Κάθε φορά που έκανε αυτή τη διαδρομή από το πατρικό του, του άρεσε να στέκεται στη μέση του βαγονιού για να παρατηρεί εύκολα τους επιβάτες. Πολλές φορές μάλιστα τον διασκέδαζε να πλάθει ιστορίες στο μυαλό του για τις άγνωστες ζωές τους. Η κοπέλα δίπλα στο διάδρομο για παράδειγμα σίγουρα γύριζε κουρασμένη αλλά ικανοποιημένη από μια σημαντική παρουσίαση για μια μεγάλη δουλειά που προετοίμαζε καιρό. Πιο κει η κυρία μπροστά του που ετοιμαζόταν να κατέβει, περίμενε να γυρίσει σπίτι της, να απολαύσει την αναζωογονητική ρουτίνα του νοικοκυριού της.
Ε1
Ομόνοια. Ο σταθμός του. Ακολούθησε το πλήθος που στριμώχτηκε στις κυλιόμενες σκάλες, βγήκε από την έξοδο της Πανεπιστημίου και προχώρησε ευθεία μέχρι τη Θεμιστοκλέους. Την προτιμούσε για ένα λόγο παραπάνω σήμερα. Εκτός του ότι έβγαζε κατευθείαν στην πλατεία, έπρεπε να περάσει να πάρει χορδές για την κιθάρα του. Βγαίνοντας από το κατάστημα, συνέχισε το δρόμο του και μισοδιαβάζοντας τα συνθήματα και τις αφίσες στους τοίχους έφτασε μέχρι την πλατεία. Στρίβοντας στη Βαλτετσίου, ελάττωσε το βήμα του. Σύντομα θα έφτανε σπίτι πια. Αυτό το τελευταίο κομμάτι της διαδρομής ήταν η μεγαλύτερη πηγή της συλλογής του. Περπατώντας αυτά τα δέκα λεπτά της επιστροφής συνέλεγε τις περισσότερες εικόνες, γεγονότα και εμπειρίες για να εμπλουτίζει καθημερινά τις ιστορίες του.
Ε2
Μπήκε σπίτι, ακούμπησε την κιθάρα του στη γωνία και άνοιξε τον υπολογιστή του. Αυτόματη κίνηση. Ανέβασε τα ρολά να μπει φως και έκατσε στο γραφείο του. Θυμήθηκε ότι ήθελε να ψάξει κάτι που πρόσεξε στο δρόμο καθώς γυρνούσε. Πληκτρολόγησε “Συλλογικότητες Εξάρχεια”. Στο πρώτο λινκ, ένα άρθρο για τις αθηναϊκές συλλογικότητες με υπότιτλο: “Από το 2008 και μέχρι σήμερα, ο αριθμός των συλλογικοτήτων έχει αυξηθεί σημαντικά”. Θυμήθηκε ότι είχε παρευρεθεί τυχαία σε πολλές εκδηλώσεις, από ομιλίες μέχρι συναυλίες, που αργότερα είχε μάθει ότι διοργανώνονταν από συλλογικότητες. Ίσως θα είχε ενδιαφέρον να συμμετάσχει κάποια στιγμή κι εκείνος σκέφτηκε και συνέχισε την αναζήτηση. Ε3
Την επόμενη μέρα, πήρε το συνηθισμένο δρόμο για το σπίτι. Πέρασε την πλατεία και έστριψε στη Βαλτετσίου. Σκεφτόταν πως είχε καιρό να ασχοληθεί με τις ιστορίες του, όταν κάτι διέκοψε τις σκέψεις του. Παρατήρησε το κτίριο μπροστά του. Είχε περάσει πολλές φορές από εκεί αλλά ήταν η πρώτη φορά που το πρόσεχε. Είδε την επιγραφή: “Προσοχή: εκτελλούνται έργα”. Κοίταξε πιο προσεκτικά. Η πρόσοψή του ήταν διαρρηγμένη και μέσα από τις σκαλωσιές που είχαν τοποθετηθεί μπροστά, μπορούσε να διακρίνει κάποια στοιχεία του εσωτερικού του κτιρίου. Χωρίς να το καταλάβει, τα βήματά του τον οδήγησαν μέσα στις οικείες δομές της πολυκατοικίας. Ε4
Το εσωτερικό του κτιρίου τώρα ανοιγόταν μπροστά του. Οι κενοί από χρήση χώροι του ασκούσαν πάντα ιδιαίτερη γοητεία. Αυτή τη φορά, όμως, ήταν το σκηνικό που είχε αρχίσει να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο μυαλό του. Ο χώρος αναλυόταν στα συστατικά του στοιχεία και επανασυντίθετο σε νέες δομές με νέες χρήσεις. Πέρασε την είσοδο και έφτασε στο κλιμακοστάσιο. Ένας φωταγωγός έριχνε ελάχιστο φως στο χώρο. Μέχρι να γυρίσει το βλέμμα του, ένα μεγάλο άνοιγμα είχε σχηματιστεί στον τοίχο δημιουργώντας την ιδανική επιφάνεια προβολής στο εσωτερικό του φωταγωγού, ενώ η σκάλα μετατρεπόταν σε άνετες βαθμίδες για να κάτσουν οι επίδοξοι θεατές. Ε5
Ανεβαίνοντας στον πρώτο όροφο, άκουσε παιδικές φωνές. Έρχονταν από το βάθος του κτιρίου. Πλησίασε πιο κοντά. Βρισκόταν στο τέλος του διαδρόμου. Μεγάλοι τοίχοι περιέβαλλαν το χώρο, συνεχίζονταν, πολλαπλασιάζονταν και χάνονταν γύρω του σχηματίζοντας την κάτοψη του ορόφου. Το περίεργο αυτή τη φορά ήταν ότι σαν κάποιος να είχε χαράξει νέες γραμμές στο σχέδιο και μπροστά του πια απλωνόταν ένας μικρός λαβύρινθος. Αποφάσισε να συνεχίσει την πορεία του και γύρισε την πλάτη χωρίς να δει το παιδί που χανόταν πίσω από τους τοίχους.
Ε6
Περνώντας από όλους τους ορόφους είχε φτάσει στον τελευταίο. Είχε αρχίσει πλέον να καταλαβαίνει τι γινόταν. Από τις υπάρχουσες δομές του κτιρίου δημιουργούνταν νέες μορφές που κρατούσαν κάτι από τα χαρακτηριστικά τους αλλά τους έδιναν νέο νόημα. Είχε ήδη δει ένα μπαλκόνι να στέκεται μέσα στο εσωτερικό του κτιρίου αποκαλύπτοντας τη θέα του από κάτω ορόφου. Από εκεί που στεκόταν, μπορούσε τώρα να αναγνωρίσει τη μορφή του διπλού ρετιρέ που κατά κάποιο μυστηριώδη τρόπο είχε χωθεί κάτω από το πρωτότυπό του. Το “αντίγραφο” χωριζόταν σε τρεις βαθμίδες, που διατρέχονταν το καθένα από μια σειρά σκαλιών, συνδέοντας τους δύο τελευταίους ορόφους του κτιρίου. Ε7
Πήρε τη σκάλα κινδύνου και έφτασε στην ταράτσα. Το σκηνικό περιμετρικά συνέθεταν οι πολυκατοικίες. Μια μεγάλη μεσοτοιχία στα δεξιά του κτιρίου στεκόταν αμήχανα άδεια δίπλα στα φορτωμένα μπαλκόνια του ακάλυπτου. Είχε αρχίσει ήδη να βραδιάζει. Μόλις έδυε ο ήλιος, θα ξεκινούσε και η προβολή σκέφτηκε και αποφάσισε ότι ήταν ώρα να πηγαίνει.
Ε8
Κατεβαίνοντας, προσπάθησε να αποτυπώσει φωτογραφικά στο μυαλό του τις εικόνες του κτιρίου. Τα υλικά, οι υφές, οι σκιές θα ήταν όλα σημαντικά για την εξέλιξη της ιστορίας. Μιας ιστορίας που ένιωθε ότι ήδη ζούσε.
Ε9
Όταν έφτασε ξανά στο ισόγειο, όλες οι δομές είχαν καταγραφεί με κάθε λεπτομέρεια στο μυαλό του. Στο κτίριο κολλάζ, κάθε χώρος αποδομούνταν και τα στοιχεία αναλύονταν και ανασυνθέτονταν με μια νέα ταυτότητα θέτοντας τις προϋποθέσεις για νέα γεγονότα. Η βάση του κτιρίου είχε μετασχηματιστεί σε κήπο που ανελλισσόταν φιλοδοξώντας να συμπληρώσει την εμπειρία του αναπάντεχου.
Ε10
Είχε πάρει το γνωστό δρόμο της επιστροφής, ήταν η πρώτη φορά όμως που δεν μπορούσε να προσέξει τίποτα από την πολύτιμη διαδρομή του. Στο μυαλό του, το κτίριο σχεδιαζόταν από την αρχή. Στην πυκνή δομή του ανοίγονταν κενά, εισχωρούσαν με στρατηγικό τρόπο όλες οι κατασκευές που είχε δει να δημιουργούνται πριν λίγα λεπτά. Φανταζόταν τη νέα εμπειρία του κτιρίου σαν μια εξερεύνηση ανάμεσα στις ανέπαφες οικείες δομές του και τις δημιουργικές του προσθήκες. Η πορεία μέσα σε αυτό θα ήταν κάθε άλλο παρά προδιαγεγραμμένη. Στην κίνηση θα προστίθονταν μόνο κάποιες σκάλες που θα ένωναν ελεύθερα τις κατασκευές πριν χαθούν στις διατάξεις του κτιρίου. Ε11
Μια τέτοια πρόταση, σκέφτηκε, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένας δημιουργικός χώρος, ένας κοινός δημιουργικός χώρος. Άλλωστε, υπάρχουν τόσοι κενοί, ανεκμετάλλευτοι χώροι στην πόλη. Θα μπορούσε να παραχθεί ένα δίκτυο από παρόμοιους χώρους, που θα παραλαμβάνει κενά από χρήση κτίρια, θα τα ενεργοποιεί και θα τα συνδέει ώστε να μπορούν να μοιράζονται πληροφορίεςκαι να επικοινωνούν μεταξύ τους. Τον ενθουσίασε η ιδέα. Αλλά πώς μπορούσε να γίνει αυτό; Κάποια στιγμή του είχε μιλήσει ένας φίλος του για το ασύρματο μητροπολιτικό δίκτυο της Αθήνας... Ε12
Ένα μακρινός ήχος διέκοψε τις σκέψεις του. Συνθήματα αναμεμιγμένα με άναρχες φωνές, έφταναν στα αυτιά του από την πλευρά της πλατείας. Ρώτησε έναν ηλικιωμένο που ερχόταν με γρήγορο βήμα από εκείνη την κατεύθυνση, αν γνώριζε τι είχε γίνει. Φαίνεται ότι γίνονταν διαμαρτυρίες για τη “βίαιη” έξωση μιας συλλογικότητας στην Κυψέλη, μετά από αντιδράσεις των κατοίκων. Είχε αρχίσει ήδη να νιώθει τη γνώριμη αίσθηση των δακρυγόνων. Αποφάσισε να επιστρέψει σπίτι του.
Ε13
“Η Αθήνα είναι το σκηνικό εκατομμυρίων ιστοριών καθημερινά: ιστορίες που βιώνουμε και στις οποίες πρωταγωνιστούμε, ιστορίες που παρακολουθούμε συνήθως τυχαία να εκτυλίσσονται μπροστά μας, αλλά και αυτές που προτιμώ περισσότερο από όλες αυτές που προανέφερα, οι ιστορίες εκείνες που δημιουργούνται στον φαντασιακό κόσμο. Είναι εκείνες που χρησιμοποιώντας ερεθίσματα από την καθημερινότητα μπορούν να την ανακατασκευάσουν και να την εμπλουτίσουν με ένα όμορφα ανορθόδοξο τρόπο. Πολύ περισσότερο, αν καταφέρουν όλα αυτά κάποια στιγμή να περάσουν από το φαντασιακό στο πραγματικό και από το σχεδιασμό στην υλοποίηση.” είπε και έκλεισε την παρουσίασή του. Ε14
Ε15
Ε16
Ε17
Η επέμβαση στα Εξάρχεια λαμβάνει χώρα σε εγκαταλελειμμένο τετραώροφο κτίριο επί
και «ζωντανοί» χώροι των συλλογικοτήτων, ενώ προς τον ακάλυπτο τοποθετούνται αυτοί που
της Βαλτετσίου που χτίστηκε το 1948 από τον Κ. Καψαμπέλη. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα
χρησιμοποιούνται πιο περιοδικά.
της εμπορικής, μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής που συνεχίζει στην προπολεμική «συντηρητική»
κατεύθυνση και χρησιμοποιεί απλοποιημένα κλασικιστικά στοιχεία με αυστηρή συμμετρία. Το κτίριο
φιλοξενείται στο εναπομείναν τμήμα της πλάκας προς τον ακάλυπτο. Ένας κινητός διάδρομος
σχεδιάστηκε εξαρχής για το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Η Υπηρεσία το χρησιμοποιούσε
ενώνει τον όγκο αυτό, που μοιάζει να αιωρείται πάνω από τον κήπο, με το χωλ της εισόδου και
για να στεγάσει κατοικίες υπαλλήλων, γραφεία και αρχειακούς χώρους, γεγονός που δικαιολογεί
εξυπηρετεί τις διαφορετικές ανάγκες για το χώρο της συνέλευσης ανάλογα με τη συλλογικότητα
τις πυκνές και αυστηρά οργανωμένες κατόψεις ανά όροφο. Σε αυτό το πλαίσιο, ο σχεδιασμός
που φιλοξενείται κάθε φορά (μια κλειστή συλλογικότητα χρειάζεται μια απομονωμένη συνέλευση,
φιλοδοξεί να αναδείξει και να επανεξετάσει τις τυπικές δομές του κτιρίου, μέσα από την κατασκευή
σε αντίθεση με μια ανοιχτή που έχει ανάγκη από έναν εύκολα προσβάσιμο χώρο). Παράλληλα,
ή την επανάχρηση χώρων για τη φιλοξενία συλλογικοτήτων. Για το σκοπό αυτό και δεδομένης
μια μεταλλική σκάλα στο πίσω μέρος του τον ενώνει με τον ακάλυπτο.(βλ.Ε11) Εκτός από τη
της πυκνής εσωτερικής διαρρύθμισης, ορίζεται ως βασικό σχεδιαστικό εργαλείο η αφαίρεση, που
συνέλευση, στο ισόγειο στεγάζεται και ένα τμήμα του χώρου συνεστίασης. Ουσιαστικά πρόκειται
βοηθάει στην αποκάλυψη συγκεκριμένων δομών και στη δημιουργία κενών χώρων που μπορούν
για μεταλλικές πλατφόρμες που χρησιμοποιούν τον μεταλλικό σκελετό για τη στήριξή τους και
να χρησιμοποιηθούν ως υποδοχείς νέων λειτουργιών.
την προέκταση τους στον πεζόδρομο. Αναπτύσσονται βαθμιδωτά, ως άμεση αναφορά στην
είσοδο του κτιρίου και φτάνουν μέχρι τον πρώτο όροφο. (βλ.Ε14)
Ξεκινώντας από το ισόγειο, δηλαδή από το πιο δημόσιο τμήμα του κτιρίου που βρίσκεται
Σύμφωνα με τη λογική αυτή, στο επίπεδο του ισογείου, ο όγκος της συνέλευσης
σε άμεση επαφή με τον πεζόδρομο, το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς είναι ο κήπος
Για την περιήγηση στους υπόλοιπους ορόφους του κτιρίου, προτείνεται μια διαδρομή που
που ξεκινάει από το ημιυπόγειο και επεκτείνεται προς τα πάνω. Τα φυτά που καταλαμβάνουν
ξεφεύγει από την κλασική κατακόρυφη κίνηση και προσφέρει μια διαφορετική οπτική στις δομές
κάθε δωμάτιο του ημιυπογείου, παίρνουν φως από τα μεγάλα κενά στην πρόσοψη και την πίσω
της πολυκατοικίας. Η μεταλλική αυτή διαδρομή δεν είναι συνεχής˙ τοποθετείται σε στρατηγικά
όψη του κτιρίου και αναρριχώνται σε έναν μεταλλικό τρισδιάστατο κάνναβο που ξεκινάει από
σημεία ανάλογα με τις προϋπάρχουσες δομές του κτιρίου και εξυπηρετεί κυρίως τις ανάγκες
το κατώτερο επίπεδο και, τμηματικά, φτάνει μέχρι την υψηλότερη στάθμη του κτιρίου.(βλ.
ανάβασης από τον έναν όροφο στον άλλο. Ουσιαστικά, προτρέπει τον επισκέπτη να εξερευνήσει
Ε14) Για τις ανάγκες του κήπου, αφαιρείται το μεγαλύτερο τμήμα της πλάκας του ισογείου και
το κτίριο και να περιπλανηθεί στις πυκνές δομές του κάθε ορόφου, που έχουν παραμείνει
ο επισκέπτης που ανεβαίνει την κλιμακωτή είσοδο έχει μεγαλύτερη εποπτεία του χώρου. Πιο
ανέπαφες, όπου αυτό είναι εφικτό.
συγκεκριμένα, όταν φτάνει στο χωλ της εισόδου αντικρίζει μπροστά του τον πυρήνα της κίνησης
(τον ανελκυστήρα, το κλιμακοστάσιο και την εξωτερική, βοηθητική σκάλα) που διατρέχει όλο
τον φωταγωγό, όπου προβάλλονται ενημερώσεις σχετικά με τις δράσεις των συλλογικοτήτων και
το κτίριο. Αυτός και ο φωταγωγός δίπλα στο κλιμακοστάσιο, που επαναλαμβάνονται σε κάθε
την άνοδο στον πρώτο όροφο εξυπηρετεί μια άνετη μεταλλική σκάλα που περνάει πάνω από τον
όροφο, ορίζουν μια ομοιομορφία στις κατόψεις των διαφορετικών επιπέδων και δημιουργούν
κήπο και διατρυπάει την πυκνή δομή του κτιρίου.(βλ. Ε5, Ε11) Στο σημείο που τερματίζει, αφήνει
δύο βασικές ενότητες χώρου σε κάθε ένα: μία προς την πρόσοψη του κτιρίου και μία προς
τον επισκέπτη να περιπλανηθεί στα μικρά δωμάτια του κτιρίου και να ανακαλύψει ότι πολλά
τον ακάλυπτο του οικοδομικού τετραγώνου. Στην πρώτη τοποθετούνται οι πιο εξωστρεφείς
από αυτά έχουν μετατραπεί σε χώρο παιχνιδιού, με την προσθήκη χαμηλών πανέλων.(βλ.Ε6)
Έτσι, λοιπόν, στο ισόγειο, το κλασικό κλιμακοστάσιο μετατρέπεται σε αμφιθέατρο προς
Ε18
Στον ίδιο όροφο, προς την πρόσοψη, φιλοξενούνται χώροι συνεστίασης, που εκμεταλλεύονται και το μπαλκόνι προσόψεως για να επεκταθούν προς το δημόσιο χώρο. Στον δεύτερο όροφο, τοποθετείται ένας εκθεσιακός χώρος, σε ένα προϋπάρχον μεγάλο δωμάτιο του κτιρίου, ως μπαλκόνι προς το χώρο του παιχνιδιού, εφόσον έχει αφαιρεθεί το κομμάτι της πλάκας από πάνω του. (βλ.Ε9) Στον τρίτο όροφο, ή αλλιώς στην πρώτη εσοχή του κτιρίου, αναπτύσσεται βαθμιδωτά ένας χώρος εργαστηρίων, ως άμεση αναφορά στην βαθμιδωτή υποχώρηση της πρόσοψης για τη δημιουργία των ρετιρέ.(βλ.Ε7) Από το ίδιο επίπεδο ξεκινάει και ο χώρος της βιβλιοθήκης, που ενσωματώνοντας το κλιμακοστάσιο ως μια βιβλιοθήκη-σκάλα, καταλήγει στον τέταρτο όροφο. Εκεί, τοποθετείται και ένας όγκος αναγνωστηρίου που εκμεταλλεύεται για το φωτισμό του το πίσω, ήσυχο μπαλκόνι της πολυκατοικίας. Για την ανάβαση στην ταράτσα, μια σκάλα ξεκινάει από την πρώτη εσοχή του κτιρίου και, μέσω της βοηθητικής σκάλας, καταλήγει στο ανώτερο επίπεδο. Μέχρι την υψηλότερη στάθμη φτάνει κι ο μεταλλικός κάνναβος που ξεκινάει από τον κήπο και συνταντάται σε κάθε όροφο για λόγους στήριξης ή αισθητικής ομοιομορφίας. Έτσι, και στην ταράτσα στηρίζει μία μεταλλική κατασκευή αμφιθεατρικής διάταξης που λειτουργεί ως υποδομή για προβολή στην απέναντι μεσοτοιχία.(βλ.Ε8) Παράλληλα, ορισμένες κολώνες του καννάβου επεκτείνονται προς τα πάνω και στηρίζουν κεραίες για την δημιουργία πομπού και δέκτη πληροφοριών στα πλαίσια του Ασύρματου Μητροπολιτικού Δικτύου Αθηνών.(βλ.Ε12)
Ε19
Ε20