Bouwen in buitendijks rivierengebied - Graduation report by Anouk Potters

Afstudeerverslag Bouwen in buitendijks rivierengebied DE STADSWERVEN - DORDRECHT

ANOUK POTTERS 8/2 - 1/7 2015

Afstudeerverslag Bouwen in buitendijks rivierengebied DE STADSWERVEN

ANOUK POTTERS 8/2 - 1/7 2015

Voorwoord Deze afstudeerscriptie is een verkenning van hoe de Stadswerven er uit zou kunnen komen te zien en hoe er omgegaan kan worden met waterveiligheid en woningbouw. Daarbij wordt onderzocht hoe de Stadswerven een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan Dordrecht en de Drechtsteden. Veel steden in Nederland liggen aan het water, we hebben veel buitendijkse gebieden en ruimte voor uitbreiding van steden wordt steeds schaarser in Nederland. Daarbij hebben we te maken met een stijging van de zeespiegel en andere gevolgen van klimaatverandering. Wat hebben deze ontwikkelingen gemeen? Ze bieden kansen voor nieuwe bijzondere buitendijkse stedelijke woongebieden aan het water welke bijdragen aan de beleving van en het samenleven met water in steden. Dordrecht is een stad gelegen op een eiland en is verweven met het water. Dordrecht heeft haar geschiedenis en identiteit te danken aan het water. De scheepswerven en houthandel hebben Dordrecht gedefinieerd in het verleden als een belangrijke handelsstad. De kades van de stad hadden een levendig beeld en vrijwel alle activiteit vond ook plaats op of aan het water. Het water, wat ooit de voorkant was van de stad is nu echter meer de achterkant geworden. Door de industrialisatie is het achterland steeds belangrijker geworden en in de loop van de jaren zijn de kades ook volgebouwd of worden grotendeels gebruikt voor verkeerskundige doeleinden.

De gemeente Dordrecht werkt aan de ontwikkeling van een nieuw stadsdeel gelegen in haar buitendijks gebied: De Stadswerven. Met deze ontwikkeling wil de gemeente een nieuw stuk stad ontwikkelen in het buitendijks gebied welke tot vele jaren in de toekomst klimaatbestendig is. Buitendijkse gebieden zoals de Stadswerven bieden een kans om het contact tussen mens en water op een waterveilige manier te versterken en om de stad uit te breiden.

Inhoud 1 Inleiding 8

2 Analyse 12 3 Visie 58 4 Ontwerp 68 5 Samenvatting 102 6 Slotwoord 106 Literatuurlijst 108

Leeswijzer Indeling van het verslag:

Bijlagen

Inleiding In de inleiding leest u wie de opdrachtgever is, de doelstelling van het onderzoek, de opgave en de urgentie van de opgave.

Ter ondersteuning en onderbouwing van dit verslag kunt u in de bijlagen een verdieping vinden van het onderzoek. De bijgevoegde bijlagen zijn als volgt:

Analyse In de analyse vindt u een samenvatting van de belangrijkste onderwerpen uit de analyse op de schaalniveaus regio Drechtsteden, Dordrecht en Stadswerven met benoeming van kansen per onderwerp. Ter verdieping kunt u de volledige analyse terugvinden in de bijlage analyse.

1. Bijlage analyse In de bijlage analyse vindt u de volledige analyse.

Visie vorming In het hoofdstuk visie leest u de hoofduitgangspunten voor de Stadswerven Zuid. Masterplan In het hoofdstuk ontwerp vindt u de masterplannen voor de drie deelgebieden. Proefverkaveling In het hoofdstuk ontwerp zijn proefverkavelingen opgenomen welke ter inspiratie dienen voor de uitstraling en inrichting van de drie deelgebieden. Een van de drie deelgebieden is verder uitgewerkt en wordt uitgebreider toegelicht. Conclusie en aanbeveling Aan het eind van dit verslag vindt u nog een samenvatting van de resultaten van het onderzoek met conclusie en een aanbeveling.

2. Bijlage visie In de bijlage visie vindt u de volledige visie. 3. Bijlage toolbox In de bijlage toolbox vindt u een onderzoek naar de bouwstenen voor het ontwerp. De toolbox dient als inspiratiebron voor het ontwerp van de drie ontwerplocaties binnen Stadswerven Zuid. 4. Bijlage ontwerp In de bijlage ontwerp vindt u een verdieping van de ontwerpen met uitleg van de masterplannen en proefverkavelingen. Voor het Enecoterrein is ter verdieping een ontwerpend onderzoek opgenomen in deze bijlage. In de tekst zullen verwijzingen naar de bijlagen genoemd worden indien van toepassing.

1 Inleiding

OPDRACHTGEVER

Dit verslag is geschreven in het kader van het afstuderen Urban Design aan de NHTV in Breda. De opdrachtgever is de gemeente Dordrecht. De gemeente werkt aan een nieuw buitendijks woongebied genaamd De Stadswerven.

DE OPGAVE

De gemeente Dordrecht heeft een opgave geformuleerd voor een afstudeerstage met betrekking tot het gebied De Stadswerven Zuid. Het onderzoek en de uiteindelijke ontwerpen vermeld in dit verslag en de bijlagen dienen ter inspiratie voor het ontwerp van De Stadswerven en voor het ontwerp van andere buitendijkse gebieden in Nederland. Het uiteindelijk product van de opgave is een ontwerp voor een drietal locaties binnen de Stadswerven Zuid waar nog ontwerpopgaven liggen.

DOELSTELLING

De doelstelling van dit onderzoek luidt: â&#x20AC;&#x153;Hoe kunnen De Stadswerven zo ingericht worden dat ze op de lange termijn waterveiligheid waarborgen, en tegelijkertijd de beleving van het water verhogen met behoud/versterking van de identiteit en kwaliteiten van het gebied? â&#x20AC;&#x153;. Het onderzoek dient ter inspiratie en verkenning over hoe de Stadswerven en eventueel ook andere buitendijkse gebieden in Nederland ingericht zouden kunnen worden. Er wordt gekeken naar hoe aan het buitendijks gebied nieuwe bebouwing kan worden toegevoegd en hoe het buitendijks gebied als nieuw stadsdeel kan gaan functioneren. Met het oog op het behouden van de waterveiligheid en beleving van het water.

WERKWIJZE

In dit onderzoek wordt gekeken naar hoe het buitendijks gebied De Stadswerven als een nieuw stadsdeel ontwikkeld kan worden. Waar waterveiligheid op de lange termijn gewaarborgd wordt en hoe water als ontwerpvariabele en kwaliteit kan worden verweven met het ontwerp. Er wordt gekeken naar hoe zonder alles op te hogen of te omdijken de openbare ruimte de mensen dichter bij het water kan brengen. In de analyse worden de ontstaansgeschiedenis en de identiteit van Dordrecht en de Stadswerven onderzocht. Vragen zoals wat de betekenis van de Stadswerven waren voor de stad en wat de sfeer van het gebied was in het verleden komen aan bod. Ruimtelijke kenmerken van de Stadswerven Zuid worden voor een drietal deelgebieden onderzocht welke zich lenen voor herontwikkeling. Daarnaast wordt ook onderzocht wat de recreatieve en ecologische waarden zijn van de Stadswerven. Vragen zoals hoe de verbinding met de Biesbosch is in de huidige situatie komen aan bod. Ook wordt gekeken naar missing links die momenteel in de Stadswerven te vinden zijn. Hoofdvraag bij de analyse is wat de kenmerken zijn van de Stadswerven en wat voor kansen er liggen in het gebied voor de ontwikkeling van een nieuw stedelijk gebied. Er ligt veel nadruk op het onderzoeken van ruimtelijke kenmerken in de Stadswerven en de omgeving.

Op basis van de bouwstenen in de toolbox is er voor een drietal locaties een masterplan opgezet. Voor een van de gebieden is een verdiept ontwerpend onderzoek opgezet. Bij elk masterplan worden de uitgangspunten van het ontwerp geformuleerd met een strategie voor de fasering. Als verdere verdieping van de ontwerpen is per deelgebied een proefverkaveling opgezet ter inspiratie. De proefverkavelingen laten zien hoe het masterplan eventueel uitgewerkt kan worden en wat de kansen zijn die het masterplan bieden. De proefverkavelingen zijn geen vastliggende ontwerpen, maar dienen inzicht te geven in de kansen van de drie deelgebieden en de kwaliteiten welke het water met zich meebrengt. Tot slot volgt er nog een eindconclusie van het onderzoek met een aantal aanbevelingen voor de aanpak van de Stadswerven in de toekomst.

Op basis van de belangrijkste conclusies uit de analyse wordt een visie gevormd over de Stadswerven Zuid. In de visie worden opgaven geformuleerd op de grote schaal voor de Stadswerven. Als tussenstap is een toolbox opgezet als bijlage op basis van de opgaven geformuleerd in de visie. De toolbox is een onderzoek naar principes en ruimtelijke oplossingen om de opgaven uit de visie te realiseren. De toolbox dient als inspiratie en dient deels als basis voor het opzetten van de ontwerpen voor een drietal locaties in de Stadswerven zuid.

URGENTIE VAN DE OPGAVE

Nederland is een land gelegen aan water, en veel steden liggen aan de rivieren. Daar komt bij dat er veel buitendijkse gebieden zijn te vinden in Nederland. Klimaatverandering zorgt voor een stijging van de zeespiegel waardoor steden gelegen aan de rivieren nog dichter bij het water kunnen komen te liggen. Naar verwachting zal de steiging van de zeespiegel één meter zijn in de komende honderd jaar. Daarbij komen er ook steeds meer hevige stortbuien, (zoute) kwel, droogteperiodes, stormen en hittegolven. Winters zullen natter zijn en zomers droger en langer. De hoogwaterstand in de rivieren zal ook stijgen in tijden van hevige neerslag. Dit zijn een aantal gevaren welke de klimaatverandering met zich meebrengt. Daarnaast heeft Nederland te maken met een tekort aan ruimte voor uitbreiding van steden. Hier bieden buitendijkse gebieden als nog onbebouwde gebieden een kans.

DE STADSWERVEN

De Stadswerven bestaat uit Stadswerven Zuid en Stadswerven Noord. De Stadswerven liggen buitendijks in een gebied wat van nature door opslibbing hoger ligt dan het binnendijkse gebied van Dordrecht. De Stadswerven waren in het verleden een levendige locatie waar de scheepswerven lagen en de houtproductie plaatsvond. De Stadswerven zijn een casus project waar het combineren van waterveiligheid met stedelijke ontwikkeling centraal staan. De visie van de gemeente op het gebied houdt in dat er de Stadswerven als een nieuw stadsdeel gelegen aan de rand van het centrum

een nieuwe identiteit binnen de gehele regio Drechtsteden gaat functioneren. Met hoogwaardige woningen met als doelgroep de wat hogere inkomens die op zoek zijn naar wonen in een stedelijke setting, dicht bij de voorzieningen van de binnenstad.

WATER ALS KANS

Water kan behalve een gevaar ook een kans vormen voor een stad. Met name in buitendijkse gebieden liggen veel kansen en kwaliteiten om aantrekkelijke woonmilieus te ontwikkelen. De klimaatverandering zorgt niet alleen voor een stijging van de zeespiegel en voor mogelijk wateroverlast, maar kan ook gaan zorgen voor hete zomers met lange droge perioden. In dit scenario kan het verweven van water met de stad hittestress tegen gaan en tegelijkertijd een ruimtelijke kwaliteit toevoegen aan een stad. Daarbij brengt water ook recreatieve en natuur waarden, ontspanning en beleving met zich mee. Water en groen gecombineerd dragen bij aan de flora en fauna in steden en vormen oases in de stad waar bewoners kunnen onthaasten, ontspannen en recreeeren. Water kan bijdragen aan de identiteit van de stad. Zo is Dordrecht vanuit de historie een echte waterstad. Water is verweven met Dordrecht en haar historie, ontstaansgeschiedenis, welvaart en ruimtelijke structuur. Daarnaast is water ook een trekpleister voor toerisme. Denk maar aan de stad Venetie waar het duidelijk aanwezige water al jaren veel bezoekers trekt. Er zijn al eens vergelijkingen gemaakt tussen Dordrecht en Venetie. En in mijn ogen is dit terecht. Het water was ooit nog meer beleefbaar dan het nu is in Dordrecht. Denk aan de tijd

waar schepen Dordrecht binnen vaarden, passeerden of verlieten. En de dynamiek langs en op de kades. Deze levendigheid en interactie met het water kan weer worden teruggebracht. Tegelijkertijd kan deze kans worden gecombineerd met een betere waterveiligheid voor de toekomst. Kortom, het water biedt ook kansen.

BUITENDIJKS BOUWEN

Steeds meer steden gaan buitendijks bouwen om de de risico’s van de klimaatverandering en zeespiegelsteiging te verkleinen. Buitendijkse locaties bieden immers ook kans voor de uitbreiding van steden en zorgen voor een differentiatie aan woonmilieus in een stad. De buitendijkse locaties hebben een heel eigen karakter en kwaliteiten. Daarbij liggen buitendijkse gebieden door opslibbing in het verleden van nature hoger dan binnendijkse gebieden. Hierdoor zijn calamiteiten bij overstromingen in buitendijks gebied minder extreem. De schade van hoogwater en zware regenval zijn in binnendijkse gebieden veel groter. Buitendijkse gebieden bieden ook een kans om als evacuatiegebied te dienen in tijden waarin er calamiteiten zijn in het binnendijks gebied. Zo kunnen publieke gebouwen in buitendijks gebied worden ingezet als tijdelijke huisvesting. Daarnaast bieden buitendijkse gebieden ook kansen om de natuurwaarden binnen een stad te versterken. De gebieden liggen direct aan de rivier, en riviergebieden bieden kansen om de diversiteit aan flora en fauna te te vergroten en de ruimte te geven.

Buitendijkse rivierengebieden vragen om een heel eigen aanpak. Denk aan specifieke woningtypen zoals drijvende woningen of woningen op palen. Daarbij biedt de openbare ruimte ook kansen en vragen deze ruimtes ook om een eigen aanpak. Rivierengebieden hebben veel potentie en zijn geschikt om aantrekkelijke woonmilieus te ontwikkelen waar water een grote rol speelt in het ontwerp. Veel partijen zijn nog wat terughoudend over buitendijks bouwen maar het is gedurfd en vernieuwend. Het onderwerp buitendijks bouwen verdiend zeker de aandacht.

CAMINO EN MEERLAAGSVEILIGHEID

De opgave om klimaatverandering en zeespiegel steiging tegemoet te komen sluit aan bij het project CAMINO, waar De Stadswerven een onderdeel van zijn. CAMINO richt zich op economische groei en klimaatbestendigheid in het Noordzee gebied. Hierbij staat waterveiligheid en het integreren van waterveiligheid in de stadsontwikkeling centraal. De Stadswerven zijn een casus-project waarin de resultaten uit CAMINO worden getest.

Verder speelt de meerlaagsveiligheid strategie ook een rol bij De Stadswerven. Meerlaagsveiligheid is een strategie voor het beschermen van steden tegen overstromingen. De strategie bestaat uit drie lagen: 1. Preventie: Het beschermen tegen water, bijvoorbeeld met dijken en waterkeringen. 2. Specifieke en duurzame ruimtelijke planning: Door de manier waarop de stad gebouwd wordt de gevolgen van een overstroming beperken. 3. Rampenbeheersing op orde krijgen en houden. In dit verslag zal met name de tweede laag van de meerlaagsveiligheid worden toegepast in het ontwerp. * Voor meer informatie over CAMINO en Meerlaagsveiligheid, zie de bijlage analyse.

De drie lagen van de Meerlaagsveiligheid. Bron: Gemeente Dordrecht

2 Analyse

2.1 Ligging

DE STADSWERVEN

De Stadswerven is een oud havengebied. Wat haar ligging zo bijzonder maakt is de buitendijkse ligging in een getijdengebied. Daarbij liggen de Stadswerven vrijwel centraal in de regio Drechtsteden en aan het druk bevaren Drierivierenpunt. Welke het drukst bevaren rivierenpunt is van Europa. Daarbij ligt Nationaal Park de Biesbosch op korte afstand van de Stadswerven. Kortom, de Stadswerven hebben een gunstige ligging in de regio. De Stadswerven maken deel uit van meerdere identiteiten binnen de stad. Zo maakt het gebied deel uit van het recreatiegebied Dordwijkzone en grenst het gebied met name met het zuidelijke deel vrijwel direct aan de historische binnenstad. De Stadswerven zelf bestaat nu uit een verlaten scheepswerven terrein. Ooit waren er scheepswerven en bedrijven te vinden op de kop van De Staart en langs de Lijnbaan.

Ligging van De Stadswerven in de regio Drechtsteden

Maar het gebied heeft te maken met toenemende leegstand en braakliggende terreinen wat het nu tot een onaantrekkelijke en verlaten plek maakt. In Stadswerven zuid zijn een drietal locaties waar de kans ligt voor herontwikkeling: Het watertorenterrein, de Scholenbuurt en het Enecoterrein. Met de buitendijkse ligging en ligging direct aan het water biedt kansen voor een nieuw watergebonden programma in de stad.

De Stadswerven Noord (Kop van de Staart) en Zuid (Lijnbaangebied)

STADSWERVEN

Ligging van de Stadswerven op het eiland van Dordrecht.

2 3

Locaties voor de ontwerpopgaven binnen Stadswerven Zuid

2.2 Historie

ONTSTAAN VAN DE STADSWERVEN

Door de Sint Elisabethsvloed kwam een groot deel van van het land rondom Dordrecht onder water te staan (zie rechterpagina, 1550 Landwinning). Ook de Stadswerven lagen in het verleden nog onder water. Later, door opslibbing zijn de Stadswerven ontstaan en kwamen deze door meer opslibbing steeds hoger te liggen. Later werden deze hoger gelegen buitendijkse gebieden gebruikt voor stedelijke activiteiten zoals de houthandel en industrie.

HOUTHANDEL EN SCHEEPSWERVEN

De Stadswerven waren in het verleden een actieve locatie waar de scheepswerven en andere bedrijvigheid gevestigd waren. Samen met de westflank van de binnenstad waren de Stadswerven een belangrijke locatie voor de houthandel en schepenbouw geweest. In de vroegere jaren van de houthandel lagen er vele kreken in de aangrenzende 19e Eeuwse Schil en langs de Stadswerven, via waar vervoer van hout en andere materialen plaatsvond voor de schepenbouw en houthandel. Later wanneer de houthandel een minder prominente rol speelde voor Dordrecht, kwam de industrie op en verschenen er onder andere elektriciteitscentrales in het

gebied samen met de scheepswerven gericht op stalen schepenbouw.

WATERZUIVERING EN DE WATERTOREN

De watertoren werd gebouwd samen met haar waterbassins. De toren met de waterbassins vormden het waterzuiveringgebied voor Dordrecht. De Waterbassins zijn echter gedempt en de Watertoren doet nu dienst als hotel en restaurant.

VERANDERENDE ORIENTATIE

In het verleden was het water de voorkant van de stad. Aan het water gebeurde tenslotte de handel, werden de markten gehouden en werden schepen ter water gelaten. Ook de schepenbouw en houthandel vonden plaats aan het water en op de kades. Het was de openbare ruimte van de stad, pleinen ontbraken zoals je in andere steden wel hebt. Met de toename van het autobezit, komst van het spoor en de autowegen veranderde de oriĂŤntatie van de stad op het water. Wat ooit de voorkant was van de stad werd nu de achterkant. Het achterland werd belangrijker en de kades werden steeds meer volgebouwd. Veel van de openbare ruimtes die ooit levendige plekken aan het water waren zijn in gebruik genomen door de auto of zijn volgebouwd.

Kaart uit 1742, de kades waren de actieve levendige plekken in de stad waar de handel en de markten plaatsvonden. Bron: Gemeente Dordrecht

1550 Landwinning Na de Sint Elisabethsvloed werd langzaam steeds meer van het achterland ingepolderd.

1542 Tuinderijen, bleekerijen, timmerwerven Buiten de stadsmuren ontstonden bleekerijen en tuinderijen. Langs de Spuihaven en op de oostflank van de stad ontstonden scheepstimmerwerven.

1772 Houthavens De houthandel en scheepsbouw groeide verder op de flanken van de stad en langs de Spuihaven. Houtzaagmolens en houtvlotten bepaalde het beeld aan de oosten westflank van de stad.

Watertoren

Vlij

19e Eeuwse Schil

1850 Ontwikkeling van De 19e eeuwse Schil De 19e eeuwse schil komt tot ontwikkeling. Er verschijnen steeds meer herenhuizen en landgoederen in de 19e eeuwse schil. Steeds meer balkengaten verschijnen aan de oostflank van de stad. De Houthaven is gegraven op de plek van de huidige Lijnbaan. In De Schil waren veel kreken aanwezig welke werden gebruikt voor transportdoeleinden.

1912 Industrialisatie Door de komst van het spoor werdt het achterland steeds belangrijker. Het water, wat eens de voorkant van de stad was werd de achterkant. De houtproductie neemt af en de Houthaven wordt gedempt. Er verschijnen bedrijfdsgebouwen op de staart en rond en op de Lijnbaan. Aan de oostflank is de watertoren gebouwd en worden om het gebouw de waterbassins aangelegd.

1958 Balkengaten verdwijnen Het autobezit neemt toe, arbeiderswijken worden gebouwd dicht bij de industrie. De 19e eeuwse schil is helemaal volgebouwd met een mix van arbeiderswoningen, herenhuizen en publieke gebouwen zoals scholen en ziekenhuizen. De balkengaten zijn vrijwel allemaal gedempt. De Oranjelaan sluit De Vlij af van het water van het Wantij.

HET WATERTORENTERREIN - WATERZUIVERING

Het watertorenterrein kwam tot ontwikkeling in de tijd van de industrialisatie. De watertoren verscheen op de locatie als waterzuiveringsinstallatie. Het gebouw werd omringd door waterbassins. Ten zuiden van het trafogebouw lagen ook een tweetal waterbassins. Het gebied functioneerde toentertijd als wateropslagplaats en waterzuivering. Later werden de watertoren en het pompgebouw herbestemd als hotel. De waterbassins zijn echter allemaal verdwenen uit het gebied. De watertoren maakte gebruik van het water uit het Wantij, wat toen nog “De Biesbosch” heette.

STADSWERVEN BINNENSTAD

Locatie van het Watertorenterrein. Bron: Google Maps

WATERTORENTERREIN

BALKENGATEN

WATERTOREN

WANTIJ

VLIJ ORANJELAAN

Het Watertorenterrein met de Watertoren en de omliggende waterbassins in 1922. Bron: Regionaal Archief Dordrecht

DE SCHOLENBUURT - WATERRIJK EN BALKENGATEN

De Scholenbuurt bestond in het verleden vrijwel volledig uit balkengaten. Het was een waterrijk gebied met scheidingsdijken beplant met populieren en wilgen om de wind tegen te houden. In het gebied stond ooit een oude houtzaagmolen, genaamd â&#x20AC;&#x153;De Nachtegaalâ&#x20AC;?. De balkengaten lagen vast aan een bredere hoofdwaterloop met openingen tussen begroeide eilandjes. Deze hoofdwaterloop verbond toentertijd de Vlij met het Wantij. Via de openingen in de balkengaten kon het water vrij in en uit stromen. Kenmerkend was dat de balkengaten laagwaterbassins waren waar je makkelijk in kon lopen. De balkengaten verdwenen uit het gebied met de komst van de villawijk en het Wantijpark ten noorden van het gebied. Wat nog over is gebleven zijn het beboste eiland in de Vlij en de waterloop. De waterloop is echter losgemaakt van het Wantij met de komst van de Oranjelaan. Ook de getijdenwerking is uit de Vlij gehaald. Het water is nu afgezet met schotten onder de brug waardoor het water stilstaat. Het losmaken van de Vlij van het Wantij was nodig, omdat door de getijden de Vlij bij laagwater helemaal droog zou liggen. Als de schotten weggehaald worden, dan moet het water weer beter in verbinding komen te staan met het Wantij en indien nodig worden uitgegraven zodat het gebied bij laagwater niet droogvalt.

STADSWERVEN BINNENSTAD

Locatie van de Scholenbuurt Bron: Google Maps

SCHOLENBUURT

VLIJ ORANJELAAN WANTIJ WANTIJPARK VLIJ

WANTIJ

ORANJELAAN

De Scholenbuurt in 1925. Balkengaten met scheidingsdijken, beplant met populieren en knotwilgen bepalen het beeld. Het water van De Vlij en het Wantij zijn onder de Oranjelaan met elkaar verbonden. Bron: Regionaal Archief Dordrecht

1936, aanleg van het Wantijpark en de villawijk ten noorden van de Scholenbuurt. De brug van de Oranjelaan verdwijnt en het water van De Vlij komt los te liggen van het water van het Wantij. Bron: Regionaal Archief Dordrecht

HET ENECOTERREIN - LEVENDIG EN ACTIEF

Het Enecoterrein kenmerkte zich vooral door de houthaven en houtvlottenopslag in de vroegere jaren. Heel de oever langs de Noordendijk lag vol met houtvlotten en vanaf de historische fotos te zien was dit een indrukwekkend beeld. De oevers waren in de geschiedenis een actieve plek waar veel gebeurde. Schepenbouw had zich gevestigd in het gebied en ook toen de houten schepenbouw werd omgezet naar stalen schepenbouw was de plek nog actief. De scheepswerven samen met de industrie maakte de Stadswerven tot een levendig gebied waar op en langs het water veel gebeurde. Schepen vaarden af en aan met materialen en werden ter water gelaten. Een aantal gebouwen uit de tijd van de industrialisatie zijn nog overgebleven zoals het Energiehuis en de trafogebouwen grenzende aan het kruispunt Oranjelaan/Noordendijk. Het energiehuis was de elektriciteitsvoorziening voor de stad Dordrecht en was toentertijd dan ook een belangrijk gebouw voor de stad. Wat merkbaar verdwenen is zijn de hellingbanen welke het land glooiend in verbinding zette met het water. Schepen werden vanaf deze hellingbanen ter water gelaten. De oevers in de huidige situatie zijn vrij stijl en locaties langs het water waar je direct contact hebt met het water zijn nauwelijks tot niet meer aanwezig.

STADSWERVEN BINNENSTAD

ENECOTERREIN

KRUISPUNT ORANJELAAN NOORDENDIJK

Locatie van het Enecoterrein Bron: Google Maps

ENERGIEHUIS

Houtvlotten langs de Noordendijk op het huidige Wantij. Het Wantij was een levendige locatie aan de rand van de Stad. Bron: Regionaal Archief Dordrecht

Scheepswerf Hoebee met hellingbanen en het Energiehuis Bron: Regionaal Archief Dordrecht

LEVENDIG BEELD OP HET WANTIJ BINNENMEER

Op de historische foto op de rechterpagina is de oude situatie te zien van de Stadswerven Noord, Stadswerven Zuid en het watertorenterrein. Kenmerkend voor dit gebied was het levendig beeld dat de scheepswerven gaven aan het Wantij (binnenmeer). Dit levendige beeld op het wantij is echter verdwenen uit het gebied (foto rechts op deze pagina). Er ligt hier een kans om een programma op of aan het Wantij toe te voegen welke het levendige beeld op het water terugbrengen.

? Vogelvlucht van de huidige situatie van de Stadswerven. Bron: Regionaal Archief Dordrecht

TERREIN VILLA AUGUSTUS MET DE WATERTOREN

STADSWERVEN NOORD

STADSWERVEN ZUID WANTIJ

Vogelvlucht van de oude situatie van de Stadswerven met op het Wantij het levendige beeld van de scheepswerven. Bron: Regionaal Archief Dordrecht

2.3 Huidige situatie

WAT IS ER OVERGEBLEVEN?

Veel van de oude structuren en gebouwen uit het gebied zijn verdwenen. Van de balkengaten is weinig meer merkbaar op de Vlijhaven na, welke is aangelegd in een voormalig balkengat. Verder zijn nog enkele industriële gebouwen overgebleven waarvan een aantal een nieuw leven hebben gekregen zoals Villa Augustus en het Energiehuis. Villa Augustus is herbestemd als hotel/restaurant en het Energiehuis is een poppodium geworden waar verschillende culturele instellingen gehuisvest zijn. Opvallend is dat deze overgebleven gebouwen los staan in hun omgeving en bijdragen aan het gevoel dat het gebied los ligt van de wijken. Ze geven met name het zuidelijk deel van de Stadswerven een heel eigen karakter met hun industrieel uiterlijk. Molen ‘Kijck Over Den Dijck’ is op veel plaatsen rondom en in het gebied zichtbaar en doet samen met de watertoren dienst als een oriëntatiepunt in het gebied. Zij vormen de meest opvallende landmarks in de Stadswerven Zuid.

1 Trafogebouw aan de Oranjelaan

2 Watertoren (hotel)

Trafogebouw aan de Oranjelaan

4 Trafogebouw aan de Prins Hendriksbrug

Vila Augustus (hotel)

VEN SWER

STAD

4 2 6

ENECOTERREIN

WATERTORENTERREIN

4 5

SCHOLENBUURT 5

Overzicht van overgebleven historische gebouwen

Energiehuis (poppodium)

Bron: Gemeente Dordrecht, Google Maps

DE SCHOLENBUURT

De Scholenbuurt heeft veel leegstaande gebouwen welke zich niet meer lenen voor een herbestemming of transformatie. De woontorens en het kerkgebouwtje zijn echter nog wel gebouwen die nog langere tijd mee kunnen gaan. Zo kunnen ze in de fasering een tijdelijke functie krijgen. Denk bij het kerkgebouwtje bijvoorbeeld aan ruimte waar je informatie over de Stadswerven tentoon kan stellen. Of er kunnen functies in worden gevestigd tot dat de nieuwe gebouwen en openbare ruimte in de Stadswerven gerealiseerd is. Zo kun je de gebouwen gebruiken om draagvlak te creĂŤren voor de Stadswerven. Het gebied is gelegen in een al vrij groene en waterrijke omgeving dankzij de aanwezigheid van de Vlij en het beboste eilandje. Het gebied grenst direct aan de Vlijhaven en indirect aan Plan Tij, een bijzonder groen-blauw woonmilieu met een lage dichtheid. Het gebied grenst daarbij aan de Noordendijk maar ligt er niet los van, waardoor je minder snel door hebt dat het gebied buitendijks ligt. Wat wel het geval is bij het naastgelegen Plan Tij waar bewust afstand is gehouden van de Noordendijk. Aan de westzijde grenst het gebied een van de hoofdtoegangswegen van Dordrecht, de Oranjelaan. Het is een vrij drukke vierbaansweg. Dit levert aan de westkant verkeerslawaai op. Met name de ligging van het kruispunt op de hoek van het gebied waar de Oranjelaan de Noordendijk kruist, draagt hier aan bij. Momenteel belemmerd het gebouw van het benzinestation ook deels het zicht op het gebied mede door het kioskgebouw. Naast het benzinestation staan een aantal parkbomen zoals een Treurwilg op een flauw aflopende oever. Welke sterk bijdragen aan een groene uitstraling van de Oranjelaan op dat punt. Ten Noorden ligt een toegangsweg van een wijk waar voortuinen en voorkanten van woningen aan grenzen. De woningen maken gebruik van het uitzicht op het Vlij en er ontbreken ook duidelijk bomen op dat

punt aan de Vlij. Ten oosten van de Vlijweg grenzen achtertuinen van woningen direct aan de Vlij. Hier ontstaat een privĂŠ sfeer mede door het beboste eilandje wat dicht op de achtertuinen is geplaatst in de Vlij. Verder ligt de Baden Powellaan over het water van de Vlij heen richting het Wantijbad en Wantijpark. Wijken ten zuiden van de Scholenbuurt maken gebruik van deze route om snel bij het park of het Wantijpad te komen. Bewoners uit de buurt maken ook regelmatig een ommetje langs de vlij en lopen zo verder naar het Wantijpark of richting de Wantijdijk. Verder grenst de Scholenbuurt ook indirect aan de Vogelbuurt, een wijk uit de jaren 50 met sociale woningbouw. Qua ligging hoort de Scholenbuurt meer bij de villawijk ten noorden en plan Tij. Welke een groene uitstraling hebben en ruim zijn opgezet.

BADEN POWELLAAN

WANTIJBAD

ORANJELAAN

VILLAWIJK WANTIJPARK SCHOLENBUURT

VLIJ HAVEN

VOGELBUURT PLAN TIJ NOORDENDIJK Overzichtskaart van de Scholenbuurt en omgeving. Bron: Google Maps

Route langs de Vlij

Route met bruggen naar het Wantijpad/Wantijpark

Kerkgebouw

Bestaande waardevolle bomen langs de Vlij/Oranjelaan

Benzinestation met onbemande kiosk

Bebost eiland in de Vlij

Oranjelaan

Vlijweg met voortuinen

Achtertuinen van bewoners aan het water (rechts) en het eiland (links)

ACHTERTUINEN

EILAND

Vogelbuurt (jaren 50)

Bron: Gemeente Dordrecht, Google Maps

WATERTORENTERREIN

Het Watertorenterrein was ooit een waterzuiveringgebied. De watertoren had bassins gelegen rondom het gebouw en bij het Trafogebouw lag ook een waterbassin. Momenteel ligt op het terrein een parkeerplaats bestemd voor Villa Augustus en een braakliggend terrein. Het Trafogebouw, de Watertoren en Villa Augustus zijn de overgebleven gebouwen vanuit de historie met een industriële uitstraling. De gebouwen staan los in een groene omgeving. Het Trafogebouw wordt momenteel omringt door grasland, Villa Augustus en de Watertoren door moestuinen. De oever gelegen langs Villa Augustus brengt je als wandelaar al redelijk dicht bij het water. Het is een pad wat al veel gebruikt word door bewoners voor een dagelijks ommetje. Vanaf het Top Naeffpad heb je een weids uitzicht over het Wantij en het Drierivierenpunt. Ook de zonsondergang is hier goed waarneembaar. Vanaf dit punt heb je een mooi overzicht over mogelijke toekomstige activiteit op de kades van Stadswerven Zuiden Noord en natuurlijk op de activiteiten op het Wantij binnenmeer. Opvallend is dat de oever van het gebied het einde en het begin aankondigt van de groene oevers van het Wantij. Het groen strekt zich nog tot aan de haven en tot aan halverwege de Maasstraat. Het wekt het gevoel dat er achter de Prins Hendrikbrug een groene wereld schuil ligt. Het kan ook gezien worden als een aankondiging van de route naar de Sliedrechtse Biesbosch. Het geeft het gevoel dat de Biesbosch niet ver weg is en brengt een stukje natuur naar de Stadswerven. Maar dit gevoel kan nog veel versterkt worden.

Verder grenst het Watertorenterrein aan de Oranjelaan, een van de drukkere toegangswegen van Dordrecht. Dit levert aan de zuidoost flank verkeerslawaai op. Bijzonder zijn ook een aantal zichtassen in het gebied. Zo heb je vanaf het Wantijplantsoen een lange zichtas op een deel van het trafogebouw. De zichtas wordt momenteel tegengehouden door een bomenrij op de oevers. Hier zou de zichtas vrij gemaakt kunnen worden en zicht bieden op Stadswerven Noord ter oriëntatie. Eventueel kan in het zicht een bijzonder gebouw of voorziening worden geplaatst. Vanaf de Prins Hendrikbrug heb je al zicht op de Watertoren, welke een belangrijk oriëntatiepunt is in het gebied. De villawijk ten oosten zondert zich af van de Oranjelaan en het terrein door een hoge groene afscheiding van de tuinen. erdoor ligt het watertorenterrein los van de villawijk

TRAFOGEBOUW ORANJELAAN

ZICHTAS VANAF HET WANTIJPLANTSOEN

VILLAWIJK WATERTOREN (33M HOOG)

VILLA AUGUSTUS

WANTIJ PLANTSOEN

Overzichtskaart van het Watertorenterrein. Bron: Google Maps

Uitzicht over het Wantij binnenmeer vanaf het Top Naeffpad

Groen ogende oevers

Parkeerplaats naast Villa Augustus

Moestuinen op het terrein van Villa Augustus

Gebouw Villa Augustus

Trafogebouw

Oranjelaan en het Watertorenterrein (links)

Zichtbaarheid van de Watertoren vanaf de Prins Hendriksbrug

Zichtas vanaf het Wantijplantsoen op het terrein/trafogebouw

Oever van het Watertorenterrein

Introverte uitstraling van de villawijk

Bron: Gemeente Dordrecht, Google Maps

ENECOTERREIN

Het Enecoterrein is een voormalig scheepswerf. Het was een levendig gebied waar veel dynamiek aanwezig was door de schepenbouw en de industrie op de locatie. Het gebied verloor echter zijn levendig karakter toen de scheepswerven verdwenen en de industriele gebouwen leeg kwamen te staan. Er is al een aanzet gedaan om het gebied en de gebouwen een nieuw leven te geven. Zo is het Energiehuis een popcentrale geworden en is Villa Augustus een hotel. De locatie ligt recht aan het water van het Wantij en op de kop van het gebied zijn accenten in de bebouwing te vinden die wat hoogstedelijker aandoen. Echter is de kade die het gebied direct zou kunnen verbinden met de binnenstad bezet met parkeerplaatsen, en breekt een deel van de bebouwing aan de Lijnbaan de route op. Daarbij is het gebied gelegen aan de Noordendijk, welke de autoverbinding naar de binnenstad. Op de kop van het gebied, waar je de Riedijkse haven oversteekt ligt een horecavoorziening en een veerpont vertrekpunt. Er is al een brug gerealiseerd welke de binnenstad verbind met het gebied. Maar de kade richting het Enecoterrein wordt nog steeds opgebroken door bebouwing. Om bij het gebied te komen, wordt je gedwongen over de Lijnbaan te lopen welke gesitueerd is in een sociale woningbouw wijk. Om het gebied directer te verbinden met de binnenstad is een ruimtelijke hoofddrager nodig, welke bij voorkeur gelegen is aan het beeldbepalende Wantij. Het Enecoterrein grenst aan de 19e Eeuwse Schil en aan de Lijnbaan. Kenmerkend voor de bebouwing in deze wijken zijn de binnenwerelden in de bouwblokken. Parkeren en ruimte voor groen zijn in de bouwblokken opgelost. De 19e Eeuwse schil is een stedelijk gemengd gebied met publieke functies, sociale

woningbouw, historische panden en middelhoogbouw. De Lijnbaan bestaat voornamelijk uit sociale woningbouw met op de kop bij het Noorderhoofd hoogbouw.

RIEDIJKS HAVEN

ACCENTEN OP NOORDERHOOFD

VEERPOND EN HORECAVOORZIENING

TOEKOMSTIGE NIEUWE BRUG

KORTE EN LANGE WANTIJKADE

STADSWERVEN NOORD

BINNENSTAD

LIJNBAAN WANTIJ GERESTAUREERDE OEVER EN WATERLOOP POPCENTRALE ENERGIEHUIS TRAFOGEBOUWEN 19E EEUWSE SCHIL TOEKOMSTIGE NIEUWE BIOSCOOP

Overzichtskaart van het Enecoterrein. Bron: Google Maps

Noordendijk

Biesboschstraat en bebouwing van de Lijnbaan

Biesboschstraat en het Energiehuis (rechts)

Het Energiehuis

Trafogebouwen vanaf het terrein gezien

Trafogebouw aan het kruispunt Oranjelaan-Noordendijk

Lange Wantijkade

Korte Wantijkade met gebouwen direct aan het water

Stedelijke uitstraling van Noorderhoofd aan de Riedijkshaven en het Otto Dickeplein

Zicht op de Watertoren vanaf het terrein

Zicht vanaf de Noordendijk op de Watertoren

Vernieuwde oevers en herstelde waterloop. Links de Watertoren

Regiokantoorgebouw

Luchtfoto van de binnenwerelden in de 19e Eeuwse Schil

Zichtas over de Lijnbaan

Nieuwe brug over de Riedijkshaven

Bron: Gemeente Dordrecht, Google Maps

2.4 Water

DE STADSWERVEN EN HET WATER

Dordrecht heeft een rijke geschiedenis te danken aan haar ligging aan het water aan een groot rivierenstelsel welke deel uitmaakte van belangrijke handelsroutes in het verleden. In de huidige stad speelt het water nog steeds een grote rol in de stad op verschillende vlakken: toerisme, wonen, economie, recreatie. Het water was en is nog steeds beeldbepalend voor Dordrecht. Op en rondom het eiland van Dordrecht zijn verschillende typen water te vinden met elk hun eigen karakter. De Stadswerven liggen aan het Wantij en de Vlij welke gezien kunnen worden als de uitlopers van de Biesbosch qua uitstraling en beplanting. Daarbij grenst het gebied ook aan de historisch ogende stadshavens en de Beneden Merwede, een rivier met een industrieel ogend waterfront. Door de directe ligging van de Stadswerven aan het water en doordat er zich een binnenmeer vormt tussen Stadswerven noord en zuid, ligt er een kans om het water in het gehele gebied beleefbaar te maken. Op het binnenmeer liggen de meeste kansen om een bijzonder watergebonden programma te realiseren, mede doordat er geen beroepsvaart doorheen vaart en er dus andere veiligheidseisen zijn. Het Wantij binnenmeer biedt daarom kansen om te experimenteren met een nieuw programma op en aan het water. Daarbij zou een nieuw programma de levendigheid kunnen terugbrengen op het Wantij welke ooit aanwezig was door de scheepswerven.

Bijzonder aan het gebied is dat er nog een redelijk groot getijdenverschil aanwezig is (72cm). Dit is nog goed merkbaar langs de wat flauwere oevers van het Wantij. Bij de Stadswerven is dit momenteel minder door de harde kades. De Vlij en het Wantij met hun groen-blauw karakter en de getijdenwerking vormen een kansrijk kenmerk in de direct omgeving van de Stadswerven en kunnen dienen als aanknopingspunt om het groen-blauw karakter voort te zetten in de Stadswerven.

BENEDEN MERWEDE

OUDE MAAS WANTIJ - VLIJ

NIEUWE MERWEDE

Biesbosch

DORDTSCHE KIL

AMER HOLLANDSCH DIEP

Overzicht van typen water op en rondom het eiland van Dordrecht. Met de Stadswerven gelegen aan het Wantij en het Vlij

VLIJ

WANTIJ

WANTIJ BINNENMEER 43

2.5 Landschap RELIEF VAN DE STADSWERVEN EN OMGEVING

De Stadswerven liggen dankzij de constante opslibbing na de Sint Elisabethsvloed van nature +3,5 NAP. De wijken ten zuiden van de Noordendijk liggen gemiddeld -0,5 NAP. Dit levert een redelijk sterk hoogteverschil op tussen het binnendijks en buitendijks gebied en tussen land en water. Stadswerven Zuid ligt grotendeels vast aan de Noordendijk en ligt deels op dezelfde hoogte als de dijk (+3.7 NAP gemiddeld). Het hoogteverschil tussen land (en water) biedt kansen om een interessant woonmilieu en openbare ruimte te creëren waar de buitendijkse beleving en het contact met het water kan worden versterkt. Denk aan lager gelegen kades, trappen of pleinen waar je als bewoner of bezoeker direct contact kan maken met het water. Reliëf speelt ook een rol bij de waterveiligheid. In het ontwerp wordt niet gekozen voor alles ophogen of omdijken (laag 1 van de Meerlaagsveiligheid). Het relief kan ingezet worden om een interessante openbare ruimte te creëren en waterveiligheid te waarborgen (laag 2 van de Meerlaagsveiligheid). Je merkt pas dat de Stadswerven buitendijks liggen vanaf ongeveer het Energiehuis. De Noordendijk komt daar op sommige plekken los te liggen van aangrenzende bebouwing. Voor de scholenbuurt zijn er enkele doorzichten in de bebouwingswand naar het lager gelegen binnendijks gebied. Maar je beleeft het buitendijks gebied minimaal tot aan Plan Tij. Er is hierdoor sprake van een stedelijk ogende dijk en een landelijk ogende dijk.

+ 2.5 NAP

BRAAK TERREIN + 4.5 NAP

+ 2.7 NAP VILLA AUGUSTUS + 3.3 NAP

ENERGIEHUIS + 3.5 NAP

+ 3.0 NAP

+ 2.5 NAP

TRAFOGEBOUW + 3.9 NAP

Relief van Stadswrven Zuid met opvallende punten. Bron: AHN.nl

Aflopende weg bij het Energiehuis

TRAFOGEBOUW + 5 NAP + 3.7 NAP

Het hoogteverschil tussen land en water bedraagt 3.05 meter bij een gemiddelde waterstand.

De Noodendijk is op te delen in een stedelijke ogend gedeelte (west) en een landelijk en open gedeelte (oost)

Ter hoogte van de Lijnbaan oogt de dijk stedelijk en gesloten.

Ter hooge van het Energiehuis wordt het beeld langs de dijk opener.

De Noordendijk oogt open ter hoogte van Plan Tij.

WATERVEILIGHEID

Dordrecht en De Stadswerven liggen aan de rivierdelta en liggen buitendijks. Dit betekend dat het gebied gevoelig is voor hoogwater in de toekomst. De kans dat de gemiddeld op +3 NAP liggende Stadswerven te maken krijgen met een overstroming is eens in de 100 jaar voor delen onder +3.00 NAP. Dit op basis van de waterstanden verwacht over 100 jaar. Dit vraagt dus om maatregelen om deze kans te verkleinen en toekomstige woongebieden te beschermen tegen hoogwater. De opgave is om het gebied waterveilig te maken, maar ook om de waterbeleving te vergroten. Door te kiezen voor het ontwerp van de openbare ruimte en te spelen met het relief kunnen zowel waterveiligheid als een grotere waterbeleving worden gecreĂŤerd. De waterbeleving en het direct contact met het water is bij alles ophogen of omdijken minder sterk aanwezig. Als het gebied niet wordt opgehoogd of omdijkt wordt, dan kom je vanuit de Meerlaagsveiligheid gezien terecht in de tweede laag: Maatregelen in het ontwerp. Bij de eerste laag (omdijken en ophogen) heb je minder mogelijkheden om contact met het water te versterken. Vanuit de historie gezien is er altijd een sterke verbintenis geweest tussen het land en het water. Om dit kenmerk terug te brengen past te tweede laag van de Meerlaagsveiligheid beter bij het ontwerp voor de Stadswerven.

Meerlaagsveiligheid Bron: Gemeente Dordrecht

Toekomstscenario waterveiligheid. Bron: Gemeente Dordrecht

2.6 Ecologisch netwerk

STEDELIJK ECOLOGISCHE STRUCTUUR

De Stadswerven liggen aan de Wantijzone, Dordwijkzone en de stadshavens. Elk van deze stedelijke ecologische hoofdstructuren heeft een eigen karakter en bijzondere flora en fauna. Voorbeelden van bijzondere fauna voorkopende langs het Wantij zijn bijvoorbeeld de bever en de ijsvogel. Voorbeelden van bijzondere flora is bijvoorbeeld de zeldzame spindotter. Voor bevers zijn er kansen om langs de oevers tijdelijke verblijfplaatsen te ontwikkelen waar ze kunnen uitrusten en eten. Voor de ijsvogel geldt dat er kansen zijn om in de oevers kunstmatige broedwanden aan te brengen. Bij deze verblijfplaatsen horen ook bepaalde planten welke als voedselbron dienen voor de fauna. Zo leeft de bever voornamelijk van wilgensoorten en kruidachtige planten. Hier diend rekening mee gehouden te worden wanneer er nieuwe verblijfplaatsen voor fauna wordt ontwikkeld langs de oevers van het Wantij en de Stadswerven. De ecologische netwerken zijn ook van grote waarde voor de migratie van soorten. Daarbij hebben de structuren ook een recreatieve functie voor bewoners voor bijvoorbeeld een dagelijks ommetje of voor sport. Wanneer er gebouwd wordt langs de Dordwijkzone en het Wantij/de Vlij, moet er rekening worden gehouden met de groen-blauwe structuren en de flora en fauna die er verblijven. Langs het Wantij gaat het met name op een natuurvriendelijke inrichting van de oevers.

ECOLOGISCH KNOOPPUNT

De ecologische hoofdstructuren vallen samen met de ‘groene vingers’ die verweven zijn met de stad en komen samen bij de Stadswerven. Langs deze groenstructuren lopen ook veel recreatieve routes welke richting de Biesbosch en het buitengebied gaan. Deze groene routes zijn belangrijk voor zowel de bewoners als flora en fauna. Deze groene vingers komen samen bij de Stadswerven waar ze bijna tot aan de binnenstad lopen. Daarbij dragen het Wantijpark en het Vlij bij aan de ecologie binnen het zuidelijk deel van de Stadswerven. Doordat het Wantij als uitloper van de Biesbosch tot aan de binnenstad loopt, ligt er een kans om deze verbinding nog verder te versterken. Zo breng je de natuur van de Biesbosch nog dichter bij de stad, wat een grote kans en kwaliteit is voor de stad. Door in te zetten op de groene uitstraling van de oevers van de Stadswerven creëer je de mogelijkheid om vanuit de Stadswerven de Biesbosch te ervaren. Zo zouden de Stadswerven ook toerisme aan kunnen trekken. Plan Tij is een voorbeeld van een nieuw woongebied wat rekening houd met de ecologische waarde van het Vlij en hier ook aan bijdraagt. Dit zie je terug in de vele soorten watervogels die hun verblijf in het gebied hebben gevonden en de groen-blauwe en natuurlijke opzet van het plan. * Voor de volledige analyse van het ecologisch netwerk op het eiland van Dordrecht, zie de bijlage analyse.

VLIJ

WANTIJ

DORDWIJKZONE

Nationaal park De Biesbosch Migratie van soorten langs de Dordwijkzone en het Wantij/de Vlij

Bijzondere fauna van de Wantijzone

2.7 Recreatief netwerk

BINNENSTAD DORDRECHT

STADSWERVEN

SLIEDRECHTSE BIESBOSCH

RECREATIEF NETWERK EN DE MISSING LINKS

Dordrecht heeft een uitgebreid netwerk van recreatieve routes welke samenvallen met de groenstructuren van de stad. Twee van deze hoofdroutes lopen langs het Wantij en langs de Stadswerven. De route langs het Wantij geldt ook sterk voor recreatievaart. Recreatievaart maakt gebruik van het Wantij om van de binnenstad naar de Biesbosch te varen en andersom. Aangezien de Beneden Merwede vooral bedoeld is voor beroepsvaart en een minder aantrekkelijk industrieel uiterlijk heeft is deze minder geschikt voor recreatievaart. Daarbij liggen er verschillende knooppunten in de Stadswerven waar de recreatieve routes samenkomen, waaronder ook bij de het Energiehuis en het Wantijpark waar een tweetal plezierhavens liggen. De Stadswerven liggen ook aan de Dordwijkzone, een recreatieve zone waar vele sportparken zijn te vinden.

NATIONAAL PARK DE BIESBOSCH

Route van de Stadswerven naar de Sliedrechtse Biesbosch / Nationaal Park De Biesbosch met de missing link tussen de binnenstad - Stadswerven- Biesbosch

In het gebied zelf is al een redelijk aanbod aan recreatieve voorzieningen aanwezig. Waaronder een zwembad, pleziervaarthavens, het Wantijpark, sportvelden, Villa Augustus (hotel) en het Jeugddorp waar recreatieve verenigingen gebruik van maken. Daarbij wordt er in het Wantijpark regelmatig een evenement georganiseerd, zoals Wantijpop. Verder is er een nieuwe bioscoop gepland welke in de loop van 2015 gebouwd zal worden. Echter zijn er nog enkele knelpunten aanwezig die in de huidige situatie er voor zorgen dat de Stadswerven nog niet direct zijn verbonden met de routes naar de Biesbosch en naar de binnenstad. Het eerste knelpunt ligt langs de Lange en Korte Wantijkade. Waar gebouwen de route langs het Wantij versperren. Het tweede knelpunt ligt langs de oever van het Watertorenterrein. Waar je momenteel niet langs kan wandelen door het ontbreken van een duidelijke route.

Missing links bij de Lange en Korte Wantijkade, en het Watertorenterrein

LOCATIE TOEKOMSTIGE PRINS CLAUSBRUG

BESTAANDE RECREATIEVE ROUTES IN DE BINNENSTAD EN 19E EEUWSE SCHIL

In de binnenstad en 19e Eeuwse Schil liggen voor de Stadswerven interessante winkel- en cultuurroutes waar op aangesloten kan worden. Met het oog op dat de Stadswerven een aanvulling kan zijn op de binnenstad. Met een nieuwe brug tussen de kop van De Staart en Noorderhoofd kan er een nieuwe dynamiek ontstaan tussen de binnenstad en de Stadswerven. Dit levert ook meteen een levendigheid op die passen bij de ligging de Stadswerven als verlengstuk van de binnenstad. De twee stadsdelen kunnen elkaar gaan versterken in de toekomst. Maar om deze verbinding te leggen met de binnenstad moet er een duidelijke route komen. Er zijn plannen voor de Prins Clausbrug tussen de kop van de Staart en Noorderhoofd. Daarbij ligt er al een nieuwe brug tussen Noorderhoofd en het Otto Dickeplein. Daarnaast kan in het ontwerp een wandeling langs het gehele Wantij binnenmeer mogelijk worden gemaakt. Hiervoor moeten de kades vrij gemaakt worden van obstakels. Langs dit â&#x20AC;&#x2DC;rondje Wantijâ&#x20AC;&#x2122; kan weer programma zoals horeca en andere verblijfsfuncties worden gekoppeld. Wat ook weer bijdraagt aan een levendig beeld langs het water zoals dit in het verleden van de Stadswerven het geval was.

Overzichtskaart bestaande routes en programma in de binnenstad en Stadswerven

Zie voor meer informatie over de brug en de nieuwe bioscoop de bijlage analyse.

Winkelstraat de Voorstraat

Kunstmin

2.8 Openbare ruimte

Opvallend is dat er in Dordrecht nog relatief weinig openbare ruimte aan het water is te vinden. Wat je wel zou verwachten bij een stad welke al jaren een sterke band heeft gehad met het water. Als er kades of pleinen aan het water zijn gesitueerd nodigen ze in de huidige situatie niet uit tot verblijf of zijn ze in gebruik voor parkeren. Wat zonde is, want openbare ruimte aan het water trekt mensen en daarmee ook levendigheid aan. Met name in de zomerperiode. In het verleden waren de kades de actieve ruimtes in de stad dankzij de houthandel en de scheepswerven. Dordrecht had geen marktpleinen en dus gebeurde handel en andere activiteiten op de kades. Het water was de voorkant van de stad. Maar met de komst van de industrialisatie, het spoor en de autowegen is het water en zijn de kades de achterkant van de stad geworden. In de Stadswerven ligt de kans om het water weer de voorkant van de stad te maken en om hoogwaardige openbare ruimte te realiseren aan het water. Welke op hun beurt weer mensen en levendigheid naar de kades brengen, zoals dit ook het geval was in het verleden.

Situatie kades verleden

Situatie kades heden

Openheid van kades in de huidige situatie Open naar het water, langswandelen of fietsen is mogelijk. Redelijk open naar het water, langswandelen of fietsen is niet mogelijk. Vaak parkeerplaatsen. Water ligt verborgen achter bebouwing. Er is geen tot weinig zicht op het water.

Bron: Gemeente Dordrecht

BINNENSTAD

STADSWERVEN

De kades waren vanuit de historie de levendige openbare ruimtes aan het water. Dit waren de plekken in de stad waar de markten plaatsvonden en waar handel werd gedreven. De waterkant was de voorkant van de stad.

BINNENSTAD

STADSWERVEN

Na de komst van het spoor en de aanleg van autosnelwegen werd het achterland interessanter. Wat eens de voorkant van de stad was, is gevoelsmatig de achterkant geworden. De activiteit op de kades is grotendeels verdwenen en veel kades zijn volgebouwd.

Veel kades worden nu gedomineerd door de auto en vaak ligt het water verstopt achter bebouwing. Daarbij zijn er geen pleinen aan het water welke niet door de auto gedomineerd worden. Een voorbeeld van een plein aan het water in Dordrecht is het Otto Dickeplein, maar dit plein heeft een voornamelijk verkeerskundige functie.

2.9 Nieuwe ontwikkelingen

PRINS CLAUSBRUG

Er zijn plannen voor de aanleg van de Prins Clausbrug tussen de kop van de Staart en Noorderhoofd. Tussen Noorderhoofd en het Otto Dickeplein is al een nieuwe brug aangelegd voor voetgangers en fietsers. De Prins Clausbrug zal ook een brug voor langzaam verkeer worden en zo de Stadswerven Noord verbinden met het historisch havengebied van de binnenstad en met Stadswerven Zuid. Doel is om de Stadswerven ook deel uit te laten maken van de binnenstad. De nieuwe bruggen vormen een kans om een nieuwe dynamiek tussen de Stadswerven en de binnenstad te ontwikkelen. De brug zal rond 2018 klaar zijn voor gebruik. In de loop van mei 2015 is de keuze voor het winnende ontwerp van de brug gemaakt.

BRUG VILLA AUGUSTUS - STADSWERVEN NOORD

Naast de plannen voor de Prins Clausbrug waren er ook plannen voor een brug tussen het terrein van Villa Augustus en Stadswerven Noord. De brug is nog steeds een kans als er langs de oevers van het Wantij een nieuwe langzaam verkeersroute wordt aangelegd. Een nieuwe fietsroute met eventueel een nieuw bijzonder programma op en aan het terrein van Villa Augustus kan een dynamiek opleveren tussen Stadswerven Noord en Zuid.

PRINS CLAUSBRUG

STADSWERVEN NOORD NOORDERHOOFD

STADSWERVEN ZUID

Locatie van de toekomstige Prins Clausbrug en een mogelijke nieuwe brug tussen de Stadswerven Noord en het Watertorenterrein. Bron: Gemeente Dordrecht

BIOSCOOP

Voor de Stadswerven Zuid, direct grenzende aan het Wantij is een bioscoop met 6 zalen gepland en een terras aan het water. De bioscoop wordt gebouwd in de loop van 2015. De bioscoop biedt een kans/aanknopingspunt om verder te bouwen op een recreatief en culturele betekenis van de Stadswerven Zuid. De locatie biedt plek aan grote voorzieningen zoals de nieuw geplande bioscoop.

PARKEERGARAGE

Er is recent ook een nieuwe parkeergarage gerealiseerd in het gebied. Een nadeel van de parkeergarage zijn de blinde plinten. Als er in dit gebied openbare ruimte wordt gerealiseerd dan moet er rekening mee worden gehouden dat het gebouw aan alle kanten blinde plinten heeft. Alleen de uitgangen op twee hoeken van het gebouw dragen bij aan de levendigheid van mogelijke nieuwe openbare ruimte.

PARKEERGARAGE

BIOSCOOP

PARKEERGARAGE

BIOSCOOP

m 35 m 30 m 25 m 20 m 15 m 10 5m

Locatie van de nieuwe bioscoop aan het Wantij Bron: Gemeente Dordrecht

3 Visie

3.1 Inleiding TERUGBLIK ANALYSE

Uit de analyse is gebleken dat het gebied veel aanknopingspunten heeft om op aan te sluiten. Uit de historische analyse blijkt dat het gebied een levendige en actieve locatie was, met name bij de lijnbaan waar de schepenbouw en industrie het beeld bepaalden. Het gebied ten oosten van de Oranjelaan was een wat perifeer gebied met een groen-blauwe overheersende structuur waar balkengaten het beeld bepaalde. Er zijn al aanzetten gemaakt om overgebleven gebouwen te herbestemmen, er is ambitie om het cultureel aanbod te stimuleren in Dordrecht en de Stadswerven liggen vrijwel direct aan de binnenstad met een aantal obstakels welke een potentiële snelle route nog blokkeren. De de verlaten en steeds meer leegstaande locatie heeft een nieuwe identiteit nodig. Er is gebrek aan openbare ruimte aan het water en gebrek aan speelruimte en pleintjes in de wijken. De binnenstad bied geen ruimte meer aan grote culturele voorzieningen of een groot recreatief programma.

NIEUW LEVENDIG STADSDEEL AAN HET WATER

De Stadswerven lenen zich om een nieuw levendig stadsdeel aan het water te worden. Waar watergebonden programma, cultureel/recreatief aanbod, waterbeleving en een goede verbinding tussen de binnenstad en grote recreatieve gebieden en programma langs het Wantij centraal staan. Een levendige oever ingericht op contact met het water en een prettige verblijfsruimte. Ruimte voor bijzondere evenementen op een plein grenzende aan het Wantij, of zelfs evenementen op het water. Denk aan een drijvend podium, of een drijvend zwembad gemaakt in een hergebruikte duwbak. Actieve plinten waar ruimte is voor het nieuwe werken en voor zzp’ers en jonge ondernemers. Ruimte voor bewoners om vanuit eigen initiatief en naar eigen wens een ruimte in te richten. Ruimte die met de tijd mee kan gaan en ook de woningen. En als laatste een buitendijks gebied waarin waterveiligheid gewaarborgd wordt maar waar hoogwater ook spannend kan zijn. Denk aan

overstroombare kades waar je bij vloed nog dichter bij het water kan komen maar zonder gevaar. En betreft het Scholengebied waar ooit de balkengaten het beeld bepaalde en de groen-blauwe structur de overhand had. Er kan voortgebouwd worden op waar Plan Tij al een begin mee heeft gemaakt. Een bijzonder groen-blauw woonmilieu waar je dicht bij het water woont en de flora uit de Biesbosch aanwezig is. Waardoor je het gevoel krijgt dat de Biesbosch dichtbij is. Waar het mogelijk is om met je bootje vanuit je woning het Wantij op te varen en zo gemakkelijk naar de Biesbosch te varen. Om de Biesbosch nog dichter bij de Stadswerven te brengen en om de (bijzondere) fauna de ruimte te bieden kan de oever voor Villa Augustus omgevormd worden tot een bijzondere parkomgeving. Denk aan wetlands, wilgenvloedbos en andere landschapstypen welke in de Biesbosch voorkomen. Parken in een Engelse Landschapsstijl zijn al aanwezig in Dordrecht. Maar een parkomgeving die de Biesbosch dichtbij brengt kan een bijzondere toevoeging worden aan de Stadswerven en bijdragen aan de ecologie in het gebied.

PROGRAMMA

Er is vraag naar woningen voor de hogere inkomens. Daarbij wil de gemeente inzetten op wat duurdere woningen (in een groene omgeving) dicht bij de binnenstad en de hogere inkomensgroepen vasthouden in de stad. Daarbij wil de gemeente jonge ondernemers en zzp’ers aantrekken. Hierbij passen flexibele ruime woningen zoals maisonnettes, loftwoningen en studiowoningen. Voor de doelgroep ondernemers kan in de plinten van de bebouwing flexibele ruimte worden gerealiseerd waar je als ondernemer je eigen bedrijf kan oprichten. Denk ook aan openbare werkplekken. Verder wil de gemeente ook inzetten op het cultureel/recreatief aanbod in Dordrecht. In de binnenstad is geen ruimte voor een nieuw groot programma. De Stadswerven biedt wel ruimte hiervoor. Er is al een aanzet gemaakt met de toekomstige nieuwe bioscoop aan het Wantij. De

Stadswerven bieden de ruimte om een culturele hotspot te worden. Denk aan een drijvend podium, een drijvend zwembad, een plein waar verschillende evenementen kunnen worden gehouden, horeca, rondvaart etc. Een ander onderdeel van de vraag is de vraag naar meer openbare ruimte en speelplekken voor kinderen in omliggende wijken. In de Stadswerven is ruimte voor het realiseren van openbare ruimte welke een betekenis kan krijgen voor heel Dordrecht. Denk bijvoorbeeld aan een speelplein met water elementen of een natuurlijke speeltuin.

DOELGROEP

Doelgroepen waar op ingespeeld zal worden zijn doelgroepen die zoeken naar woningen dicht bij de voorzieningen van de stad en waar het groen ook dichtbij is. Met de ligging van de Stadswerven aan de rand van de binnenstad en met de Biesbosch dichtbij, ligt hier een kans voor het aantrekken van deze doelgroep. Denk hierbij ook aan doelgroepen met hogere inkomens die op zoek zijn naar hoogwaardige woningen in een stedelijke setting en woningen in een groene omgeving dicht bij de binnenstad.

DRIE LOCATIES

De drie locaties hebben elk een eigen aanpak nodig, ze verschillen qua ruimtelijke kenmerken en functie veel van elkaar. Toch hebben ze ook veel gemeen. Zo liggen ze allemaal aan het water en spelen reliëf en de getijden (of nog ontbrekende getijden) een grote rol op de locaties. Ook hun geschiedenis brengt de locaties samen als één geheel. Waarbij ook het gebruik en de sterke aanwezigheid van het water een rol speelde. Maar om een sfeer, beeld en doelen als boven genoemd te bereiken moeten ruimtelijk en programmatisch ingrepen worden gedaan in het gebied. * Voor de volledige visie, zie de bijlage visie.

3.2 Hoofduitgangspunten - Visie op stadsniveau

Visie op stadsniveau

LEGENDA

Wantij route (LV route) langs het water De Wantijroute als ruimtelijke drager: Vanaf de binnenstad moet het mogelijk zijn om op een prettige manier via het Wantij naar de Sliedrechtse Biesbosch of Nationaal Park De Biesbosch te gaan per fiets of te voet. Deze verbinding doet mee in het recreatief netwerk waar de Stadswerven aan vast komt te liggen. Hiervoor moeten de obstakels in de huidige situatie langs de kades worden opgeheven.

Biesbosch beleefbaar tot aan de binnenstad De Biesbosch is beleefbaar tot in de Stadswerven, welke deel uit gaan maken van de binnenstad. De oever wordt vormgegeven als een uitloper van de Biesbosch. Beplanting bestaat uit flora welke ook te vinden is in de Sliedrechtse Biesbosch en langs de oevers van het Wantij. Zoals vele wilgensoorten, waterplanten en riet.

Versterken van de stedelijke ecologische hoofdstructuur Het Wantij en de Dordwijkzone zijn belangrijke migratiezones voor fauna zoals de bever en de ijsvogel. Ook groeien er verschillende zeldzame flora in deze zones zoals de spindotter. Nadruk ligt op creĂŤren van broedplaatsen voor de ijsvogel en tijdelijke verblijfplaatsen voor de bever. De zones dragen bij aan de groene uitstraling van de stad. De zones hebben daarnaast ook een recreatieve waarde voor de bewoners van de stad. Deze zones dienen te worden versterkt langs de oevers van de Stadswerven.

3.3 Sub- uitgangspunten - Visie op gebiedsniveau

Visie op gebiedsniveau

LEGENDA

Wantij binnenmeer Het nieuw programma wordt gekoppeld aan de oevers en het Wantij binnenmeer zodat ze een prominente ligging aan het water krijgen en een levendig beeld geven aan de oevers. Gedacht wordt aan activiteiten zoals een podium op het water, een drijvend zwembad en een (overstroombaar) plein gelegen aan het water. Het nieuw groot cultureel/recreatief programma kunnen de identiteit van de stad en Stadswerven versterken. Daarbij kunnen de Stadswerven een betekenis krijgen voor heel de regio Drechtsteden.

Historie herkenbaar maken De scheepswerven en houthandel zijn twee belangrijke identiteiten van de Stadswerven geweest in het verleden. Doel is om deze identiteiten ruimtelijk herkenbaar te maken in de Stadwerven. Hierbij horen het behouden en herbestemmen van de trafogebouwen, woonvormen die refereren naar de identiteiten, objecten behouden of plaatsen in de openbare ruimte en de vorm van bebouwing of andere ruimtelijke elementen die refereren naar de historie. Waardevolle zichtassen op historische gebouwen dienen behouden te blijven.

Er ontstaan drie milieus: 1. Enecoterrein: Levendig stedelijk 2. Watertorenterrein: Bijzondere bebouwing in een blauw-groene parkomgeving. 3. Scholenbuurt: Een rustig ruim opgezet groen-blauw woonmilieu in de sfeer van de Biesbosch

Duurzame ontwikkeling Om de Stadswerven duurzaam te ontwikkelen en om de veranderende vraag door de jaren heen tegemoet te komen, dienen de woonruimte en de plinten van de bebouwing flexibel ingericht te worden. Hierbij hoort een minimale hoogte van vier meter voor de begane grond. Programma zoals horeca, ruimte voor zzpâ&#x20AC;&#x2122;ers en andere openbare functies kunnen op de begane grond worden gehuisvest. Denk bij de flexibele woonvormen aan studio woningen, loftwoningen en maisonnettes.

Aansluiten op de binnenstad Er wordt ruimtelijk aangesloten op bestaande belangrijke routes naar de binnenstad en andere culturele/recreatieve voorzieningen in de omgeving. Dit is van belang om mensen van de binnenstad naar het programma van de Stadswerven te trekken en andersom. Hierbij horen ook een duidelijke vormgeving van de route (materiaal) en wegbewijzering langs deze routes. Er wordt aangesloten op de plannen voor de nieuwe Prins Clausbrug.

De dijk als los landschappelijk object Los leggen van de Noordendijk van het woonmilieu ten oosten van de Oranjelaan om zo het uitzicht vanaf de Noordendijk en de open groene sfeer van de dijk te benadrukken. Dit maakt een contrast met de stedelijke dijk gelegen aan de westkant van de Oranjelaan waar de bebouwing aan de dijk vastzit.

Ontsluiten vanaf de Noordendijk Ontsluiting van de nieuw te ontwikkelen deelgebieden gebeurt bij voorkeur zo veel mogelijk vanaf de Noordendijk. Deze tweebaansweg is rustiger dan de Oranjelaan, welke een vierbaansweg is en de hoofdentree vanaf de N3 naar de stad.

or de

ijk

Wantij verbinden met de Vlij Om de beleving van eb en vloed terug te brengen in de Vlij moeten onder de brug over de Vlij de schotten worden weggehaald. Het water van de Vlij dient verbonden te worden met het Wantij zodat er weer een goede doorstroom van het water ontstaat.

Stadsboulevard De entree vanaf de N3 naar de Stadswerven toe krijgt een hoogwaardigere uitstraling. Momenteel liggen grauw ogende bedrijventerreinen prominent in het zicht en doet de weg kaal aan. Doel is om de weg te vergroenen, bedrijven minder prominent aanwezig te laten zijn en zo de stadsentree een uitstraling van een Stadsboulevard te geven.

Meedoen in het stadssilhouet Het stadssilhouet van Dordrecht draagt het beeld van de stad vanaf de grote rivieren aan de noordzijde van de stad en het drukbevaren Drierivierenpunt. Kenmerkend zijn de accenten van de kerktorens en overige hoogbouw in het stadssilhouet.

Voortbouwen op het Stadssilhouet: Stedelijke hoogte met accenten

Meedoen met het stadssilhouet: Gewenst beeld langs het Drierivierenpunt

Momenteel ogen de Stadswerven als een verlaten havengebied. Het is niet wenselijk om een laagbouwgebied of vinex-wijk te plaatsen in het gebied. Wel wenselijk is een stedelijk ogend waterfront met accenten in de bouwhoogtes welke aansluiten op het afwisselend beeld van het bestaand silhouet. Een afwisselend en levendig uitziend gebied met sprekende hoeken. Met name op de punt van de Staart kunnen hoogte accenten in de bebouwing goed werken in het silhouet. Zo laat je de punt van de Staart reageren op de al aanwezige hoogbouw aan het Otto Dickeplein en op de nieuwe ontwikkeling op Merwehoofd. Vanaf het Drierivierenpunt waar veel vaarverkeer passeert heb je een stedelijk ogend waterfront als uitzicht.

MIDDELHOOGBOUW MERWEHOOFD

OTTO DICKEPLEIN

STADSWERVEN BINNENSTAD

HOOGBOUW NOORDERHOOFD

Locatie van het Otto Dickeplein

4 Ontwerp

Waterveiligheid wonen, parkeren, wegen

Oever/kade/openbare ruimte bieden ruimte aan water

Water is als kwaliteit opgenomen in de openbare ruimte en is overal beleefbaar. Op een waterveilige manier.

Getijdenwerking is beleefbaar

Ontwerpen met de tweede laag van de Meerlaagsveiligheid

HOOFDPRINCIPES ONTWERP

In het ontwerp voor de drie gebieden is uitgegaan van vier terugkerende ontwerpprincipes: 1. Gebruik maken van het reliëf in het gebied. 2. Oevers en kades inzetten om hoogwater op te vangen . 3. Getijden van het gebied beleefbaar maken. 4. Water beleefbaar maken in de openbare ruimte. 5. Ontwerpen met de tweede laag van Meerlaagsveiligheid. Bovenstaande principes zijn gekozen om waterveiligheid te combineren met beleefbaarheid van het water. Om deze uitgangspunten te realiseren in het ontwerp kun je gebruik maken van het al aanwezige reliëf en de kenmerkende getijdenwerking in het gebied. De drie gebieden liggen buitendijks en daarmee hebben ze met de tweede en derde laag van de Meerlaagsveiligheid strategie te maken. Er is bewust gekozen om laag één niet toe te passen (omdijken) maar om in het ontwerp de waterveiligheid op te lossen en zo ruimtelijke kwaliteit te creëren met het water. Een hoofdkeuze is het ophogen van de wegen, bebouwing en parkeren tot +3.5 NAP zodat deze ten aller tijden waterveilig liggen. In de openbare ruimte is er de vrijheid om te spelen met het hoogteverschil en met overstroombare delen.

Reliëf

* Waterveiligheid, getijdenwerking, beleefbaar water, ruimte voor water en relief worden gecombineerd in het ontwerp.

4.1 Masterplan Scholenbuurt Groen-blauwe structuur In het ontwerp is gekozen voor een groen-blauw overheersende structuur. Zo wordt de groen-blauwe uitstraling die het gebied in het verleden had teruggebracht. Afstand van de randen Er is afstand gehouden van de randen van het plangebied. De hoofdrede is om het plangebied los te maken van de woonwijken gelegen achter de Noordendijk. De tweede reden is om de Noordendijk als los landschappelijk object in zijn omgeving te leggen. Een derde reden is om afstand te houden van het verkeerslawaai van de Oranjelaan. Een derde reden is om het uitzicht en privacy van bewoners van de villawijk te behouden. De randen worden natuurvriendelijk ingericht en doen mee in de stedelijke ecologische hoofdstructuur. Verknoping met de nieuwe Wantijroute In het plan wordt een verbinding gelegd tussen het nieuwe plan en de nieuwe recreatieve route langs het Wantij. Door de aanleg van een brug tussen het plan en de Oranjelaan kunnen bewoners zich via de nieuwe promenade langs het Wantij verplaatsen naar de Binnenstad. Verder lag er in het gebied al een recreatieve route langs de Vlij richting het Wantijpark. Deze route wordt teruggebracht en versterkt in het plan. Zodat ook bewoners uit de omgeving nog steeds via de Vlij naar het Wantijpark kunnen wandelen of fietsen. Thema’s In het ontwerp is gekozen voor de thema’s eilanden, kreken en balkengaten. De eilanden en kreken zijn gebaseerd op de landschappelijke structuur van de nabijgelegen Sliedrechtse Biesbosch. De balkengaten welke in het ontwerp terugkomen als watertuinen, zijn als thema is gebaseerd op de historische identiteit van het gebied als houtopslag.

Ecologische waarde Om flora en fauna ook een plek te geven in de Stadswerven is er voor gekozen om in te zetten op tijdelijke verblijfplaatsen voor fauna en flora uit de Biesbosch. De oostelijke rand van het plan leent zich voor een kunstmatige nestwand voor de ijsvogel. Bij voorkeur komt deze in de zuidoostelijke hoek te liggen waar de ijsvogel voldoende aanvliegruimte heeft. De Vlijroute Ter versterking van de Vlijroute en om deze te behouden in het nieuwe plan is gekozen voor een lager gelegen route langs de zuidoever van het plan. Zo kan de wandelaar dichter bij het water komen zoals dit nu het geval is langs de Vlij. Ontsluiting Het plan wordt ontsloten via de Noordendijk. Via de Oranjelaan zou kunnen zorgen voor opstoppingen op de vierbaansweg. De Noordendijk is rustiger en leent zich daarom meer voor de ontsluiting van het gebied. Als nood entree is er voor gekozen om via de Baden Powellaan een verbreed wandelpad te verbinden met het plan. Zo kunnen er indien er een brug kapot is alsnog diensten het gebied bereiken. Verbinden van de Vlij met het Wantij De schotten onder de brug worden weggehaald en onder de Oranjelaan komt een duiker te liggen. Daarbij wordt de Vlij dieper uitgegraven. Zo kan de getijdenwerking terugkeren in het gebied en verbeterd de waterkwaliteit. Zie ‘Bijlage Ontwerp’ voor een proefuitwerking van het gebied en verdere uitleg van de uitgangspunten van het Masterplan.

Concept: losse korrel, groen-blauwe structuren zijn sterk aanwezig, afstand houden van de randen, aansluiten op niewe LV (Wantij) route en behouden van de Vlijroute.

Masterplan voor de Scholenbuurt

4.2 Proefverkaveling Watertorenterrein

Proefverkaveling Scholenbuurt

PROEFVERKAVELING

Ruim opgezet en losse korrel Bij de natuurlijke en groen-blauwe uitstraling van het gebied passen woningen die zich verweven met het water en het groen. Flatgebouwen of rijtjeswoningen geven al snel een te grote massieve massa en lijden de aandacht af van de natuurlijke omgeving in het plan. De keuze is daarom gevallen op een losse korrel waar veel ruimte tussen de woningen is voor groen. Bij voorkeur krijgen de woningen ook een materialisatie met een natuurlijke uitstraling. Denk aan veel hout, natuursteen en veel glas voor een optimale beleving van de sfeer. De woningen doen mee met de groenblauwe uitstraling van het plan, en vanuit je woning beleef je de natuurlijke sfeer ook. Woningen op palen en drijvende woningen Om de woningen dichter bij het water te brengen, maar om wel de waterveiligheid van de woningen te waarborgen is gekozen voor woningen op palen en voor drijvende woningen. Deze type woningen zijn ook goed te combineren met een natuurlijke groen-blauwe inrichting van het plan. Het water kan tot onder de paalwoningen komen bij hoogwater. En de drijvende woningen bewegen mee op de getijden.

2. Wilgenbos (Biesbosch) Het tweede thema voor de inrichting van de eiland is het wilgenbos. In de Biesbosch komen vele wilgensoorten voor welke de Biesbosch haar eigen uitstraling geven. De eilanden welke dicht bij het Wantijpark gelegen zijn krijgen een beboste uitstraling. Bij voorkeur worden dan ook wilgensoorten zoals de schietwilg geplant. De schietwilg kan ook langere tijd zonder problemen in het water staan, en kan daarom ook tot ver aan het water op de oevers van de eilanden geplant worden. Daarbij kunnen schietwilgen ook goed tegen stormweer en zal niet snel omwaaien. Groen parkeren Om de eilanden een zo groen mogelijke uitstraling te geven en ook in het straatbeeld, is gekozen voor groen parkeren. Transformatie benzinestation Het benzinestation aan de Oranjelaan krijgt bij voorkeur een groenere uitstraling. Eventueel wordt de bestaande overkapping vervangen door een groen hellend dak met de uitstraling van een paviljoen. De is onbemand en kan worden gesloopt. Zo krijg je nog meer uitzicht vanaf de Oranjelaan op de achterliggende de groene omgeving.

Thema’s Voor de inrichting van de eilanden is aangesloten op een tweetal kenmerken uit de omgeving: 1. Balkengaten In het verleden lagen in het gebied vele balkengaten. Een kenmerk van de balkengaten was dat ze ondiep waren. Het leek alsof het gebied vol ‘watertuinen’ lag. De balkengaten werden gescheiden van elkaar en van de hoofdwaterloop met lage dijkjes. In de proefverkaveling is gekozen voor het toepassen van watertuinen. Welke tijdens eb en vloed onder (laag) water staan. In de watertuinen kunnen verschillende (zeldzame) flora groeien zoals de spindotter. De steigers gelegen in de watertuinen refereren naar de balken welke in de balkengaten werden opgeslagen. De eilandjes welke de watertuinen afscheiden van de hoofdwaterloop in het gebied refereren ook aan de scheidingsdijken tussen de hoofdwaterloop en de balkengaten uit het verleden.

Wonen op palen

Kunstmatige ijsvogel broedwand

Route langs het water (Vlijroute)

Beleving van de getijdenwerking

Drijvende woningen

Wilgenbos

Watertuinen

Groen parkeren Kreken (Sliedrechtse Biesbosch)

Knotwilgen

Biesbosch is beleefbaar tot in je woonkamer

Natuurlijke speelplaatsen

4.3 Masterplan Watertorenterrein Bijzondere gebouwen in het groen Voor het watertorenterrein is gekozen om de opzet van bijzondere gebouwen in een groene omgeving voort te zetten. Een nieuw gebouw wordt toegevoegd, welke qua uitstraling meedoet met de groene omgeving. Verknoping met de nieuwe Wantijroute De nieuwe promenade langs het Wantij loopt ook over het watertorenterrein. Aan de route wordt ook het nieuw en bestaand programma van het watertorenterrein gekoppeld. Waaronder het terrein van Villa Augustus, een landschappelijk amfitheater, een wetlands park, het nieuwe woongebouw en het trafogebouw. Bijdrage aan de stedelijke ecologische hoofdstructuur Het gebied draagt bij aan de stedelijke ecologische hoofdstructuur en biedt een tijdelijke verblijfsplek voor fauna. Aan de oever van het terrein komt een nieuw wetlands park te liggen waar flora kan groeien welke ook in de Biesbosch te vinden is. Waterveiligheid Om waterveiligheid te waarborgen is gekozen voor het op +3.5 NAP leggen van parkeren, de Wantij route, de wegen en het wonen. Zo liggen de belangrijkste functies ten aller tijden waterveilig. Daarbij is ook met het nieuwe wetlands park ingezet op waterveiligheid en ruime voor water. Bij hoogwater kan het park de vloed opvangen. Klimaatbestendig Er is ingezet op klimaatbestendigheid door het aanbrengen van raingardens welke functioneren als helofytenfilters. Het dak van het gebouw wordt bij voorkeur groen en hellend richting de helofytenfilters. Zodat regenwater opgevangen kan worden en gebruikt kan worden door de bewoners. De helofytenfilters kunnen grijswater zuiveren welke weer als water voor bijvoorbeeld het doorspoelen van het toilet en voor de was kan worden gebruikt. Ooit was het watertorenterrein een waterzuiveringgebied. Met de helofytenfilters als natuurlijke waterzuivering wordt weer een link gelegd met het verleden van het watertorenterrein. Ruimtelijk

refereren de helofytenfilters naar de bassins die in het gebied gelegen hebben. Naast de helofytenfilters draagt de groene omgeving ook bij aan de stad als groene oase. Mensen kunnen in de zomer op hete dagen ontsnappen aan de hitte en verblijven in het park of aan het water in het landschappelijk amfitheater. De groene oevers en het park kunnen daarbij ook bijdragen aan de verbetering van de waterkwaliteit in de Stadswerven. Zichtassen Verder blijven de zichtassen op de watertoren en vanaf het Wantijplantsoen op het Wantij behouden. De watertoren is immers een herkenningspunt in het gebied. En de zichtas vanaf het Wantijplantsoen/Wantijpark brengt het gebied zo ook in verbinding met het Wantijpark. Herbestemming van het trafogebouw Het trafogebouw blijft staan en wordt herbestemd. In de toekomst kunnen functies zoals een community space voor verenigingen worden gevestigd in in het gebouw. Of kan het gebouw dienst doen als uitbreiding van Villa Augustus en een hotelfunctie krijgen. Voor het gebouw is ruimte voor een terras/horeca voorziening. Welke ook gebruikt zou kunnen worden door bezoekers van het wetlands park. Landschappelijk amfitheater Aan de oever van Villa Augustus is gekozen voor een landschappelijk amfitheater. Vanaf de locatie heb je een weids uitzicht over het Wantij en op de kades van de Stadswerven. Vanaf de locatie kun je ook de zon onder zien gaan. De locatie leent zich dus voor een bijzondere inrichting. Overdag kan het landschappelijk amfitheater als onderdeel van het park functioneren, als verblijfsplaats voor voorbijgangers. Op het water voor het amfitheater kan een drijvend podium worden geplaatst waar evenementen vanuit het Energiehuis of de nieuwe bioscoop kunnen worden georganiseerd. Denk aan een openlucht voorstelling of bioscoop.

Masterplan voor het Watertorenterrein

Concept: Bijzondere losse gebouwen in het groen

4.4 Proefverkaveling Watertorenterrein

proefuitverkaveling Watertorenterrein

PROEFVERKAVELING

Bebouwing is verweven met de parkomgeving In de proefverkaveling is gekozen voor een U-vormig gebouw met een groene semiopenbare binnenruimte, welke qua inrichting aansluit op de groene parkomgeving. Zo doet ook het gebouw mee in de parkomgeving. Hellende grasdaken In het ontwerp is gekozen voor een hellend grasdak. Het idee is dat het regenwater wat op de daken terechtkomt naar de raingardens/ helofytenfilters kan worden geleid en worden gezuiverd voor gebruik. Op vlakke grasdaken hoopt zich veel stof en andere materie op, vandaar dat een hellend dak een duurzamere keuze is. Geen anoniem, maar toegankelijk groen Om te voorkomen dat het park en de raingardens anoniem en ongebruikte groene ruimte worden, is er voor gekozen om het park en de raingardens toegankelijk te maken. In dit geval loopt een wandelpad door het gehele park met uitlopers naar het Wantij met uitzichtpunten. Ook in de raingardens voor het woongebouw zijn steigers aangebracht welke ingericht kunnen worden met bankjes of picknicktafels bijvoorbeeld. Gebouwen zijn toegankelijk vanaf de Wantijroute De gebouwen staan op terpen op +5 en + 6.5 NAP. De fietsroute tussen de gebouwen en het park ligt op +3.5 NAP. Om de gebouwen voor iedereen toegankelijk te maken vanaf de fietsroute is gekozen voor glooiende paden vanaf de gebouwen welke aansluiten op de fietsroute. Daarbij kun je vanaf de fietsroute ook de parkeergarage van het woongebouw binnenrijden en kun je onder de terp van het trafogebouw ook je fiets stallen. Indien je als bezoeker gebruik wil maken van het terras of gebruik maakt van het trafogebouw. Op deze manier hoef je niet je met je fiets de terpen op te rijden, maar kun je vanaf de fietsroute je fiets meteen in de garages en fietsenstallingen onder de terpen stallen.

Raingardens ( verticale helofytenfilter)

Landschappelijk amfitheater

Drijvend en verplaatsbaar podium op het Wantij

Bebouwing en binnenruimte zijn verweven met de omgeving (voorbeeld: Arabianranta, Finland)

Wetlands park

Verhoogde promenade voor langzaam verkeer

4.5 Uitwerking Enecoterrein

Uitwerking Enecoterrein

UITWERKING

Het Enecoterrein was van oorsprong een gebied waar schepen

gebouwd werden. De scheepwerven brachten levendigheid op en aan het Wantij. Deze levendigheid kan teruggebracht worden door in te zetten op een groot openbaar programma welke niet alleen bewoners uit Dordrecht aantrekt maar ook veel toeristen, dagjesmensen en ook mensen uit de regio Drechtsteden naar de plek toetrekt. Opheffen van de obstakels langs de oevers van het Wantij

Door de oever uit te breiden krijg je weer de ruimte om een nieuw programma op de oevers te realiseren. Zoals een promenade welke als hoofddrager Stadswerven Noord en Zuid met elkaar kan verbinden. Programma vastkoppelen aan de hoofddrager

Aan de promenade kan het programma worden vastgekoppeld. Welke mee doet in het lint van recreatie en culturele voorzieningen langs het Wantij. Zoals de nieuwe bioscoop in aanbouw, een nieuw plein, het Energiehuis en Villa Augustus. Inzetten op watergebonden programma

Door de directe ligging van het Enecoterrein aan het water ligt er een kans om openbare ruimte en wonen te combineren met water. Woningen waarbij je direct vanuit je woning in je boot kan stappen en naar de Biesbosch kan varen. Clusteren van de vervoersfuncties dicht bij het openbaar programma

Om het gebied zo autovrij mogelijk te houden en om toch alle voorzieningen goed bereikbaar te houden, kan de straat tussen de parkeergarage en het energiehuis worden ingericht voor busverkeer, taxiâ&#x20AC;&#x2122;s etc. Vanaf deze straat loop je ook direct het plein op.

Entrees van bijzondere gebouwen aan het plein De entrees van de bioscoop, het Energiehuis en de parkeergarage liggen aan het plein. De entrees dragen ook bij aan een levendig beeld op het plein. De entrees helpen ook om het effect van de dode plinten van de parkeergarage en het Energiehuis te verzachten. Contact met het water De huidige vrij steile oevers maken direct contact met het water niet mogelijk. Om het contact met het water zo veel mogelijk te versterken kunnen grote trappenpartijen aan de oevers worden toegevoegd. De trappenpartijen dragen zo ook bij aan verblijfsplaatsen aan het water. Dicht bij de Biesbosch Om ook toeristen naar het gebied te trekken en om de Biesbosch nog dichter bij te brengen, kan worden ingezet op recreatieve voorzieningen zoals een bootverhuur waar dagjesmensen of toeristen gebruik van kunnen maken. Aan een dergelijke voorziening kan ook een horecavoorziening worden gekoppeld. Behouden van historische kenmerken van het gebied Om de historische kenmerken van het gebied te behouden kan worden ingezet op de themaâ&#x20AC;&#x2122;s scheepswerven, energie en balkengaten/houtvlotten. Deze themaâ&#x20AC;&#x2122;s definieerden het gebied in het verleden en zouden in de openbare ruimte herkenbaar gemaakt kunnen worden. Zoals de thematisering van een plein in de vorm van een schip bijvoorbeeld. Of waterpartijen welke qua vorm refereren naar de balkengaten die ooit in het gebied lagen. Ook verlichting en materialisatie kunnen een rol spelen in het behouden en versterken van het haven/industrieel karakter van het gebied. In dit verslag zal ingegaan worden met name op het ontwerp van de twee pleinen en de promenade. Voor een verdieping van de busstraat, materialisatie, verlichting en de woningen zie de bijlage ontwerp.

4.6 Hoofduitgangspunten

Programma vastkoppelen aan de Wantij Promenade.

Bijzonder watergebonden programma: Trappen, bootverhuur, plein aan het water, haven, wetlands park

Verbinden van het Watertorenterrein en de Scholenbuurt Behouden van de historische as van de Lijnbaan. met het Enecoterrein.

Een bijzondere plek aan het water tussen Stadswerven Noord en Zuid: werkt als een schakel tussen de twee gebieden.

Clusteren van vervoersfuncties dicht bij de grote openbare voorzieningen.

4.7 Plein aan het water

1 1

Schakel Stadswerven Noord-Zuid Het plein vormt een schakel tussen de Stadswerven Noord en Zuid. Middels een nieuwe brug kunnen ook bewoners van de Stadswerven Noord het plein en het zwembad bereiken zonder een omweg te hoeven nemen langs de bestaande Prins Hendriksbrug.

Ruimtelijke aansluiting Villa Augustus en het wetlands park

Recreatief lint langs het Wantij Het plein ligt aan de kop van het wetlands park en doet mee in het lint van recreatieve voorzieningen langs het Wantij. Het park sluit om zijn beurt weer aan op het Wantijbad en Wantijpark. Uitzicht en bezonning Vanaf het plein heb je een weids uitzicht op het Wantij binnenmeer en de zonsondergang. Daarbij is het plein overdag goed bezont wat het een ideale plek maakt ook voor verblijf. Met name in de zomer zal het drijvend zwembad veel bezoekers trekken.

Weids uitzicht op het Wantij binnenmeer

Evenementen Het plein leent zich voor kleinschalige evenementen. Denk bijoorbeeld aan een voorstelling of openluchtbioscoop georganiseerd door het Energiehuis of de bioscoop.

Zonering van het plein: Fietsenstallingen, landschappelijk amfitheater, plein, drijvend zwembad

TOEGANG ZWEMBAD

Doorsnede van het plein bij een overstroming van +2.4 NAP. De zuidrand van het plein blijft bruikbaar als toegang tot het zwembad.

Een overstroming kan je zien als vervelend. Maar ook als een spannende gebeurtenis in de openbare ruimte. Het plein aan het water kan ĂŠĂŠns per jaar overstromen bij een vloed van +2.4 NAP. Met het overstromingsscenario voor het heden zal het plein dan 10cm onder water komen te staan. Over 100 jaar zal dit 20cm zijn. Het plein zelf ligt op +2.2 NAP. De randen van het plein zijn verhoogd en zorgen er voor dat je bij een vloed nog goed de grenzen van het plein kan zien. Via de zuidelijke rand kun je het drijvend zwembad ook bij vloed bereiken. Het zwembad zal niet overstromen aangezien deze drijft op het Wantij. Het zwembad ligt aan het plein vast aan de uiteinden door middel van bewegende delen.

Overzicht overstroombare delen van het plein bij een overstroming van +2.4 NAP.

4.8 Speelplein

Het speelplein wordt een nieuwe trekpleister voor kinderen. Denk aan de leeftijd tussen 8 en 10+ Het plein refereert naar het verleden, toen het beeld van de Stadswerven nog werdt bepaald door de scheepsbouw. Het plein kan ingericht worden als een schip in aanbouw. Aan het geraamte van een schip kun je zitelementen, verlichting en speelplaatsen koppelen. Er is ruimte vrij gehouden tussen het plein en de bioscoop, en het plein en de terassen zodat fietsers en voetgangers voldoende ruimte hebben om zich te verplaatsen. De groene as diend als buffer tussen de Noordendijk en het plein.

Inspiratie voor de verlichting, zitobjecten en doelpalen komen voort uit het geraamte van schepen in aanbouw. Om te referereren naar de scheepswerven en geschiedenis van Dordrecht de Stadswerven. Aan het geraamte kan ook verlichting worden gekoppeld. Het dek van het schip vormd een speelveld. De randen vormen zitobjecten.

Het plein is opgebouwd uit drie delen: 1 Het water

Het water is als thema gekozen voor de randen van het plein. In de randen kunnen bijvoorbeeld waterelementen worden toegepast of een golvend graslandschap. Met het thema water en golven zijn er nog veel mogelijkheden om een interessante speelruimte aan de randen te realiseren. 2 Het scheepsruim

Het scheepsruim is vertaald naar een verlaagd speelveld voor bijvoorbeeld basketbal, voetbal etc. Het is een flexibele ruimte waar allerlei spelmogelijkheden zijn. 3. Het geraamte

De randen van het plein samen met de lichtmasten vormen het geraamte van het schip. De lijnen van het geraamte kunnen op het speelplein in het midden worden doorgetrokken als strepen. Bijvoorbeeld door het toepassen van een andere kleur materialisatie. De strepen kunnen dienst doen als spelelementen. Aan de randen kunnen de uitstekende gedeelten van het geraamte dienst doen als zitobjecten voor groepjes of ouders bijvoorbeeld.

De randen van het plein refereren aan het thema water/ golven. Als verbijzondering van de randen zouden water elementen of een natuurlijke speeltuin kunnen worden toegepast.

(Be)leefbaar water: Sterk contact tussen wonen en het water

Flexibele, actieve plinten: Geen dode plinten, maar levendig met ruimte voor bewonersinitiatieven en werkplekken.

Herbestemming van de industriele gebouwen

Wonen aan het water (grachtwoningen, voorbeeld Sluseholmen, Kopenhagen)

Kano/bootverhuur om watertoerisme in de binnenstad en de Biesbosch te stimuleren.

Groene oplossing oplossing fietsenstalling bij het plein aan het water

Overstroombaar plein: Van iets vervelends naar iets spannends en uitdagend

Verbijzondering van de verlichting van de Wantij promenade langs de bioscoop en de pleinen.

Wantijroute: Een levendige promenade langs het water welke uitnodigd tot verblijf, en welke de mensen dichter bij het water brengt.

Subtiele scheiding zones openbare ruimte door verschil in materialisatie en objecten: Shared Space

Drijvend zwembad: Levendigheid en direct contact met het water

Landschappelijke inpassing van een amfitheater aan het plein

Drijvend zwembad

100

101

Samenvatting

RESULTATEN UIT DE STUDIE

â&#x20AC;&#x153;Hoe kunnen De Stadswerven zo ingericht worden dat ze op de lange termijn waterveiligheid waarborgen, en tegelijkertijd de beleving van het water verhogen met behoud/versterking van de identiteit en kwaliteiten van het gebied? â&#x20AC;&#x153;. Dit is de hoofdvraag waarmee dit onderzoek is gestart. Het onderzoek heeft voor elk onderdeel van deze hoofdvraag resultaten opgeleverd welke als volgt zijn: Waterveiligheid op de lange termijn De stadswerven kunnen zo worden ontwikkeld dat ze op de lange termijn waterveiligheid waarborgen. Door de belangrijkste onderdelen van het gebied zoals wonen, wegen en parkeren hoger te leggen op +3.5 NAP zijn deze functies ten aller tijde waterveilig. Beleving van het water vergroten De belangrijkste functies welke altijd waterveilig moeten zijn worden dan wel hoger gelegd maar de openbare ruimte bood daarbij kansen om het contact met het water te versterken. Zo is het mogelijk om langs de kades van de Stadswerven ingrepen te doen zodat mensen direct in contact kunnen komen met het water. De trap en het eens per jaar overstroombare plein zijn resultaten uit dit onderzoek welke een sterk contact met het water mogelijk maken. En daarbij hoeven niet alle woningen hoger te liggen of ver weg van het water. In het ontwerp zijn er behalve de drijvende woningen en paalwoningen ook bijzondere stedelijke woningtypen mogelijk zoals grachtwoningen mits er maatregelen worden getroffen aan de plint van deze woningen. Versterken identiteit en kwaliteiten van het gebied Uit het onderzoek blijkt ook dat de Stadswerven een nieuwe identiteit binnen Dordrecht kan worden en zelfs binnen de gehele regio Drechtsteden. Door gebruik te maken van de aanwezige ruimte voor een groot recreatief en cultureel programma, waar in de

102

binnenstad geen plaats meer voor is, kan de locatie uitgroeien tot een cultureel-recreatieve hotspot. Een nieuw levendig hart in Dordrecht en de Drechtsteden en een verlengstuk van de binnenstad. En dit is mogelijk door in te zetten op de al aanwezige kwaliteiten uit de omgeving van de Stadswerven. Zoals de nabij gelegen Biesbosch nog meer bereikbaar maken en deze tot in de Stadswerven beleefbaar maken met bijvoorbeeld een bijzonder nieuw wetlands park. En de levendige sfeer die ooit aanwezig was op het Wantij binnenmeer kan worden teruggebracht door een nieuw plein aan het water aan te leggen met bijzonder watergebonden programma zoals een drijvend zwembad. Uitbreiding van de stad Uit het onderzoek is ook gebleken dat het buitendijks gebied de Stadswerven er voor kan zorgen dat de stad een grotere woningdifferentiatie krijgt. Nieuwe woningtypen zoals drijvende woningen, paalwoningen, grachtenwoningen, loftwoningen, maisonnettes kunnen het woningaanbod van Dordrecht versterken. De Stadswerven als buitendijks gebied biedt ook een unieke omgeving voor een bijzonder woonmilieu. Mede dankzij de sterke aanwezigheid van het water, wat een kwaliteit vormt voor wonen en openbare ruimte. Klimaatverandering Ook is gebleken dat de Stadswerven zich lenen voor een duurzame ontwikkeling van een nieuw stadsdeel welke bestendig is tegen hittestress en hoogwater op de lange termijn. Door het toevoegen van groen in de openbare ruimte en aan de oevers kan de lucht en waterkwaliteit verbeteren. De combinatie van groene openbare ruimte, groene daken en het water in de openbare ruimte kunnen hittestress tegengaan in lange periode van hitte. Samenvattend, is uit de studie naar de Stadswerven is gebleken dat er vele kansen liggen om het buitendijks gebied zo te ontwikkelen dat er een sterke relatie ontstaat tussen het land en het water waarbij

waterveiligheid op de lange termijn wordt gewaarborgd. En door in te zetten op een kansrijk cultureel-recreatief programme en deze te combineren met kwaliteiten uit het gebied, kan de Stadswerven uitgroeien tot een nieuw levendig hart in de Drechtsteden en tot een nieuw bijzonder stadsdeel in Dordrecht. Een stadsdeel welke als schakel kan functioneren tussen de voorzieningen van de binnenstad en het groot recreatief gebied van de Biesbosch. Ook kan het gebied een schakel vormen op ecologisch vlak voor bijzondere fauna zoals de bever en de ijsvogel. Dieren die gebruik maken van het Wantij. Door in te zetten op tijdelijke verblijfplaatsen kan de ecologische waarde van de Stadswerven en het Wantij worden versterkt.

INPASSING IN CAMINO, DE GEMEENTEVISIE EN MEERLAAGSVEILIGHEID

De ontwerpen voor de drie deelgebieden passen qua uitgangspunten binnen de uitgangspunten van CAMINO en binnen de visie van de gemeente. Ook laten de ontwerpen zien dat je ook zonder de eerste laag van de Meerlaagsveiligheid kan toepassen, waterveiligheid kan creëren in een buitendijks gebied. De tweede laag leverde uiteindelijk een interessant samenspel tussen land en water op.

AANBEVELING

Uit het onderzoek is gebleken dat de angst voor buitendijks bouwen die nog heerst niet geheel terecht is. Natuurlijk veranderd het klimaat en het waterpeil stijgt. Maar juist omdat het water steeds dichter bij de stad komt, is het een reden om te experimenteren met het ontwerp van buitendijkse gebieden. Om de relatie die de stad in het verleden had met het water terug te brengen en om de relatie tussen water en land te herstellen, kan het beste worden ingezet op de tweede laag van de Meerlaagsveiligheid: 2. Specifieke en duurzame ruimtelijke planning: Door de manier waarop de stad gebouwd wordt de gevolgen van een overstroming beperken.

In de tweede laag van de Meerlaagsveilgheid kan water als ontwerpvariabele worden opgenomen in de ontwikkeling van de Stadswerven. Het water kan in dat geval worden ingezet als een ruimtelijke kwaliteit. Om te voorkomen dat de stad zich de rug blijft toekeren naar het water en om de relatie tussen land en water te versterken kan worden ingezet op: • Het openbaar maken van de oevers van de Stadswerven • een verblijfsfunctie samen met een bijzonder (water) gebonden programma koppelen aan het water en de oevers. • Water koppelen aan bijzondere woonvormen zoals woningen op palen of drijvende woningen • Water zichtbaar maken in de openbare ruimte door bijvoorbeeld het water de openbare ruimt in te trekken of door het toevoegen van bijzondere waterelementen. Om de missing links te herstellen tussen de Stadswerven en de omgeving: • De obstakels weghalen langs de zuidelijke oever van het Wantij zodat er een route ontstaat vanaf de binnenstad naar de Biesbosch. • Realiseren van een bijzondere en levendige openbare functie op het Wantij binnenmeer, te midden van de Stadswerven Zuid en Stadswerven Noord. Om zo de link te leggen tussen Stadswerven Noord en Zuid. • Inzetten op het versterken van de ecologische waarde van de oevers in de Stadswerven en het creëren van tijdelijke verblijfsplaatsen voor fauna. Deze nieuwe natuurlijke oevers kunnen de link leggen tussen de natuurgebieden ten noorden van de Stadswerven en de Biesbosch/ de Dordwijkzone. De uiteindelijke ontwerpen laten zien dat je zonder ophogen ook waterveiligheid kan creëren. Mijn advies is om bij het ontwerp in

103

buitendijkse gebieden niet meteen de eerste laag (omdijken en ophogen) uit de Meerlaagsveiligheid toe te passen. Maar eerst te kijken of je het water de ruimte kan geven en het een bijdrage kan laten zijn voor de openbare ruimte. Probeer het water niet de rug toe te keren maar omarm het. Steden zoals Dordrecht hebben al vanaf de ontstaansgeschiedenis van de stad een sterke relatie met het water. Probeer deze relatie met het water vast te houden in steden waar het water sterk aanwezig is. Het water is een kwaliteit voor de stad en kan bijdragen aan de identiteit. Zoals het water en het daaraan verbonden bijzonder programma een identiteit kan gaan vormen binnen Dordrecht en zelfs in de regio Drechtsteden.

104

FASERING

Om het project draagvlak te geven is het wenselijk om eerst het cultureel en recreatief programma te realiseren samen met de missing links in de routes langs het Wantij en tussen de Stadswerven en omgeving. Hierbij horen de Prins Clausbrug, de brug tussen het Watertorenterrein en de Stadswerven noord en de promenade langs het Wantij. De nieuwe bioscoop en de al gebouwde parkeergarage dragen ook bij aan het creĂŤren van vertrouwen en draagvlak voor de Stadswerven. Het openbaar programma realiseren in een vroeg stadium zorgt er voor dat de identiteit van de Stadswerven als nieuw levendig stadsdeel al vroeg tot ontwikkeling kan komen. Zodra er voldoende draagvlak is voor de Stadswerven kunnen in opvolgende fases steeds meer van het woonprogramma worden gerealiseerd. Voor de woningen in een groene setting zoals de woningen in de parkomgeving van het Watortorenterrein geldt dat de locatie nog voor een lange tijd als parkomgeving kan dienen. In gebouwen die tijdelijk leeg staan zoals de trafogebouwen kan tijdelijk een activiteit worden georganiseerd die zich in latere fases kan verplaatsen naar het nieuw gerealiseerd programma. Kort samengevat, is het verstandig om eerst de missing links te herstellen en het openbaar programma te realiseren.

105

6 Slotwoord De afgelopen vier maanden hebben mij meer inzichten opgeleverd in hoe je buitendijkse riviergebieden kan aanpakken. Wat mij opgevallen is, is dat er een buitendijks gebied zoals de Stadswerven veel kansen biedt voor het ontwikkelen van een interessant en kansvol nieuw woonmilieu. Het water ligt in steden zoals Dordrecht dichtbij en het is zonde om hier niets mee te doen. Mijn persoonlijke ervaring in het ontwerpen voor de Stadswerven is dat een buitendijks gebied om een heel eigen aanpak vraagt. Je krijgt te maken met water als een ontwerpvariabele en dat vraagt om het rekening houden met toekomstscenarioâ&#x20AC;&#x2122;s van het klimaat. Ik heb geleerd dat het kiezen voor de makkelijkste weg niet altijd de beste is. Hiermee refereer ik naar de mogelijkheid om een buitendijks gebied volledig op te hogen en te omdijken. Het is een voor de hand liggende optie, maar is qua ontwerp en beleving van de ruimte en het water niet de interessantste keuze. Ik ben met dit onderzoek dan ook gaan zoeken naar mogelijkheden buiten het ophogen en omdijken. En nu ik dit onderzoek heb afgerond, ben ik ook tevreden met wat het heeft opgeleverd. Ik kan met vol vertrouwen zeggen dat dit onderzoek mijn horizon heeft verbreedt en ik kan een het buitendijks rivierengebied als nieuw type locatie aan mijn kennis over ontwerpen toevoegen.

106

Ik wil iedereen van de gemeente Dordrecht bedanken waar ik mee heb mogen samenwerken gedurende mijn afstudeerstage. Ik wil in het bijzonder de mensen bedanken van de afdeling stedenbouw. Ook mijn dank aan mijn begeleiders vanuit de gemeente, Edwin van Son en Marit Janse. Van de NHTV, wil ik Rocco Reukema bedanken voor de begeleiding

107

Literatuurlijst BOEKEN Zondervan - van Heck, J., Grol, C.J.P., Havers, E. (2001). Buyten de Sluyspoort op Merwedegrond buytendyks – Een onderzoek naar het gebied Noordendijk/Lijnbaan. Jaarboek 2001 Vereniging Oud-Dordrecht, Dordrecht.

Dooren, N. van, Hermans, R. (2003) Ontwerpen met regenwater - Stichting Rioned

C.J.P. Grol, J. Zondervan-van Heck (2008). Draaiende wieken, stappende paarden – Molens op het eiland van Dordrech. Jaarboek 2008, Historische Vereniging OudDordrecht

Beeldkwaliteitsplan Binnenstad 2014 – Gemeente Dordrecht

Ach lieve tijd – 800 jaar Dordrecht. Uitgeverij Waanders, Gemeentearchief van Dordrecht Dordrecht zoals het was - Industrie en Nijverheid. Waanders uitgeverij in samenwerking met het gemeentearchief Dordrecht. Metz, T., van den Heuvel, M. (2012). Zoet & Zout – water en de Nederlanders. NAi Uitgevers Wijhoven, L., Alink, E. (2006) Waterwonen - een vloed van kansen Heijmans Pötz, H., & Bleuze, P. (2010) Vorm geven aan stedelijk water - Synergie van natuur, techniek en esthetiek. Sun

108

GEMEENTEDOCUMENTEN

Welstandsnota 2015 – Gemeente Dordrecht

Beschermd stadsgezicht 19e eeuwse schil Dordrecht 2009 – Gemeente Dordrecht Beleidsplan Stedelijke Ecologische Structuur Dordrecht 2008 – Gemeente Dordrecht Visie Dordrecht 2040 – Gemeente Dordrecht

SITES

Geschiedenis van de Watertoren http://www.villa-augustus.nl/new/geschiedenis.html

109

Hetzelfde water - Gerrit Komrij Hetzelfde water dat met stormgejoel En helse vlagen komt en wordt gevreesd, Is ook het water dat, sereen en koel, De mensen van hun kwellingen geneest. Ons lage land aan zee is een groot lijf Met aderen, aorta’s, bloedkanalen En al wat zich vertakt - een druk bedrijf Dat regelt dat we pijnloos ademhalen. Geen netwerk dat je ongestraft verbouwt. Het overstroomt bij elke prop meteen. Wordt het in één arterie te benauwd, Dan spatten duizend haarvaten uiteen. Elk lichaam is een tijdelijke spons. Bepleister het geval met poederdons En kalk, van top tot teen, dan wordt dat lijf Sneller dan je tot tien telt droog en - stijf. Verwen de stroom die door je lichaam stuwt. Laat bloed, bekwaam getemd, de vrije loop. Bedenk - wie van de norse buien gruwt Dat ook een hart niet wordt geamputeerd Omdat het breken kan. Wie water keert Omdat het aanvalt doodt de biotoop Van al wat weerloos is en wordt bedreigd. Het lijkt wel op een gordiaanse knoop. Het water zelf, intussen, daalt en stijgt.

110

111

Colofon Auteur: Anouk Potters Student nummer: 100599 Opleiding: Urban Design E-mail: anoukpotters@hotmail.com Telefoon: 06 53460068 School: NHTV Internationale Hogeschool Breda Adres: Mgr. Hopmansstraat 1 en 15 4817 JT Breda Telefoon: 076 533 22 03 Fax: 076 533 27 05 Bureau: Gemeente Dordrecht Adres: Stadskantoor Spuiboulevard 300 3311 GR Dordrecht Telefoon: 14 078 Fax: 078 770 80 80 Hogeschoolbegeleider:: Rocco Reukema E-mail: reukema.r@nhtv.nl Stagebegeleider: Edwin van Son E-mail: e.van.son@dordrecht.nl

112

113