OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
Ang
Tomo V | Bilang 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
P5 TAPATAN
ADM: I shall return
muling pagbabalik sa instraksiyong modular
“
Sa pagsuporta sa Alternative Delivery Mode, hindi lamang natin masisiguro ang kaligtasan at kalusugan ng mga kabataan, kundi pati na rin ang kanilang kinabukasan
T O T O O
Editoryal
“
EARTH HOUR BA KAMO Ilang dekadang problema na, na nakasanayan na sa pamumuhay ng mga Mindoreno.
4
p.
OCCIMIN ELECTRIC PROVIDER Occi
HANDA NA. Ipinakita ng mga batang PESian ang kanilang pagiging organisado at maasahan sa oras ng sakuna, ika-9 ng Marso, 2023, Paaralang Elementarya ng Payompon. | Larawan ni Jylen Kaith V. BonBon
MGA NILALAMAN LATHALAIN Bagong EJEp ng hangin
6
p.
LATHALAIN 24 Oras na chibugan sa p. kalsada
8
ISPORTS
MAS MAGANDA ANG HANDA Earthquake drill pinasinayaan sa PES
12
p. Atletang PESian sumabak sa Prov’l Sports Meet
Janna Ysabel T. Mur cia
ISPORTS GOLDEN BOY Gintong medalya sa Long jump ibinulsa ni Beltran
Ika-9 ng Marso ng sama-samang pinasinayaan ng mga guro katulong ang mga SSG officer ang earthquake drill sa Payompon Elementary School. Mula sa pamumuno ni Gng. Leslie Anne Y. Balboa bilang School DRRM Coordinator ipinaliwanag sa mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagiging handa sa oras ng sakuna na higit na makatutulong at makapagliligtas ng buhay hindi lang ng mag-aaral na nakirinig pati na sa kanilang mga pamilya at mga kalapit na komunidad.
12
p.
Muling pagbabalik ng MDL
Modular Distance Learning ibinalik sa PES
James Ivan T. Cadahin
Sa bisa ng Divsion Memorandum blg. 126 serye 2023 ipinatupad at pinagutos ang kalahating araw na pasok para sa pagpapairal nga Alternative Delivery Mode bunsod ng krisis sa enerhiya
sa buong lalawigan ng Occidental Mindoro, Abril 20, 2023. Ipinag-uutos sa lahat ng mga paaralan sa buong lalawigan ay mag patupad ng kalahatin araw na pag pasok. Ipinapakita din sa nasabing memorandum ang mga suhestyong
schedule na maaring sundin ng paaralan. Isa ang Paaralang Elementarya ng Payompon sa mga magpapatupad nito na siya ring nagbigay daan sa agarang pag kakaroon ng pagpupulong ng mga magulang sa nasabing paaralan.
Iminumungkahi ng memorandum na sa umaga lang magkaklase ang mga guro sa mga mag-aaral at bibigyan ng mga gawain at modyul para sa hapon. Ito ay upang maituloy at hindi maputol ang pag-aaral at mabawi ang oras na wala ang mga mag-aaral sa paaralan.
02
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
Gandang PESian tinanghal sa Buwan ng mga Puso ni Juander Paul D. Altares
GANDANG PESian. Isinalin na ang bagong korona ni Bianca O. Balderas at Dwyne Lester Avila para sa susunod na King and Queen of hearts, Capitol Ground, Mamburao Occ. Mndoro, ika-28 ng Pebrero, 2023.
Muling pinatunayan ng mga PESian na hindi lang sila pang-akademiko kundi may ipapakitang ganda rin sa pagtatanghal sa Parade of beauties, Capitol training Center, Ika-28 ng Pebrero, 2023. Nilayon ng nasabing pagtatanghal na maibalik ang self confidence ng mg bata PESian at matutong humarap sa mga tao nang dahil sa nakalipas na mga taon na umiiral ang pandemya. Dagdag pa rito ay nilayon din ng pagtatanghal na makaipon ng pondo para sa pagsasaayos ng water system ng Paaralang Elementarya ng Payompon. Ang pagdevelop ng self confidence ng mga mag-aaral ay isang mahalagang bagay na nakaaapekto sa kanilang paglagong personal at holistic na pakikitungo at pakikisalamuha. PABASA. Isa sa mga estudyante ni Gng. Acedillo na nagreremedial lesson para sa mapabilis ang abilidad sa pagbasa, Payompon Elementary School, ika-11 ng Oktobre, 2023. |Larawang kuha ni G. Joash Sandino T. Alcaide.
balita
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
Dr. Eje itinalagang bagong Punongguro ng Paaralang Elementarya ng Payompon ni Keyah Ayana L. Bernardo Ika-31 ng Enero nang nag turn over at opisyal na naging si Dr. Dylene R. Eje ang panibagong punongguro ng Paaralang Elementarya ng Payompon. Mismong si Dr. Rosalie E. Tiuzen ang nagpasinaya ng maigsi ngunit mahalagang turn over ceremony kasabay nito nagpirmahan ang in-coming at out-going na Punongguro.
PIRMA. Sabay na nagpirmahan sina Dr. Eje at Gng. Adarlo para sa maigsing turnover ceremony, Payompon Elementary School, Ika-30 ng Enero, 2023
Kasama sa nasabing maigsing turn over ceremony ang mga guro ng Paaralang Elementarya ng Payompon. Marangal na binati at pinahayag ng mga guro ng Payompon ang bagong Punongguro. Matapos ay pinakilala isa-isa ni Gng. Johnaly Solinap Adarlo (outgoing na Punongguro) ang bawat guro kasabay ng kanilang mga gawaing ginagampanan sa paaralan. Maigsi ngunit malaman ang pagpapahayag ng
pagpakilala at sa uri ng liderato meron si Dr. Eje. Ang pagkakaroon ng panibagong Punongguro ng Paaralang Elementarya ng Payompon ay magbubunsod ng panibagong sistemang iiral para sa mas ikakabuti at ikauunlad ng pagbibigay na kalidad ng edukasyon sa mga mag-aaral, magulang at miyembro ng kumunidad.
Oustanding Teacher taga-PES
G. Alcaide pinarangalang Outsatanding Teacher of the year ni Bianca O. Balderas Ika-14 ng Pebrero ng parangalan si G. Joash Sandino T. Alcaide bilang natatanging Guro ng taon -isang guro sa Paaralang Elementarya ng Payompon sa Gawad Lilok, Capitol Training Center, Mamburao, Occidental Mindoro. Ang Gawad Lilok ay isa sa mga pinaka prestihiyosong parangal sa mga natatanging manggagawa sa Kagawaran ng
Edukasyon. Isa nga sa mga gurong PESian ang ginawaran ng parangal dahil sa kanyang natatanging pagganap ng tungkulin. “Para sa lahat ng guro na ang dahilan ng pagpupursige ay kanyang mga estudyante at sa mga kaguro ko sa PES. Padayon Payompon!” ang naging mensahe ni G. Alcaide habang tinatanggap niya ang kanyang parangal sa podium.
PAGBASA SA PES UMARANGKADA
Remedial reading class ipinatupad sa PES ni Christine Jel F. Hetosis Nagbunga ang mga pagsisikap ng Payompon Elementary School upang maibsan ang kahirapan sa pagbabasa ng kanilang mga mag-aaral sa gitna ng newnormal. Sa isang hakbang na hindi basta-basta, nagpasya ang mga guro na magbigay ng higit na pansin sa mga mabagal na magbasa sa kanilang mga klase. Bunsod ng pandemya at sa panahon ng “new normal” sa edukasyon, lumikha ng mga pagsubok sa pag-aaral. Para sa mga estudyante na may mga paghihirap sa pagbabasa, ang kalagayan ay mas nakakabahala pa. Ngunit sa kabila ng mga hamon na ito, gumawa ng paraan ang mga guro ng Payompon Elementary School upang matugunan ang pangangailangan ng kanilang mga mag-aaral. Sa kanilang remediation strategy, nagpasya ang mga guro na maglaan sa mga mag-aaral sa mas malaking bilang ng oras upang magbigay ng mas masusing pagtuturo sa pagbabasa. Ang mga mag-aaral na mabagal magbasa ay nakatutok ng mas mahabang panahon sa kanilang mga guro, at nakakakuha ng mas personal na atensyon sa kanilang pagtuturo. Sa pamamagitan ng pagbibigay ng ganitong uri ng suporta, nakikita ng mga guro na ang kanilang mga
mag-aaral ay mas nagpapakita ng pag-unlad sa kanilang mga kakayahan sa pagbabasa. Sa isang panayam kay G. Mila Acedillo, isang guro sa Payompon Elementary School, sinabi niya, “Ang aming layunin ay upang matulungan ang lahat ng aming mga magaaral na magtagumpay sa kanilang pagaaral. Sa pamamagitan ng mas malapit na pakikipagtulungan sa mga mag-aaral na may mga paghihirap sa pagbabasa, nakikita namin ang mga positibong resulta na nakakamit nila sa kanilang mga akademikong pagtatrabaho.” Sa kabuuan, nagpakita ang Payompon Elementary School ng isang magandang halimbawa ng pagbibigay ng suporta sa mga mag-aaral na nahihirapan sa pagbabasa. Sa kabila ng mga pagsubok na dulot ng pandemya, patuloy silang nagtataguyod ng kahalagahan ng pagbibigay ng higit na atensyon sa mga estudyante upang matiyak ang kanilang tagumpay sa pag-aaral.
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
Ang
balita
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
BRIGADA ESKWELA UMARANGKADA
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
03
Pagbubukas ng Brigada Eskwela pinasinayaan sa Balansay Elementary School ni Danica T. Delfino “Para sa bata para sa Bayan”, iyan ang naging mensahe ng talumpati ng Tagamasid Pamapurok na si Dr. Rosalie E. Tiuzen sa pambungad na palatuntunan para sa pagsisimula ng Brigada Eskwela 2022 sa Balansay Elementary School, ika-4 ng Agusto, taong 2022. Sama-samang pinasimulang ng iba’tibang paaralan sa Distrito ng Mamburao ang pagbubukas ng Brigada Eskwela sa isang motorcade na siyang nag hudyat sa kumunidad ng Mamburao na magbubukas na ang panibagong taong
12%
“
Pagtaas ng Enrollment
panuruan. Nilalayon ng Brigada Eskwela na maihanda ang bawat paaralan sa pagdating ng mga mag-aaral lalo na sa taong ito ay kagagaling sa pandemya. Binigyang halaga din ng programa ang pagkakaisa at pagtutulungan ng bawat myembro ng kumunidad upang maibigay ang sapat at mataas na kalidad ng edukasyon sa bawat batang pumapasok sa pampublikong paaralan sa distrito ng Mamburao.
BAWAT ISA MAY GINAGAMPANAN. Madamdaming talumpati ni Dr. Rosalie E. Tiuzen sa pambungad na palatuntunan sa pag bubukas ng Brigada Eskwela, Balansay Elementary School, ika-4 ng Agosto, 2022. Larawang kuha ni G. Joash Sandino T. Alcaide
Dumagdag ng dalawampong porsyento na sa buong papulasyon ng Paaralang Elementarya ng Payompon.
“P 5 MAKABATA
Mula sa lampas walong daan sumampa ng mahigit na siyam na raan ang buong papulasyon ng Paaralang Elementarya ng Payompon pinakamataas na papulasyon sa loob ng 5 taon.
Cadahin pumailanlang sa District ispell mo
818-910
BASURA BASURA
“
kailan ka makukuha
kailangan ng agarang aksyon mula sa Municipal Solid Waste Management upang matugunan ang problemang ito
TUNGKULING SINUMPAAN. Kasabay ng pagdiriwang sa Araw ng mga Guro ay ang panunumpa ng bagong liderato ng Teachers’ Club of Mamburao. Isa si G. Randy S. Glase Guro sa Paaralang Elementarya ng Mamburao, na nahalal bilang Project Manager ng organisasyon, Capitol Training, Mamburao Occ. Mindoro, ika-5 ng Oktubre, 2022.|Larawang kuha ni G. Joash Sandino T. Alcaide.
Ni Francez Kyla Katherine B. Bon
BUENA MANO. Unang sertipiko ng tagumpay Paaaralang Elementarya ng Payompon ang tinanggap ni James Ivan T. Cadahin para sa taong panuruan 2022-2023. Kasma niya ang coach na si Gng. Marife R. Aguilar, Balansay Elementary School, ika-17 ng Agosto, 2022. | Larawan ni Jylen Kaith V. BonBon
Matagumpay na naiuwi ni James Ivan T. Cadahin ang unang parangal sa Pandistritong Tagisan ng Talino Iispel mo na ginanap sa Balansay Elementary School, ika-17 ng Agosto, 2022. Ang nasabing pandistritong tagisan ng talino ay naglalayong ipakita ang tamang pamamaraan at mga tuntunin sa pagbaybay ng wikang Filipino. Dagdag pa rito layon din ng kompetisyon na ito na pag-igihin ang pagtuturo sa Filipino. Dinaluhan din ng mga gurong tagaugnay ng bawat paaralan sa Mamburao upang ipakita ang kagustuhan ng bawat isa sa mga inperson na kompetisyon at patimpalak.
Panunumpa at padiriwang
Opesyales ng Teachers’ Club nanumpa sa araw ng mga guro Ni Jylen kaith V. Bonbon
Bagong mukha, bagong opesyales at bagong pamumuno, ilan lamang iyan sa mga namutawing komento sa mga bagong halal na lider ng Mamburao Teachers’ Club. Isa si G. Randy S. Glase guro sa Paaralang Elementarya ng Payompon sa ika-anim na baitang sa mga nanumpang lider sa nasabing organisasyon ng mga guro sa Capitol Training Center, Mamburao, Occidental Mindoro, ika-5 ng Oktubre, 2022. Mamburao na si Kgg. Angelina “Lyn” Tria at Kasabay ng kanilang malugod na mga kinatawan ng Pangsangay at Pangrehiyong panunumpa ay ang padiriwang ng Opisina ng Kagawan ng Edukasyon. Araw ng mga Guro na ang mga bagong Tunay na pumapailanlang at nangingibabaw opesyales ang nag-organisa at nangalap ng hindi lamang ang mga mag -aaral ng Payompon mga pampapremyo para sa mga gurong kundi pati na rin ang mga guro. Ang nasabing paparangalan. organisasyon ay ang tutulong sa mga guro Ang nasabing okasyon ay dinaluhan upang mas mapag-ibayo ang pagsisilbi ng ng mga pinagpipitagang mga panauhin mga guro sa mga mag-aaral ng distrito ng kasama rito ang Punongbayan ng Mamburao.
04
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
balita
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
BILANG ANG BOTO. Mga botanteng mag-aaral na maagang pumasok upang makauna sa pagboto sa SELG Election, kasabay ang maagang pag-organisa ng COMMELEC, Payopon Elementary School, Ika-26 ng Mayo, 2023
MAS MAGANDA ANG MAY ALAM
SELG eleksyon sa PES umarangkada ni Jylen Kaith V. Bonbon
DEMOKRASIYANG PANG-ELEMENTARYA
PESian nagluklok ng panibagong pamunuan
ni Christine Jel F. Hetosis Ang dating SPG o Supreme Pupils Government na ngayon ay tinawag ng Supreme Elementary Learners Government (SELG) ay ang pinaka mataas na pamahalaan ng mga mag-aaral na sa bisa ng interim guidelines of learners government ay umarangkada ang eleksyon ng SELG sa Payompon Elementary School, ika-26 ng Mayo, 2023 Sapamamagitan ng bagong guidelines mula sa central office ay mas nailatag ng detalyado at komprehensibo ang mga bagay na dapat tandaan sa pagdaraaos ng SELG Eleksyon na ang nasabing memorandum ay ang magsisilbing bibliya sa pagpapatupad ng ng eleksyon. Ang nasabing eleksyon at mga kandidato o mga mamumuno ay magsisimula ang panunungkulan sa susunod na taong manuruan. Kasama sa memorandum ang napakahalagang Constitution and By Laws ng nasabing organisasyon na kung saan ito ay kinakailangan nilang sunin at tuparin. Alinsunod sa mga kautusan nito ay ang mga responsibilidad ng isang student lider at mga limitasyon ng kayang kapangyarihan sa loob at labas ng paaralan. Dagdag pa riyan sa pangunguna ng mga kasalukuyang pamunuan ay ng SPG/ SELG ay nairaos ng matiwasay ang naturang
eleksyon. “Medyo nakakapagod lang po kasi yung ibang bata karamihan ay mga grade 3 po ay nahihirapan sila kasi first time pa lang daw po nilang magparticipate sa ganitong activity” ang sabi ni Bb. Bianca O. Balderas na siyang kasalukuyang Pangulo ng SPG/SELG. Mas naging mahirap para sa pamunuan ang naging sistema ng pagboto sa eleksyon ngayong taon dahil mas dumami o tumaas ang papulasyon ng Payompon Elementary School kung kaya mas madami ang kinakailangang bumoto sa eleksyo. “Sulit naman ang paghihintay kasi nakaboto naman kami ng mabilis at maayos naman ang naging pagboto iseshade lamang ung bilog sa tapat ng pangalan ng gustong iboto.” ang banggit ni Kian Quinones iang mag-aaral sa ika-apat na baitang na bomoto sa eleksiyon sa SELG. Ipoproklama ng Punongguro ang mga tagumpay na mga kandidatong maglilingkod para sa susunod na taong panuruan.
Comprehensive Rapid Literacy Assessment pinasinayaan sa PES ni Daica T. Delfino
Ipinalabas ng Payompon Elementary School ang pagsusuri ng pagbasa ng mga mag-aaral upang malaman ang kanilang antas sa pagbasa. Mahalaga ito sa pag-unawa sa kakayahan ng mga bata sa pagbasa. Sa pamamagitan ng
pagsusuring ito, matutukoy ng paaralan ang mga kahinaan at lakas ng mga mag-aaral sa pagbasa. Ito ay makatutulong sa mga guro na magbigay ng mga pagsasanay upang mapaunlad ang kanilang kakayahan. Ang pagkakaroon ng sapat na kaalaman sa pagbasa ay mahalaga sa edukasyon
ng mga mag-aaral. Ito ay nagpapalakas ng kanilang pangunawa at nagbubukas ng mga oportunidad sa kanila. Ang pagsusuri ng pagbasa ng Payompon Elementary School ay nagpapakita ng kanilang pagsisikap na mapaunlad ang pagbasa ng kanilang mga magaaral.
Mabuhay ang Payompon Elementary School sa kanilang pagsasagawa ng pagsusuri ng pagbasa. Patuloy sana ang kanilang mga programa na naglalayong mapaunlad ang kakayahan ng mga mag-aaral sa pagbasa.
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
editoryal
Earth hour ba kamo
Ilang dekada nang problema ang kuryente sa lalawigan ng Occidental Mindoro, at maging sa kasalukuyang panahon isa pa rin ito sa malaking dagok na kinakaharap ng bawat mamamayan, lalo’t higit ng mga magaaral. Sa nakalipas na mga panahon kahit na napakarami na ang umupo sa pwesto ng gobyerno’t pamahalaan, nanatili pa rin itong malaking problema at animo’y walang kumikilos upang ito’y tugunan at bigyan ng solusyon. Animo’y 20 oras na ika nga ay “Earth Hour” hindi lamang sa munisipalidad ng Mamburao kundi sa buong lalawigan ng Occidental Mindoro. Kinakailangang ito ay magawan ng paraan at magawan ng agarang solusyon dahil ito’y hindi lamang sa nakaaapekto sa negosyo sa Occidental Mindoro laol’t higit sa buhay, kalusugan at pag-aaral ng mga mag-aaral ng mga Mindoreno. At dahil sa problemang ito ay nakaaapekto sa halos lahat, lalo na sa mga mag-aaral. Dahil sa init ng panahon at pagpatay ng kuryente, nababawasan ang kakayahan ng mga estudyante na magbigay ng atensiyon sa klase. Ito rin ay nagiging sanhi ng paglala ng hika at pagkawala ng malay ng iba. Maraming estudyante ang hindi makatapos ng gawain dahil sa hindi maayos na serbisyo ng kuryente at hindi makagawa ng takdang aralin dahil walang ilaw na magagamit. Batay sa datos ng PDRRMO Occidenal Mindoro, halos 145 na mga estudyante ang naisugod sa ospital dahil sa epekto ng problema.
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
05
Ang kakulangan ng suplay ng kuryente sa Occidental Mindoro ay nagdudulot ng malaking epekto sa kalusugan at pag-aaral ng mga mamamayan at mag-aaral. Mayroon nang ilang estudyante na nangailangan ng tulong medikal dahil sa sobrang init, at marami pa rin ang nagkakasakit, ngunit gustong pumasok at mag-aral. Sa kasalukuyan, naglagda na ang gobernador ng probinsya na walang pasok dahil sa tumataas na temperatura at pagkawala ng pokus ng mga mag-aaral. Maaaring isa sa mga solusyon ay ang paggamit ng renewable na mga enerhiya tulad ng solar, at maaaring magpatayo ng mga wind mills at solar panel. Nararapat na maglaan ng pondo upang mabayaran ang utang ng NAPOCOR sa OMCPC, at makipagtulungan ang nasyonal na gobyerno upang maisulong ang pagbabago para sa maayos na serbisyo ng kuryente. Ang solusyon sa problemang ito ay hindi lamang para sa mga mag-aaral, kundi para sa buong mamamayan ng lalawigan ng Occidental Mindoro.
OCCIMIN ELECTRIC PROVIDER Occi
“
Animo’y 20 oras na ika nga
Ang power crisis sa buong ay “Earth Hour” hindi lamang lalawigan ng Occidental Mindoro ay nagdudulot sa munisipalidad ng Mamburao ng malaking epekto hindi kundi sa buong lalawigan ng lamang sa kalusugan ng Occidental Mindoro. mga mamamayan kundi lalo na sa mga mag-aaral. Marami sa mga estudyante ang nangangailangan ng medical attention dahil sa matinding init, at mayroon ding mga nagkakasakit tulad ng hika na nagpapahirap sa kanilang pag-aaral. Mula Marso hanggang Abril ngayong taon, sampung mag-aaral na ang nahimatay at marami pa ang nagkasakit dahil sa power crisis. Upang maibsan ang sitwasyon, nilagdaan ni Governor Eduardo Gadiano ang pagpapawalang-bisa ng klase sa ilang araw, at magiging blended learning na ang pag-aaral ng mga mag-aaral sa susunod na linggo. Ngunit dahil sa kakulangan ng suplay ng kuryente, hindi rin maasahan na hindi sila maapektuhan ng naturang krisis sa kanilang mga bahay.
Ang
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
PATNUGUTAN
PUNONG PATNUGOT - James Ivan T. Cadahin, KAWAKSING PATNUGOT - Jana Ysabelle T. Murcia, PATUNGOT NG BALITA - Francez Kyla Katherine B. Bon, PATNUGOT SA LATHALAIN - Keya Ayana L. Bernardo PATNUGOT NG AGHAM - Danica T. Delfino PATNUGOT SA ISPORTS - Christine Jel F. Hetosis, PUNONGDIBUHISTA - Juander Paul D. Altares, TAGAKUHA NG LARAWAN - Jylen Kaith V. Bonbon, TAGAANYO - Reinz Peter Dominique G. Laomoc, MGA KONTRIBYUTOR - Bianca O. Balderas, Jonachelle Keisha M. Custodio.
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
TAGAPAYO - Joash Sandino T. Alcaide Bebeth B. Rimando Butch Noriel A. Lambit Daisy D. Taras PUNONGGURO - Dylene R. Eje, PhD TAGAMASID PAMPUROK - Rosalie E. Tiuzen, EdD PANDISTRITONG TAGAPAG -UGNAY - Eufemia A. Salazar PANGSANGAY NA TAGAPAG-UGNA NG PAMPAARALANG PAMAMAHAYAG SA FILIPINO - Eduardo D. Ellarma, PhD ASDS - Rodel S. Magnaye SDS - Loida P. Adornado, PhD, CESO VI
A T
T O T O O
06
Ang
opinyon
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
B
A T
T O T O O
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
ADM: I shall return,
muling pagbabalik sa instraksiyong modyular
Napakalaking hamon ang kinakaharap ng buong lalawigan ng Occidental Mindoro dahil sa krisis sa enerhiya na nararanasan ngayon. Upang maprotektahan ang kalusugan at kaligtasan ng mga mag-aaral, ipinag-utos na ng Division Memorandum blg. 126 serye 2023 na magkakaroon ng kalahating araw na pasok para sa pagpapatupad ng Alternative TAPATAN Delivery Mode sa mga paaralan. James Ivan T. Cadahin
“
Bagama’t nakakalungkot na mawalan ng oras sa pag-aaral ang mga mag-aaral, hindi Sa panahon natin dapat ikompromiso ang kaligtasan ngayon, hindi at kalusugan nila. Hindi na bago sa ating lahat na ang mga blackout at brownout natin dapat ay may malaking epekto hindi lamang sa sektor ng edukasyon, kundi sa ekonomiya at ikompromiso ang kalusugan ng mga tao. Kaya’t sa panahong edukasyon ng ito, mahalagang maglaan tayo ng oras at mga kabataan. pagkakataon upang makapag-adapt sa mga Sa halip, dapat kaganapan. May mga mag-aaral na mahihirapan nating bigyan sa pag-access ng online classes dahil sila ng mas sa kakulangan ng kuryente at internet connection. Kaya’t sa pagpapatupad ng magandang Alternative Delivery Mode, hindi lamang oportunidad natin masisiguro na makakapagpatuloy ang edukasyon nila, ngunit pati na rin ang kalusugan at kaligtasan ng mga mag-aaral ay maiingatan.
Sa panahon ngayon, hindi natin dapat ikompromiso ang edukasyon ng mga kabataan. Sa halip, dapat nating bigyan sila ng mas magandang oportunidad na makapag-aral kahit na may mga pagsubok na kinakaharap ang lipunan. Sa pagpapatupad ng kalahating araw na pasok, hindi lamang natin nabibigyan ng oras ang mga mag-aaral na makapag-aral, ngunit nagbibigay din ito ng oportunidad sa kanila na magkaroon ng mas magandang kalusugan at kaligtasan. Sa lahat ng ito, mahalaga ang papel ng mga magulang at guro sa pagtitiyak na magpapatuloy ang edukasyon ng kanilang mga anak at magaaral. Sa pagsuporta sa Alternative Delivery Mode, hindi lamang natin masisiguro ang kaligtasan at kalusugan ng mga kabataan, kundi pati na rin ang kanilang kinabukasan sa pamamagitan ng edukasyon.
“
Basura, basura, kailan ka makukuha
Tamang paghihiwalay ng mga basura ay isa sa mga paraan upang mapangalagaan ang kalikasan at kalusugan ng mga tao. Sa kabila ng mga kampanya at programa para sa proper waste segregation, marami pa rin ang hindi nakakasunod dito lalo na sa mga pampublikong paaralan tulad ng Payompon Elementary School. Ngunit hindi lang ito dahil sa kawalan ng kamalayan o kakulangan sa edukasyon, kundi dahil din sa hindi regular na pagkolekta ng basura ng Municipal Solid Waste Management.
“
Sa ganitong kalagayan, kailangan ng agarang aksyon mula sa Municipal Solid Waste Management upang matugunan ang problemang ito. Dapat maglaan sila ng sapat na resources at mag-implement ng regular na schedule sa pagkolekta ng mga basura sa mga pampublikong paaralan tulad ng Payompon Elementary School.
kailangan ng agarang aksyon mula sa Municipal Solid Waste Management upang matugunan ang problemang ito
“
Ang mga estudyante at guro ng Payompon Elementary School ay may malaking papel sa tamang paghihiwalay ng mga basura. Ngunit sa kawalan ng regular na pagkolekta ng basura ng Municipal Solid Waste Management, maraming beses na napupuno ang mga basurahan sa loob ng paaralan. Ito ay nagdudulot ng hindi magandang amoy at makakasama sa kalusugan ng mga magaaral at guro. Dagdag pa rito, kapag puno na ang mga basurahan, mayroong mga estudyante na hindi na nakakasunod sa tamang paghihiwalay ng mga basura at basta na lamang nagtatapon ng mga ito kung saan-saan.
B MAKABATA
Jana Ysabelle T. Murcia
Bukod dito, kailangan din nilang magbigay ng sapat na edukasyon at kampanya upang mapalawak ang kaalaman ng mga mag-aaral at guro sa tamang paghihiwalay ng mga basura at ang kanilang papel sa pangangalaga sa kalikasan. Kung magkakaroon ng regular na pagkolekta ng mga basura sa Payompon Elementary School at iba pang mga pampublikong paaralan, hindi lamang maiiwasan ang mga problema sa kalusugan at kalikasan, kundi magkakaroon din ng mas malaking impact sa buong komunidad. Ang mga estudyante ay magkakaroon ng tamang kaalaman sa pangangalaga sa kalikasan at maihahatid din nila ito sa kanilang mga pamilya at kapitbahay. Sa ganitong paraan, magkakaroon ng mas malawakang pagbabago at pagkakaisa sa pagpapahalaga sa kalikasan at kalusugan ng bawat isa.
opinyon
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
‘Di na muling
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
Sa madaling salita, isa itong tagumpay na dapat ipagmalaki ng buong komunidad ng Payompon Elementary School. Sa pamamagitan ng koordinasyon ng Provincial Governors Office, nagawa ng paaralan na tuparin ang mahalagang gawain ng pag-aayos ng mga sira-sira at butas-butas na kisame sa mga silid-aralan.
Pasasalamat sa pamunuan sa kanilang katapatan at pagtugon sa mga pangangailaan ng paaralan
“
B
“
T U N A Y
A T
T O T O O
07
B
susulyap sa langit
Animo’y siwang na siyang nagpapakita ng liwanag ng kalangitan na sa pagsilip ay liwanag ng ulap at langit ang iyong matatanaw at sa oras naman ng tagulan ay para kang nakikipagpatentero sa mga patak sa bubong na kailangang maiwasan. Dati, ang mga butas sa kisame ay nagiging hadlang sa pag-aaral at nagdudulot ng kawalan ng seguridad. Ngunit ngayon, dahil sa dedikasyon ng paaralan at suporta ng Provincial Governors Office, napatibay na ang mga kisame, nagkaroon ng mga inspirasyonal na disenyo, at nagbalik ng siguridad sa mga silid-aralan.
N G
PANIBUGHO
Keya Ayana L. Bernardo
Pinasasalamatan natin ang pamunuan ng Payompon Elementary School sa kanilang katapatan at pagtugon sa mga pangangailangan ng paaralan. Ang inyong pagsisikap at pagkakaisa ay tunay na pinupuri. Sa mga guro at mag-aaral ng Payompon Elementary School, ito ang inyong tagumpay! Binago ninyo ang inyong paaralan at pinatibay ang pundasyon ng edukasyon. Mabuhay ang Pamunuan ng Payompon Elementary School at ang Provincial Governors Office! Patuloy sana ang inyong paglilingkod para sa kinabukasan ng ating mga mag-aaral.”
Kahit saan sa PES internet di papalya
Sa panahon ngayon, kung saan ang teknolohiya ay patuloy na nagbabago at umaabot sa bawat aspeto ng ating buhay, mahalagang bigyan ng pangunahing atensyon ang pagkakaroon ng koneksyon sa internet sa mga paaralan. Ang Payompon Elementary School ay isa sa mga LIWANAGIN paaralang nagpakita ng matagumpay na pagsisikap sa pagkakaroon ng internet connection sa Juander Paul D. Altares buong compound ng paaralan.
“
Ang paaralang tulad ng PES ang naglalatag ng landas tungo sa isang kaunlarang lipunan na konektado, batay sa kaalaman , at handa sa pagbabago ng mundo
“
Matagal nang ipinaglaban ng paaralang ito ang sapat na access sa teknolohiya upang mapalawak ang kaalaman at pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa tulong ng kooperasyon ng mga guro, magulang, at kasama ang pamunuan ng paaralan, natamo ng Payompon Elementary School ang tagumpay sa pagkakaroon ng malawakang internet connection sa kanilang mga silid-aralan. Ang pagkakaroon ng internet connection sa buong compound ng paaralan ay may malaking epekto sa edukasyon ng mga mag-aaral. Nagbibigay ito ng daan upang mas palawakin ang kaalaman at karanasan ng mga bata. Sa pamamagitan ng internet, mas madali ang access sa impormasyon, pananaliksik, at pagbabahagi ng kaalaman sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Higit pa rito, ang internet ay nagbubukas ng pinto para sa mga mag-aaral na makipagugnayan
sa iba’t ibang komunidad at kultura. Sa online collaboration at komunikasyon, natututo ang mga mag-aaral na ibahagi ang kanilang mga ideya, makipagtulungan sa mga proyekto, at magkaroon ng global na perspektiba. Ang Payompon Elementary School ay isang halimbawa ng dedikasyon sa pagbibigay ng dekalidad na edukasyon sa tulong ng internet. Sa pagsasaayos ng internet connection sa buong paaralan, handa ang mga mag-aaral sa mga hamon at oportunidad ng digital na panahon. Ang internet ay isang mahalagang kagamitan sa paghubog ng kinabukasan ng mga magaaral. Ang mga paaralang tulad ng Payompon Elementary School ang naglalatag ng landas tungo sa isang kaunlarang lipunan na konektado, batay sa kaalaman, at handa sa mga pagbabago ng mundo. Mabuhay ang Payompon Elementary School sa kanilang tagumpay sa pagkakaroon ng internet connection sa buong paaralan! Patuloy nawa ang inyong paglilingkod at pagbibigay ng dekalidad na edukasyon sa mga kabataan ngayon at sa mga susunod na henerasyon.
08
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
lathalain
TOM V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
lathalain
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
09
Frances Kyla Katherine B. Bon
10
Ang
B Balawas
lathalain
to la to a L NOON HANGANG NGAYON N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
TOM V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
Larawang kuha ni G. Joash Sandino T. Alcaide at larawang guhit ni G. Rick Ansinso
James Ivan T. Cadahin
Sa gitna ng modernong panahon, masasabi pa ba nating malayo na ang ating narating? Sa pagbubukas ng mga bata sa mga bagong teknolohiya, tila ba nakakalimutan na ang mga tradisyunal na laruan na mayroon pa rin tayong maipagmamalaki. Ngunit hindi dapat ito isawalang bahala dahil sa mga simpleng larong ito, matututo pa rin tayong maging aktibo at malikhain. Isa sa mga tradisyunal na laruan na dapat nating bigyang halaga ay ang lato-lato. Hindi lamang ito nakatutulong sa ating kasanayan sa pagpapalitpalit ng mga pahina, kundi nakakatulong din ito sa ating pagpapalakas ng koordinasyon ng katawan. Ang lato-lato ay isang maliit at bilog na laruan na binubuo ng dalawang bahagi. Sa gitna nito ay mayroong maliliit na butas
na nakatutulong upang maipalipat-lipat ang mga bahagi nito sa pamamagitan ng pagpalo o paghampas ng kamay na may ritmo. Hindi lang basta-basta ito na laruan dahil ito ay isang hamon sa ating kakayahan sa paggalaw ng mga kamay, pagiging mabilis ng mga mata, at pagpapalakas ng ating konsentrasyon. Sa mga estudyante, ang laro ng lato-lato ay nakakatulong sa kanilang
pagkatuto at pag-unlad ng kanilang kasanayan sa koordinasyon. Hindi ito nakakabagot na laruan at hindi ito mabagal tulad ng mga video games kaya hindi nito kailangang i-charge bago ito magamit. Bukod dito, maaari itong laruin ng kahit sino at saan man, walang limitasyon. Sa kasalukuyang panahon na kung saan tila ba nalilimutan na ang mga tradisyunal na laruan,
kailangan pa rin nating maalala na mayroon pa ring mga simpleng bagay na nakakatulong sa ating pag-unlad. Kaya’t bigyan natin ng pagkakataon ang mga simpleng laruan na mayroon pa rin tayong maipagmamalaki at magpakatotoo na kahit na sa maliit na bagay, makakatulong ito sa ating pag-unlad at pagsulong sa buhay. Sa larong lato-lato, hindi lang ito nakakatuwa, nakakapagpahinga, at nakakapagpasaya, nakakapagpalakas din ito ng ating katawan at kaisipan.
Yan siya
Tiktokerist Jana Ysabelle T. Murcia
Napakalaking ingay ng TikTok sa ating bansa! Hindi na nakapagtataka m/ a kung bakit pati mga bata ay nahuhumaling na rin sa pagsasayaw, lipsync, lig spng.coveca g r n a n at iba pa! Ngunit, may mga pangamba rin tayo sa kung paano ito makakaapekto sa kanilang awa mil sig Lartps://siogo-de l t h tok / pag-aaral. Ating himayin at talakayin ang panganib at posibleng epekto ng TikTok sa tik r-png edukasyon ng mga kabataan. to gawain. Kung patuloy na mapapahaba ang kanilang panonood ng Sa panahon ngayon, ang mga bata ay hindi na mga video, baka ito na ang magiging kanilang priority kaysa sa lamang nag-aaral sa paaralan, kundi nagkakaroon na kanilang pag-aaral. rin ng iba’t ibang aktibidad sa labas ng eskuwelahan. Sa kabila ng mga panganib na ito, hindi naman natin At sa kasagsagan ng nakaraang pandemya, ang mga kailangan ipagbawal ang paggamit ng TikTok sa kabataan. Sa bata ay mas nakatutok sa mga online na aktibidad. halip, dapat nating turuan silang magkaroon ng tamang balanse Sa kasamaang palad, ang TikTok ay isa sa mga sa kanilang mga aktibidad. Kailangan natin silang turuan ng nagpapalamon sa kanilang oras. disiplina upang malaman nila kung kailan nila kailangan magAng pagkakaroon ng mga tiktok dance challenges aral at kailan dapat magpahinga. ay nakakapukaw ng atensyon ng mga kabataan. Dahil Sa huli, dapat nating tandaan na ang TikTok ay hindi dapat dito, hindi na sila nakakapag-concentrate sa kanilang maging hadlang sa kanilang pag-aaral. Hindi natin kailangan mga gawain sa paaralan. Kadalasan ay nagiging ipagkait sa kanila ang kasiyahan na hatid ng platform na ito. hadlang na ito sa kanilang pag-aaral, dahil hindi na Kailangan lamang nilang malaman ang tamang oras at tamang nila mabigyang-pansin ang kanilang mga asignatura. pagkakataon upang mag-enjoy sa kanilang mga aktibidad, Ngunit hindi lang naman ito ang epekto ng TikTok kasabay ng kanilang pagsisikap sa kanilang pag-aaral. Dahil sa sa kanilang pag-aaral. Dahil sa paglalaan ng mahabang pagtutulungan ng kabataan, guro, at mga magulang, siguradong oras sa panonood ng mga video, maaaring magdulot makakamit natin ang maayos at masaya na pag-aaral ng bawat ito ng kalituhan at pagkaantala ng kanilang mga isa.
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
lathalain
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
11
Kapag naglalakad ka sa mga kalsada ng Mamburao, hindi mo maiiwasan na hindi mapansin ang mga kainan sa tabi-tabi. Marami kang makikitang nagtitinda ng mga kakanin, kwek-kwek, fishballs, at marami pang iba! Hindi lang ito masarap, mura pa at madaling hanapin kahit na sa mga oras na madaling-araw. Ngayon, may isa na naman daw na naisip na baka may mga estudyante dito sa Mamburao na may tinatawag na “budget,” at gusto nilang malaman kung nakakatulong ba ang street food sa kanilang kalusugan, o hindi. Siyempre naman, hindi namin kayo iiwan sa ere, kaya heto ang sagot namin! Ang street food sa Mamburao ay hindi lang masarap at murang pagkain, kundi mayroon din itong positive effects sa mga estudyante. Unang-una, dahil sa mura at madaling hanapin ang mga ito, hindi mahirap para sa mga estudyante na makahanap ng masustansyang pagkain kahit sa mga oras na hindi pa nabibigyan ng baon ng kanilang mga magulang. Bukod pa rito, marami sa mga street food dito ay gawa sa masustansyang sangkap tulad ng keso, itlog, at gulay, kaya hindi lang ito masarap kundi masustansya rin. Hindi katulad ng mga fast food chain na kadalasan ay puno ng kemikal at preservatives, ang mga street food sa Mamburao ay fresh at hindi malayo sa natural na lasa. Hindi lang ito nagbibigay ng tulong sa kalusugan ng mga estudyante, kundi nagbibigay din ng bagong experiences sa kanila. Sa halip lagi na lang silang kumakain sa mga fast food chain, mas nakakapagbigay ito ng variety sa kanilang mga kainan, at natututo rin silang magtipid at mamili ng mabuti. So, benta ba sa mga estudyante ang mga street food sa Mamburao? Ang sagot ay... oo naman! Hindi lang ito mura, masarap at madaling hanapin, kundi mayroon pa itong positive effects sa kanilang kalusugan at kabuhayan. Kaya ano pa ang hinihintay mo? Tara na sa Mamburao at subukan ang mga street food dito!” Mga larawang kuha ni G. Joash Sandino T. Alcaide at G. Butch Noriel A. Lambit
12
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
lathalain
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
Francez Kaye Katherine B. Bon
ng
Hangin
Pagpasok mo sa paaralan, masaya kang sasalubungin ni Principal na parang isang kidlat na nagbibigay liwanag sa buong lugar. Isang taong punong-puno ng enerhiya at ngiti, at laging handang kumilos upang mapabuti ang bawat aspeto ng paaralan. Siya ay isang babaeng lakas-kalooban, desisyon agad na nagpapangiti sa ating lahat. Kapag mayroong mga desisyon na kailangang gawin, hindi nag-aalinlangan si Principal na gumawa ng malawakang aksyon. Nangangako siya na magdadala ng mga pagbabago na nakatutulong sa pagpapaunlad ng mga mag-aaral at guro sa paaralan. Hindi siya nagpapatalo sa mga hamon, kundi lumalaban nang may kasiguruhan at tiwala sa sarili.
na pananaw at positibong pananaw sa buhay.
Ngunit sa kabila ng kanyang lakas ng loob, hindi nawawalan ng ngiti si Principal. Naglalakbay siya sa buhay na parang isang malakas na hanging nagpapalipad ng ating mga kalooban. Hindi siya nabibigo sa kanyang mga laban dahil sa kanyang malawak
Sa kabuuan, hindi lamang isang principal siya, siya ay isang inspirasyon. Isang babae na may malakas na kalooban, desisyon agad na nagpapangiti sa ating lahat. Siya ay walang iba kundi si Dr. Dylene Robles Eje.
Kaya naman, hindi nakapagtataka kung bakit nai-inlove ang bawat isa sa kanyang personalidad. Sa bawat panig ng paaralan, nakikita natin ang kanyang marka ng pagmamahal sa mga mag-aaral at guro. Hindi lang siya isang lider, kundi kaibigan rin ng lahat.
Larawang kuha ni G. Joash Sandino T. Alcaide
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
agham
BITUING ISINILANG SA
h t r Ea Danica T. Delfino
Tagumpay! Iyan ang napatunayan ng mga siyentipiko ang isang malaking pagbabago na maaring magbigay daan sa maraming malinis at abot-kayang enerhiya sa hinaharap. Matapos ang mahigit na kalahating siglo ng pananaliksik tungkol sa nuclear fusion, nagawa ng mga mananaliksik sa National Ignition Facility sa California ang mas malaking output ng enerhiya mula sa fusion experiments kaysa sa energy na ipinasok sa pamamagitan ng lab’s high-powered lasers, isang kahanga-hangang tagumpay na kilala bilang ignition o energy gain. Ito ay malaki ang magiging epekto sa komunidad ng paaralan dahil sa mga benepisyong maaring makuha ng mga mag-aaral at guro sa pagkakaroon ng malinis at abot-kayang enerhiya. Ang mga reaksyon mula sa nuclear fusion ay hindi nagpapakalat ng greenhouse gases at radioactive waste by-products. Isang kilo lamang ng fusion fuel, na binubuo ng mga heavy forms ng hydrogen tulad ng deuterium at tritium, ay nagbibigay ng parehong enerhiya ng sampung milyong kilo ng fossil fuel. Ang National Ignition Facility ay isang malawak at kumpleks ng mga laboratoryo na matatagpuan sa Lawrence Livermore National Laboratory sa Estados Unidos. Ito ay itinayo upang magsagawa ng mga eksperimento na nagpapakita ng mga proseso sa loob ng mga nuclear bombs. Sa tulong ng high-powered lasers, nagagawa ng mga siyentipiko na baguhin ang mga reaksyon sa loob ng nuclear bombs at ito ay malaking tulong sa pagpapanatili ng nuclear warheads na hindi na kailangang magpa-conduct ng nuclear tests. Sa kabila ng tagumpay na ito, malayo pa ang landas na tatahakin upang mapalawak ang nuclear fusion bilang isang epektibong paraan ng enerhiya. Subalit, dahil sa tagumpay na ito, mas malaki ang posibilidad na magkaroon ng malinis at abot-kayang enerhiya sa hinaharap. Ang matagumpay na pagtuklas ng nuclear fusion sa National Ignition Facility ay nagpapakita ng kakayahan ng tao na magamit ang enerhiya na galing sa mga bituin. Sa pamamagitan ng pagsisikap at pagsasakripisyo ng mga siyentipiko, maari na nating maabot ang isang malinis at masaganang enerhiya para sa ating mga paaralan at buong komunidad.
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
13
Matagumpay na napatunayan ng mga siyentipiko ang isang malaking pagbabago
MGA BATAYAN DOE National LAboratory Makes History by Achieving Ignition, U.S. Department of Energy, December 13, 2022. Retrieved from : https://www. energy.gov/articles/doe-national-laboratory-makes-history-achiev ing-fusion-ignition Press Conference: Secretary Granholm & DOE leaders Announced Fusion Breakthrough by DOE National Lab, U.S. Department of energy, December 13, 2022. Retrieved from : https://www.youtube.com/ watch?v=K2ktAL4rGuY&t=4s Scientists Achieved Nuclear Fusion Breaktrough With Blast 192 Lasers, Kenneth Chang, The New York Times, December 13, 2022. Retrieved from https://www.nytimes.com/2022/12/13/science/nucle ar-fusion-energy-breakthrough.html U.S. scientists reach long-awaited nuclear fusion breakthrough, sources says, Ella Nelsen, CNN, December 13, 2022. Retreived from https:// edition.cnn.com/2022/12/12/politics/nuclear-fusion-energy-us-scien tists-climate/index.html Nuclear-fusion lab achieves “ignition” : what does this mean?, Jeff Tollefson and Elizabeth Gibney, nature.com, December 13, 2022. Retreived from https://www.nature.com/articles/d41586-022-04440-7
14
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
agham
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
PAUNANG SUBOK. Mga desiners at mga Enhenyero ng DLSU habang sinusubok ang isa sa mga working prototype design ng Agapay wearable robot assistant. Larawan mula sa DLSU website.
Robot na pangtulong
ni Danica T. Delfino
Project Agapay binuo sa DLSU
Koponan ng biomedical engineers mula sa De La Salle University (DLSU), sa pangunguna ni Dr. Nilo Bugtai, ay nakagawa ng AGAPAY, isang robotic exoskeleton prototype na may biofeedback mechanism para sa rehabilitasyon ng mga pasyenteng nagkasakit sa stroke at mga nasaktan sa pamamagitan ng pagtulong sa motor movements sa balikat, braso, at kamay. Layunin ng AGAPAY na magbigay ng costeffective na solusyon sa produksyon at gumagana ito sa pamamagitan ng paggamit ng isang real-time biofeedback system na nagre-record ng neuromuscular activity gamit ang surface electromyography (sEMG). Ayon kay Dr. Bugtai, ang AGAPAY ay isang inobasyon na makakatulong sa maraming pasyente sa buong bansa, lalo na sa mga nag-rerecover mula sa stroke at mga pagkakasakit na may kaugnayan sa mga muscle movement. Bukod sa pagbibigay ng maayos na rehabilitasyon, ito ay magiging isang cost-effective na solusyon para sa mga pasyente. Makakatulong MGA BATAYAN
rin ito sa pagpapaunlad ng mga kaalaman sa larangan ng teknolohiya sa medisina sa mga paaralan. Sa ganitong paraan, inaasahan ng mga eksperto na mas magiging madali at mas mabilis ang paggaling ng mga pasyente na may mga kondisyon sa neuromuscular, at magiging mas maginhawa ang kanilang mga buhay. Ang AGAPAY ay patuloy na pinapag-aralan ng mga eksperto upang mas mapagbuti pa ang kanyang mga kasangkapan at kahusayan sa pagbibigay ng tulong sa mga pasyente
Agpay Project: Robotics Skeletons for Rehabilitations, De La Salle University, 2017. Retrieved from : https://www.dlsu.edu.ph/research/re search-centers/cesdr/agapay/ Ginhawa(ReliefVent):The people’s “breath of relief” ventilator, Department of Science and Technology-Philippine Council for health and Development Research, 2022. Retrieved from https://www.pchrd. dost.gov.ph/heartnovation/ginhawareliefvent-the-peo ples-breath-of-relief-ventilator/
EDITORIAL
UP at DOST nagtulangan para sa Ginhawa ventilator
ni Keyah Ayana L. Bernardo MAGINHAWANG INBENSYON. Dr. Abundio Balgos ng Unibersidad ng Pilipinas kasama ng kanyang makabagong inbensyon. Larawang kuha ng DOSTS.
Isang grupo ng mga pulmonologist at biomedical engineers sa pangunguna ni Dr. Abundio Balgos ng UP Manila ang nakagawa ng GINHAWA, isang mababang gastos, kompakto at epektibong ventilator na ligtas gamitin ng mga matatanda at bata. Ang proyektong ito ay may potensiyal na makatulong sa maraming pasyente na may malubhang sakit dahil sa COVID-19. Ito ay mas mura ng 42% kumpara sa ibang portable ventilators na ginagamit sa mga ICU, emergency room at ambulansiya at may embedded software protocol para sa self-diagnosis at patient data analytics. Ang proyektong ito ay mayroong malaking potensiyal na makatulong sa maraming pasyente sa buong bansa, lalo na sa panahon ng pandemya ng COVID-19. Bukod dito, makatutulong din ito sa mga mag-aaral sa mga paaralan dahil sa pagkakaroon ng mas maraming kagamitan para sa kanilang kalusugan. Sa ganitong paraan, mas mapapalawak ng mga mag-aaral ang kanilang kaalaman tungkol sa mga teknolohiyang maaaring gamitin para sa kanilang kalusugan.
Mas malinis na enerhiya para sa lahat Maraming Mindoreno ang nakararanas ng mga putol-putol na suplay ng kuryente sa kanilang mga tahanan at mga paaralan. Ang madalas na pagkawala ng kuryente ay nagdudulot ng hindi lamang kalituhan at abala sa araw-araw na gawain, ngunit nagdudulot rin ito ng mas malawak na epekto sa kapaligiran at kalusugan ng mga mag-aaral kung kaya agarang solusyon at aksyon ang kinakailangan ng mga lider ng lalawigan at mga kagawaran sa kalikasan. Sa kasalukuyan, marami sa atin ang gumagamit ng mga generator set na gumagamit ng fossil fuels para makapagbigay ng kuryente sa panahon ng mga blackout. Ang paggamit ng mga ganitong generator set ay nagdudulot ng pagtaas ng carbon emission at iba pang pollutants sa hangin, na nakakasama sa kalusugan ng mga mag-aaral at ng mga mamamayan sa pangkalahatan. Ang mga mapanganib na kemikal na nabubuo dahil sa paggamit ng mga fossil fuels ay maaaring magdulot ng respiratory problems, heart diseases, at iba pang mga sakit. Ito ay lubhang nakakaapekto sa mga mag-aaral, lalo na sa mga bata na mayroong mas sensitibong mga sistema sa kanilang katawan. Hindi lamang ito nakakasama sa kalusugan ng mga mag-aaral, ngunit nakakaapekto rin ito sa kanilang pag-aaral. Ang mahaba at paulit-ulit na pagkawala ng kuryente ay nagpapahirap sa pag-aaral ng mga estudyante, dahil nawawalan sila ng access sa mga importanteng kasangkapan at kagamitan, tulad ng mga computer at internet. Sa kabuuan, ang paggamit ng mga generator set ay hindi lamang nagdudulot ng mas maraming carbon emission at iba pang pollutants, ngunit nakakasama rin ito sa kalusugan ng mga mag-aaral at nagiging hadlang sa kanilang pag-aaral. Kailangan nating maghanap ng mga alternatibong paraan upang maibsan ang mga pagkawala ng kuryente, at masigurado natin na ang mga ito ay hindi nakakaapekto sa ating kalusugan at kapaligiran.
L
TOMO V | BILANG 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
OPISYAL NA PAMPAARALANG PAHAYAGAN NG PAARALANG ELEMENTARYA NG PAYOMPON, SANGAY NG OCCIDENTAL MINDORO, REHIYON NG MIMAROPA
EDITORIAL
isports
Ang
B Balawas
N A G P A P A H A Y A G
N G
T U N A Y
A T
T O T O O
15
Bawasan sa palakasan Kamakailan lang ay nasaksihan at naidaos ang mga School Palaro, District Sports Meet, Provincial Sports Meet at pati na rin ang Regional Sports Meet sa kabila ng tagumpay ng pagdaraos ng mga ito ay iba’tibang reaksyon ang inani dahil sa binawasan ang mga sport events na lalaruin sa mga pagdaraos na nabanggit. Nakakalungkot na balita ang naging desisyon ng Kagawaran ng Edukasyon na bawasan ang mga laro sa palakasan sa mga paaralan. Sa puntong ito, marahil ay maraming mga mag-aaral at maging mga magulang na nagtatanong kung bakit ito kinakailangan. Ngunit sa totoo lang, ang mga desisyong ito ay maaaring magdulot ng malaking epekto sa pag-unlad ng mga magaaral.
Ang mga palakasan sa paaralan at protocol na magbibigay-daan ay higit sa mga simpleng laro. sa ligtas na pagpapatuloy ng mga Ito ay isang mahalagang bahagi palakasang ito. Kailangan baguhin ng kultura ng mga mag-aaral ang takbo ng mga laro, tulad na nagbibigay sa kanila ng ng pagpapanatili ng distansya mga oportunidad na hindi at pagsusuot ng mga mask. mababayaran ng anumang halaga. Maaari rin tayong magsagawa Sa pamamagitan ng palakasan, ng mas malawakang pagsubok at natututo ang mga mag-aaral pagsasaliksik upang tiyakin ang tungkol sa teamwork, liderato, kaligtasan ng mga mag-aaral. diskarte, at pakikipagtulungan. Higit sa lahat, kailangan Ang mga aral na ito ay hindi magtulungan ang bawat isa bilang matututuhan lamang sa loob ng isang komunidad ng edukasyon. silid-aralan kundi sa pamamagitan Dapat na ipakita ng bawat sa ng aktuwal na pagsasagawa sa Kagawaran ng Edukasyon ang larangan ng palakasan. kahalagahan ng mga palakasang Kaya nga, ang pagbabawas sport para sa mga mag-aaral at magbigay events sa palakasan ay nagdudulot ng mga alternatibong solusyon na ng kawalan ng mga pagkakataon maaaring maipatupad. para sa mga mag-aaral na maAng mga mag-aaral ay hindi develop at lumago. Ito ay isang lamang dapat mabigyan ng pang epektong hindi dapat nating akademikong kaalaman sa loob ipagwalang-bahala. Sa halip, dapat ng silid-aralan kundi gayun din nating hanapan ng mga paraan dapat ng mga oportunidad para upang magpatuloy nang sa gayon sa kanilang pagiging holistic na ay maipamalas ang husay ng mga indibidwal. Ang sports o palakasan mag-aaral sa larangang maliban sa ay bahagi ng pag-unlad at paghubog akademiko. bilang mga indibidwal. Hindi natin Maaaring isa sa mga solusyon dapat ipagkait ang mga ito mula sa ay ang paglikha ng mga patakaran kanila.
LabanPilipinas SEA GAMES SA CAMBODIA BAKBAKAN NA! ni Bianca O. Balderas
Dugo, pawis at sakripisyo sa insayo at ngayon ito na ang Opening Ceremony ng South East Asian Games sa Cambodia at marami ang nakisalo sa kasaysayan ang nasabing pagdiriwang. Pinakamalaking delegasyon ang ipinadala ng Pilipinas sa nasabing kumpetisyon – may 860 mga atletang Pilipino na nagpakita ng kanilang galing at determinasyon sa bawat isa sa 38 mga sports na kasali sa programa. Sa kabila ng limitadong bilang ng mga Pilipinong nagmartsa weightlifting, sa 2023 SEA Games. Ngunit, hindi sa parada ng opening ceremony, ang Pilipinas ay hadlang ito upang magpakitang-gilas ang mga sikat nagpakita ng pagsuporta sa kanilang na atletang tulad nina Carlos Yulo, EJ Obiena, mga kababayan na nagpapakita Efren “Bata” Reyes, Carlo Paalam, Nesthy ng kanilang husay sa larangan ng Petecio, at ang Gilas Pilipinas men’s palakasan. Si Alyssa Valdez, ang basketball team. volleyball star ng Pilipinas, Sa kabuuan, ang Pilipinas ang nagdala ng watawat ng ay nagsilbing inspirasyon bansa sa parada. sa mga kapwa atleta sa Kasama rin sa nasabing pagpapakita ng kanilang parada sina Abraham galing at determinasyon “Bambol” Tolentino, pangulo sa larangan ng palakasan. ng Philippine Olympic Sa kabila ng mga hamon at Committee, at chief de hadlang, ang Pilipinas ay patuloy mission na si Chito Loyzaga. na nagpapakita ng lakas at Ito ay upang ipakita ang pagkakaisa upang maiuwi ang kanilang pagsuporta sa tagumpay sa larangan ng sports mga atletang Pilipino sa rehiyon ng Timog na nagsusumikap upang Silangang Asya. maiuwi ang mga medalya. Ngunit hindi nakasama si Hidilyn Larawan mula sa manilDiaz, ang astandard.net. Nakuha sa kasalukuyang at https://manilastandard. tanging kampeon net/sports/314327584/ pldt-smart-support-filiping Pilipinas no-athletes-in-the-32ndsa kasaysayan sea-games.html ng Olympics sa
Tomo V | Bilang 1 | SETYEMBRE, 2022-MAYO, 2023
B
Ang
Balawas
Isports isports
GOLDEN BOY N AG PA PA H AYAG
NG
T U NAY
AT
TOTOO
Gintong medalya sa long jump ibinulsa ni Beltran
Jonachelle Keisha M. Custodio
Prince Luis Beltran, yan ang unang pangalan ng atletang namutawi sa delegasyon ng Mamburao sa kanilang quarters nang masungkit ni Beltran ang unang gintong medalya sa nasabing delegasyon sa maagang bahagi ng Provincial Sports Meet 2023 sa AthleticsLong Jump- Boys sa Sablayan Sports Complex, Sablayan Occidental Mindoro, Ika-25 ng Abril, 2023.
Matatandaang isa si Beltran boy” sa mas mataas na libel ng kompetisyon na muli niyang sa mga atletang PESian na naibulsa ang gintong medalya nagdala ng maagang ginto sa Provincial Sports Meet sa delegasyon ng Payompon dahilan ito upang maisemento nitong nakaraang District nga niya ang kanyang pangalan Palaro sa distrito ng Mamburao at humakot din ng sa listahan ng mga dadayo patungong MIMAROPARAA ng tatlong medalyang ginto sa larangan parin ng athletics Meet na gaganapin sa Calapan City sa ika-1 hangang sa ika-3 sa iba’t-ibang kategorya na nagresulta upang pinagharian ng Mayo. Isang napakalaking nga niya ang boys long jump. karangalan nito para sa mga At ngayon nga ay muling mag-aaral ng Payompon at nangibabaw naman si “Golden malaki ang maibibigay nitong
pagtaas ng moral para sa kanyang kamag-aral at iba pang mga mag-aaral sa Paaralang Elementarya ng Payompon na mag sikap at gawin ang lahat ng makakaya upang maabot ang minimithing tagumpay. “Itong gintong medalya po ay para sa lahat ng mga magaaral at mga gustong maging atleta sa Payompon” dagdag nim GOLDEN BOY.
Mga larawang kuha ni G. Jirold Insigne
Atletang PESian sumabak sa Provincial Sports Meet
BATAYAN NG DATUS Opisyal na pangkalahatang resulta at tally ng mga medalya sa Provincial Sports meet
Christin Jel F. Hetosis Apat sa mga Alverio sa chess ay ilan lamang manlalarong PESian ang sa mga sasabak sa mas mataas makikipagbabakan sa na kompetisyon at palakasan larangan ng Athletics sa Provincial Sports Meet at chess sa Provincial na kakatawan sa Distrito ng Sports Meet sa Sablayan, Mamburao. Occidental Mindoro, ikaIsa ang isports na pinag-iigi 24 hanggang ika-28 ng ng Paaralang Elementarya ng Abril,2023. Payompon para sa mas holistic Si Prince Luis Beltran na pag-unlad ng mga magna naghari sa long jump, aaral para mas maipamalas si Justine Hetosis na nila ang kumpyansa sa sarili pumailanlang sa 100 m at pakikisalamuha sa iba dash, si Jonachelle Keisha at lalot higit sa kanilang Costudio na naguna sa triple sportsmanship. jump at si Rhiane Kaye