Η φίλη μας η Γραμματική έχει άγχος!!… Δεν μπορεί να κοιμηθεί, γιατί θέλει να μας μάθει… ν΄ αποφεύγουμε τα λάθη! 1
Γεια σας φίλοι μου!...Ελάτε τώρα… μη χάνετε το κέφι σας! Εγώ χαίρομαι που σας βλέπω! Ας αρχίσουμε από τα βασικά!
ΠΡΟΤΑΣΗ Πρόταση λέγεται μια ομάδα λέξεων, στη σωστή σειρά, με ολοκληρωμένο νόημα. Η πρόταση αρχίζει με κεφαλαίο και τελειώνει σε τελεία. Κάθε λέξη έχει την ταυτότητα της. Συνδέεται όμως και με τις υπόλοιπες λέξεις της πρότασης. Η «καρδιά» της πρότασης είναι το ρήμα. Πχ. Το αυτοκίνητο σταμάτησε στη μέση του δρόμου.
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ Η λέξη που φανερώνει «ποιος;» κάνει αυτό που λέει το ρήμα ονομάζεται υποκείμενο. Το υποκείμενο το βρίσκουμε, αν κάνουμε την ερώτηση «ποιος, ποια, ποιο;» και βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική.
Πχ. Η δασκάλα έσβησε τον πίνακα. Όμως ο Πέτρος δεν πρόλαβε να αντιγράψει την άσκηση. Οι φίλοι του τον βοήθησαν. Ο Πέτρος και η δασκάλα ευχαρίστησαν τα παιδιά για τη βοήθεια τους.
2
Ρήματα, ουσιαστικά, επίθετα…από τα πιο αγαπημένα μου! Τα θυμάστε φίλοι μου;
ΡΗΜΑΤΑ Οι λέξεις που φανερώνουν ότι κάποιος κάνει κάτι, παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση λέγονται ρήματα. Πχ. Ο γιατρός εξετάζει τον ασθενή. Ο ασθενής θεραπεύεται από τα φάρμακα του γιατρού. Ο γιατρός ξεκουράζεται μετά την εξέταση.
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Οι λέξεις που φανερώνουν ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Πχ. Ο διαιτητής έδωσε την μπάλα στους παίκτες. Ξαφνικά ένας σκύλος μπήκε στο χώρο του γηπέδου και ο αγώνας διακόπηκε.
ΕΠΙΘΕΤΑ Οι λέξεις που περιγράφουν τα ουσιαστικά, μας λένε πώς είναι τα ουσιαστικά λέγονται επίθετα. (Μας τα «κουτσομπολεύουν!) Πχ. Χάθηκα στο θόρυβο της άγνωστης πόλης. Περπατούσα στους κεντρικούς δρόμους, κοιτούσα τις εντυπωσιακές βιτρίνες και άκουγα τα βιαστικά βήματα των ανθρώπων γύρω μου. 3
Πότε γίνεται κάτι; ΤΩΡΑ, ΧΘΕΣ, ΑΥΡΙΟ;;;
ΧΡΟΝΟΙ ΡΗΜΑΤΩΝ Οι χρόνοι των ρημάτων είναι 8 (οκτώ). Ας θυμηθούμε τρεις από αυτούς: ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ: Φανερώνει κάτι που γίνεται ΤΩΡΑ ( ΠΑΡΟΝ). Πχ. Η Μαρία μαθαίνει την προπαίδεια.
ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ: Φανερώνει κάτι που έγινε ΧΘΕΣ (ΠΑΡΕΛΘΟΝ) ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ Πχ. Η Μαρία την περσινή χρονιά μάθαινε με υπομονή την προπαίδεια.
ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΟΣ: Φανερώνει κάτι που θα γίνει ΑΥΡΙΟ (ΜΕΛΛΟΝ) ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ Πχ. Η Μαρία υποσχέθηκε ότι θα διαβάζει την προπαίδεια το καλοκαίρι πολύ προσεκτικά.
Πρόσεχε ποιο χρόνο θα διαλέξεις, για να εκφράσεις όσα σκέφτεσαι! 4
Μήπως θυμάστε ποιες λεξούλες… «κουτσομπολεύουν» τα ουσιαστικά;
ΕΠΙΘΕΤΑ Οι λέξεις που περιγράφουν τα ουσιαστικά, μας λένε πώς είναι, λέγονται επίθετα. Τα επίθετα κλίνονται όπως τα ουσιαστικά και είναι πάντα στο ίδιο γένος, στον ίδιο αριθμό και στην ίδια πτώση με το ουσιαστικό που συνοδεύουν. Κάθε επίθετο σχηματίζεται και στα τρία γένη, για να ταιριάζει με το ουσιαστικό που συνοδεύει. Πχ. Η καινούρια μου τσάντα είναι ευρύχωρη, με πολλές θήκες, ανατομική πλάτη και σκούρο χρώμα. Ωστόσο ο μπαμπάς μου έμεινε άφωνος, όταν έμαθε την ακριβή τιμή της.
ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ!! Τα επίθετα που τελειώνουν σε –ινός-ή-ό ή –ινος-η-ο γράφονται με (-ι ). ΕΞΑΙΡΟΥΝΤΑΙ: φωτεινός, σκοτεινός, ορεινός, υγιεινός, φτηνός, υπεύθυνος, ανεύθυνος, ταπεινός, επικίνδυνος
5
Αντικείμενα δεν έχει μόνο ο χώρος που ζεις… έχει και η γλώσσα που επικοινωνείς!!
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Αντικείμενο είναι η λέξη που φανερώνει το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του υποκειμένου. Το αντικείμενο βρίσκεται συνήθως σε πτώση αιτιατική. Για να βρούμε το αντικείμενο ρωτάμε (Τι; Ποιον; Ποια; Ποιο; Ποιους; Ποιες; Ποια;) Πχ. Τα παιδιά ζωγραφίζουν τους τοίχους. Τι ζωγραφίζουν τα παιδιά;
τους τοίχους (αιτιατική πτώση)
Ο καπετάνιος φώναξε το ναύτη. Ποιον φώναξε ο καπετάνιος;
το ναύτη (αιτιατική πτώση)
6
Αυτό το κατηγορούμενο… δε θα το δικάσουμε! Θα μας βοηθήσει να μιλήσουμε για το υποκείμενο!
ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ Το κατηγορούμενο μας μιλάει για το υποκείμενο της πρότασης, μας δίνει μια ιδιότητά του, κάτι που το ξεχωρίζει. Βρίσκεται στην ίδια πτώση με το υποκείμενο της πρότασης, δηλαδή σε ονομαστική. Έτσι το ξεχωρίζουμε εύκολα από το αντικείμενο που είναι σε αιτιατική. Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο ή μετοχή. Κατηγορούμενο έχουμε με συγκεκριμένα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο και για το λόγο αυτό λέγονται συνδετικά. Μερικά από τα συνδετικά ρήματα είναι και τα παρακάτω: είμαι, γίνομαι, μοιάζω, διορίζομαι, στέκομαι, φαίνομαι, θεωρούμαι, λέγομαι, ονομάζομαι, εκλέγομαι, γεννιέμαι, ζω, πεθαίνω, παρουσιάζομαι 7
Πχ. Ο Πέτρος είναι έμπορος. Μοιάζει αυστηρός αλλά δεν είναι. Στέκεται ακίνητος μπροστά στην είσοδο του καταστήματός του και φαίνεται απλησίαστος. Πέρσι εκλέχτηκε πρόεδρος του συλλόγου εμπόρων της πόλης του. Θεωρείται άξιος και παρουσιάζεται ως σωτήρας στους δύσκολους καιρούς της κρίσης. Είναι αυτοδημιούργητος και ζει εργαζόμενος σκληρά την οικογένειά του.
8
Ίσες και… άνισες συλλαβές!
ΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
Ισοσύλλαβα ονομάζονται τα ουσιαστικά εκείνα που και στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό έχουν τον ίδιο (ίσο) αριθμό συλλαβών. Ανισοσύλλαβα ονομάζονται τα ουσιαστικά που στον πληθυντικό έχουν μια συλλαβή παραπάνω
Πχ. Ψαράς ήταν ο πατέρας μου και αγωνίζονταν να ζήσει την οικογένειά του από τη θάλασσα. Όλοι οι άλλοι ψαράδες τον θαύμαζαν για την εργατικότητα και την τιμιότητά του. Στα χωριά δεν υπήρχαν νερουλάδες, αφού συνεχώς συναντούσες βρύσες. Αντίθετα στις πόλεις ο νερουλάς τριγυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να δροσίσει τα νοικοκυριά.
9
O τόνος ονομάζει τη λέξη… …ανάλογα με τη συλλαβή που τονίζεται.
ΠΡΟΠΑΡΟΞΥΤΟΝΕΣ ΠΑΡΟΞΥΤΟΝΕΣ ΟΞΥΤΟΝΕΣ…ΛΕΞΕΙΣ
Η συλλαβή που τονίζεται σε μία λέξη την ονομάζει:
Α/ Οξύτονη: όταν η λέξη τονίζεται στη λήγουσα (Λήγουσα είναι η τελευταία συλλαβή της λέξης) Πχ. το μικρό κουτί, το καλό παιδί , ποτέ Β/ Παροξύτονη: όταν η λέξη τονίζεται στην παραλήγουσα (Προπαραλήγουσα είναι η προτελευταία συλλαβή της λέξης) Πχ. πότε, φύγε, ποτήρι, χαρτόνι Γ/Προπαροξύτονη: όταν η λέξη τονίζεται στην προπαραλήγουσα (Προπαραλήγουσα είναι η συλλαβή πριν από την παραλήγουσα) Πχ. σήμερα, πύραυλος, παράθυρο, γυμναστήριο 10
Κάποια προπαροξύτονα ουσιαστικά σε –ος κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα στην γενική του ενικού και στη γενική και αιτιατική του πληθυντικού.
ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι σύνθετες και πολυσύλλαβες λέξεις δεν κατεβάζουν τον τόνο σε καμιά πτώση. ο άνθρωπος-του ανθρώπους
ανθρώπου-
των
ανθρώπων-τους
ο κίνδυνος-του κινδύνου-των κινδύνων-τους κινδύνους ΑΛΛΑ: ο αυλόγυρος-του αυλόγυρου-των αυλόγυρων-τους αυλόγυρους ο παιδότοπος- του παιδότοπου- των παιδότοπων- τους παιδότοπους
11
Τον, την, τους, τις, τα…. …προσωπική αντωνυμία ή οριστικό άρθρο;;;
Αδύνατοι τύποι προσωπικής αντωνυμίας- Οριστικά άρθρα
Πολύ συχνά χρησιμοποιούμε, αντί των προσωπικών αντωνυμιών αυτού, αυτόν, αυτήν αυτό, αυτούς, κά, τις μικρές λέξεις του, τον, την, το, τους, κά.(αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών) Τις μικρές αυτές λέξεις μπορεί να τις «μπερδέψουμε» με τα οριστικά άρθρα του, τον, την, το, τους, κά. Θυμήσου!! Για να τα ξεχωρίζουμε… σκεφτόμαστε τι είναι η επόμενη λέξη… Αν είναι ουσιαστικό ή επίθετο είναι οριστικό άρθρο. Πχ, Ρώτησε τους εργάτες αν οι εργασίες του σπιτιού θα τελείωναν σήμερα. Αν είναι ρήμα είναι αντωνυμία. 12
Τους ρώτησε αν θα τους συναντούσαν στο πάρκο το απόγευμα.
Απλή ή σύνθετη πρόταση;
Απλή ή σύνθετη πρόταση; Απλή πρόταση είναι εκείνη που έχει: Ένα ρήμα Πχ Φύγε! Ένα ρήμα και ένα υποκείμενο. Πχ Ο πατέρας γύρισε. Ένα ρήμα, ένα υποκείμενο και ένα αντικείμενο Πχ Η Μαρία πλήρωσε τους λογαριασμούς. Ένα ρήμα, ένα υποκείμενο και ένα κατηγορούμενο Πχ Η μητέρα είναι κουρασμένη. Σύνθετη είναι εκείνη η πρόταση που έχει περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα, κατηγορούμενα. Πχ Ο Κώστας παπούτσια.
αγόρασε
παιχνίδια,
ρούχα
και 13
Η μητέρα, ο πατέρας και ο παππούς δουλεύουν στο κτήμα.
Τα ρήματα εκτός από χρόνους έχουν και … εγκλίσεις!
ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΡΗΜΑΤΩΝ Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να δείξει πώς παρουσιάζεται το νόημά του από εκείνον που μιλάει ονομάζονται εγκλίσεις.
Οριστική: για κάτι που είναι πραγματικό, βέβαιο Πχ. Ο Κώστας σπουδάζει στην Ιατρική σχολή. Υποτακτική: για κάτι που είναι επιθυμία μας, θέλουμε να γίνει. Πχ. «Θέλω να σπουδάσω κι εγώ μάνα», είπε ο Γιάννης ο μικρός αδερφός του Κώστα. Προστακτική: για παράκληση, ευχή.
κάτι
που
ακούγεται
ως
προσταγή,
Πχ. «Διάβαζε λοιπόν Γιάννη!», φώναζε η μάνα για να του θυμίζει τ΄όνειρο.
14
Τις παραπάνω εγκλίσεις τις συναντούμε στον Ενεστώτα και στον Αόριστο. Την υποτακτική τη συναντούμε και στον Παρακείμενο. Η προστακτική σχηματίζεται β΄πληθυντικό πρόσωπο.
μόνο
στο
β΄ενικό
και
15