PRINKIPO SCHOOL

Την περίοδο του Τανζιμάτ (1839- 1876) γίνονται μεταρρυθμίσεις που στοχεύουν στον εκσυγχρονισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κατά συνέπεια στον εξευρωπαϊσμό και εκδυτικισμό της Ανατολής. Πανεπιστήμια, στρατώνες, τράπεζες, μέγαρα, μουσεία και σχολεία κατασκευάζονται από το κράτος συνδυάζοντας οθωμανικά

μορφολογικά στοιχεία και ευρωπαϊκές

τεχνικές. Η εισαγωγή νέο-διοικητικών προτύπων επιτρέπει σε χριστιανούς και εβραίους την ανέγερση νέων θρησκευτικών τόπων λατρείας ,σχολεία και ευαγή ιδρύματα χωρίς περιορισμούς. Οι ελληνικές κοινότητες οργανώνονται ολοκληρωτικά και αναπτύσσονται χωρικά με κτίρια δημοσίου

και ηµιδηµοσίου χαρακτήρα, όπως σχολεία, φιλανθρωπικά καταστήματα, πολιτιστικές και εκπαιδευτικές λέσχες, αθλητικούς συλλόγους και ναούς με νέο τύπο - σταυροειδή µετά τρούλου.

Η πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αρχίζει να μοιάζει στις

ανταγωνιστικές πόλεις του Λεβάντε, της ανατολικής μεσογείου. Η θαλάσσια μετακίνηση και το εμπόριο θα αναπτύξουν νέες χωρικές σχέσεις. Οι πόλεις με τα λιμάνια τους θα δημιουργήσουν παράθυρα προς της Δύση, ένα κοινό και ανοιχτό για όλους γεωγραφικό χώρο, απελευθερωμένο από τις παραδόσεις. Η Σμύρνη, η Αλεξάνδρεια, η Βηρυτός δείχνουν το μοντέρνο δρόμο σε Κωνσταντινούπολη και Θεσσαλονίκη, υποστηρίζοντας μια αστική καθημερινότητα απαλλαγμένη από θρησκευτικά, εθνικά και κομματικά ιδανικά. Προσβλέπουν σε μια πολυπολιτισμική ανάπτυξη, σε συνεχή αναδημιουργία της ταυτότητας και αποτελούσαν κέντρα πλούτου, ελευθερίας και διασκέδασης. Η ελευθερία ήταν πλέον δεδομένη, δικαιώματα και προνόμια μπορούσαν να κατοχυρωθούν . Αποτέλεσμά ήταν η συνύπαρξη πολλαπλών ταυτοτήτων και κυρίως η επίτευξη διαλόγου μεταξύ Δύσης- Ανατολής, ευρωπαϊκώνανατολικών θρησκευμάτων και εθνοτήτων.

ΗΚωνσταντινούπολη το 19ο αιώνα ήταν μια από τις μεγαλύτερες πόλεις στην Ευρώπη με τον πληθυσμό περίπου ενός εκατομμύριου να αναγράφεται σε 400.000 μουσουλμάνους (Πέρσες, Κούρδοι, Άραβες, Αρβανίτες, Κιρκάσιοι κ.α.), 152.000 Ελληνορθόδοξους, 150.000 Αρμένιους 45.000 Εβραίους, και λοιποί Βούλγαροι, Λατίνοι, Ρώσοι, Γάλλοι, Γερμανοί, Άγγλοι, Ιταλοί κ.α. Η Πόλη ήταν κυριολεκτικά πολυεθνοτική, πολυπολιτισμική και δομημένη σε συνοικίες, π.χ. οι Μακεδόνες στα Ταταύλα, οι Θράκες βαφείς στο Βαφειοχώριον , οι Κεφαλλονίτες στον Γαλατά, οι στην στο στην περίοδο (1890 -1914), που

χαρακτηρίζεται από τους ιστορικούς ως η

ακμή της ρωμιοσύνης, στους κατοίκους της

πόλης ο ένας στους τέσσερις ήταν Ρωμιός.

Ο αριθμός των ξένων επαγγελματιών,

Φραγκολεβαντίνων ( Γάλλων και Ιταλών)

οι ευρωπαίοι αρχιτέκτονες με σκοπό την

κατασκευή των πρεσβειών των χωρών τους, πολλοί από τους οποίους θα παραμείνουν στην Πόλη και, στη συνέχεια θα αποκτήσουν οθωμανική υπηκοότητα. Λεβαντίνοι, Έλληνες και Αρμένιοι, είχαν κατά κανόνα επαφές με την Ευρώπη και γνώριζαν καλά ξένες γλώσσες, δημιουργώντας πρόσφορο

όπως και των Αρμένιων και Ελλήνων, αυξάνεται συνεχώς ακολουθώντας τη μεγέθυνση της επιρροής των δυτικών. Οι μεταρρυθμίσεις στους των νέων τεχνοτροπιών κατασκευαστικών μεθόδων της Δύσης, ήταν άγνωστες στην οθωμανική Έτσι, άρχισαν να εμφανίζονται

και εν µέρει ξύλο, τα λεγόμενα «κιαργκίρια» την εμφάνιση τους, αυξάνοντας κτίρια με κύριο παράδειγμα τα παλάτια της Χατιτζέ Σουλτάνας .Από το 1890 αλλάζει η κλίμακα καθ’ ύψος και εισάγονται τα πολυώροφα κτίρια με δυο βασικούς τύπους, τα εμπορικά χάνια αποτελούμενα από καταστήματα και στοές, γραφεία, εργαστήρια και τα κτήρια διαμερισμάτων. Τα πολυώροφα κτίρια θα χρησιμοποιήσουν τεχνολογίες μεταλλικών κατασκευών ενώ μόλις από το 1902 έργα που χρησιμοποιούν το μπετόν αρμέ, διεκπεραιώνονται σε μεγάλο βαθμό από Έλληνες αρχιτέκτονες.

Το κυρίαρχο αρχιτεκτονικό μοντέλο τον 19ο αιώνα ήταν ο εκλεκτικισμός με

πρωτοπόρα τα παλάτια οριενταλισμού

στις όχθες του Βοσπόρου «γιαλιά» .

Ο Εκλεκτισμός και οι μοντερνίστικες

τάσεις εκφράζονται από μια διακοσμητική

αντιμετώπιση της αρχιτεκτονικής

μορφολογίας, αποδεσμευμένη από

τις αυστηρές αρχές οργάνωσης που

χαρακτήριζαν τους ιστορικούς ρυθμούς.

Κινείται σε ένα πνεύμα αναδιαμόρφωσης

με σύνθεση μορφών και εύποροι και η κοσμοπολίτικη ελίτ την περίοδο 1900 και έπειτα αναθέτουν έργα προβολής της κοινωνικής θέσης τους και επεκτείνονται παραλιακά στα ανατολικά , βόρεια καθώς και στα Πριγκηπόνησα χτίζοντας εξοχικές κατοικίες πολυτελείας με αυλές βρετανικών προτύπων και με ποικιλία σε αρχιτεκτονική, αναβίωση ροκοκό και μπαρόκ, νεοκλασικισμού και αρτ νουβό. Σήμερα δεν είναι εμφανής μια συνολική εικόνα, σώζονται μόνο νησίδες ή μεμονωμένα παραδείγματα που αφηγούνται την κοινωνική αυτοπεποίθηση των ηγετικών αυτών ομάδων. Τέτοιες είναι και οι νησίδες των Πριγκηπονήσων που δύναται να διατηρούν όχι μόνο κτήρια αλλά και την μορφή, το τοπίο του δημόσιου και φυσικού χώρου.

Hσύγχρονη

αρχιτεκτονική της εποχής έπαιξε καθοριστικό ρόλο διαμόρφωση

του αστικού περιβάλλοντος της Πόλης

της κοινωνικής δομής και κατά συνέπεια

του επαγγέλματος της κατασκευής.

Πριν την Άλωση υπήρχαν διάφορες

επαγγελματικές ομάδες που εργαζόταν

στον κατασκευαστικό τομέα αλλά η συγκρότηση ξεχωριστού κλάδου ανάγεται στην εποχή της ακμής της Αυτοκρατορίας. Μιας πολυεθνοτικής αυτοκρατορίας όπου

συναντάμε κάθε είδους κτίσματα, μορφών, τεχνικών και τυπολογικών στοιχείων με την ελληνορθόδοξη αρχιτεκτονική να δανείζεται στοιχεία από την οθωμανική και αντίστροφα . Από τα πρώιμα στάδια της οργάνωσης του οθωμανικού κράτους συναντάμε αυτοκρατορικούς αρχιτέκτονες μη μουσουλμάνους. Με την εξασθένηση του Αυτοκρατορικού Γραφείου Αρχιτεκτόνων

εμφανίζονται οι έννοιες κάλφας και αρχιμάστορας που δραστηριοποιούνται αυτόνομα από το ίδρυμα του Σουλτάνου σε συντεχνίες μαστόρων. Το επάγγελμα δεν προαπαιτούσε ακαδημαϊκή εκπαίδευση

αλλά διαμορφωνόταν μέσα από μια σχέση

μάστορα «κάλφα» και μαθητευόμενου

«τσιράκι». Η έννοια αυτή ήταν γενική και είχε

να κάνει περισσότερο με τίτλο καθημερινής

απασχόλησης με την κατασκευή. Οι

καλφάδες ήταν τα τελευταία δείγματα μιας

κλειστής μεσαιωνικής οργάνωσης της

εργασίας, των συντεχνιών ή ρουσφετιών

ή σιναφιών. Όταν στο β’ μισό του 19ου

αι. οι λιθόκτιστες κατασκευές άρχισαν να

αντικαθιστούν σταδιακά τις ξυλόπηκτες, μια ολόκληρη περιοχή βορειοδυτικά της

σημερινής πλατείας Ταξίμ, τα «Μακεδονίτικα ή Ντουβαρτζίδικα» αποτέλεσαν την βάση εξειδικευμένων μαστόρων με βασική απασχόληση το επαγγέλματα της οικοδομής. Την ίδια περίοδο των μεταρρυθμίσεων

ιδρύεται η Σχολή Καλών Τεχνών µε ανεξάρτητο τμήμα Αρχιτεκτονικής (1882

Mimar Sinan) στα πρότυπα της γαλλικής Beaux Arts και ξένους καθηγητές. Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα το πνεύμα της εποχής οδηγεί στην εκπαιδευτική κατάρτιση του επαγγέλματος και την καθιέρωση των σπουδαγμένων αρχιτεκτόνων. Ως ιδιώτες-επαγγελματίες εξυπηρετούν τα ανερχόμενα αστικά στρώματα χειριζόμενοι το δυτικοευρωπαϊκό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο και απομακρυνόμενοι ταυτόχρονα από το συντεχνιακό σύστημα οικοδόμησης έργων, το οποίο θα επιβιώσει μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Την περίοδο 1850 με 1930 η οικοδομική μετασχηματίζεται και αποτυπώνεται εξελικτικά στα οικοδομικά εγχειρίδια. Τα εγχειρίδια

θα συμπεριλάβουν αναλυτικά όλες τις

νέες μεθόδους κατασκευής και τα νέα υλικά τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Το γεγονός αυτό μας

περιγράφει αναλυτικά όλη την μοντέρνα οικοδομική η οποία θα καταλάβει το χώρο της Κωνσταντινούπολης. Παράλληλα με τις νέες τεχνολογίες η αναζήτηση νέου ύφους από τους αρχιτέκτονες αποτελεί κύριο στόχο για το «πνεύμα της εποχής», ερχόμενοι έτσι και σε αντιπαράθεση με τις παλαιότερες προσεγγίσεις του κλειστού τους επαγγέλματος. Η όψη της Κωνσταντινούπολης γεμίζει από δείγματα απελευθερωμένης αισθητικής αντίληψης και αισθητικού πλουραλισμού που φανερώνουν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της. Στην εικόνα αυτήν διαφαίνεται ο καθοριστικός ρόλος των Ρωμιών αρχιτεκτόνων, Αρμένιων και Λεβαντίνων με τον μεγάλο αριθμό φοιτητών αρχιτεκτονικής

στη Σχολή Βιομηχάνων Τεχνών και την

συνεχή επαγγελματική δραστηριότητα.

Οι αρχιτέκτονες αναλάμβαναν έργα

και εκτός των κοινοτήτων τους σε μια

αναζήτηση μορφών, στυλ και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων και σε αποτελεσματική συνδιαλλαγή του σχεδιασμού με ιδιώτες. Διαμορφώνεται έτσι το αστικό τοπίο που αντανακλούσε την θρησκευτική συνύπαρξη

και την ραγδαία παραγωγή αρχιτεκτονικού

έργου κάθε κοινότητας και ιδιαίτερα

των Ρωμιών. Την περίοδο (1880-1945)

απαριθμούνται 700 . Με την Μικρασιατική καταστροφή 1922, παγώνει αυτή η εικόνα

και εξαλείφεται ολοκληρωτικά την δεκαετία του 70. Η έννοια του έθνους και οι τακτική εξουδετέρωσης κάθε μειονότητας θα εξαλείψει την ιδεατή πόλη του Λεβάντε δημιουργώντας τραυματικές μνήμες. Το τοπίο της πόλης θα αλλάξει ξανά ιδιαίτερα τον 21ο αιώνα με αυστηρή ταξική χωρική οργάνωση και ραγδαία ανοικοδόμηση αντιπαροχής. Στο νέο κράτος της Τουρκίας τον ρόλο της αρχιτεκτονικής, της μορφής και κοινωνικής δομής της πόλης αναλαμβάνουν οι πολιτικοί, τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα και όχι οι πολίτες. Η νέα μητρόπολη καλλιεργεί ταξικές κοινότητες και όχι ταυτότητες οδηγώντας στην δυστοπιική « οικουμενόπολη ».

Ησύνθεση

ιστορικών χωρικών συνόλων στους αιώνες όπως στα συγκροτήματα αρχαίων ελληνικών ιερών ή στο σύστημα κοινοβίου βυζαντινών μοναστηριών, αρθρώνεται από σύνολα κτιρίων. Μια τόσο αυστηρή συγκεντρωτική οργάνωση χρήσεων περιγράφει εύκολα την εικόνα κάθε εποχής. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας τα μοναστηριακά σύνολα μπορούν να θεωρηθούν ως ένας από τους πολιτιστικούς πυρήνες που διαφυλάξαν την ελληνική και κάθε είδους πολιτιστικής και

πολιτισμικής κληρονομίας. Το γεγονός αυτό ευνοήθηκε από την τουρκική νομοθεσία, που επέτρεπε την ανεξαρτησία των θρησκευτικών ιδρυμάτων και παράλληλα την

προστασία τους. Οι διάσπαρτες ελληνικές κοινότητες

αναπτύχθηκαν γύρω από έναν πυρήνα, το ναό. Το γεγονός αυτό παραπέμπει στις συγκεντρωτικές χρήσεις του μοναστηριού

και στο αίσθημα ασφάλειας όπως και στην καλλιέργεια μιας ενιαίας ταυτότητας. Τα χωρικά σύνολα των κοινοτήτων αναπαράγουν ένα κλειστό σχήμα, ένα οικοδομικό τετράγωνο με περιμετρική περιτείχιση ή δόμηση διάφορων χρήσεων γύρω από το ναό και εσωτερική αυλή με ορισμένα περάσματα. Με τις ευνοϊκές μεταρρυθμίσεις και την στήριξη λόγιων και εμπόρων ομογενών, μια δεύτερη κύρια χρήση θα εμφανιστεί στην αυλή , το σχολικό κτίριο, δηλώντας την επιβίωση και την αναγέννηση της ελληνικής παιδείας, της γλώσσας και του έθνους. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως ο κλειστός αυτός χαρακτήρας διαφοροποιείται από τόπο σε τόπο, πιθανότατα βάσει της αίσθησης του ανήκειν και των κοινωνικών διαπολιτισμικών σχέσεων. Για παράδειγμα τα

περισσότερα βακούφια και ιδρύματα στο κέντρο της πόλης περιβάλλονται είτε από ψηλούς τοίχους είτε από αλλά κτίσματα δημιουργώντας ένα έντονο όριο. Από την άλλη το όριο δεν φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα τις κοινότητες των Πριγκηπονήσων, όπου ακόμα και οι εκκλησίες έχουν άμεση πρόσβαση από τον δημόσιο χώρο. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ένα ιδιαίτερο αίσθημα ελευθέριας και μια μοναδική ποιότητα ζωής για τους νησιώτες. Στην κατακερματισμένη σύγχρονη Κωνσταντινούπολη τα χωρικά τεκμήρια μιας κοινότητας στο σύνολό τους (χώροι, κτίσματα, αντικείμενα, έπιπλα) μας δίνουν πρόσθετες πληροφορίες για τις λειτουργίες της και τον πολιτισμό της. Μέσα από την ανάγνωση των στοιχείων του χώρου, τα κτίρια αυτά συγκεντρωμένα ή διάσπαρτα μέσα στον αστικό ιστό της Κωνσταντινούπολης λειτουργούν ως σύνολο. Η αλληλένδετη λειτουργία τους είναι αυτή που θα πλάσει την τοπική ταυτότητα και τους θεσμούς της ρωμαίικης κοινότητας. Η ισχυρή αυτή σύσταση της κοινότητας δεν

οφείλεται μόνο στα μνημειακά κτήρια, τα θρησκευτικά ή κοινοτικά αλλά και στις κατοικίες

και τα καταστήματα, όπου διαμόρφωναν μια ζωντανή καθημερινότητα. Την οργάνωση και τη διαχείριση όλων των κοινοτικών θεμάτων αναλάμβαναν αυτόνομα οι εφοροεπιτροπές, κληρικοί και σύλλογοι, πάντα υπό την καθοδήγηση του Πατριαρχείου, διαμορφώνοντας σιγά σιγά μια ισχυρή ταυτότητα και μοναδική τοπιογραφία στην πόλη. Η αποχαρτογράφηση της συλλογικής μνήμης δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί από θεματικά μεμονωμένα κτήρια, αλλά από τις χωρικές σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ τους, σχέσεις εκκλησιών, σχολείων, κοινοτικών κτηρίων, κατοικιών, νεκροταφείων, και τον τρόπο που οριοθετούν γειτονιές ή διαχέονται και συνδιαλέγονται με την υπόλοιπη πόλη. λειτουργείες

αλληγορικές ερμηνείες, προσπαθεί να

επικοινωνήσει λειτουργώντας με τον ίδιο

τρόπο και στον ίδιο χώρο για το παρόν ενώ

ομιλεί σε παρελθοντικό χρόνο.

Ο προβληματισμός αξιοποίησης της

προγραμματισμού. συνηθέστερη λειτουργία που επιλέγεται

ακίνητης περιουσίας αντιπαραθέτει δυο κοινότητας και της ευρύτερης πολιτείας. Η ενοικίαση εφαρμόζεται σε αυτόνομα κτίρια (κτίρια που δεν βρίσκονται σε διοίκησης και έλλειψη συνολικού λειτουργικού

κτιρίου σε ξενώνα. Διαφορετική προσέγγιση

κοινοτικής διαχείρισης αποτελεί η σχολή

Γαλατά η οποία μετατράπηκε παρέχει χώρους περιοδική ενοικίαση. Παρόμοια πορεία να υιοθετούν και άλλες σχολές το Εθνικό Ιωακείμειο Παρθεναγωγείο, η αστική σχολή Ταταύλων και Μπεσίκτας παρέχοντας χώρους φιλοξενίας

εργαστήριων και εκθέσεων. Οι σχολές αυτές αποτελούν τα πρώτα εγχειρήματα επανάχρησής των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε χώρους ελεύθερης έκφρασης και εξωστρέφειας. Ακολουθώντας πάντα ήπιες μεθόδους αποκατάστασης αναδεικνύεται με αφηγηματικό τρόπο η μνήμη του υπάρχοντος χώρου και ταυτόχρονα πληρώνεται το κενό του με δράσεις που δείχνουν να συντάσσουν

Ηνήσος Πρίγκηπος φαίνεται ότι υπήρξε μέρος εξόρυξης πετρωμάτων και μετάλλων κατά τους αρχαίους χρόνους λόγω του πλούσιου εδάφους. Η ελληνική προσωνυμία Πρίγκηπος ανακαλεί την πρώτη καταγεγραμμένη κατοίκηση από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ιουστίνο Β 565-578, όπου κατασκευάζει ανάκτορο στο περίγυρο του σημερινού ναού Αγίου Δημητρίου. Αργότερα το 802 η αυτοκράτειρα Ειρήνη θα εξοριστεί σε γυναικεία μονή του νησιού και θα ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια η εγγονή της Ειρήνη 842 ,η αυτοκράτειρα Ζωή 1041 και τέλος η Άννα η Δαλασσινή, μητέρα των Κομνηνών. Κατά την παράδοση τα ειδυλλιακά αυτά νησιά αποτελούσαν εκτός από μέρος εξορίας, τον τόπο ξεκούρασης και συλλογισμού πριγκήπων και βυζαντινών αξιωματούχων. Από τη βυζαντινή μοναστηριακή αρχιτεκτονική και το σύστημα κοινοβίου μπορούμε να υποθέσουμε

την συγκεντρωτική οργάνωση χρήσεων με κέντρο το ναό και τον αύλειο χώρο. Με το τέλος του Βυζαντίου αναφέρεται ότι στο νησί υπήρχε φρούριο που αντιστάθηκε σε πολιορκία Τούρκων κατακτητών και παραδόθηκε σύντομα. Οι κάτοικοι διώχθηκαν, θανατώθηκαν ή σκλαβώθηκαν και το νησί παρέμεινε ακατοίκητο για ένα χρόνο. Ο Πορθητής θα διορίσει υπεύθυνο της επικαρπίας των Πριγκηπονήσων τον Καπουδάν Πασά και θα επιτρέψει την μετοίκηση Ελλήνων από τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Τα μοναστήρια θα συνεχίσουν να λειτουργούν κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία , θα ανακαινισθούν και θα ακμάσουν την νεότερη περίοδο . Οι νήσοι ήταν γνωστοί στους Οθωμανούς και ως Papaz adalari, δηλαδή Παπαδονήσια λόγω των πολλών μοναστηριών που ξεπροβάλανε στο τοπίο. Στην Πρίγκηπο, γραπτές μαρτυρίες και χάρτες περιγράφουν δυο μονές στους δυο λόφους της, του Αγ.Γεωργίου του Κουδουνά (10ος αιώνας),

του Σωτήρος Χριστού (11ος αιώνας ) και μια στη ανατολική ακτή, την μονή Αγίου Νικολάου (τέλη 17ου). Τα μοναστικά κοινόβια κατείχαν πολύ μεγάλες δασικές εκτάσεις και καλλιέργειες, διαμορφώνοντας σημαντικά τοπόσημα για τους Ρωμιούς της πόλης.

Σύμφωνα με διάφορες αναφορές ξένων ταξιδιωτών οι νέοι κάτοικοι είχαν το προνόμιο να ζουν ελεύθεροι στο νησί, ενώ ένας παλιός σουλτανικός ορισμός απαγόρευε την εγκατάσταση Τούρκων στα

νησιά μέχρι και το 1821. Η γενικότερη διοικητική οργάνωση των Οθωμανών επέτρεπε όχι μόνο στα μοναστηριακά χωρικά σύνολα αλλά και στις οργανωμένες κοινότητες να αυτοδιοικούνται από τους τοπικούς άρχοντες, δημογέροντες και τσορμπατζήδες, διατηρώντας τα ήθη και έθιμα τους. Το γεγονός αυτό της ελευθερίας οφείλεται στην ύπαρξη πολλών μοναστηριών και θα οδηγήσει στην ανάπτυξη οικισμών σε Πρίγκηπο, Χάλκη και Αντιγόνη. Η εξέλιξη τόπων μοναχισμού σε οικισμό εντοπίζεται και σε άλλες περιοχές με αρκετά όμοιο παράδειγμα το νησί των Ιωαννίνων. Ο νέος οικισμός της Πριγκήπου απλωνότανε βορειοανατολικά της ακτής στο έφορο έδαφος των Καρυών και απασχολείται με αλιεία και καλλιέργειες κυρίως αμπελιών, ενώ πιθανότατα να υπήρχαν και άλλες διάσπαρτες αγροτικές μονάδες . Το 1548 αρχίζει η εξάπλωση στο νησί και απαριθμούνται 191 κάτοικοι σε τρεις διαφορετικούς οικισμούς. Στα τέλη του

16ου αιώνα ο παλιός οικισμός των Καρυών

εγκαταλείπεται ολοσχερώς λόγω δυνατού

σεισμού που ακολουθήσε καταστροφική

πυρκαγιά. Ο οικισμός της Χώρας που είχε

ήδη δημιουργηθεί θα επεκταθεί γύρω από

το παλαιότερο ναό Αγίου Δημητρίου (1547)

,το Κάτω Πηγάδι και τους πύργους του Αποκαύκου, παραδοσιακή γειτονιές αναπτύσσονται γρήγορα ρυμοτομία δημιουργώντας ένα χαοτικό, οργανικό αλλά γραφικό ιστό από

μικρά ξύλινα σπίτια, χάνια, καφενεία και βαμμένα συνήθως με κίτρινο ή χρώμα, με σαχνισιά, παράθυρα καθώς και τον

ξυλόστεγο ναό του Aγίου Δημητρίου. Είκοσι χρόνια αργότερα μια δεύτερη πυρκαγιά

θα αφανίσει ολοκληρωτικά το παλαιό κέντρο και θα οδηγήσει στην μετατόπιση του στην κοντινή ενορία της Παναγίας. Το γεγονός αυτό έδωσε την ευκαιρία να εφαρμοστεί ρυμοτομικό σχέδιο με ευθύγραμμες παράλληλες και κάθετες χαράξεις δρόμων και να ακολουθήσει η ραγδαία ανοικοδόμηση όλου του νησιού με νέα αρχιτεκτονικά στυλ ιδιαίτερα στα βορειοδυτικά

52

Περιπατητές στη μονή του Χριστού, 1894.

53

Σφραγίδες από συλλόγους και συνδέσμους της Πριγκήπου, σύνδ. εργατών, σύνδ.

κηπουρών Άγιος Τρύφωνας, αγαθοεργός αδελφότης Κυψέλη, γυμναστικός σύλλογος ευελπίδων, ποδοσφαιρικός σύλλογος τα Ολύμπια, αναγνωστήριο η Διάπλασις, φιλόπτωχος αδελφότης κυριών ο μορφωτικός

για τους νησιώτες στέρνες. Πάνω στις

βάσεις εδράζει ο ξύλινος σκελετός

που καλύπτεται εξωτερικά με εμφανείς

σανίδες και εσωτερικά μπαγδατί. Οι

τοίχοι αφήνονται κούφιοι χωρίς τσατμά, πιθανότατα λόγω ήπιου κλίματος. Το κτίριο της κοινοτικής σχολής είναι ένα από τα ελάχιστα πλινθόκτιστα, κυρίως για λόγους

πυροπροστασίας. βασικό απασχολούσε αρκετά τους σεισμογενής περιοχή

δυτική επιρροή με τον έντονο διάκοσμό της. Τα περισσότερα κτίρια της Πριγκήπου αποτελούν αυθεντικά παραδείγματα της αναδημιουργίας, σύνθεσης και εμπλουτισμού της παραδοσιακής τοπικής αρχιτεκτονικής τη μοντέρνα ευρωπαϊκή. εκλεκτιστική μπαρόκ ο διάκοσμος ενώ παράλληλα θα χρησιμοποιηθούν περισσότερα δυτικά στοιχεία, όπως κορνίζες σε ανοίγματα, απότομες στέγες, χρήση αετωμάτων, ενσωματωμένοι πύργοι -παρατηρητήρια, μεγάλες ορθογώνιες βεράντες και μπαλκόνια. Τα σπίτια αυτά ήταν σχεδιασμένα να περιβάλλονται από μεγάλους κήπους και να ενσωματώνονται άριστα στο τοπίο. Στο σημείο αυτό μπορούμε να σημειώσουμε ότι παρόμοια

παραθεριστικά αρχοντόσπιτα με κήπους εμφανίζονται σε αποικίες Βρετάνιας και Γαλλίας καθώς και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα οικοδομικά εγχειρίδια με τα νέα υλικά και τις τεχνικές καθώς και αρχιτεκτονικά σχέδια μοντέρνων παραθεριστικών- εξοχικών, κυκλοφορούσαν παγκοσμίως τυπωμένα και γρήγορα αφομοιώθηκαν από τους αρχιτέκτονες του οθωμανικού κράτους. Η υιοθέτηση αυτών των προτύπων ευνοήθηκε από το καταπράσινο και επαρκή σε πρώτες ύλες τόπο, καθώς υποστήριζε ελαφρότεραξύλινα κτίρια, εξωστρέφεια και άμεση σχέση με την ύπαιθρο.

Οαστικός κύριες αρτηρίες που από παλιά τις συνοικίες, το Νιζάμι και Μαντέμι. Χαρακτηριστικά στην του συνόλου τα μοναστηριακά συγκρότημα, τα κιόσκια οι ξύλινες εξέδρες που εισχωρούσαν στο νερό. χρήσεις υπηρεσίες. Η ραγδαία ανοικοδόμηση θα οδηγήσει στην ορθοκανονική ρυμοτομία του νησιώτικου κατεδαφίζοντας περιοριστεί αρκετά τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα, ενώ έχει εμπλουτίσει το αρχιτεκτονικό υλικό με δείγματα Αρτ ντεκο και μοντέρνου κινήματος. Σήμερα δεν έχουν διασωθεί τα παλαιότερα κτίσματα ή τα ερείπια τους (πριν από 1800), αφενός από τις αλλεπάλληλες πυρκαγιές και αφετέρου από το φαινόμενο της αντιπαροχής, ενώ πολλά τμήματα του οικιστικού ιστού είναι καταδικασμένα να καταστραφούν λόγω της έξαρσης της αστυφιλίας.

τις τελευταίες λαμπρές μέρες καθώς η

μικρασιατική καταστροφή θα αντιστρέψει οριστικά την εικόνα. Πρωταρχικής σημασίας για την νέα πολιτική ήταν η διαδικασία μετονομασίας όλων των ελληνικών ονομασιών - τοπωνυμιών του νησιού, ώστε να ξεχασθεί

καθετί ιστορικά ελληνικό. Η Πρίγκηπος

παρά ή θα από ιδιώτες. Οι νέοι κάτοικοι του νησιού ,νεοφερμένοι με άλλα ήθη και έθιμα με τον ενώ τον Recep Koç ήταν σε κάθε αυθαιρεσία. Οι πρώτες ενέργειες προστασίας των Πριγκηπονήσων εφαρμόστηκαν το 1970 καταγράφοντας 1500 αρχιτεκτονικά έργα. Το 1984 τα Πριγκηπόνησα κηρύσσονται προστατευόμενοι ιστορικοί τόποι ενώ αργότερα θα απαγορευτεί το αυτοκίνητο και θα τεθούν μετρά φυσικής προστασίας, απαγορεύσεις τουριστικής εκμετάλλευσης κατοικιών και εξισορρόπηση του δομημένου και αδόμητου χώρου. Ο τελευταίος δυνατός σεισμός του 1999 θα δημιουργήσει σοβαρές ζημιές σε όλη την περιοχή αναστέλλοντας την λειτουργία εκκλησίας και σχολείου.

5.010 Ρωμιοί 2.990 Μουσουλμάνοι 1.503 Αρμένιοι, Γρηγοριανοί και Καθολικοί

Συνοικία Αγίου Δημητρίου

88 Σχεδιάγραμμα, αναπαράσταση περιοχής σήμερα. Παλαιές και νέες ονομασίες οδών.

89 Η εξέλιξη της περιοχής

καιρούς λόγω επιδρομών και θα ξαναζωντανέψει μετά το 16ο αιώνα ,όταν δημιουργείται συνοικισμός στο περίγυρο του ναού στον οποίο θα μετοικήσουν

και οι πληγέντες απ’τό σεισμό Καρυότες. Το σημείο αυτό γρήγορα θα οριστεί ως το κέντρο της ανερχομένης γραφικής συνοικίας με μια δαιδαλώδη

και άναρχη οικοδόμηση δικτυωμένη από στενά σοκάκια και καλντερίμια. Το ορθογώνιο οικόπεδο της ενορίας οριοθετούσε ανέκαθεν ο δρόμος της εκκλησίας Grande rue Saint Dimitri, η κάθετη

προς τη θάλασσα οδός Περβανά (ονομασια από την οικογένεια Περβανά) και η παραλιακή οδός Μπουγιούκ Αδά όπου βρισκόταν η αποβάθρα. Στις

οδούς αυτές αριθμούνταν 57 οικίες, 7 μαγαζιά, ένας φούρνος,και ένα φαρμακείο στο σύνολο τους ιδιοκτησίες Ελλήνων (19ος_20ος αιώνας). Στον περίβολο της εκκλησίας οι ενορίτες έθαπταν τους νεκρούς σε γειτνίαση με το εβραϊκό νεκροταφείο μέχρι και 1867, όπου θα εφαρμοστούν οι νόμοι υγιεινής απαγορεύοντας τις ταφές εντός οικισμού και θα μεταφερθούν νοτιοανατολικά της ακτής. Σύμφωνα με το κτηματολόγιο η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου κατείχε μεγάλη ακίνητη περιουσία στην περιοχή, οικίες, μαγαζιά, οικόπεδα καθώς και την πλατεία του μεγάλου και μικρού πλατάνου. Το τοπίο και την σημασία της παλιάς πόλης θα αλλάξει η πυρκαγιά του 1847 και μια δεύτερη το 1870 καταστρέφοντας και υποβαθμίζοντας όλη την περιοχή, οδηγώντας στον ορισμό του νέου κέντρου του νησιού. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι στο ίδιο σημείο του βυζαντινού ναΐσκου θα ανεγερθεί παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου ( αναφέρεται το 1547 )ενώ αργότερα το 1860 (1852 – 1856) θα οικοδομήθει ο μεγαλοπρεπής ναός και η πρώτη Αστική Σχολή.

Οναός είχε σχεδιαστεί από τον αρχιτέκτονα Φιστίκα Κάλφα στα πρότυπα δομής των παλαιοχριστιανικών βασιλικών. Η τρίκλιτη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος φέρει ανοιχτή καμαρωτή στοά στην πρόσοψη και στις πλάγιες όψεις ενώ διαθέτει τρεις εισόδους, μία θύρα ανά κάθε κλίτος με την θύρα του κεντρικού κλίτους μεγαλύτερή και διαμορφωμένη με τρίβηλο που κλείνει με παραπετάσματα. Επιπλέον θύρες θα συναντήσουμε στην πλαϊνή απόληξη της βόρειας στοάς καθώς και στις πλαϊνές όψεις του εγκάρσιου κλίτους. Ο διαχωρισμός του φύλου οδήγησε στην ύπαρξη ορόφου πάνω από τα πλάγια κλίτη και το νάρθηκα, ο οποίος στηρίζεται σε ανάλογη κιονοστοιχία με του ισογείου αλλά μικρότερων διαστάσεων και περιβάλλεται από σειρές παραθύρων. Ο ναός στεγάζεται από δίρριχτη ξύλινη στέγη στο κεντρικό κλίτος και μονόριχτη στα πλάγια κλίτη. Ο εσωτερικός χώρος είναι επηρεασμένος από το στυλ μπαρόκ και ροκοκό με έντονο διάκοσμο και αρκετά εικονίσματα, σημειωτέου την αργυρή εικόνα του Αγίου και το παγκάρι που χρονολογούνται στα 1800. Το τέμπλο του είναι φιλοτεχνημένο από Ρώσους τεχνίτες, με το ένα μέρος του μαρμάρινο και το υπόλοιπο ζωγραφιστό. Ο σεισμός του 1999 θα αναστείλει την λειτουργία του και θα κρίνει απαραίτητη την αποκατάσταση των ζημιών. Ο ναός σήμερα έχει επισκευαστεί πλήρως με επιμέρους ενισχύσεις και λειτουργεί κανονικά, παρόλαυτα το γειτονικό κτίριο της σχολής δεν θα έχει την ίδια αντιμετώπιση και θα αφεθεί στην φυσική αποσάθρωση του.

την θρησκευτική

μέσω της εκμάθησης προσευχών και σωστού αρχαίων ελληνικών κειμένων και ποίησης και για τις μαθήτριες κυρίως την ραπτική. Οι σχολές Πριγκήπου από τα

πρώτα χρόνια δημιούργησαν την εφορία σχολών Πριγκήπου για την ορθή λειτουργία, την οικονομική διαχείριση και συντονισμό των σχολών. Η λειτουργία της εφορίας έπειτα από μια μεγάλη χρεοκοπία το 1881 απαιτούσε την εκμάθηση -κατάρτιση του προσωπικού της και την συστηματική και λεπτομερή σύνταξη πρακτικών. Καθώς οι σχολές αποτελούσαν πάντα εγχειρήματα της κοινότητας, προαπαιτούσαν την οικονομική αυτονομία τους. Οι οικονομικοί πόροι των σχολών προέρχονταν από δωρεές, εράνους, θέατρα, εκδηλώσεις και ιδιόκτητα οικόπεδα, κατοικίες, μαγαζιά και καφενεία. Η πρώτη μεγάλη αστική σχολή οικοδομείται το 1850 με πρωτοβουλία της κοινότητας, η οποία αποτελούνταν από 680 οικογένειες και συγκεντρώνεται έπειτα από έρανο το ποσό των 48.629 κουρούς Η νέα σχολή θα αντικαταστήσει την παλαιότερη του Αγίου Δημητρίου και θα συγχωνευτεί με τα υπόλοιπα αρρεναγωγεία της νήσου. Εκείνη την εποχή το ξύλινο κτίριο αναφέρεται να φιλοξενεί περίπου 190 μαθητές ενώ παράλληλα γίνεται λόγος για δημοτικό με 165 καθώς και λειτουργία παρθεναγωγείου και ελληνογαλλικού λυκείου (Βιθυνικά 1867). Οι σχολές στο μισό του αιώνα δίνουν μεγάλη βαρύτητα στη δημιουργία μεγάλων χώρων, που θα εξυπηρετήσουν το θέατρο, το εξεταστήριο, τις επιδείξεις και τελετές και αντίστοιχα στο παρθεναγωγείο την βασική αίθουσα ραπτικής. Ο σχολικός αυτός τύπος, σε δεύτερο επίπεδο προβλέπει και την οικία του διευθυντή. Η πρόσβαση

στην παιδεία μέχρι και την συνθήκη της

Λωζάνης δεν θεωρείτο δωρεάν αλλά με

συνδρομές, διαφορετικές για κάθε μαθητή

και μαθήτρια αναλόγως την οικονομική τους

ευχέρεια. Το ποσό πληρωμής καθορίζονταν

με μερικές ή ολικές υποτροφίες μετά από

επιστολές στην κοινότητα και την έγκριση

του Πατριαρχείου. Άλλες σχολές που στην Πρίγκηπο είναι η σχολή ορφανοτροφείου, το Παρθεναγωγείο και Νηπιαγωγείο, ένα Γυμνάσιο γνωστό ως το παλιό σπίτι του Ιάκωβου Σοφρονιάδη, η ιδιωτική σχολή Τριανταφυλλίδη και Φώτιου και τα Saint Antoine des Soeurs

Oblates Fransisken Mektebi, Fransisken Katolik Bölge Mektebi, San Pacifico Latin

Katolik Mektebi, Hamidiye Mekteb-i İbtidaisi. Στα υπόλοιπα Πριγκηπόνησα λειτούργησαν στη Χάλκη η δημοτική σχολή αρρένων και

ένα παρθεναγωγείο, η Θεολογική σχολή, η Εμπορική σχολή, αντίστοιχα στην Αντιγόνη Αρρεναγωγείο, Παρθεναγωγείο και τέλος ένα

δημοτικό στην Πρώτη. Το 1894 γίνεται μεγάλος σεισμός στην περιοχή με σημαντικές ζημίες σε όλο το νησί καθώς και στο σχολικό κτίριο. Το 1907 επιβεβαιώνεται η επτατάξια σχολή με 230 και 5 δασκάλους, και η αντίστοιχη θηλέων νηπίων με 260 μαθητές, 2 νηπιαγωγούς. Οι αστικές και το έργο του δασκάλου ήταν σύνηθες να το αναλαμβάνει κληρικός, ενώ δίνεται μεγάλη βαρύτητα στο μάθημα θρησκευτικών. Στις οδηγίες αστικών σχολών και νηπιαγωγείων αναγράφεται η ευθύνη του παιδονόμου για τον σωστό εκκλησιασμό των μαθητών ‘δια κωδωνοκρουσίας’. Η οδηγία αυτή εξηγεί ίσως την γειτνίαση του παλιού καμπαναριού με τη σχολή, καθώς αποτελούσε το κάλεσμα μαθητών σε κάθε λειτουργία της εκκλησίας ενώ το σχολείο ορίζεται ως ο τόπος συγκέντρωσης πριν και μετά κάθε εκκλησιασμού. Πληροφορίες και όλα τα έγγραφα της πρώτης σχολής καταστράφηκαν

προκλήθηκε από αμέλεια της παιδονόμου.

Το ξύλινο κτίριο όπως παρουσιάζεται σε

τοπογραφικούς χάρτες βρισκόταν στην ίδια

θέση και προσανατολισμό με το νέο και με

όμοιο μέγεθος και αποτύπωμα .

Ένα χρόνο μετά την καταστροφή

του ξύλινου σχολείου θα διοργανωθεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και θα δημοσιευτεί στην εφημερίδα ‘Απ’ όλα’

το έργο του αρχιτέκτονα Α.Ραυμόνδου πιθανότατα Alexandre M. Raymond. Η

άδεια (Τουγρά)-φιρμάνι για την ανέγερση εγκρίνεται το 1914-1916 και αρχίζει η

κατασκευή. Στο βιβλίο πρακτικών των σχολών αναγράφονται αναλυτικά ιδιοκτησιών και ομόλογων που διέθεταν για ενοικίαση ή πώληση ενώ στην απογραφή σχολικού υλικού καταγράφεται

η ύπαρξη ταμπέλας δωρητών και οι φωτογραφίες της Ελένης και Νικόλαου

Ζαρίφη (πρόεδρος εφοροεπιτροπής και μεγάλος τραπεζίτης) . Η ανέγερση του κτηρίου άρχισε το 1914, ωστόσο η ολοκλήρωση του δεν αναφέρεται ενώ και στα κρατικά αρχεία είναι δηλωμένο ως ατελές, υποθέτουμε ότι αρχίζει να λειτουργεί το1915 (σημειώνεται ότι έχει συνταχθεί βιβλίο πρακτικών οικοδόμησης 1911- Απρίλιος 1915) ενώ επιβεβαιώνεται η λειτουργία του από φωτογραφίες το 1920. Αργότερα το 1923 αναφέρεται πως το

σχολείο θα γίνει μικτό εξατάξιο . Το 1964

το ορφανοτροφείο Πριγκήπου δεχόμενο

αλλεπάλληλες πιέσεις θα αναγκαστεί

να μεταφέρει τα ορφανά στα διπλανά

μοναστήρια και να παγώσει τα εργαστήρια

και την σχολή που λειτουργούσε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ολοήμερη λειτουργία

της αστικής σχολής, φιλοξενώντας το πρωί

τους τρόφιμους από τον μακρινό λόφο και

τα απογεύματα το δημοτικό της κοινότητάς. Από το 1974 ο αριθμός των μαθητών

είναι λιγότερος από 50 και συμφωνήθηκε

η συγχώνευση των δυο σχολών ενώ

3 χρόνια μετά θα παύσει τελειωτικά κοινότητας και συναφής των γεγονότων. Η σχολή Πριγκήπου όλη την πορεία της περιγράφεται ως υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης

και οργάνωσης συγκριτικά με τις υπόλοιπες αστικές σχολές, ενώ το μέγεθος - η κλίμακά ανταγωνίζεται τις ανώτερες σχολές της ομογένειας. Η σχολή σήμερα συνεχίζει να λειτουργεί με μόνο τρεις νέα σχολή, με κόστος 5 με 6 χιλιάδες λίρες και να βρεθεί αρχιτέκτονας. επιλεγμένη πρόταση όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Απ΄όλα στις 12 Μαΐου το 1912.

113 Η σφραγίδα της Εφορίας Σχολών Πριγκήπου.

114 Αναπαράσταση του λογότυπου της σχολής.

115 Τα ορφανά στο εστιατόριο του Εθνικού Ορφανοτροφείου.

116 «Έλεγχος προόδου» Ενδεικτικό Σουλτάνας Διγενή, 1929

117 Ενδεικτικό 1921-1922, η σχολή αναγράφεται ως Ελληνική.

Στις αρχές της περιόδου των μεταρρυθμίσεων, στα θέματα παιδείας εφαρμόζεται η αρχή levazım-ı insaniye

και επιτρέπει την θρησκευτική εκπαίδευση. Το διάταγμα

του 1856 θα επιτρέψει μειονότητες να κατασκευάζουν

και να διαχειρίζονται δικά τους εκπαιδευτήρια και τέλος ο όρος Maarif-i Umumiye Nizamnamesi το1869 θα εφαρμόσει συγκεκριμένες οδηγίες για την

ίδρυση σχολών. Την εποχή αυτήν η εκκλησιά και το

Πατριαρχείο αποτελούσε την κύρια εξουσία στην καθημερινή ζωή των αστών. Η εκπαίδευση αποτελούσε κομμάτι της θρησκευτικής δομής της και λειτουργούσε

αυτόνομα από τις τουρκικές αρχές. Η μορφή των

σχολών συγκλίνει της ενορίας – κατηχητικού

καθώς λόγω έλλειψης καταρτισμένου προσωπικού διδασκαλίας τον ρόλο του δάσκαλου αναλάμβαναν κληρικοί. Εκπαίδευση ως στοιχείο λατρείας εμφανίζεται χωρικά σε γειτνίαση με ναούς ή συνηθέστερα μέσα στον περίβολο του. Βασικός στόχος των σχολών ήταν η μάθηση γραφής ανάγνωσης και αριθμητικής. Παράλληλα λειτουργούσαν μουσουλμανικά συνοικιακά σχολεία στοn περίβολο του τζαμιού (mahalle mek

tebi) με όμοιες πρακτικές .Τα σχολεία της βασικής εκπαίδευσης ονομάζονταν «κοινά» και ακολουθούσαν σε επόμενη βαθμίδα τα «ελληνικά» τα «γυμνάσια» και «φροντιστήρια».

2.Συνταγματική περίοδος , 1876 – 1923 / εξασθένιση της παραδοσιακής εκπαίδευσης εμφάνιση των Νεότουρκων 1908 εκπαιδευμένοι σε δυτική κουλτούρα.

Η ανερχομένη τάξη εμπόρων επενδύει στις κοινοτικές

σχολές και η εκκλησία δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες συλλόγων για δικτύου .Το τοπίο πόλης στις 70,000 το 1877. ίδρυση συλλόγων όπως ο Ελληνικός Φιλολογικός 1861 αποβλέπει στην ελληνική εκπαίδευση μόρφωση, ενώ παράλληλα αποκτά έδαφος η ιδέα του εθνικού φρονήματος και ταυτότητας που ως τότε δεν ήταν δεδομένα. Εκπαιδευτικές συνεδρίες, διαγωνισμοί και δημοσιεύσεις περιοδικών και ερευνών, θα επηρεάσουν τις πολιτικές και πολιτιστικές εξελίξεις

και θα σημειώσουν ραγδαία ανάπτυξη της εκπαίδευσης

μέχρι την αρχή του Α’ παγκόσμιου πόλεμου, μια

αρχή κατάρρευσης του ελληνισμού της Πόλης. Οι

Νεότουρκοι ένα κίνημα συλλογικά διαμορφωμένο για τη δημοκρατία (1908) θα αλλάξει πορεία και θα προβεί

σε συστηματικούς ελέγχους και πιέσεις για την αύξηση

της εκμάθησης της τουρκικής γλώσσας καθώς και τον αποκλεισμό ελληνικής υπηκοότητας εκπαιδευτικών

και εφόρων. Ενώ εντείνονται οι προσπάθειες για ομοιόμορφη λειτουργία των ιδρυμάτων, το δίκτυο ελληνικής εκπαίδευσης στις αρχές του αιώνα απαριθμεί

70 σχολεία στην Αρχιεπισκοπή Κωνσταντινούπολης με 7 ανώτερες πατριαρχικές και 64 κατώτερες σχολές και ιδιωτικές.

3.1923-1948 Επαναστάσεις /Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης, στα μειονοτικά σχολεία όλοι οι διευθυντές είναι Ρωμιοί και όλοι οι Υποδιευθυντές Τούρκοι. Οι μαθητές φοιτούν δωρεάν, χωρίς καταβολή διδάκτρων και η συντήρηση των Σχολείων, όπως και ο εξοπλισμός τους, εξασφαλίζονται από κληροδοτήματα δωρητών, από εισφορές αποφοίτων και από προσφορές επισκεπτών. Αντικατάσταση όλου του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος σε τουρκικής μορφής, η τουρκική γλώσσα και τα μαθήματα που διδάσκονταν στα τουρκικά ορίζονταν ως κύρια μαθήματα ενώ παράλληλα απαγορεύεται η θρησκευτική κατήχηση εντός σχολών. Οι σφραγίδες, οι επιγραφές, τα βιβλία εγγραφών, οι επικεφαλίδες των σχολών έπρεπε να είναι γραμμένα αποκλειστικά στην τουρκική γλώσσα ενώ αντίστοιχα η εξωτερική

και εσωτερική εμφάνιση των σχολείων, δεν θα έπρεπε να παρουσιάζουν καμία διαφορά από τα τουρκικά εκπαιδευτήρια. Η λειτουργία των σχολών δέχεται πιέσεις και εμπόδια και στενή παρακολούθηση από την κυβέρνηση που οδηγούν σε συρρίκνωση των

Από το 1960 και έπειτα οι εντάσεις Ελλάδας Τουρκίας συνεχίζονται καθοδηγούνται στην

συμμόρφωση με το τουρκικό πρότυπο. Επανήλθε ο θεσμός των Τούρκων υποδιευθυντών και παράλληλα εντείνονται οι ενέργειες για την δυσλειτουργία και

Αρθρο 40: «ΟΙ Τούρκοι υπήκοοι οί άνήκοντες είς μή μουσουλμανικός μειονότητας, θά άπολαύοκη νομικώς καί πραγματικώς τής αυτής προστασίας καί τών αύτών έγγυήσεων ών άπολαύουσι καί οΐ λοιποί Τούρκοι υπήκοοι. Θά έχωσιν ιδίως ίσον δικαίωμα νά συνιστώσι, διευθύνωσι καί έποπτεύ-ωσιν, Ιδίαις δαπάναις, παντός είδους φιλανθρωπικά,θρησκευτικά ή κοινωφελή Ιδρύματα, σχολεία καί λοιπά έκπαιδευτήρια, μετά τού δικαιώματος νά ποιώνται έλευθέρως έν αύτοΐς χρήσιν τής γλώσσης των καί νά τελώσιν έλευθέρως τά τής θρησκείας των». 121 μαθητών και δυσμενή λειτουργία του εκπαιδευτικού προγράμματος. Απαγορεύτηκε η λειτουργία εμπορικών άλλων τεχνικών σχολών των μειονοτήτων καθώς Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος. Τη δεκαετία 1920 τα ελληνικά σχολεία λειτούργησαν κάτω από εξαιρετικά δυσάρεστες συνθήκες που επιδεινώθηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η οικονομική του ελληνικού στοιχείου να στηρίξει τη λειτουργία των σχολείων, η συνεχιζόμενη μετανάστευσης μεταγραφών στο σχολείων οδήγησαν στην εικόνα παρακμής το 1928. Οι δύο πληθυσμοί που εξαιρέθηκαν από την υποχρεωτική ανταλλαγή, Μουσουλμάνοι τις δύο συμμετρικές εξαιρέσεις, Ελλάδα και Τουρκία συμφώνησαν στην ουσία να ανταλλάξουν όχι πληθυσμούς,

4.1948-1960 Περίοδος δημοκρατικού κόμματος Την περίοδο 1950-55 παρατηρείται ανάκαμψη και ανοδική πορεία στα εκπαιδευτικά υπάγονται φορέα Εκπαίδευσης (ελληνική) γλώσσα των μαθητών. εγκρίνονται ελληνικά διδακτικά βιβλία και μετάκληση εκπαιδευτικών από την Ελλάδα ενώ οι Τούρκοι υποδιευθυντές αποσύρονται τον Αύγουστο του 1949.Τo 1955 τα γεγονότα των «σεπτεμβριανών» θα οδηγήσουν σε καταστροφές ρωμαίικων περιουσιών αρκετά εκπαιδευτικά κτήρια να δέχονται απειλές και βανδαλισμούς. 5.Πλουραλιστική κοινωνία με σχεδιαστική ανάπτυξη 1960- σήμερα

την Αντιόχεια και δημιουργείται ένα πολύγλωσσο περιβάλλον και μια μειονότητα μέσα στη μειονότητα που αναγκάζεται να διαχωρίσει τουρκόφωνα και ελληνόφωνα τμήματα. Συνοπτικά οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και τα γεγονότα την δεκαετία του 1920 καθορίσαν τον περιορισμό της ρωμαίικης δραστηριότητας και ιδιαίτερα της εκπαιδευτικής. Η συνθήκη της Λοζάνης όπως και οι διατάξεις για την προστασία των μειονοτήτων δεν εφαρμόστηκαν. Αντίθετα καλλιεργήθηκε το κλίμα της ανασφάλειας, ο περιορισμός της ελληνικής γλώσσας και αυστηρή επιτήρηση των σχολών. Η καταστολή των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που αποτελούσαν τον πυρήνα της ομογένειας θα κλονίσει ολόκληρη τη δομή και το πνεύμα της εθνοτικής ομάδας. Τα αίτια αυτής της κατάστασης περιγράφονται από την οικονομική αδυναμία της ευρύτερης ομογένειας να στηρίξει τα ιδρύματα, τη μαζική διασπορά του ομογενούς στοιχείου προς το εξωτερικό, τους τουρκικούς περιορισμούς και τις πιέσεις και την αύξηση του αριθμού των ομογενών μαθητών, που φοιτούσαν σε ξένα σχολεία. Σήμερα, αν και συνεχίζεται να μειώνεται ο συνολικός και κυρίως ο μαθητικός πληθυσμός, η μειονότητα μέσω των συλλόγων, των κοινοτήτων και του Πατριαρχείου, διατηρεί έντονη πολιτιστική, αθλητική και πνευματική δραστηριότητα και προωθεί την ανάδειξη των ηθών και εθίμων της. Στη παρούσα κατάσταση ο διάλογος με το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο της Τουρκίας δείχνει εξαιρετικά γόνιμος χαράσσοντας μια πιο βιώσιμη πορεία που νοσταλγεί την πολυφυλετική πόλη.

την συρρίκνωση των ιδρυμάτων. Το σχολείο γίνεται ξανά το πεδίο εμπλοκής των δύο εθνών, αντιθετικών και συγκρουόμενων. Από το 1970 και μετά οι σχολές δέχονται ορθόδοξους αραβόφωνους μαθητές από

Εκπαιδευτικά κτίρια Ανατολής

19ος αιώνας

Το εκπαιδευτικό κτίριο και η εξέλιξη

του μέσα στο χρόνο, είναι ένα μεγάλο

και σημαντικό κεφάλαιο της ιστορίας

της αρχιτεκτονικής. To κτίριο κατέχει

πρωτεύοντα ρόλο στη διαδικασία της

εκπαίδευσης, στη μετάδοση της γνώσης και

στην κοινωνικοποίηση του ατόμου και ως αρχιτεκτονικό έργο επηρεάζεται άμεσα από τις τάσεις της αρχιτεκτονικής.

Το σχολείο αποτελεί μετασχηματιστή, ένα μεταβατικό χώρο με ξεκάθαρη λειτουργία

και άμεσο στόχο την ένταξη του παιδιού σε ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Το

σχολείο είναι χώρος κοινωνικοποίησης όπου

συντελείται η πρώτη επαφή του παιδιού με

την κοινωνία. Οι μαθητές εντάσσονται στη τάξη, η τάξη νοείται ως χωρική οντότητα ανεξάρτητη από το υπόλοιπο κτίριο, ως μαθητικός πληθυσμός και ως κοινωνική ομάδα. Ένα ενδιάμεσο στάδιο ανάμεσα στο περιβάλλον της οικογένειας και της κοινωνίας.

Η σύγχρονη μορφή του σχολείου αρχίζει να διαμορφώνεται το 17ο αιώνα έπειτα από δύο αιώνες ολοκληρωτικής απουσίας

της εκπαίδευσης. Η σταδιακή ανάπτυξη

των ελληνικών σχολείων οφείλεται στην

παραχώρηση προνομίων στο Φανάρι, το οποίο διαμορφώνεται σε πνευματικό

κέντρο. Την εποχή αυτή το σχολικό κτίριο

δεν έχει αποκτήσει ακόμα μορφή και ως χώρος διδασκαλίας αξιοποιούνταν

κάποιος χώρος του μοναστηριού, του νάρθηκα της εκκλησίας ή κάποιου χώρου

ιδιωτικής κατοικίας (Σολομών, 1992).

Σχολικό κτίριο ανεγειρόταν σπάνια. Σε

ορισμένες περιπτώσεις επιτρεπόταν η ανέγερση οικοτροφείων στα κεφαλοχώρια

και δίπλα τους οικοδόμηση σχολικού

κτιρίου. Οι πληροφορίες που υπάρχουν

για την ανέγερση σχολικών κτιρίων αυτή

την περίοδο αναφέρουν ότι τα ελάχιστα

σχολικά κτίρια είχαν ορθογώνια κάτοψη

και πληρούσαν στοιχειωδώς τις διδακτικές

ανάγκες σε στενόχωρη αίθουσα .

Από το 18ο αιώνα ιδρύονται σχολεία

κυρίως στις ευπορότερες περιοχές όπου

το ελληνικό στοιχείο ακμάζει. Η απουσία

έθνους-κράτους ως οργανωτικού φορέα είχε ως αποτέλεσμα την δόμηση του εκπαιδευτικού συστήματος από την οργανωμένη λειτουργία των εθνοτικοθρησκευτικών κοινοτήτων «millet». Οι θρησκευτικές/εθνικές κοινότητες επομένως λειτουργούν ως αυτόνομες εθνοτικές διοικητικές μονάδες και σαν «κρατικοί μηχανισμοί» για τα θέματα της παιδείας. Κάθε επιμέρους ορθόδοξη κοινότητα έχει το δικό της εκπαιδευτικό σύστημα/δίκτυο με αυτόνομη διαχείριση. Επικεφαλής όλης αυτής της προσπάθειας ορίζεται το 1848 το Οικουμενικό Πατριαρχείο με θεσμικό όργανο την Πατριαρχική Εκπαιδευτική Επιτροπή, που θα όριζε το ιδεολογικό πλαίσιο και το πρόγραμμα της εκπαίδευσης. Την πρωτοβουλία για την οικοδόμηση και τη λειτουργία εκπαιδευτηρίων ανέλαβαν φορείς όπως εκκλησία, οι κοινοτικές επιτροπές, τα φιλεκπαιδευτικά σωματεία και κυρίως ομογενείς- ευεργέτες . Τα πρώτα εκπαιδευτήρια που ιδρυθήκαν ήταν οκτατάξια ενώ αργότερα εμφανίστηκαν τα γυμνάσια. Ο ανταγωνισμός της ξένης γλωσσομάθειας και του εμπορικού κλάδου θα εφαρμόσει αναλυτικά προγράμματα σπουδών με υψηλές απαιτήσεις. Τον 19ο αιώνα θα ιδρυθούν στην Πόλη αρκετές σχολές υψηλού επιπέδου απαντώντας σε αρίστη κατάρτιση των μαθητών στην αγορά. Στο έργο αυτό σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος που ιδρύθηκε το 1861 στην Πόλη από λόγιους , κρατικούς λειτουργούς και εύπορους ιδιώτες συ-ντάσσοντας άρθρα, έρευνες, προτάσεις

και συγγράμματα για την ελληνική παιδεία. Η γνώση ως η σημαντικότερη παράμετρος για την πρόοδο της κοινωνίας υποστηρίζει και την εκπαίδευση των κοριτσιών. Όμως η εκπαίδευση με βάση το φύλο προσεγγίζεται χωριστά και αποτελεί σημαντική μεταβλητή στη εφαρμογή. Ο διαχωρισμός του ανδρικού και γυναικείου ρόλου ορίζει διαφορετικές στερεοτυπικές καθημερινότητες. Έτσι από το 1840 ορίζονται τα δυο κύρια σχολικά περιβάλλοντα των αρρεναγωγείων και παρθεναγωγείων. Παράλληλα θα λειτουργήσουν οι ανώτερες σχολές ,οι εμπορικές σχολές και τα

αντίστοιχα οικοδιδασκαλεία (κέντημα, ράψιμο, πλεκτική). Δημιουργείται έτσι ένα πλουραλιστικό σύστημα ως προς τα

εκπαιδευτικά μοντέλα και την προσφερόμενη

εκπαίδευση.

Η σημασία των σχολείων για την συγκρότηση της ελληνικής κοινότητας υπήρξε προϋπόθεση και στις περισσότερες περιπτώσεις τα σχολεία είναι τμήμα ενός

ευρύτερου χωρικού συνόλου και αποτελούν

χαρακτηριστικά τοπόσημα. Η σχέση τους με τα υπόλοιπα ρωμαίικα κτίσματα και τον ιστό της πόλης αναδεικνύουν τον τρόπο χωρικής οργάνωσης της κοινότητας σε ένα χωρικό σύνολο - δίκτυο. Η ανοικοδόμηση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων λόγω του ότι πολλές φορές αποτελούσαν πρωτοβουλίες ενοριών συναντώνται στον αύλειο χώρο ναών, ενώ όταν πρόκειται για ιδιωτικές ενέργειες είναι διάσπαρτα στον αστικό ιστό. Η χωρική και νοηματική γειτνίαση εκπαίδευσης και θρησκείας είναι χαρακτηριστικό στοιχείο που συναντάται από τα βυζαντινά χρόνια και εμπεριέχεται και στις μοναστικές κοινότητες των

προηγούμενων αιώνων. Η σχέση αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι τη λειτουργεία του δασκάλου αναλάμβαναν κληρικοί της εκκλησίας μέχρι και την

αρχή του 20ου αιώνα. Η συγκεντρωτική παράθεση χρήσεων με σύνηθες κέντρο το

ναό αναπτύσσεται πλέον με ελευθερία, δημιουργώντας γειτονιές-τόπους με ελληνικό χαρακτήρα στην μεγαλούπολη. Τα ελληνικά

σχολεία της Πόλης αποτέλεσαν κύριο παράγοντα αναγέννησης του ελληνικού

έθνους και πολιτισμού και δημιουργήματα

της Μεγάλης Ιδέας. Οι κοινότητες

απέκτησαν μια νέα δυναμική, καλλιεργώντας

ένα ισχυρό εθνικό πολιτισμικό πνεύμα. Η

αναγέννηση ως εθνική και όχι εθνοτική θα

αρχίσει να γίνεται αντιληπτή ως απειλητική από το νεοσύστατο τουρκικό κράτος και θα

ακολουθήσουν αρκετές ενέργειες για την

καταστολή της.

Τα σχολεία όπως και τα άλλα δημόσια

κτίρια σχεδιάζονται με τις επιρροές του

γερμανικού νεοκλασικισμού που συνδύαζε τις βλέψεις του εκσυγχρονισμού και παράλληλα την ανάδειξη της εθνικής ταυτότητας. H σχολική κτιριολογική δομή αναδεικνύει κτίρια με μνημειακό ύφος, που υπακούν στις αρχές οργάνωσης των όψεων με την συμμετρία, τον τριμερή διαχωρισμό, το προεξέχον κεντρικό τμήμα. Έτσι, θέματα προσανατολισμού, επάρκειας φωτισμού και χώρων διδασκαλίας, σχέσεων του κλειστού προς τον ελεύθερο χώρο κ.ά. τίθενται σε δεύτερη προτεραιότητα. Έμφαση δίνεται στη τάξη, την πειθαρχία και το κάλλος, στοιχεία συνεπή προς νεοκλασικά αρχιτεκτονικά πρότυπα που συνάδουν εξάλλου και με το εκπαιδευτικό πνεύμα της εποχής όπως αυτό αντανακλάται κυρίως στην επιβλητική πρόσοψη (Σολομών, 1992). Το 1880 θεσπίζονται οι πρώτοι κανόνες αρχιτεκτονικής των σχολών στην Κωνσταντινούπολη και διαδίδονται εγχειρίδια σχολικών τύπων. Βασικοί κανόνες ήταν η υγιεινή, η επιτήρηση, ο διαχωρισμός των λειτουργειών και ηλικίας των μαθητών και η απομόνωση από το εξωτερικό περιβάλλον. Την περίοδο 1869-1923 όπου κατασκευάστηκαν τα περισσότερα από τα κτίρια αυτά κάνει την εμφάνιση της η εκλεκτικιστική αισθητική, μια ελεύθερη έκφραση με βάσεις στην νεοκλασική ρυθμολογία και το γαλλικό μοντέλο εκπαιδευτηρίων. Οι αρχιτέκτονες αναζητούν λύσεις με προσαρμοστικότητα στον τόπο και το χρόνο, αναδεικνύοντας την διαφοροποίηση σε «στυλ» και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα κάθε κτιριολογικού προγράμματος, σε συνδυασμό με την λειτουργικότητα. Η ανέγερση σχολών χρηματοδοτούνταν από κοινωφελείς ιδιωτικούς οργανισμούς, ισχυρές οικονομικά κοινότητες και κυρίως μεγάλους ευεργέτες, μεγαλέμπορους και τραπεζίτες, αντανακλώντας την οικονομική και κοινωνική θέση τους. Το γεγονός ότι οι νέες σχολές έφεραν το όνομα του ευεργέτη τους θα δώσει την ευκαιρία για κτίρια αρίστης ποιότητας, καλλιτεχνικής και κατασκευαστικής με χρήση νέων και σπάνιων τεχνικών. Τα σχολεία, ως δημόσια κτίρια απηχούν τις νεωτεριστικές απόψεις της εποχής και εκφράζουν με τον πλέον ηχηρό τρόπο, τις προσπάθειες της ελληνικής κοινότητας να προωθήσει τον δυτικό τρόπο ζωής.

Ηοργάνωση

του σχολικού χώρου αντικατοπτρίζει τις ουσιαστικές

κατευθύνσεις του σχολικού μηχανισμού και

τις κυρίαρχες εκπαιδευτικές επιλογές μιας

κοινωνίας, τον εσωστρεφή και κλειστό

χαρακτήρα σχολικού χώρου.

Το 1894 ξεκινά η συστηματική μελέτη του σχολικού κτιρίου στον ελληνικό χώρο, με τις αρχές αντίστοιχου Γαλλικού κανονισμού, που περιλαμβάνουν συγκεκριμένες οδηγίες σχετικές με το απαιτούμενο μέγεθος και τη θέση του οικοπέδου και κτιριολογικές προδιαγραφές για το κτίριο: διαστάσεις της αίθουσας διδασκαλίας, εξοπλισμός, τρόπος

φωτισμού, ηλιασμού, αερισμού, υλικά

κατασκευής του κτιρίου και αύλειος χώρος. Η κάτοψη οργανώνεται με επικοινωνιακή και

οπτική ασυνέχεια των χώρων. Οι αίθουσες

παρατάσσονται κατά μήκος ενός διαδρόμου

σε ευθεία, που έχει αρχή την είσοδο και αφετηρία τις αίθουσες διδασκαλίας.

Στο μοντέλο του 1894 (κυτταρική τάξη), υπήρχαν μόνο οι απολύτως απαραίτητοι χώροι, δηλαδή οι αίθουσες διδασκαλίας, το γραφείο διδασκόντων και οι χώροι

κυκλοφορίας. Το σχήμα της αίθουσας διδασκαλίας είναι ορθογώνιο. Οι αίθουσες, οι οποίες παρατίθενται κατά μήκος του κτιρίου, έτσι ώστε να έχουν τον ίδιο προσανατολισμό, οι διάδρομοι - ιματιοθήκες και το γραφείο αποτελούν τα στοιχεία της σύνθεσης που υπακούν στη λειτουργικότητα. Τα ανοίγματα αποτελούσαν περίπου το 1/6 της συνολικής επιφάνειας καθώς ο

φυσικός φωτισμός έπρεπε να είναι όσο

τον δυνατό πληρέστερος από την ύπαρξη

παραθύρων, γεγονός που έχει άμεση σχέση

με την απουσία ηλεκτρικού ρεύματος

και της αναγκαστικής χρήσης κεριών.

Το κτιριολογικό πρόγραμμα προέβλεπε

ρητά και συμπληρωματικό φωτισμό, από

παράθυρα τοποθετημένα στον τοίχο προς

τον διάδρομο.Ο χώρος της αίθουσας διδασκαλίας περιλαμβάνει τρία είδη επίπλων: α) θρανία /έδρα β) τα καθίσματά γ) έπιπλα τακτοποίησης υλικού

Η αίθουσα διακρίνεται σε νοητά τμήματα/ περιοχές

• Το χώρο εργασίας / εξέτασης των μαθητών, με τα θρανία και τα καθίσματά τους.

• Την περιοχή παράδοσης / εξέτασης του μαθήματος μπροστά στον πίνακα.

• Το χώρο του εκπαιδευτικού με την έδρα του.

• Τους διαδρόμους κυκλοφορίας /περιοχή τακτοποίησης του εκπαιδευτικού υλικού.

διδασκαλίας χωρισμένες σε αίθουσες

γενικής διδασκαλίας, την αίθουσα

πολλαπλών χρήσεων για εκδηλώσεις, τους χώρους κυκλοφορίας, το γραφείο διοίκησης, χώρος θυρωρού και αίθουσες ειδικών μαθημάτων(εργαστηρίων , αίθουσα

γυμναστική, μουσικής, καλλιτεχνικών, βιβλιοθήκης κ.α.) .Η κάθε αίθουσα του κτιρίου είναι προγραμματισμένη και προσχεδιασμένη

να φιλοξενεί μια θεματική διδασκαλία. O χώρος παραμένει κατατεμαχισμένος σε

επιμέρους τμήματα, τα οποία δεν έχουν

δυνατότητα επέκτασης ενοποίησης των

προβλεπόμενων λειτουργιών τους

Για τους τοίχους, τα βασικά χρώματα που επιλέγονταν και επιλέγονται ήταν το ανοιχτό

γαλάζιο και πράσινο το γκρίζο κίτρινο

που συνδυάζονταν με το άσπρο γιατί είναι

ουδέτερα και δεν κουράζουν τα μάτια. Δύο οριζόντιες ζώνες, από τις οποίες κατώτερη (σε ένα από τα βασικά χρώματα) είχε ύψος 1.40 έως 1.80μ, ενώ ανώτερη, όπως και οροφή, ήταν πάντα βαμμένη στο χρώμα του άσπρου. Αρκετές φορές η κατώτερη ζώνη φέρει ξύλινη επένδυση με πλαίσια και διάκοσμο και οι υπόλοιπες επιφάνειες

διατηρούνται λευκές. Στα ανωτέρα

εκπαιδευτικά ιδρύματα ο κεντρικός χώρος

εισόδου και τις αίθουσες εορτών φέρουν ζωγραφικό διάκοσμο στις οροφές και

τους τοίχους ενώ οι αίθουσες διδασκαλίας

παραμένουν λιτές.

Η όψη της αίθουσας προς την οποία έχουν

μέτωπο οι μαθητές είναι αφιερωμένη στο

τουρκικό έθνος έχοντας συνήθως πάνω

από τον πίνακα αναρτημένη στον τοίχο μια

προσωπογραφία του Κεμάλ Ατατούρκ, τον

ύμνο, εθνικά ρητά και σύμβολα της χώρας. Στον υπόλοιπο χώρο αναρτώνται κανόνες

ορθής συμπεριφοράς του μαθητή και ρητά

σχολικής ηθικής, με ποικιλία διδακτικών

επιγραφών και πινάκων, γεωγραφικοί

χάρτες και τυποποιημένες ζωγραφικές απεικονίσεις πανίδας και χλωρίδας που

θεωρούνταν παιδαγωγικά σημαντικές

επειδή μετέφεραν μηνύματα για την

ευσπλαχνία, τον αλτρουισμό, την υπακοή, την περιβαλλοντική συνείδηση κλπ. Τα στοιχεία αυτά διαμόρφωναν ένα συγκεκριμένο ιδεολογικό μήνυμα και διατάσσονταν βάση σπουδαιότητας περιεχομένου. Το περιβάλλον του σχολείου, του δομημένου αρχιτεκτονικά χώρου σε επαναλαμβανόμενες κυτταρικές αίθουσες και

η αποκομμένη σχέση με το έξω συντάσσει

τον μονολειτουργικο χαρακτήρα του. Ο

περιορισμός αυτός αντιστοιχεί στη αδυναμία

του να λειτουργεί με μόνο έναν και πάντα τον

ίδιο τρόπο. Κατά τη διάρκεια λειτουργίας των σχολείων

της Πόλης, πολλά από αυτά άλλαξαν χρήση. Έτσι, ενώ κάποια για παράδειγμα ιδρύθηκαν ως αρρεναγωγεία, στην πορεία έγιναν μικτά ή από δημοτικά έγιναν γυμνάσια. Συγκεκριμένα στη σχολή Πριγκήπου συναντάμε συγχωνεύσεις σχολείων (σχολή Ορφανοτροφείου) και μετατροπή σε αλληλοδιδακτικό .Οι διάφορες αλλαγές στην χρήση είχαν ως αποτέλεσμα και την αλλαγή οργάνωσης στο εσωτερικό τους, για να μπορούν να ανταποκριθούν στις εκάστοτε περιστάσεις. Άλλες φορές πάλι, όταν τα σχολεία δεν είχαν πλέον μαθητές, λειτουργούσαν και μερικά λειτουργούν ακόμα ως τόποι συνάθροισης των ελληνικών κοινοτήτων ή ως κατοικίες. Πολλά όμως από τα σχολεία αδύνατα να αντέξουν τις συνέπειες του ρωμαίικου ξεριζωμού πάγωσαν οποιαδήποτε εξέλιξη και αφέθηκαν στη φυσική φθορά του χρόνου.

αρχών του 20ου αιώνα διακρίνεται από

τον κεντρικό επιμήκη προθάλαμο

εκατέρωθεν παράταξη χώρων. Η οργάνωση

αυτή θα κυριαρχήσει σε κάθε τύπο κτιρίου

και κυρίως σε κτίρια αυτόνομα του

αστικού ιστού. Ο σχολικός τύπος κτιρίου

εκείνη την εποχή ακολουθεί αυστηρά

τους κεντρικούς άξονες συμμετρίας και

την ορθολογική-λειτουργική οργάνωση

των χώρων. Η μορφή των μεγάλων

σχολών και ιδιαίτερα αυτοτελών σχολών

με περιμετρική αυλή παραπέμπει στην

αρχιτεκτονική των προαστίων και αστικών

μεγάρων - παλατιών του δυτικού χώρου. Η αρχιτεκτονική αυτή έχει βασικό στόχο την προβολή και την στοχευμένη δημιουργία

μνημειακής αρχιτεκτονικής. Την λογική αυτή υιοθετούν τα περισσότερα σχολεία και κοινοτικά κτίρια κάθε έθνους προβάλλοντας επιβλητικά την δύναμη και το μοντέρνο στυλ της κοινότητάς τους. Παράλληλα η επιβλητική όψη του κτιρίου σχεδιάζεται να μεταφέρει το αίσθημα σεβασμού και αυστηρότητας της εκπαίδευσης.

Το 1868 εφαρμόζεται ο νέος κανονισμός

δημόσιας εκπαίδευσης και οικοδομείται

το σουλτανικό ίδρυμα Γαλατάσαραϊ, το πρώτο εκπαιδευτήριο που ακολουθεί τον

γαλλικό τύπο. Οι παιδαγωγικές αντιλήψεις

της Γαλλίας διαμόρφωσαν τα αρχιτεκτονικά

πρότυπα των σχολών σε αυστηρούς

κανόνες υγιεινής, εποπτείας, διαχωρισμού

λειτουργιών, διαχωρισμό ηλικίας και

απομόνωσης από το εξωτερικό περιβάλλον.

Στα μειονοτικά σχολεία της

Κωνσταντινούπολης συναντάμε 4

διαφορετικές κατηγορίες. Η πρώτη έχει να

κάνει με σχολές που τοποθετούνται εντός

της αυλής των ναών ως μέρος μεγαλύτερου

κτιριακού συγκροτήματα και διαφέρουν σε

εσωτερικά και εξωτερικά χαρακτηριστικά.

Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται κτίρια

νεοκλασικού και εκλεκτιστικού ρυθμού

με συμμετρίες στην πρόσοψη και κάτοψη

και αυτόνομα του αστικού ιστού. Η τρίτη

κατη-γορία περιγράφει νεοκλασικά κτίρια

ενταγμένα στο ιστό με αυστηρή συμμετρία

κυρίως στην πρόσοψη. Στην τέ-ταρτη

κατηγορία εντάσσονται σχολές που δεν

φέρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και δεν σχετίζονται με άλλες.

Χαρακτηριστικό των σχολών είναι η

υπερύψωση του ισογείου, η δημιουργία

βάθρου - βάσης αποδίδοντας στιβαρότητα στο κτίσμα και ένα μεταβατικό, προαύλιο χώρο, πριν την κεντρική είσοδο. Η δημιουργία ημιυπόγειου θα συντελέσει σημαντικά στο σωστό αερισμό του κτιρίου και την αντιμετώπιση υγρασίας. Η υγιεινή στο σχολικό κτίριο είναι βασικό σχεδιαστικό εργαλείο καθώς προβλέπονται μικρά κενά σε κάθε αίθουσα για το σωστό αερισμό, μεγάλα ανοίγματα για επαρκή φυσικό φωτισμό και ενσωματωμένες στην τοιχοποιία καμινάδες. Ένας ακόμα βασικός κανονισμός ήταν η εποπτεία κάθε λειτουργίας εφαρμόζοντας διαφάνεια των αιθουσών με παράθυρα προς το διάδρομο. Στα σχολικά κτίρια του προηγουμένου αιώνα χρησιμοποιούν αυστηρή συμμετρία, άκαμπτη μορφή και εξοχή στο κεντρικό μέρος που εξυπηρετεί πάντα την βασική είσοδο. Η είσοδος στα σχολικά κτίρια οδηγεί σε ένα κεντρικό χώρο - διάδρομο κίνησης με άμεση γειτνίαση των κλιμακοστασίων. Στον κεντρικό όγκο προστίθενται δυο επιμήκεις πτέρυγες με παρατεταγμένες αίθουσες σε κάθε όροφο.

Ηκατασκευή σχολική ακολουθήσει ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής, στα διαδεδομέ-να εγχειρίδια, στα θέματα υγιεινής, φωτισμού αερισμού. Όπως φαίνεται στην πρώτη κατασκευής οι τάξεις διέθεταν μικρά στην τοιχοποιία για τον επαρκή Όλες M. Raymond. Την κατασκευή την τελική μορφή - σχεδιασμό πιθανότατα να ανέλαβε διαφορετικός αρχιτέκτονας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το σχέδιο τη δημοσίευσης όπου διακρίνεται η υπογραφή κάποιου Ionescu. Το πρωτότυπο σχέδιο φέρει ομοιότητες μορφολογικά αλλά αποκλίνει σε πολλά θέματα από το υλοποιημένο, όπως στις διαστάσεις - αναλογίες της όψης, στα διακοσμητικά στοιχεία με κύριο την έλλειψη αετώματος και τον αριθμό - αναλογίες των ανοιγμάτων.

Το κτίριο της σχολής προβλεπόταν

να διακοσμηθεί σύμφωνα με την

εκλεκτιστική διάθεση της εποχής η οποία

θα προσαρμοζόταν άμεσα στις πεποιθήσεις

και τα πρότυπα και ταυτότητα του ιδιώτη -

της κοινότητας. Η πρόταση ήταν επόμενο

να προδιαθέτει την διαφοροποίηση του

σχολικού κτιρίου από την νησιώτικη

αρχιτεκτονική καθώς επιθυμούσε ένα

αναλλοίωτο κτίριο-μνημείο, ικανό να

αντιστέκεται σε σεισμούς και πυρκαγιές. Παράλληλα ως ελληνική σχολή θα

έπρεπε να αποδώσει επιβλητικά εθνικά

χαρακτηριστικά και έντονη δημόσια

προβολή, χρησιμοποιώντας το αυστηρό

στυλ του διαδεδομένου στις ελληνικές

κοινότητες, γερμανικού νεοκλασικισμού.

Την αρχιτεκτονική των παλατιών - μεγάρων

θα αποδώσει ο προεξέχον κεντρικός

όγκος με το αέτωμα, η τριμερής διάταξη

και η αυστηρή συμμετρία της δομής και η

ρυθμολογία ανοιγμάτων, όλα στολισμένα με νεοκλασικά στοιχεία. Στο αρχικό σχέδιο διαφαίνεται έντονος διάκοσμος

με κίονες, αέτωμα, κορνίζες παραθύρων, διακοσμητικές ταινίες, κιονόκρανα και παραστάδες. Η σχολή όμως δεν ολοκληρώθηκε στον προβλεπόμενο χρόνο και η επέμβαση - συνέχιση που έγινε πολύ αργότερα στην όψη και στην εσωτερική διαρρύθμιση πιθανότατα από τον κάλφα X. Δημόπουλο, ήταν μια απλή επικάλυψη του κελύφους και διαιρέσεις εσωτερικών χώρων (1949). Η ιστορία του κτίριου όσον αναφορά την τελική του μορφή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς το κέλυφος

Νεοκλασική Αρχιτεκτονική

•Υιοθέτηση των πρότυπων του

Γερμανικού κλασικισμού.

•Μνημειακό και επιβλητικό ύφος.

•Αξονικότητα.

•Ρυθμική επαναληπτικότητα.

•Λειτουργική οργάνωση.

•Ορθολογισμός στη σύνθεση.

•Συµµμετρική οργάνωση.

•Προεξέχον κεντρικό τµήµα.

•Τρίμερης κάτοψη: συμμετρική

ολοκληρώνεται πολλά χρόνια αργότερα και ενώ επικρατούν διαφορετικές αντιλήψεις για τον διάκοσμο, την καθαρότητα των μορφών, την λειτουργικότητα και την εθνική προβολή ενός κτιρίου. Στην πράξη αυτή δεν εφαρμόστηκαν νεοκλασικά διακοσμητικά στοιχεία ενώ παράλληλα καλύφθηκε ο λιγοστός ταινίες του πρώτου ορόφου. λόγοι για την απλοποίηση της όψης μπορούσαν να είναι διάφοροι, όπως

του ως αρχιτέκτονας. Ταυτόχρονα, έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για τη χριστιανική και τη μουσουλμανική τέχνη ταξιδεύοντας στην Ανατολή και μελετώντας ιστορικά έργα. Το 1922, επέστρεψε στη Γαλλία όπου συνέχισε, παρά τις δυσκολίες, το έργο του ως καλλιτέχνης μέχρι και το θάνατό του το 1941.Το καλλιτεχνικό για την ισλαμική

τέχνη, όπου αποτυπώνει αρκετά κτίρια και

έργα τέχνης της ανατολής και ιδιαίτερα της Κωνσταντινούπολης. Το αρχιτεκτονικό του έργο δεν έχει εντοπιστεί, αναφέρεται μόνο

πως καταγράφει και προωθεί εμπορικές εγκαταστάσεις την εποχή της Δημοκρατίας. Στις εκδόσεις L’art islamique en Orient αναγράφεται το τυπογραφείο Librairie Ray mond και μαρτυρά κάποια συγγένεια με τον

Antoine M. Raymund ο οποίος έχει χαρτογραφήσει με λεπτομέρεια τα Πριγκηπόνησα το 1912, με τα υλικά κατασκευής και το ίχνος των κτιρίων και τον Cesar Raymond ο οποίος χαρτογράφησε τη παλαιά πόλη της Κωνσταντινούπολης, Nouveau plan de Stamboul. Επιπλέον πληροφορίες αναφέρουν την δραστηριότητα της ασφαλιστικής εταιρίας ακίνητων S. Raymond and Co, συμπεραίνοντας την πιθανή συνεργασία των Raymond ή Raymund.

Alexandre M. Raymond

Ο Χρήστος Δημόπουλος Κάλφας (18821962) ήταν ένας από τους τοπικούς πρωτομάστορες και είχε αναλάβει την οικοδόμηση αρκετών κτιρίων στα Πριγκηπόνησα με έντονο έργο κυρίως μετά το 1930. Στα αρχεία της σχολής υπάρχουν σχέδια – σκαριφήματα με την υπογραφή του, που πιθανότατα να αφορούν επεμβάσεις που

πρώτη επέμβαση στο κτίριο. Μια δεύτερη

αλλαγή μπορεί να θεωρηθεί η αλλαγή

του προσανατολισμού των εξωτερικών

κλιμακοστασίων όπου θα αποκλείσει προ

υπάρχοντα ανοίγματα υπογείου αλλά θα

ανακουφίσει την ασφυκτική πρόσβαση στο κτίριο. Η σημαντικότερη οικοδομική

φάση του κτιρίου που πιθανότατα αφορά

την προσπάθεια ολοκλήρωσης του έργου, σημειώνεται το 1949. Γίνονται επεμβάσεις

στις όψεις, με επικάλυψη τραβηχτών

κονιαμάτων, εφαρμογή διακοσμητικών

ταινιών, πλήρωση οπών αερισμού και

επιδιόρθωση πατωμάτων. Επίσης η τοποθέτηση θυρών σε κλιμακοστάσια

και διαιρέσεις αιθουσών του δευτέρου

ορόφου. Οι επεμβάσεις αυτές αφορούσαν

τη δημιουργία στενόμακρου χώρου

ιματιοθήκης, την μετατροπή της απόληξης

της ανατολικής πτέρυγας σε κατοικία και

αντίστοιχα της δυτικής σε βοηθητικούς

χώρους και πιθανότατα χώρους ανάπαυσης

και τραπεζαρίας. Το σχολικό κτίριο σύμφωνα

με τον κανονισμό θα έπρεπε να βρίσκεται

σε συνεχή επιτήρηση, συντήρηση και

καθαριότητα απαιτώντας χώρο φιλοξενίας

για τον διευθυντή και παιδονόμο. Όλες οι αίθουσες διδασκαλίας του 2ου ορόφου θα

διαιρεθούν με τοιχοποιία από πλίνθους ενώ

θα διατηρήσουν την σύνδεση τους με θύρες. Το κτίριο θεωρείται πως δεν κατάφερε να γνωρίσει ποτέ την τελική του μορφή ενώ ο τρίτος όροφος και το υπόγειο λέγεται πως δεν ήταν ποτέ σε λειτουργία. Οι τελευταίες επεμβάσεις που έγιναν αφορούσαν την χρήση του ως αποθηκευτικό χώρο και κατασκευάστηκαν πρόχειρα μεταλλικά στέγαστρα στο πίσω μέρος ενώ σε αρκετούς χώρους του υπογείου τοποθετήθηκαν σιδεριές. υπόγειο 1ο επίπεδο ως αποθηκευτικός χώρος σχολικού υλικού και καύσιμης ύλης.

Διατήρησε την αρχική οργάνωση. Αλλαγή της οργάνωσης με δημιουργία κατοικίας, προσθήκη βοηθητικών χώρων και διαίρεση αιθουσών σε ειδικών μαθήματων όπως καλλιτεχνικών, χημείας. Δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ.

Διαδικασία εφαρμογής νέας λειτουργίας.

Αστική σχολή (Haryat) Φιλανθρωπικό ίδρυμα.

Απόφαση της εφοροεπιτροπής της κοινότητας για επανάχρηση του κτιρίου.

Κατάθεση πρότασης στη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων.

Αξιολόγηση πρότασης από τη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων. Εάν απορριφθεί Εάν εγκριθεί

Το κτίριο γίνεται ακίνητη περιουσία προς εκμετάλλευση της κοινότητας (Akar) και μπορεί να αλλάξει λειτουργεία ή να ενοικιαστεί.

Κατευθυντήριο αποκατάστασης .

● Η αστική σχολή ως βασικός κοινωνικός πολιτιστικός παράγοντας του τόπου κρίνει απαραίτητη τη συμμετοχή της

σύμβολο αντικατοπτρίζει και υπενθυμίζει γεγονότα

ιστορικά, πολιτιστικά, κοινωνικά κλπ.

ρωμαίικης κοινότητας καθώς και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου των νήσων.

● Η νέα λειτουργεία που επιλέγεται θα πρέπει να ενισχύει την σημασία του τόπου και να επανεντάσσει το κτίριο στον αστικό ιστό της Κωνσταντινούπολης.

αυθεντικών του στοιχείων όπως τα υλικά και η τεχνολογία κατασκευής του.

● Τα Πριγκηπόνησα είναι τόπος μεγάλης ιστορικής σημασίας, σημαντικού αρχιτεκτονικού υλικού και έντονου φυσικού στοιχείου. Τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να συμπεριληφθούν ιδιαίτερων και μορφολογικών χαρακτηριστικών του κτιρίου ● Σεβασμός της αρχικής του υπόστασης και των

● Αναγνωρισιµότητα και αναστρεψιμότητα των ανακατασκευαζόμενών τμημάτων. Κατά τις επεμβάσεις χρησιμοποιούνται όμοια ή συμβατά υλικά και χρώματα ● Διατήρηση και προβολή των αισθητικών ως προς την µμορφή, τα υλικά, κλπ.

● Αξία μνήμης , ατομικής ή συλλογικής. Το κτίριο ως

● Αξία τοπόσημου ,προκύπτει από τη σχέση του κτιρίου µε το ευρύτερο περιβάλλον του, από το βαθμό προβολής του

και από τη σχέση του µε τον ιστό του νησιού.

● Κτίριο εθνικής και τοπικής σημασίας.

● Η μοναδικότητα η ιδιαιτερότητα σε σχέση µε τα κτίρια του περιβάλλοντος.

● Η καταλληλότερη χρήση είναι µια παρόμοια χρήση µε την αρχική. Κάθε περίπτωση αποκατάστασης και επανάχρησης όμως είναι διαφορετική

¬ πλάνο Α’

Ως ενναλακτικό σχολείο.

Η πρόταση Α’ αφορά την ανάκτηση της αρχικής λειτουργείας και την αναδημιουργία της σε ιδιωτικό σχολείο ενναλακτικής εκπαίδευσης. Οι κυτταρικές τάξεις καταργούνται με μικρά κενά και συνδέσεις μεταξύ τους ενώ ο μεγάλος διάδρομος μετατρέπεται σε εσωτερική αυλή και σε ιδιωτικούς χώρους των παιδιών. Εξοπλισμός και διάκοσμος εφαρμόζονται σε μικρότερη κλίμακα και εντείνεται η οπτική με το εξωτερικό περιβάλλον. Τα παιδιά θα έχουν τη δυνατότητα παρακολούθησης νέων μεθόδων μάθησης μέσα στο μοναδικό περιβάλλον της Νήσου. Στόχος του νέου σχολείου θα είναι η εφαρμογή διαφοροποιημένου προγράμματος μάθησης και δημιουργικής απασχόλησης, επικεντρωμένα στην αυτογνωσία, την εκμάθηση ισχυρών

α) από το κέντρο της από αποβάθρα πολιτιστικής

1/ κεντρική αυλή

2/αυλή πολιτισμού και ιστορίας

3/αυλή στάσης /χαλάρωσης

4/αυλή συμμετοχικού σχεδιασμό

5/πάρκα συμμετοχικού σχεδιασμού

α)Οδός πολιτισμού β)Μονοπάτι προς το Ορφανοτροφείο/ πράσινη διαδρομή γ)Δρόμος της αγοράς δ)Κεντρικοί πεζόδρομοι Πριγκήπου

Enis volupta quatiam ius eaturio sandica tionsectecum velluptae do loreicia volorumet harum dolorem porpore rspedi qui ipsus etur aces exeriores endigenis nihilibusdae dia voluptatios exceario. Idemque nate estrunt es eum atem volupiet, optatium explabore eatur? Quiae num nisquos truptae cumquaectas aut aut et ant et ventia et iunt es sumquatur remporum aut qui odigni sollacea quati nobisci doluptate est, untiu mendis quat ipsa ea non rent as dest, nobitatem niatem fuga. Les que porempori re velis alic tem. Re volorecerit peratem entorro vidior mol orum fugit ex estrum voluptiant faccabo rempore ptatium nos volorec totasperum quid que desero molore earci num voluptatur, quatis rernatet quaectio volorestiur, si aut lacerfe rnatis sequos est et, quam quidita sin eum nos esto essectium fugitatem voluptam nimpor repro et lici volo runt dita velibus, ut labor si vernate mporere ctatquodis rempore et, sunt. Aquae. Arios maionse quaecti uresti conseque cullupta erferit atempo rem velentio. Nem nonsequ iandunt. Um quis idisqui blab ipis eos sum earum natem. Sit omnit fuga. Nequias ad qui rem que nonem. Ut experrum reritat iaspidus earchilique vendae. Is accus iusam, que volupta tatisitat. Nitior minimpores quam quibusc iandebitam illab illorepro ipsus volo quaera intotat eumque pa dipiduntio. Ihilla adisquas ad quis dolupta

Δημιουργία ανοιχτών κοινών χώρων για την ευρύτερη κοινωνία. Δ καλλιέργεια της ποιότητας ζωής και της ταυτότητας του τόπου. Ε)

Η ερευνά και η γνώση. Το κτιριολογικό πρόγραμμα προβλέπει την εγκατάσταση γραφείο συντονισμού στο τελευταίο επίπεδο (Γ) και αφορά την βασική ομάδα ειδικών ( αρχιτεκτονική, έρευνα, τέχνες, σχεδιασμός δράσεων, εκθέσεων και πρότζεκτς ). Στο επίπεδο (Β) προβλέπεται ο ξενώνας για εθελοντές, ομάδες, ερευνητές και απασχολούμενους. Το Α επίπεδο αποκτά τη μεγαλύτερη βαρύτητα με τον κεντρικό χώρο να αποτελεί τον ανοιχτό κοινωνικό χώρο της Πριγκήπου και ιδιαίτερα της ομογένειας. Ο χώρος αυτός θα τροφοδοτεί τον διάλογο την συλλογική μνήμη, τις προσωπικές αφηγήσεις και θα προβάλλει καλλιτέχνες και δημιουργούς. Για την ενίσχυση του κεντρικού χώρου προτείνεται η επέκταση της παλαιάς σκηνής με πρόσβαση στη πίσω αυλή. Στις πτέρυγές του προβλέπονται αίθουσες εκπαίδευσης και συνεδριάσεων, καθώς και φιλοξενία ραδιοφωνικού σταθμού-γραφείου μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενημέρωσης και ψηφιακών εκδόσεων με μικρό στούντιο ηχογράφησης-εκπομπής. Στο επίπεδο Χ, (ημιυπόγειο) προβλέπονται τα εργαστήρια συντήρησης και αποθήκευσης αρχείου, με συλλογές από νησιώτες,

Η έντονη ευαισθητοποίηση των νησιωτών για τα δικαιώματα των ζώων και η εξασθένηση της άμαξας ως μέσω μεταφοράς, γεννά την ευκαιρία ανασχεδιασμού – επαναδιεκδίκησης της κεντρικής πλατείας. Η πλατεία μέχρι πρόσφατα αποτελούσε εξολοκλήρου τον σταθμό εκκίνησης για περιηγήσεις και μετακινήσεις στο νησί και ήταν ασφυκτικά κατειλημμένη από άμαξες. Στην ιδέα διεκδίκησης της πλατείας ως ελεύθερο και του προγραμματισμό κάθε Αναλυτικότερα εκδίδονται 7 τεύχη με 1ο στην αποκατάσταση, βασικές αρχές μέθοδος υλοποίησης έργων, 2ο Στέγες, 3ο Διακοσμητικά στοιχεία, 4ο Προσόψεις, 5ο δομή, 6ο Ανοίγματα – Κουφώματα, 7ο Εσωτερικά στοιχεία.