија, односно бугарската држава требало да се протега од Црно до Јадранско море. Но, овој договор и оваа идеја и обид на Русија да обезбеди свое влијание на Балканот и конечно излегување на Средоземно море, не било прифатено од големите сили, така да Сан Стефанскиот договор останал само мртво слово на хартија, бидејки и Австро –Унгарија и Германија имале исти намери и идеи, поради што била закажана и одржана мировна конференција во Берлин од 13 јуни до 13 јули 1878 год. на која и покрај обидите на македонскиот народ да биде формирана самостојна македонска држава, оваа идеја и покрај учеството на голем број на Македонци кои учествувале во борбите на страна на Русија, сепак не вродило со успех. Границата која што била поставена на мировната конференција во Берлин, и која се протегала по сртовите на Осоговските планини и Влаина, а потоа се спушта кон реката Струма и минува кај село Кочариново во Пиринска Македонија останала се до првата Балканска војна во 1912 год. Но, и покрај тоа што руските војски ги завршиле своите борбени дејства со заземањето на Ќустендил и нивното понатамошно напредување кон Пијанец и Источна Македонија било запрено, разгорениот слободарски дух на населението на Пијанец почнато со Разловечкото востание не престанало и населението од Пијанец се понадевале дека можат и сами без помош на руските војски да го ослободат Пијанец. Иако борбите со привремениот мировен договор во Одрин престанале на сите фронтови, Иљо Марков-Малешевски, без одобрение на руската команда во Кустендил, со еден одред од 50 свои борци на 4 фебруари 1878 год. навлегол во Пијанец и заседнал во селото Ветрен-Црквенец, на самата граница. Стариот 25

ајдутин кој се познавал лично со Булукбашијата од село Габрово Мустафа Брзев, му порачал да дојде во планинското село Ветрен, за да се видат. Брзев одговорил на поканата и пристигнал на средбата, на која покрај другото војводата побарал од Брзев, да им каже на Турците од Пијанец, да го предадат оружјето, во спротивно тој ке го собере со сила. Турците одговориле на повикот на војводата, го собрале оружјето од турското население од Пијанец и го однеле во Долни Црквенец. Кај војводата Ило Марков, дошол и се покорил и познатиот во Пијанец зулумќар и разбојник кој го тероризирал населението од Пијанец, Суљо од село Звегор, кој бил лут противник на Иљо Марков. По покана на војводата во Пијанец дошол и му се придружил и Димитар поп Георгиев - Беровски со својата чета. Во четата на Ило Марков имало покрај другите борци и поголем број на борци од Пијанец, од кои најпознати биле Стоимен од село Истевник кој бил и барјактар на четата, потоа Трајан и Лазо Мајмунови од Драмче, Ристо Џабиро од село Разловци, Стаменко Мицов од Очипала, Никола Турчински и Лазо Цонев од Црквенец и др. Двете чети крстосувајки ги селата во Пијанец, успеале да соберат поголем дел од оружјето од турското население, но без крвопролевање и насилства кон него. И не само што го собрале оружјето, туку војводата Иљо Малешевски, заедно со Беровски спречиле и не дозволиле никаков реваншизам и освета на македонското врз турското население . По примерот на народната власт формирана во Ќустендил, со помош на Христо Вениларчев, кој на молба од населението од Пијанец, го испратил привремениот руски управител на Ќустендил - Савојски, а со цел за да спречат освета, грабежи и плачки. За да воспостават ред и мир во Пијанец, се формира на 4 фебруари 1878 год. административно – полициска народна власт. На чело на секоја местна селска власт бил поставен, местен-селски старешина-кмет, а центар на оваа административно-полициска власт во Пијанец, било одредено Царево село. Била формирана Привремена управа – Влада т.н. „Правителство“ од повидни жители на Пијанец, во која покрај 6 Македонци, влегле и 3 Турци, и тоа: „За Претседател - Иванчо поп Иванов (според Константин поп Стојанов - Икономов, според личните спомени - Мемоари на Христо М. Киселички „Кратката слобода на Царево селско и Горно Џумајско во 1878 год“ издадени на 20 Ноември 1935 год.во Ќустендил) а за членови: Димитар Бојаџиев, Мито Киселички, Ангел Чипев, Анастас Иванов, Мане Штипски, Амид Кадиски, Мехмед Сулев и Сулејман Грчев. Правителството - Привремената народна Влада најпрвин формирала административна власт во сите села од Пијанец, но формирала и мешана полициска група од 10 души, Македонци и Турци, кои сами си набавиле и оружје и алишта и кои на градите носеле и значка од ламарина на која стоела буквата „П“ (полиција). На чело на полицијата бил поставен, Мито Петровски, фурнаџија од Царево село. Ова привремена власт особено се ангажирала за одржување на ред и мир кај населението, но и за обезбедување егзистенцијални проблеми на местното население. Особено проблем преставувало состојбата со хигиената во Царево село, но и во други краеви од Пијанец, поради мртвиот добиток кој бил оставен на сите страни, а кој го оставале турските бегалци, бегајки од Бугарија, пред налетот на руските војски. Бидејки постоела опасност од заразни болести а и смрадот од пцовисаниот добиток бил неподнослив, правителството со помош на востановената полиција го ангажирало местното население за чистење од мртвиот добиток и купиштата ѓубре кое останувало по бегалците. Според спомените на Христо Киселички од село Разловци кој бил борец во четата на Беровски, турските бегалци насилно ги искршиле сите врати и прозорци на дуканите во чаршијата, а стоката и храната во нив била однесена. Оваа слободна територија, единствена во Македонија во тоа време, со сите обележја на организирана власт, во која било вклучено и македонското но и турско население, во историските документи и анали е познато како „Пијанечка република“. Детално за ова во своите Мемоари пишува Костадин, синот на поп Стојан Разлошки, но и Христо Киселички во личните спомени. Радоста и мирниот соживот на населението во Пијанец, односно постоењето на „Пијанечката република“ за жал постоела од 4 фебруари до 30 март 1878 год. или само 54 дена. По потпишувањето на Сан Стефанскиот договор помеѓу Русија и Турција на 3 март 1878 год. Пијанец останал надвор од договорената демаркациона линија на разграничување 26

на руската и турската војска. Тоа го искористила турската власт и откога увиделе дека е сопрено понатамошното навлегување на руската војска кон Источна Македонија, на 29 март, кон Пијанец тргнала голема 5 илјадна турска војска со 4 топови и над 100 коњаници, предводена од Хафис паша, да воспостави контрола на територијата на Пијанец како и да го спречи евентуалниот продор на руската војска во правец на Пијанец. По дојавата од луѓе од Пијанец, кои биле на пазар во Виница, дека од Кочани во правец на Пијанец се движи голема турска војска, која е улогорена на Калиманско поле, преставниците на привремената влада веднаш заминале во Ќустендил за да бара помош од руската војска за одбрана на Пијанец од Хафис паша. Но сите обиди на делегацијата која била примена од рускиот офицер завршила со неуспех, поради што скоро целото македонско христијанско население плашејки се од одмазда на Турците, побегнало кон Ќустендил. Турското население се обидело да влијае на местното христијанско население, ветувајќи дека нема да има никаква освета ниту од местното турско население ниту од страна на војската на Хафис паша Но, македонското население имајќи ги во предвид крвавите одмазди на Турците за време на Разловечкото востание кои се случиле пред неполни две години, масовно побегнало со најнеопходните работи кои ги понеле со себе, преку границата кон Ќустендил. На 30 март 1878 год. Хафис паша влегува во Царево село, кое го затекнува скоро без христијанско население, бидејки останале само неколку фамилии, додека над 200 семејство избегале преку граница. Хафис паша испратил делегација од неколку Македонци кои останале во Царево село, да отидат преку граница и да ги убедат бегалците да се вратат во своите домови и со гаранција дека нема ништо да им се случи, поради коректниот однос на македонското население кон местното турско население за време на Пијанечката република. Но, стравот бил голем и ниту еден од бегалците не сакале да се вратат и останале во збегови во селата околу Ќустендил, но и во градот Ќустендил. Сите овие бегалци како и нивните потомци останале а живеат во Бугарија. Дел од овие бегалци се приклучиле на четите на дедо Иљо Малешевски и на Беровски и учествувале во вооружените судири со Турците во екот на Крсненското востание. Со населението од Пијанец се повлекле и четите на Ило Малешевски и Беровски, кон Струма и Пиринска Македонија каде подоцна во 1878 год. Беровски учествува во кревање на „Второто Македонско национално востание“ т.н. Кресненско востание - именувано по с.Кресна во Пиринска Македонија, каде Беровски како еден од водачите бил назначен за Началник на штабот на востаниците. Во овие чети се споменуваат лицата Христо Киселички, Ѓорѓи Видимлиски, Иван Башев, Трајан Крфијата,Трајко Стоилов и други. Со цела чета која водела борба против турската војска за одбрана на Пијанец, особено се истакнала и четата на поп Ангел Велијата. По заземањето на Пијанец од турската војска не престанала и борбата и обидот на населението на Пијанец, за повторно ослободување на Пијанец и на Македонија. Па така, на 1 август 1878 год. во борбите што се воделе кај Горна Џумаја, на страната на востаниците учествувале и голем број на Македонци од Пијанец. Потоа тешки борби на четата на дедо Ило Малешевски со турската војска се воделе на 1 август 1878 год. и над село Истевник, каде загинале 20 востаници. Такви тешки борби се водат и кај Црна скала, на востановената граница, каде над 150 востаници поголем број од Пијанец, навлегле од Ќустендил и воделе тешки борби со турската војска. По оваа битка, над 200 македонски семејства од планинските села кои гравитираат кон Ќустендил и границата побегнале преку границата, а поради борбите биле опустошени поголем број на села. На место на македонското население кое побегнало во Бугарија, биле населени Турци, кои побегнале од Бугарија и Босна и Херцеговина, т.н.Мохаџири. Во Ќустендил, бегалците од Пијанец биле населени во населбите „Велбужд“ и „Тополница“ но и во некои села во близина на границата, но имало и фамилии кои заминале кон Дупница и други населени места подалеку од границата, но и во Софија и во внатрешноста на Бугарија. Според некои податоци до првата светска војна, половина од населението на Ќустендил биле бегалци од Македонија, а најголем дел било со потекло од Пијанец. Миграцијата придонела постојано да се менува бројноста на македонското и турското население во Пијанец. Па така, во 1863 год.во Царево село имало според некои податоци вкупно 75 македонски куќи, а во 1875 пред Разловечкото востание само во Царево село имало 109 македонски куќи. По Разловечкото востанието и пропаста на Пијанечката република, во Царево село останале 27

само неколку куќи, бидејки македонското население избегало во Бугарија, а во нивните куќи биле населени турски бегалци – мохаџири, со што видно бил променет националниот состав на населението во Пијанец, во корист на турското население. Според бугаринот Васил К’нчов, кон крајот на 19 век, во 1894 год. во Царево село живееле 520 христијани, 575 мохамеданци(исламизирани-потурчени христијани, 425 Турци и 90 Цигани. Во Вирче 200 мохамеданци и 130 христијани, во Стамер 100 мохамеданци и 30 христијани, село Град 560 мохамеданци и 30 христијани, Тработивиште 292 христијани и 260 мохамеданци, во Звегор 335 мохамеданци и 50 цигани и во Габрово 400 мохамеданци и 15 Цигани. Во другите населени места во Пијанец живеело само христијанско население. Поради националниот состав во Пијанец, црковниот живот на македонското население се одвивало во неколкуте цркви кои турската власт дозволила да бидат изградени. Цркви биле изградени во Царево село, Истевник, Разловци, Вирче, Град, Драмче Селник и Долни Црквенец. Дел од нив опстоиле во овие бурни историски настани, а дел од нив биле разрушени во (село Град и Долни Црквенец), а некои биле ограбени и опустошени. Во почетокот на 19 век ,во Пијанец, а особено во Царево село, заживува занаетчиството, но и трговијата. Се оформува и чаршијата во Царево село, а побогатите трговци и занаетчии, но и побогатите селани, стануваат свесни за значењето на образованието и пројавиле интерес за отварање на училишта за образование на нивните деца, бидејки не сакале да ги праќаат своите деца во турски училишта, кои работеле во џамиите и медресите. Такви црковно – келијски училишта, во кои наставата се одвивала на старословенски јазик разбирлив за местното македонско население и со кирилично писмо, биле формирани најпрвин во Царево село во 1844 год. а подоцна во 1869 год. во с. Вирче, во село Тработивиште во 1875 год. и во с. Разловци во 1870. За прв учител во Царево село, бил ангажиран Петко Колев од Берово. По формирањето на Бугарската црква – Егзархија, започнала борбата за превласт и денационализација на македонскиот народ, помеѓу Егзархијата и Грчката патријаршија. И двете цркви безобзирно настапувале во асимилација на македонското население и привлекување и прифакање што повеќе од македонското население во црквите, манастирите и ќелијните училишта, нудејки им разни погодности, стипендии, бесплатно школување и сл. Наставата во овие училишта се одвивала на бугарски или грчки јазик и правопис, а учебниците и учителите биле доведувани од Бугарија и Грција. До 1872 год .Пијанец бил на црковен план под јуриздикција на Грчката Патријаршија, а потоа поминала под јуриздикција на Бугарската Егзархија. Бугарските учители и свештени лица започнале преку црквата, црковните општини и училиштата безобзирна асимилација и национално разнебитување на македонското население, кое траело со прекини се до 1944 год. По пропаста на Пијанечката република, иако турските власти ветувале дека нема да има реваншизам и освета врз македонското население, поради коректниот однос на македонското население према турското население за време на постоењето на Пијанечката република, тоа сепак не се исполнило. Според австрискиоит весник „Политише кореспондент“ по неколку месеци од враќањето на турската војска на Хафис паша, биле убиени 128 христијани од Пијанец. Според сведочењето на Никола Македонски во бугарски весници од тој период, селата Горни и Долни Црквенец, Калчовица на Голак, Богородица и Очипала по пустошењето убиствата и репресалиите од Турците, престанале да постојат. Во Црквенец биле запалени 25 куќи и убиени повеке селани. Во една телеграма од 16 март 1879 год. се соопштува за убиства во Царево село и Звегор. Така, на пат помеѓу Царево село и Кочани бил убиен учителот од Царево село Димитар Ѓорѓиев. Рускиот весник „Новое времја“ од 17 април 1879 соопштува дека во село Панчерево, Турците убиле 12 лица, и на нож од пушка наболе тригодишно дете. Аверики Попстојанов од Пијанечко пак забележал: „Кога се слушна дека ќе се склучи примирје (се мисли на примирјето од руско –турската војна во 1877/78) Османлиите се нафрлија врз селата да ловат комити со диви викотници. Се исплашија сиромашните селани и побегнаа со голи души кон Ќустендилско и Врачанско. Злосторниците ги достигнуваа, ги ловеа и убиваа, ограбуваа имоти и цркви и се разорија каде заминаа, како пожар опустошија.“ Белгијанецот Емил од Лавеле, во својот труд „Балканскиот полуостров“ запишал: „Разбојниците во 28

Пијанечкиот крај ги тераат селаните да им остават се од што имаат потреба, храна, алишта, оружје и муниција. Тешко и горко на тие што се спротивставиле на разбојниците. Куќите им биле ограбувани и палени, а жените силувани. Пијанечката област била толку многу напаѓана што половината од селата се разрушени. Пет села и повеке од 1500 куќи наполно исчезнале. Зверствата кои ги правеле турските разбојнички банди врз македонското население, со подршка од турските власти, биле неописиви. Димитар Апостолов од село Истевник дава податоци за зверствата што ги правеле познатите турски разбојници кон крајот на 19 век, Хусаин бег и Осман ефенди, наречен „Oсмането“. Тие ги пресретнувале патниците и ги ограбувале, наметнале посебен данок за нив, за свадби, за веридби, а кон оние кои не се придржувале кон насилно наметнатите даноци, постапувале сурово и зверски, со убиства, силувања и сл. а потурчувањето и грабнувањето на македонски девојки и невести била секојдневна појава. Примери за тоа има безброј, но како илустрација ќе ги наведеме случаите со потурчување на Калопа Симионова за главниот телеграфист во поштата во Царево село. Две сестри од семејството Киселички, Елена Пецова, како и Василка Ковачка и Катерина Телетанска од Вирче, Века Бачова од Тработивиште. Родителите на Телетанска сакале да ја вратат својата ќерка и повеле судски спор против грабнувачите во Пехчево и го добиле спорот, но ја изгубиле ќерката, бидејки грабнувачите - мохаџири Риза и Мехмед свирепо ја убиле Катерина во црковниот двор во селото. Зуица Котева од Царево село не сакала да оди по вода од селската чешма во фереџе, поради што била зверски убиена од мажот и со повеке убоди со нож. Елена Крстева пак од Стар Истевник иако потурчена, на Велигден 1912 год. отишла на црква поради што мажот и ги искршил прстите на рацете. Разбојниците Суло Елмазов и Рамо Курталиев од село Град, со коњи оделе по планинските македонски села во лов на Македонки. Грабале по неколку девојки или млади жени и ги носеле во село Град и по неколку дневно силување, изживување и обезчестување ги ослободувале. Зверствата на овие разбојнички турски банди биле незамисливи. Така во очи на Првата балканска војна бил убиен пред куќата Зафир Киселички од Царево село, потоа Ѓорѓи Кацарски од с.Град, во с.Вирче биле убиени и зверски заклани Христо Данев, Гаве Попов, Тасе Котев, Коле Миленски, Стојан Спасов Дамјанов, Христо и Сандо Бачев и Јордан Стојанов, додека Костадин Ѓеорѓиев Кушев бил жив печен на жар. Од Тработивиште биле убиени Коле Марков и Кoстаќе Иванов. Од Нов Истевник прво ги боделе со бајонети, а потоа им биле отсечени главите на Мите Ѓеорѓиев, Ѓорѓи Истевнички, Васил Босакот, Санде Ефтимов, Јован Кумарски и Коле Џанев. Од Стар Истевник бил убиен Јованчо Лавчиски, Глигор Иванов, Ордан Димитров, Јангел Христов, а ранет Христо Јанчев. Бидејки по 1905 год. а особено во очи на Првата балканска војна се засилува дејноста на комитските чети на ВМРО, а Пијанец како гранично подрачје бил во центарот на овие дејства, турските власти за да го контролираат теренот и населението, изградиле голем број полициски станици и гранични караули, со многубројни полициски и воени сили. Освен полициската станица во Царево село такви станици биле изградени со присила и кулук и во селата: Бигла, Киселица, с.Град, Разловци. Три воени касарни имало во Царево село како и голем воен магацин, потоа во село Киселица, како и во Разловци, но постоеле и башибозучки дружини во селата: Град, Вирче, Звегор, Тработивиште, Габрово и Стар Истевник. Турската власт плашејќи се од македонското население во 1910 покренале акција за собирање на оружјето од македонското население, која акција се реализирала со масовни затварања, малтретирања и прогони, кое резултирало по којзнае кој пат со мигрирање на населението во Бугарија. Освен тоа, турските власти до 1909 год. го терале македонското население да плаќа посебен данок, таканаречен „Бедел -аскери“ односно замена за служење во редовната турска војска. По 1909, во очи на Првата Балканска војна, турските власти започнале мобилизација и на македонското население, кое за да се спаси од одење во турската војска, давале поткуп, но поголем дел од младите Македонци спасот го барале во Бугарија, но и во редовите на комитските чети на ВМРО, на кое нешто Турците одговориле со репресалии и терор. Слободољубовиот дух на македонскиот народ, за национално ослободување и формирање на сопствена држава по примерот на соседните балкански земји, особено се зголемил во организирана форма и облик во втората половина на 19 век. Разловечкото и Кресненското 29

востание како и Пијанечката република, биле патот од кој нема вракање. Неуспехот на востанијата не го скршил слободарскиот и револуционерен дух, туку и го мотивирал и засилил, особено по формирањето на Внатрешната македонска револуционерна организација во Солун во 1893 год. Како погранична област спрема Бугарија, населението од Пијанец активно се вклучило во револуционерната борба и помош на организацијата во секој поглед. Особено таа револуционерна дејност се почуствувала со влегување во редовите на ВМРО на Гоце Делчев, како еден од водачите на организацијата, а особено откако бил назначен за учител во Ново село –Штип, во 1894 год. Неговата револуционерна активност се почуствувала и во Пијанечкиот крај, бидејки преку Пијанец и Осоговските планини, водел патот и курирските врски на организацијата кон Ќустендил и Софија, и по кој пат се пренесувале тајно оружје, муниција, луѓе и други потребни материјали за организацијата, но и влегувале комитските чети во Македонија. Со помош на Спиро Ампов, трговец од Виница, Гоце Делчев посетил повеке места во Пијанец, при што зачленил повеке луѓе во организацијата, а го востановил во 1895 год. првиот таен канал од Софија, преку Ќустендил и Осоговските планини за Виница. Каналот минувал преку Пијанец, а Гоце заедно со курирот Ангел Божанин од Виница, прв поминал по овој канал, кој од Ќустендил минувал кај Црна скала - село Ветрен, потоа преку село Драмче, па преку село Илиово, кое било главен пункт на организацијата, од каде се разнесувало оружјето и поштата преку Калиманци за Виница, а по текот на река Брегалница и за Кочани и Штип, додека преку планината Голак и селото Разловци пак за Малеш, Струмица и Солун. Гоце Делчев повеќе пати престојува во Пијанец заедно со доверливи луѓе со цел зајакнување на организацијата, но и за организирање на местни комитети по поголемите места. Па така во 1895 год. биле формирани во селата: Царево село, Нов Истевник, Разловци, Тработивиште, Илиово, Киселица и др. По Виничката афера во 1897 год. кога комитска чета која навлегла од Бугарија го убила Ќазим ага во Виница, тајниот канал преку Виница бил прекинат. Турците во истрагата откриле магацини на оружје и список на членови на организацијата, поради што започнале масовни апсења тортури и терор, но и презеле мерки за зајакнување границата кон Бугарија со цел спречување на влегување на комитските чети. Со смрта на Гоце Делчев во 1903 год. и крвавото задушување на Илинденското востание, оставило белег и во револуционерната дејност во Пијанец, кое како погранична област, било изложено на постојан терор од турската власт и башибозук, кои поради стратегиското значење на областа држеле големи турски гарнизони со војска и полиција, но и поради внатрешните судири, и мешањето на царска Бугарија во работата на организацијата. Во подготовките и организирањето на Илинденското востание биле вклучен сите организации на ВМРО, како и поголем дел на населението од Македонија, но и Македонците кои живееле и работеле во Бугарија. Во Бугарија биле организирани повеке комитски чети составени од Македонци-емигранти од разни краишта на Македонија, кои доброволно пристапиле кон четите со цел приклучување на светата борба за конечно ослободување на Македонија и формирање на слободна и независна Македонска држава по примерот на останатите балкански народи. Бидејки бил повторно востановен каналот од Ќустендил преку Пијанец и понатаму во внатрешноста на Македонија, голем дел од овие чети го искористиле овој канал и поминале преку него и покрај големата турска војска кој се обидувала да го спречи тоа со присуство на неколку илјаден аскер на овој простор. Турците преку свои шпиуни и кодоши, со поставување заседи и контролирање на теренот со силни воени и полициски единици се обидувала да ги открие овие чети и да го затвори овој канал преку кој не само што поминувале вооружени чети, туку и се носело и оружје и муниција за востанието. Најверојатно предадени од шпиуни и кодоши, Турците сепак успеале да ја откријат четата на војводата Максим Ненов, познат и како Максим Зограф, на 29 .05.1903 год. на врвот Чавка на планината Голак и да ја опколат. Борбата започнала утрото на 29 мај 1903 год. помеѓу голема единица од редовната турска војска подржана и од топови и комитската чета на војводата Максим Ненов која броела вкупно 53 комити. Според записите во Дневникот што го водел за четата уште од формирањето учителот 30

Димитар Арсов од Лазарополе кој бил и заменик на војводата Максим, четата броела вкупно 53 борци, печалбари во Бугарија од Дебарско-Кичевскиот крај (Долна река и Мијачија ). Четата била формирана во село Владаја кај Софија, на чело со Максим Ненов - Зограф од село Тресонче (Долна река - Мијачија, а сега општина Маврово – Ростуше). Војводата Максим Ненов е роден во Бошковска маала во село Тресонче, едно од најстарите села во Македонија, познато по најзначајните зидари - копаничари и фреско - иконописци сликари не само во Македонија, туку и на Балканот. Во таква средина Максим уште од мали нозе почнал да го изучува зографскиот занает и уште млад станал прочуен зограф, поради што бил познат и како Максим Зограф. Освен со зогравството Максим во младоста пројавил и револуционерни идеи и бунтовност, поради што, уште млад се зачленува во организацијата и ја започнува својата револуционерна дејност. Во 1899 год. бил назначен од организацијата за водач и војвода на две реканско-дебарски комитски чети, составени од Мијаци, кои според Горги Пулевски (македонски преродбеник, писател и револуционер) поради храброста биле Гвардијата - Гардата на Александар 3 Македонски. Четите на Максим војвода воделе тешки битки со Албански качачки банди-Малесори кои пустошеле во западна Македонија и биле познати по својата свирепост и зло. Во текот на подготовките на Илинденското востание, Максим Ненов во 1902 год. заминува за Бугарија, со цел организирање на печалбари и емигранти од Мијачијата и Долно реканскиот крај во доброволни чети за учество во востанието. По формирањето на четата во село Владаја на 22.05.1903 год. по полагање на заклетвата и одигрување на орото „Тешкото“ карактеристично за Мијачијата, Максим војвода со своите борци тргнува кон Македонија. По 6 дена пешачење, четата на 28/29 мај 1903 год. стигнала на планината Голак и на врвот Чавка (1524 м) во карпите поставиле логор за да се одморат. Според Дневникот на учителот Димитар Арсов, заменик на војводата Максим, рано утро на 29 мај 1903 год. стражарот почнал да вика дека се приближува турскиот аскер и дека се опколени. Борбата веднаш започнала и траела преку целиот ден. Турците постојано донесувале одморени единици како засилување, а ги употребиле и топовите што ги донеле со себе. Во оваа нерамна битка со надмоќната турска војска и башибозук, храбро и јуначки борејки се загинале 18 комити заедно со војводата Максим Ненов – Зографот. Бидејки овој настан е малку документиран во македонската историја, со пиетет се потсетуваме на овие храбри Македонци кои го положија својот живот на олтарот на слободата: Војводата Максим Ненов од с.Тресонче, Добре Јосифов с.Тресонче, Ефто Ристов-Чалија од с. Лазарополе, Спасе Глигоров - Гудурот од с.Лазарополе, Никола Долев од с.Лазарополе, Милош Митрев од с.Сливен, Под војвода Димитар Стефанов од с. Јабланица, Софроние Спасов од с.Осој, Марко Ристов - Дадара од с. Росоки, Марко Росочки од с.Росоки, Доле Ехлоски од с.Ехловец, Милош Богатинов од с.Годивје, Ташко Китанов од с.Долно Косоврасти, Ангеле Ѓоргоски од с.Селце, Марко Урдарески од с.Рајчица, Ѓорѓи Сливенски од с.Сливен. Во борбите биле ранети уште 9 комити, кои заедно со преживеаните во текот на ноќта успеале да го пробијат турскиот обрач и преку планината Голак го продолжиле патот кон западна Македонија. За храброста на Мијаците и четата на војводата Максим Ненов-Зографот и нивната саможртва за слободата на Македонија, народот македонски ги опеал во песна, која гласи вака: Зора се зори, сонце веч изгрева Караули свират, на Максима говорат Стани стани Максиме, потера те сардиса Потера Малешевска Борба се лута започна, паднаа турци душмани Максим стана па провикна, држте се браќа Удрете, удрете Турци душмани, Мене ме куршум пронижа, 31

В, левата страна, в срцето Ако некој жив остане, на мојата мајка да каже Максима го оженивме, за црна земја Македонска За овие херои на Македонија, за нивните јуначки дела и саможртва, за жал досега останаа непознати за пошироката македонска јавност. Да се надеваме дека властите и државата како спомен на овој нивни херојски чин, ке постави скромен споменик како почит и пиетет кон нивната херојска смрт.

ПИЈАНЕЦ ВО БАЛКАНСКИТЕ ВОЈНИ Првата Балканска војна започнала на 18 октомври 1912 год. со напад на сојузниците Србија, Бугарија, Грција и Црна Гора против Османлиската држава, која на Балканот скоро 5 века владееше со територијата на Македонија и беше единствена на Балканот која на почетокот на 20 век се уште стенкаше под османлискиот јарем, за разлика од другите соседни Балкански држви кои веќе со децении живееја во сопствени држави. Македонското население со радост и надеж за конечно ослободување од турското 5 вековно ропство, масовно се пријавува и доброволно стапува во редовите на сојузничките војски, но во овие доброволни чети и единици масовно се вклучила и македонската емиграција во трите држави. За организирање на македонските чети во Бугарија, Бугарската врховна команда формирала Штаб, раководен од Тодор Александров и Александар Протогеров. Во Бугарија биле формирани 44 такви чети кои уште пред започнување на војната биле испратени во Македонија. Под команда на овој штаб биле ставени и 34 чети кои војувале по Илинденското востание во Македонија. Во тие 78 чети членувале над 1500 доброволци. По започнување на војната, бугарската армија Штабот го трансформирала во Штаб на ополченски бригади на чело со Протогеров, но во Штабот влегле и голем број на бугарски офицери. Во овие бригади биле вклучени 10 чисто македонски бригади со околу 12 000 доброволци, а со 2000 комити од четата на Јане Сандански, во бугарската армија се бореле над 14 000 Македонци. Првата Балканска војна, која ја започнале буржуаските држави Србија, Бугарија, Грција и Црна Гора, во 1912 год. го означува крајот на турското владење од скоро 5 века на Балканот. Во борбите што се воделе помеѓу војските на Турција и на балканските држави, кои формирале Балкански сојуз наводно за ослободување на христијанското население од турска власт, а всушност за заграбување на делови од територија на Македонија, не бил поштеден ниту Пијанец. Пред да почнат воените дејствија, во Македонија биле упатени повеќе доброволски чети, составени од доброволци Македонци, кои ја поминале границата помеѓу 8 и 11 октомври. Тие воспоставиле контакт со четите кои биле во Пијанец предводени од Стефан Караџов, Гоце Стоилов и др. војводи и започнале со акции. Нивна задача дадена од бугарската Врховна команда биле онеспособување на комуникациските врски – телеграфски, рушење на мостови и патишта, известителни податоци за непријателот, но и да ја спречат турската војска во мобилизација на македонското население. За реализирање на ова, четите мобилизирале и голем дел од месното население и успеале пред да тргне бугарската армија преку границата, да ослободат повеќе населби во Пијанец и да и отворат слободен пат и напредување на бугарската армија. Уште на почетокот на војната Бугарската војска во договор со српската команда од 13 март 1912 год. било договорено преку Пијанец да тргне во напад преку Кустендил и границата кај Црна скала - с.Ветрен, Седмата бригада т.н. Рилска дивизија. Топовските истрели од кај Црна скала го навестиле почетокот на војната и навлегувањето на дел од Рилската дивизија кон Царево село, каде што води борба со турската војска и башибозук и по нивно разбивање преку Царево село продолжила со воените дејства во правец на Кочани и Штип. Турската војска и башибозук, како и турското население плашејќи се од освета по краткиот и слаб отпор што го пружиле на продорот на бугарската војска, го напуштиле Пијанец 32

и почнале да се повлекуваат преку Кочани и Штип, кон Солун. Но само мал дел од нив успеал да стигне до Солун и Турција, додека поголемиот дел морал да се врати повторно во Пијанец, бидејќи грчката и бугарската војска го зазеле Солун. Според бугарскиот полковник Савов, а потврдено и од Карнегиевата комисија, бугарските војници започнале масовни плачки, тортура и освета врз месното турско население, но не било поштедено ни македонското население. Дочекувајќи го мигот и часот на освета, започнал масовен грабеж на турското население и на напуштените куќи на турското население кое бегало пред бугарската војска. Во овие турбулентни времиња, дел од македонското население пројавило идеја и за покрстување на турското население, особено на оние кои биле потурчени и кои населението ги нарекувало - Помаци. Така во Пехчево како реонски центар, бил формиран Специјален комитет за покрстување на Турците, кој донел одллука да бидат покрстени сите Турци –Помаци. Освен покрстувањето, на сите муслимани им биле менувани и имињата и презимињата со македонски, но им било и наредено да одат во црква и да ги научат христијанските обичаи и вера. За покрстување на муслиманите се пишува и во извештајот на Карнегиевата комисија. Начинот на кој се одвивало покрстувањето се гледа од телеграмата испратена од Атина на 21 август 1913 год. објавена во англискиот весник ,,Тајмс’’ во која се вели ,,Муслиманите беа наредени во групи. На секоја група и беше дадено по едно христијанско име... Потоа егзархискиот (бугарски) свештеник минуваше од група до група и на секого од групата со една рака му го прска челото со светена вода, а со другата го тера да јаде колбас. Светената вода преставува крштевање, а јадењето на колбасот значи откажување од муслиманската вера, бидејќи таа забранува јадење на свинско месо. Покрстувањето завршува со издавање на потврда, украсена со сликата на Исус, чија цена се движи од 1 до 3 франци, а на покрстените им било забрането да носат фес - муслиманска капа, а покрстените жени не смееле да одат по улица со фереџе.” Пред да започнат воените дејствија, турското население верувајќи во победата на турската војска, а за да го заплаши македонското население сториле повеќе ѕверства врз него. Па така, во село Град, по страшно измачување ѕверски бил заклан со тесла Стојан Стојмиров, а Ѓорѓи Кацарски избоден со нож. За овие злосторства следувала страшна одмазда по повлекувањето на турската војска од страна на македонското население, кои за возврат, во фурна за сливи кои ги имало многу во Пијанец, печеле живи луѓе. Разбојникот и обесчестувач на многу Македонки Осман Мулаалиев, го фатиле и со целото семејство ги однеле во црква и ги покрстиле, а нему му дале име Атанас. Плашејќи се од освета, Османлиите масовно ги фрлале фесовите, а жените фереџето. Скоро во сите населени места од Пијанец, во почетокот на војната имало голем реваншизам на македонското над турското население. Во почетокот ѕверски се однесувало турското население сметајќи на победа на турската војска, а по нејзиниот пораз и повлекување од Пијанец и враќање на месните комити и чети во своите родни места, пак од страна на комитите и месното македонско население. Од многуте настани кои се случувале во скоро сите населени места во Пијанец, би го издвоиле случајот во село Стар Истевник. Во селото постоела голема нетрпеливост помеѓу македонското и турското население. Реваншизмот и осветата на македонското население особено се засилил, по доаѓањето во селото на четата на комитата Орде Лавчиев, која започнала со лов на Турците кои сториле злосторства врз македонското население и оние што биле фатени биле живи горени во фурни за сливи. На ѕверски начин од страна на Гошире (Ѓорѓи) Стојанов бил убиен разбојникот Дестан ага, како и Заро Орлов. По повлекувањето на турската војска, Пијанец се нашол под окупација на бугарската војска и власт, во т.н. ,,Македонско воено губернаторство” на чело со губернаторот генерал В’лков, а Пијанец бил воено - административно третиран како околија во состав на Штипскиот округ. Бугарските окупациски власти, веднаш по престанокот на воените дејствија, започнале со одземање на разна стока и храна од местното население, како и масовна плачка на турските имоти и напуштени куќи и дуќани. Но и спротивно на меѓународните договори и закони започнале и мобилизација на местното население. Македонскиот народ којзнае по кој пат, се понадевал дека конечно дошол часот и мигот за формирање на сопствена национална држава, поради што и земал масовно учество во 33

редовите и на бугарската и на српската војска и на грчката војска. Во редовите на бугарската и српската војска биле формирани големи воени формации - единици од македонски доброволци и комитски чети кои учествувале во борбите. Нивниот надеж и верба дека конечно по 5 века се ослободиле од турско ропство бил залуден, бидејќи набргу увиделе дека од едно, потпаднале под друго ропство. Незадоволството на царска Бугарија од големината на освоените територии во Македонија, било причина на 29 јуни 1913 год . бугарската војска да ја нападне сојузничката српска војска кај Злетово, со цел заземање на поголеми територии од Македонија. Но, нападот на бугарската војска не успеал и претрпел неусепех, поради што бугарската војска морала да се повлече кон Кочани и Пијанец. Фронтот што бил поставен помеѓу српската, грчката и црногорската војска од една страна и бугарската војска од друга страна, се протегал и поминувал од Истевник - Разловци, преку врвот Чавка на планината Голак, по ридовите на село Бигла, па преку река Брегалница и по течението на Каменичка река, завршувал на високите висови и сртови на Осоговските планини. По течението на Брегалница и Осоговските ридови се воделе крвави борби гради во гради, помеѓу бугарската и српската војска, во чии редови за жал гинеле и Македонци, како доброволци или мобилизирани и од бугарската и од српската војска. Постојат многу докази за овие крвави борби, во кои учествувале и браќа, роднини и комшии кои војувале на страна на Бугарите или Србите. Особено тешки и крвави блиски борби, се воделе на месноста Говедарник на Осоговските планини во близина на село Дулица и на Калиманско поле и село Бигла, по течението на Каменичка река. Но, најкрвави борби сепак биле на Говедарник и на Калиманско поле, каде според некои извори имало и над 5 000 мртви војници од секоја завојувана страна, како и на високите ридови кај село Дулица и Цера на Осоговските планини, а вкупниот број на жртви и на двете страни биле огромни. Бидејќи фронтот и борбите во Втората балканска војна се воделе на територијата во Пијанец, населението многу настрадало. Биле разурнати повеќе села, уништено било земјоделието и сточарството. Овие пустошења придонеле да завладее недостиг на храна, населението почнало да гладува, а несреќата да биде поголема се појавила и болеста Чума (Колера) пренесена од војниците на фронтот. Во Царево село во месноста наречена Стрелиште, во селското училиште била сместена бугарска болница во која биле заболените војници од колера. Во двокатната училишна зграда , на долниот кат биле сместени заболените војници од колера, а на спратот биле сместени офицерите. Умрените војници и офицери ги закопувале во јами во околината на училиштето. Ѕверства врз месното население вршеле и бугарските и српските окупациски војски. Бугарските војници само во село Бигла убиле 15 мажи, но во ѕверствата не заостанувала и грчката војска која преку Струмица и Берово навлегла во Пијанец. Во Нов Истевник, грчките војници заробиле и зеле како заложници 5 селани, од кои го убиле Иван Атанасов, а другите успеале да избегаат и да се спасат, но силувале и две жени од семејствата Џибеви и Никови и ги одвеле со себе, за изживување. Според заробеното писмо на еден грчки војник наменето за неговата фамилија во Грција од 12 јули 1913, се гледа целиот тој ужас. Во него Гркот Зервас, пишува : ,,По заповед на кралот ние ги палиме сите “бугарски” села. Ние се покажуваме многу посвирепи од Бугарите?! (Зошто Бугарите би биле свирепи во ‘‘своите” “бугарски села”?!) Ние ги силуваме сите ви девојки и жени што ќе ги сретнеме.” Грчката војска во село Разловци ги силувале Стојанка и Василка Златкови. На Стојан Атанасов му зеле 150 грла добиток, а на Ѓорѓи Златков целото жито и сено, а биле ограбени и повеќе жители од селото на кои им се одземени пари и разна стока. Но, како и во секоја војна, двете завојувани страни се согласиле за примирје и прекинување на воените дејствија, а примирјето било склучено на Калиманско поле кај месноста - Големи брестови, на 31 јули 1913 год. Втората Балканска војна завршила конечно со потпишување на мировниот договор на 10 август 1913 год. во Букурешт - Романија. Со овој мировен договор, Македонија од турско робство, поминала под робство на балканските држави Бугарија, Србија, Грција и Албанија. Најголемиот дел од Македонија Егејска или Беломорска Македонија со градот Солун, бил освоен и окупиран од грчката војска и припоен кон Грција, Вардарскиот дел од Македонија со Скопје, останува под окупација на 34

Србија, Пиринска Македонија била окупирана и припоена кон Бугарија, а областа Пустец и Голо брдо била дадена на новосоздадената држава Албанија. Сите обиди на македонскиот народ кој крвавел и во двете балкански војни на страна на сојузниците, очекувајќи дека најпосле македонскиот народ ќе добие своја национална независна држава, поради стратегиските интереси на големите сили и апетитите на балканските буржуаски држави, биле осудени на неуспех .Со овој мировен договор, македонскиот народ ја доживеал најстрашната голгота во своето постоење ,разделен и окупиран , оставен на милост и немилост и тежок окупаторски живот со сурови и бескруполозни обиди за конечна денационализација и бришење на македонскиот идентитет, македонското национално битие и национална свест. Областа Пијанец, по Букурешт, останала во состав на Вардарска Македонија под окупација на Србија, а границата која била воспоставена одела по истата линија како и по руско-турската војна 1878 год. и формирањето на бугарската држава, а Пијанец повторно останал погранична област, сега на Србија и Бугарија се до 14 октомври 1915 год. кога во Првата светска војна, Пијанец повторно потпаѓа под окупација на Бугарија . По завршувањето на Втората Балканска војна, Пијанец пак потпаѓа под српска окупациска власт која веднаш започнува со организирање на својата окупациска и денацинализаторска власт. Пијанец, односно Царевоселска околија, под српска окупација влегува во Брегалничката дивизиска област, со седиште во Штип. Српските окупациски власти веднаш по востановување на власта, започнале масовен терор и репресалии врз месното население. Се вршат масовни апсења и претепувања на жители од Пијанец кои на било каков начин соработувале со Бугарските окупациони власти и армија. За контрола на теренот како погранично подрачје, а и да го спречи навлегувањето на комитски чети на Александров и Протугеров, српските окупациски власти во Пијанец донеле многубројна војска и џандари. На границата со Бугарија биле изградени 12 гранични караули и 3 команди, а за нивна изградба биле користени бесплатно материјали и работна рака од местни жители. Граничните караули биле градени така да може со голо око да се гледа од караула до караула,а истотатака на целата гранична линија била поставена жица на која биле врзувани кучиња и звонци, а во доловите биле копани ровови и набивани остри колци, со цел да се спречат комитските чети да ја поминуваат границата. Но, тоа не било доволно, бидејки караули биле градени и подалеку од границата, односно во скоро секое населено место како во Царево село, Разловци, Бигла, кои истотака биле бесплатно градени од местното население . Кога започнала Првата светска војна српските окупациони власти започнале масовна мобилизација на местното население, кое за да се спаси од мобилизацијата и испракање на фронтовите, бегало во Бугарија и пристапувале во комитските чети. За разнебитување и асимилација на местното македонско население српските окупациски власти донесувале од Србија цели семејства и ги населувале во Пијанец давајки им бесплатно куќи , земја и други домашни потреби. Во Царевоселска околија постоеле 6 колонии со 24 семејства. За зацврстување на својата окупациска власт, српските окупациски власти во Пијанец организирале административна власт во т.н. Царевоселска околија на чело со околиски началник, двајца писари, двајца практиканти, тројца служители и 34 жандари, кои сите по потекло биле Срби. Пијанец, кој се нашол во центарот на најкрвавите битки во Втората Балканска војна, го понел и најголемиот товар и страдање, кое нешто допринело и до масовни миграции, најпрвин на турското население, а по Втората Балканска војна и на македонското население кое плашејки се од осветата на српската војска, масовно бегало во Бугарија. Тоа допринело драстично да се намали бројот на жители. Според бугаринот Васил К’нчев, Царево село во почетокот на 20 век броело само 1.650 жители, а според србинот Вуичиќ во 1914 год. имало само 1.701 жител или зголемено само за педесетина жители. Пијанец повторно наоѓајки се како погранично подрачје сега помеѓу Србија и Бугарија, станува крвава арена, а народот ставен по којзнае кој пат, помеѓу чеканот и наковалната. Незадоволна од загубената војна, Бугарија од многубројните чети на македонски доброволци, повторно ги реорганизира четите и под водство на Тодор Александров и Протогеров, ги испрака во разни воени и други акции во Пијанец и источна Македонија. Овие чети имале за задача да вршат диверзии на железнички пруги и мостови, но и напади и атентати на видни српски 35

окупаторски службени лица и офицери, но, и водење на воени акции и борби против српската окупаторска војска и полиција .Таква масовна воена акција била преземена на 17 март 1915, кога комитските чети од Бугарија ги нападнале српските постови и караули на границата кон Бугарија . Во оваа акција која траела скоро 8 часа, биле убиени двајца комити, а биле ранети 3 српски војници. Како одмазда за активноста на комитските чети, српските окупациски власти, спроведувале терор над месното население, терајки го населението да учествува во нокни заседи , патролирање и други воени активности. Освен воени акции, четите на Александров особено се зазеле да ја спречат мобилизацијата на месното македонско население и нивно испракање на фронтовите и борбите што ги воделе Србија и Австро-Унгарија во текот на Првата светска војна, како и дезертирање на мобилизираните и нивно бегство во Бугарија. Но залудно, бидејки оние кои дезертирале или се спасиле од мобилизација од српската војска, потоа морале да се вклучат во комитските чети или пак биле мобилизирани во бугарската армија која се спремала за војна на страна на Централните сили - Германија и Австро -Унгарија. Во периодот помеѓу 1913 и 1915 год . во Пијанец имало масовно малтретирање, убиства и сл. од страна на српските окупациони власти, се со цел заплашување и терор врз местното население. Освен војската и полицијата српските окупатори ја користеле услугата и на нивниот познат српски војвода - Македонец по потекло, Јован Бабунски од село Дреново, кој со својата чета војувал против комитските чети на ВМРО, и го тероризирал македонскиот народ. Со доаѓањето на четата на Јован Бабунски, започнал уште поголем терор врз населението на Пијанец, а први на удар биле местните учители и попови. Најстрашниот злочин извршен од српските окупациски власти и Бабунски било свирепото и зверско убиство во село Разловци во април 2014 год. Српски џандари потпомогнати од четата на Бабунски го опколиле селото и во училишната зграда ги собрала поповите од село Разловци, но и од малешевските села Будинарци , Митрашинци и од Мачево, но и клисарите во нивните цркви. Дел од поповите биле ослободени, додека останатите наклеветени како бугарски шпиуни од местното население , но и дека примале и помагале комити од Бугарија членови на ВМРО, по зверско мачење биле заклани и избодени со бајонети а потоа фрлени во дупка со вар. Во овој злочин биле убиени на свиреп начин ,покрај неколкумина од село Митрашинци и поп Костадин од с. Разловци, потоа Костадин Жежовски, Иван Ристов, Коле Ристов, Илија Ѓеоргиев, Стојан Митев и Спиро Митев. Злочинот бил сторен со цел да се застраши местното население за да не ја помага организацијата. Гробовите на 4 од овие страдалници се наоѓаат во предворјето на црквата во село Разловци. Исто така, во село Истевник, од страна на четата на Јован Бабунски биле заклани и поп Ефтим и Маноил Ѓорѓиев, а била силувана Сава Митева. Во Нов Истевник српски џандари го претепале Дончо Христов, ја силувале неговата жена, а му земале и разна стока. Во Царево село пак била ограбена црквата и украдени сите златни и сребрени црковни предмети, како и од црквите во село Драмче и Разловци. Помеѓу 1914 и 1915 год. без трага биле исчезнати од Царево село - 11 лица, од Разловци -12, од село Илиово - 15, од Бигла свирепо биле убиени десетина лица, од Истевник - 20, од Град – 6, Вирче - 6, Стамер -3, но и од други населени места во Пијанец . Во 1915 год. српските власти мобилизирале 20 селани од Стар и Нов истевник како коморџии, да носат со воловски и коњски коли опрема, џандари и војска. Под обвинение дека сакале да избегаат сите до еден биле масакрирани кај селото Богословец – Овчеполско. Истотака 80 лица, мажи и жени биле повикани да дојдат во црквата во Делчево, а потоа голем број од нив биле однесени во интернација во Србија, од кои преживеале само 2. По овој страшен злочин некои од свештените лица, заедно со дел од населението, бегајки од теророт, побегнале во Пиринска Македонија, а дел кон Кустендил. Од страна на окупациските српски власти и Бабунски, биле убиени освен дел од турското и македонско население, а најсвирепо биле масакрирани поп Атанас и поп Ефтим од с.Истевник кој бил жив закопан во месноста „Шамако“ кај Тработивиште, како и поп Васил и поп Атанас од Панчарево и други.

ПИЈАНЕЦ ЗА ВРЕМЕ НА ПРВАТА СВЕТСКА ВОЈНА На 15 октомври 1915 год. бугарските војски, преку Црна скала, од правец на Кустендил, како и преку Пиринска Македонија - Горна џумаја(денешен Благоевград ), со својата Втора бугарска армија навлегува преку границата во правец на Пијанец и Царево село. Подршка на бугарската армија им давале со разни акции и комитските чети на Александров и Протогеров кои дејствувале во Пијанец, водени од војводите Гаве Стоилов, Иван Белчев, С.Кушов, Стефан Караџов, Борис Тиков и др. Пијанец, повторно потпаднал под бугарска окупациона власт, која власт веднаш започнала со воена мобилизација и мобилизираните веднаш ги испракала на фронтот кај Солун, да се борат против своите брака и роднини кои биле мобилизирани од српските окупациони власти, и да се борат брат против брат за туѓи интереси. Освен мобилизацијата, бугарската окупациона власт, почнала да одзема и плени стока, земјоделски производи и други продукти за војската, а започнале и свирепа освета и тортура против турското и македонското население кое соработувало со српските окупациони власти. За да го спречи дезертирањето на насилно мобилизираните Македонци од фронтот, кое било особено изразито во 1917/18 год. бугарската окупациона власт, формирала преки воени судови кои по брза постапка ги стрелала дезертираните војници и но и оние кои бегале од регрутација. Плашејки се од вооружена побуна на македонското население, бугарските окупациони власти презеле и сурови репресивни мерки со цел да го соберат оружјето од местното население. Првата светска војна завршува со победа на т.н. воен сојуз Антанта во која влегувала и Србија. Српската војска на чија страна биле мобилизирани голем број Македонци, по крвавите 4 годишни борби, заедно со сојузниците Французи и Англичани успеала да го пробие Македонскиот фронт (во историјата познат како Солунскиот фронт) бидејки сите години борбите се одвивале на територијата на Македонија и во незадржливиот поход, српската војска, гонејки ја бугарската војска која во неред се повлекувала, и на 29 септември 1918 год. капитулира, а Србија повторно го окупира Пијанец. Со мировниот договор потпишан во Версај близу Париз во 1920 год ,цела Вардарска Македонија, како и Струмичката област влегуваат во составот на ново создаденото Кралство на Србите, Хрватите и Словенците, а Австро-Унгарската империја престанала да постои . Со Версајскиот мировен договор , помеѓу другото било одредено кои територии од Македонија, ке им припаднат на Грција, Бугарија и Србија, а е договорено и каде ке минува граничната линија помеѓу државите. И покрај многубројните апели, писма, декларации и др. на Македонците и нивните пријатели од светот да се формира посебна држава на македонскиот народ, не биле услишани и конечно Македонија и македонскиот народ бил поделен помеѓу Грција, на која како награда за учество во Првата светска војна на страната на Антантата и била дадена Егејска - Беломорска Македонија, на Србија и припаднала Вардарска Македонија, но од Бугарија била одземена Струмичката област и дадена како награда на Србија, а на Бугарија и била дадена Пиринска Македонија. Било извршено разграничување и поставена гранична линија која за жал постои до ден денес. Пијанец повторно било окупирано од власта на Кралството на СХС, а како погранична област, било ставено под посебен режим.

ПИЈАНЕЦ МЕЃУ ДВЕТЕ СВЕТСКИ ВОЈНИ Новата окупациска власт, веднаш почнала сурова и безобзирна денационализаторска политика, со цел уништување на македонскиот национален бит во корен. Сите службеници, војска и полиција на окупаторската власт биле донесени од Србија. Населението морало да се декларира како – Срби. Им биле сменети имињата и презимињата на целото население и во сите книги биле запишани како Срби со презимиња на „ич“. Во училиштата кои биле отворени во поголемите населени места, децата биле принудени да учат на непознатиот српски јазик, а сите учители и попови, биле Срби, кои имале за цел да го србизираат македонскиот народ. Како погранично место, во Пијанец бил поставен силен воен гарнизон и полиција, а биле изградени 37

и голем број на гранични караули во кои биле сместени голем број на војници .Теророт врз местното население бил голем. Српската окупациска власт почнала со освета над македонското и турското население, особено над оние луѓе кои имале било каков контакт и соработка со бугарските окупациони власти, за време на војната Теророт особено бил голем, при собирање на оружјето од населението и одземање на храна и продукти за војската и окупацискиот воено политички апарат. Освен гладот кој станал секојдневен проблем на населението, местното население било изложено на сурова денационализација, било забрането на населението да зборува на својот мајчин македонски јазик и да зборува на српски јазик, а секој оној кој не зборувал на српски јазик бил сурово казнуван, тепан, затваран...И не само тоа. Особено теророт од српските окупациски власти во Пијанец како гранична област, се засилило поради дејствувањето на комитските чети на повторно активираната македонска револуционерна организација – ВМРО, на чело со Тодор Александров и Александар Протугеров. Четите на Александров, кој бил по потекло од Ново село – Штип, го користел каналот воспоставен уште од Гоце Делчев и кој минувал од Кустендил кој се наоѓа одалечен само 40 км од Царево село, кон Пијанец и понатаму кон Кочани, Штип... Разногласиието и кавгите во македонското револуционерно движење, особено се интензивирало, по Балканските и Првата светска војна, по кои Македонија останува распарчена и поделена од соседите и покрај многубројните жртви и страдања кои македонскиот народ ги даде и претрпе во борбата за своја независна и самостојна држава. Голем дел од македонското население спасувајки гол живот пред воените дејствија и терор спасот го бараше бегајки во Бугарија. Според некои податоци до завршување на Првата светска војна во Бугарија побегнале од разни причини повеке илјади Македонци од Вардарска Македонија , а со размената на население по Првата светска војна во 20-те година на 20 век, помеѓу Грција и Бугарија, кога од Егејскиот дел од Македонија биле насилно протерани над 90 000 Македонци тој број изнесувал над 100 000 илјади, поради што и не е чуди фактот, дека голем број бугарски Претседатели и Премиери се со македонско потекло. Многубројната македонска емиграција во Бугарија, по пропаста и неуспехот за стварање на независна и самостојна Македонска држава, бараа одговори и причини за неуспехот , како и одговорност од водачите на македонското револуционерно движење, како и правци за понатамошно делување и продолжување на револуционерната дејност. Спротивставените гледишта за неуспехот и начинот на кој ке се дејствува во иднина, придонеле до разногласија и идејни разлики во револуционерната дејност. Македонските братства во Бугарија во 1918 год. го обновиле Извршниот комитет формиран од Александров и Протугеров во 1912, и на Второто заседание одржано на 24 номври 1918 год. во Софија, бил избран нов состав на Комитетот на чело со Иван Каранџулов, со членови на Централниот комитет Тодор Александров, Александар Протугеров и Петар Чаулев, а било одлучено и организацијата да ја породолжи револуционерната дејност на Гоцевото ВМООРО (Внатрешно македонскоодринска револуционерна организација ), но сега под име ВМРО (Внатрешна македонска револуционерна организација). Александров повторно ја афирмира програмската цел на организацијата ВМРО за „автономија на Македонија“ поради што и организацијата се нарекува „автономистичка“. Од друга страна пак, македонските револуционери и други македонски дејци од Вардарска Македонија, се договориле за реафирмирање на изворните принципи на Гоцевата револуционерна организација и за формирање на Привремено претставништво на обединетата бивша ТМОРО (Тајна македоно -одринска револуционерна организација). Во преставништвото како членови влегле Ѓорче Петров, Димо Хаџи Димов, Михаил Герџиков, Петар Ацев, Таската Спасов - Серски и Петар Христов. На 4 и 5 декември, пак дел од македонските револуционери кои не успеале да ги помират разликите помеѓу Извршниот комитет на ВМРО автономистичка и Привременото преставништво на обединета бивша ТМОРО, формирале Привремена комисија која пак ја формирала МЕФО (Македонска емигрантска федеративна организација) под раководство на архитект Никола Јуруков, Владислав Ковачев, Филип Докалчиев, Антон Димитров и др. Организацијата се залагала за создавање на автономна независна Македонија. Незадоволни од идејните цели на автономистичката ВМРО на Александров 38

и Протугеров, група дејци и војводи се оделиле од ВМРО - Автономистичка и формирале посебна организација – МФРО (Македонска Федеративна револуционерна организација). Со ова, семето на раздорот и почетокот на суровата и беспоштедна братоубиствена војна било посеано, кое во наредните десетина години, до 1934 год. ќе заврши со незапамтен колеж и ѕверства на брат против брат. Беспоштедната борба започнала уште по создавањето на ВМРО, а особено се интензивирало од 1923 / 24, кога на чело на ВМРО доаѓа Иван (Ванчо) Михајлов од Ново село – Штип, се до 1934 год. кога конечно била забранета од бугарските власти по атентатот на кралот на Кралството Југославија - Александар Караџорџевич во Марсеј-Франција. Бидејки ВМРО на Александров и Протогеров била помногубројна и подобро војнички организирана од МФРО и МЕФО, во текот на 1923 год. успеале да ликвидираат голем дел од највидните македонски дејци и војводи на МФРО и МЕФО. За да се спасат од колежот, некои од видните војводи и дејци на МФРО и МЕФО, некогашни блиски соработници на Тодор Александров, бегаат од Бугарија со своите чети во мај 1923 и се ставаат на услуга и служба на српските окупациони власти во Вардарска Македонија. Такви познати војводи биле Стојан Мишев од Штип (татко на сопругата на Киро Глигоров), Глигор Циклев и Мите Соколарски од Кочанско, Дане Црнилишки, Мите Суджукаров и др. Тие се ставиле во служба на окупационите српски власти, а со цел борба против автономистичките чети на ВМРО на Александров, но и за невиден терор и зверства врз македонското население од Источна Македонија. Овие од српските окупациони власти нареченим „контра чети“, народот поради црните алишта што ги носеле а биле сошиени од црн шајак , ги викале „црни чети“. Па така во овие волчји времиња кога тргнал брат на брат, ставајки се во служба на туѓи интереси, најповеке пострадало македонското население од Источна Македонија, особено од Пијанец. Комитските чети на Александров и покрај утврдената граница, биле постојано присутни на теренот на Пијанец, а бидејки не биле во состојба да водат отворена борба со јаките воени и полициски српски окупациони сили, формирале комитски групи т.н. Тројки и Петорки и се ориентирале на диверзии, атентати и други акции према српските окупацион и власти, но и терор врз месното население. Па така во Пијанец бил востановен двоен режим. „Окупациски режим“ од страна на Кралството СХС и „комитски“ од страна на ВМРО автономистичка на Тодор Александров и Протогеров , а по нивнатата ликвидација, на ВМРО на Иван Михајлов. За воспоставување на окупацискиот државен апарат во Вардарска Македонија Кралството СХС ангажирало вкупно 35 000 војници, џандари, граничари и контрачетници, а од вкупно 17 000 џандари во целото Кралство СХС, дури 12 000 биле распоредени во Вардарска Македонија, од кои голем дел на војници , граничари џандари и контрачети во Источна Македонија и Пијанец. Според податоци на Кралството СХС во Вардарска Македонија биле убиени над 400 луѓе , апсени и затворени 25 000 лица, изгорени 14 села и над 100 куќи, а само во Источна Македонија од 1919 до 1924 биле регистрирани 217 комитски влегувања и акции. Биле убиени 123 службени лица, 135 биле ранети, како и 133 убиени и ранети цивилни лица од страна на комитските чети на ВМРО. Во судирите со војската, џандармеријата и контрачетите биле убиени и 59 комити и војводи, 25 ранети, но биле убиени и 246 контрачетници, џандари, војници и офицери, а 154 ранети. Затворени и осудени на големи казни и робија, како и претепани цивили и силувани жени бил неколку пати поголем. За борба против комитските чети окупационите власти, освен војската, џандармеријата и контрачетите во борба против комитите формирала на 9 септември 1923 год во Штип и организација - здружение т. н. „Удружење против бугарских бандита“. За претседател бил избран трговецот Михајло Каламатија а во раководство влегле и повеке поранешни комити и соработници на Александров, како Глигор Циклев, Илија Пандурски, Христо Умленски, Јордан Грдовски, Мите Суџукаро и др. Здружението за борба против комитските чети, во секое населено место формирало околиски чети и селска милиција. Во овие околиски контрачети, освен бивши комити и соработници на Александров, влегле и српски чиновници, џандари, војници, офицери, како и српски колонисти. Во селските милиции пак морале да членуваат сите возрасни мажи од населеното место, кои биле приморани да земат пушка, која ја чувале дома и на повик на селскиот војвода или на џандарите да стапат во вооружена борба против комитските чети. Така окупацискиот режим формирал огромна вооружена сила која броела 39

над 20 000. Здружението во поголемите места во Источна Македонија имало свој околиски одбор кој ја координирал работата, а таков одбор бил формиран и во Царево село. И покрај ваквата респективна вооружена сила, ВМРО успеала да воспостави своја паралелна власт во Источна Македонија, со контрола на теренот преку свои јатаци и пунктови. Организацијата помеѓу воените дејствија во Источна Македонија и Пијанец определила и данок кој морале да го плакаат побогатите трговци и селани, суделе во спорови помеѓу месното население и извршувале смртни и други пресуди спрема соработниците на српските власти според востановените комитски правила и закони. Теророт што го спроведувале режимските срски окупациони власти и контрачетите, приморале и дел од турското население да се вклучи во револуционерната организација на автономистичка ВМРО на Александров. Револуционерна дејност и соработка пројавиле Билал и Казим Ефенди од село Град, Садик Бурезанов и Усаин Ефенди од Габрово, оџата Папурков од с.Тработивиште и други. Населението во Пијанец, било ставено во невозможна ситуација, помеѓу чеканот и наковалната. Особено тешка била ситуацијата на населението кое гравитирало кон границата во полите на Осоговските планини. Комитските чети на ВМРО, кои биле составени од Македонци, кои во разни периоди и од различни причини, морале да бегаат од Македонија и спасот да го бараат во Бугарија , илегално влегувале во Македонија, особено во Пијанец, со цел борба против српската окупациски власт. Уфрлените комитски чети, кои поради нивната малубројност, не можеле да водат борби со многубројната српска војска и полиција, преземале само спорадични и мали оружени борби со српската војска-граничари и полиција, а потоа се повлекувале преку границата во Бугарија. Нивната дејност, особено се карактеризира со организирање на свои јатаци и комитети во населените места во Пијанец, но и вршење на атентати над високи членови на окупаторската власт, војска и полиција како и врз местни жители кои соработувале со окупаторската власт, со т.н. „магарешки атентати“ (На магариња ставале динамит во торби и ги пуштале кон караулите или џандармерските станици) Особена активна во периодот помеѓу двете светски војни, била Царевоселската чета на војводата Дончо Христов од Драгобраште – Виничко. Дончо Христов бил назначен за војвода на Царевоселската чета која броела 18 комити, по успешно извршената акција, атентат и убиство на познатиот војвода и контрачетник Мите Суджукаров во 1923 год. на пазарот во Виница. Суджукаров бил осуден на смрт од страна на ВМРО на Александров, бидејки ја напуштил организацијата и се ставил во служба на српските окупаторски власти, а како војвода на контрачета Суджукаров со својата чета извршил голем број на злосторства во Источна Македонија врз местното население. По убиството на Суджукаров, Дончо Христов со својата чета често навлегувал преку границата извршувајки разни задачи за организацијата. При една од тие акции, бил откриен од српските власти, кои му влегле во трага и ја опколиле Царевоселската чета на врвот на Голак кај Манастирот, на 2 .06.1925 год. За полесно и без жртви да ги фатат комитите, српските окупациони власти, војска и џандари и контрачети ги донеле најблиските роднини на Дончо Христов од Драгобраште и ги поставиле како жив штит пред војската и џандарите. Им наредиле на роднините да го повикаат Дончо да се предаде и да не пука, бидејки цела роднина ке загине. А Дончо Христов им одговорил: „Не се плашете нашите куршуми убиваат само Срби и предавници на Македонија“. Иако бил опколен од голема војска, џандари и контрачети, Дончо Христов ноќта со четата со бомби успеале да го пробијат обрачот, оставајки зад себе десетина мртви и да избегаат преку граница во Бугарија. Осветата на српските окупациони власти врз невиното местно население била сурова и немилосрдна. Затворите во Царево село, Кочани и Штип биле преполни, а 142 жители биле осудени на доживотни затворски казни. Една од позначајните акции на комитите на Дончо Христов била и акцијата која се случила вечерта на 15 октомври 1924 год. Тој испратил 3 од своите комити од Царевоселската чета и тоа: Ј(А)ангел Симеонов и Стоимир Иванов од Царево село и Ефтим Калимански од Грлана да уфрлат 3 бомби во крчмата на Спиро Спасов Ѓеорѓиев, во Царево село. Притоа загинале неговите двајцата брака Митруш и Митко, но и Глигор Ангелов Фурнаџиски, како и Турчинот Али Чауш и 4 членови на Земјоделската партија на Стамболиски, а биле ранети поголем број 40

на гости во крчмата . Атентатот бил извршен заради освета и предизвикување страв кај местното население, бидејки комитите знаеле дека Спиро Спасов бил соработник и близок со српските окупациони власти. Бидејки не го платил одредениот данок за комитите, но и одбил да соработува со организацијата на Александров, во 1922 бил убиен бившиот комита Јордан Бојаџиски од Царево село. Тројката комити кои биле одредени да ја извршат смртната пресуда над Бојаџиски, го пречекале во заседа на патот под селото Петрашевец, и тројката го однела кон планината Голак, јавајки на него наизменично, а потоа свирепо го изболе со бајонети и го убиле во планината, но најпрвин го натерале самиот да си го ископа гробот. На свиреп и зверски начин бил убиен и Спиро Пецунков од Нов Истевник. Тој во 1924 бил приморан да прими пушка од српските окупациски власти за борба против комитите, но месните јатаци на ВМРО оцениле дека тој наводно ке соработува со џандарите поради што бил осуден на смрт. Пресудата ја извршила околиската комитска чета која го обесила на мостот на Истевничка река. Такви судбини доживеале и учителот Тодосија Спасов од Разловци но и Ѓорѓи Крмарски од Нов Истевник и многу други. Како резултат на овие акции, српската окупациона власт го засилила теророт кон местното население. Покрај зголемување на бројот на војската и полицијата, за борба против комитските чети покрај локалните контра чети, составени од српски колонисти. Таква чета била црната чета на Скоруп од Босна, но, најголеми зверства и невиден терор над местното население во Пијанец извршила контра четата на комитата Илија Пандурски, кој се вратил од Бугарија и се ставил во служба на српските окупаторски власти. Од Пандурски настрадало голем број од населението, бидејки како припадник на ВМРО ги знаел сите врски, јатаци и органи кои биле формирани по селата во Пијанец, а свои црни чети биле формирани од окупаторската српска власт и од турското население кое се ставило во служба на српската власт , од кои најпознато по зло, била контра четата на Сулејман Кадиски. Контра четите вршеле масовнии претреси по селата, собирале оружје, тепале, убивале, силувале, вршеле грабежи, затварале невино население други ѕверства. Ова време, нај илустративно го искажало местното население велејки: „ноќно време доаѓаат комитите, а дење доаѓаа српските џандари и контра четници. И едните и другите не тепаа и гореа.“ За одбележување е и тоа дека во многу случаи, како да имало џентлеменски, преќутен договор за не напаѓање и директен вооружен судир помеѓу комитските чети од една стра и џандарите и контра четите од друга страна. Имало случаи, на верска слава, едните да се гоштаваат на едниот спрат во куќата, а другите на другиот кат. Но, и на едните и на другите послатко и поубаво им било да јадат и пијат, него да се борат меѓусебе и гинат. Но, имало и вооружени судири помеѓу нив, од кои е позначаен оној од 14 декември 1923 год. во атарот на село Стамер, во кој биле убиени 3 џандари, а поголем број биле ранети. Поголеми вооружени судири имало и во Бигла, Илиово и на други места. Па така од 1920-1932 год. само во Пијанец од комитските и од контра четите, како и од српските џандари, без судење биле егзекутирани - убиени над 60 граѓани. На 18 (во некои документи се спомнува 19 април) 1933 год. се одвива и најкрвавата битка помеѓу дел од Царевоселската чета на војводата Дончо Христов и неговите соборци: Ј(А)нгел Симеонов од Царево село, Стојан Георгиев од село Драгобрашта - Виничко, Васил Николов од Кучичино - Кочани и Димитар (Митко) Паликрушов од Виница и српските џандари и војска. Оваа петорка комити од Царевоселската чета на чие чело бил поставен како водач Димитар (Митко) Паликрушов, по задача на организацијата на ВМРО од Горна Џумаја и по претходно разработен план, се упатила во Пијанец со задача да ја нападне џандармериската станица во село Драмче. Четата ја опколила станицата и започнала борба со српските џандари успевајки во борбата да убие 9 џандари. Додека траела борбата, била известена српската војска и џандармерија во Царево село, која им дошла во помош на џандарите од Драмче. Четата била опколена од бројна војска, џандари и контрачети и неуспеала да се повлече преку границата. Во оваа нерамноправна борба, комитите успеваат да убијат уште 20 српски војници, а 40 да ранат, но на крај сите се убиени или се самоубиваат да не паднат живи во раце на непријателите. 41

Телата на мртвите комити, српските окупациони власти ги однеле пред црквата во Царево село каде се одржувал црковниот празник-Балаклија,а потоа во село Калиманци, каде 3 дена ги оставиле на патот Царево село-Кочани, за да ги гледаат патниците, а потоа биле донесени и погребани во црквата света Богородица во Царево село. Додека лежеле мртвите комити на патот, го донеле таткому и брат му на Дончо Христов и го терале да ги чести луѓето со ракија За овој нивен херојски чин, се објавени текстови во скоро сите водечки весници во Кралството Југославија, како „Политика“, „Новости“ и др. а за настанот била напишана и песна од еден српски државен службеник по потекло од Црна гора кој бил на служба во Тработивиште. За овој настан во 2010 год. песна за овие храбри Македонци, беше изведена на Фестивалот „Гоце фест“, со текст на Славчо Десподов и Бранко Ангеловски и музика Бранко Ангеловски, а во изведба на групата „Пијанечки бисери“ од Делчево. Последните Царевоселски комити 1 Царево село триесет и третата, Голем празник Балаклија, На собор во манастирот, Тажен абер од село Драмче, пристигна, Четата царовоселска паднала од џандари сардисана, Рефрен Четата одбор јунаци, На Дончо Христов војвода, Во село Драмче паднаа, За мајка Македонија 2 Паликрушов прв го погодија , Васил и Стојан следни паднаа, Јангел Симеонов отров испива , Дончо Христов самиот се убива Рефрен 3 На собор мртви ги донесоа , Пред црква ги положија, Орото ширно запре застана, Пијанец и Малеш се расплака Рефрен Посмртните останки на овие храбри патриоти кои го положија животот за слобода на Македонија, почиваат во мир во дворот на црквата „Света Богородица“ во Делчево, каде во нивна чест е подигнат и споменик, достоен за нивниот херојски чин и саможртва. Поради суровоста на српската окупаторска власт , а под влијание на Октомвриската револуција во Русија и во Пијанец се прават обиди за формирање на партиски - комунистички келии. Па така, во фебруари 1920 год. во Царево село била формирана првата партиска келија на СРПЈ( к ), односно KПЈ. Организатор на истата бил столарскиот работник Јосиф, родум од Лесковац-Србија, кој бил граничар на границата со Бугарија. По напуштање на воената служба, работи во Царево село како столарски работник. На основањето на партиската организација присуствувале околу 20 граѓани од Пијанец. За претседател на организацијата бил избран Јосиф, а за секретар Ѓорѓи Арсов, бербер од Царево село. Во весникот „Зора“ од 7 март 1920 год. како членови на организацијата се споменуваат, Арангел Симиќ(ов) бакалин, Митко Даниловиќ(ов), меанџија, Тодосија Рангеловиќ(ов) шивач, кои објавиле писмо во кое се вели: „еве и ние брзаме од овој зафрлен крај да стапиме во врска со вас и молиме да не упатите во работата и да го испракате нашиот весник „Зора“. Состаноците најчесто ги 42

одржувале во меаната на Ѓорѓи берберот. Организацијата пројавила и свои активности од кои за одбележување е првомајскиот проглас и прославата на Први мај. Но со донесување на законот Обзнана и воведувањето на Јануарската диктатура во 1929 год. партиската организација престанала да постои. На подрачјето на Пијанец, своја активност развила и ВМРО(обединета). На обласната конференција на ВМРО(обединета) за Вардарска Македонија, која е одржана во Велес во октомври 1925 год. од Царево село како делегат присуствувал Велин Цеков. Со воведувањето на Јануарската диктатура во 1929 год. во Пијанец биле затворени околу 40 граѓани, наводно за соработка со комитските чети на ВМРО, на која истрага доаѓал и српскиот Жупан од Штип, но бидејки не им било ништо докажано, всушност невино биле затворени, по тешки тортури биле пуштени на слобода. Во очи на Втората светска војна, окупациската власт ги интернирала-иселила сите оние граѓани за кои мислела дека се против српската власт. Па така во Иваница-Србија биле испратени повеке од 60 луѓе кои таму останале се до 15 март 1941 год. кога се вратиле во своите домови. За време на српската окупација од 1920 год. па се до почетокот на Втората светска војна 1941 год. во Пијанец како и во другите области кои биле во состав прво во Кралството на СХС, а потоа во Кралството Југославија, населението било подложено на масовен терор, апсења, претепување, силувања и убиства. Но и покрај сета жестокост и суров терор и обиди на српската окупаторска власт да го денационализира и одроди македонскиот народ и покрај големите жртви и страдања, македонскиот народ го задржал своето самочувство и национален македонски бит.

ПИЈАНЕЦ ЗА ВРЕМЕ НА ВТОРАТА СВЕТСКА ВОЈНА Српската окупација на Вардарска Македонија која српските окупациони власти ја нарекувале и Јужна Србија односно Вардарска Бановина, опстојувала се до почетокот на Втората светска војна и нападот на Германија на Кралството Југославија, на 6 април 1941 год. За нападот на Кралството Југославија Германците во Бугарија на територијата на Пиринска Македонија, концетрирале големи воени сили и тоа 12 германска армија, под команда на фелдмаршалот Фон Лист. Геополитичката положба на Пијанец и двата гранични премини, едниот кон Горна Џумаја преку преминот Арнаутски гроб, а другиот преку Црна скала кон Кустендил, биле единствените можни правци за продор на германските војски во правец на Пијанец, Малеш, Кочани - Штип и централна Македонија. Во Пијанец за одбрана на оваа територија од страна на Кралството Југославија, но и да го сопре продорот на германската војска од Бугарија, биле задолжени единиците на Брегалничката дивизија, граничните единици и џандармерија. Иако се очекувал силен продор на овој правец на силни германски воени единици, Брегалничката дивизија не била комплетно формациски пополнета и подготвена да пружи поголем воен отпор на силните германски единици. Во очи на престоечкиот напад на Германија на Кралството Југославија, уште на 5 април 1941 Германците на територијата на Пијанец, уфрлиле диверзантски групи од Бугарија, кои ги исекле телефонските линии помеѓу единиците и командата на Брегалничката дивизија. На 6 април, околу полноќ била нападната и запалена граничната караула кај Црна скала во с.Ветрен, со што започнал пробивот на германската војска од правец на Кустендил кон Царево село. Но, ова бил споредниот правец на пробив на Германците, бидејки главниот удар се одвивал на правец, Горна Џумаја-Арнаутски гроб-Царево село. По слабиот вооружен отпор на граничните единици на Брегалничката дивизија и кратките борби што се воделе на караулите кај с.Ветрен и с.Град, Германците без борба за кратко време се пробиле до Царево село. Единиците на брегалничката дивизија, се обиделе да го сопрат силниот продор на германската војска и некои единици се обиделе да пружат вооружен отпор, на влезот во Царево село, но брзо биле прегазени и Германците го заземаат единствениот мост во Царево село на река Брегалница. Иако на левата страна на реката биле изградени, голем број бункери и други фортификациски објекти, со цел да се оневозможи пробив преку мостот, 43

сепак по краткиот вооружен отпор од бункерите пред касарната , единиците на Брегалничката дивизија , не пружиле значаен и силен отпор, а по наредба на командата , единиците во паника побегнале во правец на планината Голак, а потоа комплетно целата дивизија го положила оружјето и се предала на германската војска, која продолжила со напредувањето кон Малеш и кон Кочани без никаков вооружен отпор . Со предавањето на Брегалничката дивизија, завршила српската окупација и терор во Пијанец. Но за кратко. По само неколку дена по продорот на германските војски, во Пијанец и Македонија, навлегуваат Бугарската војска и полиција, кои за кратко време воспоставуваат, бугарска окупациона власт. Дел од местното население со радост и цвеке ги пречекува новите „ослободители“. Но, новите „ослободители“ веднаш започнале на место на српската окупациска власт, да востановуваат своја во која преовладуваат луѓе од Пијанец, кои по една или друга причина побегнале во Бугарија, како и припадници на комитските чети, желни за реванш и одмазда. На почетокот, формирале во Царево село местен акционен комитет ,к ој имал за задалча да ја востанови новата окупациска бугарска власт, а први на удар за одмазда и реванш , биле српските семејства кои биле дел од српската окупациска власт како и турското население кое било наклонето кон српската власт . Бил убиен синот на висок српски офицер, Миле Павловиќ, а биле претепани и голем број на Турци кои соработувале со српските окупациски власти. Одмаздата и реваншизмот, на новите „ослободители“ одел дотаму да биле разурнати и срушени и сите српски гробови на гробиштата во Царово село. По формирањето на бугарската окупациона власт, Пијанец продолжил административно да постои како Царевоселска околија, а во состав на Скопската окупациона област, а во 1943 год .Царевоселска околија била припоена кон Горно Џумајска област. Обидот и прикриените намери на бугарските окупациски власти, да се прикажат како „ослободители“ на Пијанец и западните бугарски стари краеви од „српско ропство“ набргу било прочитано и осознаено од местното македонско и турско население и дека српското е заменето со бугарско ропство. Па така, скоро сите началници, административни чиновници, селски кметови, па дури и селските падари (полјаци) на окупациската власт, биле донесени по примерот на Србите, од Бугарија. Покрај тие што биле доведени од Бугарија, за кметови по селата како и полицајци биле поставени и бивши емигранти кои емигрирале во Бугарија, како и нивни блиски роднини. Едни од првите мерки на новите „ослободители“ било собирање на оружјето и реквирирањеодземање на сета стока и продукти од магацините оставени од југословенската војска и власт. За да се оплачка населението на перфиден начин, бил определениот курс за размена на дотогаш паричната српска единица - динарот, за бугарскиот лев. За 1 српски динар кој реално се менувал за 3 лева сега бил менуван 1 за 1. Тоа било сторено со цел, бугарските трговци и шпекуланти и воени профитери скоро за без пари да ја разграбаат затечената стока во продавниците и магацините и да заработат големи пари. Оваа плачка придонела да снема храна и продукти за населението, поради што бил заведен купонски систем за снабдување, а започнал да цути и шверцот со основните прехрамбени продукти, гази, сол, шекер, брашно и др. Окупациски бугарски власти веднаш започнале со попис на движниот и недвижен имот на местното население, со цел оданочување и одземање-реквизиција на прехрамбени и други продукти за војската и окупациските власти. Меѓу првите мерки, по примерот на српските окупациски власти, бугарските окупациски власти, ја започнуваат својата денационализаторска политика со цел всадување на бугарска национална свест. Сите Презимиња кои српските окупациски власти во матичните книги ги запишувале и преименувале со ИЌ, сега биле заменети со ОВ. Биле издадени нови лични документи со новите презимиња, а сите јавни натписи со српски имиња, биле заменети со бугарски а целокупната административна преписка и документација се воделе на бугарски јазик. За одродување и асимилирање на местното население, не само на македонското, туку и на турското кое било наречено бугаро-мухамеданско биле отворени бугарски училиштачетворогодишни во поголемите села во Пијанец, а во Царево село и Тработивиште, биле 44

отворени и прогимназии. За да ја поврзе поблиску територијата на Македонија со цел подобрување на транспортот и патните врски но и за полесно плачкање на националните добра, но и да му се додвори на местното население дека, бугарската окупациска власт започнала со изградба на железничката пруга од Кочани, преку Царево село за Горна Џумаја. За изградба на пругата биле донесени така наречени-трудоваци, всушност мобилизирано турско и македонско население од окупираната територија на Македонија, кои од окупаторската бугарска власт биле прогласени како противници и „неосвестени-неблагонадежни Бугари“. Такви работни логори за градење на пругата во Пијанец, биле поставени во с.Тодоровци, с.Илиово и с. Звегор. За мизерни дневници во изградба на пругата, а за да се прехрани било принудено да работи и дел од местното население. Тешката социјална, национална и економска положба во која се наоѓало местното население, придонело за пројавување на незадоволство и отпор кон бугарската окупациска власт. За да ја зацврстат „бугарштината“ но, и да ја засилат асимилаторската политика, бугарската окупациска власт, често во Пијанец испракала високи државни и воени лица по потекло од Пијанец.Такви биле генерал Коста Николов по потекло од с.Вирче, а чест гостин во Пијанец, бил и директорот на дирекцијата за пропаганда во Македонија, Никола Коларов од село Град. Но, сите усилби и обиди за асимилирање и побугарчување на македонското население биле безуспешни и јалови, бидејки огромен дел од македонското и турското население, отворено реагирало и покажувало разни облици на незадоволство и отпор. Само незначителен број од местното население, особено побогатите селани, занаетчии и трговци од Пијанец, кои со цел да ги задржат богатството и привилегиите, од српска се ставиле во служба на бугарска власт. Со симпатии кон бугарската власт, но и се ставиле во нејзина служба биле и припадниците на комитските чети, нивните јатаци и роднините на Македонците кои емигрирале во разни периоди во Бугарија. Иако уште во 1920 год. во Пијанец била формирана партиска организација, членовите на организацијата не покажале организирана партиска активност и акција. Влијанието на комунистите во Пијанец бил многу мал, но затоа организирана партиска активност се чувствувала во поголемите градови, особено под влијание на комунистите и нивна индоктринација било извршено во Гимназијата во Штип, помеѓу училишната младина, преку формирање на т.н. воспитни групи. Во овие воспитни групи од Пијанец како ученици членувале и пројавиле активност, Методи Митевски-Брицо, од Царево село и Ѓорѓи Лавчиски од село Истевник. По сломот на Кралството Југославија и окупирање на Македонија, од фашистичка Бугарска власт, овие младинци, но и други слободољубиви Македонци од Пијанец се вракаат во своите родни места и започнуваат со организиран ненасилен и невооружен отпор на бугарската фашистичка власт. По директива на КПЈ, започнале да се формираат т.н. Одбори за народна помош, кои одбори имале за цел собирање на храна, облека, оружје, криење на илегалци и др. По директива на Окружниот комитет на КПЈ во Штип во Пијанец во јуни 1942 год. дошол Благој Јанков - Мучето од Струмица и на илегален состанок во Расадникот во Царево село, каде управник бил Павле Димитров, земјоделски техничар од Царево село, бил формиран Одбор за народна помош во Пијанец. За секретар на Одборот бил избран младиот Методи Митевски- Брицо, а за членови Крум Димитров симпатизер на КПЈ и Вита Симева, младинка од Царево село. Брицо бил задолжен да собира помош од младинците, Симева од младинките, а Крум Димитров од постарите луѓе. Одборот веднаш пројавил активности за извршување на задачата, а помеѓу другото за собирање помош младинците ги користиле културно-уметничките и спортски активности, кои ги организирале по населените места во Пијанец. Кон крајот на 1942 год. во Пијанец биле формирани 2 воспитни групи од младинци и 1 од постари луѓе. Тие добивале печатен пропаганден материјал и директиви од Окружниот комитет во Штип за организирање на населението за пружање на секаков можен отпор на бугарската фашистичка власт, но, и организирање на доброволци за вооружен отпор и излегување во партизани. Една од поактивните просветни групи била формирана во 45

Истевник од Ѓорѓи Лавчиски, која имала читалиште, драмска секција и спортско друштво. Во Царево село бил формиран спортски фудбалски клуб, во кој членувале напредни младинци, кои биле симпатизери на партијата. Младинците организирале излети во природа на кои изведувале разни програми со револуционерна и социјална содржина, а се ковеле планови и за формите на пропаганда против фашистичката власт, за разобличување на неговата сурова денационализатортска и асимилаторска политика, како наводни „ослободители“, а всушност како поробители и окупатори. Таквата пројавена активност на воспитните групи, придонело и за формирање во пролета 1943 год. во Царево село и на првата скоевска организација СКОЈкомунистичка младина на КПЈ. За секретар на организацијата бил избран Методи Митевски – Брицо, а членови биле раководителите на воспитните групи. Една од по познатите активности на скоевската организација била диверзијата на пругата кон Бугарија, летото 1943 год. Имено , група скоевци на чело со Методи Митевски – Брицо, успеале да запалат поголем број на дрвени железнички прагови. За жал, групата била откриена од полицијата и во полицискиот участок во Царево село биле притворени Методи Митевски-Брицо и Никола Попов. Полициските власти по суровото тепање и малтретирање се спремале да ги однесат на судење во Горна Џумаја. Којзнае каква би била нивната судбина, ако за нив пред окупационите власти не интервенирал мојот татко Петар Десподов-Туне од с. Звегор, кој работел на изградба на железничката пруга, и кој успеал да издејствува кај властите да бидат ослободени и Брицо и Попов , под изговор дека се млади и дека не се свесни за последиците за она што го сториле и со гаранција дека веке нема да сторат ништо слично. И додека во другите краеви на Македонија се воделе крвави борби, помеѓу македонските партизани организирани во помали и поголеми партизански единици и фашистичката окупаторска бугарска војска и полиција, во Пијанец немало формирано партизански единици за водење на вооружена борба. По партиска задача, Брицо во септември 1942 год. се запишал во Гимназијата во Горна Џумаја, со цел да воспостави врска со партиското раководство на Областниот комитет во Пиринска Македонија. Преку Брицо бил востановен канал преку кој биле носени летоци, весници и друг пропаганден материјал напишани на македонски јазик, како весникот на кумановската партиска организација „Дедо Иван“ и „Народен глас“. Обиди за формирање на партизански одред во Пијанец, за кое нешто биле извршени и подготовки, со одредување на младинци кои би биле членови на одредот, а било обезбедено и оружје и заднинска поткрепа од сточарите кои имале свои стада на планината Голак. Најпрвин се планирало група младинци да се приклучат на партизанскиот одред кој дејствувал на планината Плачковица, но намерата и за тоа и за формирање на посебен партизански одред на Голак не се остварала, бидејки Плачковичкиот партизански одред на 21 мај 1943 год бугарските окупациски војски и полиција најверојатно по предходна дојава и предавство, го разбиле кај Виница при што голем број на борци од одредот биле убиени. Соработката што ја востановил Брицо со партиската организација во Пиринска Македонија, придонела и за поблиски односи помеѓу населението од Пијанец и Пиринска Македонија, кое административно потпаѓал под Горна Џумаја во разни облици. Додека во Пијанец не успеало формирањето на партизански одред, во Пиринска Македонија, уште на почетокот на војната бил формиран партизански одред од слободољубиви Македонци, под водство на Никола Парапунов. Па така, група од десетина партизани на одрeдот на Парапунов, престојувале неколку денови во атарот на село Звегор во планинското маало Луков врв. Местното население пријателски и домакински ги пречекало и угостило, без да пријават на бугарските окупациски власти за нивното присуство. Со омасовување на народно-ослободителната борба и формирање на се поголеми партизански единици и поголема слободна територија, во летото 1943 год. по директива на Обласниот комитет на КПЈ во Штип започнале да се формираат Народно-ослободителни комитети на Народно-ослободителната војна(НОВ). Постапувајки по директивата и во Царево село бил формиран таков комитет. За претседател бил поставен Павле Димитров а за секретар Методи Митевски – Брицо. Значењето на овој комитет е голема и поради тоа што покрај тоа што дејствувал помеѓу местното население во Пијанец и нивно организирање за пружање на 46

секаков можен отпор на денационализаторската и асимилаторска политика на бугарските фашистички власти, за нивно разобличување и намери за всадување на бугарштината и однародување на македонскиот народ популаризирање на Народно-ослободителната борба, туку преставувале и зачетоци и зародиш на органите на новата народна власт. Таквата револуционерна активност, наишла на голема подршка и симпатии кај македонскиот народ и местното турско население, поради што биле формирани поголем број на воспитни групи, а се зголемил и бројот на активни членови во скоевската организација. Сите овие активности на комитетот, но и се поголемата активност на младите скоевци, не останале незабележени, од фашистичките бугарски окупаторски власти, кои применувале крвав терор и се обидувале по секоја цена да го спречат создавањето и развојот на народноослободителното движење со сите средства. По престојот на илегалката и партиски функционер Станка Денкова од Штип, која извесен период престојувала илегално во март 1944 год.во Царево село, а потоа заминала кон Кочани и Штип, најверојатно предадена, била фатена од окупаторските власти, кои успеале да ја разоткријат партиската и скоевска организација во Штип, Кочани, но и во Пијанец. Биле затворени голем број на високи партиски функционери и скоевци, помеѓу кои во Царево село биле откриени и затворени и Претседателот на народно-ослободителниот комитет Павле Димитров, секретарот Методи Митевски – Брицо, но и скоевците Јордан Атанасов, Стојан Христов, Коло Котев и други младинци припадници на СКОЈ и воспитните групи. По тешките и сурови испитувања во полицијата, Павле Димитров и Коло Котев, биле изведени пред прекиот воен суд на фашистичката бугарска окупаторска власт. На судењето Павле Димитров бил осуден за својата револуционерна активност на 13 год .строг затвор, а Коло Котев, како и другите арестувани младинци, поради немање на докази биле пуштени на слобода. За јакнење на „бугарштината“ кај местното население, а со цел асимилација и однародување на местното македонско население , бугарските фашистички окупаторски власти, од роднини на емигрантите кои се вракаат со окупациските бугарски војски, формираат организации и друштва, во кои успеале да привлечат мал број од местното население. Такви друштва и организации, биле „Орле“, „Браник“, „Ополченци“ и др. кои облечени во специјални униформи парадирале по Царево село и населените места по повод бугарски државни и верски празници. И покрај бенефициите што ги давале окупаторските власт за членување во овие организации, одзивот на местното население бил незначителен и многу мал. Но сепак треба да се одбележи и фактот што голем дел од членовите на овие фашистички друштва и организации по ослободувањето, камелеонски се преобратија во „големи македонски патриоти“ и ревносни членови на комунистичката партија, и беа поставени на одговорни функции во државните органи и институции. Во почетокот на 1944 год. под влијание на состојбата на сите фронтови што се воделе во светот и незапирливото напредување на сојузничките армии, се разгорело востанието и народно-ослободителната борба и во Македонија, каде по капитулацијата на Италија, голем дел од западна Македонија која била окупирана од фашистичка Италија, била ослободена од партизанските одреди и била востановена народна власт. За омасовување и разгорување на борбата и во другите делови од Македонија Главниот штаб на НОВ во Фебруари 1944 год. заедно со групата партизански батаљони „Стив Наумов“ и „Христо Ботев“ го започнуваат маршот, во историјата познат како „Фебруарски поход“ кон Егејска Македонија, а потоа се вракаат преку Источна Македонија, кон Северна Македонија и планината Козјак, каде на 2 Август 1944 год. го одржуваат Првото заседание на АСНОМ, на кое се удрени темелите на слободна и независна македонска држава. За да го спречат пробивот на партизанските единици а и да ги уништат, била ангажирана силна окупаторска бугарска војска и полиција. На 14 фебруари во пресрет на партизанските единици, преку Царево село поминал силен бугарски пешадиски полк од Горна Џумаја со други помошни единици и полиција. Судирот помеѓу партизанските единици и бугарските фашистички војски и полиција се случил на 16 фебруари, каде целиот ден се воделе жестоки борби на ридовите на планината Голак. Во овие борби бил разбиен еден бугарски окупациски батаљон, а вечерта Главниот штаб и партизанските единици, преку Калиманско поле се 47

упатиле кон Кочани, каде преку мостот на река Брегалница, кај село Истибање, по жестоки борби со бугарската војска која го чувала и заштитувала мостот, преку Осоговските планини пристигнале во северна Македонија на планината Козјак. Големи борби и судири на територијата на Пијанец се водени и во пролета 1944 год. Во времето на Пролетната офанзива, кога Осоговската група составена од 3 македонска бригада, со други партизански единици, повторно од Козјак се упатила на поход кон Егејска Македонија, и повторно води тешки борби со бугарската војска и полиција, на територијата на Пијанец. По борбите на Осоговските планини и на врвот Сива кобила на 20 мај, каде партизаните разбила и уништила една чета на бугарскиот 49 пешадиски полк, но и каде во крвавите борби била ранета и партизанката и народен херој Вера Јоцик. По 3 дена таа им подлегнала на раните и била погребана во с. Саса, а партизанските одреди со Главниот штаб преку село Вртиславци и с. Драмче, ја поминале река Брегалница кај Белчинско маало и преку село Бигла се префрлиле на планината Голак. Од сртовите на планината Голак, партизанските единици на 23 мај 1944 год се спуштиле во село Разловци. Кметот на село Разловци поставен од бугарските окупациони власти и бивш емигрант во Бугарија, се обидел да ги мобилизира селаните од селото за вооружен отпор против партизанските единици. Но,бидејки ниту еден од селаните не му се придружил, тој самиот се сокрил во блискиот рид пред селото и кога се појавила партизанската претходница, стрелал во групата и го убил пушкомитралезецот Јордан, а потоа кукавички побегнал преку Брегалница кон Царево село. Населението од револуционерно Разловци, со воодушевување и радост ги пречекало и угостило партизанските единици, понудувајки им храна и сместување во нивните домови. По одржаниот собир во училиштето на селото, каде партизаните зборувале и ја објаснувале воено политичката состојба во Македонија и во светот и дека се приближува денот на конечно ослободување на цела Македонија од фашистичката окупаторска власт, на 24 мај утрото, Осоговската група партизани го напуштила селото, но биле пресретнати од голема бугарска војска, поради што на 24 мај се воделе тешки и крвави борби на планината Голак, кај местноста Обозна. Партизанските единици успеале во овие борби да разбијат 3 колони на бугарската војска која ги напаѓало со јачина на батаљон. Во овие борби имало и ранети партизани, кои биле оставени и сокриени во куќите во село Разловци и кои селаните и покрај суровиот терор на бугарските фашистички војски и полиција поради пречекот на партизаните и криење на ранетите борци, сепак не се случило никакво предавство, поради револуционерниот и патриотски дух на потомците на поп Стојан и востаниците од 1876 год. Фебруарскиот поход, како и пролетната офанзива на партизанските одреди и нивните успеси и победи во вооружените борби што ги воделе на територијата на Пијанец со фашистичката окупаторска бугарска војска и полиција , како и напредувањето на сојузниците на сите фронтови во светот, му дало надеж и го охрабрило населението од Пијанец, дека се приближува денот на победата над фашистичкиот окупатор и формирање своја национална македонска држава и народна власт. За омасовување и за уште поголема поддршка на народно ослободителната борба, е формирањето на 4 Македонска бригада на 23 јули во месноста Лисец на планината Плачковица. Веке на 28 Август 1944 год преку планината Голак група од 8 младинци членови на СКОЈ и воспитните групи се приклучиле на бригадата во село Блатец. На бригадата порано доброволно се приклучиле и група и поединци од Пијанец, кои дезертирале од бугарската фашистичка војска. Од командата на бригадата му било дадена задача на Методи Митевски -Брицо да воспостави врски со Горно Џумајскиот партизански одред, како и вклучување и организирање на младинци и возрасни луѓе, за пополнување на бригадата со нови борци. Па така, била организирана група од над 30 борци кои пристапиле во редовите на бригадата од Царево село, Звегор, Габрово, Вирче и други населени места кои организирано заминале на местноста Бел Камен, каде се наоѓала бригадата. Бидејќи советската армија бргу се приближувала до границите на Бугарија и се очекувала капитулација на фашистичка Бугарија, 4 Македонска бригада пополнета и зајакната со прилив на нови борци, во почетокот на Септември 1944 год. со засилен марш и скоро без борба, го ослободила Малеш, како и голем дел од Пијанец, освен Царево село.Во Царево село имало 48

голема воена единица – полк на бугарска фашистичка војска и полиција, која го обезбедувала патниот правец Штип –Кочани-Царево село-Горна џумаја, по кој се повлекувала бугарската фашистишка војска, полиција и окупационен апарат бегајки од заробување од македонската партизанска војска. На 8 септември, 3 баталјон на 4 Македонска бригада добила наредба од штабот на бригадата да го заземе и Царево село, со цел да го прекине повлекувањето и бегањето на бугарската војска, полиција и окупаторска власт. Веке на 7 Септември во Делчево дошле преставници на Областниот комитет од Штип, кои барале од командата на силната бугарска воена единица и полиција, стационирана во Царево село да се предат без борба и да се повлечат кон Бугарија. На 8 септември 1944 год. 3 баталјон на 4 Македонска бригада влегува без борба во Царево село. Пред политичкиот комесар на бригадата, Кирил Михаиловски – Груица, рапортирал и се предал, заедно со целата бугарска воена единица и полиција, командантот на единицата, полковникот Чилингиров. Со овој чин конешно завршила бугарската фашистичка власт и окупација на Пијанец . Радоста од предавањето на бугарските фашисти кај местното население била огромна и неописива. Била организирана воена парада на главната улица во Царево село од партизанската единица, а во парадната колона се наоѓала и една група партизани од Пиринска Македонија, од Горно Џумајскиот партизански одред. По парадата бил организиран митинг, на кој зборувал Кирил Михаиловски - Груица. По завршување на митингот, веднаш се пристапило и кон формирање на народна власт .Формиран е Народно ослободителен одбор, како највисок орган на новата народна македонска власт, во кој влегле повеке членови од местното население. За Претседател на НОО, бил избран Јордан Белогаски, а за секретар бил избран Васил Ѓоргов. Бидејки во магацините на бугарската војска имало и биле запленети големи количества на брашно, шекер, жито, облека и други прехранбени продукти и стока, НОО дал наредба дел од запленетата стока да се раздели на народот, а дел со запленетите камиони од бугарската војска да се префрлат во Малеш, во Пехчево и Будинарци каде биле останатите единици на бригадата. Била формирана истотака и воена Команда на Пијанец ,а се пријавиле и стапиле доброволно во борбените редови на бригадата и голем број на жители од Пијанец. И покрај големиот одзив на населението кои влегле доброволно во редовите на бригадата, со што всушност новата народна власт организирано ја извршила и првата мобилизација, сепак бригадата не успеала да го спречи продорот на Германците, кои на 11 Септември 1944 од Кочани навлегуваат во Пијанец, и го окупираат Царево село, но и селата покрај патот Кочани-Царево село–БеровоСтрумица со цел заштита на комуникацискиот правец и обезбедување непречено повлекување на силната германска армија од правец на Грција. Па така, освен Царево село силни германски фашистички војски биле поставени во селата Бигла, Илиово ,Турија, Косово дабје, Драмче, Очипала, Полето, Звегор и Тработивиште. Во другите населени места во Пијанец, немало стационирано германски војници и тие биле слободни и под власт на НОО и воената Команда. Голем дел од населението бегајки од германските војски се засолнило во планините како и во селата каде немало германски војници, и каде продолжиле да работат органите на ново формираната народна власт Органите на народната власт вршела мобилизација на воено способното население, се вршел распоред на храна, облека и други потреби за населението. За зацврстување на народната власт, во Септември 1944 год. додека поголем дел од Пијанец е под германска окупација, во сите населени места биле формирани НОО, а биле избрани и делегати–преставници за Околиски народен одбор. Делегатите избрани од сите населени места во Пијанец, во село Град, го формирале Околискиот народен одбор како највисок орган на народната власт во Пијанец. За прв претседател на одборот бил избран Јордан Белогаски, а за секретар Васил Ѓоргов. Освен на народната власт се пристапило и кон формирање на партиски организации и омасовување на партиското членство. Под директива на Областниот комитет на КП за Штип, бил формиран Околиски комитет на КП за Пијанец, а за секретар бил избран Методи Митевски-Брицо. Со формирањето на Околискиот комитет на КП, се пристапило и со омасовување на членството, кое во Ноември 1944 год. броело 49

над 50 членови, потоа поголем број на групи во кои членувале кандидати за влегување во комунистичката партија , како и неколку воспитни групи. Приливот и мобилизацијата на нови борци во партизанските единици, овозможило да се формираат покрупни воени единици. Па така на 9 Септември 1944 год. по капитулацијата на фашистичка Бугарија, биле формирани 50 и 51 народно - ослободителна (НО) дивизија, во кои влегле и над 700 младинци од Пијанец. Овие дивизии, подоцна влегле во состав на Брегалничко-Струмичкиот корпус, кој по ослободувањето на Македонија учествува и во пробивот на Сремскиот фронт, каде животот го загубиле 48 борци од Пијанец. Жртви на фашистичкиот бугарски и германски крвав терор за време на војната, животот на олтарот на слободата го положиле над 62 жители од Пијанец. Во нивна чест во центарот на Делчево, е подигнат монументален споменик на кои се испишани нивните имиња, како и зборовите „Сонцељубуви зар без вас ќе бевме она што сме, не смрт без слобода, не без Македонија!“ Паралелно со формирањето и организирањето на народната власт, партизанските единици од 11 Септември па се до конечното ослободување на Пијанец на 19 Октомври 1944 год. постојано водат помали и поголеми вооружени борби со германските фашистички војски на целата територија на Пијанец. На 18 Октомври 1944 год. големи германски сили повлекувајки се по комуникацијата Струмица –Берово-Царево село –Кочани, биле нападнати од партизанските единици на 50 НО дивизија кај местноста Елите под село Чифлик. Нападот бил успешен и Германците биле разбиени и приморани на бегство кон Косово Дабје. Во колоната биле запленети поголемо количество, оружје, храна, облека и др. Тринаесетата македонска бригада на 13 Октомври ги нападнала Германците, стационирани на врвот Чавка на планината Голак, и по жестоки борби и големи загуби кај Германците ги принудиле на бегство и повлекување. На 14 и 15 Октомври тешки борби со германската фашистичка војска, кај село Тработивиште води истата 13 бригада присилувајки ги Германците да ги напуштат своите борбени позиции и да се повлечат. На 17 и 18 Октомври единиците на 50та НО дивизија водат тешки и крвави борби со силни германски сили во реонот на село Бигла. Конечно нокта спроти 19 Октомври по претходно добро осмислен воен план и подготовки, единиците од воената Команда за Пијанец, извршиле напад од повеке страни на позициите на Германската војска која пружила силен отпор, но не успеала да го спречи продорот на партизанските борци, кои околу 9 часот на 19 Октомври успеала да го скршат отпорот на Германците и да го ослободат Царево село. Во текот на целиот ден се води вооружена борба со Германците кои се повлекле кон Косово дабје на падините на планината Голак, но и кај Очипала каде биле утврдени во тунелите на железничката пруга. Целиот ден Германците пружале силен отпор, но биле приморани да се повлечат кон Калиманско поле во правец на Кочани. Со овие борби конечно, целата територија на Пијанец, било ослободено од бугарските и германските фашистички окупаторски војски, со што најпосле македонскиот народ и другите народности - турската и ромската, најпосле можеле да и се радуваат на слободата и да го отстварат стремежот и идеалите за независна и самостојна Република Македонија, држава на македонскиот народ и другите народности кои живеат во неа и за кои цели и идеали, на олтарот на слободата беа положени огромен број на животи во минатото. Во центарот на градот по втор пат бил одржан масовен народен собир, на кој повторно зборувал политичкиот комесар на бригадата Кирил Михајловски- Груица, а од месното население помеѓу другите и др. Константин (Коста) Тренчев . Уште додека траеја борбите со германскиот окупатор во Пијанец започна формирање на органи на народната власт, во кои беа предлагани проверени партиски и воени кадри од местното население, кои имаа за цел да востановат ред и мир на територијата на Пијанец. Покрај останатото беше воведена и мобилизација за испракање на борци за конечно ослободување на Југославија, односно директно на Сремскиот фронт каде своите млади животи ги положија 62 борци од Пијанец од различни националности и тоа не само Македонци туку и Турци и Роми (само од Царевоселска општина 48). 50

ПИЈАНЕЦ (ОПШТИНА ДЕЛЧЕВО) ПО ОСЛОБОДУВАЊЕТО Мирот и радоста од формирање на своја македонска власт траеше кратко, бидејки истовремено со формирањето на органите на власта започна и борба против соработниците на бугарскиот окупатор, но и внатрешен судир, за иднината на Македонија, односно помеѓу оние кои беа за создавање на независна и самостојна македонска држава и оние кои беа за Македонија да влезе во состав на Југословенската федерација. Овој меѓу македонски судир во кој по кој знае кој пат „брат тргна на брат“ треба да се обсервира во констелација на тогашните меѓународни услови, особено по одржувањето на средбата на Сталин, Рузвелт и Черчил на Јалта на Крим во 1945 год. на која големите сили се договорија за свои свери на влијанија во Европа и светот. Според оваа поделба Бугарија потпадна под влијание и контрола на Советскиот сојуз, а Грција под влијание на Англија. Оваа поделба ја детерминира и ситуацијата во Југославија, но и во Македонија, бидејки советските војски учествуваа во ослободувањето на Југославија. Со поставувањето на про југословенски комунистички кадри како Лазар Колишевски, Видое Смилевски - Бато, Страхил Гигов и др. беше конечно одредена и судбината на Македонија, како федеративна единица на Федеративна Југославија, а идејата на македонските патриоти и родољуби за создавање на самостојна, обединета и независна Македонија, идеја за која животот го дадоа најдобрите македонски синови, почнувајки од Првото Македонско востание (Разловечкото востание ) остана пуста желба и аманет на идните поколенија. Водени од идеалите на Гоце Делчев, Даме Груев, Сандански и безброј други македонски патриоти, не успевајќи да го одредат моментот и верувајки дека со писмени обракања – Меморандуми, Манифести и др. до големите сили ке издејствуваат формирање на независна, обединета и самостојна Македонија, веке во 1945 год на 23 Октомври по иницијатива на др. Константин Терзиев од Кукуш, др. Константин (Коста) Тренчев од Царево село и др. Васил Иванов од Струмица во Скопје се одржува тајна средба на која присуствуваа околу 30 приврзаници од цела Македонија, на која била формирана организацијата ВМРО - 1945. Бил избран и ЦК од 13 члена, а бил усвоен и испратен Проглас - Манифест до големите сили и до народот во Македонија во кој се објаснуваат целите и задачите на организацијата. Во Манифестот се бара да се одржи плебисцитарно изјаснување на народот во Македонија, за тоа дали да остане самостојна и независна или да влезе во состав на Федеративна Југославија, бидејки народот никој не го праша дали сака самостојност или Македонија да стане составен дел на федеративна Југославија. Организацијата започнала со дистрибуција на Манифестот и друг пропаганден материјал во Македонија, но и го доставиле Меморандумот до Големите сили и ООН во 1946 год. преку Методија Андонов -Ченто во Париз. Тоа било повод да власта и партиската полиција ОЗНА, започне масовни апсења на членовите на ВМРО-1945. Биле уапсени сите членови на ЦК како и околу 1000 членови од цела Македонија. Во Царево село како член на ЦК на ВМРО -1945 год. есента 1946 год.во својата куќа во Царево село бил уапсен и др. Константин (Коста) Тренчев, револуционер, патриот и хуманист, омилен лекар кај населението во Пијанец, кој како дипломец на престижниот Медицински факултет во Виена, иако роден во село Владимирово – Малешевско, се одлучил по женидбата со својата животна сопатничка од Царево село, својата професија да ја практицира во Источна Македонија, но со ординација и аптека во Царево село. Со неговото апсење започнува голготата на др. Тренчев и неговата фамилија, кој својата револуционерна дејност ја започнува уште на студиите во Виена, како член на МСС (Македонски студентски сојуз) па преку членувањето во МФО (Македонска федеративна организација) да заврши како еден од иницијаторите и член на ЦК на ВМРО-1945 год. По суровите тортури во Штип и Идризово, заедно со останатите 13 членови на ЦК на ВМРО-19045, седнува на обвинителната клупа. На судењето одржано од 25-30 март 1947 год. сите 13 членови на ЦК, биле осудени на смрт со стрелање. Судењето било пренесувано директно преку звучници закачени на бандери и во Царево село, но и на јавен собир пред поголема маса на луѓе во салата на Соколаната во Царево село, кои биле принудени да извикуваат „смрт за предавниците“. По жалбите упатени до Окружниот суд, на 51

7- мина им била потврдена смртната казна, а на 6 била заменета со робија од 10-20 години. Под притисок на Комисија на Големите сили, на 6 мина осудени со смртна казна, казната им е заменета со долгогодишни робии и конфискација на имот, а бил стрелан само др. Константин Терзиев од Кукуш. По 8 години поминати во Идризово др.Тренчев бил помилуван и се вратил во Делчево во 1954 год. Според некои податоци од 1945 до 1985 год. на територијата на Македонија биле откриени 105 илегални организации и групи, со над 1200 членови кои се залагале за обединета и самостојна Македонија и излегување на Македонија од Титова Југославија, од кои 1045 биле уапсени, а од нив 242 биле осудени на смрт, односно на долгогодишни робии. Биле одржани над 700 политички судења, а биле водени во полицијата и над 14 000 илјади политички досие, но и над 22 000 затворски досие на политички затвореници во затворот Идризово, од кои 7339 биле досие на средношколци. Незванично над 2500 лица биле стрелани или умреле во текот на истрагите и затворот, а се вкупно од 1945 - 1985 биле репресирани над 50 000 лица од Македонија, кои биле убиени, затварани и репресирани, поради патриотизам и родољубие кон својата татковина и својот народ и тоа од свои соборци – сограѓани, Македонци по род. По ослободувањето, власта започнала со обнова и изградба на земјата. Состојбата во Пијанец, како и во цела Македонија била многу тешка во сите области. Недостигала храна, облека и основни намирници за живот. Населението било неписмено, а екстензивното и примитивно земјоделство и сточарство биле единствени извори на егзистенција на населението. Немало ниту еден индустриски објект, освен по некој занаетчиски дукан, немало сообракајници, училишта, здравствени објекти. По примерот на Советскиот сојуз, во цела Југославија, па сходно на тоа и во Македонија и во Пијанец, започнале масовни народни акции за обнова и изградба на земјата. Во Царево селска општина во која поранешните окупатортски власти само грабале и уништувале, започнува масовна активност за обновување на целокупниот живот, преку т.н. петогодишни планови или Петолетки. Со цел обнезбедување на храна и основни продукти за населението по примерот на Советскиот сојуз, а во духот и идеите на маркзизмот-ленинизмот и диктатура на пролетеријатот, власта започнува акција за формирање на земјоделски задруги, или таканаречена колективизација, во кои задруги местното население требало доброволно да ја даде сето своја земја и стока со која располагале. Голем дел од населението со радост и ентузијазам ја прифатило оваа идеја, но дел од побогатите селани се побуниле и се спротивставиле на формирањето на задругите. Била воведена и т.н. „купон“ систем за набавка на основните прехрамбени и други потреби за населението. За да се прехрани и обезбеди најнеопходните животни намирници, населението работеле без пари на својата сега „задружна“, заедничка земја или стока, а т.н. бригадири на работните групи, воделе секојдневна евиденција за присуство на населението на работа. Оние кои доаѓале на работа примале купони за исхрана, додека за другите важело правилото кој како ке се снајде. Побогатите селани кои не се согласувале доброволно да се откажат од својата земја или стока биле прогласувани за класни и народни непријатели и биле подложени на закани и репресија од страна на власта. Најголем отпор за влегување во задругите во Пијанец пројавиле селаните од бунтовното и револуционерно Разловци. Настанот, кој, кај местното население во Пијанец е познато како 2 Разловечко востание, се случил на 2 мај 1949 год. Во селото Разловци, пристигнале група партиски и полициски раководители, со цел да ги „убедат“ некои од селаните да влезат во задругата. Во своите „убедувања“ освен со вербални закани примениле и физичка сила, а кога на Џабирски Ѓорѓи му ставиле пиштол во уста и тој почнал да вика и бара помош, се собрала поголема група на селани, кои физички ги нападнале гостите од Царево село. За да се спасат од селаните, морале како Турците тапиџии да бегаат преку река Брегалница кон Царево село. Набргу селото било сардисано од полицијата и селаните кои учествувале во нападот, биле уапсени од власта и по суров третман во полицијата во Царево село и Штип, на јавно судење одржано во Царево село во 1950 год: Манасија Скакарски, Никола Дончевски, Костадин Убавелски, браката Ѓорѓи и Методи Становски, Дојчин Терзиски и Јован Пешовски биле осудени на смрт и конфискација на целокупниот имот и губење на граѓански права . По поднесените жалби, смртните пресуди 52

им била заменета со долгогодишни робии, а по поминати по неколку години во затворот во Идризово, истите биле помилувани, освен Никола Дончевски кој им подлегнал на тортурите во истрагата и во затворот во Идризово. За време на постоењето на задругите во Пијанец, со доброволни акции биле изградени неколку т.н. задружни домови, кои служеле и за културни активности и за собири, но и за трговски и производни активности. Такви домови биле изградени во селата Габрово, Вирче, Град и Тработивиште, Истевник и Киселица . Во 1948 год. започнува несогласувањето помеѓу Тито и Сталин и почеток на т.н. Информбиро. Скоро преку ноќ се прекинуваат добрите и пријателски односи и врски помеѓу Југославија и Бугарија, која особено се рефлектира на состојбата во Пиринска Македонија, каде била признаена македонската националност и биле отворени училишта на македонски јазик, театри и др. Бидејки судирот ескалирал и постоела можност за напад на Југославија, Пијанец како погранична област по којзнае кој пат станува арена на необјавена војна. Границата се затвара за луѓе и стока, а започнува и трупање на војска и од двете страни на границата, но започнува и затварање и терор кон населението, кое наводно го подржувало Информбирото. Биле затворени и подложени на тортура поголем број на жители од Пијанец, а браката Ефтим и Киро Џабирски од Царево село и Стојан Горгиев(Тане Берберо) од Царево село, повеке години ја преживеале голготата на Голи оток, додека Ефтим не се ни вратил од Голи оток.Истотака се водела и пропагандно и диверзантско-шпиунска војна, во која активно било вклучено и местното население од двете страни на границата. Илегално се префрлувале луѓе и од едната и од другата страна кои пренесувале пораки, но и пропаганден материјал кој бил тајно дистрибуиран по селата и градовите и на двете страни од границата, а биле поставувани и деноноќни заседи од војската и милицијата за ловење на шпиуни и диверзанти. За ваквите шпиунско-дверзантски дејствија властите и во Бугарија и во Југославија ги користеле некогашните приврзаници и членови на ВМРО и нивните канали и јатаци од пред војната. Југословенските власти очекувајки напад од Бугарија, но и за контрола на теренот во Пијанец стационирале поголеми воени сили, а бил енормно зголемен и милицискиот апарат. Местното население повторно било принудено да учествува во заседи и во гонење на странски шпиуни и диверзанти, но започнува и терор, затварање и друга пресија кон населението и поединци кои биле обвинувани за соработка и подршка на бугарската пропаганда и шпиунско -диверзантски активности. Во заседа на бугарската војска и милиција на бугарска територија бил убиен Стојо Марин од село Звегор, кој по налог на властите често ја минувал границата, а Кузман Захариев исто така од село Звегор им подлегна на суровите тортури во затворот во Идризово. Таквата состојба ни војна ни мир, траела се до 1955 год. до подобрување на односите помеѓу Југославија и Советскиот сојуз, по смрта на Сталин во 1953 год. По востановувањето на пријателски односи помеѓу Тито и Хрушчов, започнува и затоплување на односите со Бугарија. За повторно востановување на пријателски односи помеѓу населението од Македонија и Бугарија, се организираат погранични собори т.н. „свиждања“ помеѓу населението од двете страни на границата. Целта беше затоплување на односите помеѓу двете земји, но и начин за средби со роднини и пријатели од двете страни на границата, како и можност за пропагандна дејност и на двете страни со организирање на културно-уметничка програма на кои се преставуваа најпопуларните македонски и бугарски пеачи и културно-уметнички друштва, но и се тргуваше со се и сешто. Такви собори се одржуваа скоро секоја година и тоа на населението од Пијанец и Пиринска Македонија на граничната линија кај преминот Арнаутски гроб, а со Кустендил на граничната линија на месноста , Црна скала. Такви гранични средби на самите гранични линии се одржуваа десетина години со прекини, а потоа таквите средби се одржуваа во Делчево и Штип, како и во Симитли и Благоевград во Пиринска Македонија. Последната таква средба беше одржана во Делчево во 1994 год. Намерата на сите окупаторски власти била да го асимилира местното македонско население и да го држи населението во покорност, а еден од начините бил и преку образовниот систем. Имено во Пијанец постоеше само најосновно образование, а огромниот дел од населението беше неписмено. За да се надмине овој проблем, новите власти воведуваат интензивни 53

курсеви за описменување на возрасното население, а беа отворени и основни училишта во скоро сите поголеми населени места, за децата и младината. Истовремено со акцијата за описменување, течеше и акцијата за симнување на превезот-фереџе кај турското население, кое наидуваше на огромен отпор и беше покрај колективизацијата -задругите и една од причина за најголемата миграција на турското население од Пијанец, но и од цела Македонија во Турција. Па така, од 1955 - 1963 год. од Пијанец во Турција мигрираа неколку илјади Турци, а подоцна се вратија само неколку фамилии, така да денес во Делчево живеат педесетина Турци. Бидејки Пијанец беше крајно заостанато и сиромашно подрачје, во кое не постоеја никакви индустриски и стопански капацитети, а населението преживуваше со примитивна обработка на земјата, чување на стока и понекој занаетчиски дуќан како подршка на екстензивното земјоделие и сточарство, власта по неуспешниот обид за „колективизација“, по 1953 год. започнува да им ја врака земјата на селаните, но на дел од задружната земја и со национализација започнува со формирање на поголеми земјоделски стопанства. Најпрвин во 1956 год. беше формирано Претпријатие за откуп на тутун т.н. Монопол, со што тутунот стана земјоделска култура која беше најмногу застапена кај местното население. Подоцна од 1960-64 год. започнаа со работа Фабриката за фротир ткаенини „Фротирка“, Фабриката за теписи и јамболии „Гобленка“, Кожарницата „Годел“, Столарската работилница „Обнова“, која подоцна се припои кон Градежното претпријатие „Гранит“, Фабриката за филтри „Југовитропан“ Трговското претпријатие „Пирин“ и др. За надминување на примитивното екстензивно земјоделие и сточарство, беше формиран Земјоделско индустрискиот комбинат „Сандански“ во 1961 год. кој располагаше со поголеми земјишни поседи на кои одгледуваше разни овошни и градинарски култури, со голем сточен фонд, кланица, млекара, но и поголем број сопствени продавници за трговија и продажба на сопствените производи. Но, најголем подем во сите сегменти во Пијанец и општина Делчево, се случи по започнувањето со работа на Рудникот за олово и цинк „Саса“ од Македонска Каменица во 1966 год. Рудникот беше една од најпрофитабилните претпријатија на ниво на СФРЈ во кој беа вработени над 1300 лица, од цела Македонија. Најголемиот дел од средствата кои влегуваа во општинските СИЗ-ови и буџетот на општината беа средства од рудникот. Особен развој во сите сегменти општина Делчево, во која се до 1996 год. како составен дел беше и Македонска Каменица, достигна по 1974 год. по донесување на Уставот на СФРЈ, со кој се изврши децентрализација на власта, при што, Републиките како составен дел на Федарацијата се трансформираа во скоро независни држави, со влади, т.н. Извршни совети и Собранија, а општините беа формирани како административно-политички единици, исто така со Извршен совет и Општинско собрание по прицип на делегатски систем, но и финансирање и располагање со сопствен општински буџет. За секој општествен сегмент беа формирани т.н. СИЗ–ови (Самоуправни интересни заедници) со делегати и преставници од месните заедници (села и реони од градот Делчево), но и преставници од постоечките претпријатија. Па така, Пијанец кој ослободувањето во 1944 год. го дочека со само 80 вработени, од кои само 4 - 5 со високо образование и десетина вработени со Средно образование, во 1984 год. во општина Делчево (со Мак.Каменица) биле вработени 7.068 вработени, од кои 279 со Високо образование, 375 со Вишо, 1.304 со Средно, Висококвалификувани и Квалификувани 2.347 и само 626 Неквалификувани. Споредено со другите општини во Македонија, општина Делчево по вработеност во 1982 год. со 27,3% од вкупното население била на 10 место во Македонија, а по однос на невработени лица со 9,4%, на 4 место. По 1967/8 год. започна и процесот на заминување на привремена работа во странство, а според пописот од 1984 год. во странство од општина Делчево заминале 228 лица. Индустрискиот развој придонесе и за развој на општината во сите сегменти од животот на населението. Беше извршена електрификација на сите поголеми места во општината, изградени асфалтни патишта до сите населени места, дисперзија и формирање на основни училишта-осмолетки во село Разловци, село Тработивиште, село Град, село Драмче и село Бигла, а во Делчево се формира и второ Основно училиште. 54

Со средства од местен самопридонес започна да се гради Спомен домот АСНОМ во 1972 год се изгради Домот за народно здравје и други објекти. Потребата од работници за новотворените претпријатија, придонесе за зголемување на миграцијата село-град и за напуштање на селата особено од младите жители, поради што замре животот во многу села, особено оние од т.н. „долен терен“ села, од разбиен тип према границата кон Ќустендил и Македонска Каменица. Градот за кратко време прими урбан лик, со широки булевари, комунална структура, а по 1970 год. поради миграцијата и енормно зголемување на населението, започна ширењето на градот и на десниот брег на река Брегалница и формирање на населбата Велко Влаховиќ од повеке стотици индивидуални станбени објекти, позната кај народот како населба Милково брдо. Но градот растеше и на левиот брег со изградба на индивидуални и колективни станбени згради во реонот Расадник, Стрелиште, Стар Монопол, но, и приградски населби Звегорска река и Басарица, како и комплекс на колективни згради со повеке стотина станови покрај река Брегалница и булеварот Македонија. Во 1972 год. се започна со изградба и на новата патна комуникација од Делчево кон Македонска Каменица – Кочани, како и патниот правец Делчево– Благоевград, но и нова комуникација од Делчево - Берово и Делчево планината Голак. Со ова, конечно општина Делчево комуникациски се поврза со сите градови од Источна Македонија и најпосле беше надминат вековниот проблем со лошите макадамски комуникации кои низ вековите го поврзуваа Пијанец со светот.

ПИЈАНЕЦ ( ОПШТИНА ДЕЛЧЕВО ) ПО РАСПАЃАЊЕТО НА ЈУГОСЛАВИЈА И ФОРМИРАЊЕТО НА САМОСТОЈНА И СУВЕРЕНА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Економскиот процут на Делчево, траеше се до 1990 год. и крвавиот распад на СФР Југославија и осамостојувањето на Република Македонија во 1991 год. Распадот на СФРЈ кој ги прекина сите економски врски на фирмите со нивните партнери во Југославија и странство и за кратко време настана финансиска и економска криза и тотален колапс на општеството. Транзицијата особено негативно се рефлектираше на економски план. Фирмите пропаѓаат една по друга, а невработеноста достигна скоро до 40%. Освен тоа беше донесен закон за приватизација, со кој се овозможуваше на раководниот кадар скоро без пари да ги приватизираат фирмите претходно обезвреднувајки го општествениот капитал, а работниците беа приморани скоро за без пари да ги продаваат своите акции во фирмите на раководниот кадар, за на крај брутално да бидат избркани на улица. Барајки излез од тешката економска ситуација, голем дел од населението масовно започнува да мигрира во странство, со што рапидно се намали бројот на местното население. И покрај тоа што од 2002 год. не е извршен официјален попис во Македонија, бројот на местното население според неофицијални податоци кои се привремено или трајно заминати во странство се движи и над 30%. Бидејки голем дел од населението кое мигрира се млади, во Делчево се појави и „белата чума“ односно наталитетот е драстично намален, поради што Делчево е една од општините во Македонија, каде наталитетот е помал од морталитетот. Уште пред крвавиот распад на СФРЈ, му се гледаше крајот на еднопартискиот-комунистички и социјалистички систем, кој го уништија самите комунисти. Самракот на комунизмот и социјалистичкото општество во СФРЈ, започна по смрта на Тито, а конечно агонијата заврши на вонредниот 14 Конгрес на СКЈ во Белград во 1990 год. Досега историјата не памети општествен систем кој се самораспуштил и распаднал. На вонредниот Конгрес кој се одржа во Белград на 22 јануари 1990 поради концепциски разлики за иднината на партијата и на државата делегатите од Словенија го напуштија Конгресот, а по нив го напуштија и Хрватите, по што Сојузот на комунисти на Југославија престана да постои. А распуштањето на Варшавскиот воен сојуз, Перестројката во Советскиот сојуз и обединувањето на Германија, беше посмртниот марш на Социјализмот како општествен систем. Се потоа беше што се случуваше, беше само јалов обид на комунистичката партија во сите земји на Социјализмот, да ја задржи власта по секоја цена и на разни начини, но без успех. Плурализмот веке навлегуваше во општествените односи со сета сила во сите постоечки социјалистички држави во Европа. 55

Така да и обидот на Сојузот на комунисти на Македонија, да го запре тој процес и во Македонија, беше безуспешен. Веке во почетокот на 1989 Основната организација во Радио Охрид ја распушти Основната партиска организација на СКМ, а веднаш по нив тоа го стори и Основната организација на СКМ во Домот на култура „Никола Ј.Вапцаров“ во Делчево. Незадоволен од работата на Општинскиот комитет и другите партиски структури во општина Делчево, и покрај силните закани и притисоци од партиските функционери, како Директор на Домот ја распуштив Основната организација. Повекепартискиот систем веке чукаше на врата и во почетокот на 1990 год. веке почнаа да се формираа новите политички партии во Македонија, а веке во Ноември 1990 год .се одржаа и првите повекепартиски избори во Македонија, на кои победи ВМРО – ДПМНЕ, но, иако освоија помалку гласови и пратеници од ВМРО – ДПМНЕ, Сојузот на комунисти на Македонија кои на 10 Конгрес на СКМ ја додаде и кратенката ПДП (партија за демократска преобразба) со цел да ја дефокусира и залаже јавноста, дека ги напушта дотогашните комунистички и револуционерни флоскули и дека се демократизира и преобрази-реформира согласно новото време, со разни политички игри и интриги, успеа повторно да ја земе власта, но и да го одржи 11 Конгрес во април 1991 год. на кој повторно се преименува и од комунистичка се декларира како социјал – демократска партија, именувајки се како СДСМ (Социјал – демократски сојуз). Политичкиот плурализам во Македонија, си го најде своето место и во општина Делчево. Веќе во првата половина на 1990 год. и во општина Делчево, беа формирани политички ограноци на скоро сите новосоздадени и регистрирани политички партии во Македонија. Помеѓу другите, во јули 1990 год. беше формирана и општинска организација на ВМРО – ДПМНЕ, а за прв Претседател беше избран Ѓорѓи Манов од с.Звегор. Иронијата да биде поголема Манов беше член на Општинскиот комитет на СКМ во Делчево, а како партиски кадар беше поставуван од партијата на чело на повеке претпријатија во општината, кои „успешно“ ги менаџираше. Иако ВМРО – ДПМНЕ беше победник на парламентарните избори во РМ, во општина Делчево во чиј состав беше и Македонска Каменица, помина катастрофално освојувајки едвај - 350 гласа. Општина Делчево, се до 2000 год. ги освојуваше сите парламентарни и локални избори и беше еден од најсилните „бастиони“ на СДСМ. По освојување на власта во 1998 год. и по формирање на власта со Демократската алтернатива ВМРО – ДПМНЕ успеа најпосле да победи на локалните во 2000 год. во општина Делчево, без Македонска Каменица, која се осамостои во 1996 год. Локалната власт во општина Делчево, ВМРО – ДПМНЕ ја држеше до 2005 год. кога, повторно ја изгуби и локалната власт и ја препушти на СДСМ. Во 2006 год. коалицијата предводена од ВМРО – ДПМНЕ на чело со Никола Груевски победи на парламентарните избори во РМ, а на наредните локални избори во 2009 и 2013 год. тоа го стори и на локално ниво. Секој од избраните Градоначалници досега, некој повеке некој помалку придонесоа да градот и општина Делчево, прерасне од мала турска касаба со неколку куќи, во модерно и урбано место за живеење и едно од најубавите во Македонија.

Користена литература : -Монографија Делчево – од Драган Арсовски и Димитар Христовски ,издадена во 1985 год. -Пијанец во 13 и 14 век –од м-р Александар Атанасовски ,издадена во 1996 год. -Триесет години наназад –Историски записи за Првото македонско востание во 1876 год-од Костадин Поп Стојанов,издадени во 1903 во Кустендил-Р. Бугарија -Теророт и отпорот во Пијанец во втората половина на 19 и почетокот на 20 век –од Драган Арсовски,издадена во 2002 год -Македонија –Незагасната желба во време без надеж-Оливера Тренчева,издадена во 2о12 год. -Разни статии и публикации објавени во разни списанија ,како и интернет сајтови - Сеќавања и спомени на повеке граѓани од Делчево за некои личности и настани

DELCHEVO part 1 english

Delchevo 2016

In the northeast part of the Republic of Macedonia, along both banks of the river Bregalnica, in the quiet, tame basin of Pijanec, lies the city of Delcevo. The city of Delcevo is located at the following geographical coordinates: 41°58’1.99”N, 22°46’9.98”E. The climate of the basin of Pijanec is mostly continental. The municipality of Delcevo is about 430 square km, along the banks of the rivers Bregalnica and Zelevica, with 50 km in length and 20 km width. It is 630 meters above sea level, with its highest peak, on the mountain Golak, Cavka (1524 m). On the northeast of Delcevo, lies the municipality of Pehcevo, with the municipality of Makedonska Kamenica on the northwest. Southwest from Delcevo lies the municipality of Vinica, and southwest are the Maleshevo Mountains. With its geographical position and traffic connections, the municipality of Delcevo is a vital traffic intersection in the eastern part of Macedonia. On the south side, along the rivers Bregalnica and Zelevica, Delcevo is connected to the cities of Pehcevo (27km), Berovo (34km), and Strumica furthermore. On the east side, through the peaks of the mountain Vlaina, where the borderline with Bulgaria lies, through the border crossing called Arnautski Grob, only 10 km from Delcevo, the city is connected with the Bulgarian city of Blagoevgrad (46km) and Sofija (146km). Another border crossing to Bulgaria is planned to be opened, at the place called Tsrna Skala (10km), but although the foundations are laid, it is only a matter of time before it’s finished. Northeast, along the river Bregalnica, lies the small mining city of Makedonska Kamenica (22km), and furthermore, Kochani (48km) and the capital of Macedonia, Skopje (164km). Unofficial scientific evidence, suggests that, the city had 4 names in the past. In the time of the Byzantine Empire, the city bore the name of Vasilevo, by the Byzantine Emperor Vasilie the Second. The second name, by which it was known is Tsarevo Selo in the 14 century, when it is mentioned in a decree by Emperor Dushan in the year 1347. With this decree, the Emperor Dushan gave a large piece of the territory of eastern Macedonia, especially the Pijanec region, to the Zletovo Bisphoric, and the names of Tsarevo Selo, Tsrkvenec, Trabotivishte, Gabrovo and Zvegor are mentioned in it. From further unofficial scientific evidence, we learn that in the time of the Turk Empire, the city bore the name of Sultania, in honor of the sultan Mahmud 2 the Conquerer, who in the 17 century, went through and rested in the Pijanec basin, and ordered a mosque built on the left bank of the river Bregalnica. Around the mosque, 100 houses were built and the old houses of Tsarevo Selo, built on the right bank of the river Bregalnica, were dislocated. In honor of the sultan, a mass conversion of faith was done, from Christianity to islam. This is known from the journals “Seyahatname” written by Evlija Celebi, the famous Turkish writer, who in 1667 went through Vinica and the Kocani Mountains, “and after 4 hours of travelling, we arrived in a village”. This village (Tsarevo Selo), Celebi has written, is mostly Islamic, along the hills of the mountain Golak, adorned with 100 houses and a beautiful mosque. In the year 1671, in the Pijanec basin, arrived the sultan Mahmud 4, who also ordered mass conversions of faith. The city of Delcevo, bears its current name from 1950 with a Decree from the Presidium of the People’s Assembly of People’s Republic of Macedonia, honoring the name of the famous ideologist of the Macedonian fight for freedom and independence, Gotse Delcev, who numerous times went through the Pijanec basin, and rested in this city. There are no conclusive proofs or scientific evidence, why Delcevo was called Tsarevo Selo in the past. A question is presented: Has this name endured through the ages, not only in verbal accounts, but also in written form and what is the reason and the background of this toponym? There are certain indications that the name honors a long lost king, who was probably buried in the numerous tombs, which can be seen today in the region of Delcevo. Out of the numerous tombs, only two have, so far, been explored, and in one of them a burial chariot, from the 4th century, was found, which is the only artefact from this era found in Macedonia, and is currently on display in the Archeological Museum of Macedonia, in Skopje. Until 2001, the two tombs have been only partially explored, but the question remains, whether these tombs hide the secret of the name Tsarevo Selo. 17.505 citizens live in the municipality of Delcevo, according to the last census of 2002, out of which, 11.536 live in the city of Delcevo, and rest in 21 villages around the city. The average density of the population is 42.5 citizens on a km2, and is below the Macedonian average of 78.8 citizens on a km2. The municipality of Delcevo consists of 7.163 households, with an average family of 3.1 79

(Yearly Statistics of RM, 2005). The birthrate of the population is 0.16, and is also below the Macedonian average of 0.48. The average age of the population is 36.8, , and the aging index is 0.414. According to the census of 1994, Delchevo has 17.726 citizens. This trend of decreasing the number of citizens, continues to this day, because in the last few years a lot of the population went to work in other foreign countries, the migration is ever increasing, and the mortality rate is higher than the rate of birth. In the city of Delchevo there are, 95.5% Macedonians, 3.3% Romas, 0.8% Turks, and other 0.1%. The city of Delchevo has a moderate eastern european continental climate, with an average temperature of 10,7 degrees C, and varies from -27C to +37C. The warmest month of the year is August with an average temperature of 21.6C, and the coldest is January, with an average of 0.1C. The spring is almost always colder than fall, and the average rainfall is 548mm. The environment is characterized by natural and ecological balance. The mild continental climate, the lush mountains of the basin of Pijanec, the clear mountain waters that enter the main river of Bregalnica, the demographical balance and low traffic intensity, contribute for a relative healthy environment. The climate conditions are ideal for various endemic species of plants, most common the so called Gabrovski Caj (Tea from Gabrovo) and rich wildlife on the mountains Golak and Vlaina, such as wild boars, wolves, does and rabitts. According to scientific evidence, the Pijanec basin is tectonic in nature. In the paleogenic period, the Pijanec basin was almost completely covered in water, but fierce tectonic movements caused the water to leak to the Kochani basin, and thus the Pijanec basin was made. The geographical positioning, hydrography and climate conditions, create ideal living conditions in Pijanec, since prehistoric times. This is evident from the numerous artifacts discovered in this region, that date from the eneolithic period (10.000 - 3.000 BC), the bronze age (2.400 - 1.200 BC), and the iron age (1.000 - 600 BC), but also from the Macedonian and Roman period. Those artifacts are now part of the Museum of Delchevo. This region alone, has over 40 tombs, which are partially researched those from the place called Studena Cheshma, the village Vetren, the village Virche, village Bigla, village Chiflik, Dramche and the archeological site Gradishte at the village of Grad. In 2007, the erosion of the earth has helped to find fossils and prehistoric animal tombs, that thrived in these parts, tens of millions of years ago, in the villages Stamer and Zvegor, Unfortunatelly the palentological digging is going very slow, and the erosion of the earth and the climate conditions are slowly destroying those fossil treasures. According to oral legends, the name of Pijanec, comes from the verb “pijam” (drink), because of the numerous plum trees, from which the locals make, the now famous Macedonian drink “rakija”. Since the locals had a habit of overdrinking this beverage, the region got its name from the local “Pijanici” (drunkards). There’s a second legend on the origin of the name Pijanec, that states that the name comes from the local plant Pijanec, that grew in the wheat fields, so locals consuming the wheat would also consume the plant, which has intoxicating effects. A third assumption is that, Pijanec got it’s name from a local tribe called Pajonci (Peons), and it is also assumed that Pijanec was populated by the Pajonic tribe - Mediti, that lived in these parts. There is also a theory that Pijanec got its name from the town of Pijanec that used to be populated in these parts long ago, but the scientific or material evidence is lacking. The name of Pijanec was first mentioned in a Diploma from the Byzantine Emperor Vasilij 2, Emperor from the Macedonian Dynasty that ruled the Byzantine for more than 100 years. Emperor, who waged bloody wars against King Samoil and his kingdom in Ohrid and Prespa, and managed to destroy the Samoil Kingdom with the battle of Belasica in 1014. Scientific evidence suggests that Pijanec was populated by various tribes in different period that mixed and assimilated each other. In the Tabula Pojtingerijana map is noted that east of Astibo (today Shtip) lied a station called Tranapura, and two towns, Harmonija and Zapara. It is assumed that these towns were in the Pijanec basin. Some scientists locate the city of Harmonija over the village of Grad, that houses the archeological locality , where in 2001, numerous artifacts from different eras were found. The city of Harmonija was characterized by their own money, which the population 80

made, and when Filip II of Macedon conquered this region, he came twice to restore order to the Pajonians. Once in 357 BC and the second time after the war with the Hittites in 339 BC. Filip II of Macedon and his son Alexander III of Macedon, continued to make their own coins here. After the Thracians, the Peonic tribe, Mediti also populated the Pijanec basin. After the conquering of Pijanec, this region was part of Macedonia, and after the fall of the Macedonian kingdom, the Romans divided this basin in 4 regions. Pijanec was under Roman rule until 395 BC, and after that, for more than 8 centuries under Byzantine rule. Although there are numerous dilemmas, like, are the Slavic tribes indigenous to this region, history still believes that they came from behind the Karpati Mountains. This thesis still stands to be confirmed or denied in the years to come. So far, theory suggests that, Pijanec was populated by the Slavic tribe Strumjani, named for the river Struma in Pirin Macedonia. Others believe that Pijanec was populated by a tribe called Smoljani in 6 and 7 century. With the coming of the Slavs in Pijanec, it is assumed that the Slamic entity was dominating, and indigenous people were either killed or assimilated. Beside the assimilation, the Slavs also changed the toponyms, which endured to this day like (Bregalnica, Zelevica, Turishnica, Gabrovchica, Zvegorchica, Gabrovo, Zvegor, Trabotivishte, Razlovci, Virche, Vetren, Golak, Siva Kobila, Vlaina and others.) Although the Slavs were organized in, so called, Sklavinii, the Pijanec Slavs entered the Strimonian Sklavinija, that existed as an independent region until the beginning of the 9th century. The contunious war efforts of the Byzantine warriors against the Strumjani, contributes to the fact. At the beginning of the 9th century, Pijanec, was under constant attack from Bulgarian warriors, who were in war with the Byzantine Empire. In order to counter that, the Byzantine Empire populated this area with men and women from Little Asia. According to the Legend of Grigorij Dekapolit, in which the uprising of the Slavs in the region of todays Solun in 836/7 against the Byzantines, the Sklavinii from that region still existed independently, before they fell under Byzantine or Bulgarian rule. The Bulgarian war effort in this region, began since the time of the Bulgarian Han â&#x20AC;&#x201C; Krum. Some historians believe that the Bulgarian war effort on Pijanec started with the occupation of Sofija in 809. Pijanec, during the 9th century was under constant attack from the Bulgarian military. To counter those attacks, and to gain the sympathy of the Slav population, the Byzantines put Slavs to govern their parts in Pijanec. The proof of that is found in the appointment of Metodij, an educated Slav, and son of a famous Byzantine dignitary from Solun in the year 845, to govern the Bregalnica region. This is further confirmed from the Legends of St Kiril, Legend of Kliment Ohridski, Panonian Legends, and other apocryphi and church testimonials. In the Legend of Kiril it is said thathis broither Metodij, was appointed Prince of a Slavic region, along the river Bregalnica. St. Kiril, before he went on his mission to the Hazari and Saracens, came to his brother Metodij in Pijanec and christened over 10.000 Slavs and wrote numerous books in Slavic. The locals still tell the legend of the Holy Water and ascetic cave of St Kiril, on the right bank of the river Bregalnica, near the villages Razlovci and Trabotivishte, where he supposedly created the first Slavic alphabet â&#x20AC;&#x201C; Glagolica. So far, this location, and the location of the city of Raven, the seat of the Bregalnica princely, has eluded even the most tenacious historians. There are some assumptions that the city is located near the village of Trabotibvishte, or along the river Ravna reka near the city of Pehchevo. At the archeological sites called Gromadi in Gorno Pole, near the village of Razlovci, numerous stone walls and houses were found, cobblestoned streets, and ruins of an old church and numerous graves, that may be from the lost city. This region is naturally fortified, surrounded by an impassable ravine of the river Bregalnica, as well as high hills from 3 sides, and from the 4th thereâ&#x20AC;&#x2122;s an impassable swamp. All these material evidence indicate that the region called Gramadi in the upper area of the village of Razlovci, is actually the lost city of Raven. The area is called Gramadi, due to the numerous piles of stones and it is believed that it was populated until the 19th century, but the reason for abandoning it, is still unknown. Even today, there can be seen ruins of an old settlement and an old church, named St Nikola. The numerous artifacts found in this region, coins from 6th century and various household objects, tell us that it is an older settlement. 81

There is little to no written evidence of the holy brothers, Kiril and Metodij, visiting Pijanec, although it is believed that Metodij stayed in this region for more than 10 years. Were they destroyed or still kept locked up in the secret vaults in Bulgaria or Greece, in which there are written evidence and artifacts about events and/or people, and relevant evidence that don’t correspond to their nationalistic interests and assimilatory politics through the ages. On the other hand, numerous falsified documents and artifacts are published that negate the true history, in order to misuse the historical facts. In this context, we can mention the Apocrypha in science, called Solunian Legend that was born during the so called Second Bulgarian Empire in the 12th century. This Apocrypha has been rewritten 4 times, Sofian and Tikveshian in 16 century, and Trnovian and Konstantine’s in 1967, published in Bulgaria by historian Angelov. In this legend it is written about Kiril from Kapadokija, todays Turkey, and it states: “I was born in Kapadokija, and studied in Damask. Once when I was in the Alexandrian patriarchy, I heard a voice coming from the altar that said, Kiril, go to the big country, among the Slavic people – also called Bulgarians, because God determined them and you must christen them. I became saddened because I didn’t know where this Bulgarian Empire was. Then I went to Cyprus, but even there I didn’t learn anything and I wanted to come back. But I was afraid of being like the prophet Iona, and I went to Cretes. There they told me to come to Solun, where the people told me that Bulgarians are cannibals and would eat me alive. Then I went out to the market and heard Bulgarians talking and I was afraid, like I was in hell and darkness. And one day in holy Sunday, I went out of the church and sat on the marble, saddened. Then I saw a dove carrying 32 olive branches. It threw them in my lap and I hid them under my robes and went inside. Then, the branches hid deep in my body, and I forgot the Greek language. Everyone was talking to me, but I didn’t understand a word. Then everybody came and wondered. The Bulgarians also heard about me. So they waged wars with Solun and called, Give us the man that God sent, and they gave me. The Bulgarians took me to the town of Raven on the river of Bregalnica. I created 32 letters of the alphabet for them. I taught them a little and they achieved so much.” In this quoted text it is clearly seen that it is a forgery that Bulgarian historians use to tell us that Kiril and Metodij were Bulgarians. Further proof are the 4 aforementioned rewrites of the Apocrypha. In one the solunian bishop Iona is mentioned to have lived in the 7th century, way before the holy brothers. Also in other texts, the dove is a bird and in another is a raven. In yet another, there are 35 branches and not 32 and other inconsistencies. According to such “historical facts” the Bulgarian historians construct half-truths that have nothing to do with the lives and works of the holy brothers. But the historic facts state otherwise. Namely, in the Bulgarian historiography, lies hidden the historic fact about the bloody battle under the walls of Raven, among the Bulgarian Prince Presijan and Metodij. As a borderline region of the Byzantine Epimre, the Bulgarian Lords waged wars in these areas, in order to expand the Bulgarian Empire. It is a historic fact that the holy brothers were in war with the Bulgarian Empire. Presijan went with his army towards the Bregalnica Princely, which was in the way of their war journey to Solun. The decisive battle was held under the city walls of Raven, where Metodij, defeated the Bulgarian army, killing Presijan and his 7 sons in 852. This fact aside, the Bulgarians were christened in the year 865, not by the Holy Brothers, because they went on their Morava Mission in 863 and were in Moravia, todays Czech Republic, but by the Byzantine patriarch Fotij, who christened the Bulgarian Prince Boris, who choose the name Mihail, then resigned the throne and went in a monastery. Evidence that, another pair of Holy Brothers, visited Pijanec, St Kliment and Naum, is found in the Legend of Kliment Ohridski, which is believed to have been written by Kliment’s brother Metodij. The Bregalnica region is also connected with the teachings of one of the Holy Brothers’ students, Konstantin Bregalnichki. During the Ohrid Literary School in Western Macedonia, in Eastern Macedonia was one of the students of St Kliment and Naum, Konstantin Prezviter, who became a bishop. In 893 he wrote the famous “Pouchitelno Evangelie” that contains 51 poems of joy of happiness, that the Slavs got the gospels in their language. In Pijanec, after the advent of Christianity, were built many churches, according to some sources, over 30, only in the village Razlovci, there are more than 6 churches, and many places are 82

named Crkvishte, but there is a village called – Crkvenac. Apart from the fortified city in Raven, the Bregalnica principality as border area towards the former Bulgarian state were raised growing number of fortifications, on strategic points in order to protect and defend the territory and population of the principality from Bulgaria incursions. Even today there are remains of these defensive fortifications - ramparts-city locations, in: Crkvenec-Manastirec village, Zvegor - Big and Small Gradiste on the left bank of the gorge Zvegorska river, Gradiste scale in s.Grad, Gradiste in s.Virche, Branigrad in s.Istevnik, Loshan town of Mount Golak near s.Razlovci in the village Dramche in village Bigla and others. Despite the strong resistance and bloody clashes of residents Pijanec and Byzantine state which was at that time relatively weakened, Pijanec was finally captured by Bulgarians in 855 by Boris Khan. Pijanec under Bulgarian occupation during the First Bulgarian Kingdom remained until 969, when the uprising began the sons of Prince Nicholas komitopolite David, Moses, Aaron and Samuel, against the Bulgarian Empire and Bulgarian authorities. This uprising was preceded and this movement in these parts, named after the priest Bogomil, started as an anti-feudal and anti-church discontent and resistance of discontent Slavic population from the power of the Bulgarian state. That this movement and Bogomilism thrived in these parts, according to some historians, are the toponyms: s.Eremija, s.Nedokrshtenica, Babunski neighborhoods and more as well as some rituals associated with it. Primarily to maintain the religious ceremonies not in churches, but in some old wood, stone and other natural objects, and giving attendees bread, wheat and other food products, with the singing of religious and folk songs, which is especially practiced is massive until the second half of the 20th century, especially in the villages Zvegor on the hill “Krstot” then in the village hole in Big oak, s.Bigla, s.Dramche and elsewhere, but some places like in the village Zvegor, church rites are kept to this day, known by locals as “new church”. The uprising against the Bulgarian occupation, led by four “Komitopuli”, the population of Pijanec actively engaged and has accepted from the beginning, and after the uprising of the Macedonian state or Samuil, Pijanec becomes an integral part of it. Proof of that is the “Chronicle of John Skilitsa” saying “Komitopulot Aaron until his murder by his brother Samuel in 976 lived near Rametanica, along with the entire family.” Historians believe that the toponym Rametica is actually Razmetica River, a tributary of the Danube and German located near modern-day Kyustendil and Dupnitsa in Bulgaria, the place called “Tsarichina” and there was built a palace of Aaron, and, Aron’s murder is exactly what happened there. Therefore, until the murder of Aaron Pijanec was ruled by Aaron. Within the Macedonian state – Samoil’s kingdom, Pijanec remained there until 1018, when it finally falls again under Byzantine rule. The question is what was the cause or reason for today Delchevo then to be known as the toponym - Vasilevo.It is believed that the place is named after Emperor Basil 2 of the Macedonian dynasty emperors of the Byzantine throne, or by BasileusEmperor-King Greek and remained until the time when Pijanec remained one under the rule of tsar Dusan, where in the Charter of 1347 they mention the name - Tsarevo village. In the written historical documents, after the collapse of Samoil’s empire, as evidence that Pijanec was again under the rule of Byzantium, and that Pijanec mentioned as a place connected to Maleshevo-Morodvis area, is the charter of Emperor Basil 2, issued on May 20, 1020 year which determine the number of pairs of clergy and bishops. The charter, Basil 2 orders the bishop Morodvis, which fall under: Kozjak Slavishte Zletovo, Lukovica, Pijanec and Maleshevo, be allowed to have 15 fields and 15 pairs – plowing fields. Pijanec during Byzantine rule was located within the Morozdvishkata Bishopric. After the fall under Byzantine rule, they introduced feudalism, i.e. fields were seized by the Emperor from the people and divided by the Byzantine nobility and warriors - feudal lords or fertile fields and rich forests were given to the church authorities and became an integral part of church estate of Bishop, and the people were transformed into peasant farmers without land and property. Cruel feudal exploitation in Macedonia have been the cause and occasion to organize armed resistance and rebellions by enslaved population, which grew into a strong and large uprisings of which were particularly significant uprising of the people of Macedonia, headed by Peter Delyan in 1040/1041 years and 83

George Vojtech in the 1072/1073 year. Whether any share of the population of Pijanec in these uprisings that ended in failure, i.e. Byzantineâ&#x20AC;&#x2122;s bloody suppression of them, and what their reflection in Pijanec and whether and how this region was involved in them and the consequences for their suffocation, is still unknown. At the end of the 11th century entered the Macedonian Normans and then the armies of the medieval Serbian state Duklja and Raska. In the late 11th and mid-12th century through Macedonia passed the armies of the First and Second Crusade, but went far north of Pijanec, but since the late 12th century, during the Third Crusade led by Frederick 1 Barbarossa, the Crusaders passed north of Pijanec but one part of the army led by Frederick from Perge led his march through Pijanec. As a result of 3 crusades, but especially because of societal and political conditions in the weakened Byzantine Empire and the capture of Constantinople by the Crusaders in their 4th march, in 1204, and its fragmentation into multiple vassal states, contributed to a significant strengthening of the Bulgarian and Serbian state. Taking the difficult and chaotic situation in Byzantine, Bulgarian Kaloyan Khan in 1203 again extended the Bulgarian state, taking the north and much of western Macedonia. So for the second time, Pijanec falls under Bulgarian rule, and is part of the Bulgarian state. But it lasted a very short time, because after the murder of Kaloyan in 1207 Union and the Bulgarian throne began dynastic struggles and independence of some feudal lords, who did not obey the Bulgarian throne and independence. According to historical sources, Pijanec had been part of the area which ruled feudal Strez, then ruler Alexius Slav until 1230 after the Battle of Klokotnitsa Pijanec again falls completely under Bulgarian rule. Pijanec was within the Bulgarian state till the year 1241 when under the influence of penetration of the Mongols, the Bulgarian state weakens and Pijanec falls again under Byzantine rule within the so called Nikejska state, headed by John 3 Vatatzes. After the death of Vatatzes in 1254 his successors failed to preserve power in Macedonia, and to prevent the penetration of Serbian King Uros 1, which led the charge to conquer the territory of Macedonia, which were part of the state but only Nikkei briefly, because Michael Palaeologus, Byzantine emperor in the year 1261 after the battle of Bitola, finally managed to restore the Byzantine Empire. Byzantium established on the entire territory of Macedonia and the Pijanec that government lasted until 1282. After the death of Michael Palaeologus in 1282 who was the last Byzantine ruler of the territory of Pijanec, Rooms Serb incursions into the territory of Macedonia, under the leadership of King Uros 2nd Especially the Serb penetration in Macedonia at the time of King Milutin in 1282 year when occupied the city of Skopje and Sheep box and Zletovo Pijanec. For this data source gives Serbian Archbishop Danilo 2, he wrote that â&#x20AC;&#x153;Milutin with his army left in the state of the Greek (Byzantine) Empire, and first took them both nest with their cities and regions, the capital Skopje, then Mutton field Sletovo and Pijanec. All these countries have been given to the state of their country.â&#x20AC;? Serb occupation - power Pijanec remains until 1395 years. when after the death of the last ruler of Pijanec - Constantine Dejanovic who died as a Turkish vassal together with Mark King at the Battle of Rovinj - Romania in 1395 years. Vlach against Duke Mircea finally falls under the rule of Turks Seldzhuci. Macedonia under Turkish rule will remain for more than five centuries, from 1395 .So years until the First Balkan War in 1912. Early in the occupied territories, while the Ottomans to consolidate their power, and not to cause the local population and provide relative calm as he led his conquest wars north towards Europe, not downloaded reprisals and terror to the local population. But after establishing its authority in the conquered and occupied territories, terror became stronger. It was established timarsko - spahiski system of government. The land was confiscated from villagers, monasteries and churches and a Turkish dignitaries, AGI and chassis, and the villagers turned into slaves without any rights, ie ,, ,, Raja who has had to work on their land for a crust of bread. Of the population they were imposed severe and numerous taxes and charges, of which tax was najteshok ,, blood tax ,, t.e.odzemanje male Christian children and making them an elite army to Turkish Janissaries .Terorot on the population, especially rape and the killings were a daily occur84

rence. To increase the number of its podanoci Turkish sultans except immigration of Turks from Asia Minor continuously applied and Islamisation of the Christian-Macedonian population. The biggest and out most Islamisation in Macedonia and Pijanec, either during Sultan Suleiman the Magnificent in 1522 years. Sultan Mehmed and 4 in the second half of the 17th century. To be saved from the terrible terror, and to preserve the bare life and faith, the local population was forced to flee to shift from existing settlements in the valleys and fertile plains and away and settles in the higher mountain hills, where barely cultivating enduring infertile soils and storage of goods, because their fertile land was taken away and given to the Turkish agas and begs. The Turkish government has taken a territory divided the larger and smaller administrative units. Macedonia as a place name ceased to exist in other parts of the Balkans entered within the so-called Rumelia, and the area Pijanec Nahiya as a component of Kyustendil Sanjak. So as not to irritate the local Christian population, the Ottomans at the beginning of his reign allowed to continue work on the Ohrid Archbishopric, which existed until 1767 year. when it was banned by imperial decree uncanonically, and churches and monasteries in Macedonia remained one under the jurisdiction of the Serbian Patriarchate Cooker. In Pijanec local Christian population fleeing before Turkish mischief and terror deserted villages around fertile river Bregalnica and its tributaries and fled in the high hills of Osogovo mountains Vlaina and Golak, forming settlements scattered from several houses. In these settlements to maintain religious and religious activities were built several churches in the 15th and 16th centuries, many of which have been stored in churches and village Selnik village Dramche.Vo plain villages after the escape of the local population they were inhabited Turks from Asia Minor or Mohammedanism after its downfall Christian population, all existing churches were razurneti and burned, and in their place were built mosques. Especially on terror intensify the Christian population and became terrible and intolerable at a time of weakening of the Turkish government and military defeats suffered. Specific scientific knowledge for the life of the local Christian population in the first few centuries of Turkish rule there is very little, the data of Turkish tax knigi.t.n.defteri in which the Turkish authorities conducted a written record of how the local Christian population had to give tribute to the Sultan. These defters villagers were written Slavic names and name of the person and the name of his father. Also in these defters were enrolled and all land holdings. So land holdings that owned the Christian population, called Bashtini while Turkish properties were named Tchiflitsi .Surov terror against the local Christian population led during the 17th century, not only in the Austro-Turkish war and bloody stew Karposhevo uprising of 1689 but 2 they Serbian uprisings, and the Greek uprising in the early 19th century when it formed the Serbian and Greek state. How was weaker central Turkish government the stronger was the terror of Turkish robbersâ&#x20AC;&#x2122; gangs etc. ,, ,, Krdzhalii that locals called them crooks belodenski ,, ,, or ,, ,, ajti. Compiled by more robbers, these gangs entered into settlements with the Christian population, and doing horrible crimes, killing, raping and looting without mercy. To protect the Christian population of these robbers Turkish authorities were forced to build stone towers which housed the Turkish soldiers and policemen .Takvi towers were built in the village of Crkvenac, Gabrovo Village and near the village of Tsarevo. A witness to the charter of Rumeli governor to kadi in Stip 1803 god.so ordering closure approaches entered the area where the robbersâ&#x20AC;&#x2122; gangs. To defend themselves from these terrible mischief and terror, the Christian population was forced to defend and resist, first individually and then organizing t.n.ajduchki bands. Especially banditry was strengthened in the second half of the 19th century and was developed in Ilio -Pijanechkiot end. Famous outlaws in this region are Stoimen Istevnik the village, which was Barjaktar the detachment of Duke Ilo Markov (known as grandfather Ilo Ilio) and acted in Ilio-Pijanec end, then Traian Lazo monkeys s.Dramche Risto (Jabir) of Razlovci village and from village Stamenko Mitsov Ochipala, and Nicholas Lazo Turchinski Tsonev village Crkvenac. During the Serbian occupation of the area Pijanec according to historical sources, first ruledruler Duke Hrelja, and after his death ruler John Oliver and finally Pijanec was under the brothers Dejanovic. During the Serbian occupation in Pijanec they had established feudal system under which the population was in charge of the ruler to give sootvetni taxes. Administratively, Pijanec 85

military -administrativno was organized as regions, and during the reign of Tsar Dusan, was granted the status of county, headed by Zupan. The church plan under the rule of Tsar Dusan, Pijanec remained one under the jurisdiction of the Zletovo Episcopate, and were built several churches and monasteries in the settlements: s.Selnik, s.Crkvenec, s.Dramche -Sharena church s.Iliovo etc. most notably was the church of St George in the village Grad. Socio political situation in the 19th century, filled with revolutionary changes, recognition and formation of national identity and the formation of leaders of ethnic groups and nations, there were reflections in the Balkans, the creation of national states of Serbs, Greeks and Bulgarians. Influenced & H uprising, the population of Pijanec, not being able to bear the Turkish atrocities and terror, poturchuvanjeto, numerous duties and terror awn Turkish landowners and begs their revolt except haiduk as individual resistance started and organized resistance expressed through organized uprising of Macedonia against the Turks, known in history as Razlovci First Macedonian insurrection or rebellion. Leaders of the uprising were pop Stoyan from the village Razlovci and his son-youngest daughter, Dimitar Pop Georgiev Berovski from the town. The uprising was not spontaneous and locally but organized and were actions taken uprising cover more areas and territories of Macedonia, and are organized and prepared for the simultaneous lifting of the uprising not only Pijanec but in Males, Strumica, Kocani, Radovis, Stip, Melnik, Petrich and others. According to the memoirs of the son of Stojan pop, pop Kostadin Stoyanov ,, 30 god.nanazad -Istoriski records first Macedonian uprising in 1876. ,, Issued in Kyustendil in 1903. Dimitar Georgiev who pop in 1875. year .Of located in Thessaloniki, and to provide arms to the rebels asked the pop Stoyan send his son Kostadin Thessaloniki to sell all his cattle, but of the livestock of pop Stoyan. so Kostadin cattle enclosure, two cargo oil and hides. Kitten with Karchov went to Thessalonica. For three months the money was procured greater number of handguns, rifles and ammunition and horse borrowed from a merchant Pijanec, who has promised that the horse will return in Razlovci through Belasitza Malesevo mountains after many problems because of Belasitsa their horse died, brought weapons and ammunition in the village Razlovci in April 1876. In Thessaloniki by teachers and grandmother Sunday and daughter Stanislava KARAIVANOVA any embroidered flag of rebellion. The yellow silk was basically exported Fire (Red Lion) without crown and flag read ,, Macedonia ,,. Later were added and two red ribbons on which were inscribed the words become ,, you ,, who released him at least with Berovski themselves. For successfully organizing the uprising, pop Stoyan villagers from the village Razlovci to prevent the Turks come to Razlovci village, which was purely Macedonian village without a single Muslim to not disclose preparations for the uprising, paid tax -Desetok Turks advance. Also the leader of the uprising pop Dimitar Georgiev Berovski who had military experience and due to participation in battles for liberation of Belgrade from the Turks held a meeting-consultation in April at the cottage his grandfather pop Stoyan -Kaladzherdzhevo in the locality, near the village Razlovci. This preparatory consultation with the villagers Razlovci, Berovski among other things proposed and operational plan for the organization of the uprising, visiting several areas in order, rebellion and the rebels to be prepared for simultaneous lifting of the uprising in all areas. Under the plan, the rebels initially supposed to take, countryside Tsarevo village Pijanec and Berovo Males, where there were fewer Turks, and then attack the village Pehchevo, where at that time was located mudurlukot - the administrative seat of Turks Males and Pijanec, but there was a police station and a military garrison. Dimitar Pop Georgiev on tour of several villages and fields, May 7, 1876 has scheduled a second counseling cottage dedomu in Kaladzherdzhevo, which should be discussed and debated for simultaneous lifting of the uprising in order to yield the Turkish army and irregulars, and any analysis of the status of weapons, the number of rebels who would participate in the uprising and how to organize and protect the population. While counseling was in progress, and other Berovski the conference were informed that in the village Razlovci evening suddenly arrived Turkish tapidzhii (tax collectors) Kyustendil several policemen police officers, but also notorious -Aliman Turk, who attacked Christian girls and women cymbal various other crimes against peasants not only in Razlovci but also in other villages, where he was Padar (Pole). According to the memoirs of the son of Stojan pop Kostadin, once pop Stoyan 86

spoke with Alim, saying ,, How long will attack and will give birth to girls and women from it ,,?! Alim brazenly and impudently replied ,, Until your daughter was born and Father ,,! The sudden emergence of the Turks - tapidzhii village Razlovci although prematurely tax was paid, he urged the villagers to come and take their titles solutions for tax .Istotaka, they are threatened and that will burn the village and will sow the barley, as and that he would arrest a dozen richer peasants and take them to jail in Tsarevo village, but will caught a Turk and two girls from the village. Berovski and others suspected that the Turks have found that preparing uprising and decided although the preparations were not yet completed the uprising in other areas and in Pijanec still decided to start the uprising. Another evening of May 7 were prepared about 60 insurgents and at dawn divided into groups and set an ambush waiting to dawn and attacked the Turks in the village that housed the quarters in different houses. Rebels led by Berovski on 8 May 1876. morning, they attacked the Turks in the village. Unfortunately the evening of May 7 Turks captured Nico pop Atanasov, a cousin of pop Stoyan from the village Istevnik, who with his brother Stoil went to join vostanicite.No unfortunately insurgents mistakenly kill Nico, and severely wound Turk Alim, with the help of Jordana grandmother hid in the basement of her house. Nico kodzhobashijata wife, Zlata, who was a good friend of Alim when she saw the shooting of Alim, began to wail and cry loudly and warned the Turks who were in their house. One of the Turks who slaughtered sheep in the yard was killed, but the other two Turks fled the house and hid kodzhobashijata and Nico helped to pull through the ceiling of the house and flee to the bridge of the river Bregalnica. When they saw that the bridge was occupied by the rebels, crossed the river was very swollen and fled in the direction of Trabotishte and Tsarevo Selo. The rebels were informed that the house of kodzhobashijata Nico still hiding tapidzhijata from Kyustendil Jusref and they did not surrender, the rebels set fire to the house and when the door appeared Jusref was killed and Atanas tzintzi cut his head. The same fate befell and Alim who did not want to surrender and burned alive in the house. Villagers who attended those events were scared and in panic fearing revenge from the Turks. To encourage and humble peasants, pop Stoyan ordered his son Kostadin to burn his house inn and the village square. After lunch, the rebels on the pretext Berovski unfurled a banner headed for Males in order to raise the population in Males uprising. But occurred feud between the rebels, because some like to go for Males, and Cone Spasov proposed rebels to share and one half of the band remain in village Razlovci to protect the village .So a part of the insurgents remained in Razlovci, Berovski with pop Stoyan part of insurgents from 30-40 people riding horses went to the nearest village maleshevsko MitraĹĄinci. At the entrance to the village, left guard and rushed to the house of Stojan pop Mitrashinski. But in his house at the time were two Turks Pehcevo, which, when seen rebels began shooting at them. The rebels responded with fire and started a gunfight .Turcite hid in the house and although the rebels, calling them by name because they knew Osman Kadic and Dervis Ali to surrender, they refused, prompting the rebels set fire to the house .Turcite tried to escape from fire but were both killed by one who personally killed pop Stoyan. During the duration of the shooting guards Berovski laid at the entrance of the village retreated, and crash near MitraĹĄinci, she crossed the Turkish detachment of policemen led by Pehchevo bulukbashijata Ishmael. When I heard the shots and smoke from the burning house, immediately went to the village, and because the guards withdrew, they were surprised by the rebels and started fighting which lasted 5 hours. In the battle they killed 7 policemen, but there were 4 wounded insurgents, including Berovski .He was wounded in the head above the right ear, but not the bullet entered the skull and the Berovski managed to remove the bullet. Other insurgents from the squad after he prevrzale wound Berovski they took a horse and went to Malesevo mountains. However wounding of Berovski negatively affected the morale of the rebels, who retreated to the mountains and failed to link up with insurgents Malesevo which about 300 people were trained in arms to join the insurgents. Takada this unfortunate turn of events, uncoordinated action and discord among the rebels, as well as Turkeyâ&#x20AC;&#x2122;s large army that passed through this area on their way to Serbia and Herzegovina contributed to the collapse of the uprising at the very beginning. The rebels split into smaller groups scattered in Malesevo mountains, easier to hide from Turkish armies. At the same time, the Turkish government in Tsarevo village and Pehchevo, and Turkish popula87

tion from neighboring villages were informed about the event in the village Razlovci Turks who fled Razlovci, not waiting to get involved in fighting the army and police Pehchevo immediately naoruzhalo and went Razlovci towards the village. The villagers of village Razlovci tried to defend the village from the Turkish army, the army and police, but despite heroic resistance along with much of the local population withdrew from the village in the direction of Mount Golak and Maleshevki mountains. Turks ferociously sanctified the population failed to leave the village along with the rebels .On May 9, fight bashibozukot killed 12 villagers, rebels, including two women, and murderer was slain elder Risto Hojo .Svirepo were tortured and shot Nico Kodzhobashijata, Stoimen Qajar and others. The tragedy enough, the population fled to the mountains, it was prepared for a long stay, and although the weather was almost the middle of spring, snow rained. In such conditions of the population has not been involved in the fighting, counting the mercy of the Turks returned to the village. Turks against the population acted very cruelly and retaliatory .Zarobenite peasants who were captured or surrendered, they brought with them to the village of Tsarevo. Along the way they were sadistically tortured with hot irons, and Atanas tzintzi which he cut off the head of tapidzhijata Jusref and George saddler were cruelly burned their bodies with hot irons, and before being slaughtered were cut off ears and noses, and George saddler burned his tongue. Then cut into pieces and left on the road as an example and intimidate the population, and some were taken to the prison in Kyustendil and were sentenced to substantial prison sentences. The village was burned and oplachkano. She oplachkana and the church in the village, and were taken by the numerous flocks of villagers. The rebels split into smaller groups scattered in huts Malesevo mountains and wounded Berovski with some of the squad after a successful recovery, abandoned Malesevo mountains fleeing the Turkish armies and moved to Melnik and Struma, where after 2 years in 1878. He was appointed Chief of Staff of the Second Macedonian uprising, known as the Kresna Uprising, after the village of Kresna Pirin Macedonia. To destroy the rebels Turks ordered all farmers to take down the flocks from the mountains in order to starve the rebels. Pop Stojan hiding after several weeks, according to the memoirs of his son Kostadin along with Cote Karchov rushed to the Rila monastery and its abbot Panteleimon was his friend. But upon entering the monastery, he failed to come to the abbot, because one of the monks in the monastery was paid Turkish snitch, pop Stoyan recognized and did not want to let the igumenot.Raspravijata between pop and Stojan monk that took place high tone to the attention of the Turkish policemen who were in the monastery and after that the monk told that this man is pop Stoyan Razlog and guards during the search and found his priestly hat. To the Turks can not recognize, at the beginning of organizing the uprising, pop Stoyan ordered his Portrait- fresco which was located painted on a wall inside the church ,, Constantine and Empress Helena in the village ,, Razlovci as one of the four founders the church, to be covered with mortar. (This portrait covered with plaster existed in the church until the celebration of the 100th anniversary of Razlog Uprising, when the experts from the Museum of Macedonia, the plaster was finally removed and the portrait was restored) Turks imprisoned pop Stoyan in a cell in the monastery, in order to take him in Kyustendil recognition, because already in prison in Kyustendil there was a large group of over 60 villagers Razlovci awaiting trial, including the entire family of pop Stojan. Pop Stoyan tried to beg his friend abbot to release during the night, but all his pleas were to no avail, because the abbot feared revenge on the Turks will be bloody and cruel and that will surely fire and destroyed the monastery, and I will kill all the monks. Promised pop Stoyan that when Turkish policemen will lead down the road to Kyustendil, Dupnitsa will organize the ambush that will kill Turks and relieve pop Stoyan. But pop Stoyan doubted the plan of the abbot and when the third day, the guards showed up with a rope and pointed guns at the door of the cell and saw the hopeless situation under the pretext that he had forgotten his cloak in the cell, a revolver which in prtresot Turks failed to find hidden in his pants bechvi, he fired a bullet into glavata.Taka with heroic death ends the life of pop Stoyan, the leader of the first Macedonian national liberation uprising tn.Razlovechko uprising with his daughter-in-law for Dimitar pop Georgiev -Berovski .For Macedonian historiography Unfortunately, little attention is paid to know about this heroic character who applied their lives on the altar of freedom, national liberation of the Macedonian people. So far, unfortunately, not yet discovered the tomb where lies this bright character of the Macedonian worldview, and the data for his heroic 88

death, taken from the memoirs of his son Kostadin published in Kyustendil in 1903. Macedonian people and state remain debtors to shed light on the case of this hero and patriot who in his national - revolutionary fervor, sacrificed their lives and the lives of his family and property from which popadijata -women pop Stoyan two wives, two daughters , grandchildren and other close relatives were captured by the Turks and taken to Kyustendil and closed. They were sentenced to heavy fines and prison only thanks to pressure on the Turkish authorities of the European Commission, and after 5 months were pardoned and released. Descendants of pop Stoyan still live in Kyustendil, and his nephew who was named after his grandfather Stojan attended the celebration of the 100th anniversary of the uprising and the unveiling of the portrait of his grandfather in 1976. Union and the church in the village Razlovci. Apart from the portrait in the church in the village Razlovci so far in his honor no one memorial monument and so on. and injustice that must and should be corrected as soon as possible. With the death of pop Stoyan and suppression in blood the uprising was not the end of the freedom-loving intentions and efforts of the Macedonian marod national liberation, which continued continuously to finally find and target with many sacrifices and blood to achieve the creation of an independent and independent Macedonia. Dimitar Pop Georgiev - Berovski after the shooting in the village MitraĹĄinci the beginning of the uprising not ceased his revolutionary activities. After recovering with his company he walked the mountains and Malesevo Pijanec and Pirin Macedonia along the Struma River in Melnik, where his regiment had fought with the Turks, the village Stimnjach in Porojska. His regiment that more grew with an influx of new fighters, had fought constantly in the background - the rear of the Turkish army, which in 1877 first at war with Serbia, and then with Russia in 1878 .Borbite took place mainly in the mountains and Osogovo Pijanec in ravines and roads by retreating Turkish army, of which the major struggles are those Razlovci village, Wide dol village of Kresna. Despite the suppression of the uprising in blood and with a terrible vengeance and terror by the Turkish authorities and the army, free spirit of the Macedonian people for national liberation stopped. Under Duke Ilya Markov-Maleshevski several hundred Macedonians Males and Pijanec, took part in the Serbo-Turkish war was fought in Serbia in 1876 by the Union and the Serbs, and many of them took part as volunteers in Russo Turkish war 1876-1878 years. At the beginning of 1878. Russian armies released Kyustendil city which is distant few kilometers from Pijanec and Barely 40 km from the village of Tsarevo. Macedonian people from Pijanec, Males, Pirin part of Macedonia and all of Macedonia had high hopes the Russian armies who were winning the Turkish army on all fronts, we will liberate Macedonia, or in a pinch, at least in North-Eastern parts of Macedonia, under pressure of great powers Austria-Hungary, Germany, Great Britain, was prevented Russian conquest and influence in the Balkans and interim peace concluded on 19 January 1878 in Edirne, fighting disrupted. The peace treaty between Russia and Turkey was signed on March 3 at San Stefano, which tsarist Russia to strengthen its influence in the Balkans, using the heavy military defeat of Turkey, tried to form its vassal state in the Balkans. With the San Stefano agreement was envisaged in the newly created country of Bulgaria, except territories conquered by Russian troops to enter and Macedonia, and a large part of Albania or Bulgarian state should stretch from the Black Sea to the Adriatic. But this agreement and this idea and attempt of Russia to secure its influence in the Balkans and finally exiting the Mediterranean, was not accepted by the major powers Takada San Stefano remained a dead letter on paper, because Austria-Hungary and Germany had the same intentions and ideas, which was scheduled and held a peace conference in Berlin from June 13 to July 13, 1878 .The years that despite attempts by the Macedonian people to be formed independent Macedonian state, this idea despite the participation of a large number of Macedonians participated in the fighting on the side of Russia, though not very successful. The limit that was set at the peace conference in Berlin, and which stretched along the ridges of mountains Osogovo and Vlaina and then descends to the river Struma passes near the village Kocharinovo in Pirin Macedonia remained until the First Balkan War in 1912. But although Russian troops completed their combat activities with the capture of Kyustendil and their further progress towards Pijanec and Eastern Macedonia were halted, flaming libertarian spirit of the people of Pijanec started with Razlog Uprising is not forgotten and population Pijanec 89

had high hopes that they themselves without the help of Russian troops to liberate Pijanec Although fighting with interim peace deal in Edirne stopped on all fronts, Ilya Markov-Maleshevski without the approval of the Russian command in Kyustendil, a detachment of its fighters 5 Â° 4 February 1878 .navlegol in Pijanec and stranded in the village Vetren-Crkvenac, at the border. Old outlaw who knew personally Bulukbashijata village of Gabrovo Brzev Mustafa, told him to come to the mountain village of Vetren to see. Brzev responded to the call and arrived at the meeting, among other Brzev Duke asked, to tell the Turks Pijanec to surrender their arms, otherwise he will gather strength .Turcite answered the call of the commander, the collected weapons of the Turkish population from Pijanec and took him to Lower Crkvenac .Kaj Duke Ilo Markov came and conquered the famous Pijanec wrongdoing bandit who terrorized the population of Pijanec, Suljo Zvegor from the village, who was angry opponent Ilya Markov. At the invitation of Duke in Pijanec he came and joined him and Dimitar Pop Georgiev - Berovski with his regiment. Band of Ilo Markov had among other fighters and a growing number of fighters Pijanec, the most famous were Stoimen the village Istevnik who was a barjaktar squad, then Traian Lazo monkeys Dramche Risto Jabir from the village Razlovci, Stamenko Mitsov of Ochipala Nikola Turchinski Lazo Tsonev Crkvenac and others. Both bands cruising villages in Pijanec managed to collect most of the weapons of the Turkish population, but without bloodshed and violence towards him. And not only collected weapons, but Duke Ilo Maleshevski with Berovski nedozvolile and prevent any retaliation and vengeance, the Macedonian on the Turkish population. Following the example of the national government formed in Kyustendil, with Hristo Venilarchev that the appeal of the population Pijanec, sent interim Russian Governor of Kyustendil - Savoyard, in order to prevent revenge, robbery and Sissy .To restore order and peace Pijanec is formed on 4 February 1878. administrative -police popular government. At the head of each rural local governments was charming local village elder-mayor and the center of the administrative and police authorities in Pijanec, any particular Tsarevo village. Was formed Provisional Authority-government etc. ,, ,, Government of povidni residents Pijanec, which also 6 Macedonians, Turks entered and 3, as follows: ,, For President - Ivanco pop Ivanov (under Constantine pop Stoyanov - Ikonomov according to personal memories - memoirs of Hristo M. ,, short Kiselicki freedom of Tsarevo and village of Gorno Dzhumajsko in 1878 ,, issued on November 20, 1935 Union and Kyustendil) and members Dimitar Boyadzhiev Duty Kiselicki Angel Chipev Anastas Ivanov Mane Stipski amide Kadi Mehmet Sulev and Suleiman Grcev. Government - Interim National Government first established an administrative authority in all villages Pijanec, but formed and mixed police group of 10 people, Macedonians and Turks who themselves bought weapons and clothes and that breast carried the badge of aluminum which stood letter ,, Q ,, (police). The head of police was appointed Duty Petrovski bakery of Tsarevo Selo. This interim government is particularly committed to maintain order and peace among the population, but also for providing existential problems of the local population. Especially problem constitute the state of hygiene in Tsarevo village, but also in other parts of Pijanec because of dead farm animals were left on all sides, and that left Turkish refugees fleeing from Bulgaria before hitting Russian armies. Since there was a danger of infectious diseases and the death of farm animals stink was unbearable, the government established with the help of police committed local people clearing dead animals and piles of rubbish remained on refugees. According to the memoirs of Hristo Kiselicki the village Razlovci wrestler who was in the band of Berovski Turkish refugees forcibly broke all the doors and windows of the shops in the bazaar, and the goods and food in them was taken. This free territory, unique in Macedonia at the time, with all the hallmarks of an organized government, which was on the Macedonian and Turkish population in historical records and annals is known as ,, ,, Pijanecki Republic. For details on this in his Memoirs writes Kostadin son of pop Stoyan Razlog, and Hristo Kiselicki in personal memories. Joy and peaceful coexistence of the population in Pijanec or existence of the Republic ,, ,, Pijanechkata unfortunately there from February 4 to March 30, 1878 year. or only 54 days. After signing the San Stefano between Russia and Turkey on 3 March 1878. Pijanec left out of the agreed demarcation line of demarcation of the Russian and Turkish army. It used the Turkish authorities and once they realized he was stopped further penetration of Russian troops to eastern Macedonia, 90

on 29 March, to Pijanec travel all great 5 thousand Turkish army with 4 cannons and more than 100 horsemen, led by Hafis grazing to control the territory the Pijanec and to prevent possible penetration of Russian troops towards Pijanec After the alert Pijanec from people that have been on the market in Vinnitsa, that Kocani towards Pijanec move large Turkish army, which is ulogorena of Kalimanci field , representatives of the interim government immediately left in Kyustendil to seek help from the Russian army to defend the Pijanec of Hafis grazing But all attempts of the delegation that was received from the Russian officer ended in failure, because almost all Macedonian Christian population fearing reprisals the Turks fled to Kyustendil .Turskoto people tried to influence the local Christian population, promising that there will be no retaliation or of the local Turkish population nor by the military Hafis grazing But Macedonian population, taking into account bloody revenge on the Turks during Razlog uprising which occurred less than two years, massively fled with the essential things they carried with them across the border to Kyustendil. On March 30, 1878. Hafis grazing enters Tsarevo village, which I finds almost no Christian population since remained only a few families, while more than 200 families have fled across the border. Hafis Pasha sent a delegation of several Macedonians who remained in Tsarevo village, go across the border and to persuade refugees to return to their homes and to guarantee that nothing will happen to them because of the correct treatment of the Macedonian population to the local Turkish population during Pijanechkata Republic. But the fear was great and none of the refugees want to return and remained in breakout in villages around Kyustendil, and in the town of Kyustendil. All these refugees and their descendants stayed living in Bulgaria. Some of these refugees have joined the troops of Dedo Ilio and Berovski and participated in armed clashes with the Turks in the wake of Krsnenskoto uprising. With a population of Pijanec withdrew and troops of Ilo and Ilio Berovski to Struma and Pirin Macedonia in 1878 where he later god.Berovski part in lifting the second ,, Macedonian national uprising t.n.Kresnensko rebellion - named after s.Kresna in Pirin Macedonia, where Berovski as one of the leaders was appointed Chief of Staff of the rebels. These bands mentioned persons Hristo Kiselicki George Vidimliski Ivan Bashev Traian Krfijata Trajko Stoilov and others. With a whole regiment that had fought against the Turkish army to defend the Pijanec, particularly highlighted the pop band and Angel Velijata Pijanec After the capture of the Turkish army and ceased fighting and trying to population Pijanec to re-release the Pijanec and Macedonia . Thus, on 1 August 1878. in battles that were fought at Upper Dzumaja the side of the rebels involved and a number of Macedonians Pijanec. After heavy fighting squad grandfather Ilo Maleshevski the Turkish army fought on 1 August 1878. and over Istevnik village, where rebels killed 2o .Takvi heavy fighting stretch and the Black Rock, the established border, where more than 150 insurgents majority of Pijanec, entered Kyustendil and fought heavy battles with the Turkish army. After this battle, over 200 Macedonian families from mountain villages that gravitate to Kyustendil and the border have fled across the border, and were devastated by the fighting growing number of villages. In place of the Macedonian population that fled to Bulgaria were populated Turks who fled Bulgaria and Bosnia and Herzegovina, t.n.Mohadzhiri. Kyustendil, Pijanec refugees were settled in neighborhoods Velbuzd ,, ,, and ,, Topolnica ,, but in some villages near the border, but there were also families who went to Dupnitsa and other places away from the border, but also in Sofia and inside Bulgaria. According to some data to the First World War, half the population of Kyustendil were refugees from Macedonia, and most any originating Pijanec. Migration has contributed to continuously change the number of Macedonian and Turkish population in Pijanec .So so in 1863 Union and Tsarevo village had according to some data of 75 Macedonian companies, and in 1875 before Razlog Uprising only in Tsarevo village had 109 houses Macedonian .After Razlog uprising and fall of Pijanechkata Republic in Tsarevo village were only a few houses, because the Macedonian population fled to Bulgaria, and in their houses were inhabited Turkish refugees - mohadzhiri, which visibly been changed national composition of the population in Pijanec in favor of Turkey population. According to the Bulgarian Vasil K nchov late 19th century, in 1894 Union and Tsarevo village lived 520 Christians, 575 mohamedanci (poturcheni-Islamized Christians, 425 90 Turks and Gypsies. In mohamedanci hole 200 and 130 Christians in Stamer 100 mohamedanci 30 Christians village City 560 mohamedanci and 30 Christians, Trabotivishte 292 Christians and 260 mohamedanci 91

in Zvegor 335 mohamedanci and 50 Gypsies in Gabrovo 400 mohamedanci and 15 Gypsies in other settlements in Pijanec lived only Christian population. Because national composition Pijanec, church life of the Macedonian population has occurred in several churches that Turkish authorities permitted to be built .Crkvi were built in Tsarevo village Istevnik, Razlovci, puddle, City, Dramche Selnik and Lower Crkvenac. Some of them are being served in these turbulent historical events, and some of them were destroyed in the district (City and Lower Crkvenac), and some were robbed and looted. In the early 19th century in Pijanec, especially in Tsarevo village revives crafts, and trade. Of shape and bazaar in the village of Tsarevo and wealthy merchants and artisans, and the wealthier peasants, become aware of the importance of education and expressed interest the opening of schools for the education of their children, because they do not want to send their children to Turkish schools, who worked in mosques and Medersas .Takvi church - Cellular schools, where classes took place in the Old Slavonic language understood by the local Macedonian population and Cyrillic, were formed first in Tsarevo selo in 1844. and later in 1869. in s. Puddle in the village in 1875. Trabotivishte years. and v. Razlovci 1870 .For the first teacher in the village of Tsarevo, Petko Kolev was hired from the town. After the establishment of the Bulgarian church - Exarchia, launched the struggle for supremacy and denationalization of the Macedonian people, between the Exarchate and the Greek Patriarchate. Both churches wanton performed in the assimilation of the Macedonian population and attracting and accepting that more of the population in churches, monasteries and photovoltaic schools, offering a variety of benefits, scholarships, free education and so on. The teaching in these schools took place in Bulgarian or Greek language and spelling, and textbooks and teachers evoked from Bulgaria and Greece. By 1872 .Pijanec been under ecclesiastical jurisdiction of the Greek Patriarchate, and then passed under the jurisdiction of the Bulgarian Exarchate. Bulgarian teachers and priests started through church parishes and schools wanton assimilation and national annihilation of the Macedonian population, which lasted intermittently until 1944. After the collapse of Pijanechkata Republic, although Turkish officials promised there would be no revenge and retaliation against the Macedonian population, because the correct treatment of the Macedonian population towards the Turkish people during the existence of Pijanechkata Republic, it is not fulfilled. According avstriskioit newspaper correspondent Politishe ,, ,, after a few months of the return of the Turkish Army Hafis grazing, killed 128 Christians Pijanec. According to the testimony of Macedonia Nikola in Bulgarian newspapers of that time, the villages of Upper and Lower Crkvenac, Kalchovica of Golak, Virgin and Ochipala After Devastation killings and repression of the Turks ceased to exist. In Crkvenac were burned 25 houses and killed several villagers. In a telegram of 16 March 1879. We are told of killings in the village of Tsarevo and Zvegor. Thus, on the road between the village of Tsarevo and Kocani was killed teacher from the village of Tsarevo Dimitar Georgiev. Russian newspaper ,, ,, New Times of April 17, 1879 announces that village Pancherevo Turks killed 12 people, and the sword of the gun pressing three year old. Averik Popstoyanov of Pijanechko again noticed ,, When I heard that will conclude a ceasefire (meaning truce Russian -turkish war in 1877/78) Ottomans threw the countryside to hunt rebels with wild screams. Poor villagers were afraid and ran away naked people to Kyustendil and Vratsa. Criminals are reaching them hunted and killed, churches ransacked and possessions and where razorija left, as fire ravaged ,,. Belgian Emile to Lavele in his work ,, ,, Balkan poluostrof wrote ,, bandits in Pijanec ultimately force the villagers to leave are in need, food, clothing, weapons and ammunition. Woe, woe to those who resisted the robbers. The houses were plundered and burned, women raped. Pijanechkata area was attacked as many as half of the villages were destroyed. Five villages and more than 1,500 houses completely disappeared ,,. The atrocities that the Turkish armed gangs made on the Macedonian population, supported by the Turkish authorities were neopisivi. Dimitar Apostolov from village Istevnik provides information on the atrocities that made famous Turkish bandits in the late 19th century, and Hussain Osman Bey Effendi called ,, ,, Eight. They presretnuvale passengers and looted, imposed a special tax on them for the weddings to engagement parties and to those who are not adhered to forcibly imposed taxes, acted cruelly and brutally, murder, rape and kidnapping 92

and sl.a poturchuvanjeto Macedonian girls and brides were a daily occurrence. Examples are innumerable, but as an illustration I will cite cases of Islamisation Kalopa Simionova for the telegraphist in the post office in the village of Tsarevo. Two sisters family Kiselicki Elena Pecova, and Teodora Kovachka and Catherine Teletanska the hole, the Evermore Bacho Trabotivishte. Parents of Teletanska like to return his daughter and brought a court case against the kidnappers in Pehcevo and received dispute but lost daughter, because the kidnappers - mohadzhiri Mehmed Riza and cruelly killed the Catherine in the church yard in the village. Zuica Koteva of Tsarevo village did not want to walk on water from the village tap the veil because she was brutally murdered by her husband and with several knife wounds. Elena Kristeva again by Old Istevnik although Turkified Easter 1912. He went to the church because of the husband and broke fingers. Sulo Elmazov robbers and Shoulder Kurtaliev the village, with its horses walked the mountainous Macedonian villages hunting Macedonians. Grab it after several girls or young women and took them to the village and town after several daily rape, abuse and obezchestuvanje them freed. Atrocities these armed gangs have been unthinkable Turkish So on the eve of the First Balkan War was killed at the house Zafir Kiselicki village of Tsarevo, then George Katsarski of s.Grad in s.Virche were killed and brutally slaughtered Hristo Danev Gavel Popov Tase Kotev Kole Milenski Stoyan Spasov Damjanov Christo and Sando Bacev and Jordan Stojanov, while Kostadin Georgiev Kushev alive baked on fire. From Trabotivishte killed Kole Kostakje Markov and Ivanov. New Istevnik first BodĂŠlĂŠ them with bayonets, and then cut off the heads of mite Georgiev, Georgi Istevnichki Vasil Bosakot, Sande Eftimov John Kumarski and Kole Cane. By Old Istevnik killed Jovancho Lavchiski Gligor Ivanov Dimitrov Ordan, yangel Christ and wounded Hristo Janchev. Since 1905 in Union and especially in the eyes of the First Balkan War intensifies activity of komitskite detachments of IMRO and Pijanec as a border area was at the center of these actions, the Turkish authorities to control the terrain and population Goemon built police stations and border guards, with numerous police and military forces. Apart from the police station in the village of Tsarevo such stations were built by force and in Qulluq villages: Bigla, Crab in The city, Razlovci three medal military barracks were in Tsarevo Selo as well as a military warehouse, then in the village crab, as well as Razlovci, but there were bands in bashibozuchki villages City, puddle, Zvegor, Trabotivishte, Gabrovo Star power Istevnik .Turskata fearing of the population in 1910 launched action to collect weapons from the Macedonian population that action be realized with mass imprisonment, harassment and persecution that resulting once again in migrating Bulgariaâ&#x20AC;&#x2122;s population. Moreover, the Turkish authorities .go to 1909 urged the Macedonian population plate special tax, called ,, Bedel-askeri ,, or substitute for regular service in Turkish army. In 1909 on the eve of the First Balkan War, Turkish authorities began mobilization and Macedonian population, which to save the going to the Turkish army, gave a bribe, but larger of the young Macedonians seeking salvation in Bulgaria, but also in the ranks of the troops komitskite VMRO, which is also the Turks answered repression and terror. Freedom loving spirit of the Macedonian people for national independence and statehood of neighboring Balkan countries, especially increased in organized form and shape in the second half of the 19th century. Razlog and Kresna Uprising and Pijanechkata Republic were road from which there is no return. The failure of the uprisings has not crushed the libertarian and revolutionary spirit, but also motivated and intensified, especially after the establishment of the Internal Macedonian Revolutionary Organization in Thessaloniki in 1893 .As border area to Bulgaria, the population of Pijanec actively engaged in the revolutionary struggle and help organization in every respect. Especially that revolutionary activity is sensed by entering the VMRO of Goce Delchev, as one of the leaders of the organization, especially after he was ordained in Novo Selo Stip in 1894. His revolutionary activity is sensed in Pijanec end, because through Pijanec and Osogovo mountains, led the way and courier links the organization to Kyustendil and Sofia, and in what way is transmitted secret weapon, ammunition, trafficking and other necessary materials for the organization, but komitskite troops entered Macedonia. With the help of Spiro Ampov trader from Vinnitsa, Gotse Delchev visited several places in Pijanec, with more people joined the organization and have established it in 1895. first secret channel of Sofia, Kyustendil and through Osogovo mountains of Vinnitsa. Channel passing through Pijanec and Gotse with courier Angel Bozhanin of Vinnitsa, first passed in this channel, 93

Kyustendil passed with Black scale - Vetren, then through the village Dramche, through village Ilio, which was the main point of the organization, where weapons and distributing mail through Kalimanci of Vinnitsa, and along the river Bregalnica Stip and Kocani for while through mountain Golak village Razlovci again for Males, Strumica and Salonika. Goce Delchev several times staying in Pijanec with trusted people in order to strengthen the organization, but an organization of local committees in larger places. Thus, in 1895. They were formed in the villages of Tsarevo Selo, New Istevnik, Razlovci, Trabotivishte, Ilio, crab and more. After Vinica affair in 1897. when comitadji company which entered Bulgaria killed Qazim Aga in Vinnitsa, Vinnitsa through the secret channel was terminated. Turks investigation found stores of weapons and a list of members of the organization, because it began mass arrests and torture terror, and taken measures to strengthen its border with Bulgaria in order to prevent entry of komitskite detachments. With the death of Gotse Delchev in 1903. and suppression of the Ilinden Uprising, has left its mark in the revolutionary activity in Pijanec that as border area, have been subjected to constant terror from the Turkish government and the army, which because of the strategic importance of the area held large Turkish garrison with troops and police, but also because internal conflicts, and interference Kingdom of Bulgaria in the work of the organization. In the preparation and organization of the Ilinden Uprising were all involved IMRO, and most of the population of Macedonia and the Macedonians who lived and worked in Bulgaria .At Bulgaria were organized more Komita bands composed of Macedonian emigrants from different parts of Macedonia who willingly acceded to the troops in order to join the sacred battle for the final liberation of Macedonia and the establishment of a free and independent Macedonian state following the example of other Balkan nations. Since been re-established channel of Kyustendil through Pijanec still inside Macedonia, many of these bands have used this channel and passed through it despite the great Turkish army who tried to stop it with the presence of several iljaden army in this area .Turcite through their spies and informers, setting ambushes and controlling the ground with strong military and police units tried to find these companies, and to close the channel through which not only passing by armed bands, but also bore weapons and ammunition uprising. Probably betrayed by spies and informers, the Turks still managed to find a squad of Duke Maksim Nenov, also known as Maxim Painter, 29 .05.1903 year. Crow on top of Mount Golak and surround. The fight began on the morning of May 29, 1903 year .pomegju large units of regular Turkish army and supported by cannon and Komitsko read the Duke Maksim Nenov numbering 53 rebels. According to records in the diary he led the band since the establishment of teacher Dimitar Arsov Lazaropole who was a deputy commander Maxim detachment numbering 53 fighters, went to Bulgaria from Debar and Kicevo end (Lower River and Mijachija) was founded in .Chetata village government in Sofia, headed by Maxim Nenov -Zograf the village Toros (Lower River - Mijachija and now Mavrovo -Rostushe). Duke Maksim Nenov was born in Boskovska neighborhoods village Toros, one of the oldest villages in Macedonia, known for the most important builders -kopanichari fresco painters and artists not only in Macedonia and the Balkans. In such an environment Maxim still very young began to study fresco paining and another young painter became famous because he was known as Maxim Painter. Besides zogravstvoto Maxim displayed in his youth and revolutionary ideas and rebellion, therefore, still young is a member of the organization and started his revolutionary activities. In 1899. was appointed by the organization leader and commander of two Reka-Debar Komita bands composed of Mijaks that according to Georgi Pulevski (Macedonian renaissance writer and revolutionary) because of bravery were Gvardijata - Guard of Alexander of Macedonia 3 .Chetite Maxim Duke fought heavy battles by Albanian gangs kachak-Malesora who ravaged western Macedonia, renowned for his ferocity and evil. During the preparation of the Ilinden Uprising Maksim Nenov in 1902. leaves for Bulgaria in order to organize migrant workers and immigrants from Mijachijata and Upper Reka region in voluntary detachments for participation in the uprising. After the formation of the detachment in the village government of 05.22.1903 years. after taking the oath, each dance ,, tough ,, characteristic of Mijachijata Maxim commander and his fighters left 94

for Macedonia. After 6 days of walking, a squad of 28/29 May 1903 .stignala years of Golak Mountain and the top Crow (1524 m) in the rocks set up camp to rest. According Diary of teacher Dimitar Arsov, deputy commander Maxim early morning of May 29, 1903 year. guard started yelling that the approaching Turkish army and that they are surrounded. The fight began immediately and lasted throughout day .Turcite constantly brought rested units as reinforcements, and they used them as cannon brought with him. In this uneven battle with overwhelming Turkish army and the army,bravely and heroically fighting killed 18 rebels along with Duke Maksim Nenov -Zografot. Since this event is little documented in Macedonian history, drink remind these brave Macedonians who laid down their lives on the altar of freedom: Duke Maksim Nenov of s.Tresonche, Well Joseph s.Tresonche, Efto Ristov-Calija told to. Lazaropole, Spase Gligorov -Gudurot s.Lazaropole, Nicolas Dolev s.Lazaropole,Milos Mitrev with. Sliven,Under Duke Dimitar Stefanov with. Jablanica Sofronie Spasov s.Osoj,Mark Ristov -Dadara with. Rosoki,Mark Rosochki s.Rosoki, Down Ehloski s.Ehlovec,Milos Bogatinov s.Godivje,Tashko Kitanov s.Dolno Kosovrasti,Angele Gjorgoski village of Selce,Mark Urdareski s.Rajchica,Sliven with George. Sliven The battles were wounded 9 rebels, together with survivors during the night failed to break through the Turkish hoop through mountain Golak taking the journey to Western Macedonia. Miak the courage and detachment commander Maksim Nenov-painter and their sacrifice for the freedom of Macedonia, the Macedonian people he sang the song which goes: Dawn dawn sun rises vech Watchtowers blow, the Maxima speak Arise Arise Maksim chase Sardis chase Maleshevska Fighting began wandering fell Turks enemies Maxim became so called, are drzhte marriage Swipe, swipe Turkish enemies, I was hit by a bullet, B Levs in hand, heart If someone alive stay at my mother say Maxima will marry in black soil Macedonian These heroes of Macedonia for their heroic deeds and self-sacrifice, unfortunately so far remained unknown to the wider Macedonian public .To hope that the authorities and the state as their memory of this heroic act, will set a modest monument as a tribute to their piety and heroic death . First Balkan War began on 18 October 1912 .With attack the allies Serbia, Bulgaria, Greece and Montenegro against the Ottoman state, which in the Balkans almost 5 already ruled territory of Macedonia and was unique in the Balkans in the early 20th century still moaned under the Ottoman yoke, unlike other neighboring Balkan state as well that for decades lived in their own countries. Macedonian population with joy and hope for the final liberation from Ottoman 5 centuries of slavery, mass reported and voluntarily enter into the ranks of the Allied armies, but in these voluntary detachments and units massively joined the Macedonian emigration in the three countries. For the organization of Macedonian troops in Bulgaria, the Bulgarian Supreme Command Headquarters formed, led by Todor Alexandrov and Alexander Protogerov. In Bulgaria were formed 44 such detachments that before the beginning of the war were sent to Macedonia. Under the command of the headquarters they were placed and 34 bands that fought after the Ilinden uprising in Macedonia. In those 78 were members read over 1,500 volunteers. After starting the war, the Bulgarian army headquarters transformed into Headquarters opolchenski brigades headed by Protogerov but entered headquarters and a number of Bulgarian officers. These teams included 10 pure Macedonian brigades with about 12,000 volunteers and 2,000 rebels from the squad of Jane Sandanski, the Bulgarian army fought over 14,000 Macedonians. First Balkan War, which began burzhuaskite countries Serbia, Bulgaria, Greece and Montene95

gro in 1912 .go marks the end of Ottoman rule behind nearly 5 centuries of the Balkans. The battles that were fought between the armies of Turkey and the Balkan states, which formed the Balkan Alliance reportedly release of the Christian population of the Turkish authorities, and in essence, taking parts of the territory of Macedonia, neither Pijanec was spared. Before launching military actions in Macedonia were directed more volunteer militias made up of volunteers Macedonians, who crossed the border between 8 and 11 October .They established contact with the troops who were led by Stephen Pijanec Karadzov Goce Stoilov and others. dukes and began trading The level task given by the Bulgarian Supreme Command were disabling communications -telegrafski, destruction of bridges and roads, alarm data for the enemy, but also to prevent the Turkish army in the mobilization of the Macedonian population. Realising this, the troops mobilized much of the local population and have succeeded before Treg Bulgarian army across the border to free up more settlements in Pijanec and open and free time and advancement of the Bulgarian Army. At the beginning of the war the Bulgarian army in agreement with the Serbian command of 13 March 1912 .Any arranged through Pijanec go on the attack through Kyustendil and the border with Black scale-Vetren, Seventh Brigade t.n.Rilska Division .Topovskite shots with Black scale suggest the beginning of the war and the emergence of part of Rila Division to Tsarevo selo, where the fight to the military and irregulars, and in their rout through Tsarevo selo continued military actions in the direction of Stip and Kocani .Turskata army Irregulars, and the Turkish people fearing retribution after the brief and weak resistance that it offered no penetration of the Bulgarian army, left Pijanec and retreated through Stip and Kocani, to Thessaloniki. But only few of them managed to reach Thessaloniki and Turkey, while the majority had to return again Pijanec, because Greek and Bulgarian troops occupied Thessaloniki. According to the Bulgarian Colonel Savov, and confirmed by the Carnegie Commission, Bulgarian troops began mass Sissy, torture and retaliation against the local Turkish population, but was not spared us the Macedonian population. Goal after the moment and the hour of revenge, began a massive robbery of the Turkish population and the abandoned houses of the Turkish population fled before the Bulgarian army in these turbulent vremenja part of the population expressed an idea for baptism of the Turkish population, especially those who were poturcheni and that the populationcalled Pomaks. So Pehchevo are in the area as a center, was formed Special Committee for Christianization of the Turks, who brought odlluka be baptized all Turks -Pomaci. Besides conversion, the Muslims were changed names and surnames with Macedonian, but were and was told to go to church and teach them Christian customs and faith. For the baptism of Muslims said in the report of the Carnegie Commission. Way conversion has occurred can be seen from the telegram sent by Athens on August 21, 1913 god.objavena in the English newspaper The Times ,, ,, saying ,, Muslims were arranged in groups .For each group was given one Christian name ... Then Exarchate (Bulgarian) priest went from group to group and each of the group with one hand sprayed his forehead with holy water, and with the other it makes you eat sausage. Holy water baptism presents and eating sausage meant abandoning the Muslim faith, because she forbids the eating of pork. Conversion ends with issuing certificate adorned with the image of Jesus, whose price ranges from 1 to 3 francs, and the Christianized were forbidden to wear the fez-Muslim cap and baptized women were not allowed to go down the street with veil ,,. Before launching military action, the Turkish population believing in the victory of the Turkish army, in order to intimidate the Macedonian population committing more atrocities on him .So, in a village city, after the terrible torture was brutally slain by Stoyan Stojmir Tesla and George Katsarski stabbed with a knife. For these crimes followed a terrible revenge on the withdrawal of Turkish troops by Macedonian population, which in turn, in the oven for plums that had many in Pijanec wins people alive. Thief and obeschestuvach many Macedonians Mulaaliev Osman, caught and the whole family took them to church and baptized, and he gave Atanas .Plashejki name of revenge, the Ottoman mass threw fezzes and women veil. Everyone settlements Pijanec at the start of the war there were a revenge over the Macedonian Turkish population. Initially brutally concerned Turkish population counting on winning the Turkish army, and its defeat and withdrawal from Pijanec and restore local rebels and troops in their hometowns, again by the guerillas and the local Macedonian population. Of the many events that have occurred in almost all settlements in Pijanec, I would 96

emphasize the case in the village of Old Istevnik. In the village there was great animosity between the Macedonian and Turkish population .Revanshizmot and revenge of the Macedonian population increased especially after the arrival in the village of detachment of rebel Lavchiev Orde, who began hunting the Turks who committed crimes against the Macedonian population and those who were caught were burned alive in ovens plums. The brutal manner by Goshire (George) Stoyanov was killed thief Destan Aga, and craps Orlov. After the withdrawal of the Turkish army, Pijanec are found under the occupation of the Bulgarian army and power, etc. ,, ,, Macedonian military governorate headed by governor generals, lkov and Pijanec been military-administrative treated as a borough within the Stip District. Bulgarian occupation authorities immediately after the cessation of military actions began with the seizure of different goods and food from the local population, as well as mass crying Turkish properties and abandoned houses and shops. But contrary to international treaties and laws started and mobilization of the local population. Macedonians who knows which way, he hoped he finally came the hour and moment for the formation of a national state, which ultimately took part in the mass ranks of the Bulgarian and the Serbian army and the Greek army. In the Bulgarian and Serbian army they were formed large military formations, units of volunteers and Komita Macedonian troops who took part in the fighting. Their hope and faith that finally after 5 centuries have been liberated from the Turkish yoke in vain, because soon realized that the one else came under slavery. The discontent of the Kingdom of Bulgaria on the size of the conquered territories in Macedonia, for whatever reason, on 29 June 1913 .bugarskata army to attack the Serbian army allied with Sletovo in order to seize more territory from Macedonia. But the attack on the Bulgarian army failed and suffered neusepeh why the Bulgarian army had to withdraw to Kocani and Pijanec .Frontot he was placed softer Serbian, Greek and Montenegrin army on one side and the Bulgarian army on the other hand, stretched and passed from Istevnik-Razlovci through the top of Crow mountain Golak, the hills of the village of Bigla, via the river Bregalnica and along Kamenicka river ended the high ridges and heights in Kyustendil. Along the Bregalnica and Osogovo hills were fought bloody battles, town to town, between the Bulgarian and the Serbian Army, whose ranks unfortunately died and Macedonians, as volunteers or mobilized from the Bulgarian and the Serbian army. There is much evidence for these bloody struggles, which included marriage, relatives and neighbors who fought on the side of the Bulgarians or Serbs. Especially hard and bloody close fights were fought in the area Govedarnik Osogovo mountains near the village Dulica and Kalimanci field and Bigla village, along the river Kamenichka .But bloodiest battles were still Govedarnik and Kalimanci field, where according to some sources had over 5000 dead soldiers from each warring side as well as the high hills near the village Dulica and Cera in Kyustendil, and the total number of casualties on both sides were enormous. Since the front and the fighting in the Second Balkan War was fought in territory Pijanec, many people died. They were also destroyed several villages, destroyed agriculture and animal husbandry. These destructions have contributed to conquer food shortages, the population began to starve, and the misfortune of being more appeared and disease Plague (Cholera) carried by the soldiers at the front. In Tsarevo village in the area called Shooting Range, in the village school was situated Bulgarian hospital where soldiers were infected with cholera. In the two-story school building, on the lower floor housed the sick soldiers from cholera, and the upper floor housed the officers. Dead soldiers and officers buried in pits near the school. Atrocities on the local population and performed Bulgarian and Serbian armies .Bugarskite occupation troops only in Bigla village killed 15 men, but not trail in atrocities and the Greek army via Strumica and Berovo entered in Pijanec. New Istevnik Greek soldiers captured and held hostage 5 villagers from which killed Ivan Atanasov, while others managed to escape and be saved, but raped two women from families Dzhibevi and Nikovi and took himself, the abuse occurs. According to the detained letter to a Greek soldier aimed his familij in Greece from July 12, 1913, reflected all that horror. It Greeks Zervas wrote: ,, By order of the King we burn all ,, ,, Bulgarian villages. We show a lot of Bulgarians cruelty! (Why Bulgarians would be cruel in its ,, ,, ,, Bulgarian villages ?? !!) ,, We rape all the women we meet ,,. Greek army in the village Razlovci raped Stojanka and Teodora Zlatko .The Stoyan Atanasov 97

took his 150 head of cattle, and Georgi Zlatkov whole grain and hay, and were looted and several residents of the village who were seized money and miscellaneous goods. But as in any war, the two warring sides have agreed a ceasefire and termination of hostilities, a ceasefire was signed in Kalimanci field near the area -Large elms, on 31 July 1913. Second Balkan War ended finally with the signing of the peace agreement on 10 August 1913 .in Bucharest, Romania. With this peace agreement, Macedonia from Turkish rule, passed in bondage to the Balkan countries Bulgaria, Serbia, Greece and Albania. The bulk of Macedonia -Egejska or Aegean Macedonia in Thessaloniki, was conquered and occupied by the Greek army and annexed to Greece, Vardar Macedonia with Skopje, remains under the occupation of Serbia, Pirin Macedonia was occupied and annexed by Bulgaria, and the area Pustec Golo Brdo and was given the newly created state of Albania. All attempts by the Macedonian people and bleeding in the two Balkan wars of the allies, expecting that the Macedonian people finally will get its own national independent state, due to the strategic interests of the great powers and appetites of the Balkan bourgeois states were doomed to fail .With this peace agreement, the Macedonian people experienced the worst ordeal in existence, divided and occupied, left at the mercy of occupation and difficult life with cruel and bezkrupolozni attempts at restitution and final deletion of the Macedonian identity, Macedonian national and national consciousness. Pijanec area, in Bucharest, became part of Vardar Macedonia under the occupation of Serbia, the limit that was established heading along the same lines as in the Russian-Turkish war in 1878 Union and the establishment of the Bulgarian state and again stayed Pijanec border area now Serbia and Bulgaria until 14 October 1915 .When World war, Pijanec again falls under the occupation of Bulgaria. After the Second Balkan War Pijanec again falls under Serbian occupation authorities, which immediately began to organize their own occupational and denacinalizatorska power. Pijanec or Carevoselska Borough under Serb occupation enters the Divisional Bregalnica region, based in Stip. Serbian occupation authorities immediately after the establishment of the government, began mass terror and reprisals against the local population. Conduct mass arrests and beatings of residents from Pijanec who in any way collaborated with the Bulgarian occupation authorities and army. Control field as a border area, and to prevent leakage of Komita read Alexandrov and Protuger Serbian occupation authorities Pijanec brought numerous army and cops. The border with Bulgaria were built 12 border guards and 3 commands and their construction were used for free materials and labor from local residents. Border guards were built so that it can with the naked eye can be seen from watchtower to watchtower and istotataka of the border line was installed wire which were tied dogs and Zvonce and in gullies were dug trenches and rammed sharp stakes, in order to prevent troops to cross the border. But that was not enough, as watchtowers were built farther from the border, or in almost every township as in Tsarevo village Razlovci, Bigla that also were built for free by the local population. When the First World War Serbian occupation authorities started massive mobilization of the local population, which to save the mobilization and sending of fronts, fled to Bulgaria and approached the komitskite detachments. For annihilation and assimilation of the local Macedonian population Serbian occupation authorities brought Serbian families and settled in Pijanec giving free houses, land and other domestic needs. In Carevoselska Borough existed 6 colonies in 24 families. To strengthen its occupation authorities, the Serbian occupation authorities Pijanec organized administrative authority in etc. Carevoselska Borough led by district chief, two clerks, two interns, three officers and 34 gendarmes, all of which originally were Serbs. Pijanec, who has been at the center of the bloodiest battles in the Second Balkan War, he carried the greatest burden and suffering, which he contributed to massive migrations, first the Turkish population, and after the Second Balkan War and the Macedonian population Fearing revenge Serbian military, mass fled in Bulgaria .It contributed to drastically reduce the number of people .According to the Bulgarian Vasil K nchev, Tsarevo village in the early 20th century counted only 1,650 inhabitants, according to the Serb Vuichikj in 1914. there were only 1.701 zhitel.ili increased only fifty inhabitants. Pijanec again finding himself now as a border area between Serbia and Bulgaria, it becomes 98

bloody arena, and people placed once again, between the hammer and the anvil. Dissatisfied with the lost war, Bulgaria from numerous detachments of Macedonian volunteers again reorganized the troops and led by Todor Alexandrov Protogerov, sending them in various military and other actions in Pijanec and eastern Macedonia. These troops tasked to carry out sabotage of railways and bridges, as well as attacks and assassinations of prominent Serbian occupation officials and officers, but also conducting military actions and struggles against Serbian occupation army and police .Thus massive military action was taken on March 17, 1915, when komitskite companies from Bulgaria attacked the Serbian posts and watchtowers on the border with Bulgaria. In this action, which lasted nearly 8 hours, two rebels were killed and 3 were wounded Serbian soldiers. In retaliation for activity komitskite bands Serbian occupation authorities implemented terrorize the local population, forcing the population to participate in night ambushes, patrols and other military activities. Apart from military action, the troops Alexandrov especially took to prevent the mobilization of the local Macedonian population and send them to the fronts and the fighting that led Serbia and Austria-Hungary during the First World War, as well as desertions mobilized and their escape in Bulgaria . But in vain, because those who had deserted or were saved by the mobilization of the Serbian army, then having to engage in komitskite read or were mobilized in the Bulgarian army to stop the war on the side of the Central Powers - Germany and Austria-Hungary. In the period between 1913 and 1915. in Pijanec there was mistreatment, murder and so on. by the Serbian occupation authorities, in order to intimidation and terror against the local population .In the military and police Serb occupiers used the service and their famous Serbian Duke - Macedonian origin, John Babunski village of Drenovo, who with his regiment fought against komitskite detachments of IMRO and the Macedonian people terrorized. The arrival of a squad of John Babunski started even greater terror on the population of Pijanec and first on the list were local teachers and priests. The worst crime committed by the Serbian occupation authorities and Babunski was fierce and brutal murder Razlovci village in April 2014. Serbian gendarmes aided by the band of Babunski surrounded the village and the school building gathered priests from the village Razlovci, but also Malashevtsi villages Budinarci, MitraĹĄinci and Macevo, and sexton in their churches. Some of the priests were released, while the other Bulgarian defamed as spies of the local population, but also that received and helped rebels Bulgarian VMRO members after brutal torture were slaughtered and stabbed with bayonets and then thrown into a hole with lime .In this crime were killed in a cruel manner, despite several of village MitraĹĄinci and pop Kostadin the village. Razlovci then Kostadin Zezovski Ivan Ristov Kole Ristov Ilia Georgiev Stoyan Mitev Mitev Spiro. The crime was committed in order to intimidate the local population not to assist the organization. 4 graves of these martyrs are in the vestibule of the church in the village Razlovci. Also, in the village Istevnik by the squad of John Babunski they were slaughtered and pop Eftim Manol Georgiev and raped Sava Miteva. New Istevnik Serbian gendarmes beat Doncho Hristov, raped his wife and took him and miscellaneous goods. In Tsarevo village church again been robbed and stolen all the gold and silver religious objects, as well as churches and village Dramche Razlovci .Pomegju 1914 and 1915 were missing .no trace of Tsarevo Selo -11 persons from the village Razlovci -12 Ilio -15 from Bigla savagely killed a dozen people, Istevnik - 20, from the City - 6 hole -6 -3 Stamer, but also from other places in Pijanec. In 1915. Serbian authorities mobilized 20 villagers from the Old and New Istevnik as komordzhii, wear with bull and horse carts equipment, gendarmes and army. On charges of seeking to escape all of them were massacred in the village Bogoslovec -Ovchepolsko. Also 80 people, men and women were invited to come to the church in Delchevo, then a number of them were taken to internment in Serbia, of which survived only 2. After this terrible crime by some priests, along with part of the population, fleeing from terror, they fled in Pirin Macedonia, and some to Kyustendil. By occupying Serb authorities and Babunski were killed except of Turkish and Macedonian population and cruel they were massacred Atanas pop and pop Eftim of s.Istevnik who was buried alive in the locality ,, ,, Chamakh in Trabotivishte, and pop Vasil and pop Atanas of Pancharevo and others. On 15 October 1915, .bugarskite armies through Black Rock from the direction of Kyustendil, as well as Pirin Macedonia - Upper Dzumaja (now Blagoevgrad), with its Second Bulgarian Army get99

ting across the border in the direction of Pijanec and Tsarevo Selo. Support of Bulgarian Army gave various actions and komitskite read Alexandrov Protogerov acting in Pijanec led the Dukes Gavel Stoilov, Ivan Belchev S.Kushov Stefan Karadzov Boris Teak etc. Pijanec, again came under Bulgarian occupation authority, which authority promptly began military mobilization and mobilized immediately sent to the front at Thessaloniki to fight against their brothers and relatives who were mobilized by the Serbian occupation authorities, and fight brother against brother interests. Besides mobilization, the Bulgarian occupation government began to confiscate captivated goods, agricultural products and other products for the military, and originated and cruel vengeance and torture against the Turkish and Macedonian people who cooperated with the Serbian occupation authorities. To prevent defection of forcibly mobilized Macedonians from the front, which was particularly extreme in the 1917/18 year. Bulgarian occupation government established direct military courts in a speedy manner shoot defected soldiers and those fleeing conscription. Fearing an armed rebellion of the Macedonian population, the Bulgarian occupation authorities have taken harsh and repressive measures in order to collect weapons from local people. World War it ends with the victory of the Entente alliance t.n.voen which entered Serbia. Serbian army whose side were mobilized many Macedonians, after the bloody four years of fighting alongside the Allies Frenchmen and Englishmen managed to break the Macedonian front (in history known as the Thessaloniki Front) because all the years of fighting took place on the territory of Macedonia and rampant campaign, the Serbian army, pursuing the Bulgarian army in disarray to entail, and on 29 September 1918. capitulate, and Serbia again occupy Pijanec. With the peace treaty signed at Versailles near Paris in 1920, the whole Vardar Macedonia and Strumica area included in the composition of the newly-made Kingdom of Serbs, Croats and Slovenians and the AustroHungarian Empire ceased to exist. With the Treaty of Versailles, inter alia any specified which territories of Macedonia, I will belong to Greece, Bulgaria and Serbia, and is arranged and where you pass the border between the countries .And despite numerous appeals, letters, declarations, etc. Macedonians and their friends from the world to form a separate state of the Macedonian people were uslishani and finally Macedonia and the Macedonian nation was divided between Greece, which as a reward for participation in the First World War on the side of the Entente was given Aegean - Aegean Macedonia, Serbia and fainted Vardar Macedonia, Bulgaria was stripped Strumica area and a reward of Serbia and Bulgaria was given Pirin Macedonia. Distinction was made and placed borderline which unfortunately exist today. Pijanec again was occupied by the government of the Kingdom of SCS, and as a border area was placed under a special regime. New occupying power, immediately began cruel and wanton denationalization policy aimed at destroying the Macedonian national culture in the bud. All officers, military police and the occupying powers were brought from Serbia. The population had to be declared - .Im Serbs were changed the names of the entire population and all the books were written as Serb surnames of ir. The schools were opened in major settlements, the children were forced to learn the unknown Serbian language and all teachers and priests were Serbs, who had intended to srbiziraat Macedonians As a border area in Pijanec was placed strong military garrison and police, were built and a number of border guards which housed a large number of soldiers .Terorot the local population was large. Serbian occupation authorities began with a vengeance over the Macedonian and Turkish population, especially over those people who had any contact and cooperation with the Bulgarian occupation authorities during the war terror was particularly large in the collection of weapons from the population and deprivation of food and products military occupation and military political apparatus. Besides hunger became a daily problem of the population, the local population was exposed to raw restitution forbidden the population to speak their native Macedonian language and to speak the Serbian language, and anyone who did not speak the Serbian language was harshly punished, beaten , imprisoned ... And not only that. Especially the terror of Serbian occupation authorities Pijanec as a border area was strengthened due to the action of komitskite read reactivation Macedonian Revolutionary Organization - IMRO, headed by Todor Alexandrov and Alexander Protugjer .Chetite Alexandrov, who was originally from Novo Selo - Stip , used channel established from Gotse Delchev and who 100

passed from Kyustendil located only 40 km distant from the village of Tsarevo, Pijanec to continue to Kocani, Stip .... Raznoglasiieto and quarrels in the Macedonian revolutionary movement, especially intensified after the Balkan and First World War, in which Macedonia remains fractured and divided neighbors, despite the many sacrifices and sufferings that the Macedonian people gave and suffered in the struggle for their own independent state. Much of the population lives saving goal before military action and terror Salvation sought refuge in Bulgaria .According to some data until the end of World War I in Bulgaria fled for various reasons several thousand Macedonians from Vardar Macedonia and the exchange of population after World war in the 20s of the 20th century, between Greece and Bulgaria, where the Aegean part of Macedonia were forcibly expelled more than 90,000 Macedonians that number was over 100,000 thousand due which is not surprising, that many Bulgarian Presidents and Premieres with Macedonian origin. Numerous Macedonian emigrants in Bulgaria after the fall and failure for creating an independent Macedonian state, demanding answers and reasons for the failure, and accountability of the leaders of the Macedonian revolutionary movement, as well as directions for further action and continuing revolutionary activity. Conflicting views about failure and the way you act in the future, contributing to the discord and ideological differences in revolutionary activity. Macedonian brotherhoods in Bulgaria in 1918. to renew the Executive Committee set up by Alexandrov and Protuger in 1912 and the second meeting held on 24 nomvri 1918 .in Sofia, was elected as new members of the Committee headed by Ivan Karandzhulov, members of the Central Committee Todor Alexandrov, Alexander and Peter Protugjer Chaulev and decided the organization to continue revolutionary activity of GOTSEVA VMOORO (Internal Macedonian-odrian revolutionary organization), but now under the name VMRO (Internal Macedonian revolutionary organization). Alexandrov again affirm the program goal of the organization VMRO “for autonomy of Macedonia” which is why the organization is called autonomist. On the other hand, Macedonian revolutionaries and activists from other Macedonian Vardar Macedonia agreed to reaffirm the original principles of revolutionary Gotse organization and establishment of temporary office of the former united SMARO (-odrinska Secret Macedonian Revolutionary Organization). The branch in as members entered Gorce Petrov, Dimo Hadji Dimov, Mikhail Gerdjikov, Petar Acev, Tasca Spasov - Spasov and Petar Hristov .On December 4 and 5, again part of the Macedonian revolutionaries failed to reconcile differences between the Executive Committee of VMRO autonomist and temporary representative of the former united SMARO, formed Hoc Committee which in turn formed MEFO (Macedonian emigrant federal organization) under the direction of architect Nikola Jurukov Vladislav Kovachev others. Philip Dokalchiev, etc. Anton Dimitrov and others. The organization advocated the creation of an autonomous independent Macedonia. Dissatisfied with the ideological goals of the autonomist VMRO Alexandrov and Protuger group activists and dukes are odelile VMRO -Avtonomistichka and formed a special organization - MFRO (Federal Macedonian Revolutionary Organization) .With this, the seeds of discord and early harsh and merciless fratricidal war was sown, which in the next ten years, until 1934. You’ll end up with an unprecedented slaughter and atrocities of brother against brother. Relentless struggle began under after the creation of IMRO and particularly intensified from 1923/24, when the head of VMRO comes Ivan (Vanco) Mihajlov from Novo Selo Stip, until 1934. when it finally was banned by the Bulgarian authorities after the assassination of the King of the Kingdom of Yugoslavia - Alexander Karadzhordzhevich in Marseille, France. Since VMRO Alexandrov Protogerov pomnogubrojna was better organized military MFRO and MEFO, during 1923 .uspeale to liquidate much of the most prominent Macedonian activists and commanders of MFRO and MEFO. To escape the slaughter, some of the prominent figures of dukes and MFRO and MEFO, former close associates of Todor Alexandrov flee from Bulgaria with his troops in May 1923 and placed in service and the service of the Serbian occupation authorities in Vardar Macedonia .Takvi dukes were known Stojan Mishev Stip (father’s wife Kiro Gligorov), Gligor Ciklev Falconry and Mite from Kocani Dane Crnilishki Mite Sudzhukarov etc. They were placed in the service of the occupying Serbian authorities, in order to combat detachments of autonomist VMRO Alexandrov, but the unprecedented terror and atrocities against the Macedonian population 101

of Eastern Macedonia. The Serbian occupation authorities called ,, ,, counter read, because black people wore clothes that were sewn and black shajak them called ,, black bands ,, So in these times when the wolf went brother brother, putting in service of foreign interests, mainly affected the Macedonian population of Eastern Macedonia, especially Pijanec. Komitskite read Alexandrov despite the established border were constantly present on the ground of Pijanec, and because they were not able to lead an open battle with strong military and police Serb occupation forces, formed Komita groups etc. Triplets and quintuplets and orientate of sabotage, bombings and other actions towards the Serbian occupation and authorities and terror on the local population. So Pijanec was established in dual mode. ,, ,, Occupational regime by the Kingdom of SCS and Komita ,, ,, by VMRO autonomist Todor Alexandrov Protogerov, but nivnatata liquidation VMRO Ivan Mihajlov. Establishment of the occupying state apparatus in Vardar Macedonia Kingdom of SCS committed a total of 35,000 soldiers, cops, border guards and kontrachetnici and a total of 17,000 cops in the whole Kingdom of SCS, only 12,000 were deployed in Vardar Macedonia, many of the soldiers, border guards and cops kontracheti in Eastern Macedonia and Pijanec. According to data of the Kingdom of SHS in Vardar Macedonia were killed over 400 people arrested and imprisoned 25,000 persons, burned 14 villages and more than 100 houses, and only in Eastern Macedonia from 1919 to 1924 were registered 217 Komita .Any entries and actions killed 123 officers individuals, 135 were wounded and 133 killed and wounded civilians by komitskite IMRO bands. Clashes with the military, and dzhandarmerijata kontrachetite were killed and 59 fighters and commanders, 25 wounded, but were killed and 246 kontrachetnici, cops, soldiers and officers, and 154 wounded .Zatvoreni and sentenced to heavy fines and imprisonment, and beaten civilians women were raped several times larger komitskite .To combat troops occupying authorities, except military and dzhandarmerijata kontrachetite fighting against guerillas formed on September 9, 1923 in Stip and organization - Association t. n. Udruzhenje against bugarskih ,, ,, bandit. He was elected president trader Mihajlo Kalamatija and in leadership and entered several former rebels and collaborators Alexandrov, as Gligor Ciklev Elijah Pandurski Hristo Umlenski Jordan Grdovski Mite Sudzhukaro and others. Association against komitskite bands in every town district formed bands and peasant militia. These district kontracheti except former rebels and collaborators Alexandrov entered and Serbian officials, cops, soldiers and officers, as well as Serbian colonists. In rural militia members still had to all adult men from the settlement, who were forced to take a rifle, which he kept at home and call the village or the Duke cops get in armed combat troops komitskite So occupying regime formed a huge armed force numbering over 20,000. Association in major places in Eastern Macedonia had its own district board which coordinated the work, and such a board was formed in Tsarevo village. Despite this respectable armed force, VMRO failed to establish its parallel power in Eastern Macedonia with control on the ground through their informers and checkpoints. The organization between military actions in Eastern Macedonia and Pijanec fixed income and who had to pay more affluent merchants and peasants to trial in disputes between locals and performed deaths and judgments against collaborators of the Serbian authorities according to established rules and laws Komita. Terror regime implemented srski occupation authorities and kontrachetite, forcing part of the Turkish population to become involved in the revolutionary organization of the autonomist VMRO Alexandrov .Revolucionerna activity and cooperation and expressed Bilal Kazim Effendi from the village City Sadik Burezanov and Usain Effendi from Gabrovo, Papurkov mullah from the village .Trabotivishte and others. Pijanec population, has been placed in an impossible situation between the hammer and the anvil. Especially difficult was the situation of the population gravitates toward the border in the foothills of Osogovo Mountains. Komitskite IMRO bands, which were composed of Macedonians, in different periods and for different reasons, they had to flee from Macedonia and found safety required in Bulgaria, illegally entering Macedonia, especially in Pijanec in order to fight against the Serbian occupation authorities. Ufrlenite Komita read that because of their paucity, could not have been fighting a sizeable layer of Serbian army and police, have taken only small and sporadic armed struggles with the Serbian military - police and border guards, and then drag across the border in Bulgaria the level activity, especially characterized by organizing committees and their informers in the settlements in Pijanec, and performing assassinations over senior members of the occupying 102

power, military and police as well as local residents who collaborated with the occupying power, etc. ,, Donkey attacks ,, (The donkeys dynamite placed in bags and toss it toward the watchtowers or dzhandarmerskite stations) Particularly active in the period between the two world wars, was Carevoselskata read the Duke of Doncho Hristov Dragobrashte -Vinichko .Doncho Christ was appointed commander of Carevoselskata detachment numbering 18 rebels after successfully performed action, assassination and murder of the famous Duke and kontrachetnik mite Sudzhukarov in 1923 .The market in Vinnitsa .Sudzhukarov he was sentenced to death by VMRO Alexandrov, since he left the organization and placed in the service of the Serbian occupation authorities, as Duke of kontracheta Sudzhukarov with his company committed a number of crimes Eastern Macedonia on the local population .After killing Sudzhukarov Doncho Christ with his regiment across the border often go into performing various tasks for the organization .When one of those stocks was discovered by the authorities who had entered the trail and surrounded Carevoselskata read the top Golak of the monastery, 2 .06.1925 years. For easier and no casualties to catch guerillas, Serbian occupation authorities, army and cops and kontracheti brought close relatives of Doncho Hristov from Dragobrashte and set them as human shields in front of the army and gendarmes. Ordered the relatives to call DonÄ?o to surrender and not to shoot, because all relative perish. A Doncho Hristov replied ,, Fear not our bullets only kill Serbs and traitors of Macedonia ,, Although he was surrounded by a large army, cops and kontracheti Doncho Hristov night with bomb squad managed to break through the hoop, leaving behind dozens dead and flee across the border in Bugarija.Osvetata Serbian occupation authorities against the innocent local population was cruel and pitiless. Prisons in Tsarevo village, Kocani and Stip were crowded, and 142 people were sentenced to life sentences. One of the most important actions of the guerillas Donco Christ was the action that occurred on the evening of October 15, 1924 year. He sent three of its rebels from Carevoselskata read as follows: J (A) Angel Simeonov and Stoimir Ivanov Tsarevo Selo and Eftim Kalimanski throats of 3 to throws bombs in the Hilltop Spiro Spasov Georgiev in Tsarevo village. He died while his two brothers Mitrush and Mitko Angelov and Gligor Furnadzhiski, and Turk Ali Chaush and 4 members of the Agrarian Party of Stamobliski and wounded a larger number of guests in the inn. The assassination was carried out because of revenge and causing fear among the local population, since the guerillas knew Spiro Spasov was a collaborator and close to the Serbian occupation authorities. Because he did not pay the specified tax guerillas, but also refused to cooperate with the organization of Alexandrov in 1922 killed former rebel Jordan Bojadziski village of Tsarevo. Troika rebels who were determined to carry out the death sentence over Bojadziski, to welcome him in an ambush on the road in the village Petrashevec and troika took him to Mount Golak, riding on it intermittently, and then fierce izbole bayonets and killed in the mountain, but he first drove himself to dig the grave. A cruel and brutal way he was killed and Spiro Pecunkov New Istevnik. In 1924 he was forced to admit gun Serbian occupation authorities to combat guerillas, but local informers VMRO assessed that he supposedly will cooperate with the cops because he was sentenced to death. Judgment committed okoliskata comitadji read that hanged herself on the bridge of river Istevnichka .Takvi destinies and experienced teacher Todosija Spasov Razlovci and George Krmarski New Istevnik and many others. As a result of these actions, the Serbian occupation authorities have intensified terror to the local population. Despite the increasing number of military and police to combat komitskite detachments despite counter local bands composed of a Serbian colonists .So read was black brigade Skorupa Bosnia, but most large and unprecedented terror atrocities on the local population committed Pijanec counter squad the Rebel Elias Pandurski, who returned from Bulgaria and placed at the service of the Serbian occupation authorities. From Pandurski suffered lost a large number of the population, because as a member of VMRO knew all connections, informers and bodies that were formed in the villages Pijanec and its black bands were formed from occupying Serbian government and the Turkish population that got them into the service of the Serbian power, of which best known evil was counter squad of Suleiman Kadi. Counter bands performed mass searches in the villages assembled weapons, beaten, killed, 103

raped, exercised robbery, imprisoned innocent people etc. .zverstva .This time, most illustrative expressed locals saying ,, nighttime come guerillas, and day came and Serbian cops counter-revolutionaries. Both not beat ,, and burned. It is worth noticing that in many cases, have been a dzhentlemenski, prekuten contract for not attacking and direct armed conflict between komitskite read the one hand and the cops and counter the troops on the other side. There have been cases of religious glory, both to feast on one floor of the house and the other on the other floor. But one way or the other sweeter and more beautiful it was to eat and drink it to fight each other and die. But there were armed clashes between them, of which one is more important than December 14, 1923 year. around the village Stamer, which killed 3 cops, and more were wounded. Major armed conflicts were also in Bigla, Ilio and elsewhere. So from 1920 -1932 only in Pijanec the komiti and counter troops, as well as Serbian gendarmes, executed without trial more than 60 people. 18 (in some documents mentioned April 19) 1933 was the date when the deadliest battle between part of the Carevoselo army of the Duke Doncho Hristov and his comrades: J (A) ngel Simeonov of Tsarevo Selo Stoyan Georgiev from village Dragobrashta - Vinicko Vasil Nikolov Kuchichino - Kocani and Dimitar (Bob) Palikrushov of Vinnitsa and Serbian gendarmes and army. Five of the rebels Carevoselskata company headed was established as the leader Dimitar (Bob) Palikrushov after task of the organization of VMRO in the Upper Dzumaja for the previously developed plan, rushed into Pijanec tasked to attack dzhandarmeriskata station in the village Dramche. Detachment surrounded the station and began fighting with Serb gendarmes failed in the fight to kill 9 cops. While the fight lasted, was informed Serbian army and dzhandarmerija in Tsarevo village, which came to the aid of the cops Dramche .Chetata was surrounded by numerous military, gendarmes and kontracheti and failed to retreat across the border .In this unequal struggle, brigands succeed kill another 20 Serbian soldiers and 40 wounded, but eventually all were killed or are killing themselves not to fall alive into the hands of enemies. The bodies of dead rebels, the Serbian occupation authorities took front of the church in Tsarevo village where they held feast -Balaklija, then the village Kalimanci where 3 days are left on the road Tsarevo Selo -Kocani to see the passengers and were then brought back and buried in the church of Virgin Mary in Tsarevo village. While rebels lay dead on the road, brought his father and bratmu Doncho Hristov and was forced to common people with their brandy For this heroic act, the articles published in almost all leading newspapers in the Kingdom of Yugoslavia ,, ,, Political News, , etc. .A event and song was written from a Serbian civil servant originally from Montenegro who was serving in Trabotivishte. For this event in 2010. Song for these brave Macedonians, was performed at the Festival ,, Goce Fest ,, text Slavcho Despodov and Branko Angelovski and Branko Angelovski music, performed by the group ,, ,, Pijanecki pearls from Delcevo. Last Carevoselski rebels 1 Tsarevo village thirty-third, Great holiday Balaklija, The Council in monastery Sad piece of news Dramche village, arrived, Carovoselska detachment fell from cops Sardis refrain Detachment Board heroes Doncho Hristov duke, In the village Dramche fallen, Mother Macedonia 2 Palikrushov first hit, Vasil and Stojan fell next, 104

Yangel Simeonov poison finishes, Doncho Hristov kills himself refrain 3 The Council brought dead, Before the church passed, Dance free highway stop standing, Pijanec Males and cried Refrain The remains of these brave patriots who laid down their lives for freedom of Macedonia, rest in peace in the churchyard ,, St. Mary, in Delcevo, where in their honor was erected a monument worthy of their heroic act and sacrifice. Because of the brutality of the Serbian occupation authorities, influenced by the October Revolution in Russia and Pijanec make attempts to form a party - communist cells .So, in February 1920 .in Tsarevo village was formed the first party cell of SRPJ (k) or KPJ. Organizer was the same carpentry worker Joseph, born in Leskovac - Serbian border guard who was on the border with Bulgaria. After leaving military service, working in Tsarevo village as a carpenter worker. The establishment of the party organization attended by 20 citizens of Pijanec .For the president of the organization was elected Joseph and secretary George ARSOV Berber village of Tsarevo. The newspaper Dawn ,, ,, March 7, 1920. As a member of the organization are remembered, shared Simic (ov), grocer, Mitko Danilovich (ov), innkeeper, Todosija Randjelovic (ov) tailor, who posted a letter saying, here we hurry this obscure end to get in contact with you and ask you not to make the work and send our newspaper Dawn ,, ,,. Meetings are usually held in the tavern of George barber. The organization expressed its own activities which is celebrating May Day proclamation and celebration of May Day. But with the adoption of the law Obznana introduction of Januaryâ&#x20AC;&#x2122;s dictatorship in 1929 .partiskata organization ceased to exist. In the area of Pijanec, developed its activity and VMRO (United). The district conference of VMRO (United) for Vardar Macedonia, which is held in Veles in October 1925. of Tsarevo Selo as a delegate attending Velin Cekov. With Januaryâ&#x20AC;&#x2122;s introduction of the dictatorship in 1929. in Pijanec it was closed about 40 people reportedly cooperation with komitskite IMRO bands, which investigated and Serbian Zupan came from Stip, but because they were not proven anything actually innocent were closed after severe torture were released. In the wake of World War II, the occupation authorities interned them - moved out all those people who thought that against Serbian rule. So in Ivanjica - Serbia were sent more than 60 people who stayed there until March 15, 1941 year .When they returned to their homes. During the Serbian occupation of 1920 .So until the beginning of World War II 1941 .in Pijanec as in other areas that were within the first in the Kingdom of SCS, then the Kingdom of Yugoslavia, the population was subjected to mass terror arrests, beatings, rape and murder. But despite all the cruelty and terror and crude attempts of the Serbian occupation authorities to denationalization and odrod Macedonian people despite heavy casualties and suffering, the Macedonian people retained their self-esteem and Macedonian national life. Serbian occupation of Vardar Macedonia, which the Serbian occupation authorities called South Serbia or Vardar Banovina, lasted until the beginning of World War II and the attack of Germany to the Kingdom of Yugoslavia on 6 April 1941. To attack the Kingdom of Yugoslavia Germans in Bulgaria on the territory of Pirin Macedonia koncetrirale large military forces and 12 German Army, under the command of Field Marshal von Liszt. The geopolitical position of Pijanec and two border crossings, one at Upper Dzumaja through the passage Arnautski grave and the other through Black Rock to Kyustendil, were the only possible routes of penetration of the German army towards Pijanec, Males, Kocani - Stip and central Macedonia. Pijanec in defense of this territory by the Kingdom of Yugoslavia, and to stop the penetration of the German army from Bulgaria, were in charge of Bregalnica Division units, border units and 105

dzhandarmerija. Although expected strong penetration of this line of strong German military units, Bregalnica Division was completely formative completed and ready to provide more military resistance to strong German units. In the eyes of prestoechkiot attack on Germany the Kingdom of Yugoslavia, at the April 5, 1941 the Germans on the territory of Pijanec, inserted sabotage groups from Bulgaria, who cut the phone lines between the units and the command of Bregalnica Division. On April 6, around midnight it was attacked and torched border watchtower in Black Rock in Vetren, which began the attack of the German army from the direction of Kyustendil to Tsarevo village. But this was a secondary direction of breakthrough of the Germans, because the main thrust went in a direction, Upper Dzumaja -Arnautski grave -Carevo village After the weak armed resistance border units of Bregalnica Division and short struggle that was fought in the watchtowers in Vetren and s.Grad Germans without a fight briefly penetrated the village of Tsarevo. Units of Bregalnica Division, tried to stop the strong penetration of the German army and some units have tried to provide armed resistance, the entrance to the village of Tsarevo, but were quickly crushed and the Germans occupy only bridge in the village of Tsarevo Bregalnica. Although the lev side of the river were built, many bunkers and other fortification facilities in order to prevent breakthrough over the bridge, but after a brief armed resistance by bunkers in front of the barracks and units of Bregalnica Division, offered no significant and strong resistance, but order of command units in panic fled towards Mount Golak, and then complete the entire Division had laid down their arms and surrendered to the German army, which continued progress towards Males and to Kocani no armed resistance. Handing Bregalnica Division ended the Serbian occupation and terror in Pijanec. But briefly. After just a few days after the burst of the German army in Pijanec and Macedonia enter the Bulgarian army and police, who briefly established, Bulgarian occupation authorities. Part of the local population with joy and flowers welcomes new ,, ,, liberators. But the new liberators ,, ,, immediately started in place of the Serbian occupation authorities to both establish their own which prevail Pijanec people who for some reason fled to Bulgaria and members of komitskite bands eager for revenge and retribution. Initially, formed in Tsarevo village local action committee, k oj had to zadalcha to establish new occupation Bulgarian rule, and first on the list for retaliation and revenge were Serbian families who were part of the Serbian occupation authorities and the Turkish population was in favor to the Serbian government. He was killed the son of a senior Serb officer, Mile Pavlovic, and were beaten and a number of Turks who collaborated with Serbian occupation authorities. Retaliation and revenge, the new liberators ,, ,, went so far have been destroyed and ruined all Serbian graves at the cemetery in the village of Sultan. After the establishment of the Bulgarian occupying power Pijanec continued to exist as an administrative Carevoselska Borough and Skopje within the occupational area, and in 1943 .Carevoselska Borough was incorporated into Upper Dzhumajska area. Experience and covert intentions of the Bulgarian occupation authorities to present them as liberators ,, ,, ,, of Pijanec and western ends of Bulgarian old Serbian slavery ,, ,, read and was soon perceived by the local Macedonian and Turkish population and the Serbian is replaced Bulgarian slavery. So, almost all the chiefs, administrative clerks, village mayors and even village Padar (Poles) of the occupation authorities were adopted following the example of Serbia, Bulgaria. Besides those who were brought from Bulgaria, for serfs in the villages and police officers were placed former emigrants who emigrated to Bulgaria as well as their close relatives. One of the first measures of the new liberators ,, ,, any weapons collection and requisition -odzemanje of all goods and products from warehouses left by the Yugoslav army and government. To oplachka population perfidious way, it was determined exchange rate of the then Serbian monetary unit - dinar, the Bulgarian lev. 1 Serbian dinar which actually changed for 3 lev now been tampered 1 1 .It was done in order Bulgarian traders and speculators and profiteers of war for almost no money to snap ran merchandise in stores and warehouses and earn big money . This crying contributed to disappear and food products to the public, because he was brought coupon supplying system, and began to bloom and smuggling of basic food products, kerosene, salt, sugar, flour and others. 106

Bulgarian occupation authorities immediately began an inventory of movable and immovable property of the local population in order -rekvizicija taxation and confiscation of food and other products for the military and occupation authorities. Among the first measures, following the Serb occupation authorities, Bulgarian occupation authorities begin their denationalization policy aimed at instilling Bulgarian national consciousness. Surnames that all Serbian occupation authorities in the registers them down and renamed with IK, were now replaced by OJ. Were issued new identity documents with new surnames and all public signs in Serbian names were replaced with Bulgarian and overall administrative correspondence and documentation is conducted in Bulgarian language. For assimilating the local population not only Macedonian, but any Turkish Bulgarians called - muhamedansko they were opened â&#x20AC;&#x201C; 4 year - Bulgarian schools in major villages Pijanec and in Tsarevo village and Trabotivishte were open and a gymnasium. To bind closer the territory of Macedonia in order to improve transport and road connections and easier plachkanje national good, but also to woo the local population that the Bulgarian occupation authorities started building the railway from Kocani through Tsarevo village of Gorna Dzhumaya. For construction of the railway had been brought so - called labor service actually mobilized Turkish and Macedonian population of the occupied territory of Macedonia, the Bulgarian occupying power were declared opponents and unconscious ,, ,, -neblagonadezhni Bulgarians. Such labor camps for construction of the railroad in Pijanec were set with .Todorovci with .Iliovo with. Zvegor. For miserable logs in the construction of the railway, and to feed was forced to work part of the local population. The difficult social, national or economic condition in which they were local people, contribute to the manifestation of discontent and resistance against the Bulgarian occupation authorities. To strengthen Bulgarianness ,, ,, but also to reinforce the assimilation policy, the Bulgarian occupation authorities, often Pijanec sent senior civil and military officials originally from Pijanec .Takvi General Kosta Nikolov were originally from the village .Virche and honor Pijanec guest was director of the Directorate for propaganda in Macedonia, Nikola Kolarov from the village City .But all efforts and attempts to assimilate and pobugarchuvanje Macedonian population were unsuccessful and futile, because a huge part of the Macedonian and Turkish population, openly reacted and It showed various forms of resentment and resistance. Only a very small number of local people, especially the wealthier peasants, craftsmen and merchants from Pijanec that in order to retain the wealth and privileges of Serbia is placed at the service of the Bulgarian government. Sympathetic to the Bulgarian authorities, but placed in its service were members of komitskite bands informers and their relatives Macedonians immigrated to various periods in Bulgaria. Although still in the 1920s. Pijanec was formed in the party organization, the organizationâ&#x20AC;&#x2122;s members have shown no organized political activities and action. The influence of communists in Pijanec was very small, but they organized a party activity was felt in major cities, especially under the influence of the Communists and their indoctrination was done in high school in Stip, between school youth through the formation of t. n. educational groups. In these educational groups Pijanec as students were members and have shown activity Methods Mitevski- Brico from Tsarevo Selo and George Lavchiski the village Istevnik. After the breakdown of the Kingdom of Yugoslavia and the occupation of Macedonia, the Bulgarian fascist government, these young people, but other freedom Pijanec Macedonians are returning to their hometowns and start with organized nonviolent and unarmed resistance of the Bulgarian fascist government. By directive of CPY began to form t. n. Boards of aid, which boards were aimed at collecting food, clothing, weapons, hiding illegal immigrants and others. By directive of the District Committee of the Communist Party of Yugoslavia in Stip Pijanec in June 1942. came Blagoj Jankov - Muceto from Strumica and the illegal meeting in the Orchard in Tsarevo village, where manager Paul Dimitrov, agricultural technician from Tsarevo village was formed National Board for assistance in Pijanec. Secretary of the Board was elected young Methods Mitevski- Brico and members Krum Dimitrov supporter of KPJ and Vita Simeon Youth village of Tsarevo. Brico was obliged to collect support from young Simeon of mladinkite and Krum Dimitrov from older people. Board immediately displayed activities to carry out the task, inter alia collection help young 107

people have used cultural, artistic and sports activities, organized in settlements Pijanec. At the end of 1942. Pijanec were formed in two educational groups of young people and the elderly 1. They received printed promotional material and directives of the District Committee in Stip for organizing the population for providing every possible resistance to the Bulgarian fascist government, but also organizing volunteers for armed resistance and leaving the guerrillas. One of the more active educational groups were formed in the Istevnik Lavchiski George, who was reading room, drama club and sports club. In Tsarevo village was established sports club, which were members of progressive young people who were party supporters. The youth organized a picnic in the nature of who performed various programs revolutionary and social content, and Cowell plans and forms of propaganda against the fascist government, disclosure of its crude denacionalizatortska and assimilation policies, as alleged ,, ,, liberators, and actually like oppressors and occupiers .Such demonstrated activity of educational groups, contributed to the establishment in spring 1943. in Tsarevo village and the first Skoevska organization SKOJ-Communist Youth of CPY. Secretary of the organization was elected Methods Mitevski- - Brico and members were heads of educational groups. One of the more familiar activities of skoevskata organization was diverzijata the railroad to Bulgaria in the summer of 1943. The group headed by skoevci Methods Mitevski- - Brico managed to light a large number of wooden railway sleepers. Unfortunately, the group was discovered by the police and the police uchastok in Tsarevo village were detained Methods -Brico Mitrevski and Nikola Popov. Police officials in the cruel beating and torture was about to take them to trial in Upper Dzumaja .Kojznae what would be their fate if for them before the occupation authorities intervened my father Peter Despodov tunnel from the village. Zvegor who worked on the construction of the railroad, and has succeeded in obtaining the authorities to be released and Brico and Popov on the pretext that they are young and are not aware of the consequences of what you did and with a guarantee that I will not do nothing alike. While in other parts of Macedonia were fought bloody battles between Macedonian guerillas organized into smaller and larger guerrilla units and fascist occupying Bulgarian army and police, in no Pijanec formed guerrilla units for conducting an armed struggle. After party task, Brico in September 1942. He enrolled in high school in Upper Dzumaja in order to establish a relationship with partiskakoto leadership of the District Committee in Pirin Macedonia. Through Brico was established channel through which they were worn leaflets, newspapers and other propaganda materials written in Macedonian language, the newspaper of the Kumanovo party organization ,, Dedo Ivan ,, and ,, National ,, voice. Try to form the detachment in Pijanec, for which he had been committed and preparations by determining the youngsters who have been members of the detachment, and was secured weapons and background support from farmers who have had their herds of mountain Golak. At first it planned group of youths to join the partisan unit that operated the mountain Plachkovica, but the intent and therefore the establishment of a special detachment Golak not ostvarala, because Plackovica detachment on 21 May 1943 Bulgarian occupation armies and police likely in previous reporting and treason, routed in Vinnytsia with a number of soldiers from the unit were killed. Cooperation we have established with Brico party organization in Pirin Macedonia, contributed to closer relations between the population and Pijanec Pirin Macedonia, which fell under administrative Upper Dzumaja in various forms. While Pijanec failed formation of detachment, in Pirin Macedonia since the beginning of the war it was formed detachment of freedom Macedonians, led by Nikola Parapunov. So, a group of dozens of guerrillas odredot of Parapunov stayed several days in the area of the village in the mountain Zvegor neighborhood Lukov tip. Locals friendly and welcomed them home and ugostilo without having to enlist the Bulgarian occupation authorities to their presence. With the popularization of the national liberation struggle and the formation of larger guerrilla units and more free territory in the summer of 1943. by directive of the District Committee of the Communist Party of Yugoslavia in Stip began to form a Peopleâ&#x20AC;&#x2122;s Liberation Committees of the National Liberation War (NOV) Acting on the directive in Tsarevo village was set up such a committee. He was appointed president Paul Dimitrov and secretary Methods Mitevski- - Brico. The significance of this committee is great and because despite being operated between the local population Pi108

janec and organization for providing every possible resistance to de-nationalization and assimilation policy of the Bulgarian fascist authorities, for their disclosure and found instilling Bulgarianness ,, and denationalization of the Macedonian people, popularization of the National liberation struggle, but preached and the rudiments and the nascent institutions of the new popular government .Such revolutionary activity encountered great support and sympathy of the Macedonian people and the local Turkish population, because they were established growing number of educational groups, and increased the number of active members skoevskata organization. All these activities of the committee, but also the increasing activity of young skoevci not remain unnoticed, by the fascist Bulgarian occupation authorities who applied bloody terror and trying at all costs to prevent the creation and development of the peopleâ&#x20AC;&#x2122;s liberation movement by all means. After a stay of ilegalkata and party functionary Stanka Denkova Stip, which for some time had stayed illegally in March 1944 Union and Tsarevo Selo, then went to Kocani and Stip likely delivered, was caught by the occupying authorities, who have managed to unravel the party and Skoevska organization in Stip, Kocani, and in Pijanec. They were held a number of senior party officials and skoevci, among which in Tsarevo village were discovered and closed by the President of Peopleâ&#x20AC;&#x2122;s Liberation Committee Paul Dimitrov, secretary Methods Mitevski- - Brico but skoevcite Jordan Atanasov, Stojan Hristov, Colo Kotev and other young people members of SKOJ and educational groups. After arduous and harsh trials in the police, and Circuit Paul Dimitrov Kotev were brought to military court halted the fascist Bulgarian occupation authorities. The trial Paul Dimitrov was sentenced for his revolutionary activity .strog 13 years in prison and Circuit Kotev, like other young people arrested due to lack of evidence was released. Strengthening of the Bulgarian idea ,, ,, among the local population in order assimilation and denationalization of the local Macedonian population Bulgarian fascist occupation authorities, the relatives of migrants who return with Bulgarian occupation armies, form organizations and companies, which managed to attract a small number of local people .Takvi companies and organizations were Orle ,, ,,, ,, ,, Bumper, opolchenci ,, ,, etc. who dressed in special uniforms paraded in Tsarevo village and settlements on the occasion of Bulgarian state and religious holidays .And despite the benefits they have paid the occupying power for membership in these organizations, the response of the local population was insignificant and small. However it should be noted the fact that many members of these fascist societies and organizations after the liberation, chameleon converted to large Macedonian patriots ,, ,, and zealous members of the Communist Party, and were placed on responsible positions in state bodies and institutions. At the beginning of 1944. influenced by the situation on all fronts carried out in the world and the relentless advance of the allied armies is kindled insurrection and peopleâ&#x20AC;&#x2122;s liberation struggle and in Macedonia, after the capitulation of Italy, a large part of western Macedonia, which was occupied by fascist Italy, was free from partisan units was established and popular government. For promoting and fueling fighting in other parts of Macedonia Headquarters of NOV in February 1944. together with a group of guerrilla battalions ,, Stiv Naumov ,, and ,, ,, Hristo Botev begin the march in history known as ,, ,, Februarski march to Aegean Macedonia, and then coming back through Eastern Macedonia, Northern Macedonia horse and mountain Kozjak where on August 2, 1944 god.go held ASNOM, which laid the foundations of a free and independent Macedonian state. To prevent the penetration of partisan units and destroy, he was heavily involved occupying Bulgarian army and police. On 14 February ahead of partisan units through Tsarevo Selo spent strong Bulgarian infantry regiment from the Upper Dzumaja other auxiliary units and police. The conflict between guerrilla units and Bulgarian troops and police took place on 16 February, where all day Heavy battles in the hills of Mount Golak. In these fights was busted a Bulgarian occupation battalion and evening Headquarters and partisan units through Kalimanci field rushed to Kocani, where the bridge of the river Bregalnica near the village Istibanja after fierce fighting with the Bulgarian army which guarded and protected the bridge, through Osogovo mountains they arrived in northern Macedonia Mount Kozjak. Great battles and conflicts on the territory of Pijanec guided in spring 1944. At the time of the spring offensive, when Osogova group of 3 Macedonian Brigade, in other guerrilla units, again Kozjak are referred to march towards the Aegean Macedonia, and again fighting an uphill battle with the 109

Bulgarian army and police on the territory of Pijanec. After fighting in Kyustendil and the top mare Gray on May 20, where guerrillas smashed and destroyed a band of 49 Bulgarian infantry regiment, and where bloody battles and was wounded partisan national hero and Vera Jocic After the 3 days she succumbed to wounds and was buried in the village. Sasa and Partisan Headquarters through the village and Vrtislavci. Dramche, we crossed the river Bregalnica Belchinska neighborhood through the village Bigla switched to Mount Golak. From the ridges of Mount Golak, partisan units on May 23, 1944 in the village descended Razlovci. Mayor of the village Razlovci set by Bulgarian occupation authorities and former Bulgarian immigrant, tried to mobilize the peasants of the village for armed resistance against the partisan units. But since none of the peasants joined him, he hid himself in a nearby hill before the village when appeared guerrilla vanguard, the group shot and killed pushkomitralezecot Jordan and then cowardly fled over Bregalnica to Tsarevo village. The population of revolutionary Razlovci with astonishment and joy and welcomed ugostilo partisan units, offering them food and shelter in their homes. After a national gathering in the school of the village, where partisans spoke and explained the military political situation in Macedonia and the world and that the approaching date of the final liberation of the whole of Macedonia from the fascist occupation authorities, on May 24 morning, Osogova group of guerrillas had left the village, but were met by great Bulgarian army, due on 24 May fought hard and bloody battles of Golak mountain, the locality Obozna .Partizanskite units succeeded in these struggles to break 3 columns of the Bulgarian army attacked a battalion strength. In these fights were also wounded guerrillas, who had been abandoned and hidden in houses in the village Razlovci and that villagers despite brutal terror of the Bulgarian fascist army and police for welcoming guerrillas and hiding the wounded fighters, has not yet happened is no treason, because revolutionary and patriotic spirit of the descendants of pop Stoyan and rebels from 1876. The February march, and the spring offensive of the partisan units and their successes and victories in the armed struggle that led to the territory of Pijanec with fascist occupying Bulgarian army and police as well as the advance of the Allies on all fronts in the world, gave him hope and encouragement Pijanec population, approaching day of victory over fascism and forming his national Macedonian state and peopleâ&#x20AC;&#x2122;s power. Of scale and greater podrzhka the national liberation struggle, it is the formation of 4 Macedonian Brigade of July 23 in the area of Mount Lisec Plachkovica. Already on 28 August 1944 by Mount Golak group of 8 young members SKOJ and educational groups have joined the brigade in the village Blatec. The brigade earlier voluntarily joined a group and individuals Pijanec who deserted the Bulgarian fascist army. The command of the brigade was tasked Methods Mitevski- -Brico relationship with the Upper Gjumaji detachment as well as involvement and organizing youth and adults to fill the crew with new fighters. So there was an organized group of over 30 fighters who have joined the ranks of the brigade of Tsarevo village Zvegor, Gabrovo, puddles and other settlements organized left the locality White Rock, where there was a brigade. As the Soviet army quickly drew the borders of Bulgaria and is expected capitulation of fascist Bulgaria, 4 Macedonian Brigade completed and strengthened by an influx of new fighters, in early September 1944. with reinforced march and almost without a fight, freed Males, like much of Pijanec except Tsarevo Tsarevo village .In the village had a large military unit - a regiment of Bulgarian fascist army and police, which provided a road Stip-Kocani Tsarevo Selo Dzumaja, an upper, along which entailed fashistishka Bulgarian army, police and occupation apparatus fleeing from capture by Macedonian guerrilla army. On September 8, 3 Battalion 4 Macedonian Brigade received orders from the brigade headquarters to take Tsarevo and village in order to stop the retreat and escape of the Bulgarian army, police and the occupying power. Already on September 7 in Delcevo came representatives of the District Committee of Stip, who requested the command of the strong Bulgarian military unit and police stationed in Tsarevo village to spin without a fight and retreat to Bulgaria. On September 8, 1944. 3 of 4 Macedonian battalion brigade comes without a fight in Tsarevo village. Before the political commissar of the brigade, Cyril Mihailovski - Gruica, raportiral and surrendered along with the entire Bulgarian military unit and a police unit commander, Colonel Chilingirov. 110

This act ended koneshno Bulgarian fascist government and the occupation of Pijanec. The joy of teaching Bulgarian fascists among locals was enormous and indescribable. It organized a military parade on the main street in the village of Tsarevo guerrilla unit in the parade column was located a group of guerrillas from Pirin Macedonia, Gorno Gjumaji detachment. After the parade was organized rally, he spoke Cyril Mihailovski - Gruica. Upon completion of the rally, and immediately proceeded to the formation of a popular government .Formiran National Liberation Committee, as the highest authority of the new National Macedonian government, which entered several members of the local population. Chairman of the PLO, was elected Jordan Belogaski and secretary was elected Vasil George. As in the warehouses of the Bulgarian army were also seized large quantities of flour, sugar, grain, clothing and other food products and goods PLO gave the order of the seized goods to divide the people and of the seized truck from the Bulgarian army to shift in Males, Pehcevo and Budinarci where were the remaining units of the brigade. She also formed military Command Pijanec and signed up and entered voluntarily in the fighting ranks of the brigade and a number of residents from Pijanec .And despite the large turnout of people who voluntarily entered the ranks of the brigade, which actually new popular government organized in January performed the first mobilization, however brigade failed to prevent the penetration of Germans, who at 11 September 1944 from Kocani Pijanec penetrate and occupy Tsarevo village and countryside roadside Kocani- Tsarevo selo Berovo Strumica in order to protect communication direction and unimpeded withdrawal of the strong German army from the direction of Greece .So, besides Tsarevo selo strong German fascist armies were placed in villages Bigla, Ilio, Turija, Kosovo dabje, Dramche, Ochipala, field, and Zvegor Trabotivishte. Settlements in Pijanec, no German troops stationed and they were free under the authority of the PLO and the military command. Much of the population fleeing the German army is sheltered in the mountains and in the villages where there were no German soldiers, and where continued working bodies of the newly formed People’s power organs of the national government conducted mobilization of military-able population undergone schedule of food, clothing and other needs of the population. To strengthen the people’s government in September 1944. while most of Pijanec was under German occupation, in all settlements were formed PLO, and were selected as delegates -prestavnici the district People’s Committee. Delegates selected from all settlements in Pijanec in village city, formed the District People’s Committee as the highest authority of the national government in Pijanec. For the first chairman of the board was elected Jordan Belogaski and secretary Vasil Gjorgov addition to people’s rule and proceeded to the formation of party organizations and mass of party members. Under the directive of the District Committee of the CPY for Stip, it was formed district committee of CP for Pijanec and secretary was elected Methods Mitevski- Brico. With the establishment of the Regional Committee of the CP is approached and popularization of membership, which, in November 1944. counted more than 50 members, then a larger number of groups that were members candidates for entry into the Communist Party, and several educational groups. The influx and mobilization of new fighters to partisan units enabled them to create larger military units. So on September 9, 1944. after the capitulation of fascist Bulgaria were founded 50 and 51 people - Liberation (NA) division that received more than 700 young people from Pijanec. These divisions later entered the composition of the Bregalnica-Strumica Corps, which after the liberation of Macedonia participates in the breakthrough of Srem front where life had lost 48 fighters Pijanec. Victims of Fascist Bulgarian and German bloody terror during the war, life on the altar of freedom passed over 62 residents from Pijanec. In their honor in the center of Delchevo, erected monumental monument on which are written their names and words ,, Sonceljubuvi die without you we would be what we are, not death without liberty, without Macedonia !! In parallel with the establishment and organization of the national government, guerrilla units of September 11 until the final liberation of Pijanec of October 19, 1944 year. constantly leading smaller and larger armed conflict with the German fascist armies throughout the Pijanec. On October 18, 1944 year. large German forces retreating after his Berovo Strumica, Kocani Tsarevo village, were attacked by partisan units 50 BUT Elite Division in the locality in village Chiflik. The attack was successful and the Germans were defeated and forced to escape to Kosovo Dabje. 111

The column was seized large quantity, weapons, food, clothes. Macedonian Brigade thirteenth of October 13 attacking Germans stationed on top of Crow Mountain Golak, and after fierce fighting and heavy casualties among Germans forced to escape and withdrawal. On 14 and 15 October heavy fighting with German fascist army near the village Trabotivishte managed the same 13 Brigade forcing Germans to leave their combat positions and withdraw. On October 18 and 17 units of 5 Â° BUT Division conduct difficult and bloody battles with strong German forces in the area of the village Bigla. Finally eve Oct. 19 in a previously well-conceived battle plan and preparation, units of the military command Pijanec, attacked from several sides of the positions of the German army presented itself strong resistance, but failed to prevent the penetration of guerrilla fighters, about 9 pm on October 19 failed to break the resistance of the Germans to liberate the village of Tsarevo. Throughout the day waging an armed struggle with the Germans retreated to Kosovo dabje the slopes of Mount Golak, but in Ochipala which were found in the tunnels of the railway. All day the Germans dared to offer strong resistance, but were forced to withdraw towards Kalimanci field in the direction of Kocani. These struggles finally, the whole of Pijanec, was released from the Bulgarian and German fascist occupation forces, which finally Macedonian people and other nationalities - Turkish and Roma finally able to rejoice in the freedom and otstvarat aspirations and ideals of independent and independent Macedonia, state of the Macedonian people and other nationalities living in it and for what purposes and ideals on the altar of freedom were laid huge number of lives in the past. In the center of the city for the second time he was held massive national gathering, which again spoke political commissar of the brigade Cyril Mihajlovski- Gruica and the local population, etc. among others. Constantine (Costa) Trencev. Even while the fighting went on with the German occupiers in Pijanec began the formation of organs of peopleâ&#x20AC;&#x2122;s power, which were offered tested party and military personnel from the local population, which aimed to establish peace and order in the territory of Pijanec Besides other things introduced and mobilization for sending fighters to ultimate liberation of Yugoslavia, ie directly on the Srem front where their young lives passed Pijanec 62 fighters from different nationalities, not only Macedonians but also Turks and Roma (only 48 Carevoselska municipality). Peace and joy of the establishment of its Macedonian rule was short, because simultaneously with the formation of the authorities began the struggle against collaborators of the Bulgarian occupier and internal conflict, the future of Macedonia, or between those who were for the creation of an independent Macedonian state and those for Macedonia to join within the Yugoslav federation. This conflict between Macedonian in which it once ,, brother went to brother ,, should observira in the constellation of contemporary international conditions, especially after the meeting between Stalin, Roosevelt and Churchill at Yalta in the Crimea in 1945 .On which major powers agreed on their own spheres of influence in Europe and the world. Under this classification, Bulgaria fell under the influence and control of the Soviet Union, and Greece under the influence of England .This division determines the situation in Yugoslavia and in Macedonia, as Soviet troops took part in the liberation of Yugoslavia. With the establishment of a Yugoslav communist cadres as Kolishevski saw Smilevski - Bato, fear Gigov and others. It was finally determined the fate of Macedonia as a federal unit of Yugoslavia, and the idea of Macedonian patriots and patriots to create an independent, united and independent Macedonia, the idea that life gave the best Macedonian children, starting from the first Macedonian Uprising (Razlog Uprising ) remained wishful thinking and legacy for future generations. Guided by the ideals of Gotse Delchev, Dame Gruev, Sandanski and countless other Macedonian patriots, failing to determine the time and believing that written addresses - Memorandum, manifests and others. the great powers will argue for the establishment of an independent, united and independent Macedonia, already in 1945 .On October 23 on the initiative of others. Konstantin Terziev of Kilkis, etc. Constantine (Costa) Trencev village of Tsarevo and others. Vasil Ivanov in Skopje Strumica held a secret meeting attended by about 30 supporters from all over Macedonia, which was formed organization VMRO - 1945. He was elected to the Central Committee of 13 members, was adopted and sent Proclamation - Manifesto to the major powers and to the people in Macedonia, explaining the aims and objectives of the organization. The manifesto demands to 112

hold plebiscitarno expression of the people of Macedonia, on whether to remain independent or to enter into the Federal Yugoslavia, because people no one asked him if he wanted autonomy or Macedonia to become an integral part of federal Yugoslavia. The organization began distributing the Manifesto and other propaganda material in Macedonia and the memorandum submitted to the Great Powers and the United Nations in 1946. by Metodi Andonov -Chento Paris .It was a reason to party government and police military police, begin mass arrests of members of VMRO-1945. They were arrested all the members of the Central Committee as well as over 1000 members from all over Macedonia. In Tsarevo Selo as a member of the Central Committee of VMRO -1945 years .esenta .in 1946 his house in Tsarevo village was arrested and others. Constantine (Costa) Trencev, revolutionary, patriot and humanist favorite doctor among the population in Pijanec, who as diplomiec the prestigious Faculty of Medicine in Vienna, although born in the village of Vladimirovo - Ilio, decided on zhenidbata his life companion of Tsarevo village, its profession practiced in Eastern Macedonia, but with practice and a pharmacy in the village of Tsarevo. His arrest begins the agony of others. Trencev and his family, that his revolutionary activities began at his studies in Vienna, as a member of the IAS (Macedonian Student Union) and through membership in IOF (Macedonian federative organization) end up as one of the initiators and member of the Central Committee of VMRO-1945 years. After harsh torture in Stip Prison, along with the other 13 members of the Central Committee of VMRO-19045, sits in the dock. The trial, held from 25 to 30 March 1947. all 13 members of the Central Committee, were sentenced to death by firing squad. The trial was broadcast directly through speakers attached to poles in Tsarevo village, but a public gathering in front of the mass of people in the hall of the falcon in Tsarevo village, who were forced to shout death to traitors ,, ,,. Complaints made to the District Court, 7 mine was confirmed smrtnmata their punishment, and 6 was replaced by imprisonment of 10-20 godini.Pod pressure Committee of the Great Powers, 6 mine sentenced to death, the sentence is replaced by long robes and confiscation of property, and was shot only dr.Konstantin Terziev of Kilkis. After 8 years in Prison etc. .Trenchev was pardoned and returned to Delcevo in 1954. According to some data from 1945 to 1985. the territory of Macedonia were discovered 105 illegal organizations and groups, with over 1,200 members who advocated a united and independent Macedonia and out of Macedonia by Titoâ&#x20AC;&#x2122;s Yugoslavia, of which 1 045 were arrested, of whom 242 were sentenced to death or to long Robbie. They were held over 700 political trials, and were led by the police and over 14,000 thousand political record, but over 22,000 prison file of political prisoners in Prison, of which 7339 were record high of. Unofficially over 2,500 people were executed or died during investigations and prison and a total of 1945 to 1985 were repressed more than 50,000 people from Macedonia who were killed, imprisoned and repressed because of patriotism and patriotism towards their country and their people and that of their comrades - fellow Macedonians by birth. After the liberation, the government began to rebuild and build the country. The situation in Pijanec as in the whole of Macedonia was very difficult in all areas. Lacked food, clothes and basic groceries for life. The population was illiterate and extensive primitive agriculture and animal husbandry were the only sources of subsistence of the population. There was not one industrial building, except in a craft store, there were no roads, schools, health facilities. Following the example of the Soviet Union, in the whole of Yugoslavia, and similar to that in Macedonia and Pijanec launched a massive peopleâ&#x20AC;&#x2122;s actions for restoration and construction of the country. Tsarevo municipality in the country in which the former okupatortski authorities just grab it and destroyed begins mass action for recovery of all life through t. n. petogodishni plans or Five-Year Periods. In order obnezbeduvanje of food and basic supplies for the population following the example of the Soviet Union, in the spirit and ideas of markzizmot - Leninism and the dictatorship of the proletariat, the government began action on the establishment of agricultural cooperatives, or so-called collectivization in which cooperatives locals had voluntarily to give all their land and goods held. Much of the population with joy and enthusiastically embraced the idea, but some of the wealthier peasants rebelled and opposed the formation of cooperatives. It was introduced and so on. n. ,, ,, Coupon system for procurement of basic food and other necessities for the population. To feed and provide the essential groceries, the population worked without money to his now ,, mutual cooperative country or goods ,, and t. n. foremen work113

ing groups led daily records of the presence of people at work. Those who come to work received coupons for food, while another important rule that moves as you. Wealthier peasants who did not volunteer to give up their land or goods were declared for class and enemies of the people and have been subjected to threats and repression by the government. The greatest resistance to entry into cooperatives in Pijanec expressed rebellious peasants and revolutionary Razlovci. The event, which the local population Pijanec known as 2 Razlovci uprising occurred on May 2, 1949. In The village Razlovci arrived group party and police officers, in order to persuade ,, ,, some of the villagers to join the cooperative. In their beliefs ,, ,, except verbal threats and physical force applied, and when the Dzhabirski George put his gun in his mouth and he started yelling and asking for help, gathered a larger group of villagers who physically attacked guests from Tsarevo Selo .To save the villagers, as the Turks had tapidzhii fleeing across the river Bregalnica to Tsarevo village. Soon the village was besieged by police and villagers who participated in the attack were arrested by the authorities and cruel treatment in police Tsarevo Selo and Stip, the public hearing held in Tsarevo Selo in 1950. : Manasseh Skakarski Nikola Doncevski Kostadin Ubavelski, brothers George and Methods Stanovski, DojÄ?in Terziski John Peshovski were sentenced to death and confiscation of the entire property and loss of civic rights. Following appeals, death sentences was replaced by long-time slaves, and spent several years in prison in Prison, they were pardoned, except Nicolas Doncevski who died of torture during investigation and in prison in prison. During the existence of cooperatives in Pijanec by voluntary actions they were built several tons. n. united homes, which served for cultural activities and meetings, but also for commercial and manufacturing activities. These homes were built in the countryside Gabrovo, puddle, City and Trabotivishte, Istevnik and crab. In 1948. It begins the rift between Tito and Stalin and the beginning of t. n. Informbiro. Almost overnight interrupt good relations and ties between Yugoslavia and Bulgaria, which especially reflect the situation in Pirin Macedonia, where Macedonian nationality was recognized and schools were opened in the Macedonian language, theaters and more. As the conflict escalated and there was opportunity to attack Yugoslavia Pijanec as border area once again becomes an arena of undeclared war. The border is closed for people and goods, and starts piling up troops from both sides of the border but begins closing and terror to the population, which was allegedly advocated Inform. Were imprisoned and subjected to torture larger population of Pijanec and kindred cheap and Kiro Dzhabirski of Tsarevo Selo and Stoyan Georgiev (Thane Berber) of Tsarevo village several years endured the agony of Goli Otok, while Eftim not even returned from Naked swelling .Istotaka fought and propaganda and diversion-spy war, which was actively involved and the local population on both sides of the border. Illegally they moved people from one and the other side who passed messages and propaganda material that was secretly distributed in villages and towns on both sides of the border and were placed and denonokjni ambushes of army and militia to hunt spies and saboteurs . For such spy-action dverzantski authorities in Bulgaria and Yugoslavia have used former supporters and members of VMRO their channels and informers before the war. Yugoslav authorities expecting attack from Bulgaria, but also to control the game after she settled Pijanec larger military forces and was enormously increased and militia apparatus. The local population was again forced to participate in ambushes and prosecution of foreign spies and saboteurs, but starts and terror, imprisonment and other hard-pressed to households and individuals accused of collaboration and support of the Bulgarian propaganda and spy -diverzantski activities. An ambush of the Bulgarian army and militia on Bulgarian territory was murdered stand Marin from the village Zvegor that by order of the authorities often crossed the border, Kuzman Zahariev also the village Zvegor died of severe torture in prison in prison. This situation our war not peace, lasted until 1955. to improve relations between Yugoslavia and the Soviet Union after the death of Stalin in 1953. After the establishment of friendly relations between Tito and Khrushchev starts thaw in relations with Bulgaria. For the restoration of friendly relations between the population of Macedonia and Bulgaria, organized border broke t. n. Svizhdanja ,, ,, among the population on both sides of the border. The goal was a warming of relations between the two countries, but also a way to meet with friends and relatives on both sides of the border, as well as Engine Power for propaganda on both sides by organizing cultural -umetnichka program 114

that represented the most popular Macedonian and Bulgarian singers and cultural associations, and they traded with everything. Such oust held almost every year as the population of Pijanec and Pirin Macedonia border crossing at Arnautski grave, and Kyustendil to the border of the area, Black Rock. Such border meetings at the border lines are held ten years intermittently, then such meetings were held in Stip and Delcevo and in Blagoevgrad and Simitli in Pirin Macedonia. The last such meeting was held in Delcevo in 1994. The intent of all occupation authorities was to assimilate indigenous Macedonian population and to keep the population into obedience, and one way was through the education system. Namely Pijanec there was only the most basic education, and the vast majority of the population was illiterate. To overcome this problem, the new authorities introduced intensive literacy courses of the adult population, were opened and schools in almost all major towns, children and youth. Simultaneously with the action for literacy, flowed and action to download the veil, hijab in Turkish population, which encountered huge resistance and was beside collectivization -zadrugite and one of the reason for the largest migration of the Turkish population of Pijanec but also from all over Macedonia in Turkey . So, from 1955 - 1963 year. Pijanec from Turkey migrated thousands of Turks and later returned just a few families, Takada today in Delcevo live fifty Turks. Since Pijanec was extremely stuffy and poor region, where there were no industrial and commercial facilities, and the population survived with primitive farming, storage of goods and the occasional craft shops in support of extensive agriculture and livestock, the government after a failed attempt ,, collectivization ,, after 1953. It begins to return the land to the peasants, but part of the cooperative land and nationalization begins with the formation of larger farms. First in 1956. Enterprise was established for tobacco purchase t. n. Monopoly, which has become a tobacco crop that was most well represented among the local population. Later than 1960-64 year. began working factory terry fabrics ,, ,, Frotirka, factory carpets and blankets ,, ,, Goblenka, Godel tannery ,, ,,, carpenterâ&#x20AC;&#x2122;s workshop Recovery ,, ,, which later joined to Granite Construction Company ,, ,, , factory filters ,, ,, Jugovitropan, Trade company ,, ,, Pirin and others. To overcome the primitive extensive agriculture and livestock was established Agricultural Industrial Complex Sandanski ,, ,, in 1961. who lavished with large land holdings that also grows a variety of fruit and vegetables, with large livestock, slaughterhouses, dairy, but also a number of own stores trade and sale of their products. But the biggest rise in all segments and Pijanec municipality Delcevo occur after commencement of operation of the mine for lead and zinc Sasa ,, ,, Makedonska Kamenica in 1966. Mine ,, Sasa was one of the most profitable enterprise level Yugoslavia which were employed over 1,300 people from Macedonia. Most of the funds entering the municipal SEZ plans and municipal budget funds were mine. A particular development in all segments Delcevo Municipality, which until 1996 .As part Macedonian Kamenica was reached in 1974. after the adoption of the Constitution of the SFRY, which the decentralization of government, whereby the republics as part of Fedaracijata soon transformed into independent states, with governments, t. n. Executive councils and assemblies, and municipalities were established as administrative and political units, also with the Executive Council and Municipal Assembly delegates in principle of the system and available funding and its own municipal budget. For every social segment were formed t. n. SEZ s (Self-interest communities) with delegates and representatives of local communities (villages and parts of the city Delcevo), and representatives of existing enterprises. So Pijanec which liberation in 1944. greeted with only 80 employees, of which only 4-5 with higher education and a dozen employees with secondary education in 1984. in the municipality of Delchevo (with Mak.Kamenica) were employed 7068 employees, including 279 with advanced education, 375 with Whishaw, with 1.304 average, and Highly Skilled 2,347 and only 626 Unqualified. Compared to other municipalities in Macedonia Delcevo Municipality in employment in 1982. with 27.3% of the total population was 10 place in Macedonia, in terms of unemployment to 9.4% in 4th place. After years 1967/8. It began the process of leaving temporary work abroad, according to the census of 1984. abroad municipality Delchevo left 228 persons. Industrial development also contributed to the development of the municipality in all segments of 115

life of the population. Electrification was carried on all major places in the municipality, built asphalt roads to all villages, dispersion and the formation of primary schools in the village -osmoletki Razlovci village Trabotivishte, Village, Town, Village Dramche and Bigla village, Delchevo and in form and second elementary school. With funding from the local contribution, it started to build the memorial House ASNOM in 1972., Build the House of Public Health and other facilities. The need for workers novotvorenite enterprises, contributed to increased rural-urban migration and abandonment of villages especially young people, so life has collapsed in many villages, especially those from t. n. ,, ,, Lower terrain villages scattered towards the border to Kyustendil and Macedonian Kamenica. The city briefly received urban character, with wide boulevards, communal structure, and in 1970. due to migration and hugely increasing population, began the spread of the city and the right bank of the river Bregalnica and the formation of the settlement Veljko Vlahovic from many hundreds of individual buildings, known popularly as settlement Milkovo hill. But the city grew on the left bank with the construction of individual and collective residential buildings in the area Nursery, Shooting Range, Star Monopoly, but also suburbs Zvegorska river and Basarica, and the complex of collective buildings with several hundred apartments by the river Bregalnica and Boulevard Macedonia . In 1972. It started the construction of the new road communication to Delcevo Makedonska Kamenica - Kocani and Delcevo road Blagoevgrad, and new communication from Delcevo - Berovo and Delchevo Mount Golak. This finally municipality Delchevo communication is linked to all the cities of Eastern Macedonia and was finally overcome centuries-old problem of bad macadam communications centuries linked Pijanec the world. The economic boom of Delchevo, lasted until 1990 .and bloody breakup of Yugoslavia and the independence of the Republic of Macedonia in 1991 .Raspadot of Yugoslavia who broke all economic ties to companies with their partners in Yugoslavia and abroad for a short time there was financial and economic crisis and total collapse of society. The transition especially negatively reflected on the economic front. Companies fail one after another, while unemployment reached nearly 40%. Furthermore it passed a privatization law, which allowed the management staff nearly no money to privatize companies previously obezvrednuvajki the social capital and the workers were forced almost no money to sell their shares in the companies of the management, eventually They are brutally evicted on the street. Seeking a way out of the difficult economic situation, much of the population mass begins to migrate abroad, which rapidly reduce the number of local people. Although in 2002. not carried out an official census in Macedonia, the number of local people, according to unofficial data that are temporarily or permanently gone overseas moves over 30%. Since a large part of the population migrates are young, Delcevo appear white plague ,, ,, ie birth rate has fallen sharply, making Delchevo is one of the municipalities in Macedonia, where the birth rate is lower than mortality. Even before the bloody breakup of Yugoslavia, he watched the end of one-party - communist and socialist system which was destroyed themselves communists .Samrakot communist and socialist society in Yugoslavia, started after the death of Tito, and finally ended the agony of Extraordinary Congress of SKJ 14 in Belgrade in 1990. So far, history has remembered social system samoraspushtil and over. The Extraordinary Congress held in Belgrade on 22 January 1990 because of conceptual differences about the future of the party and the state delegates from Slovenia left the Congress, followed by left and Croats in the League of Communists of Yugoslavia ceased to exist .A , the dissolution of the Warsaw military alliance Perestroika in the Soviet Union and the reunification of Germany, was the funeral march of socialism as a social system. It was then that happened, it was only ineffectual attempt of the Communist Party in all countries of Socialism, to retain power at all costs and in various ways, but without success. Pluralism already poured into social relations with all our strength in all existing socialist countries in Europe. Taka da and the attempt of the League of Communists of Macedonia, to stop the process in Macedonia, failed. Already in the beginning of 1989. The main organization in Ohrid Radio disbanded main party organization of ECM, and right after them as has the basic organization of ECM in the Cultural ,, Nikola ,, J.Vapcarov Delcevo. Unhappy with the work of the Municipal Committee and other party 116

structures in the municipality of Delchevo, despite strong pressure and threats from party work, as Director of the House in January disbanded basic organization. Multiparty system already knocking at the door and at the beginning of 1990. already begun to form new political parties in Macedonia, Already in November 1990 .Of held the first multiparty elections in Macedonia, which were won by VMRO - DPMNE, but even won fewer votes and MPs from VMRO - DPMNE, the League of Communists Macedonia which 10 Congress of SCM added acronym PDP (Party for democratic transformation) in order to defocus and deceive the public that he was leaving the previous communist and revolutionary floccules that democratize and transformreform according to modern times, with various political games and intrigues, managed to re-take power but to hold 11th Congress in April 1991 which again .The rename and communist declares as social - democratic party, naming as SDSM (Social - democratic Union) . Political pluralism in Macedonia, find its place in the municipality of Delchevo. Already in the first half of 1990. and the municipality of Delchevo, were formed political branches of almost all newly created and registered political parties in Macedonia. Among others, in July 1990. It was formed and municipal organization of VMRO - DPMNE, and the first President was elected by Georgi Manov with .Zvegor. Ironically Manov was a member of the Municipal Committee of SKM in Delcevo, and as a party member was asked by the party at the head of several companies in the municipality, which ,, ,, successfully managed them. Although VMRO - DPMNE won the parliamentary elections in Macedonia, in the municipality of Delchevo comprised Macedonian Kamenica was passed on to break hardly catastrophic - 350 votes. Delchevo municipality until 2000. he conquered all parliamentary and local elections and was one of the strongest bastions ,, ,, SDSM. After seizing power in 1998 .and in forming the government with the Democratic alternative VMRO - DPMNE finally managed to win the local in 2000 .in municipality Delchevo without Macedonian Kamenica, which became independent in 1996. The local government in the municipality of Delchevo, VMRO - DPMNE held until 2005. when again lose and local authorities to hand over the SDSM. In 2006. coalition led by VMRO - DPMNE led by Nikola Gruevski won parliamentary elections in Macedonia and the next local elections in 2009 and 2013. as has the local level. Each of the elected mayors so far, some more some less contributed to the city and municipality Delcevo, transformed from a small Turkish provincial town with several houses in modern and urban place and one of the most beautiful in Macedonia.

Used literature : - Monograph Delchevo -The Dragan Arsovski and Dimitar Hristovski issued in 1985. -Pijanec In the 13th and 14th centuries -from Mr. Alexander Atanasovski, published in 1996. -Trieset Years -Istoriski records first Macedonian uprising in 1876-from Kostadin Pop Stojanov issued in 1903 in Kyustendil DR. Bulgaria -Terorot Pijanec and resistance in the second half of the 19th and early 20th century -from Dragan Arsovski, published in 2002 -Macedonia -Nezagasnata Desire at a time without hope-Olivera Trencheva issued in 2o12 years. -Different Publications and articles published in various magazines, and Internet sites - Memories and recollections of several people from Delcevo for some people and events.

117

ДЕЛЧЕВО дел 2

118

АРХЕОЛОШКИ НАОЃАЛИШТА ВО ПИЈАНЕЦ(општина Делчево) Единствените материјални докази што овозможуваат патување низ историјата и кои даваат реална слика за животот, навиките и опстојувањето на цивилизациите во разни периоди на човековото постоење и битисување низ вековите од праисторијата до денес, како наука ги третира – Археологијата. Колку и да изгледаат на прв поглед безвредно, предметите - артефактите кои се наоѓаат на површината, но и скриени поплитко или подлабоко под површината на земјата, се реален приказ и огледало на традицијата, културата и постоењето на народите на одредена територија. Вредноста на овие археолошки артефакти за секој народ и нација кои држат до своето достоинство се немерлива и немаат цена. На ова мало парче земја дел од оваа наша планета наречена Земја, територијата на Македонија од секогаш во минатото се нарекувала Македонија и не случајно повеке пати се спомнува и во Библијата. Секоја педа, секој камен од Македонија е сведок на историски настани и собитија значајни за севкупната цивилизација и крие историско и културно богатство таложено низ вековите. За жал, се уште ова непроценливо македонско културно - историско богатство, само делумно и многу малку е истражено и презентирано на јавноста. Дел поради објективни причини, но голем дел и од нашата негрижа и неодговорност, кон нашето минато, сегашност и иднина. За жал и областа Пијанец, досега многу малку археолошки е истражувана и рекогностицирана. Пијанец, поради својата геостратешка положба климатските услови, хидролошкиот потенцијал, плодната почва покрај река Брегалница и нејзините притоки, како и благите планински ридови, даваат идеални услови за живот и битисување на овие простори од праисторијата ,особено за развој на земјоделието и сточарството. Дека не се работи за паушална оценка, се многубројните артефакти пронајдени на различни локации во Пијанец во разни периоди од историјата, кои се наоѓаат во Музејот сместен во Спомен домот АСНОМ. На територијата на Пијанец (општина Делчево ), досега се евидентирани над 50 археолошки локалитети и над 30 Тумули (Гробници-Некрополи), од кои само неколку делумно се истражувани во 2001 год. И денес има остатоци на десетина Градишта (утврдени локалитети) кои се градени на доминантни стратегиски точки - ридови, клисури, карпи, како воени утврдувања или населби за живеење, од кои остатоци и денес се видливи на Градиште над село Град, Големо и Мало Градиште на место викано „Мечката“ над село Звегор, Градиште над село Вирче, Браниград кај село Истевник, Градиште - Громади на Горно поле, кај село Разловци, Лошан град на падините на планината Голак во атар на село Разловци. Потоа во село Бигла кај Стефанско маало, во село Турија кај местноста Ширините, во село Тодоровци кај Ѓурѓина ливада и месноста Тисто, во село Чифлик на падините на Голак, во село Драмче, село Очипала, кај село Тработивиште и во Делчево на месноста Чука, во подножјето на Голак. Уште колку вакви локалитети се сокриени во земјината утроба може само да претпоставуваме, бидејки Пијанец бил населен уште од праисторијата. Досега археолошки истражување се вршени организирано од страна на стручни лица и институции во 2001 год. на повеке локалитети и во 2004 год. на локалитетот Грамади - Горно поле во село Разловци, како и рекогносцирање на селата Тработивиште, Вирче, Звегор, Чифлик и Град во 2010 год. Од овие стручни археолошки истражувања и рекогностицирање е утврдено дека областа Пијанец е населена од праисторијата, а докази за тоа се многубројното движно и недвижно културно историско богатство, локалитети и артефакти кои се наоѓаат во Музејот во Делчево.

1.1Градиште-Скалата кај село Град Најзначаен археолошко - историски локалитет, секако и најмногу истражен досега е локалитетот Градиште - Скалата кај село Град, по кој локалитет и како куриозитет, село Град го носи името - Град. Овој локалитет согласно археолошките истражувања и пронајдените артефакти бил населен и егсистирал како населба уште од енеолитот потоа од бронзено и железно време, од времето на Траките, Пајонците, Македонците, а артефакти се најдени и 119

од доцноримскиот, византискиот, како и од средновековниот период. За овој локалитет, досега повеке научни согледувања упатуваат на тоа дека локалитетот Градиште - Град кај село Град, е всушност градот Армонија (Хармонија), запишана во Трачанската карта Табула Појтингеријана (според Апостол Керамитчиев). Во овој град -тврдина, Трачаните ковали свои пари - монети, по нив тоа го правеле Пајонците, а по заземањето и освојувањето на овие краеви од Филип 2 Македонски и тој и неговиот син Александар 3 Македонски. Дека овие претпоставки се издржани, е и фактот дека и песокот на реката која тече низ село Град, како и песокот од река Брегалница е богат со златен песок, кој се добивал со испирање и се употребувал за ковење на монети, а бидејки скоро сите објекти во општина Делчево се градени со песок од Брегалница, може само да се претпостави колку тони злато е вградено во објектите и инфраструктурата во општина Делчево, така да Делчево освен како царско село можеме да го наречеме и „златен град“. Локалитетот Градиште, се наоѓа на доминантен висок рид кој од 3 страни е непристапен и многу тежок за освојување. Се претпоставува дека под локалитетот се наоѓаат се уште неоткриени тунели и природни пештери кои за жал досега се неистражени. Локалитетот има неправилна форма, со површина од над 2 хектари. На јужната страна на локалитетот се пронајдени темели на фортификациски објекти на чии основи во 2001 год. се рекоструирани и две кули. Освен многубројниот движен материјал од камени орудии, секири и разни женски торза од керамика и од камен, како и повеке керамични садови за разна намена, на највисоката кота на локалитетот е најдена некропола со повеке гробови, без конструкции-не озидани. Скелетите се со скрстени раце на гради, полегнати на грб, во правец исток-запад,по христијански. За жал овој локалитет е археолошки истражуван на многу мал дел во 2001 год. од неколку квадрати, такада може само да претпоставуваме какво се културно историско богатство се крие под површината на земјата.

1.2 Археолошки локалитет - Громади, Горно поле кај село Разловци Овој значаен археолошки локалитет се наоѓа на место викано Горно поле, одалечено 3 километри од село Разловци и се простира на самиот брег на река Брегалница. Кај мештаните ова место е познато и викано Громади, но и како Старо село. Името Громади го добило по многубројните камени блокови со различни димензии кои се наоѓаат на ова место. Иако низ вековите за да можат да ги обработуваат своите ниви жителите на село Разловци систематски ги ископувале камењата од земјата, се уште се забележуваат на површината на земјата остатоци од темели, поголеми површини покриени со камен, темели на црква, повеке гробови и зарушени темели на згради. Селаните на овој локалитет кој зафака простор од десетина хектари досега имаат пронајдено голем број на керамични садови - питоси, монети и други артефакти, од кои според исказот на еден од жителите на селото е најден и највредниот артефакт, керамична плоча со димензии 50 на 40 на кој имало натпис и крст, но кој значаен артефакт, бил уништен и вграден во фурна за печење на леб. Дали на плочата стоел натпис на градот или на името на црквата и што било запишано може само да претпоставуваме. Според местото на кое се наоѓа, на самиот брег на река Брегалница, неговата големина, фортификациски и воено заграден од 3 страни со високи ридови и непроодната клисура на Брегалница од правец на Малеш, како и блатното мочуриште од 4 –та страна од правец на село Разловци кое е тешко проодно, освен во лето, го прават просто неосвоив. Индиции дека на овој локалитет се наоѓал градот Равен главниот град на Брегалничкото кнежевство во кое бил назначен за кнез во 845 год. од страна византискиот император Михаил 3 најстариот син на солунчаните Лав и Марија. Тој бил византиски висок официр и човек кој го зборувал словенски јазик. Методиј е негово духовно име, додека кое е негово световно име сеуште е непознато. Методи како кнез на Брегалничкото кнежевство помеѓу словените во Пијанец и Македонија, поминал 10 години, а во историјата многу малку е истражуван и расветлен неговиот престој помеѓу Словените во Пијанец и Македонија. Дека на овој локалитет се наоѓал градот Равен се и одбранбените воени и фортификациски 120

утврдувања изградени во близина на локалитетот и кои сеуште се видливи на доминантен рид на патот кој води од Виница кон Горно поле преку планината Голак, потоа Браниград, О(Л) шан град, како и утврдувањето на Орлова чука над локалитетот Света вода на самиот десен брег на река Брегалница, каде според преданијата, за кои свои записи оставил бугарскиот историчар, археолог и фолклорист-Академик Јордан Иванов во 1908 год. На Иванов кој бил роден во Ќустендил во 1872 год.родителите биле бегалци од Кратово. Тој во почетокот на 20 век повеке пати патувал во Македонија, каде собирал историски записи, артефакти, но и народни легенди. Освен Иванов за престојот во Пијанец на светите брака, пишува и Србинот Јеремија Павловик кој помеѓу двете светски војни бил во Пијанец и кој исто така ја спомнува легендата која се пренесувала од колено на колено помеѓу местното население, дека на локалитетот Света вода постоела испосничка келија во која престојувал Свети Кирил и ја создал првата словенска азбука - Глаголица и преведувал црковни книги од грчки на словенски јазик. Од ова утврдување од кое сеуште постојат остатоци од темели, се контролирало и визуелно и воено скоро целото пијанечко поле, а е одалечено од Горно поле нецели 4 километри. Овој локалитет - Громади, бидејки не беше забележан и евидентиран во Археолошката карта на Македонија, а ниту истражуван и документиран во ниеден историски и археолошко историски документ, за да ја анимирам стручната македонска јавност и надлежните државни институции во 2000 - 2001 год. објавив повеке текстови во дневниот печат, но, беа снимени и емитувани и неколку телевизиски прилози од локалитетот. Како Директор на Домот на култура Истражување на Локалитетот како проект на Домот на култура беше прифатен од Министерството за култура во 2003 год. и беа обезбедени скромни финансиски средства за археолошко истражување од стручни лица од Музејот на Македонија. Археолошките истражувања поради недоволните финасиски средства беа само парцијални реализирани со две пробни сонди во површина од 3-4 м2, во кои се пронајдени значајни артефакти. На локалитетот освен остатоците од темели на разни објекти, се најдени и голем број на питоси, монети и други предмети, кои за жал сеуште се наоѓаат во приватни колекции или продадени во странство, а остатоци и фрагменти од керамички садови и покривни керамиди се расфрлени по целиот локалитет. Куриозитет од овој локалитет е што според кажувањето на мештаните голем дел од куќите како и црквата во село Разловци, но и во Делчево се изградени со каменот од овој локалитет. Но се уште на локалитетот се видливи и постојат поголеми купови од камен кој мештаните го вадат од земјата за обработка на нивите, не водејки сметка дека со тоа го уништуваат локалитетот и нанесуваат непроценлива штета на истиот. За жал досега надлежните државни институции не покажаа поголем интерес за до истражување на локалитетот и негова заштита од уништување, но и за конечно да се расчисти дилемата дали на овој локалитет се наоѓал градот Равен центарот на Брегалничкото кнежевство или не. Да се надеваме дека тоа ќе се случи во најскоро време.

2 АРХЕОЛОШКА КАРТА НА ПИЈАНЕЦ ( ОПШТИНА ДЕЛЧЕВО ) Според досегашните научни сознанија, како и од археолошките истражувања во 2001 год. теренските рекогносцирање во 2010 год. како и во Археолошката карта на Македонија, во областа Пијанец (само општина Делчево) постојат следните археолошки локалитети и остатоци од најразлични градби градени за различни намени во минатото и низ вековите зад нас.

2.1 Во Делчево: Градиште-Населба од доцноантичко време. Се наоѓа во непосредна близина на локалитетот Долно Градиште, односно на 2 км јужно од градот на простор од 150 х 50 има големи громади од кршен камен и парчиња од покривни керамиди, како и керамични садови. Делумно се зачувани и остатоци од темелите на бедемот. (И.Микулчич,ТИР,41, А . Керамитчиев). Долно Градиште - Населба од неолитско време. На 2 км јужно од Делчево десно од стариот 121

пат кон Тработивиште, по површината на една мала тераса има фрагменти од керамични садови, од неолитска населба. (А.Керамитчиев). Раново село - Населба од доцноантичко време. Се наоѓа на 5 км. западно од градот, во нивата на С.Трајковски, како и во соседните ниви. По површина има многу парчиња од покривни керамиди, питоси керамични садови. Пронајдени се и повеке монети (А.Керамитчиев). Чапаница - Населба од доцноантичко време. Во нивата на Ѓорѓи Валожански што се наоѓа на околу 4 км. западно од Делчево, се срекаваат фрагменти од керамични садови, питоси и покривни керамиди. (А.Керамитчиев) Чука-Населба од Неолитско време. Во нивата на П.Стојанов, која е на 1 км западно од градот, во непосредна близина на градскиот резервоар за вода се срекаваат голем број на фрагменти од керамични садови со груба фактура, рачно изработени. (А.Керамитчиев) Кула-Средновековна кула. Се наоѓа на 3 км. од Делчево, на десната страна на стариот пат, Делчево –Тработивиште, постои кула, делумно разурната. (М. и Д. Гарашанин ,1959 год)

2.2 Село Разловци : Градиште, од доцноантичко време. Лоцирано на 2 км. западно од селото во местото Конарник, на висок рид со зарамнет простор од 100 х 90 м. со зачувани темели од утврдување. Во внатрешноста на градиштето се гледаат темели од помали објекти, а на површината се срекаваат фрагменти од питоси и покривни керамиди.(Иван Микулчич, ТИР,108, Керамитчиев). Грнчарица, остатоци од населба од римско време. (И.Микулчич ,ТИР,108) Гробишта, населба од доцноантичко време, старохристијанска црква и некропола. На 2 км јужно од селото, на пространа тераса на левиот брег на река Брегалница се гледаат остатоци од мала црква, околу која има гробови од камени плочи (А.Керамитчиев) Олшан (Ошљан) град - Утврдена населба од доцноантичко време. На јужните падини на планината Голак, до изворите на река Лошана, се издига висок рид со зарамнето плато на кое има остатоци од темели. Во внатрешноста на градиштето може да се сретнат фрагменти од питоси и покривни керамиди.( И .Микулчич ,ТИР – Г. Микулчич -1987 ) Селиште - Населба од римско време. Спроти селото, на ниска тераса на десниот брег на река Брегалница на простор од 400 х 400 м. по површина се срекаваат голем број од фрагменти од керамични садови, питоси и градежен материјал. Најдени се и повеке монети. (Гарашанин Ми Д,1959 , 85 - И.Микулчич ,ТИР,А.Керамитчиев)

2.3 Село Тработивиште : Асанова Лака - Населба од доцноантичко време. На 3 км. источно од селото, од двете страни на долот Даштица, на рамна површина од неколку декари можат да се најдат фрагменти од керамични садови, питоси и покривни керамиди. ( А.Керамитчиев ) Градиште - Градиште од римско време. На североисточниот крај на селото се издига височинка со елипсовидно зарамнето плато со димензии од 150 х 150 м. издолжено во правец северо-северозапад-југ-југоисток. По неговиот раб се гледаат контурите на бедемот. По површината се расфрлани остатоци од керамични садови, питоси, а се пронајдени и монети од 2 до 6 век. На североисточниот крај има друго плато, одвоено со длапка, на кое биле откриени водоводни цевки и еден натпис. Локалитет е познат од порано во литературата, а и И.Венедиков го идентификува со античкиот град Армонија. (извор –Гарашанин М и Д ,1959 год.Апостол Керамитчиев -1986 год.) Крастати камен - Слатина - Населба од римско време. На една ниска тераса што лежи на околу 1 км јужно од селото, во нивата на П.Ивановски, се срекаваат фрагменти од керамични садови, питоси и градежен материјал.(Гарашанин М и Д,1959, 87 –(А.Керамитчиев)

122

2.4 Село Стар Истевник : Браниград-Ѓурѓова црква - Старохристијанска црква. На мала височина одалечена околу 1 км од селото се наоѓаат остатоци од темели на црквичка со димензии од 12 х 6 м. (А.Керамитчиев) Грамаѓе - Населба од римско време и старохристијанска црква. По површината на една пространа тераса, што се наоѓа на околу 100 м лево од патот Делчево - Пехчево се срекаваат фрагменти од керамични садови, питоси и градежен материјал. На горниот крај од локалитетот се гледаат урнатини од црква. (А.Керамитчиев). Даутов Чукар – Градиште од доцноантичко време. (А.Керамитчиев).

2.5 Село Нов Истевник : Керамидарница –Населба од доцноантичко време. На левиот брег на долот Каракостовски ендек, до утоката на река Желевица, на голем простор има грамади од камења и фрагменти од керамични садови, питоси и покривни керамиди. (А.Керамитчиев)

2.6 Село Вирче: Големо градиште – Населба од железно време. На 4 км од селото, на левата страна на патот Делчево-Пехчево има висока чука со доминантна положба над целата околина. На врвот се зачувани остатоци од утврдена населба, а спорадично се срекаваат и фрагменти од керамични садови. (А.Керамитчиев) Прекинато Градиште - Градиште од доцноантичкиот време. Во планинскиот предел, на околу 2,5 км источно од селото се издига висок рид што има доминантна положба. На врвот, кој е зарамнето плато со површина од 250 х 150 м се зачувани остатоци од темели на одбранбен бедем, како и од темели на други објекти, а се срекаваат парчиња од покривни керамиди, кршен камен и друг градежен материјал, како и фрагменти од керамички садови и питоси. (А.Керамитчиев) Црквиште–Старохристијанска црква. На источната страна на локалитетот Градиште се издига висок рид на кој се гледаат темели од еднокорабна црква со димензии од околу 20х 30 м. (А.Керамитчиев) Црквиште - Старохристијанска црква. Се наоѓа на 2,5 км северно од селото, покрај патот Вирче-с.Град. Во оваа месност, позната кај мештаните под името Св.Врач, се гледаат урнатини од црква.

2.7 Село Град: Калиште – Населба од доцно античко време. На околу 200 м западно од селото, во нива на Илија Новчев има голем број на фрагменти - остатоци од керамични садови, питоси, како и тегули. При обработка на земјата биле откриени темели од стари градби градени со кршен камен и варов малтер. (А.Керамитчиев) Селце - Населба од доцно античко време. На 2,5км западно од селото и лево од патот Делчево-Тработивиште, на терен што преставува пространа тераса се наоѓаат многу фрагменти од покривни керамиди, питоси и керамични садови. (А.Керамитчиев)

2.8 Село Звегор : Големо Градиште од доцноантичко време. На висок рид со доминантна местоположба, на зарамнето плато веднаш од источната страна на селото, на левиот брег на Звегорска река,на зарамнето плато со димензии 200 х 100 м се наоѓаат остатоци од бедеми и темели од помали објекти. На површината се срекаваат фрагменти од керамични садови, питоси, покривни керамиди, која потекнува од 4 до 6 век. (А.Керамитчиев) 123

Мало Градиште-Продолжение на големо Градиште се наоѓа на заравнето плато, веднаш над куќите на селото. Постојат и денес фрагменти од керамични садови и питоси и покривни керамиди, како и темели од бедемот на градиштето. (И.Микулчич , А.Керамитчиев) Илина црква - Старохристијанска црква. Источно од локалитетот Големо Градиште на повисок рид веднаш над патот Делчево-Благоевград, се зачувани траги од старохристијанска црква со димензии од 16 х 7 м. Околу неа се срекава градежен материјал, како и фрагменти од покривни керамиди и питоси. (Гарашанин М и Д,1959 - А.Керамитчиев) Петрова могила - Локалитет од римско време. Се наоѓа на 500 метри јужно од Мало Градиште. По површина од нивите има многубројни остатоци од фрагменти од керамика, питоси и градежен материјал. (М и Д .Гарашанин,1959 год.,И.Микулчич ,ТИР,138,А.Керамитчиев) На овој локалитет е пронајдена вотивна-надгробна мермерна плоча од 3 век, како и: керамични садови, жртвеници, но и монети од 3ти век. Градиште-Населба од доцно античко време. На високиот рид што се издига на североисточната страна од селото, на зарамнето плато, се гледаат остатоци од темели на одбранбен зид. Во просторот што зафака површина од 120 х 80 м се среќава градежен материјал (камен , малтер , покривна керамида) како и фрагменти од питоси и керамични садови. (А.Керамитчиев) Скокото - Населба од неолитско време. Лежи на тераса што се наоѓа на источната страна на Габровска река. Просторот зафака мала површина од која се срекаваат фрагменти од керамични садови. (А.Керамитчиев) Црквиште - Средновековна црква. На околу 1 км источно од селото, од левата страна на долот се забележуваат темели од средновековна црква и остатоци од градежен материјал. (А.Керамитчиев)

2.9 Село Драмче : Берова чешма – Населба од доцноантичко време.На 3 км одалеченост од локалитетот Градиште во реонот на маалата Ваканица и Илиовци, на мала површина се срекаваат многубројни парчиња од покривни керамиди биле ископани и неколку питоси. (А.Керамитчиев) Градиште – Населба од железно време. Спроти Дечанско маало, на десниот брег на река Брегалница се издига висока чука, пресечена од патот Делчево-Кочани. Остатоци од утврдувањето не се зачувани, меѓутоа на самиот врв, како и во подножјето на северната страна, се срекаваат фрагменти од керамични садови. (А.Керамитчиев) Градиште 1-Градиште од доцноантичко време. Помеѓу маалата Ваканица и Илиовци се издига висок рид со доминантна положба. На неговиот врв, што има пространо плато со димензии 150 х 150 м. се зачувани темели од одбранбен бедем. Во внатрешноста на тврдината се срекаваат многу парчиња од покривни керамиди, питоси и керамични садови. Видливи се и остатоци од неколку помали објекти.( И.Микулчич,ТИР,47 –А.Керамитчиев) Градиште 2 – Присој - Градиште од римско време. На левиот брег на река Брегалница, на зарамнето плато на висок рид (кота 785) со површина од околу 100 х 50 м се гледа одбранбен бедем, од кој се зачувани темелите. По површината и во неговото подножје се срекаваат многу фрагменти од керамични садови. (М и Д.Гарашанин,1959 год.И.Микулчич,А.Керамитчиев) Чифлик –Локалитет од доцноантички период. Истражуван во 2001 год. Пронајден Стаклен Пехар од 1-2 век, керамични садови, монети, оружје-врвови на стрели, копја, железна секира, железни клинци за војнички цокули и поголем број на украсни предмети-фибули, прстени, крстиња и други артефакти, кои се наоѓаат во Музејот на град Делчево. Попова чука-Локалитет од римско време. Пронајдени остатоци од керамични садови, како и бронзена фибула и други украсни предмети од бронза, кои се наоѓаат во Музејот во Делчево.

2.10 Село Бигла: Селиште 1-Населба од доцноантичко време. На околу 1 км северно од Шелтанско маало,на простор од 150 х 100 се срекаваат голем број фрагменти од керамични садови, питоси и покривни керамиди. При обработка на нивите се откриваат темели од зидови на повеке 124

објекти(А.Керамитчиев) Селиште 2 – Населба од римско време. Се наоѓа на левиот брег на река Брегалница до старото училиште. Овде на поголем простор се срекаваат фрагменти од керамични садови, питоси и покривни керамиди. (А.Керамитчиев) Среден рид - Локалитет од римско време. Вршени делумни археолошки истражувања во 2001 год Пронајдени вредни артефакти. Камена секира од Железно време, керамични садови од 1-6 век, сместени во Музејот на град Делчево. Козарник-Локалитет од римско време. Делумно археолошки истражуван во 2001 год. Пронајдени поголем број на керамични садови-керамични жртвеник од 2 век, сместени во Музејот на град Делчево.

2.11 Село Илиово: Боришко маало-Средновековна црква и некропола. На десниот брег на река Брегалница, во непосредна близина на маалото се зачувани темели на црква од доцниот среден век која е оштетена. Со археолошките ископувања во 1969 год. Се откриени фрагменти од фрескоживопис, а околу црквата повеке гробови. (А.Керамитчиев) Гробишта-Населба од доцноантичко време. На десниот брег на Брегалница, во близина на куќата на Ч.Стојменоски, на поголем простор се срекаваат многу фрагменти од керамични садови, питоси и градежен материјал. (А.Керамитчиев)

2.12 Село Киселица: Богословец-Старохристијанска црква. Под маалото Лисичари се гледаат грамади од насобрани камења и урнатини од црква. Зидовите на црквата се градени од кршен камен и варов малтер. (А.Керамитчиев) Пештера – Населба од Неолитско време. Во непосредна близина на пештерите, кои се наоѓаат во атарот на селото на простор од 50 х 50 се срекаваат фрагменти од керамични садови, главно со сива боја. (А.Керамитчиев) Могилка - Населба од доцноантичко време. Во непосредна близина на селото на простор од околу 100 х 50 м по површината на нивите се срекаваат фрагменти од керамични садови, питоси и покривни керамиди. (А.Керамитчиев).

2.13 Село Селник: Кадин Чифлик-Населба од доцноантичко време. Во близина на маалото Терзиите се зачувани остатоци од мала населба. Покрај големиот број грамади од насобрани камења има и фрагменти од керамични садови и питоси. (А.Керамитчиев)

2.14 Село Косово дабје : Дервен-Средновековно Градиште. На левиот брег на Брегалница, на висок рид со заремнет врв што зафака површина од 250 х 70 м се гледаат темели од одбранбен бедем. По површината се срекаваат градежен материјал. (А.Керамитчиев) Драндовица – Старохристијанска црква. Под маалото Косово дабје се гледаат грамади од градежен материјал и остатоци од мала црква.(А.Керамитчиев)

2.15 Село Очипала: Пресечен камен -Градиште- Населба од доцноантичко време. На местото на кое река Брегалница ја напушта долината на Пијанец, на десниот брег се издига висок рид на чиј зарамнет врв, со простор од 250 х 80 м се гледаат остатоци од бедем граден од камен и варов малтер. Во внатрешноста на градиштето има громади од градежен материјал, фрагменти од 125

керамични садови и питоси, а биле откриени и монети.(А.Керамитчиев). Чукарче - Старохристијанска црква и некропола. На 700 м источно од ридот Пресечен камен, на мала тераса се зачувани остатоци од црква од камен и варов малтер. Околу неа се гледаат камени плочи од громни конструкции. (А.Керамитчиев) Јурто-Населба од доцноантичко време. На околу 2 км северно од Дуовско маало, на пространа тераса се гледаат темели од објекти, а на површината се срекаваат фрагменти од керамични садови, питоси и градежен материјал. (А.Керамитчиев)

3 ТУМУЛИ-НЕКРОПОЛИ - МОГИЛИ (Гробници) На територијата на Пијанец во поширок појас (со општина Македонска Каменица) досега се откриени над 30 Тумули – Гробници, во народот познати како Могили или Чук(а)ри. На потесното подрачје на Пијанец, (само општина Делчево) досега се пронајдени десетина и тоа во атарот на Делчево, селата: Вирче, Стамер, Звегор, Драмче, Бигла, Киселица, Косово дабје и Очипала. Од овие Могили – Некрополи, досега делумно се истражени само 2, и тоа на влезот во Делчево на место викано Басарица (Студена чешма) и село Вирче. Останува во иднина да се доистражат и останатите Тумули, особено онаа на влезот во Делчево – Басарица, каде е пронајдена Погребната кочија, како и Могилата во 2 реон Делчево, во подножјето на планината Голак, на која Могила -Тумба е поставен резервоар за вода од градскиот водовод.

3.1 Делчево Могила-Тумул од бронзено време. Се наоѓа на влезот во Делчево, на стотина метри десно од патниот правец Делчево – Мак.Каменица. Могилата е со пречник од 30 м и висина од 4 м. (М. и Д. Гарашанин,1959 год И.Микулчич , ТИР, А.Керамитчиев) Вредни артефакти, од кои и делови од железни и бронзани апликации од погребната кочија, со мотиви од тотемски животни, лавови, телиња, оружје и др. беа откриени од сопственикот при земјоделски работи на нивата. Делумно и парцијално беше археолошко истражувана Могилата, при што се најдени вредни артефакти од 4-3 век п.н.е. но истите се наоѓаат во новиот Археолошки музеј на Македонија во Скопје, каде како еден од највредните артефакти во Музејот е реставрираната погребна кочија. За жал археолошките истражувања на овој локалитет е прекинат, што се крие оваа Могила, може само да претпоставуваме. Могилка –Тумул од железно време. Се наоѓа на 600м западно од ридот Чука, на десната страна на Делчевски дол. Тумулот е мал, со димензии од 10 м во основа и 1,5м во висина. (А.Керамитчиев) Чука - Могила до куќите на 2 реон во Делчево, во подножјето на Голак. Во основа од педесетина метри и висина над дваесетина метри. За жал досега неистражена. На нејзиниот врв е поставен резервоарот за вода на градскиот водовод.

3.2 Село Вирче: Могила-Тумул од 4 век од доцно римско време.Се наоќа на стотина метри на ридот - лево од патниот правец, Делчево-Берово, на место викано Мало Градиште. Основата и е десетина метри, а висина 6 метри. Археолошки е истражувано во 2001 год. и во средишниот дел е пронајдена ѕидана гробница, во која се најдени керамични садови, монети, златен конец и златна обетка, по што се претпоставува дека во гробницата е погребана жена-воин или високодостојничка. Во гробот не се најдени остатоци од покојникот, туку јаглен, што значи дека во тоа време покојниците биле спалувани. Турски гробишта -Могила од римско време. Среде гробиштата, кои се наоѓаат на југозападниот 126

раб на селото, има мала могила, добро зачувана со пречник од 12 м во основата и височина од 2,5 м (А.Керамитчиев)

3.3 Село Стамер: Кукул-Могила од римско време. Се наоѓа на 300 м од селото. Има пречник од 3-4 м. Могилата е делумно оштетена од диви копачи (А.Керамитчиев).

3.4 Село Звегор : Амам-Могила од римско време. На 2 км од селото, на десетина метри до патот ДелчевоБлагоевград, од десната страна е зачувана Могила, со пречник од 25 м во основа и височина 4-5 м (А.Керамитчиев)

3.5 Село Очипала : Врница-Могила од римско време. Во имотот на семејството Богданови, што се наоѓа во шумата и на левата страна од патот за Делчево се издига могила со пречник од 16 м во основа, оштетена на врвот од диви копања.(М.и Д.Гарашанин,1959) Топчин -Могила од римско време. Во непосредна близина на Бумбарско маало има голема могила со пречник од 25 м во основата и зачувана височина од 2 м. Врвот на могилата е оштетен од диво копање. (А.Керамитчиев)

3.6 Село Драмче : Врница - Некропола -Тумули од железно време. На околу 1,5 км од селското училиште, покрај патот за Делчево има мало плато што се издига над местноста Мал Чифлик, на кое се наоѓаат 8 тумули со приближно исти димензии, и тоа пречник во основата од околу 10 м и зачувана висина од 0,20-0,30 м. Овде Ефрем Георгиев откопал три мали керамични садови. Тумулите се делумно оштетени.(Гарашанин М.и Д.,1959) В’чковско маало-Некропола од доцноантичко време. Под ридот Чука, во дворот на Љ.В’чковски се откриени гробови правени од камени плочи. Видливи се контури од десетина гробови. (А.Керамитчиев) Јазова чука-Тумули од железно време. По стариот пат што води од Делчево кон Каменица, на 800 м пред Јазова чука има 2 тумули кои се делумно оштетени. Едниот е со пречник од 20 м во основата и зачувана височина од околу 1 м а вториот, кој е на околу 40 м јужно од првиот, има 12 м во пречник на основата и околу 0,50 м во височина.(Гарашанин М.и Д.,1959)

3.7 Село Киселица: Дупките-Могила од римско време. Во селските ливади што се наоѓаат на просторот меѓу маалата Пијанци и Филевци има голема могила со пречник во основата од 30 м и височина од околу 5 м. (А.Керамитчиев) Чукутин дол-Могила од римско време. Непосредно до главниот пат што води кон селото Киселица е зачувана голема могила со пречник од 30 м во основата и височина до 6 м. При изградбата на патот делумно е оштетена. (А.Керамитчиев)

3.8 Село Косово Дабје:

Могила –Дервен, могила од римско време. На десниот брег на Брегалница, на местото на кое стариот пат Делчево –Кочани навлегува во клисурата на Брегалница, десно од селскиот пат што води кон село Косово Дабје е зачувана могила со пречник од 30 м во основата и височина до 6 м. (А.Керамитчиев) 127

3.9 Село Бигла: Могила – Могила од римско време. До Димчовско маало е зачувана голема могила што доминира над околниот терен. Има пречник во основата од 25 м и височина од 4-5 м. На неколку места е оштетена од диво копање. (А.Керамитчиев) Могила –Ано, могила од римско време. Непосредно до Бумбарско маало, покрај селскиот пат е зачувана могила со пречник од 25 м и височина до 4 м. На јужниот крај е оштетена од земјоделски работи. (А.Керамитчиев) Селиште-Населба и могила од римско време. Се наоѓа на левиот брег на Брегалница, непосредно до старото училиште. Овде на поголем простор се срекаваат фрагменти од керамични садови, питоси и покривни керамиди. Во близина има една зачувана могила во која со диво копање биле откриени три гроба во кои била најдена и монета од Каракала. Могилата има пречник во основата од 15 ма во висина до 2-3 м. (А.Керамитчиев) Стара Река- Некропола од доцноантичко време. Се наоѓа во непосредна близина на шумската станица на левиот брег на Стара Река. Откриени се неколку гробови градени од камени плочи. (А.Керамитчиев)

4 МУЗЕЈ на град Делчево(Пијанец) Музејот на град Делчево, е основан во 2001 год. и се наоѓа во просториите на Спомен домот АСНОМ . Музејот располага со површина од над 250 м2, и се состои од 2 збирки: Археолошка и Етнолошка. Археолошката збирка е сместена во две простории со околу 200 м2 корисна површина, на која во десетина музејски витрини се изложени над 150 артефакти-предмети од најразлични периоди од непроценлива вредност, од енеолитот до доцниот среден век. Артефактите се пронајдени, во текот на археолошките истражувања во 2001 год. од стручни лица од Музејот на Македонија, на десетина локации во општина Делчево. Во археолошката збирка се наоѓаат вредни артефакти кои се дел од културното богатство на Пијанец и на Македонија, преку кои можат да се согледаат сите аспекти од животот на нашите предци од праисторијата. Меѓу вредните артефакти се камените орудија и керамични женски торза од енеолитот , стаклениот пехар од 2 век, голем број на керамички предмети со различна намена, оружје-врвови на железни копја, стрели и секири, железни и бронзени украсни предмети, фибули, обетки, нараквици, крстови, прстени и др. Едни од позначајните артефакти севотивната (надгробна) мермерна плоча од римско време и златниот конец и златната обетка и монети пронајдени во гробот на Могилата-тумулот во село Вирче. Највредните и најрепрезантативните артефакти пронајдени во Пијанец во 2005 год на Тумулот-Могилата на влезот на град Делчево, на местноста Студена чешма-Басарица, железните и бронзените апликации – опковки со кои била украсена погребната кочија, од 4-3 век п.н,е. во форма на лавови, телиња, оружје и др. се наоѓаат во Археолошкиот музеј на Македонија во Скопје, и преставуваат еден од најрепрезантитвните артефакти. За жал ова е само мал дел од богатото културно наследство на Пијанец. Огромен број од вредни артефакти се наоѓаат кај несовесни граѓани, и кај дивите копачи и трговци со предмети или се изнесени и продадени во странство. Сите обиди овие вредни артефакти да бидат откупени од страна на Музејот, не вродија со плод, поради што мора да се засили казнената политика против дивите копачи и сопственици на движното и недвижното културно богатство, како цивилизациско достигнување и развој на секое општество. Етнолошката збирка зафака корисна површина од над 50 м2 и во него се изложени над 150 етнолошки предмети од поново време, во дрво, метал, керамика и волна карактеристични за Пијанец. Во збирката се изложени фолклорни носии, токи и женски појаси од монистра карактеристични за фолклорната носија од Пијанец и други предмети од волна, ткаени, шиени и везени, како и предмети на кои се изработувале овие алишта: Дрвен разбој за ткаење, најразновидни дрвени предмети за обработка на волна (чешли, чекрци, фурки, вретена и др.) 128

Рачни Мелници за жито од камен, дрвени корита за месење на леб (локално виканиноштви ), дрвени предмети- крагови (дијалек.) за месење леб и дрвени софри за јадење , дрвени садови-бутима (дијалек.) за правење на матеница и добивање на масло, дрвени каци за зимница и др. Во збирката се изложени и голем број на керамички садови за најразлична употреба и намена, како и Метални садови за готвење, тави, котлиња, вериги и др . ГАЛЕРИЈА НА ЗАСЛУЖНИ ГРАЃАНИ Во Спомен домот АСНОМ е сместена Галеријата на заслужни граѓани на општина Делчево. Во Галеријата се наоѓаат педесетина портрети на заслужни граѓани на општина Делчево, кои според Комисијата формирана од Советот на општина Делчево, со својата дејност и работа дале свој придонес, белег и печат во севкупниот историско-културен и општествено-економски развој и просперитет на општина Делчево, во минатото и денес.

5 ПАЛЕОНТОЛОШКИ ЛОКАЛИТЕТ (ЈУРА ПАРК ) во с . Стамер Локалитетот се наоѓа на стрмните ридови на планината Влаина, на горниот дел од селото Стамер, како и во вододелницата и сртовите на Попов ендек, на местноста Ваково помеѓу село Стамер и село Звегор. Поројните дождови во почетокот на 2007 год и ерозијата на земјиштето потоа, овозможија на мештаните од с. Стамер, да откријат масовни гробници и фосилните остатоци на праисториски животни. Пронајдените рогови од антилопа, мајмунски черепи, коски од мастодонт, рог од жирафа, горен дел од челуст на рис, фрагменти од носорог и елен, според светски познатиот палеонтолог од Македонија Ристо Гаревски, претпоставува дека датираат од доцниот Миоцен (23-5 милиони години), пред 10-7 милиони години. Неговата претпоставка ја потврдија и познатите палеонтолози Денис Жерар од Националниот центар за научни истражувања во Парис, како и Николај Спасов од Природно –научниот музеј при Бугарската академија на науките, кои во јули 2007 год.го посетија локалитетот. Според нив, овие фосилни остатоци, како и оние што ке бидат пронајдени во понатамошното истражување ке одговорат на прашањето и ке ги дополнат неколкуте алки кои недостигаат во еволуцијата на човекот и ке се побие теоријата на Дарвин за постанокот на човекот. Според Светозар Петковски од Природно-научниот музеј на Македонија, територијата на Македонија е богата со палеонтолошки остатоци во Миоценот и Плиоценот (од 5-1 милиони год.). На преминот од Миоценот во Плиоценот доаѓа до промена на климата која станува топла и сува и се менува богатата вегетација-шума, која ја заменува тревната површина–савани. Со појавата на тревните површини се појавуваат и праисториските животни кои користат трева за исхрана. Кога пред 5 млиони години заладува климата, животните од овие простории се повлекуваат кон Африка и животните кои ги срекаваме таму водат потекло од праживотните од овие простори. Според Петковски и прачовекот бил принуден да се приспособи на климата и климатските услови и од дрвјата да се спушти на земја, а за да опстане и преживее морал да оди исправено и да користи разни орудија. Бидејки процесот кога прачовекот се спуштил од дрвјата на земја, се совпаѓа со периодот кога постоеле праисториските животни чии фосилни остатоци се пронајдени на овој локалитет, се очекува да се пронајдат во понатамошните истражувања и остатоци од фрагменти од прачовекот и неговата трансформација од човеколикиот мајмун. Дали и кога ке се отстварат овие научни претпоставки ке покажат идните палеонтолошки истражувања за кои се заинтересирани и начни институции од Европа и светот. А дали Јура паркот во Пијанец, ке постане светска научна и туристичка натракција, ке покаже времето.

129

ПРИРОДНИ РАРИТЕТИ - РЕТКОСТИ

Во Пијанец постојат неколку локалитети и објекти кои преставуваат природни раритети створени и обликувани од природните појави и климатските услови. Такви раритети, се кукуљето во село Нов Истевник и село Тработивиште, пештерите во село Киселица и село Град, Илин камен во село Звегор Марково седло во с. Град и Марков камен, помеѓу селата Тработивиште и Разловци (кај Светата вода).

6.1 Кукуљето Локалитет во село Нов Истевник, е одалечен 15 км од Делчево, распослани на рид во подножјето на планината Голак, се издигаат поголем број на извајани геоморфолошки фигури, во најразлични облици. Локалитетот кај село Тработивиште е одалечен 11 км од Делчево, на благите падини на подножјето на планината Голак, се издига и вториот локалитет со слични геоморфолошки фигури. Ерозија на земјиштето и климатските промени придонела за создавањето на овие локалитети, кои од местното население ги добиле имињата –Кукуље (скукулено, скаменето на пијанечки дијалект). И за двата локалитети, во народните преданија постојат легенди во кои се вели дека земјените фигури не настанале по природен пат, туку се работи за „божја казна“ врз пијаните и аздисани свадбари кои го навредиле и понижиле Господ, творецот на светот. Во легендата пренесувана од колено на колено низ вековите се вели, дека „некој богат човек правел веселба и гозба во чест на својот син единец. Свадбата траела со денови, а свадбарите препиени и прејадени до бесвест, заборавиле и на себе и на светот околу себе. И додека минувале по патот, ги срекава творецот божји преправен во старец, распартален, жеден и гладен. И наместо да му понудат јадење и пиење според добрите христијански и домакински обичаи, аздисаните и пијани свадбари, почнале мајтап со него. За јадење му ги понудиле оглоданите коски од кучињата, а за пиење, во лејка-кратуна (дијалект) му понудиле урина. Тогаш творецот преправен во старец, страшно ги проколнал и ги претворил (скаменил) сите свадбари во фигури. Па така, посетителите на локалитетот во зависност од карактерот, аголот под кој се набљудуваат и имагинацијата, во некои фигури кои му пркосат на времето и кои му се нудат на посетителот во сета нивна убавина и раскош ги препознаваат младенците, во други попот, кумот, разни животни и други ликови. И да додадеме помалку и иронично, ако некогаш сретнете белобрад распартален старец, не се подбивајте со него, туку постапете домаќински и христијански, бидејки „кукуљето“ се доволна опомена.

6.2 ИЛИН КАМЕН –Магичниот камен на плодноста На 1 км одалечено од село Звегор, лево од патниот правец Делчево-Благоевград, спроти манастирскиот комплекс свети Илија, на стрмниот рид се наоѓа локалитетот - Илин камен. Објектот, преставува камена скулптура која ја сочинуваат две поголеми карпи во пречник од околу 3,5 м во основата и висина од -3-4 м, кои се споени во горниот надземен дел, а во долниот дел се наоѓа отвор, т.н. провирало-дупка. Под одреден агол на набљудување на скулптурата, објектот поприма облик на женски и машки полов орган. Повисоката карпа во вид на машки, а отворот во женски. Каменот го нареков - Камен на плодноста, бидејки според кажувањето на мештани од село Звегор, овој камен е магичен. Според кажувањето на баба Стоја Манова од село Звегор и нејзиниот внук, овој камен овозможил над 30 жени кои неможеле да го задржат плодот т.е. имале спонтани абортуси, да го зачуваат плодот и да имаат свои потомци, но не лекува и неплодност и лекувањето - процесијата се одвива по ритуал и тоа во сите денови, освен сабота и само на нова месечина (новина). Мештаните и намерниците можат често да се 130

забележат околу каменот до кој води широк земјен пат, и може да се стигне и со автомобил, а околу него е изградена и поплочена платворма и место за одмор, како се „провираат“ т.е. поминуваат низ „провиралото -отворот“ и тоа од Запад кон Исток, за здравје и среќа. За овој природен раритет, постои легенда кај месното население во кое се вели, дека името „Илин камен“ магичниот - чудотворен камен на плодноста и неговата волшебност и лековитост го добил по убавата пастирка Илина. Таа со својата несекојдневна убавина ги привлекувала погледите не само на христијанското население, туку и на Турците. Опиени од убавата христијанка, Турците одлучиле да ја грабнат и да ја потурчат. Го искористиле моментот кога Илина одела на пазар во Царево село и ја грабнале, но Илина успеала да им побегне во правец на планините над село Звегор. Но, кога видела дека Турците ја повторно достигнале и ја опколиле и свесна дека нема да може да им побегне, Илина проронила солзи, од кое настанал извор на лековита вода, на кое место мештаните изградиле објект во манастирскиот објект свети Илија, а потоа успеала да се искачи на стрмниот рид и во безнадешност упатила молитва до бога: „Господе подобро створи од мене камен, кој ке лекува и ке прави добро на луѓето, него да ме потурчат и да раѓам турски деца“. Така вели легендата за убавата Илина, а дали тоа било вистина или мит не се знае, но триесетината рожби на срекните мајки се вистина и доволна потврда за магичноста и чудотворноста на каменот на плодноста.

6.3 КАМЕНИ ПЕШТЕРИ Во Пијанец постојат неколку пештери, од кои најголеми се во с. Град и с. Киселица. Пештерата во село Град се наоѓа во непосредна близина на селото во карпите спроти Големото градиште. Пештерата се состои од поголем отвор - влез од неколку метри пречник, а во нејзината внатрешност, се наоѓа просторија од околу 50 м2. Од просторијата води отвор или канал кон внатрешноста на ридот, но за жал досега внатрешноста на пештерата не е истражувана од спелеолози и е зарушен и опасен за истражување. Според кажување на месното население, пештерата во повеке наврати била посетувана од диви копачи кои барале злато во истата и во просторијата се најдени неколку обработени камени плочи, кои биле искршени. Зошто и како била користена и служела на нашите предци, може само да претпоставуваме, иако има разни преданија кај месното население, бидејки истата се наоѓа спроти археолошкиот локалитет -Градиште, кој бил населен од праисторијата, а се претпоставува дека е всушност Тракијскиот град(Х)Армонија, каде имало ковачница на пари и во тракијско, но и во македонско и римско време. Дали пештерата е всушност влезот во рудник од кој се копала руда за ковање монети, ковачница, дали служела за ризница-благајна или за нешто трето, останува предизвик и аманет на идните генерации, бидејки досега не се најдени артефакти и предмети кои би ја детерминирале нејзината намена. Пештерата во село Киселица е природен раритет, створен по природен начин. Влезот на пештерата се наоѓа на неколку метри од површината на земјата, високо во големиот камен масив со неправилен облик во ширина од 2-3 метри во ширина и исто толку во висина. Во внатрешноста се наоѓаат 2 поголеми сврзани простории од околу 40 метри. И оваа пештера не е истражувана, освен од диви копачи, а дали има и други простории во внатрешноста не е познато досега, но, и не се знае на кој начин била користена од страна на нашите претци низ вековите, бидејки досега не се откриени никакви артефакти и предмети. Во село Град во близина на локалитетот – Градиште и Пештерата се наоѓа камен на кој јасно се забележува дека е обработуван и има форма во облик на седло - стол, поради што месното население поради големината го нарекол Марково седло. Бидејки е видливо дека тоа не е објект извајан од природата, туку каменот е обработен и исклесан од човечка рака, наведува на помислата дека можеби се работи за камен престол, на кој седел во некои процесии или свечености, некој великодостојник или пак бил изработен во чест на некој крал или цар кој престојувал во градот Армонија, град кој според досега откриените артефакти бил населен уште од енеолитот. 131

7 ГРАВИРАНИ ПРАИСТОРИСКИ ЦРТЕЖИ Во близина на село Град на ридовите над селото во подножјето на планината Влаина, се пронајдени стотина праисториски цртежи - форми во вид на куполи или владнати полутопки, исклесани во камена подлога стари над 30 векови. Ваквите видови гравири се меѓу најстарите гравирани форми, изработени - исклесани со помош на силекс и се грубо обработени, со што ја потврдуваат нивната старост од 30 000 -25 000 год. пред Христа, во форми на идолиформи, арку–форми, ретикули и сл. Распоредот и големината на куполите укажуваат на фактот дека тие се поврзани со почитување на звездите, сонцето и месечината. Оваа карпеста уметност како културно богатство досега е многу малку презентирано и познато на јавноста, кое нешто во иднина треба да се надмине и ова културно богатство, да биде понудено за конзумација и развој и заживување на туризмот во овој крај.

8 САКРАЛНИ ОБЈЕКТИ - ЦРКВИ и МАНАСТИРИ Во општина Делчево (Пијанец), од појавата на христијанството и посетата на апостол Павле на Македонија и првите покрстувања на месното словенско население во Пијанец во 9 век од страна на светите брака Кирил и Методи, во областа на Пијанец, постоеле голем број на сакрални објекти и богат духовен живот. Во ,„Житието на свети Кирил“ тој вели дека напишал букви разбирливи за Словените и преведувал книги од грчки на словенски јазик, а многумина од месното население и покрстил - „преобратах (изворно-преобратил од многубошци во монобошци)“. Во Пијанец освен светите брака, постоела и школа во која учеле голем број ученици од разни краеви на Македонија, на кој учител им бил свети Кирил. Додека престојувал во Равен во Брегалничкото кнежество во кое кнез бил неговиот брат Методиј, свети Кирил го носел световното име Константин филозоф, а меѓу неговите ученици биле и светите Климент и Наум Охридски, но и Константин Презвитер. Тој по заминувањето на светите брака Кирил и Методи од Брегалничкото кнежевство на духовно просветлување и замонашување во манастири на планината Олимп во Мала Азија, најверојатно по жестоката и крвава борба што ја имале под зидините на Равен со бугарскиот хан Пресијан во кој загинал и ханот и неговите седум синови, подоцна станал и епископ. Бидејки неговиот духовен живот бил врзан за Брегалничкото кнежевство, каде бил назначен за епископ, бил нарекуван и Константин Брегалнички помладиот. Тој во 893 год. го напишал познатото „Поучително евангелие“ кое содржи 51 беседа и поетски проглас во кое се дава изблик, воодушевување и радост, дека и Словените најпосле добиваат Евангелие на словенски –мајчин јазик. За богатиот духовен - црковен живот се и писмените документи за постоењето низ вековите на голем број на духовни храмови -цркви и манастири, како и на места кои го носат името Црквиште, но и село Црквенец. Овие топоними кои и денеска се викаат така, се спомнувааат уште од времето на императорот Василие, потоа за време на бугарските ханови, цар Душан Силни, како и во петвековното Османлиско ропство. Според досегашните археолошки истражувања, само во атарот на село Разловци постоеле триесетина цркви, од некои и денес постојат темели и носат црковни имиња. За жал голем број од овие сакрални објекти се уништени низ вековите, но богатиот духовен живот и понатаму опстојува во Пијанец и денес се практикува во десетина цркви и манастири, од кои, некои се зачувани уште од 14 век (црквите во село Селник и село Драмче). Низ вековите, црквите во Пијанец биле под јуриздикција на Брегалничка епископија,т.н. Величка епископија на чело со Климент. Потоа за време на Самоиловата држава влегува во состав на Охридската архиепископија, а по нејзиното укинување во 1767 год, под црковна власт на српската Печка патријаршија за време на турското ропство, а по формирањето на Бугарската егзархија во 1870 год. во склоп на ерзахијата. Во Пијанец, нема валидни податоци дека постоела самостојна епископија.Така, во повелбата на византискиот император Василие 2 издадена на 20 мај1019/20, по уништување на 132

Македонската – Самоилова држава, стои дека Пијанец се приклучува кон Византија, а во состав на Малешевско- Мородвиска област и се одредуваат клириците и париците на епископите и се наредува на епископот во Мородвис под кој припаѓаат уште Козјак, Славиште, Злетово, Луковица, Пијанец и Малеш да му се дозволи да има 15 клирици и 15 парици. Од Грамотата пак на цар Душан, издадена во 1347 год. се гледа дека црквите во Пијанец, биле придодадени под црковна јуриздикција на злетовската епископија. За време на српската окупација меѓу двете војни, црквите во Пијанец биле под јуриздикција на Брегалничката епископија на српската патријаршија, а за време на бугарската окупација во состав на бугарската егзархија. По ослободувањето, под црковна јуриздикција повторно под српската патријаршија и најпосле по создавањето на самостојна Македонската православна црква -Охридска архиепископија во 1967 год. црквите од Пијанец се во состав на Брегалничка епархија со седиште во Штип. Во општина Делчево, денес духовниот живот и просветлување, граѓаните од христијанска вероисповест го практикуваат во десетина цркви и тоа: црквата света Петка (Параскева) од 14 век, која е ставена под заштита на државата, црквата свети Архангел Михаил од14 век, црквата Успение на света Богородица –Делчево, црквата светите Кирил и Методиј во Делчево која е во изградба (во функција е само дел од неа, кој го носи името на свети Наум), малата црква свети КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ до гимназијата во Делчево, црквата свети Никола во село Стар Истевник, црквата свети Атанасиј во село Нов Истевник, црквата Цар Константин и царица Елена во село Разловци, црквата света Богородица во село Тработивиште, црквата свети Никола во село Вирче, црквата свети Ѓорѓи во село Град, а во изградба се и црквите свети Јован Крстител во село Звегор и свети Димитрија во село Габрово. Освен црковни објекти во општина Делчево, се изградени и неколку манастирски комплекси и манастири, и тоа: Манастирски комплекс света Богородица Покровна во локалитетот Манастирски андак (ендек) во Делчево, Манастирски комплекс свети Илија во село Звегор и Манастирите свети Панталејмон на планината Голак, свети Ѓорѓи во село Вирче, света Петка во село Црквенец, свети Ѓорѓи (света вода) кај Мотел кула во Делчево и Манстирот во изградба свети Јован Крстител во село Очипала. Од сите постоечки црковни храмови во Пијанец само црквата свети цар Константин и царица Елена во село Разловци и света Параскева -Петка во цело Селник имаат богат фрескоживопис. Останатите цркви располагаат само со богати иконостаси со свети икони.

9 Џамија - Султан Фатих Мехмет II Граѓаните на општина Делчево, пак од мухамеданска-исламска вероисповест, своите обреди ги извршуваат во неколку џамии изградени во Пијанец низ вековите. На потурченото словенско-македонско население, како и на дојденците во Пијанец на Турци–Маџири и доселеници од Мала Азија за религиозни обреди, Османлиите им изградиле џамии во секое поголемо населено место во Пијанец. Освен џамијата Султан Фатих Мехмед 2 изградена во 15 век во чест на султанот Мехмед 2 Освојувач во Делчево, џамии биле изградени во тој период или подоцна и во селата: Габрово, Звегор, Град, Вирче и Тработивиште. Од сите овие џамии по масовната преселба на турското население од Пијанец во Турција за време од 19501963 год освен џамијата во Делчево, која беше реновирана и обновена во 1995 год и џамијата во село Тработивиште, во другите села постојат само остатоци од џамиите, кои со текот на времето поради не грижа на исламската верска заедница и немање на исламски верници, беа оштетени и разрушени од забот на времето. Џамијата е најстар објект во градот Делчево. Изградена е 1448 година во Средно или Турско маало за време на владеењето на султан Фатих Мехмед II и карактеристично е што минарето е изградено со оросан (вар и јајца) што може да се види и денес. Минарето е високо 23 метри. Како централно место на патот кон Струма, во 1671 година Василево го посетил султанот Мехмед IV и оваа посета го поттикнало македонското население кон позабрзано и помасовно примање на исламот, по што истото почнало брзо да се зголемува со доселување на исламизирано население. Мехмед IV во 1734 година ја доградил постојната џамија со мафил (чардак) како посебно место каде жените прават молитви. 133

Во знак на благодарност на султанот за изградбата на џамијата и посетата, жителите го нарекле Василево (Султание). Муслиманскиот патеписец Евлија Челебија минувајќи низ овој крај во 1670 година запишал дека видел чудна џамија, затоа што џамијата е изградена на скала покрај која тече река, а минарето е поставено од левата страна на џамијата, што претставува исклучок само за оваа и џамијата во с. Тработивиште, бидејќи на сите други џамии минарињата се од десна страна. Џамијата е реставрирана во 1991 година, односно од темел е изградена нова со исти димензии како старата, со исклучок на прозорците кои претходно биле правоаголни, а сега се полукружни. Минарето е истото како што било и порано. Денес во џамијата секојдневно се вршат пет дневни молитви, што е строга должност на секој муслиман по шеријатот (муслимански закон), се прават венчавки, давање на имиња на новородени деца, мевлут (помен за умрените) и други обреди.

10 ЦРКВИ Црквите света Параскева -Петка во село Селник и свети Архангел Михаил во село Драмче, се најстарите зачувани духовни и божји храмови во Пијанец. И двете цркви потекнуваат од 14 век, еднокорабни и се изградени од камен, а се доградувани и реновирани во 16 и 20 век.

10.1 Село Селник Црквата света Параскева -Петка поради нејзината карактеристична изградба и фреско живопис е прогласена за споменик на културата и ставена под заштита на државата. Располага со богат фреско живопис и тоа во три слоја-пласта , доказ дека повеке пати низ вековите во 16 и подоцна во 20 век била реновирана , а последните реновирања и заштита на фрескоживописот е извршен во 2001 год . Црквата е изградена на специфичен и раритетен начин од обработен камен и вар ,и е покриена со камени плочи. Пред десетина години верници изградија помошни простории во близина на црквата и беше партнерно уредена околината на црквата . Секоја година на 27 октомври на верскиот празник света Петка, кај црквата се одржува масовна црковна процесија на која присуствува голем број на граѓани и се служи курбан.

10.2 Село Драмче Малата црква свети Архангел Михаил во село Драмче е помала површински од света Петка, но и во неа има богат фрескоживопис. И оваа црква е изградена од камен, но на влезот е доградена покривна конструкција, со што е нарушена автентичноста. Дворот на црквата е уреден, а се изградени и помошни простории. Месното население секоја година на 21 Ноември на верскиот празник Арангеловден масовно ја посетува црквата, а се служи и курбан . Црквата Успение на света Богородица во град Делчево е една од неколкуте цркви изградени во средината на 19 век во Пијанец, според записот на камен во предворјето на црквата, во 1858 год. Таа е двокорабна црква, изградена од обработен камен и вар, со надградба на покривот. Во црквата нема фрескоживопис, но има има богато украсен иконостас со свети икони, опковани со сребро. За жал како и за сите цркви во Пијанец, не е познато која тајфа ја градела црквата. Околината на црквата е убаво холтикултурно уредена, а во дворот се наоѓаат и помошни простории за верските служители. Како централна црква, е масовно посетена за време на црковните празници, а во неа се одржуваат и црковните обреди и процесии на венчавки и крштевки.

134

10.3 Село Разловци Црквата свети цар Константин и царица Елена во село Разловци, е изградена во средината на 19 век, од непозната тајфа градители, со богат фрескоживопис и богат иконостас со свети икони, опковани со сребро. Оваа црква не е само духовен храм, туку има значајна историска вредност и преставува историски и национален светоглед за македонскиот народ. Карактеристично за оваа црква е што иако и она е изградена во ист период и во типична форма за сите цркви од тој период од обработен камен со вар, сепак таа се разликува од останатите цркви. Освен по фрескоживописот и иконостасот-олтарот и по тоа што Турците по долгите молења и убедувања од поп Стојан и другите селани да им се дозволи да изградат црква, но под еден услов. Црквата морала да биде на ниво на површината на земјата и вкопана во ридот. Според кажување на месното население, каменот со кој е изградена црквата, селаните го носеле на раце, со коли и товарни животни, но, и жените носеле камење во футите од археолошкиот локалитет „Громади“ - Горно поле одалечено около 3 км од селото. Освен богатиот опус на десетина фрески на разни светци и мотиви од библијата, како фреската со самоубиството на Јуда, Адам и Ева во рајот и други библиски мотиви, фрескосликарот во самата црква ги има насликано портретите на ктиторите на црквата. Меѓу 4 портрети на овие ктитори од село Разловци, кои ги дале парите за изградба на црквата, се наоѓа и единствениот портрет на водачот на Првото македонско востание–поп Стојан Разлошки. Освен овие портрети, во ентериерот скоро на секоја икона, но особено на арките–носачи во самата црква на таванот, се насликани десетина слики - апликации на македонското сонце од Кутлеш, на Филип и Александар III Македонски, со 8, 12 и 16 краци. Иако за времето кога е изградена црквата и кој ја градел и фрескоживописал не постојат валидни податоци, според световните икони на кои е забележана годината на нивната изработка од 1853 -1856, може да претпоставиме дека црквата е градена во исто време или некоја година порано. Во почетокот на 20 век во дворот на црквата е изграден висок Звоник, на кој се наоѓаат едно поголемо и едно помало звоно –камбани, кои според натписите на кирилица со старословенски букви што постојат на звоната се лиени во месец април 1909 год. најверојатно во Русија . За тоа како црквата опстоила низ вековите, кај месното население се зачувани две преданија и анегдоти. Едното е автентично раскажано од страна на синот на поп Стојан – Костадин, кој во својата книга „30 години наназад“ раскажува како црквата останала негибната под налетот и бесот на турскиот башибозук за време на Разловечкото востание. Имено, турскиот башибозук од околните села кога разбрале за дигањето на востанието нагрнале во селото жедни за крв и освета. Знаејки за улогата на поп Стојан во востанието, помеѓу многуте куќи во селото кои ги оплачкале и запалиле, сакале да ја запалат и црквата. Најпрвин ја оплачкале, и однеле се што било вредно во неа, а потоа внеле голема количина на дрва. И во моментот кога требало да го потпалат огнот, слушнале пукотници. Помислиле дека поп Стојан повторно се вратил со востаниците и побегнале. Всушност пукотниците биле од друга група башибозук која пристигнала во селото и така црквата останала не опожарена. Истотака, Костадин раскажува и за случајот со Мустафа Ревенко, Турчин од Царево село, кој бил со група башибозук во селото и при плачкањето на црквата, со себе ги понел свилените завеси од црквата. Од платното на својата жена и двете деца им сошил алишта. Дали поради свето грдие или од друго, жената и децата на Ревенко умреле во рок од една недела. И вториот настан кој се пренесува од колено на колено помеѓу месното население, е случајот за време на Втората Балканска војна, во 1913 год. За време на воените операции, Грчката војска водејки борби против Бугарската војска од Струмица, навлегла и во Малеш. Една единица од Грчката војска која се наоѓала во Пехчево, зазела позиции за борба и ги поставиле топовите на планината Средна на десниот брег на река Брегалница спроти село Разловци, со намера да го разрушат и запалат селото. Бидејки забележале дека во селото 135

има црква и не биле сигурни, дали селото е егзархиско –бугарско или патријаршиски – грчко, бидејки тогаш во зависност од тоа како се проповедала религијата, така и се именувале селата во Македонија, па несакајки да уништат „свое“ село, испратиле еден старешина кој влегол со група војници во селото. Гркот влегол во црквата и на една од дрвените врати на олтарот забележал насликана голема фигура на свети Ѓорѓи Кратовски, светец - насликан во алишта слични на грчките. По тоа заклучил дека црквата е патријаршиска и така и црквата и селото се спасиле од уништување. Во поредворјето на црквата се наоѓаат и гробовите на свештените лица зверски убиени од српските џандари и контрачетниците на злогласниот комита и војвода Јован Бабунски во април 1914 год .

11 МАНАСТИРСКИ КИМПЛЕКСИ 11.1 Манастирски комплекс- Света Богородица Покровна (Источен петок-Балаклија) Комплексот се наоѓа во ендек-дол, локално наречен Манастирски андак на само еден километар од последните куќи на Делчево во правец на патот за планината Голак, до градските гробишта. Местото Мастирски андак го добило по неколкуте изградени цркви од кои за жал се реновирани само две. Овој комплекс е реновиран во 2000/2001 год.со комплетно реновирање на црквата света Богородица Покровна, а се изградени и помошни објекти и хортикултурно е уредена околината. Mанастирските конаци кои се изградени во близина на црквата се уште не се завршени, нема монаси во нив и не се функционални. На верскиот празник Источен петок-Балаклија, во комплексот во чест на празникот се одржува масовен собир на верници на кој се дели курбан. Комплексот е масовно посетуван од граѓаните и од туристите поради прекрасната и убава природа, како и поради светата вода од чешмата веднаш до манастирот, за која мештаните веруваат дека е лековита. Во комплексот се одржуваат и разни културноуметнички манифестации и перформанси.

11.2 Манастирски комплекс –Свети Илија во село Звегор Манастирскиот комплекс е сместен на само еден километар над селото веднаш до меѓународниот пат Делчево–Благоевград, во долот што го прави Звегорска река. Околу манстирот свети Илија се изградени уште неколку помошни објекти, како и објект во кој се наоѓа чешма со света вода, за која мештаните веруваат дека лекува разни болести. Околината на Манастирскиот комплекс е многу убаво уредена и претставува пријатно и убаво место за престој. Во склопот на манастирот се изградени конаци за престој, во кој намерниците можат да престојуваат и нокеваат во неколку атрактивно уредени соби. На верскиот празник Илинден, комплексот е масовно посетен од верници, а се дели курбан со богата културноуметничка програма со учество на фолклорни групи и општо народна веселба.

11.3 Манстир свети Панталејмон Сместен е на врвот на планината Голак во подножјето на највисокиот врв на планината Чавка, на надморска висина од над 1500 метри. На ова место сеуште стојат темели од стар црковен објект, а не се знае кога манстирот е изграден и кој е ктитор на истиот. Сегашниот облик и форма манастирот го добил кон крајот на 20 век . Манастирот е масовно посетен од неколку илјади верници на верскиот празник свети Пантелејмон, нокта помеѓу 8 и 9 август, кога и се одржува Меќународниот фолклорниот фестивал „Голачки фолклорни средби“ на кој учествуваат по десетина фолклорни групи од Македонија и од странство. 136

11.4 Манастир свети Ѓорѓи Малиот манастир – свети Ѓорѓи во село Вирче, е своевиден раритет, бидејки е изграден кон крајот на 20 век од мештаните од селото во непосредна близина на илјадогодишниот даб, свето место за мештаните кој изгоре во пожар најверојатно од запалена свека. По уништувањето во пожар на ова свето дрво, е изграден овој манастир. На верскиот празник Ѓурѓовден голем број верници го посетуваат манастирот и остатокот од дабот и палат свеки, а се одржува и масовен црковно народен собор со курбан. Идолопоклонството кон ова свето дрво од страна на месното население е рецидив и доказ за влијание на богомилството во Пијанец.

12 СВЕТИ ВОДИ Во Пијанец, постојат неколку извори за кои месното население верува дека се лековити и дека лекуваат од разни болести. Такви свети води се: Светите води кај Орлова чука, помеѓу селата Разловци и Тработивиште, Светите извори на планината Голак, Светата вода кај средновековната Кула во близина на Делчево, Светиот извор - чешма во манастирски комплекс во Манастирски андак во Делчево, како и светата вода во манастирскиот комплекс свети Илија кај село Звегор. Карактеристика за овие свети води е и тоа што овие води граѓаните ги користат не само за лекување, туку и за склучување на вечни побратимствапобратимување. Особено за побратимување граѓаните ги практикуваат светите извори под Орлова чука и светата вода кај Кулата.

12.1 Светата вода под Орлова чука Овие свети извори, се наоѓаат во подножјето на Орлова чука, на десниот карпест брег на река Брегалница, помеѓу селата Разловци и Тработивиште, одалечено околу 14 км од Делчево. Сместени во тешко пристапен предел обраснат со бујна вегетација од столетни букови, дабови и борови дрва , пленат со исконски мир, убавина и спокој. Идила, нарушувана само од песната на птиците и жуборот на водите на Брегалница. Овие свети извори од памтивека се сметале за свети извори, а водата која извира од корените на столетните буки чиста како момина солза била користена како лек за многу болести, како психосоматски - нервни растројства, така и против уроци. Помага за зацелување на рани и за подобрување на видот, а особено помага кај деца кои мократ во сонот и немирно спијат. Но, оваа чудотворна вода успешно лечи главоболка, го бистри умот и го јакне имунитетот. Доказ за тоа, се многубројните верници од сите религии и вероисповести, не само од месното население, туку и од други краеви од Македонија и пошироко, кои можат да се видат секојдневно на изворите, како се мијат и пијат од чудотворната вода, барајки спас и лек за своите болки. Но, и да наполнат вода од трите извори и да понесат со себе, а има случаи водата да се испрака и на свои роднини и пријатели дури и на други континенти. Трите извори кои се одалечени едни од други на десетина метри, за да не се загадува водата во нив се изградени бетонски чешми. До секој извор е поставена и метална кутија во која намерниците палат свеки и оставаат разни дарови. За да бидат верниците заштитени од невреме, но, и да се одморат, кај изворите е изградена и мала куќичка за одмор. До изворите се доаѓа и од двете села, но најлесно се доаѓа преку село Тработивиште, по земјен пат долг околу 3 км, по кој во суво време може да се дојде со патничко возило и до самите извори, додека од правец на село Разловци, може да се дојде само пешки. Кога ке се дојде на светите извори од правец на село Тработивиште, најпрвин намерниците ке се сретнат со првиот извор посветен на божјата мајка-света Богородица, потоа на изворот посветен на света Недела и најпосле на изворот на света Петка. Вода треба да се полни подеднакво и од трите извори. Верниците водата треба да ја пијат или да се мијат со неа. Верниците водата што ке ја понесат со себе, не треба да ја внесуваат во куќа, туку да се остави во дворот помеѓу цвекињата, каде и треба од страна на верниците 137

да се пие и да си ги мијат рацете и лицето секој ден. Но сепак најлековита водата од изворите е на верскиот празник Источен Петок-Балаклија, т.н. од народот Црн Петок или првиот Петок, по Велигден. На овој ден изворите се масовно посетени од верници, се склопуваат побратимства, но се одржува и црковна процесија од страна црковни лица, а се дели и курбан. Порано, во минатото се одржувале и народни собори со веселба веднаш над изворите, на место викано-Рамниште (Собориште), каде се делел курбанот и се пеело и играло во чест на празникот. За овие свети извори, постојат легенди кои се пренесуваат од колено на колено со генерации наназад, за присуство на светите брака Кирил и Методи во Пијанец кај овие свети извори. Верниците кои ја граделе кај изворите малата куќичка за одмор, откриле темели од градба, за кои се претпоставува дека се темелите од испосничката келија во која престојувал свети Кирил и во која во мир, тишина и спокој ја напишал првата словенска азбука и преведувал црковни книги од грчки на словенски јазик. За овие преданија на месното население во свои записи зборуваат и Бугаринот Јордан Иванов во почетокот на 20 век (1908 ), како и подоцна помеѓу двете светски војни и Србинот Јеремија Павловик, кои престојувале во Пијанец и ги слушнале од месното население. Во прилог на овие легенди, се и археолошкиот локалитет и остатоците од масивни темели на градби од средниот век, веднаш над изворите на местото викано Рамниште (Собориште ), од каде како на дланка се гледа цело пијанечко поле и кои темели се најверојатно остатоци од воено утврдување од време на византискиот период.

12.2 Света вода кај средновековната Кула кај Делчево Во подножјето на планината Голак, во близина на средновековната Кула, на 2 км од Делчево,на мала рамнина, се наоѓа мала чешма со изградена мала куќичка над чешмата околу која се поставени поголем број на икони и дарови од оние кои виделе божја милост од лековитата вода од овој свет извор. Малиот Манастир како што го нарекуваат верниците го носи името свети Ѓорѓи. На овој извор, за кој месното население верува дека е чудотворен и лековит, се склопени и голем број побратимства, особено на верскиот празник Гурговден. На овој празник, ова свето место е масовно посетено од месното население, кое верува дека на овој празник водата е чудотворна и лекува многу болести. Верниците се замиваат на чешмата и ја пијат водата, а како благодарност оставаат разни дарови и поклони. Во чест на празникот се одржува црковно народен собор со курбан и веселба.

12.3 Светите извори кај манастирот свети Панталејмон На надморска висина од над 1450 метри, во подножјето на највисокиот врв на планината Голак, Чавка, сместени на блага падина без шума, постојат неколку извори, за кои месното население верува дека се чудотворни и лековити. Овие свети извори се наоѓаат на стотина метри од Манастирот свети Пантелејмон, а се одалечени 13 км од Делчево. Манастирот и светите води особено масовно се посетени на верскиот празник свети Панталејмон, од неколку илјади верници од цела Македонија, но и од странство. Се верува дека ако се помине нокта на ова свето место, цела година верникот ќе биде заштитен од секакви болести, поради што верниците нокта на 8 кон 9 август масовно ја поминуваат нокта, го посетуваат манастирот, палат свеки за здравје и носат подароци за манастирот. Во текот на нокта за анимирање на верниците од 1995 год. се одржува Меѓународен фолклорен фестивал на кој настапуваат десетина културно уметнички друштва и фолклорни групи од Македонија и странство. На 9 август, верниците ги посетуваат светите извори или кладенци како што ги нарекува месното население и земаат вода која ја пијат и се мијат со неа по лицето и рацете, верувајки дека ке ги заштити од сите болести.

138

12.4 Света вода во Манастирскиот комплекс свети Илија кај село Звегор Во Манастирскиот комплекс свети Илија кај село Звегор, кој се наоѓа веднаш до меѓународниот пат Делчево - Благоевград, постои свет извор - чешма изградена во форма на мала куќичка. Околината е убаво уредена, а близината на светиот извор до патот , придонесува за масовна посетеност на истиот. Како и кај другите свети извори и води и овој свет извор е масовно посетен при масовното чествување на верскиот, но, и национален и државен празник свети Илија-Илинден, бидејки сметаат дека тогаш светата вода е најлековита и најполезна.

12.5 Светата вода кај Манстирски комплекс ( андак) - Источен Петок - Балаклија Во подножјето на црквата света Богородица во манастирскиот комплекс, веднаш до ендекот-суводолица, е изградена камена чешма, за која вода месното население смета дека е лековита. Од црквата до чешмата води уредена патека-бетонски степеници а чешмата и нејзината околина е урбанистичко уредена. Кај чешмата секојдневно се срекаваат верници и намерници кои полнат садови од водата и ја користат за домашни потреби за секојдневна употреба, но масовно овој свет извор е посетен на верскиот празник, Источен петок-Балаклија, или првиот Петок по Велигден.

13 Туристичко рекретативен центар Голак По асфалтен пат, одалечен околу 10 км од Делчево, се наоѓа туристичко рекреативниот центар Голак. На надморска висина од над 1350 метри, под врвот Чавка (1536 м), среде бујни столетни борови и букови дрвја, се наоѓаат повеке објекти од тврда градба и бараки, кои служат за одмор и рекреација. Во комплексот постојат и повеке наменски спортски игралиште за мали спортови, а десетината километри пробиени шумски патеки кои поминуваат низ бујна вегетација и лековити растенија и столетни шуми, овозможуваат спокој и мевлем за душата и телото. Надморската висина, бујната вегетација, лековитите треви и шумски растенија кои ги има во изобилство, преставуваат идеална воздушна бања и бегство од секојдневието. Особено Голак е посетен во лето, најповеке на верскиот празник свети Панталејмон. Посетители има и во лето, но, и во зима и не само од Делчево и околината туку и од цела Македонија, кои ја посетуваат планината не само за викенди и празници туку и за активен одмор, но и за собирање на чаеви и растителни производи јагоди, боровинки, шипинки, дренки, капина.Голем е бројот и на собирачи на печурки, но, и за ловен туризам и лов на диви свињи, зајак, лисици и пернат дивеч. Во туристичката понуда, на посетителите им стојат на располагање десетина соби во неколкуте туристичко - угостителски објекти. Во минатото, туристичко -угостителската понуда беше и побогата и поразновидна, особено додека постоеше детското одмаралиште кое располагаше со над 180 легла и ресторан со 170 седишта. Објектот е во фаза на повторно активирање и реконструирање, а со изградба на повеке приватни објекти, поставување на скијачки лифт, како и со ревитализација на патот до Голак, овој туристичко–рекреативен комплекс повторно ќе прерасне во бисер на летниот и зимски туризам во источна Македонија.

14 Културно-уметнички и научни манифестации Во општина Делчево, традиционално, во текот на целата година се одржуваат културноуметнички и научни манифестации, од општински, републички и меѓународен карактер, од кои најпознати се: Меѓународната Културно-уметничката и научна манифестација “Гоцеви денови”, Меѓународниот фолклорен фестивал “Голачки фолклорни средби”,Пијанечко – Малешевска свадба и традиционалната манифестација „Сурва” во село Звегор. 139

14.1 Водици (Богојавление-Војордање) На 19 јануари, денот кога според христијанското предание Свети Јован Крстител го крстил Исус Христос во реката Јордан, во последните дваесет години масовно се прославува и чествува во општина Делчево. По црковната литургија во црквата Успение на света Богородица, надлежниот свештеник од мостот на река Брегалница во центарот на градот пред повеке илјади граѓани го фрла светиот крст во студените води на река Брегалница. Светиот крст во осветените води на река Брегалница се обидуваат да го фатат поголема група на верници, а среќниот верник што ќе го фати крстот, е богато даруван, од црковните, локалните власти, но и од фирми и поединци, а среќниот верник со крстот ги посетува домовите на делчевчани, каде од домаќините е богато даруван.

14.2 Меѓународна културно-научна манифестација “Гоцеви денови“ Оваа манифестација е востановена во 1966 год од група ентузијасти, како локално поетско чествување во чест на корифејот на македонското национално ослободително движење Гоце Делчев, чие име градот со гордост го носи од 1950 год. По неколку години манифестацијата прерасна во културно - научна манифестација од меѓународен карактер. Манифестацијата се одржува во месец мај – јуни, на Летната сцена во центарот на градот пред Спомен домот АСНОМ, пред неколку илјадна публика, а освен богата културноуметничка програма, се одржуваа и симпозиуми од меѓународен карактер со учество на еминентни историчари и научници од Македонија и странство. На симпозиумите се третираа и се осветлуваа нерасветлени теми и настани од историјата на македонскиот народ, а се публикуваа и издаваа зборници, кои преставуваа непроценлива вредност за расветлување на значајни историски настани од историјата на македонскиот народ .

14.3 Меѓународен фолклорен фестивал ”Голачки фолклорни средби“ Фестивалот се одржува вечерта на 8 август на планината Голак, на надморска висина од над 1400 м во подножјето на манастирот свети Панталејмон. Фестивалот се одржува пред неколку илјадна публика од цела Македонија, но, и од странство, која манастирот го посетува во чест на верскиот празник свети Пантелејмон. Фестивалот е востановен во 1995 год по моја иницијатива како Директор на Домот на култура, која беше подржана од локалната власт и Министерството за култура, како програмска активност на Домот на култура, а за анимирање на неколку илјадната маса на верници, кои го посетуваат манастирот и ја поминуваат нокта на отворено или во импровизирани засолништа со палење на стотици огнови, како заштита од студот. На убаво уредената сцена секоја година земаат учество по десетина фолкорни групи и културно уметнички друштва од Македонија, но и по неколку фолкорни друштва и групи од Европа и светот, кои се преставуваат со изворен и кореографиран фолклор и обичаи. Прекрасниот фолклорен спектакл го надополнуваат и многубројните штандови од кои се шири опојниот мирис на печено месо, и се точат алкохолни пијалоци до завршување на чествувањето во попладневните часови на 9 август.

14.4 Пијанечко-Малешевска свадба Со цел да ги оживее и зачува традиционалните народни свадбени обичаи од Пијанец и Малеш, секоја година во месец Септември во организација на КУД „Гоце Делчев“, се одржува меѓународната културна манифестација „Пијанечко-Малешевска свадба“. 140

Свадбарските обичаи од областа Пијанец и Малеш си имаат своја спицифика и се разликуваат од останатите краеви во Македонија, со своите фолклорно-етнолошки особености. Колоритноста на народните носии, свадбарските обичаи и песни и ора исполнувани од народни инструменти, зурли, гајда, кавал, тапан, тамбури го даваат најавтентичен дел од народната традиција на овој крај од Македонија. Младенците се избираат на конкурс, а свадбените свечености започнуваат со традиционалните народни обичаи: припрема на чеизот, канењето на свадба на роднините и пријателите на младенците, месење на плетеницата во куќите на младенците, подготвување на невестата и др. Главната свадбена свеченост се одржува во недела и започнува со собирање на сватовите пред куќата на младоженецот, од каде со ора и песни се оди во куќата на невестата, каде по традиционални обичаи од дамнина се китат сватовите, се купува невестата, се прави адетот против лоша магија, се крши погача се разменуваат дарови и се оди во црква за венчавање. Свадбата завршува со свадбен ручек и голема веселба во Манастирскиот комплекс - Источен петок Балаклија во близина на Делчево пред поголем број на граѓани и туристи од земјата и странство. На манифестацијата земаат учество покрај фолклорни групи од Македонија и фолклорни друштва од странство.

14.5 Звегорска сурва во село Звегор Секоја година во село Звегор, одалечено 3 км од Делчево, преку кое минува меѓународниот пат Делчево – Благоевград, на 14 јануари на верскиот празник посветен на свети Василиј се одржува од дамнина паганскиот магичен обичај „сурва“ (свадба) или бркање на лошите духови од куќите и луѓето, односно прослава на старо-новата година. Обичајот е многу стар и датира од дамнина, од почетокот на 20 век. Обичајот на бркање на лошите духови и прочистување има некоја симболика со борбата на македонскиот народ против секакво туѓинско ропство и еден вид пркос на населението на тешкиот живот и опстојување. Тоа се забележува во секој сегмент од овој пагански обичај и карневал, која е специфична и карактеристична само за мештаните на село Звегор. Во последните дваесетина години, овој пагански обичај масовно се практикува и во други села, па и во градот Делчево, но, тие се бледи копии на „Звегорската сурва“. Во обичајот-карневалот зема учество скоро целото население од селото, но само на машкатапопулација и е дозволено маскирање и учество во карневалот. Вечерта на 13 јануари, се собираат возрасните селани и се облекуваат во подготвените карневалски алишта, костими и маски и се маскираат во разни ликови на луѓе и животни. Централно место во обичајот го има мештанинот кој ја игра улогата на „невестата“ ,вообичаено млад човек, кој е облечен во невестинско руво, со непрозирен превез преку целото лице, со кој му е сокриен идентитетот. Другите учесници во карневалот се маскираат како попови, наплатувачи на данок, питачки и гатари на судбини, разни каракирани ликови на демони, но и во ликовите на разни животни, како мечка со мечкар, разни мајмунски ликови и др. а за одржување на безбедност на „невестата“ и другите маскирани учесници во карневалот се грижат десетина мештани кои се одликуваат со поголема физичка сила. Тие особено се грижат и внимаваат да ја зачуваат невестата од немаскираното местно население, кое цело време додека трае карневалот се обидуваат на секакви начини да го тргнат превезот од лицето на „невестата“ и да го откријат нејзиниот идентитет, т.е. кој мештанин се наоѓа во улогата на невестата. Свадбата и карневалот според обичајот престанува во моментот кога ке биде откриена „невестата“ поради што по некогаш доаѓа и до блиски средби па дури и до физички пресметки помеѓу полицајците, кои поради белите алишта и белите превези на лицето, мештаните ги викаат „белаци“ и немаскираното машко население. Не се ретки случаите многумина од немаскираните мештани да добијат и прилично болни удари и модрици од „белаците“ од нивните дрвени сабји. Во обичајот се практикува и нанесување на саѓи од фурни за печење леб на рацете на маскираните карневалџии, кои потоа ги галат по лицето своите девојки или симпатии, но, и останатите немаскиран оставајки црни траги по нивните лица, така да нема учесник на карневалот кој не е маскиран, а да не е поцрнет. Поворката маскирани карневалџии, почнува во раните утрински часови на 14 јануари. 141

Карневалската поворка ги посетува сите куќи во селото, каде пред секоја куќа извикуваа по неколку пати „сурва“ за да ги известат домакините дека доаѓаат, а домакините во чест на сурвоскарите, ги даруваат со пари, храна, пијалоци и други подароци. На крајот на денот по посета на секоја куќа во селото, ако мештаните не успеат да ја „откријат“ „невестата“ карневалот завршува со откривање на невестата и симнување на маските на сите учесници и завршува со заеднички ручек не само на учесниците, туку и на месното население со општонародна веселба и со кршење на погача во која се наоѓа паричка. Кај кого ке се падне паричката станува кум и организатор на наредната манифестација. Звегорската сурва за разлика од ваквите обичаи во другите села и градот Делчево, каде овие обичаи се одвиваат вечерта на 13 јануари, во село Звегор се одржува секогаш на 14 јануари преку ден од практични причини и верска толеранција, бидејки во селото муслиманските и христијанските куќи биле едни до други. До средината на 20 век во селото живееше претежно турско население па да не биде вознемирувано во нокта, Македонците решиле обичајот да го практикуваат во текот на денот.

14.4 Пијанечки денови на сливата Историско-географскиот регион Пијанец од дамнина бил познат по одгледување на сливи.Освен за производство на сливова ракија, жителите на Пијанец сливата ја сушеле во специјални фурни ,а потоа ја продавале во поблиски и подалечни краеви, па дури и во Солун. За да се задржи традицијата, но и да се промовира сливата и нејзините производи како земјоделски производ и овошен бренд карактеристичен за овој крај, во 2013 год. е востановена манифестацијата ,,Пијанечки денови на сливата“. Манифестацијата се одржува во месец Септември во центарот на градот, пред Спомен домот АСНОМ, каде на десетина штандови производителите на сливи, се натпреваруваат во варење на познатата сливова ракија, но и во производство на мармалад, компот и слатко од сливи, но и во декорирање на разновидни бели пецива и слатки од сливи.За најуспешните производи тели следуваат и богати парични награди. Во рамките на манифестацијата се одвива и богата културно-уметничка програма. Со помош на Владата на РМ, со субвенционирање на овошното производство во последните неколку години во општина Делчево, покрај другите овошја се подигнати и над 700 хектари овошни насади со неколку милиони стебла на сини сливи, а годишното производство изнесува помеѓу 2 и 3 илјади тони сливи, од кои најголем дел се извезува во странство.

Воспитно –образовен процес Во општина Делчево, по завршување на Втората светска војна, бидејки голем дел од населението било неписмено, започнува процесот на описменување преку курсеви, но и со отварање на училишта за возрасни, во кои за прв пат Македонското население учи и наставата се одвива на македонски јазик и правопис. Најпрвин било отворено Основно училиште Ванчо Прке во Делчево веднаш по ослободувањето и формирање на органите на власт на федеративна Македонија,а во 1961 год. за првпат е отворено и средно училиште Гимназија, именувана по револуционерот Методи Митевски-Брицо. Во седумдесетите години на 20 век, се отвара и второто Основно училиште Свети Климент Охридски, како и подрачни учлишта во селата: Бигла, Драмче, Град, Тработивиште и Разловци во кои се опфатени сите ученици со воспитно образовниот процес. Со миграцијата на населението во 21 век, престанаа да постојат некои од овие подрачни основни училишта, но, се уште Деветолетки опстојуваат во село Разловци, Тработивиште и село Град. Во последно време во општина Делчево поради лошата економска состојба и миграцијата е драстично опаднат наталитето, поради што и двете Деветолетки во градот, но и подрачни да се соочуваат со намален број на ученици, а таквиот тренд го зафати и средното училиште и Гимназијата во која се школуваа над 1000 ученици, а сега е драстично намален. 142

Здравство и здравствени услуги Во општина Делчево веднаш по ослободувањето започнува да работи амбуланта за давање на здравствена заштита на населението. Подоцна е формиран Здравствениот дом „Гоце Делчев“ со дислоцирани амбуланти во поголемите места во општината. Денеска Здравствениот дом, е институција која преку матичните лекари, современа биохемиски лабараторија, првата помош и специјалистички услуги во повеке сфери им нуди здравствени услуги не само на граѓаните од општината, туку и пошироко.

15 Културни институции Во општина Делчево, постојат неколку институции, кои се главни носители на културната дејност. Тоа се: Националната установа-Центар за култура „Никола Ј.Вапцаров“, Локалната установа - Матична библиотека „Илинден“, КУД „Гоце Делчев“ и Фолклорната група „Копачка“. За реализирање на културните дејности на институциите и граѓаните им се на располагање 4 објекти, и тоа Спомен домот АСНОМ, во кој за жал сеуште не е во функција големата универзална сала од 650 седишта со ротациона сцена, Кино сала со 200 седишта. Спомен домот на Разловечкото востание во село Разловци изграден во 1981 год. во чест на 100 годишнината на Разловечкото востание и во кој се сместени библиотека со неколку илјади книжен фонд и постојана историска изложба за Разловечкото востание и сала за свечености и прослави и Летната сцена во паркот во центарот на Делчево на која во летниот период се одвиваат скоро сите помасовни културни настани.

15.1 Националната установа Центар за култура „Никола Ј.Вапцаров“ Формирана во 1963 год. како Установа за образование и култура „Методи Митевски–Брицо“ а подоцна во 1977 год.прераснува во Дом на култура, кој го носи името на македонскиот поет и револуционер од Пиринска Македонија „Никола Ј.Вапцаров“. Во 2004 год Домот со одлука на Владата на РМ станува Национална установа-Центар за култура „Никола Ј.Вапцаров“. Центарот за култура е главен носител на културните дејности во општина Делчево и преку своите организациони единици, реализира голем број на програмски активности од сите полиња во областа на културата.

15.2 Локална Јавна библиотека ,,Илинден” Својата културна дејност ја реализира преку богатиот и разновиден книжен фонд од над 30.000 илјади книжни единици во Делчево и во клонот во Македонска Каменица и село Разловци, како и со соответни културни програми и активности. До 1995 год. Библиотеката беше во состав на Домот на култура, а потоа се осамостои и работи како институција од локален карактер.

15.3 КУД „Гоце Делчев“ -Делчево Формирано во1977 год по моја иницијатива како Директор на Домот на култура „Никола Ј.Вапцаров“. Културно-уметничкото друштво во почетокот започна како Староградска група, а во 1978 год.се формирана и фолклорната група при друштвото. Во состав на Домот на култура, КУД работеше се до 1984 год. кога се издвои од Домот и продолжи како самостојна институција. Во својата богата културна дејност има настапувано на огромен број концерти, самостојно или со други фолклорни групи во Делчево во Македонија но и на многу фестивали широм Европа. Во 1981 год друштвото има издадено и лонг плеј плоча на која се снимени десетина староградски песни од Пијанец. 143

Со својот богат опус на изворен и кореографиран фолклор КУД „Гоце Делчев“ има освоено поголем број на награди на многу фестивали во Македонија и странство. Во организација на КУД „Гоце Делчев“ е и меѓународната културна манифестација „Пијанечко –Малешевска свадба“.

15.4 Фолклорна група ,,Копачка” село Драмче Фолклорната група „Копачка“ е синоним за битот, традицијата, изворното фолклорно творештво и обичаи на населението од Пијанец. Фолклорната група „Копачка“ е формирана од група местни жители во блиски родбински врски од село Драмче. Според секавањето на најстариот член на групата дедо Митко (Димитар) Станоевски, кој што е еден од основачите на групата и од формирањето и нејзин ороводец, фолклорната група „Копачка“ е најстарата фолклорна група во Македонија, формирана во 1948 год. Се до 1976 год фолклорната група настапува како фолклорна група од село Драмче, а името „Копачка“ групата го добила по повод настапот на Загрепскиот фестивал во Хрватска за кој фестивал морало да имаат официјално име. Членовите, фолклорната група ја именувале по машкото оро таканаречено „копачка“, изворно, традиционално оро кое се игра само во Пијанец и само во тој дел од Пијанец- село Драмче и околината. Од самото формирање групата учествувала на безброј фестивали и манифестации во Македонија, но и во светот, каде освојувале голем број на награди и признанија. Според секавањето на дедо Митко, наречен од местното население „Соколот од Драмче“ групата настапувала скоро на сите значајни фестивали и манифестации во Македонија, како Долнени, Илинденски денови, Гоцеви денови и др. Потоа на фестивали и свечености во Валево-Србија, Фолклорен фестивал во Загреб, на Белградски музички свечености, на фестивалите во Пула, Риека-Хрватска, во Љубљана и Марибор –Словенија, на фестивали во Турција, Бугарија...Но во секавање на дедо Митко му останале настапите во Опатија-Хрватска, од каде биле избрани да настапат на прославата на 750 годишнината од основањето на Берлин –Германија, како и настапот во чуената концертна сала „Ватрослав Лисински“ во Загреб-Хрватска. „Бувално ја запаливме салата“ се секава дедо Митко, а „аплаузот од публиката траеше неколку кратно повеке од времето на настапот“. Атрактивноста и ексклузивноста на оваа група, во која поголем дел од играорците се старци, секако е несекојдневната појава на дедо Митко–Соколот од Драмче, кој од основањето на групата па се до крајот на својот живот во 2009 год.(на 92 годишна возраст) беше ороводец на групата. „Играм од кога знам за себе. Играв и во српско и во партизани и пред Тито. Не можам без орото и звукот на тапанот. Јас и кога ке умрам, ке играм“ - зборуваше дедо Митко, на кој му беше исполнета и последната желба во своето вечно почивалиште да биде испратен со екот на тапаните и ритмиката на „копачката“. Во негова чест во родната куќа во село Драмче, во 2015 год.е отворена Спомен соба, во кои се поставени лични предмети, фотографии, предмети и награди освоени на безброј настапи широм светот. За оваа фолклорна група се врзани и настапи и емисии на многу радио и тв емисии, а учествувале и во документарен филм за Македонија . По заминувањето од овој свет на дедо Митко и на поголем дел од членовите на групата, дејноста на групата продолжува со помлади членови, кои ја продолжуваат традицијата и зачувување од заборав на ова и на други изворни ора, традиционални за Пијанец. Ова изворно, традиционално оро, карактеристично само за Пијанец, носи во себе специфики и карактеристики на македонскиот бит и опстојување низ вековите. Орото се карактеризира со специфична ритмика и динамика во орото, кое се менува дури 4 пати, а името „копачка“ го добива, поради начинот на играње кога играорците при крајот на орото копнуваат неколку пати со нозете по земјата. Динамиката и ритмиката на орото е толку специфично, што ни најдобрите фолкорни друштва и играорци во Македонија, ретко го поставуваат во својот фолклорен репертоар. За магичноста на ова оро придонесуваат и традиционалните народни носии и инструменти на Пијанец, тапанот, кеменето, гајдата и тамбурата кои му ја даваат и 144

ритмиката и динамиката. Но најчесто орото се игра под ритамот и екот на тапаните. Поради својата специфика, орото „Копачка“е ставено во 2015 год. под заштита на УНЕСКО.

16 Спорт и рекреација Во општина Делчево, работат повеке спортски клубови, од кои најзначајни по своите активности и спортски резултати се: Фудбалскиот клуб „Брегалница“, Женскиот кошаркарски клуб „Клубски“, Ракометниот клуб „Делчево“ и КИК бокс клубот „Ас“. За спорт и рекреација, на граѓаните на општина Делчево, им стојат повеке спортски објекти, од кои 4 спортски сали во Делчево, од кои во функција се 3 спортски објекти-сали кои ги задоволуваат целосно потребите на граѓаните за спорт и рекреација, како и неколку отворени игралишта за мали спортови, во Делчево, но и во поголемите населени места во општината. За изведување на настава по физичко воспитување, но и за спорт и рекреација, во дворот на Гимназијата во Делчево се изградени современи спортски игралишта за мали спортови, а е изградена и спортска сала за мали спортови со трибини за 500 гледачи. Во спортскиот комплекс во Делчево е изграден современ фудбалски стадион со трибини за неколку илјадна публика, а во близина е изграден и е во функција во летниот период и олимписки базен и мал базен за деца, а за љубителите на тенискиот спорт во спортскиот комплекс се изградени и две тениски игралишта. Во дворот на Основното училиште „Ванчо Прќе“ е изграден спортски комплекс, кој се состои од спортска сала, отворени спортски игралиште за мали спортови со трибини за неколку стотини гледачи, а е поставено и светло за нокно спортување, како и современо тениско игралиште. За спорт и рекреација на граѓаните им стојат на располагање и спортските терениза мали спортови изградени вотуристичко рекреативниот центар на планината Голак, како и многубројните шумски патеки во должина од над 20 км. Во поголемите села во општината се изградени и спортски терени за фудбал и за мали спортови, а современи спортски игралишта се изградени и во неколку реони во Делчево.

16.1 Фудбалски клуб ,, Брегалница” Клубот е формиран во далечната 1926 год Најголем успех од формирањето е влегувањето во Првата македонска лига во 2001 год,а голем дел од своето постоење, клубот го помина натпреварувајки се во Втората Македонска лига. Од редовите на неколку стотини активни фудбалери кои аматерски настапуваа за клубот во текот на постоењето, десетина од нив играа и за клубови од првата и втората лига на бивша Југославија, како и во елитни странски клубови, а фудбалерот Ванчо Трајанов, играше и за фудбалската репрезантација на Македонија. Во клубот активно работи и пионерската и младинската фудбалска школа. Клубот досега неколку пати го менуваше своето целосно име во зависност од спонзорот на клубот, но секогаш во името го задржуваше зборот Брегалница.

16.2 Ракометен клуб Клубот е формиран во 2011 год. Се натпреварува во Младинска, Кадетска и Пионерска лига на Македонија. Најголем успех на клубот е освоено 3 место во женска конкуренција во лига на Македонија. Неколку младинки од ракометниот клуб се и членки на репрезентацијата на Македонија во младинска конкуренција.

145

16.3 КИК - БОКСИН клуб „АС“ Кик боксин клубот „Ас“ е најтрофејниот спортски клуб во општина Делчево. Клубот е формиран во 2000 год а боречките вештини ги изучувале над 500 млади луѓе од општина Делчево, од сите возрасти и полови. Клубот се натпреварува во лигата формирана од страна на КИК Бокс федерација на Македонија, на турнирски натпревари, кои се одржуваат во текот на целата година. КИК БОКСИН клубот „АС“ има освоено бројни одличја и медаљи на државни, балкански, европски и светски турнири и натпреварувања. Клубот во своите редови има поголем број прваци на Македонија како и државни репрезентативци во машка и женска конкуренција, а голем е бројот и на освоени медали на балкански, европски и светски првенства. Членот на клубот Мики Ивановски е носител на бронзен медал за освоено трето место на светското првенство во Азербејџан, додека Кристина Стојчевска има сребрен медал за освоено второ место на Европско првенство.

16.4 КОШАРКАРСКИ КЛУБ -,,КЛУБСКИ” КК „Клубски“ е формиран во 1994 год како секција и школа за кошарка за најмладите. Во текот на времето секцијата прерасна во кошаркарски клуб кој се натпреварува во регионални и републички лиги. Од членовите кои го тренираа овој спорт на аматерска база, но и со ангажирање на кошаркарки од земјата и странство, женскиот КК „Клубски“ прерасна во врвна професионална екипа која успешно неколку години се натпреварува во најелитната женска лига во Македонија, каде константно се пласира во горниот дел на табелата. Највисоко достигнување на клубот е освојувањето на Купот на Македонија во 2013 год. За спорт и рекреација на граѓаните на општина Делчево им стојат на располагање и 3 вештачки езера и тоа: езерото на Лошана, од кое езеро со вода со пиење се снабдува градот Делчево и некои населени места, езерото Петрашевец од кое водата се користи за наводнување, но и за спортски риболов и езерото и рекреативен центар „Соколов“ кое служи најповеке за спортски риболов, но, и за рекреација.

Планинарски друштва Во општина Делчево активно работат неколку планинарски друштва во кои членуваат поголем број на граѓани, љубители на планинарењето и природата. Како најактивни се, ПД „ПОП“ и „Голачка срна“ кои во соработка со други сродни друштва од Македонија и Балканот, учествуваат на голем број на планинарски маршеви, по повод разни јубилеи.

НЕВЛАДИНИ ОРГАНИЗАЦИИ и ЗДРУЖЕНИЈА НА ГРАЃАНИ На полето на граѓанскиот сектор, во општина Делчево има регистрирано над 150 невладини здруженија од сите сфери на општествениот живот, но само десетина од нив работат активно. За нивна подржка беше формиран и Центар за подржка во 2004 год.

Здружение на граѓаниРомски културно едукативен центар „Тернипе МК“ -Делчево Здружение на граѓани кои се грижат и третираат прашања од ромскиот граѓански сектор на полето на образованието и културата. Здружението е формирано во 2007 год и основна дејност е едукација, описменување и дооформување на основното и средното образование на ромската популација, но и на граѓани од сите националности на регионално ниво, во Источна 146

Македонија (Делчево , Македонска Каменица , Пехчево и Берово ) Преку проекти од образовен карактер финансирани од меѓународни фондации над 150 лица го имаат оформено своето образование (основно и средно). Здружението на полето на културната дејност е организатор и на Ромскиот фолклорен фестивал, кој се одржува секоја година на национално ниво, во различни градови од Македонија.

Невладината асоцијација –Здружение на граѓани за заштита на човековите права и слободи и праведно судење ,,Јустиција-Делчево” Асоцијацијата е формирана во 2008 год и во неа активно членуваат поголема група на граѓани. Здружението е активно во заштита на човековите права и слободи во сите домени на општественото живеење и опстојување.

НВО ,, КХАМ ,,од Делчево Здружение на граѓани формирано во 1999 год . Здружението има реализирано над шеесетина проекти од сите сфери на општественото живеење , на регионално , национално и меѓународно ниво . Здружението на граѓани -Ромски културно едукативен центар ,,Тернипе МК,, од Делчево Здружение на граѓани кои се грижат и третираат прашања од ромскиот граѓански сектор на полето на образованието и културата . Здружението е формирано во 2007 год .и основна дејност е едукација , описменување и дооформување на основното и средното образование на ромската популација ,но и на граѓани од сите националности на регионално ниво , во источна Македонија (Делчево , Македонска Каменица , Пехчево и Берово ) Преку проекти од образовен карактер финансирани од меѓународни фондации над 150 лица го имаат оформено своето образование (основно и средно). Здружението на полето на културната дејност е организатор и на Ромскиот фолклорен фестивал , кој се одржува секоја година на национално ниво , во различни градови од Македонија .

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

Delcevo PART II The only evidence that provide a journey through history and giving a realistic picture of life, habits and survival of civilizations in different periods of human existence and existence through the centuries from ancient history to today as science treats - Archaeology. However seem at first glance harmless objects - artifacts that are on the surface, but hidden shallower or deeper below the surface, a realistic view mirror of tradition, culture and existence of the people of a territory. The value of these archaeological artifacts of every people and nation worthy of the dignity are immeasurable and have no price. On this small piece of land a part of this planet called earth, the territory of Macedonia has always in the past been called Macedonia is no coincidence that several times mentioned in the Bible. Every inch, every stone of Macedonia has witnessed historic events and developments important to the overall civilization and hides historical and cultural wealth was layered over the centuries. Unfortunately, this priceless Macedonian cultural - historical heritage, only partial and very little is explored and presented to the public .Del due to objective reasons, but a big part of our carelessness and irresponsibility towards our past, present and future. Unfortunately, the area Pijanec so far is very little archaeological research and rekognosticirana. Pijanec due to its geo-strategic position climatic conditions, hydrological potential, fertile soil along the river Bregalnica and its tributaries, as well as mild mountain hills provide ideal conditions for life and existence in this region since prehistoric times, especially for the development of agriculture and animal husbandry. That does not work for a lump assessments, are the numerous artifacts found at different locations in Pijanec in various periods of history, located in the Museum housed in the Memorial Anti home. On the territory of Pijanec (municipality Delcevo), there are over 50 archaeological sites and more than 30 tumuli (tombs, necropolis), of which only a few partially explored in 2001. And today there are remains of a dozen city locations (identified sites) is built on the dominant strategic points hills, gorges, cliffs, as military fortifications or settlements living, of which the remains are still visible on Gradiste near the village Town, Big and Small Gradiste a place called Bear ,, ,, above the village Zvegor, Gradiste village over a puddle, Branigrad the village Istevnik, Gradiste - heaps of Gorno pole, near the village Razlovci, poor town on the slopes of Mount Golak in the village Razlovci Then in the village Bigla with Stefano neighborhood in the village of Turija in the locality widths in the village Todorovci in Georgeâ&#x20AC;&#x2122;s meadow and locality sportsman in Chiflik village on the slopes of Golak, in the village Dramche village Ochipala, near the village Trabotivishte in Delcevo area Cuka, in the foothills of Golak . How many such sites are hidden in the earthâ&#x20AC;&#x2122;s womb we can only guess, because Pijanec been inhabited since prehistoric times. So far archaeological research conducted organized by professionals and institutions in 2001 .For more sites in 2004 .The site Heap - Efrem village Razlovci, and reconnaissance villages Trabotivishte, puddle, Zvegor, Chiflik and the City 2010. Of these professional archaeological research and rekognosticiranje set Pijanec the area is inhabited since prehistoric times, and evidence of this is the numerous movable and immovable cultural and historic heritage, sites and artifacts found in the museum in Delchevo. The most significant archaeological - historical site, and certainly most well researched so far Gradiste - Rock City near the village after which the site and as a curiosity, a village named City City. This site according to archaeological research and found artifacts and was inhabited egsistiral as a settlement since Eneolith then bronze and iron age, the time of the Thracians, Paionians Macedonians and artifacts have been found from the late Roman, Byzantine, and medieval times. For this site, far more scientific observations indicate that Gradiste - City near the village City is actually a city Armonia (Harmony), written in Trachanskata card Pojtingerijana Tabula (as the Apostle Keramitchiev). In this city -tvrdina, Trachanite forged its own money - coins in them it did Peons, and after conquering and winning these ends by Philip 2 of Macedonia and he and his son Alexander of Macedonia 3. These assumptions are well founded is the fact that the sand of the river which flows through the village Town, as well as the sand of the river Bregalnica is rich with golden sand, which has been 159

obtained by rinsing and are used for forging coins, and because almost all objects in the municipality of Delchevo built with sand from Bregalnica we can only guess how many tons of gold is embedded in the buildings and infrastructure in the municipality of Delchevo Delchevo Takada than as a royal village can be called a golden city ,, ,,. Gradiste is located in a dominant high hill of the 3 countries is inaccessible and very difficult to win .Of assumed that under the site are still undiscovered tunnels and natural caves which unfortunately so far unexplored site has an irregular shape, with an area of over 2 hectares. On the south side of the site are foundations of fortification facilities on which basis in 2001 .Of The renovated and two towers. Besides a multitude of movable material of stone tools, axes and various female torsos of pottery and stone, as well as several ceramic vessels for different purposes, the highest elevation of the site found a necropolis with many tombs, no structures, no ozidani. The skeletons with arms crossed on chest, polegnati the back, east-west, in Christian. Unfortunately, the site is an archaeological researched a very small part in 2001. several squares Takada can only pre ask what cultural and historical treasure lies beneath the earthâ&#x20AC;&#x2122;s surface. This important archaeological site is located in a place called Upper field, 3 kilometers away from the village Razlovci and lies on the shore of the river Bregalnica .Kaj locals this place is known and called heaps, but as the Old Village. Name got heaps in many stone blocks of various sizes that are found in this place. Although for centuries to be able to cultivate their fields the villagers Razlovci systematically dug away the stones from the ground, are still seen on the surface remains of foundations, large areas covered with stone foundations of a church, several graves and zarusheni foundations of buildings . Villagers on the site which covers an area of ten hectares so far have found a number of ceramic vessels - pitoi, coins and other artifacts, according to the statement of one of the villagers found and most valuable artifact, a ceramic plate with a size 50 to 40 which had an inscription and a cross, but that significant artifact was destroyed and built-in oven for baking bread. Whether the plate was the inscription of the city or the name of the church and what was written Moshe, we can only guess. The place where it is located, on the shore of the river Bregalnica, its size, and military fortification surrounded by 3 sides by high hills and canyon neproodnata Bregalnica from the direction of Males, marsh and swamp the 4th side of the direction of the village Razlovci which is hardly passable, except in summer, doing just impregnable. Clues that this site was located city Raven capital Bregalnichkoto principality which was appointed prince in 845 years. by Byzantine Emperor Michael 3 Thessalonians eldest son of Leo and Mary. He was a Byzantine senior officer and a man who spoke a Slavic language. Methods is his spiritual name, and what is his secular name is still unknown. Methods such as Prince of Bregalnichkoto principality between Pijanec Slavs in Macedonia, spent 10 years in the history very little is researched and rasfetlen his time between Pijanec Slavs in Macedonia. That the site was located city Raven and defensive military and foortifikaciski fortifications that were built close to the site and which are still visible on the dominant hill on the road leading from Vinnitsa to Gorno pole through Mount Golak, then Branigrad O (L) Shan city, and the establishment of Orlova Chuka Holy water over the site on the right bank of the river Bregalnica, where, according to tradition, that his writings left a Bulgarian historian, archaeologist and folklorist Academic Jordan Ivanov in 1908. Ivanov who was born in Kyustendil in 1872 god.roditelite were refugees from Kratovo .He in the early 20th century several trips to Macedonia, where collecting historical records, artifacts, and folk legends .In Ivanov to stay in the holy marriage Pijanec writes a Serb Jeremiah Pavlovic who between the two world wars was Pijanec and who also mentions the legend that is transmitted from generation to generation among the local population that the site Holy water existed hermitage where an Cyril and created the first Slavic alphabet - Glagolitic and religious books translated from Greek into Slavonic. From this determination of which there are still remains of the foundations are controlled visually and military Pijanechko almost the entire field, but away from Gorno pole Barely 4 km. This site - heaps, because the sky observed and recorded in the archaeological map of Macedonia, nor researched and documented in any historical and archaeological historical document to 160

animate professional Macedonian public and relevant state institutions in 2000 - 2001 years. I published several articles in the press, but were filmed and aired several television contributions from the site. As Director of the Cultural Research locality as a project of the center was approved by the Ministry of Culture in 2003. and provided modest funding for archaeological research of experts from the Museum of Macedonia. Archaeological research due to insufficient financial resources were only partial implemented with two test probes in the area of 3-4 m2, which found significant artifacts. On the site except the remains of foundations of various buildings, found a number of pitoi, coins and other items, which unfortunately still in private collections or sold abroad, and debris and fragments of pottery and roof tiles scattered on the entire site. A curiosity of this site is that by telling the locals much of the houses and the church in the village Razlovci but Delcevo are built with stone from the site. But still visible on the site and there are large piles of stone that locals taken out of the country for processing fields, ignoring that they were destroying the site and inflict incalculable harm it. Unfortunately so far the competent state institutions have not shown more interest in the study of the site and its protection from destruction, but also to finally clear the dilemma of whether the site is located city center of Raven Bregalnichkoto principality or not? Hope it will happen soon. According to current scientific knowledge, as well as archaeological excavations in 2001. Field reconnaissance in 2010. as well as archaeological map of Macedonia, in Pijanec (only municipality Delcevo) has the following archaeological sites and remains of different buildings built for different purposes in the past centuries behind us.

Delcevo:

Gradiste settlement from the late antique period. Located adjacent to the site Dolno Gradiste, or 2 km south of the city an area of 150 x 50 has large heaps of crushed stone and pieces of roof tiles, and ceramic vessels. Partially preserved remains of the foundations of the wall. (I.Mikulchich, TIR, 41 (A. Keramitchiev). Lower Gradiste - Settlement of the Neolithic Age. 2 km south of Delchevo right of the old road to Trabotivishte, on the surface of a small terrace there are fragments of ceramic vessels from the Neolithic settlement. (A.Keramitchiev) Early countryside - Settlement of the late antique period. Located 5 km. west of the city, S.Trajkovski levels, and neighboring nivi.Po area has many pieces of roof tiles, ceramic pitoi sadovi. Pronajdeni and more coins (A.Keramitchiev). Chapanica - Settlement of the late antique period. In the field of Valozhanski George it is located about 4 km. west from Delchevo come across fragments of ceramic vessels, pitoi and roof tiles. (A.Keramitchiev) Hammer-settlement from Neolithic times. In P.Stojanov levels, which is 1 km west of the city, near the city water tank brings together a number of fragments of ceramic vessels with a rough texture, handmade. (A.Keramitchiev) Tower Medieval tower. Located 3 km. Delchevo on the right side of the old road Delchevo -Trabotivishte, there is a tower, partially ruined. (M. and D. GaraĹĄanin, 1959) Village Razlovci: Gradiste, from the late antique period. Located 2 km. west of the village in the area - the place Konarnik, on a high hill with a flattened area of 100 x 90 m. with preserved foundations of determination. Inside the gradishteto see foundations of smaller objects, and the surface have come across fragments of pitoi - jars and roofing tiles. (Ivan Mikulicic, TIR, 108 A. Keramitchiev) Grncarica, remains of a settlement from Roman times. (I.Mikulchich, TIR, 108) Cemetery, settlement from the late antique period, old Christian church and cemetery. 2 km south of the village on the spacious terrace on the left bank of the River Bregalnica remains of a small church, about which there are graves of stone slabs. (A.Keramitchiev) OLAND (Oshljan) city - Established settlement from the late antique period. On the southern slopes of Mount Golak, to sources of the poor, rising high hill with a flattened plateau where there are remains of foundations. Inside the gradishteto can be found fragments of pitoi and roof tiles. (And .Mikulchich, TIR - Mr. Mikulicic -1987) 161

Selishte - Settlement since Roman times. Opposite the village on the lower terrace of the right bank of the river Bregalnica an area of 400 x 400 m. by area brings together a number of fragments of ceramic vessels, pitoi and construction material. Search and more coins. (I GaraĹĄanin D 1959, 85 - I.Mikulchich, TIR A.Keramitchiev) Village Trabotivishte Asanova Laka - Settlement of the late antique period. 3 km. east of the village on both sides of the valley Dashtica, a flat area of a few acres can be found fragments of ceramic vessels, pitoi and roof tiles. (A.Keramitchiev) Gradiste - Gradiste from Roman times .The northeastern edge of the village rises a hill flattened oval plateau with dimensions of 150 x 150 m. elongated toward the north-northwest to southsoutheast. After his servant see the contours of the wall. On the surface are scattered remains of ceramic vessels, pitoi and found coins and 2 to the 6th century. The northeastern end there is another plateau with separate hollows, which were discovered water pipes and an inscription. Site is known from earlier in the literature, and I.Venedikov identify with the ancient city Armonia. (Source -Garashanin M & D 1959 god.Apostol Keramitchiev -1986 years.) Krastati stone - Slatina - Settlement of Roman times on a lower terrace that lies about 1 km south of the village, in the field of P.Ivanovski come across fragments of ceramic vessels, pitoi and construction material. (GaraĹĄanin M & D 1959, 87 - (A.Keramitchiev) Old village Istevnik Branigrad-Gjurgjova Church - old Christian church. The small height distance of about 1 km. the village are the remains of the foundations of the church with dimensions of 12 x 6 m. (A.Keramitchiev) Gramagje - Settlement of Roman times and old Christian Church. After an extensive surface of the terrace, which is located about 100 m. left the road Delcevo - Pehchevo come across fragments of ceramic vessels, pitoi and construction material. The upper end of the site to see the ruins of the church. (A.Keramitchiev). Dautov Chukar - Gradiste from the late antique period. (A.Keramitchiev). New village Istevnik Keramidarnica -Naselba the late antique period. The left bank of the valley Karakostovski ditch, to the mouth of the river Zhelevica, a large area has heaps of stones and fragments of ceramic vessels, pitoi and roof tiles. (A.Keramitchiev) Village virche Golemo Gradiste - Settlement of the Iron Age. 4 km. the village, the lev side of the road Delchevo Pehchevo has high beats a dominant position over the surrounding country. At the top are preserved remains of a fortified settlement and sporadically across fragments of ceramic vessels. (A.Keramitchiev) Breaker Gradiste - Gradiste from the Late Antique time. In mountainous area, about 2.5 km. east of the village rises high hill that has a dominant position. At the top, which is flattened plateau with an area of 250 x 150 m. They preserved remains of the foundations of a defensive wall, and the foundations of other buildings, and meet pieces of roof tiles, stone and other building materials, as well as fragments of pottery and pitoi. (A.Keramitchiev) Crkvishte - old Christian church. The eastern side of Gradiste hill rising high that shows the foundations of the church nave with dimensions of approximately 20 x 30 m. (A.Keramitchiev) Crkvishte - old Christian church. Located 2.5 km. north of the village roadside puddle -s.Grad. In this place, known by locals under the name St. Vraci, they see ruins of the church.

162

Village GRAD Kaliste - Settlement of late antiquity. About 200 m. west of the village, levels of Elijah Novchev has a number of fragments - remains of ceramic vessels, pitoi, and tegulas .When farming were revealed foundations of old buildings built of stone and lime mortar. (A.Keramitchiev) Village - Settlement of late antiquity. 2.5 km. west of the village and left the road Delchevo Trabotivishte on the field which is a spacious terrace are many fragments of roof tiles, pitoi and ceramic vessels. (A.Keramitchiev) Village Zvegor Golemo Gradishte Gradishte of the late antique period. On a high hill with a dominant position, on a flattened plateau immediately to the east of the village on the left bank of the river Zvegorska the flattened plateau measuring 200 x 100 meters .Of the remains of walls and foundations of smaller objects. On the surface across fragments of ceramic vessels, pitoi, roof tiles, originating from 4 to 6 century. (A.Keramitchiev) Malo Gradiste-Sequel wholesale Gradiste is located a buried plateau just above the village houses .Postojat today fragments of ceramic vessels and pitoi and roofing tiles, as well as foundations of the wall of gradishteto. (I.Mikulchich, A.Keramitchiev) Ilina Church - old Christian church. East of the site of higher Golemo Gradiste hill just above the road Delcevo-Blagoevgrad, preserved traces of old Christian church with dimensions of 16 x 7 m. Around it meets building material and fragments of roof tiles and pitoi. (GaraĹĄanin M & D 1959 A.Keramitchiev) Petrova mound - Archaeological site from Roman times .Of located 500 meters south of Malo Gradiste. In an area of fields has numerous remains of fragments of pottery, pitoi and construction material. (M & D .Garashanin, 1959., I.Mikulchich, TIR 138 A.Keramitchiev) (This site is found votive-tomb marble slab from the 3rd century, as well as ceramic vessels, altars 2-3 century and coins placed in the museum in Delchevo). Village of Gabrovo Gradiste settlement from the late antique period. The high hill that rises on the northeast side of the village, on a flattened plateau, the remains of foundations of a defensive wall. In the space that occupies an area of 120 x 80 m. meets building materials (stone, plaster, roof tiles) as well as fragments of pitoi and ceramic vessels. (A.Keramitchiev) Skokie - Settlement of the Neolithic Age. Lying on the terrace located on the east side of the river Gabrovo. The area occupies a small area that brings together fragments of ceramic vessels. (A.Keramitchiev) Crkvishte - Medieval church. At about 1 km. east of the village, lev side of the valley are seen foundations of a medieval church and the remains of construction material. (A.Keramitchiev) Village Dramche Berova fountain - Settlement of late antique time .On 3 km. distance from Gradiste in the area of neighborhoods and Vakanica Iliovci on a small area are met numerous pieces of roof tiles were unearthed several pitoi. (A.Keramitchiev) Gradiste - Settlement of the Iron Age. Opposite Decani neighborhood, on the right bank of the river Bregalnica rises high hammer crossed the road Delcevo, Kocani. Remains of the determination are not saved, but at the top, and at the foot of the north side, brings together fragments of ceramic vessels. (A.Keramitchiev) 1 Gradiste Gradiste from the late antique period. Between neighborhoods and Vakanica Iliovci rises high hill with a dominant position. At its peak, there is a spacious plateau measuring 150 x 163

150 m. preserved foundations of a defensive rampart. Inside the fortress brings together many pieces of roof tiles, pitoi and ceramic vessels. Visible are the remains of several smaller facilities. (I.Mikulchich, TIR, 47 -A.Keramitchiev) Gradiste 2 - Prisoj - Gradiste from Roman times. The left bank of the river Bregalnica, on a flattened plateau on a high hill (elevation 785) covering an area of approximately 100 x 50 meters. seen defensive turret, from which preserved foundations. On the surface and in its base brings together many fragments of ceramic vessels. (M D.Garashanin 1959 god.I.Mikulchich, A.Keramitchiev) Homestead -Lokalitet the Late Antique period. Researched 2001 god.Pronajden Glass Pehar 1-2 century, ceramic pots, coins, weapons-tops of arrows, spears, iron ax, iron nails for army boots and a growing number of decorations, brooches, rings, crosses and other artifacts , found in the Museum of Delchevo. Popova hammer-site from Roman times. Remains of ceramic vessels, and bronze fibula and other decorative objects in bronze, found in the museum in Delchevo. Village Bigla Selishte 1 Settlement of the late antique period. At about 1 km north of Sheltansko neighborhood, an area of 150 x 100 encountered numerous fragments of ceramic pots, roof tiles and pitoi .When processing fields revealed foundations of walls of several buildings (A.Keramitchiev) Selishte 2 - Settlement of Roman times. Located on the left bank of the river Bregalnica to the old school of more space here come across fragments of ceramic vessels, pitoi and roof tiles. (A.Keramitchiev) Middle Ridge - Archaeological site from Roman times. Partial archaeological research conducted in 2001 found valuable artifacts. Stone ax from the Iron Age ceramic pots from 1-6 century, houses the Museum of the City Delcevo. Kozarnika-site from Roman times. Partly archaeological researched in 2001. Found a greater number of ceramic vessels ceramic altar from the 2nd century, houses the Museum of the City Delcevo. Village IlioVO Borishko neighborhood-medieval church and necropolis. On the right bank of the river Bregalnica near the neighborhood are preserved foundations of a church from the late Middle Ages which is damaged. Archeological excavations in 1969. They discovered fragments of frescoes and around the church more graves. (A.Keramitchiev) Cemetery-Settlement of the late antique period. On the right bank of the Bregalnica near the house of CH.Stojmenoski, the more space brings together many fragments of ceramic vessels, pitoi and construction material. (A.Keramitchiev) Village Crab Bogoslovec-old Christian church. Under the neighborhood Foxhound see heaps of accumulated stones and ruins of a church. The walls of the church are built of stone and lime mortar. (A.Keramitchiev) Cave - Settlement of Neolithic times. Near the caves, which are located in the village area of 50 x 50 come across fragments of ceramic vessels, mostly gray. (A.Keramitchiev) Knoll - Settlement of the late antique period. Near the village area of about 100 x 50 m. the surface of the field come across fragments of ceramic vessels, pitoi and roof tiles. (A.Keramitchiev). Village Selnik: Kadin Chiflik settlement from the late antique period. Near the neighborhood Terziite preserved remains of a small settlement. Despite a number of heaps of stones have accumulated fragments of ceramic vessels and pitoi. (A.Keramitchiev)

164

Kosovo village dabje Dervish Medieval Gradiste. The left bank of the Bregalnica high hill zaremnet tip that covers an area of 250 x 70 m. They see foundations of a defensive rampart. On the surface encountered construction material. (A.Keramitchiev) Drandovica - old Christian church. Under the neighborhood Kosovo dabje see heaps of building material and the remains of a small church. (A.Keramitchiev) Village Ochipala Cut stone -Gradishte- Settlement of the late antique period. At the place where Bregalnica leaves Pijanec valley on the right bank rises high hill whose flattened tip with rostor 250 x 80 cm are remains of wall built of stone and lime mortar. Inside the gradishteto has heaps of building material, fragments of ceramic vessels and pitoi, and were discovered and coins. (A.Keramitchiev). Chukarche - old Christian church and cemetery. 700 m. hill east of Cut stone, a small terrace are preserved remains of a church of stone and lime mortar .Okolu It showed slabs from the pulpit structures. (A.Keramitchiev) Yurt settlement from the late antique period. At about 2 km. north of Duovsko neighborhood, the spacious terrace see foundations of buildings, and the surface have come across fragments of ceramic vessels, pitoi and construction material. (A.Keramitchiev) -I Tumulus-necropolis (cemetery) On the territory of a wider phenomenon Pijanec (Macedonian municipality of Kamenica) have been found more than 30 tumuli - tombs, the people known as the Mounds or Hammer (a) nd. The immediate area Pijanec (only municipality Delchevo) have found a dozen or so in the area of Delchevo villages hole, Stamer, Zvegor, Dramche, Bigla, crab, Kosovo and dabje Ochipala. These Mounds - necropolis, has partially been explored only 2, and the entrance to the place called Delchevo Basarica (cold tap water) and village puddle. It remains yet to thorough examination and other tumuli, especially the one at the entrance to Delchevo -Basarica where found funeral chariot, and Mound 2 Delcevo region, at the foot of Mount Golak, which is set -Tumba mound tank water city water. Delchevo-mound tumuli of the Bronze Age. Located at the entrance to Delcevo hundred meters right of the road Delcevo - Mak.Kamenica. Mound with a diameter of 30 m and a height of 4 m. (M. D. and GaraĹĄanin, 1959 I.Mikulchich, TIR A.Keramitchiev) Valuable artifacts, and parts of iron and bronze applications funeral carriage, with motifs of totem animals, lions, calves, arms and more. They were discovered by the owner in agricultural work in the field. Partly archaeological research was partially mound, which were found valuable artifacts from the 4-3 century. p. AD But they are located in the new Archaeological Museum of Macedonia in Skopje, as one of the most valuable artifacts in the museum is a restored funeral carriage. Unfortunately archaeological excavations of the site is interrupted, it hides this mound, we can only guess. Knoll -Tumul the Iron Age. Located at 600 m. west hill Cuka, on the right side of the gully Delchevska .Tumulot is small, with dimensions of 10 m in the base and 1.5 m in height. (A.Keramitchiev) Hammer - to the mound houses 2 Delcevo region, in the foothills of Golak. Basically from about fifty meters and height over twenty meters. Unfortunately so far unexplored. At its top is placed a water tank of city water. Village virce Mound tumulus from the late 4th century Roman times .Of Naoko hundred meters up the hill left of the road, Delcevo Berovo, the place called Malo Gradiste. The base and is ten meters and a 165

height of 6 meters. Archaeological researches in 2001 .and in the middle of a built tomb was found, they were found ceramic pots, coins, gold thread and gold earring, after which assumes that the tomb was buried female warrior or visokodostojnichka. In the grave not found the remains of the deceased, but also coal, which means that at that time the dead were burned. -I Turkish cemetery from Roman times. Amid the cemetery, located on the southwestern edge of the village, a small mound, well preserved with a diameter of 12 meters at the base and a height of 2.5 meters (A.Keramitchiev). Village Stamer Kuku-mound since Roman times. Located 300 meters from the village. It has a diameter of 3-4 m. The mound was partly damaged by illegal diggers (A.Keramitchiev).

Village Zvegor Hammam-mound since Roman times. 2 km from the village, ten meters up the road DelcevoBlagoevgrad, on the right is saved mound with a diameter of 25 m in the base and height 4-5 meters. (A.Keramitchiev) Village Ochipala Peers-mound since Roman times. In Bogdanov family property, located in the forest and the lev side of the road Delchevo rising mound with a diameter of 16 m basis, damaged the top of the wild digging. (MY D.Garashanin, 1959) -I Topchin since Roman times. Adjacent to Bumbarsko neighborhood has a large mound with a diameter of 25 meters at the base and keeping a height of 2 m. The top of the mound has been damaged by illegal digging. (A.Keramitchiev) Village Dramche Peers - Necropolis -Tumuli the Iron Age. At about 1.5 km from the village school, the road to Delchevo has a small plateau that rises above the small locality of Chiflik, which lies 8 tumuli of about the same size, and diameter at the base of about 10 m and height of saved, from 0.20 to 0.30 m. Here Ephraim Georgiev unearthed three small ceramic pots .Tumulite partially damaged. (GaraĹĄanin MY D., 1959) B-chkovsko neighborhood necropolis from the late antique period. Under Chuka hill in the yard of LJ.V, chkovski discovered tombs made of stone slabs. Visible contours of a dozen graves. (A.Keramitchiev) Jazova hammer-tumulus from the Iron Age. On the old road leading from Kamenica Delcevo to 800 m before Jazova hammer has 2 tumuli which are partially damaged. One is with a diameter of 20 m at the base and keeping a height of about 1 m, and the second, which is about 40 meters south of the first 12 meters across the base and about 0.50 m in height. (M. GaraĹĄanin and D., 1959) Village kiselica Holes-mound since Roman times. In rural meadows that are found in the area between neighborhoods and Pijanci Filevci a large mound with a diameter at the base of 30 meters and a height of about 5 m. (A.Keramitchiev) Chukutin Dol-mound since Roman times. Just beside the main road leading to the village of Crab saved large mound with a diameter of 30 meters at the base and a height of 6 meters. When construction of the road was partially damaged. (A.Keramitchiev) 166

village Kosovo Dabje Derven Mound, mound since Roman times. On the right bank of the Bregalnica, the place where the old road Delchevo -Kocani enters the gorge of Bregalnica, right from the village road leading to the village of Kosovo Dabje saved mound with a diameter of 30 meters at the base and a height of 6 meters. (A.Keramitchiev) Village Bigla Mound - mound since Roman times. By Dimcovski neighborhood it is stored large mound that dominates the surrounding terrain. Its diameter at the base of 25 meters and a height of 4-5 meters. In several places it damaged by illegal digging. (A.Keramitchiev) -Ano Mound, mound since Roman times. Just to Bumbarsko neighborhood, beside the village road is stored mound with a diameter of 25 meters and a height of 4 m .The southern end has been damaged by agricultural activities. (A.Keramitchiev) Selishte-Settlement mound and Roman times. Located on the left bank of the Bregalnica, next to the old school. Here a larger space across fragments of ceramic vessels, pitoi and roof tiles. Nearby there is a mound which saved a wildly digging three graves were discovered in which was found a coin of Caracalla. The mound has a diameter at the base of 15 ma up to 2-3 meters. (A.Keramitchiev) Reka- old necropolis from the late antique period. Located near the forest station on the left bank of Old River. They discovered several tombs built of stone slabs. (A.Keramitchiev) MUSEUM Delchevo (Pijanec) Museum of Delchevo, was established in 2001 .and is located at the Memorial Anti home. The museum covers an area of over 250 m2 and consists of two collections: Archaeological and Ethnological. -Arheoloshkata Collection is housed in two rooms of about 200 m2 area, of which ten museum cabinets exposed more than 150 artifacts from various periods -predmeti invaluable from Eneolithic to the late Middle Ages. The artifacts found during archaeological research in 2001 .On experts from the Museum of Macedonia, dozens of locations in the municipality of Delchevo. In the archaeological collection are valuable artifacts that are part of the cultural wealth of Pijanec and Macedonia, through which can be seen all aspects of the lives of our ancestors of prehistoric .Among valuable artifacts are stone tools and ceramic female torsos of Eneolith, glass cup 2nd century, a number of ceramic items with different purpose, weapons-peaks of iron spears, arrows and axes, iron and bronze decorations, brooches, earrings, bracelets, crosses, rings and more. One of the most important artifacts, votives (gravestone) marble slab from Roman times and the golden thread and golden earring and coins found in the grave-mound tumuli in the village puddle. Najreprezantativnite and most valuable artifacts found in Pijanec in 2005 .The tumulus-mound at the entrance of the city Delcevo locality Cold tap-Basarica, iron and bronze applications - opkovki which was decorated funeral carriage, 4-3 century BC e. in the form of lions, bulls, weapons and more. They are found in the Archaeological Museum of Macedonia in Skopje, and represent one of najreprezantitvnite artifacts. Unfortunately this is only a small part of the rich cultural heritage of Pijanec. A huge number of valuable artifacts found in negligent citizens, and the diggers and traders items or exported and sold abroad. All attempts these valuable artifacts to be purchased by the museum did not work out because you have to strengthen the criminal policy against illegal diggers and owners of movable and immovable cultural heritage, as a civilization achievement and development of any society. Ethnological collection covers a usable area of 50 m2 and it has exposed over 15 0 ethnological objects from recent times, wood, metal, ceramics and wool characteristic of Pijanec .In the collection are exposed folk costumes, female buckles and belts of beads specific for folk costume from Pijanec 167

and other items from wool, weaving, sewing and embroidery, as well as items that were made these clothes: wooden loom for weaving, different hardwood processing wool (combs, winches, Furka, spindles, etc.). Hand mills grain of stone, wooden troughs for kneading bread (locally called to appear-noshtvi), wooden objects collar (dialects.) For kneading bread and garnished wooden dining wooden vesselsbutima (dialects.) For making buttermilk and obtaining oil, wooden barrels etc. for pickles. In the collection are on display and a number of ceramic vessels of various different usage and purpose and metal cooking pots, pans, kettles, beads and more. GALLERY OF DESERVING CITIZENS In The Memorial home ASNOM is nestled the Gallery of deserving citizens of the municipality Delchevo. In this gallery are located fifty portraits of deserving citizens of Delcevo, according to the Commission established by the Municipal Council, whose activities and work have made a contribution, sign and seal in the overall historical-cultural and socio-economic development and prosperity of the municipality Delcevo, in the past and the present. Paleontological site (Jurassic Park) in v. Stamer The site is located on the steep hills of Mount Vlaina, the upper part of the village Stamer and in the watershed and ridges Popov ditch the locality such Stamer between village and village Zvegor. Torrential rains in early 2007 .and soil erosion then allowed the locals from the village. Stamer to find mass graves and fossil remains of prehistoric animals. Found the antelope horns, monkey skulls, bones of the mastodon, horn giraffe, upper jaw lynx, fragments of rhinoceros and deer, according to the world-renowned paleontologist Macedonian Risto Garevski, presumably dating from the late Miocene (23-5 million years) before the 10- 7 million years ago. His assumption was confirmed Dennis Gerard famous paleontologists of the National Center for Scientific Research in Paris, and Nikolay Spasov Natural -the scientific Museum at the Bulgarian Academy of Sciences, which in July 2007 god.go visited the site. According to them, these fossil remains, and those that will be found in further research will answer the question and will add several missing links in human evolution and will refute Darwinâ&#x20AC;&#x2122;s theory on the origin of man. Svetozar Petkovski according to the Natural Museum of Macedonia, the Macedonian territory is rich in paleontological remains in Miocene and Pliocene (5-1 million years.). The transition from the Miocene to Pliocene comes to climate change which is becoming hot and dry and changing vegetation-rich forest, which has replaced the grass area -savani. With the emergence of grass surfaces appear prehistoric animals that use grass for food. When 5 years mlioni zaladuva climate, animals of these rooms are withdrawn to Africa and the animals we encountered there prazhivotnite originated in these areas. According to Petkovski and primitive man was forced to adapt to climate and climatic conditions and the trees down to the ground in order to survive and survive had to walk upright and to use various instruments. Because the process when primitive man descended from the trees to the ground, coincides with a period when there were prehistoric animals whose fossilized remains were found at the site is expected to be found in further research and the remains of fragments of primitive man and his transformation from apes. Whether and when otstvarat these scientific assumptions will show future paleontological surveys that are interested and ter institutions from Europe and the world. And do Jurassic park Pijanec, will become a global scientific and tourist natrakcija, will show time. Natural rarity - a rarity In Pijanec there are several sites and buildings that represent natural curiosities made and shaped by natural phenomena and climate conditions. Such rarities are kukuljeto in New Istevnik village and village Trabotivishte, the caves in the village and countryside City Crab, Ilyin stone village Zvegor Markovo saddle in the village. City and Markov stone, between the villages and Trabotivishte Razlovci (for holy water).

168

KUKULJETO Site in New Istevnik village is 15 km distant from Delcevo, situated on a hill at the foot of Mount Golak, rising higher number of geomorphological sculptured figures, in various forms. The site of the village is remote Trabotivishte 11 km from Delchevo, the gentle slopes of the foothills of Mount Golak, stands second locality with similar geomorphological figures. Soil erosion and climate change contributed to the creation of these sites, which local people have received the names -Kukulje (skukuleno, hardened to Pijanec dialect). For both sites, folk traditions are legends that are said earthen figures not naturally occurring, but it is Godâ&#x20AC;&#x2122;s punishment for ,, ,, and azdisani on drunken wedding guests who insulted and humiliated Mrs creator of the world. In the legend transmitted from generation to generation through the centuries says that ,, a rich man did revelry and feast in honor of his only son .Svadbata lasted for days, wedding hangover and overfed unconscious, forgotten and of themselves and the world around themselves. And as they passed along the way, he encounters the creator god disguised as an old man, ragged, hungry and thirsty. And instead offer him food and drink according to the good Christian and household customs, azdisanite and drunk wedding guests began prank on him. For meals offered him oglodanite bones of dogs and drinking at Lake-gourd (dialect) offered him .Then urine maker disguised as an old man, terribly cursed and turned (petrified) all wedding guests in the figures. So visitors to the site depending on the character, angle observe and imagination in some figures that defy time and offered to the visitor in all their beauty and splendor recognize newlyweds, other priest, the godfather, various animals and other characters. And adds less and ironically, if you ever meet torn white-bearded old man, do not make fun of it, but proceed household and Christian, because kukuljeto a sufficient warning. ILIN STONE - MAGIC STONE OF FERTILITY 1 km away from the village Zvegor, left the road Delcevo-Blagoevgrad, opposite the monastery St. Elias, the steep hill is the site - Ilyin stone. House, presents a stone sculpture which includes two large rocks in a diameter of about 3.5 meters at the base and height of -3-4 m, which are joined at the top section above the surface and at the bottom is an opening, etc. squeeze-hole. At an angle of observation of the sculpture, the building takes the form of male and female sex organs. Higher rock in the form of male and female in the slot. Stone called it - Stone fertility, because according to the testimony of locals from the village Zvegor, this stone is magical. According to the testimony of the grandmother of the village Stoja Manova Zvegor and her grandson, this stone allow more than 30 women who were unable to keep the fruit t.e.imale miscarriages, to preserve the fruit and have their offspring, but does not cure infertility and treatment - procession takes place in ritual and in all days except Saturday and only the new moon (news). Locals and passers-by can often be seen around the stone that leads to a wide dirt road, and can be reached by car, and around it is built and paved platvorma and resting, as ran ,, ,, t. It is .pominuvaat string Proviraloto -otvorot ,, ,, and from West to East, health and happiness. For this natural rarity, there is a legend among locals saying that ,, name Ilin stone ,, magic miraculous stone and his fertility of magic and healing received on Ilina beautiful shepherdess. With her extraordinary beauty attracted the views not only of the Christian population, but the Turks. Flushed with beautiful Christian Turks decided to grab and Islam. Exercised when the market suits Ilina in Tsarevo village and abducted, but Ilina managed to flee in the direction of the mountains above the village Zvegor. But when she saw that the Turks had again reached and surrounded and aware that it can not escape, Ilina shed tears, from which it was created a source of healing water, which place the locals built facility in the monastery building Saint Elijah, and then managed to climb the steep hill and beznadeshnost sent a prayer to god ,, Lord better than I had a stone that will heal and will do good to the people, you make me a Turk and Turkish children ,, giving birth. Thus the legend of the beautiful Ilina, and whether it was true or myth is unknown, but thirty children of Happy mothers are true and sufficient confirmation of magichnichnosta and the miracle of the stone of fertility. 169

stone cave In Pijanec there are several caves, most of which are with. Town and village. Cave City in the village is located near the village in the rocks opposite the Great Gradiste. The cave consists of a greater opening - input from a few meters across, and in its interior, is a room of about 50 m2. From room water hole or channel to the interior of the hill, but unfortunately so far inside the cave is explored by speleologists and zarushen and dangerous research. According telling the local population, the cave was visited repeatedly from looters seeking gold in the same room and found several processed stone slabs that were broken. Why and how it was used and served our ancestors, we can only guess, although there are some stories from the local population, because it is situated opposite the archaeological site Gradishte, which has been inhabited since prehistoric times, and presumably is actually Thracian city (X) Armonia, where there was a money mint and trakijsko, but also in Macedonian and Roman times. Whether the cave is actually the entrance to the mine from which dig ore for minting coins, smithy, whether served as a treasure-vault or something else, remains a challenge and a message to future generations, because so far not found artifacts and objects that would have determined the its purpose. Cave village Sorrel is a natural rarity, constructed in a natural way. The entrance to the cave is located a few meters from the surface, high in the great stone array of irregular shape, width of 2-3 meters in width and the same in height. Inside there are 2 large connected rooms of about 40 meters. This cave is not explored, except from looters, and whether there are other rooms in the interior is not known so far, but also do not know how it was used by our ancestors for centuries, because they have not discovered any artifacts and objects. In the village built near the site - Gradiste and cave is located a stone that clearly notes that it is processed and the form shaped saddle - chair, making the local population because of the size called Markovo saddle. Since it is evident that it is not an object sculpted by nature, but the stone is processed and hewn by human hands, the thought that this may be a stone throne, he was sitting in some processions and festivities, a dignitary or was made in honor a king or emperor who resided in the city Armonia, a city under the excavated artifacts was inhabited since eneolitet. Engraved prehistoric DRAWINGS Near the village town in the hills above the village at the foot of Mount Vlaina been found hundreds of prehistoric drawings - forms like domes or hemispheres vladnati, carved in stone base over 30 centuries old. Such species are among the oldest engravings etched shapes made - carved using sileks and roughly handled, thus proving their age from 30 000 -25 000 years. BC, in the forms of idols forms Arkou - forms reticuli etc. The layout and size of the domes indicate that they are associated with compliance with the stars, sun and moon. This rock art as a cultural treasure has been presented and very little known to the public, which in future should overcome this cultural treasure, to be offered for consumption and development and revival of tourism in this region. Sacred buildings - churches and monasteries In the municipality of Delchevo (Pijanec), the emergence of Christianity and the visit of the Apostle Paul in Macedonia and the first baptism of the local Slavic population Pijanec in the 9th century by the brothers Cyril and Methodius, in the Pijanec, there were a number of sacred objects and rich spiritual life. ,, In the Life of St. Cyril ,, he says he wrote letters intelligible to the Slavs and 170

translating books from Greek into Slavonic, and many of the locals and christened - ,, preobratah (original-conversion of pagans in monoboshci) ,,. Pijanec except in holy marriage, there was also a school that taught many students from different parts of Macedonia, that their teacher was Cyril. While staying at the Raven in Bregalnichkoto principality prince who was his brother Methodius, Cyril wore secular philosopher named Constantine, and among his students were St. Clement and Naum Ohridski, and Presbyter Constantine .He after the departure of the holy brothers Cyril and Methodius Bregalnichkoto the principality of spiritual enlightenment and tonsure in the monasteries of Mount Olympus in Asia Minor, possibly by fierce and bloody fight they had in nucleosides Raven Bulgarian Khan Pressian that Khan was killed and his seven sons later became a bishop. As his spiritual life was tied to Bregalnichkoto principality, where he was appointed bishop, he was called Constantine of Bregalnica younger .He in 893 years. wrote the famous ,, ,, instructive Gospel, containing 51 talk and poetic proclamation in which he gives spurt, delight and joy that the Slavs finally receive the Gospel, -majchin Slovenian language. The rich spiritual - church life and a written record of existence over the centuries a number of spiritual -crkvi temples and monasteries, and places that carry the Crkvishte but village Crkvenac These place names which today are called also been spomnuvaaat since the Emperor Basil, then during the Bulgarian khans, tsar Dusan Strong, as well as five centuries of Ottoman rule. According to archaeological excavations, just around the village Razlovci existed thirty churches, some today are based and carry church names. Unfortunately many of these sacred objects were destroyed over the centuries, but the rich spiritual life still persists in Pijanec today practiced in dozens of churches and monasteries of which some have been preserved since the 14th century (the churches in the village Selnik and village Dramche ). Over the centuries, churches Pijanec were under the jurisdiction of the Bishopric of Bregalnica, t.n.Velichka Episcopate headed by Clement. Then during Samuelâ&#x20AC;&#x2122;s state was a component of the Ohrid Archbishopric, and its abolition in 1767. year. Under the ecclesiastical authority of the Serbian Patriarchate Cooker during the Turkish rule, and after the establishment of the Bulgarian Exarchate in 1870. within the erzahijata. In Pijanec no valid data that existed independent bishopric So, the charter of the Byzantine emperor Basil 2 issued on 20 May 1019/20, after the destruction of Macedonia - Samuel state, says that Pijanec joins Byzantium within the Malesevko Morodviska area and determined pair of clergy and bishops ordering the bishop Morodvis under which belong to another Kozjak Slavishte Zletovo, Lukovica, Pijanec Males and be allowed to have 15 clergy and 15 pennies again .On charter of king Dusan published in 1347 years. shows that churches Pijanec, were added under the ecclesiastical jurisdiction of Zletovo Episcopate. During the Serbian occupation between the two wars, Pijanec churches were under the jurisdiction of the Bregalnica Diocese of the Serbian Patriarchate, and during the Bulgarian occupation within the Bulgarian Exarchate After the liberation, under the ecclesiastical jurisdiction again under the Serbian Patriarchate and finally in the creation of an independent Macedonian Orthodox Church -Ohridska archdiocese in 1967. Pijanec of churches are part of the Diocese of Bregalnica Stip-based. In the municipality of Delchevo today spiritual life and enlightenment, the citizens of the Christian religion is practiced in dozens of churches such as: church St. Petka (Paraskeva) from the 14th century, which has been placed under state protection, the church of St Michael the Archangel from the 14th century, the Church of the Assumption Virgin Mary -Delcevo church saints Cyril and Methodius in Delchevo under construction (the function is only part of it, which bears the name of St. Naum), small church St. Kliment Ohridski to high school in Delchevo, the church of st Nicholas in village old Istevnik church St. Athanasius in the village of New Istevnik church Saints Constantine and Empress Helena in the village Razlovci, St. Maryâ&#x20AC;&#x2122;s church in the village Trabotivishte, the church of st Nicholas in the village pools, the church of st George in the village Grad, are under construction and churches St. John Baptist village Zvegor and St. Demetrius in the village of Gabrovo. Apart from church buildings in the municipality of Delchevo, built several monasteries and monasteries, including: Monastery complex Virgin Shroud in the locality Monastery Andak (ditch) in Delcevo Monastery Complex Saint Elijah in the village Zvegor and Monastery St. Panteleimon on Mount Golak, St. George in the village puddle, St. Petka in the village of Crkvenac, St. George (holy 171

water) in tower Motel in Delchevo and the monastery building in St. John the Baptist in the village Ochipala. Of all the existing churches in Pijanec only church Holy Emperor Constantine and Empress Helena in the village and the world Razlovci Paraskeva -Petka in all Selnik have rich frescoes. Other churches have only rich iconostasis with holy icons. MOSQUES Sultan Fatih Mehmet II Citizens of Delchevo, again from muhamedansko-Islamic religion, its rites pursue several mosques built in Pijanec centuries .The Turk Slav-Macedonian population and the newcomers in the Pijanec -Madzhiri Cypriots and settlers from Asia Minor during religious rites Ottomans built their mosques in every bigger settlement in Pijanec. Apart Fatih Sultan Mehmet Mosque 2 built in the 15th century in honor of Sultan Mehmed the Conqueror 2 Delcevo, mosques were built at that time or later in the villages of Gabrovo, Zvegor, City, puddles and Trabotivishte. Of all these mosques after exodus of the Turkish population of Pijanec in Turkey during the years 1950-1963. except mosque in Delchevo, which was renovated and restored in 1995 .and Trabotivishte mosque in the village, other villages there are only remnants of the mosques, which over time due to no care of the Islamic religious community and lack of Islamic believers were damaged and destroyed by the ravages of time. The mosque is the oldest building in the city of Delcevo. It was built in 1448 in the Intermediate or Turkish neighborhood during the reign of Fatih Sultan Mehmed II and the characteristic that the minaret was built with ERA (lime and eggs) that can be seen today. The minaret is 23 meters high. As a central point on the road to Struma in 1671 Vasilevo visited Sultan Mehmed IV and this visit inspired the Macedonian population to faster and more massive reception of Islam, after which it began to rapidly increase with immigration of Islamized population. Mehmed IV in 1734 year built onto the existing mosque mafia (veranda) as a special place where women make prayers. In gratitude to the sultan of the mosque and visit residents call Centar (Sultan). Muslim traveler Evliya Ă&#x2021;elebi passed through this region in 1670 wrote that he had seen a strange mosque because the mosque was built on a rock beside which flows a river, and the minaret is raised lev side of the mosque, which is an exception to this mosque in the village. Trabotivishte because of all the other mosques minarets are on the right. The mosque was restored in 1991, that the foundation was built a new one with the same dimensions as the old one, except the windows that were previously rectangular, and now are semi-circular. The minaret is the same as it was before. Today the mosque daily perform five daily prayers, which is a strict duty of every Muslim Sharia (Muslim law), do weddings, giving the names of newborns, Mevlut (memorial service for the dead) and other rites. CHURCHES Churches world Paraskeva -Petka village Selnik and St. Archangel Michael in village Dramche is the oldest preserved spiritual and divine temples Pijanec .And both churches originate from the 14th century nave and of stone, and rebuilt and renovated in the 16th and 20th century. Church Paraskeva -Petka world because of its distinctive construction and frescoes has been declared a cultural monument and placed under state protection. It has a rich fresco painting in three layers, layers, evidence that several times over the centuries in the 16th and later in the 20th century was renovated and the last renovation and protection of frescoes was made in 2001. The church is built on specific and rare way of stone and lime, and covered with stone slabs. Ten years ago believers built additional rooms near the church and was a partner covered surroundings of the church. Every year on October 27 the religious holiday St. Petka at the church held a massive church procession attended by a large number of citizens and served sacrifice. Small church Holy Archangel Michael in village Dramche lower surface of St. Petka, but it has a rich frescoes. This church was built of stone, but the entrance was built onto roof structure, which is 172

disrupted authenticity. The churchyard is neat, but built and additional rooms. The local population every year on 21 November the religious holiday Arangelovden massively attend church and serve and sacrifice. Church of the Assumption of Virgin Mary in the city of Delchevo is one of several churches built in the mid 19th century Pijanec, as recorded in stone in the vestibule of the church in 1858 .It is dvokorabna church, built of stone and lime, upgrade roof. The church no painting, but there has ornate iconostasis holy icons overlaid with silver. Unfortunately, as in all churches in Pijanec it is not known which band was building the church. The surrounding area of the church is beautiful holtikulturno governed and the courtyard are rooms and auxiliary religious staff .As central church is massively visited during religious holidays, and it hosts and religious ceremonies and processions, weddings and baptisms. Church of Holy Emperor Constantine and Empress Helena in Razlovci village, was built in the mid 19th century by an unknown gang builders, rich frescoes and iconostasis rich with sacred icons overlaid with silver. This church is not just a spiritual temple, but has significant historical value and is a historical and national outlook for the Macedonian people. Characteristic of this church is that although what is built in the same period in the typical form of all the churches of the period of stone with lime, however it differs from other churches .In in frescoes and iconostasis and altar-that Turks after long prayer and assurances pop Stoyan and other villagers to allow them to build a church, but on one condition .Crkvata had to be at the level of the ground surface and dug into the hillside. According telling the local population, the stone which the church was built, the villagers carried on hands, with carts and beasts, but women wore aprons stones in the archaeological site ,, ,, Heap - Efrem away about 3 km from the village . Apart from the rich oeuvre of ten frescoes of various saints and motifs from the Bible, like the mural to the suicide of Judas, Adam and Eve in Paradise and other biblical motifs, fresco in the church has painted portraits of the founders of the church. Among these four portraits of patrons from the village Razlovci, who gave the money to build a church, is the only portrait of the leader of the First Macedonian Uprising - pop Stoyan Razlog. In addition to these portraits, interior almost every icon, but especially the arches - bearers in the church ceiling, painted a dozen images - Applications Macedonian Sun Symbol, Philip and Alexander of Macedonia 3, 8, 12 and 16 spokes . Although the time when the church was built and who built and freskozhivopisal there are no valid data, according to world icons who observed the year of their production from 1853 -1856, we can assume that the church was built at the same time or a year earlier. In the early 20th century in the churchyard is built high Zvonik, which includes one larger and one smaller bell -kambani, which according to the inscriptions in Cyrillic with Slavonic letters are the bells were cast in April 1909. probably in Russia. On how being served the church over the centuries, the local population are preserved two stories and anecdotes. One is authentically narrated by the son of pop Stoyan - Kostadin, who in his book â&#x20AC;&#x153;30 yearsâ&#x20AC;? tells how the church remained intact under the blows and anger of Turkish irregulars during the Razlog Uprising. The Turkish irregulars from surrounding villages when understood in quelling the uprising in the village attacked, thirsty for blood and revenge. Knowing the role of pop Stoyan in the uprising, among the many houses in the village that oplachkale fire and wanted to burn the church. First they oplachkale and took everything that was valuable in it, and then entered a large amount of timber. And at the moment he needed to ignite the fire, they heard gunfire. Thought pop Stoyan again returned with the rebels and fled. In fact shootings were from another group of irregulars who arrived in the village and so the church remained not burnt. Also, Kostadin talks about the case of Mustafa Revenko, a Turk from Tsarevo Selo, who was with a group of irregulars in the village and in plachkanjeto the church, brought with them the silk curtains of the church .On the canvas of his wife and two children soshil clothes. Whether by reason of its ugly or another, women and children Revenko died within a week. The second event that is passed from generation to generation among the locals, is the case during the Second Balkan War in 1913. During military operations, leading the Greek army fighting against the Bulgarian army of Strumica, entered in Males. One unit of the Greek army was in Pehchevo has taken positions for battle and laid the guns on the mountain Central on the right bank 173

of the river opposite the village Bregalnica Razlovci, intending to destroy and burn the village. As noticed that the village has a church and were not sure if the village is Exarchist -bugarsko or patriarchal - Greek, because then depending on how you preach religion and are named villages in Macedonia, inadvertently destroy ,, own, village, sent an elder who entered with a group of soldiers in the village. Greeks entered the church and one of the wooden doors painted altar noticed great figure of St. George of Kratovo, saint - painted in clothes similar to the Greek. After it concluded that the churchâ&#x20AC;&#x2122;s patriarch and also the church and the village was saved from destruction. Poredvorjeto in the church are the tombstones of priests brutally killed by Serb gendarmes and kontrachetnicite the notorious rebel commander and John Babunski in April 1914. MONASTERY Complex Monastery complex-Holy Virgin Shroud (East Friday-Balaklija) The complex is located in a ditch, gully, locally called Monastery Andak just one kilometer from the last houses of Delchevo towards the road to Mount Golak, to the cemetery. Place Mastirski Andak got constructed in several churches which are unfortunately only two renovated. This complex was renovated in 2000/2001 year .With a complete renovation of the church Holy Virgin Shroud, and are constructed auxiliary facilities and horticulture is regulated environment. Manastirskite lodgings that were built next to the Church are not yet completed, no monks in them and are not functional. The religious holiday East-Balaklija Friday, in the complex, celebrating held a massive gathering of believers which is shared sacrifice .Kompleksot massively visited by citizens and tourists because of the lovely and beautiful scenery, as well as holy water from the tap next to monastery, which locals believe is healing .In the complex is maintained and various cultural events and performances. Monastery Complex THE WORLD Elijah village Zvegor The monastery complex is situated just one kilometer above the village next to the international road Delchevo Blagoevgrad, in the valley that makes Zvegorska river .Okolu monastery Saint Elijah we constructed several facilities, as well as the facility in which the tap with holy water which locals believe to cure various diseases. The surroundings of the monastery complex is very nice and arranged a pleasant and nice place to stay. Within the monastery was built lodgings tax, in which passers-by can stay overnight and in several attractively decorated rooms. The religious holiday Ilinden, the complex is massively visited by pilgrims and shared sacrifice with rich artistic program with the participation of folk groups and folk general merriment. Panteleimon Monastery lit Situated on top of Mount Golak at the foot of the highest peak of Mount Crow, at an altitude of over 1500 meters. This place is still standing foundations of the old church building, and you never know when the monastery was built and the donor of the same. The current shape and form monastery acquired in the late 20th century. The monastery was massively attended by several thousand pilgrims religious holiday Saint Panteleimon, the night between 8 and 9 August, when he held intarnational folk festival ,, ,, Golachki folklore meetings, involving a dozen folk groups from Macedonia and abroad. Monastery of St. George Little monastery - St. George in the village hole is kind of a rarity, because it is built in the late 20th century the locals of the village near the oak iljadogodishniot -drvo sacred place for locals who burned in the fire probably from a candle. After the destruction by fire of this sacred tree, was built this monastery. The religious holiday of St. George many pilgrims visit the monastery and the rest of the oak and light candles, held a massive church and Peopleâ&#x20AC;&#x2122;s Council to sacrifice .Idolopoklonstvoto to this sacred tree of the local population is evidence of relapse and the influence of Bogomil in Pijanec.

174

HOLY WATER In Pijanec, there are several sources that the locals believed to be healing and treatment of various diseases .Takvi holy waters: Holy water in Orlova Chuka, between villages and Razlovci Trabotivishte, holy springs of Mount Golak, holy water in medieval Tower near Delchevo, Holy source tap monastery complex monastery Andak in Delcevo, and holy water in the monastery complex near the village Saint Elijah Zvegor. A feature of these sacred waters is that these leads citizens used not only for treatment but also for the conclusion of eternal brotherhood-pobratimuvanje. Especially pobratimuvanje citizens exercise their sacred springs in Orlova Chuka and holy water at Kulata. Holy water Orlova Chuka These holy springs, located at the foot of Orlova Chuka Right rocky shore of the river Bregalnica, between the villages and Razlovci Trabotivishte, about 14 km away from Delchevo. Placed in inaccessible area overgrown with lush vegetation of centennial beech, oak and pine trees, enchant with iconic peace, beauty and tranquility .Idila, disturbed only by the song of birds and the sound of the river Bregalnica These sacred springs immemorial considered sacred springs and water that comes from the roots of century-old beeches clean as tear lily was used as a cure for many diseases, psychosomatic - nervous disorders and against .Pomaga lessons for healing wounds and improve vision, especially in helping children who wet in sleep and restless sleep .But this miraculous water effective in treating headaches, clear the mind and strengthens the immune system. Proof of this, many believers of all religions and faiths, not only locals but also from other parts of Macedonia and abroad, which can be seen daily on the resource as wash and drink the miraculous water, searching for salvation and cure for their pain .But to fill water from three sources and bring with them, and often the water to be sent to relatives and friends even on other continents. Three sources far away from each other ten meters, not to pollute water are constructed concrete fountains. To each source is set and a metal box in which passers-light candles and leave various gifts. To be faithful protected by storm, but also to rest, the springs and built a small house for the holiday. The springs are coming from both villages, but most are coming through the village Trabotivishte after a long dirt road about 3 km. After which dry weather may come with a vehicle and individual sources, while the direction of the village Razlovci can be reached only on foot. When you come to the sacred springs from the direction of village Trabotivishte, first passers will meetthe first source dedicated to the Mother of God, Virgin Mary, then the source dedicated to Holy Week and finally the source of St. Petka. Water should be charged equally from three sources. Believers need water to drink or wash with it .Vernicite water that I will bring with them, they do not want to type it in the house, but to be left in the garden between flowers wherever you need by pilgrims to drink and wash hands and face every day. However najlekovita water from the springs is the religious holiday East Friday-Balaklija, t.n.od people Black Friday or the first Friday after Easter. On this day springs are visited by a large believers assembled brotherhood, but maintained and church procession by clerics, and shared sacrifice. Earlier, in the past and held down with folk celebration just above the springs, the place called-footing (Soborishte) where he shared sacrifice and danced and sang in honor of the holiday. For these sacred sources, there are legends that are passed from generation to generations ago, the presence of the holy brothers Cyril and Methodius in Pijanec in these sacred sources .Vernicite who built the springs little cottage vacation uncovered foundations of building permits, which presumably are the foundations of his hermit cell where an Cyril and where peace, quiet and tranquility wrote the first Slavic alphabet and translated the church books from Greek into Slavonic. These traditions of the local population in their records speak Bulgarian Jordan Ivanov in the early 20th century (1908), and later between the two world wars and Serb Jeremiah Pavlovic, who stayed in Pijanec and heard from the locals. In addition to these legends, and the archaeological site and remains of the massive foundations of buildings from the Middle Ages, just above the springs of the place called Ramniste (Soborishte), where as the palm seen all Pijanechko field and foundations 175

are probably remnants of war determining the time of the Byzantine period. Holy water in medieval tower in Delchevo At the foot of Mount Golak, near the medieval Tower, 2 km from Delcevo, a small plane is a small fountain with built small house over the fountain around which are set larger number of icons and gifts from those who saw Godâ&#x20AC;&#x2122;s mercy Spa water from this source world. The small monastery as they call believers named St. George .In this spring, which locals believed to be miraculous and healing, assembled a number brotherhood, especially the religious holiday of St. George. On this holiday, this sacred place is massively visited by locals, who believes that this is miraculous water festival and treat many diseases. Believers are zamivaat the tap and drink the water, and as appreciation leave various gifts and presents. In honor of the feast is held Clergy Laity Assembly with sacrifice and joy. THE WORLD springs at the Monastery of St. Panteleimon At an altitude of 1450 meters, at the foot of the highest peak of Mount Golak, Crow, situated on a mild slope with no forest, there are several sources that the locals believed to be miraculous and healing. These holy springs are located a hundred meters from the Monastery of Saint Panteleimon, and distant 13 km. DelÄ?evo. The monastery and the holy waters especially massively attended religious holiday lights Panteleimon, several thousand believers from all over Macedonia and abroad. It is believed that if you spend the night in this holy place, the whole year believer will be protected from any illnesses because believers the night of 8 to 9 August massively spend the night, visiting the monastery, light candles for health and bearing gifts for the monastery. Overnight on animation of pilgrims since 1995. hosts International Folklore Festival that featured a dozen cultural associations and folk groups from Macedonia and abroad. On August 9, pilgrims visit holy springs or wells as they are called by the locals and take water we drink and wash her face and hands, believing it to protect them from all diseases. Holy water in the monastery St. Elijah in the village Zvegor In the monastery St. Elijah to Zvegor village, located next to the international road Delchevo Blagoevgrad, there is a holy spring - fountain built in the shape of a small house. The surrounding area is beautifully arranged and the proximity of the holy spring near the road, contributing to mass attendance it. As with other sacred springs and water source and this world is a massively attended mass in celebration of religious, but also national and state holiday Ilinden Saint Elijah, considering the then holy water najlekovita and most beneficial. Holy water in Manstirski complex (Andak) -Istochen Friday -Balaklija At the foot of the church of Virgin Mary in the monastery complex, next to the ditch - dry valley, it was built stone fountain, water for the local population considered to be curative. From the church to the tap water covered trail - concrete stairs and fountain and its urban environment is governed .Kaj tap daily across pilgrims and passers that filled containers of water and used for domestic purposes for daily use, but this massive source world is visited religious holiday, East Balaklija-Friday, or the first Drake after Easter. recreationĐ?L tourist center Golak Asphalt road, about 10 km distant from Delcevo, located tourist recreation center Golak. At an altitude of over 1350 meters below the peak Crow (1536 m) amidst lush centennial pine and beech trees, there are several objects of solid construction and shacks that serve for rest and recreation. In the complex there are multipurpose sports court for small sports, a dozen kilometers hacked forest trails that pass through lush vegetation and medicinal plants and centennial forests, provide serenity and salve for the soul and body. Elevation, lush vegetation, medicinal herbs and wild plants that are abundant, representing an ideal air bath and an escape from everyday life. Golak especially visited 176

in summer, mostly religious holiday lights Panteleimon. Visitors there in summer, but in winter and not only Delchevo and surroundings but also from all over Macedonia, who visit the mountain not only on weekends and holidays but also for active vacation, but also for the collection of teas and herbal products strawberries , cranberries, rose hip, cornel, blackberry .Golem number and gatherers of mushrooms, but also for hunting tourism and hunting wild boars, rabbits, foxes, birds .In the tourist offer, visitors are available in a dozen rooms several tourist - catering facilities. In the past, tourism -ugostitelskata offer was richer and more diverse, especially as there was a child who lavished resort with over 180 beds and a restaurant with 170 seats. The facility is under reactivation and reconstruction, and construction of several private buildings, placing the ski lift, as well as the revitalization of the way to Golak, this tourist complex again became a jewel of summer and winter tourism in Eastern Macedonia. Cultural and artistic and scientific events In the municipality of Delchevo, traditionally, throughout the year to maintain cultural, artistic and scientific events, from municipal, state and international character, the most important are: International Arts and scientific manifestation “Goce Days” International Folklore Festival “Golachki folklore encounters” Pijanechko -Maleshevska wedding and the traditional “Surva” in the village Zvegor. International cultural and scientific event “Goce Days” This event was established in 1966 .On a group of enthusiasts both locally poetic celebration in honor of coryphaeus the Macedonian national liberation movement Goce Delchev, city whose name proudly worn by 1950. After a few years the event has grown in cultural - scientific event of international character. The event is held in the month of May-June, the Summer stage in the center of town before the Memorial House Anti, a few thousand audience, besides a rich cultural and artistic program, were held workshops of international character with the participation of eminent historians and scientists from Macedonia and abroad .The symposia were treated and lit unsolved issues and events in the history of the Macedonian people, and is published and issued collections, which represent invaluable for shedding light on important historical events in the history of the Macedonian people. International Folklore Festival “Golachki folk meetings” The festival takes place on the evening of August 8 Mount Golak, at an altitude of over 1400 meters at the foot of the Monastery of St. Panteleimon. The festival takes place several thousand audience from all over Macedonia, but also from abroad, who visited the monastery in honor of the religious holiday of Saint Panteleimon. The festival was established in 1995. After my initiative as Director of the center, which was supported by the local government and the Ministry of Culture, as program activity of the center, and animation of several mass Thousands of pilgrims, who visit the monastery and spend the night in the open or in makeshift shelters with the burning of hundreds of fires as a protection from the cold. The beautifully edited scene every year take part in ten folklore groups and cultural associations from Macedonia and several associations and folklore groups from Europe and the world, which constitute a source and choreographed folklore and folk customs .Prekrasniot spectacle complement and numerous stands of which spread intoxicating smell of roast meat and alcoholic beverages are served until the end of the celebration in the afternoon of August 9. Pijanechko-Maleshevska wedding In order to revive and preserve traditional folk wedding customs from Pijanec Males and every year in September organized by the CAS Gotse Delchev, maintained international cultural event Pijanechko-Maleshevska wedding. Wedding customs of the area and Pijanec Males have their own spicifika and differ from other parts of Macedonia, with its folkloric and ethnological features. Koloritnosta folk costumes, wedding customs and songs and dances fulfilled folk instruments, muzzles, bagpipes, flute, drum, mandolin 177

giving the most authentic part of the folk tradition of this region of Macedonia. Newlyweds are selected in a competition, and the wedding festivities begin with the traditional folk traditions: preparation of dowry, wedding invitation of relatives and friends of the newlyweds, kneading plethora houses of the newlyweds, the bride preparation and more. The main wedding ceremony was held on Sunday and starts with a collection of wedding guests before the groom’s house, where with dances and songs go to the bride’s house, where after traditional customs from ancient times to adorn their dispersal, bought for the bride, doing rituals against bad magic, breaking bread exchange gifts and go to church wedding .Svadbata ends with a wedding lunch and great joy in the monastery complex - East Friday Balaklija near Delchevo before many citizens and tourists from home and abroad. The event despite participating folk groups from Macedonia and folklore groups from abroad. Zvegorska Surva village Zvegor Every year in Zvegor village, 3 km away from Delcevo, through which passes the international road Delchevo - Blagoevgrad on 14 January the religious holiday of St. Basil held since ancient times magical pagan custom ,, Surva (wedding) ,, or chasing the bad spirits from houses and people, that is a celebration of the old new year. The custom is very old and dates back to ancient times, from the early 20th century .Obichajot of chasing the evil spirits and purify there any symbolism with the struggle of the Macedonian people against any ìforeignî slavery and a kind of defiance population of hardship and survival .It shows in every segment of this pagan custom and Carnival, which is specific and unique to the village locals Zvegor. In the last twenty years, this pagan custom massively practiced in other villages and in the city of Delchevo, but they are pale copies of Zvegorskata Surva. In custom-carnival took part in almost the entire population of the village, but only the male population and allowed masking and participation in carnival. On the evening of January 13, gather peasants and adults dress up in carnival prepared clothes, costumes and masks and disguise themselves as various images of people and animals. Central to the custom has local should pick who plays the role of the bride usually a young man who was wearing a wedding dress with neproziren veil over his face, which is hidden identity. Other participants in the carnival masquerade as priests, tax collectors, a beggar and Guattari of fate, various characters karakirani of demons, but also images of various animals, such as bear with the bear, various simian characters and more. And to maintain the security of the bride and other masked participants in the carnival worry dozen locals that are characterized by greater physical strength .They take great care and be careful to keep the bride from unmasked local population, which at all times during carnival is trying all sorts of ways to remove the veil from the face of the bride and to reveal her identity, t.e.koj local should pick is in the role of the bride. Marriage according to custom and carnival ends at the moment when I discovered a bride because it sometimes comes to close encounters and even to physical confrontations between police that because white clothes and white veils the face, locals call them ,,belaci,, and unmasked male population. Not many cases where many locals get unmasked and rather painful bumps and bruises from “Belacite“ from their wooden swords. In the custom practiced applying soot from ovens for baking bread in the hands of masked karnevaldzhii who then ravish face their girlfriends or sympathy, but other undisguised leaving black marks on their faces, Takada no participant of carnival that is masked, and not-black. Karnevaldzhii masked procession starts in the early morning of January 14 chasvi .Karnevalskata procession visited all the houses in the village, where in front of every house shouted several times, Surva to inform the home to come and the hosts in honor of survoskarite, to donate money, food, drinks and other gifts. At the end of the day after visiting every house in the village, the locals if they fail to find bride carnival ends with the discovery of the bride and download the masks of all participants and ends with lunch not only participants but also the local population nationwide celebration and breaking bread in which the parichka.Kaj whom will fall the coin becomes godfather and organizer of the next event. Zvegorskata Surva opposed to such practices in other villages and the city of Delchevo, where these practices take place on the evening of January 13, in the village Zvegor held always on Janu178

ary 14 during the day for practical reasons and religious tolerance, because the village Muslim and Christian houses were Towards each other mid-20th century in the village lived predominantly Turkish population and not to be disturbed in the night, Macedonians decided custom practiced during the day.

15 Cultural Institutions In the municipality of Delchevo, there are several institutions which are the main carriers of cultural activity. These are: National Institution Center for Culture “Nikola J.Vapcarov” Local Institution - Main Library “Ilinden” CAS “Gotse Delchev” and the folk group “Diggers” For the realization of cultural activities of the institutions and citizens are available 4 facilities as Anti Memorial home, which unfortunately is not yet operational large universal hall of 650 seats with a rotary stage, cinema hall with 200 seats. Memorial house of Razlog Uprising in the village Razlovci built in 1981. in honor of the 100th anniversary of Razlog Uprising, which houses a library with thousands of library holdings and permanent historical exhibition of Razlog Uprising and room for festivities and celebrations and summer scene in a park in the center of Delchevo which in summer is responsible for almost all bigger cultural events. 15.1 National Institution -Cultural center “Nikola J.Vapcarov” Set up in 1963. as an institution for education and culture “Methods Mitevski- Brico” and later in 1977 god.prerasnuva in the House of Culture named after the Macedonian poet and revolutionary from Pirin Macedonia “Nikola J.Vapcarov.” In 2004 the House with a decision of Government becomes National Institution Center for Culture “Nikola J.Vapcarov.” Cultural Center is the main carrier of cultural activities in the municipality of Delchevo and through its organizational units, implemented a number of program activities in all fields in the field of culture. 15.2 Local Public Library ,, Ilinden “ Its cultural activities realized by rich and diverse library holdings of over 30,000 thousand paper units in Delchevo and clone Makedonska Kamenica village and Razlovci and with sootvetni cultural programs and activities. To 1995. The library was part of the center, then became independent and works as an institution of local character. 15.3 KUD “Goce Delchev” -Delcevo Formed vo1977 years on my initiative as Director of the center “Nikola J.Vapcarov.” Cultural and artistic group initially started as a group of old city, and in 1978 formed god.se and folk group in the company. Within the House of Culture, CAS worked until 1984. when it separated from home and continue as an independent institution. Its rich cultural activity has played a huge number of concerts, alone or with other folk groups in Delcevo in Macedonia, but also many festivals Shirov Europe. In 1981 the Company has issued and Long Play panel on which are recorded a dozen traditional songs from Pijanec. With its rich opus choreographed and authentic folklore ensemble “Goce Delchev” has won more prizes in many festivals in Macedonia and abroad. Organized by KUD “Goce Delchev” and international cultural event “Pijanechko -Maleshevska wedding.” 15.4 folklore group ,, Kopachka “village Dramche The folk group “Diggers” is synonymous with the essence, tradition, original folk art and customs of the population Pijanec. The folk group “Diggers” was established by a group of residents in close rodbinski links from 179

village Dramche. According to the memory of the oldest member of the group grandfather Mitko (Dimitar) Stanoevski, which is one of the founders of the group and of the establishment and its ringleader, folk group “Diggers” is the oldest folk group in Macedonia, established in 1948. Until 1976 the folk group performed as a folk group from the village Dramche and the name “Kopachka” group received on the occasion of the performance of the Zagreb festival in Croatia that festival had to have an official name. Articles, folk group named after the male dance so-called “grub”, traditional, traditional dance that is played only in Pijanec and only in that part of Pijanec- Dramche village and surrounding area. Since forming the group participated in countless festivals and events in Macedonia and in the world, conquered a number of awards. According to the memory of grandfather Mitko called by locals “the hawk Dramche” group performed almost all important festivals and events in Macedonia Dolneni Ilinden days, Goce Days and others. Then festivals and celebrations in Valjevo, Serbia, Folklore Festival in Zagreb, Belgrade Music Festivities, Festivals in Pula, Rijeka, Croatia in Ljubljana and Maribor -Slovenia at festivals in Turkey, Bulgaria ... But in memory of grandfather Mitko remained performances in Opatija, Croatia, from where they were selected to perform at the celebration of 750 anniversary of the Berlin -Germanija, and performance in chuenata concert hall “Vatroslav Lisinski” in Zagreb, Croatia. “Buvalno burn hall” recalls Mitko grandfather and “applause from the audience lasted several fold more than the time of performance.” Attractiveness and exclusivity of this group, which included most of the dancers are old men, certainly unusual occurrence grandfather Mitko-hawk of Dramche that the group was founded until the end of his life in 2009. (92 years old) it was ringleader group. “I play than I can remember. I played in Serbia and the partisans before Tito. I dance without the sound of the drum. I when I die, will play “- spoke grandfather Mitko, which was filled last wish in his resting place will be sent to the height of the drums and the rhythm of” his shoe. “ In his honor in his native house in village Dramche, Union and in 2015 opened Memorial Room, where are personal items, photographs, objects and prizes won countless performances Shirov world. For this folk group tied and performances and shows on many radio and TV shows, and participated in a documentary about Macedonia. After leaving this world Mitko Grandpa and most of the members of the group, the activity of the group continues to younger members, who continue the tradition and preservation from oblivion this and other original dances, traditional for Pijanec. This original, traditional dance, unique to Pijanec, carries with specifics and characteristics of Macedonian life and survival through the centuries. Dance is characterized by a specific rhythm and dynamics in the dance, which changes even 4 times, and the name “Boot” gets it, because the way of playing when the dancers at the end of the dance kopnuvaat several times with his feet on the ground. Dynamics and rhythm of the dance is so specific that even the best companies and folklore dancers in Macedonia rarely placed in its repertoire. For the magic of this dance contribute traditional costumes and instruments Pijanec, drum kemeneto, bagpipe and tambourine that give and rhythm and dynamics. But mostly dance play in rhythm and reverberation of the drums. Due to its specificity, dance “Diggers” was put in 2015. under the protection of UNESCO.

16 Sports and recreation In the municipality of Delcevo, are working several sports clubs, most notably for its sports activities and results: Football club “Bregalnica” Women’s basketball club “Klubski” Handball Club “Delchevo” and kickboxing club “As”. Sports and recreation, the citizens of Delchevo, they stand more sports facilities, 4 gyms in Delcevo of which feature 3 sports facilities halls that meet the needs of the citizens for sport and recreation, as well as several open courts for small sports, Delcevo, but also in the larger settlements in the municipality. For teaching physical education, and sports and recreation in the courtyard of the high school in Delcevo contemporary built playgrounds for small sports, and built a sports hall for small sports with stands for 500 spectators. 180

In the sports complex in Delchevo it was built a modern football stadium with stands for several thousand audience, and nearby is built and is operational in summer Olympic pool and a small pool for children, and for lovers of tennis sport in the sports complex were built two tennis courts. In the courtyard of the elementary school “Vanco Prke” is built sports complex, which consists of a sports hall, open sports court for small sports with stands a few hundred spectators, and set and lighting for night sports, as well as modern tennis court. Sport and recreation of citizens are available and sports tereniza small sports recreation center built voturistichko Mount Golak, and numerous hiking trails in the length of over 20 km. In larger villages in the municipality built sports fields for football and sports for small and modern playgrounds are built in several regions in Delchevo. 16.1 Football Club ,, Bregalnica “ The club was founded back in 1926. The biggest success of the establishment’s entry into the First Macedonian league in 2001, and much of its existence, the club spent competing in the second league. From among several hundred active players that amateur played for the club during its existence, ten of them played for clubs in the first and second division of the former Yugoslavia, as in elite foreign clubs and the player Vanco Trajanov played for the football reprezantacija Macedonia. In the club actively working and pioneering and youth football school. The club so far has repeatedly changed its full name according to the sponsor of the club, but always in the name it retained the word Bregalnica. 16.2 Handball Club The club was formed in 2011. Compete in Youth, Pioneer and Cadet League of Macedonia. The biggest success of the club has won 3rd place in the ladies’ league of Macedonia. Several of the youth females handball team are members of the national team of Macedonia in youth competition.

16.3 KIK - boxing Club “AS” Kick boxing club “As” is the most successful sports club in the municipality of Delchevo. The club was formed in 2000 and studied martial arts more than 500 young people from the municipality of Delchevo, of all ages and sexes. The club competes in the league formed by the Kickboxing Federation of Macedonia, tournament games, which are held throughout the year. KIK boxing club “As” has won numerous honors and medals of state, Balkan, European and world tournaments and competitions. The club in their ranks there are more champions of Macedonia as well as state representatives in men and women, and a large number of medals and the Balkan, European and world championships. Club members Miki Ivanovski has won a bronze medal for winning third place in the World Cup in Azerbaijan, while Christina Stojcevska has won a silver medal for second place in the European Championships. 16.4 BASKETBALL CLUB – “Klubski” KK “Klubski” was formed in 1994 as a section of basketball and school for children. During the time the section has grown into a basketball team that competes in regional and state leagues. The members who trained the sport of amateur base, but also by engaging basketball players from home and abroad, the female KK “Klubski” becomes a top professional team that successfully several years competing in the women’s league najelitnata in Macedonia, which are constantly being placed at the top of the table. The highest point of the club is winning the Macedonian Cup in 2013. Sports and recreation for citizens of Delchevo are available and 3 artificial lakes such as: Lake of the poor, from which lake water drinking supplies city Delcevo and some settlements, Lake Petrashevec from which water is used for irrigation, but also for fishing and lake and recreation center “Sokolov” which serves foremost to sport fishing, but also for recreation. 181

mountaineering associations In the municipality of Delchevo are operating several mountaineering associations in which are members of many citizens, lovers of hiking and nature. As the most active, PD “POP” and “Golachka Srna” that in collaboration with other related associations from Macedonia and the Balkans participate in a number of mountain marches to mark various anniversaries.

NGOS and civil society organizations In the field of civil society, in the municipality of Delcevo has registered more than 150 NGOs from all walks of social life, but only a dozen of them are working actively. For their support was established Center for support in 2004. Association of Citizens Roma cultural and educational center “Ternipe MK” -Delcevo Association of citizens who care and address issues of Roma civil society in the field of education and culture. The association was founded in 2007 and core business is education, literacy and completion of primary and secondary education of the Roma population, but also citizens of all nationalities at the regional level in East. Macedonia (Delcevo, Makedonska Kamenica, Pehcevo and Berovo) Through an educational project financed by the international funds over 150 people have formed the education (primary and secondary). Association in the field of cultural activities organizer of Roma Folklore Festival, which takes place every year at the national level in different cities of Macedonia.

The non-governmental association of citizens Protection of human rights and freedoms and fair trial “Justicija Delcevo“ The association was established in 2008 and it actively comprised a larger group of citizens. The association is active in the protection of human rights and freedoms in all areas of social life and existence. NGO ,, Kham “ from Delcevo A civic association formed in 1999. The association has realized over sixty projects from all spheres of society, at regional, national and international level. Association of Citizens -Romany Cultural Education Center “Ternipe” MK Delcevo Association of citizens who care and address issues of Roma civil society in the field of education and culture. The association was founded in 2007 .and core business is education, literacy and completion of primary and secondary education of the Roma population, but also citizens of all nationalities at the regional level, in eastern Macedonia (Delcevo, Makedonska Kamenica, Pehcevo and Berovo) Through an educational project financed by the international funds over 150 people have formed the education (primary and secondary). Association in the field of cultural activities organizer of Roma Folklore Festival, which takes place every year at the national level in different cities of Macedonia.

182

КОМЕРЦИЈАЛЕН ДЕЛ Ова капитално дело немаше да го види светлото на денот, без сесрдната финансиска и секаква друга помош од Собранието на општина Делчево и повеќе фирми и институции од општина Делчево и пошироко од Македонија, кои заслужуваат секаква почит и благодарност. Голема благодарност и до печатница Европа 92, Кочани за финансиската и техничка подршка. .

COMMERCIAL SECTION This capital work would not see the light of day without the generous financial and any other assistance from the Municipal Assembly of Delchevo and more companies and institutions in the municipality Delcevo Macedonia and beyond who deserve all respect and gratitude. Great gratitude to printing offivce Europe 92 Kocani for financial and technical support.

183

ООУ ,,ВАНЧО ПРЌЕ” - Делчево

e-mail: ouvancoprkedelcevo @ yahoo.com

Училиштето е формирано во 1973 год. како 8 годишно училиште. Сега училиштето работи со новите закони за Основно образование како 9 годишно основно училиште. Во состав на училиштата работат и 2 неполни подрачни училишта во село Габрово и село Звегор. Наставата се одвива во 39 паралелки во кои настава слушаат над 600 ученици во сите оделенија ,а наставата ја изведуваат 61 професори и наставници од сите струки и профили ,како и помошен и административен персонал од 22 вработени. Наставата се изведува во објект со површина од над 5000 м2 ,во современи кабинети опремени со најсовремени нагледни средства ,компјутери и смарт табли. Учениците имаат освоено бројни награди на општински,регионални и државни натпревари, како и повеќе меѓународни признанија и награди за реализирани проекти од областа на иновациите, науката и техниката. Во рамките на школските активности работи и ученичкиот женски ракометен спортски клуб, кој се натпреварува во републички лиги за одредени категории и возрасти. Училиштето располага и со сопствена спортска сала за мали спортови, како и отворени спортски терени со трибини ,како и модерно и современо тениско игралиште.

MPS ,, Vanco Prke” - Delcevo

e-mail: ouvancoprkedelcevo @ yahoo.com

The school was established in 1973 as an 8 year school. Now the school works, with the new Law on Primary Education as a 9-year primary school. In the composition of schools operate 2 regional schools in Gabrovo village and village Zvegor. Teaching takes place in 39 classes with instruction hear over 600 students in all departments, and conducting the classes are 61 teachers from all professions and profiles, as well as support and administrative staff of 22 employees. Teaching is conducted in a facility with an area of over 5000 m2, modern offices equipped with modern teaching aids, computers and smart boards. Students have won numerous awards at municipal, regional and national competitions, as well as several international awards for projects implemented in the area of innovation, science and technology. Within school activities and student affairs female handball sports club, which competes in the republic leagues for certain categories and ages. The school has its own sports hall for small sports, as well as outdoor sports fields with stands, as well as modern and contemporary tennis court.

184

ООУ ,,СВЕТИ КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ ,,-Делчево e-mail: svklohridskidelcevo@yahoo.com

Училиштето е формирано на 1.09.1996 год.како Основно училиште, а со новите измени на Законот за основно образование од работи како Деветолетка . Во склоп на училиштето работат и 5 подрачни училишта, од кои 3 Деветолетки во село Град, село Тработивиште и село Разловци и 2 Петолетки во село Стамер и село Вирче, како и 5 паралелки за деца со посебни потреби . Во современо опремени училишни кабинети и училници ,со компјутери, интерактивни електронски смарт табли и други наставни аудиовизуелни средства во реновирани простории,наставата ја следат над 600 ученици, во Делчево и подрачните училишта. За нормално одвивање на воспитно-образовниот процес се ангажирани 84 професори и наставници од разни профили . Учениците имаат освоено бројни награди и признанија од општински ,регионални и државни натпревари,како и реализирани повеке меѓународни проекти ,од кои би ги издвоиле меѓународниот проект ,,Мост на дружба” со Русија . За квалитетно реализирање на наставата по физичко воспитување неодамна е од страна на Агенцијата за млади и спорт е изградена модерна спортска сала за мали спортови во дворот на училиштето со сите неопходни спортски реквизити .

MPS ,, St. Kliment Ohridski” - Delcevo e-mail: svklohridskidelcevo@yahoo.com

The school was founded on 1.09.1996 as Elementary School and with the new amendments to the Law on Elementary Education, works as nine year school. As part of the school work and 5 regional schools, 3 of which nine years in a village city, village and village Trabotivishte Razlovci 2 Five-Year Periods village Stamer and village puddle and 5 classes for children with special needs. In modern equipped offices and school classrooms with computers, interactive electronic smart boards and other teaching audiovisual means in renovated rooms, teaching follow over 600 students in Delcevo and regional schools. In the educational process are involved 84 teachers from different profiles. Students have won numerous awards from municipal, regional and national competitions, and organized several international projects, we would emphasize international project Bridge of friendship with Russia. For quality realization of teaching physical education recently by the Agency for Youth and Sports has built a modern sports hall for small sports in the school yard with all necessary sports equipment. 185

ЦОУ ,,МЕТОДИ МИТЕВСКИ – БРИЦО” -Делчево e-mail: mm-brico@hotmail .com

Училиштето е формирано во 1961. До 2010 год.во склоп на училиштето работеше и училиштето во Македонска Каменица кое потоа стана самостојна установа. Во училиштето моментално работат 69 лица ,од кои 53 професори од разни профили .Наставата се одвива во најсовремени услови во 42 кабинети со површина од над 3000 м2 , опремени со компјутери и современи аудио-визулени средства ,како и со најновите ,, смарт” табли. Во 23 паралелки ,наставата ја посетуваат над 400 ученици во разни струки : општа гимназија,текстилна и хемиско-технолошка струка. Училиштето досега има постигнато видни резултати на полето на воспитно-образовната дејност и има добиено поголем број награди на регионални и државни натпревари ,но и реализирано и добиени награди на повеке меѓународни проекти. Досега од основањето на училиштето ,преку воспитно –образовната дејност ,со завидно образование за понатамошно школување се стекнале неколку илјади граѓани на општина Делчево но и од други краеви на Македонија,од кои повеке од стотина со магистерски и доктурски титули ,како и повеке од 1000 граѓани кои завршиле високо образование од разни дејности и профили ,а повеке мина се најдоа и на разни позиции , политички и социо – економски кои дадоа свој придонес во сите домени од општествено-економскиот и политичкиот живот на Република Македонија. Училиштето располага и со современа спортска сала за мали спортови , опремена со најсовремени спортски реквизити и трибина со околу 500 седишта со површина од 1212 м2 .

CES “Metodi Mitevski – Brico” - Delcevo e-mail: mm-brico@hotmail .com

The school was founded in 1961. Towards 2010 part of the school work and school in Makedonska Kamenica who then became an independent institution. In the school currently work 69 people, including 53 professors from various profiles. Clases takes place in modern conditions in 42 offices covering an area of over 3000 m2, equipped with computers and modern audio-visual resources and the latest smart boards. 23 classes, teaching visit over 400 students in various trades: general sciences, textile and chemical-technological vocation. The school has attained outstanding results in the field of educational activities and has received more awards in regional and national competitions, as well as realized and received awards at several international projects. So far since the establishment of the school, through educational activity, with satisfactory education for further education have acquired several thousand citizens of the municipality Delcevo but also from other regions of Macedonia, of which more than a hundred with masters and doctoraltitles, and more than 1000 citizens who have completed higher education in the various activities and profiles, and found various positions, political and socio - economic that contributed in all areas of socio-economic and political life of the country. The school has a modern sports hall for small sports, equipped with modern sports equipment and a forum with about 500 seats with an area of 1212 m2. 186

Ј Л Б ,, ИЛИНДЕН ”- Делчево e-mail: m.biblioteka @ t.mk

Библиотеката е формирана во 1963 год. како градска библиотека и работи во состав на Домот на култура ,,Никола Ј.Вапцаров “ до 1996 год. Како самостојна Матична библиотека работи до 2006 год. кога согласно децентрализацијата на власта и законот за Локална самоуправа ,работи како Јавна локална библиотека. Во склоп на Библиотеката ,работат и два клона ,во Македонска Каменица и село Разловци. Во библиотеката работат 8 работника,кои годишно опслужуваат преку 750 читатели кои просечно прочитаат преку 10 000 книги ,најповеке лектири и белетристика . Библиотеката располага со книжен фонд од над 50 000 наслови од сите жанрови,но сместени во околу 300 м2 несоодветни просторни услови за одржување на книжниот фонд .

J L B ,, Ilinden “ - Delcevo e-mail: mm-brico@hotmail .com

The library was founded in 1963. god as public library and operates within the House of Culture ,,Nikola J.Vapcarov” until 1996. As an independent Main Library works to 2006 when according with the decentralization and local government law, It works as a local public library. Within the library, work and two branches in the Macedonian village of Kamenica and Razlovci. The library employs 8 workers, who annually serve 750 average readers who read over 10,000 books, mostly fiction and reading books. The library has a book fund of more than 50,000 titles from all genres, but housed in 300 m2 premises is innapropriate for maintaining the library fund.

187

ЈЗУ ЗДРАВСТВЕН ДОМ,,ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ,,-Делчево Ул,,Маршал Тито,,бр.44-Делчево e-mail : jzuzdr .domdelcevo@yahoo.com Јавната здравствена установа, како Здравствен дом ,,Гоце Делчев,” е формиран во 1973 год. Основна дејност:Давање здравствени услуги на граѓаните од општина Делчево и Македонска Каменица . Вработени : Над 100 здравствени работници од сите профили и квалификации,од кои 15 специјалисти . Во состав на Домот работат повеке специјализирани оделенија и единици,и тоа : Интерно оделение, Оделение за претшколска и школска возраст, Детска и превентивна стоматологија ,Психијатрија, Итна помош, ОРЛ, Очно, Рентген и Лабараторија. Домот е опреме со современи медицински апарати .

PHI Health Center ,, Goce Delchev” - Delchevo St ,, ,, Marsal Tito no.44 Delcevo e-mail : jzuzdr .domdelcevo@yahoo.com Public Health Institution as Health Centre Gotse Delchev was established in 1973. Main activity: Providing health services to the citizens of the municipality of Delchevo and Makedonska Kamenica. Employees: More than 100 health workers of all profiles and qualifications, including 15 specialists. Within the House operate more specialized departments and units, including: internal department, Unit for pre-school and school children, Pediatric and Preventive Dentistry, Psychiatry, Emergency, ENT, Eye, X-ray and Laboratory. The home is equipped with modern medical appliances. 188

ДОО ,,БРЕГАЛ “ - Делчево Ул.,,Индустриска ,, бб –Делчево WWW . BREGAL .COM.MK

e-mail : bregaldoel@yahoo.com

Приватна сопственост : Сопственици Драган Сугарев и Игорчо Манов Фирмата е формирана во Декември 2005 год. Основна дејност : Трговија на големо и дистрибуција на разна роба во маркети и конфекции Вработени : 19 работници од разни профили и квалификации Фирмата работи во сопствен објект, функционално и современо опремен според сите светски норми и стандарди за таква дејност со површина над 850 м2 ,како и сопствен возен парк за дистрибуција на стока . Фирмата има деловна соработка со повеке фирми и бизнис партнери од Турција и Кина преку кои увезува најразлична трговска и друга стока .

Ltd ,,BregaL” - Delcevo St. ,, Industrial” bb -Delcevo WWW. BREGAL .COM.MK

e-mail: bregaldoel@yahoo.com Private: Owners Dragan Sugarev and Igorcо Manov The company was established in December 2005 year. Main activity: Wholesale and distribution of goods in different markets and confections Employees: 19 employees of different profiles and qualifications The company works in its own facility, functional and well equipped according to international norms and standards for such activity with area of 850 m2, as well as its own fleet for distribution of goods. The company has business cooperation with many companies and business partners from Turkey and China, through which various different trade imports and other goods. 189

ФРОТИРКА КОМПАНИ АД –Делчево Ул.,,Индустриска бр.21 –Делчево www .frotirka.com.mk E-mail :frotirka@ t-home.mk Фирмата е трансформирана 28.12. 1999 год. Приватна сопственост : Извршен директор Дејан Станков Основна дејност : Производство на готови текстилни производи од фротир Вработени ; 168 работници од разни профили и занимања . Компанијата работи во сопствени објекти во површина од повеке илјади метри,со најсовремен машински парк за производство на фротир ткаенини . Годишно се произведуваат повеке илјади метри фротир ткаенина и готови производи. Производството се одвива континуирано од предиво како основна сировина до готов фротир производ(сите видови на пешкири,баде мантили ,прекривачи и детски производи.

FROTIRKA Company Inc. -Delcevo Ul. ,, Industrial No.21 -Delcevo www .frotirka.com.mk E-mail: frotirka @ t-home.mk The company was transformed in 28.12. 1999. Private: CEO Dejan Stankov Main activity: Manufacture of textile products from terry Employees; 168 workers of various profiles and occupations. The company operates in its own facilities in an area of several thousand meters, with the most modern machine park for production of terry fabrics. Annually produces several thousand meters terry fabric and finished products. Production is continuous yarn as the main raw material to finished product terry (all kinds of towels, coats, blankets and children’s products.

190

ДООЕЛ ,,КРЗНО “ - Делчево Булевар ,,Македонија” бб –Делчево e-mail : krznodooel @ t.mk Приватна сопственост : Сопственик Звонко Петровски Фирмата е формирана во април 2001 год. Основна дејност : Производство на работна облека Вработени : 213 работници од разни профили и квалификации Годишно производство : 450 000 конфекциски единици по ,,Лон систем ,, за познати купувачи од странство .Целото производство е наменето исклучиво за извоз во Швајцарија за познатата фирма ,, Albiro “ oд Швајцарија . Целокупното производство се одвива во два сопствени објекти ,во современи услови по сите светски стандарди на текстилното производство ,со најсовремен машински парк во простор со површина од над 2150 м2 .

Ltd „Krzno“ - Delcevo Boulevard “Macedonia” bb -Delcevo e-mail: krznodooel@ t.mk Private: Owner Zvonko Petrovski The company was formed in April 2001. Main activity: Manufacture of workwear Employees: 213 workers of various profiles and qualifications Annual production: 450,000 garment units “Lon” system for known buyers from abroad. Whole production is intended exclusively for export to Switzerland famous company “Albiro” of Switzerland. The entire production takes place in two custom objects, in modern conditions for international standards for the textile industry with the most modern machine park in an area with more than 2150 m2. 191

ДООЕЛ ,,ЛУКА –ТЕКС “ - Делчево Булевар ,, Македонија ,, бб –Делчево e-mail : lukateksdelcevo@ yahoo.com Приватна сопственост : Сопственици Весна и Фиданчо Телетански Фирмата е формирана во Септември 1992 год. Основна дејност : Производство на текстилна облека .Фирмата работи и на полето на трговската дејност ,која ја обавува преку сопствено Стовариште и Продавница за разновидна трговска стока . Вработени: над 100 работника од разни профили и квалификации . Годишно производство : Повеке од 350 000 текстилни единици преку ,,Лон систем,,исклучиво за познатиот странскиот бизнис партнер ,, ERFO ,, од Германија . Производството се одвива во современи услови по сите светски стандарди за текстилно производство ,со најсовремен машински парк во сопствен објект со површина од над 900 м 2 . Продавницата за мешовита стока со површина од над 100 м2 се наоѓа во центарот на Делчево ,а Стовариштето на влезот во Делчево со површина од над 500 м2.

Ltd ,, Tex LUKA” - Delcevo Boulevard ,, Macedonia ,, bb -Delcevo е-mail: lukateksdelcevo @ yahoo.com Private: owners Vesna and Fidanco Teletanski The company was formed in September of 1992. Main activity: Manufacture of textile clothing .Firmata work in the field of commercial activity, which performs through its own warehouses and store diverse merchandise. Employees: More than 100 workers of various profiles and qualifications. Annual production: more than 350,000 textile units through Lon system exclusively for famous foreign business partner ,,ERFO,, Germany. Production takes place in modern conditions for international standards for textile production, with the most modern machine park in its own facility covering an area of over 900 m2. Mixed goods store with an area of over 100 m2 is located in the center of Delchevo and the entrance to Delchevo an area of over 500 m2. 192

ДООЕЛ ,, НЕ- ФИ “ -Делчево Ул.,,Индустриска ,, бр 12 –Делчево e-mail : nefi.ristov @ gimail.com Приватна сопственост : Сопственици Ленче и Влатко Ристови Фирмата е формирана во 2005 год. Основна дејност : Производство на работна облека Вработени : 100 работници од разни профили и квалификации . Годишно производство : Повеке од 150 000 текстилни единици .Фирмата работи исклучиво по ,, Лон систем,,за извоз за странски купувач , познатата фирма ,,ALBIRO ,, од Швајцарија . Производството се одвива во современи услови ,по сите светски стандарди за текстилно производство,со најсовремен машински парк ,во два сопствени објекти со површина од над 2000 м2 .

Ltd ,, NE-FI “ -Delcevo Ul. ,, Industrial ,, No. 12 -Delcevo e-mail: nefi.ristov @ gimail.com Private Owners: Lence and Vlatko Ristovi The company was formed in 2005. Main activity: Manufacture of workwear Employees: 100 workers of various profiles and qualifications. Annual production: more than 150,000 textile units .Firmata work exclusively on CMT system ,, ,, for export to foreign buyer famous company ,, ALBIRO ,, Switzerland. Production takes place in modern conditions, for international standards for textile production, with the most modern machine park, own two facilities covering an area of over 2000 m2.

193

ДООЕЛ ,, ТРЕНДТЕКС-МК “ - Делчево Ул .,,Индустриска “ бр 8 –Делчево e-mail : trenddizain @ yahoo.com Приватна сопственост :Жаклина и Илчо Тренчевски Фирмата е формирана во 2002 год. Основна дејност : Производство на текстилни производи Вработени : Над 100 работници од разни профили и квалификации Годишно производство : Над 200 000 текстилни единици исклучиво за извоз со ,,Лон систем, за познат странски купувач е фирмите ,,С &А ,, и ,,ЕРФО ,, од Германија и др. Производството се одвива во современи услови по светски стандарди за текстилно производство, со современ машински парк во објект од над 800 м2.

Ltd ,, TRENDTEKS-GB” - Delcevo Ul. ,, Industrial ,, No. 8 -Delcevo e-mail: trenddizain@yahoo.com Private: Zaklina and Ilco Trencevski The company was established in 2002. Main activity: Manufacture of textiles Employees: More than 100 workers of various profiles and qualifications Annual production: Over 200,000 textile units exclusively for export Lon system for known foreign buyer companies ,,C & A “ and “ERFO” from Germany and others. Production takes place in modern conditions by world standards for textile production, a modern machine park facility of over 800 m2. 194

ДООЕЛ ,,БОС –М- ТЕКСТИЛ “ - Делчево Ул ,,Царевоселска ,, бр . 3 – Делчево e-mail : orcedimitrovskioo5 @gmail.com Приватна сопственост : Сопственик Орце Димитровски Фирмата е формирана во Декември 2015 год. Основна дејност : Производство на текстилни производи Вработени : 53 работника од разни профили и квалификации Годишно производство : Над 70 000 текстилни единици ,исклучиво за извоз за познат странски купувач по ,,Лон систем ,, фирмите ,,ВКТЕХ,, и ,,МЕРК ,,од Германија . Производството се одвива во современи услови ,по светски стандарди за текстилно производство ,со современ машински парк во деловнио простории во површина над 600 м2 .

Ltd ,, BOS М- TEXTILE” -Delcevo St Carevoselska no. 3 - Delcevo e-mail: orcedimitrovskioo5 @ gmail.com Private: Owner Orce Dimitrovski The company was established in December 2015. Main activity: Manufacture of textiles Employees: 53 employees of different profiles and qualifications Annual production: over 70,000 textile units exclusively for export for known foreign buyer Lon system VKTEH companies and MERCK Germany. Production takes place in modern conditions, by world standards in textile production, modern machine park at the premises in an area of over 600 m2. 195

ДОО ,,ВИТЕКС ,,-Делчево Ул. ,,М.М.-Брицо ,, бр. 46 –Делчево www.viteks.com.mk e-mail : viteks-de@t-home.mk Приватна сопственост : Сопственик Ванчо Илиевски Фирмата е формирана во 1998 год. Основна дејност : Производство на горна облека Вработени : 150 работници од различни стручни профили и квалификации. Фирмата работи во сопствен објект со површина од 1600 м2. со најсовремен машински парк по сите светски стандарди за текстилно производство. Годишно фирмата произведува над 200 000 текстилни единици ,исклучиво по ,, Лон систем ” за познати странски купувачи и бизнис партнери од Германија и Швајцарија .

,,Vitex” LLC - Delcevo St. ,, MM Brico ,, no. 46 -Delcevo www.viteks.com.mk e-mail : viteks-de@t-home.mk Private: Owner Vanco Ilievski The company was established in 1998. Main activity: Manufacture of outerwear Employees: 150 workers from different professional profiles and qualifications. The company works in its own facility covering an area of 1600 m2. with the most modern machine park for international standards for textile production. Annually the company produces over 200 000 textile units exclusively on ,, Lon system “known foreign buyers and business partners from Germany and Switzerland.

196

ДООЕЛ ,,ОБЕЛ ГРАДБА ,,с.Град-Делчево e-mail : obelgradba@gmail.com Приватна сопственост : Сопственик Митко Ангеловски Фирмата е формирана во 2008 год. Основна дејност : Производство на производи од бетон за градежни цели ,бетонски блокови и сепариран песок . Вработен : 6 работника од разни профили и квалификации . Фирмата во современа бетонска база од над 800 м2 годишно произведува околу 2.500 м3 бетон ,20 000 цементни блокови и 1500 м3 сепариран песок,кои производи преку сопствен превоз од 3 миксери ,ровокопачи ,камиони и други превозни средства ги дистрибуира и обслужува повеке клиенти и фирми од источна Македонија .

Ltd ,,OBEL Gradba” s.Grad Delcevo e-mail: obelgradba@gmail.com Private: owner Mitko Angelovski The company was established in 2008. Main activity: Manufacture of concrete products for construction purposes, concrete blocks and sand separated. Employee: 6 workers of different profiles and qualifications. The company in modern concrete base of over 800 m2 annually produces about 2,500 m3 of concrete, 20,000 cement blocks and 1500 m3 separated sand, which products through own transport 3 mixers, excavators, trucks and other vehicles distribute and serve more customers and companies from eastern Macedonia. 197

ДООЕЛ ,,ЛУНА ГИВ” - Делчево Ул,,Пролетерска “ бр . 41 – Делчево e-mail : lunagiv@hotmail.it Приватна сопственост Горан Ситновски Фирмата е формирана во 2009 год. Основна дејност Производство на леб и бели печива Вработени 40 работници од разни профили и квалификации од прехрамбена струка . Производството се одвива во сопствен објект со површина од над од 800 м2 , во адекватни услови според сите светски стандарди за прехрамбено производство .Секојдневно фирмата производи над 6500 најразновидни прехрамбени производи ,кои со сопствен возен парк ги дистрибуира во маркети,продавници и угостителски објекти во Делчево,Пехчево и Берово. Фирмата стопанисува и со два млечни ресторани во Делчево и Берово ,секој , со површина од над 80 м2 во кои ги пласираат своите прехрамбени производи ,како и 2 продавница со вкупна површина од над 230 м2 во село Разловци во кои освен сопствените прехрамбени производи се продава и друга трговска стока.

Ltd ,,Luna Giv” - Delcevo Proletarian Street no. 41 - Delcevo e-mail: lunagiv@hotmail.it Private Goran Sitnovski The company was established in 2009. Main activity Manufacture of bread and bakery products 40 employees of various profiles and qualifications of the food trade. The production takes place in its own facility covering an area of over 800 m2 in adequate conditions according to international standards for food manufacturing company. Everyday the company produces over 6500 various food products, with its own fleet distributed in markets, shops and restaurants in Delčevo , Pehcevo and Berovo. The company manages and two milk restaurants in Delcevo and Berovo, each with an area of 80 m2 in which place their food products, and 2 store with a total area of over 230 m2 in the village Razlovci which besides its own food products is selling other merchandise as well. 198

ДОО ,,ПИЈАНЕЧКИ КЛАС” -Делчево Подружница Пекара Миленков -Делчево Ул.,,Маршал Тито ,,бр 185 - Делчево е-mail : golubangelov@yahoo.com Приватна сопственост Сопственик Голупчо Ангелов Фирмата е формирана во 2015 год. Основна дејност - Производство на леб, слатки, колачи и торти во свежа состојба и бисквити (кекси). Вработени -15 работници од разни профили и квалификации од прехрамбена струка . Производството се одвива во сопствен објект со површина од над 300 м2 во адекватни услови според сите светски стандарди за прехрамбено производство.Секојдневно фирмата произведува над 2500 разни прехрамбени производи за еден ден, кои со сопствен возен парк ги дистрибуира во поголем број маркети, продавници и угостителски објекти во Делчево,Пехчево и Берово.

Ltd ,,Pijanecki Klas” -Delcevo Branch Bakery Milenkov -Delcevo St. ,, Marsal Tito” No. 185 - Delcevo e-mail: golubangelov@yahoo.com Private owner Golupcho Angelov The company was established in 2015. Main activity Manufacture of bread, pastries, cakes and tarts and fresh cookies (biscuits). 15 employees of various profiles and qualifications of the food trade. The production takes place in its own facility covering an area of over 300 m2 in adequate conditions according to international standards for food production. Everyday the company produces over 2500 different foods a day, which with its own fleet distributed in most markets, shops and catering facilities in Delchevo and Berovo. 199

Жито Маркети –Велес Ул.,,Благој Ѓорев ,,бр.166 –Велес www zito.com.mk info@zito.com mk Фирмата е формирана во 1989 год. Основна дејност : Трговија на мало во супер маркети Фирмата својата дејност ја обавува во 51 супер маркети и тоа Скопје, Велес, Кочани, Виница, Делчево, Неготино, Росоман, Демир Капија, Валандово, Тетово, Гостивар, Кичево, Куманово,Прилеп и Битола,со преку 750 вработени, со што се вбројува меѓу 50 најголеми компании и меѓу водечките ланци на маркети во земјата. Во 2010 год. Жито Маркети се прогласени за најдобар трговски објект во категорија Супер маркети во Македонија. Преку проектот ,,Клуб на верни купувачи” фирмата на своите купувачи и клиенти им нуди и овозможува бројни бенефиции.

Жито Маркет, Делчево Zito Market, Delchevo

Zito Market Veles Ul. “Blagoj Gorev” br.166 Veles www zito.com.mk info@zito.com mk The company was formed in 1989. Main activity: Retail sale in supermarkets The company performs its activity in 51 supermarkets and Skopje, Veles, Kocani, Vinica, Delcevo Negotino, Rosoman, Demir Kapija, Valandovo, Tetovo, Gostivar, Kicevo, Kumanovo, Prilep and Bitola, with over 750 employees, which among the 50 largest companies and one of the leading chains of supermarkets in the country. In 2010 god. Zhito Markets were named best commercial building category in supermarkets in Macedonia. Through the project ,, Club of loyal customers “ company to its customers and clients with numerous offers and benefits. 200

РУДИНЕ ММ ДОО Скопје, Ре Делчево rudine.delcevo@t.mk, rudine@t.mk Година на основање: 1989 Рудине ММ ДОО Скопје е компанија која е специјализирана за трговија и произвоство на прехрамбени производи, централата се наоѓа во Скопје, а производството е сместенолоцирано во источна Македонија - Делчево. Основна цел е да биде лидер на пазарот за производство и преработка на овошје и зеленчук, нивно пакување, складирање и продабжба на домашни и странски пазари. Во рамки на своето делување РУДИНЕ ММ поседува насади со површина од околу 400ha, од кои годишно произлегува по 1500 тони вишна, 1500 тони слива и откуп и преработка на 1500 тони пипер. Како компанија која зад себе бележи големи успеси, во иднина планира зголемување на капацитетот за преработка на овошје и зеленчук, како и зголемување на површините на насади и дополнување на програмот со нови сорти на капина, малина и аронија. Број на постојано вработени во РЕ Делчево се движи околу 50, а во текот на сезоната се ангажираат до 450 луѓе за берба и преработка.

Rudine MM LLC, Delchevo email: rudine.delcevo@t.mk, rudine@t.mk Year of Establishment: 1989 Rudine MM LLC is a company specializing in trade and production of food products, the plant is located in Skopje, and production is situated, located in eastern Macedonia - Delcevo. The main goal is to be the market leader in the production and processing of fruits and vegetables, storage and selling on domestic and foreign markets. As part of its operation Rudine MM owns plantations covering an area of about 400ha, of which stems annually 1,500 tons of cherry, plum and 1500 tons purchasing and processing 1500 tons of pepper. As a company which has seen major successes in the future plans to increase the capacity for fruits and vegetables and increase areas of plantation and supplement the program with new varieties of blackberry, raspberry and chokeberry. Number of employees in PE Delchevo is around 50, and during the season are hired 450 people for harvesting and processing. 201

ЕВН – МАКЕДОНИЈА Ул. ,, 11 октомври ,, бр.9 –Скопје w.w.w. evn.mk ; Е- mail : info @evn.mk Компанијата својата дејност ја започна во 2006 год. Основна дејност : Диструбуција и снабдување со електрична енергија во Р.Македонија. Најважна цел на компанијата ЕВН – Македонија е сигурно и квалитетно снабдување на корисниците со електрична енергија по конкурентни цени. Од влегувањето во Македонија ,ЕВН од 2006-20013 год.има инвестирано повеке од 200 милиони евра.Изградени и модернизирани се повеќе од 2000 км.мрежа ,1000 трафостаници,а инсталирани се и 700 000 броила. Во сопственост има и 11 мали хидроцентрали . За контакт со потрошувачите во Македонија работат 19 кориснички Енерго центри ,а постојат и дежурни екипи за отстранување на дефекти низ цела Македонија.

EVN -Macedonia St. October 11 No.9 Skopje w.w.w. evn.mk; E-mail: info @ evn.mk The company started its activity in 2006. Main activity: distributions and supply of electricity in Macedonia. The most important goal of the company EVN -Macedonia is reliable and quality supply of consumers with electricity at competitive prices. Since entering in Macedonia, EVN from 2006-2013 has invested more than 200 million euros. Built and upgraded more than 2000 km. network, 1000 substations and installed and 700,000 meters. In the property there are 11 small hydropower plants. Contact with consumers in Macedonia are working 19 User Centers, and there are teams on duty to remove defects throughout Macedonia. 202

КОМЕРЦИЈАЛНА БАНКА АД -Скопје Кеј ,,Маршал Тито ,,бр.10 –Скопје

Банката е формирана во 1955 год.како Комунална банка на град Скопје.Во 1966 се трансформира во Комерцијално-Инвестициона банка,а во 1990 год.банката станува прво акционерско друштво во земјата и се преименува во Комерцијална банка АД Скопје . Комерцијална банка има 11 филијали и 18 експозитури во РМ и е универзаллна банка со широк спектар на банкарски активности ,како прибирање на депозити,одобрување кредити на правни и физики лица ,услуги во домашниот и меѓународен промет,купопродажба на девизи и др. Во 1995 год.банката ја издава првата Euro Card-Master card , во1996 го постави и првиот Банкомат, во 1998 го формира брокерското друштво КБ-Брокер,а во 2005 год и КБ-Прво пензиско друштво. Во 2006 год.Банката е прогласена за најдобра банка во Македонија од Finance Central Europe i Global Finance.

COMMERCIAL BANK Skopje Комерцијална Банка - Експозитура Делчево Commercial Bank, branch Office Delcevo

Key Marshall Tito No.10 Skopje

The Bank was established in 1955 as Communal Bank city Skopje. In 1966 transformed into commercial and investment bank, and in 1990 is first joint stock company in the country and renamed Komercijalna Banka. Commercial Bank has 11 branches and 18 branches in the Republic and is universal bank with a wide range of activities such as taking deposits, lending to legal entities and physics services in domestic and international trade, currency trading and more. In 1995 the bank issues the Euro Card-Master card, in 1996 set the first ATM in 1998 established the brokerage company KB-Broker, and in 2005 and KB-First Pension Company. In 2006 the bank was declared the best bank in Macedonia Finance Central Europe i Global Finance. 203

ПЗУ ,,КЕТРИН “ - Делчево

Ул.,,Маршал Тито,,бр.106 -Делчево E-mail : apteka .ketrin@gmail.com

Приватна сопственост : Сопственик Жаклина Петровска Фирмата е формирана во 1994 год. Основна дејност : Продажба на лекови и помошни лековити препарати и козметика,а како споредна дејност ,изработува и магистрални препарати. Вработени : 2 дипломирани фармацевти. Аптеката работи во сопствени простории со површина над 100 м 2. Аптеката има склучено договор со Фондот за здравство на РМ.

PZU “Ketrin” - Delcevo St. Marshal Tito ,, ,, No.106 -Delcevo e-mail: apteka .ketrin @ gmail.com Private: Owner Zaklina Petrovska The company was established in 1994. Main business: Sales of medicines and medical products and cosmetics, and as a secondary activity, produces and national preparations. Employees: 2 pharmacists.Pharmacy operates in its own premises with an area exceeding 100 m2.The pharmacy has contract with the Fund of Health.

ДООЕЛ ,,ЗВОН ТРЕЈД” -Делчево Ул. ,,Македонска” бр.19 - Делчево e-mail : zvontrejd @ gmail.com

Приватна сопственост Сопственик Звонко Ѓоргиев Фирмата е формирана во 2006 год. Основна дејност Угостителство. Вработени 10 работници од разни профили и квалификации. Угостителскиот објект во кој фирмата ја обавува својата дејност е со површина од 500 м2,со капацитет за 100 луѓе. Фирмата преку сопствена современо опремена кујна според сите угостителски стандарди, секојдневно опслужува и дистрибуира готова храна во повеке фирми од општината Делчево.

Ltd ,,Zvon Trejd” -Delcevo St. Macedonian No.19 - Delcevo E-mail: zvontrejd @ gmail.com

Private owner Zvonko Georgiev The company was established in 2006. The main activity Catering. Employees: 10 of various profiles and qualifications.Catering facility in which the company performs its activity is an area of 500 m2, with capacity for 100 people. The company through its own modern equipped kitchen by all standards in hospitality, daily serves and distributes takeout in several companies of the municipality of Delchevo. 204

ДТ ,,КИТ – ГО” ДООЕЛ –Штип Ул,,Гоце Делчев,, бр 52 – Штип www .kitgoteks.com e-mail : kitgodooel @ yahoo.com

Фирмата е формирана во 1993 год. Основна дејност Трговија на мало во неспецијализирани продавници,претежно со храна,пијалоци и тутун. ,,Кит Го ,, располага и својата дејн ост ја остварува во 11 града во Македонија во 24 малопродажни објекти,додека Тера дисконти во 5 града поседува 25 дисконти. Во фирмата се запослени над 500 работници ,од разни профили и квалификации.

DT “Kit-go” Ltd Stip Sreet Goce Delchev No. 52 - Stip www .kitgoteks.com; E e-mail: kitgodooel @ yahoo.com The company was established in 1993. Main activity Retail in non-specialized stores, predominantly with food, drinks and tobacco. “Kit Go” also has its activities conducted in 11 cities in Macedonia in 24 retail outlets, while Terra discounts in 5 cities owns 25 discounts. In the company are working more than 500 workers of various profiles and qualifications.

ДООЕЛ ,,ГОЛДЕН ТЕКС” -Кочани Приватна сопственост : Сопственик Благој Ситновски Фирмата е формирана 1996 год. Основна дејност : Производство на текстилни производи Вработени : 170 работници од разни профили и квалификации. Годишно производство над 250 000 конфекциски единици по ,,Лон систем,,за познати странски купувачи и бизнис партнери ,,DRESS GARD,, ,,MERCEDES ,, ,,KULTURE,, ,,SELECTED ,, ,,GRAIT,, од Германија и Холандија и др.Фирмата има и сопствено производство и произведува текстилни производи за широка потрошувачка во земјата и странство. Производството се одвива во современи услови по светски стандарди за текстилно производство со современ машински парк, во сопствен објект со површина од над 1600 м2 .

Ltd GOLDEN TEX - Kocani

Private: Owner Blagoj Sitnovski The company was founded 1996. Main activity: Manufacture of textiles Employees: 170 workers of various profiles and qualifications Annual production: Over 250,000 garment units ,, ,, Lon system for known foreign buyers and business partners ,, DRESS GARD ,, ,, MERCEDES ,, ,, KULTURE ,, ,, SELECTED ,, ,, GRAIT ,, Germany and the Netherlands and has its own manufacturing and textile manufactures consumer products at home and abroad. Production takes place in modern conditions by world standards for textile production with modern machine park, in its own facility covering an area of over 1600 m2. 205

СОДРЖИНА белешка за авторот Предговор Монографија Делчево дел 1 (македонски) користена литература дел 1 слики МОНОГРАФИЈА Делчево дел 1 (англиски) МОНОГРАФИЈА Делчево дел 2 (македонски) дел 2 слики МОНОГРАФИЈА Делчево дел 2 (англиски) Комерцијален дел

.............................................................. 5 .............................................................. 6 .............................................................. 9 ............................................................ 57 ............................................................ 58 ............................................................ 77 ........................................................... 118 ........................................................... 149 ........................................................... 159 ........................................................... 183