Panik Bozukluk ve Obsesif Kompülsif Bozukluk Tedavisinde EMDR’ın Uygulanması
Marcia Whisman, LCSW EMDR Institute Senior Faculty, Consultant EMDRIA Board, Approved Consultant
Çeviri Zeynep Çakırlı, Psikolog DBE Davranış Bilimleri Enstitüsü
PANİK BOZUKLUK “Dehşet, korkunun bir türü değildir. Aslında tam tersi bir durum geçerlidir: bütün korkuların temelinde dehşet vardır...Korktuğumuz şey çoğu zaman çok aşina olduğumuz birşey olabilir. “Ancak bizi korkutan şey eğer alışık olmadığımız birşeyse, o zaman korku, dehşete dönüşür.” Martin Heidegger (The Little Book of Phobias, Joe Kohut) Aşağıdaki bölüm, Frank M. Dattilio ve Jesus A. Salas-Auvert’in Panic Disorder, Assessment and Treatment Through a Wide Angle Lens, Zeig, Tucker & Co.; 2000 kitabından derlenmiştir. Panik hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyenlere özellikle tavsiye ederim. PANİK, KORKU ve KAYGI Paniği tanımlarken üzerinde durulması gereken en önemli nokta, panik, korku ve kaygı arasındaki belirli bazı farklılıkları tanımlayabilmektir. Bu terimler, sadece danışanlar tarafından değil, aynı zamanda kaygı üzerinde çalışan terapistler tarafından da genellikle birbirine karıştırılmaktadır. Bunlar arasında çok fazla ortak nokta olduğu için, bu terimlerin hangi yönlerden birbirine benzer veya birbirinden farklı olduğunu belirlemek önemlidir. Barlow (1988), KAYGIYI hafızada tutulan, yaygın bir affektif ağ olarak tanımlamaktadır. KAYGI, negatif affektin yoğun hissedildiği ve gelecekteki olayların kontrol edilemez ve tahmin edilemez olarak algılandığı, geleceğe yönelik bir duygusal durum olarak nitelendirilmektedir. KORKU ise bilinen potansiyel bir tehlikeden kaçmak için verilen bir alarm tepkisi olarak görülmektedir ve bu durumda organizma harekete geçmek için fiziksel ve bilişsel olarak seferber hale gelir. KORKU, kültürler ve türler arası var olan bir savaş-kaç tepkisidir ve bu tepkinin şiddeti, içinde bulunulan duruma bağlıdır. Gerçek bir korku unsuru olmadığı halde yoğun bir korku yaşandığında verilen korku tepkisine yanlış alarm veya PANİK ATAK denmektedir. Dolayısıyla, Barlow’un modeline göre, fenomolojik olarak KAYGI, KORKU hissi ile aynıdır. Bunu takiben, PANİK, algılanan bir tehlike unsuruna verilen akut bir tepki olarak da görülebilir ve bu his, beklenmedik bir şekilde yolda biriyle karşılaşan kişinin veya ince ve yüksek bir yolda yürürken bir anda dengesini kaybedip, tekrar hızlı bir şekilde yola çıkmaya çalışan birinin hissettiği duyguya benzemektedir. Kişinin kendisini, algıladığı tehlike durumundan bir an önce kurtarması için bir an önce uygun harekete geçmesi gerekmektedir.
Buna karşın KAYGI, geleceğe yönelik olası veya algılanan bir tehdit unsurunun sonucunda ortaya çıkar. Örneğin, buzlu bir yolda yürürken kayıp düşen ve yaralanan bir kişi, bu olay sonrasında gelecekte yine benzer bir durumla karşılaşma ihtimali nedeniyle kaygı yaşayabilir. Barlow’a göre kaygıya bağlı yaşananlar çoğu zaman panik olarak kabul ediliyor ve yanlış teşhiste bulunuluyor. DSM IV’e göre, PANİK ATAK, 10 dakika içersinde en tepe seviveye çıkmak durumundadır. Bu konuyla ilgili mükemmel bir açıklama için Barlow, Brown ve Craske (1994) ‘yi okuyabilirsiniz.
NEDENİ/TETİKLEYİCİSİ BELLİ ve BELLİ OLMAYAN PANİK Psikolojik faktörlerin, özellikle de bilişsel faktörlerin, Panik Atakların ortaya çıkmasında önemli rol oynadığı konusunda birçok araştırma bulunmaktadır. Beck ve arkadaşları, panik hastalarının “tehlikeye ilişkin aşırı derecede aktif bilişsel kalıplara sahip olduklarını ve bu kalıpların, içsel ve dışsal deneyimlerin, sürekli bir tehlike işareti olarak algılanmasına neden olduğunu” düşünmektedirler (Beck, Emery, ve Greenberg, 1985). Düşüncelerin (kognisyonların) rolü, profesyonel literatürde yer alan retrospektif (geçmişe yönelik) görüşme çalışmaları tarafından da kuvvetle desteklenmektedir (Beck, Laude, ve Bohnert, 1974; Hibert, 1984; Rapee, 1985a; Ottaviani ve Beck, 1987). (Barlow, tetikleyicisi belli ve belli olmayan panik gibi, beklenen ve beklenmeyen paniği de birbirinden ayırt etmektedir.) Bir tetikleyici, en iyi spesifik (basit) fobi örneği verilerek tanımlanabilir. Örneğin köprülerden korkma gibi. Köprüden korkan bir kişi için, köprü görüntüsü, paniğe neden olan ve daha önceden o kişi tarafından da anlaşılmılş olan bir ipucu olacaktır. Ancak başka tür bir fobi söz konusu olduğunda, örneğin klostrofobide, fobik kişi, küçük, kapalı bir yere veya kendini kapatılmış gibi hissettiği bir ortama girdiğinde panik atak geçirip geçirmeyeceğini bilemeyebilir. Barlow ve arkadaşları (Barlow, Vermilyea, DiNardo ve diğerleri,1985), “tetikleyici” terimini tercih etmektedirler. Bunlar, panikten önce gelen ve çoğu zaman da bilişsel olan, belirlenebilir tetikleyiciler oldukları için, Barlow’un düşüncesine göre bu tetikleyicisi belli olan panik atakları ya beklenen ataklardır ya da beklenmeyen. Benzer bir şekilde, tetikleyicisi belli olmayan panik de tahmin edilebilir veya edilmeyebilir. Aradaki fark tamamen hastanın, çevrede bulunan bir tetikleyici yerine, ayırt edici bir tetikleyicinin varlığını algılamasına bağlıdır. Bu yüzden, belirli bir tetikleyicinin algılanması “keyfi” olabilir ve belirli bilişsel bozulmalardan etkilenebilir. Bu konuda Ottaviana ve Beck (1987), Repee (1995a) ve Clark Ehlers (1993)’in araştırmaları bulunmaktadır.
İÇSEL TETİKLEMELER
DIŞ TETİKLEMELER
Beden ritminde değişiklik Sıcaklık değişimi Affektif durumda değişiklik
Sıcak, “stuffy” atmosfer Keskin ve rahatsız edici kokular (nefes almayı daha zorlaştırır.) Işığa karşı duyarlılık Yüksek sesler
Margraf ve arkadaşları (Malgraf, Taylor, Ehlers ve diğerleri, 1987), tetikleyiciler açık olduğu halde, panik yapan kişilerin tetikleyicileri ayırt edemediğini ve panik anının spontane bir şekilde oluştuğunu bildireceklerini öne sürmektedirler. Klinisyenlerin çoğu, bütün panik atakların öncesinde , biyolojik veya fizyolojik faktörlerin olduğu konusunda hem fikirdirler. BİR KİŞİ, GERÇEKTEN VAR OLSA DA OLMASA DA BİR TETİKLEYİCİ ALGILADIĞINDA, İPUCU SEMPTOMLARIN GELİŞİMİNİ, BİLİŞSEL VE FİZYOLOJİK TEPKİLERİ VE ÖZELLİKLE DE SERGİLENEN KAÇINMA DAVRANIŞININ MİKTARINI ETKİLEMEKTEDİR. Tetikleyicisi belli veya belli olmayan paniğin önemli bir özelliği, tetikleyicilerin, Panik Bozukluğun temel özelliğini oluşturuyor olmalarıdır. Bir tetikleyicinin kişi tarafından algılanıp algılanmadığı, Panik Bozukluğun gelişimi ve kişinin tedaviye nasıl tepki vereceği konusunda önemli rol oynamaktadır.
(Bu üç sayfa, daha önceden kaynak olarak belirtilen Dattilio’nun kitabından derlenmiştir.)
DANIŞAN GEÇMİŞİ
1. Panik Bozukluğun geçmişi (takip etmek için önerileren sorulara bakın) 2. Gelişimsel Geçmiş ve Yaşam Olayları Zaman Çizgisi 3. Aile Genogramı (soyağacı) 4. Sağlık durumu ile ilgili doktor onayı: “Panik Bozukluğun semptomlarıyla örtüşebilecek (örn: titreme, kesik kesik nefes alma, hızlı kalp atışı, aşırı derecede hissizlik vs.) herhangi bir durum bulunmamaktadır. (Eğer danışanda böyle bir tıbbi durum söz konusuysa, terapistin, danışanın semptomlarını (örn: hipoglisemi, mitral valve prolapse, iç kulak sorunları, sinüzit, alerji problemleri vs.) ayırt edebilmesine yardımcı olmak için, bu durumla ilgili bilgi edinmesi gerekmektedir.) 5. Madde Kötüye Kullanımı 6. İlgili olabilecek bozuklukların taranması (depresyon, dissosiyasyon vs.)
Panik, Kaygı ve Obsesif Kompülsif Bozukluklar için Önerilen Tarama Soruları -
İlk kez ne zaman panik atak yaşadınız? Size ne olduğunu düşündünüz? Neredeydiniz? Ne yaptınız? Size nasıl davranıldı? Fiziksel olarak ne yaşadınız? Duygusal olarak ne yaşadınız? Bu ilk deneyimi neye bağladınız? Örneğin: Hastayım; Ölüyorum ; Çıldıracağım; Kontrolümü mü kaybediyorum? Vs. Hala buna inanıyor musunuz? Diğer ihtimaller sizi endişelendirdi mi? Bu panik yaşamınızı nasıl etkiledi? Yerlerden, durumlardan veya insanlardan kaçınıyor musunuz? Belirli fiziksel his veya duygulardan kaçınıyor musunuz?
-
Diğer taraftan, emin olmanızı sağlayacak bilgileri araştırıyor musunuz? Diğerlerinin de sizi onaylamasını istiyor musunuz? Size sayacağım aktivitelerden ya da bunlar benim bahsetmediğim şeyler de olabilir, size batıl inanç gibi gördükleriniz var mı? Mesela, sizi rahatsız eden bir kelimeyi düşününmek ve (bunun yerine geçecek) başka bir kelime söyleme ihtiyacı duymak gibi? Ya da herhangi bir şeyi yapmadığınızda, başınıza kötü birşeyin geleceğine inanıyor musunuz? 1 ile 7 arasında bir ölçekte, şimdi bu inanç ne derece kuvvetli? Bu eylemi/hareketi gerçekleştirmediğinizi düşündüğünüzde, 1 ile 10 arasındaki SUD değerleri üzerinde ne derece kaygı yaşıyorsunuz? Bu deneyim, sizin kendinizle ilgili fikrinizi, kendinize duyduğunuz öz güveni nasıl değiştirdi? Bu deneyimin, diğerlerinin sizin hakkınızdaki düşüncelerini nasıl değiştirdiğini düşünüyorsunuz? Şu an yaşadığınız his ve duyumlarla ilgili olarak ne biliyorsun ve/veya neye inanıyorsun? Okuduğunuz, televizyonda gördüğünüz veya radyoda dinlediğiniz şeylerden sizi korkutan veya güveninizi tazeleyen ne oldu? Hangi bilgiler, kendinizi daha iyi veya daha kötü hissetmenize neden oldu? Bana şimdi biraz ailenizden bahsedin: (opsiyonel: genograma bakılarak çeşitli sorular sorulabilir): Size destek olanlar veya olmayanlar kimler? Terapi sırasında size kim destek olacak? Sizin için önemli olan bu kişilerin bir eğitim seansına gelmelerini arzu ediyorum (sizin kendi eğitim seansınız sona erdikten sonra): bu problem olur mu? Danışandan, kimlerin gelmesi gerektiğini yazması istenebilir ve bu önemli kişilerin seansa gelmeleriyle ilgili herhangi bir korkusunun olup olmadığı öğrenilebilir. O ilk panik ataktan sonra panik bozukluk nasıl gidiyor? Ataklar sürekli mi olmuştu? Yoksa ara sıra mı oluyor? Yoksa nöbetleşe bir şekilde mi oluyor? Daha rahat veya daha sınırlı hareket ettiğiniz zamanlar oldu mu? Geçmişte yaşadığınız panik atakları neyin tetiklemiş olabileceği ile ilgili herhangi bir fikriniz veya şüphelendiğiniz birşey var mı? Onlar şu an için de hala geçerli tetikleyiciler mi? Şu an için tetikleyici faktörler (veya ipuçları veya tehlike sinyalleri) neler? Yaşadığınız panik ataklar içinde en kötüsü hangisiydi? En yakın geçmişte yaşadığınız panik atağı anlatın. Daha önce tedavi gördünüz mü? Tedavi deneyiminiz nasıldı? Kaygı üzerinde çalıştınız mı? Siz ve terapistiniz bunu nasıl yaptınız? Kaygınızı yenmenize yardımcı olan ve olmayan şeyler nelerdi? Tedavinizin sonunda, kaygıyı ve bunun üstesinden gelmek için nasıl çalışmanız gerektiğini anladığınızı hissettiniz mi? Terapistlerden herhangi biri, size kendinizi rahatsız hissettirecek veya uygun olmadığını düşündüğünüz bir şekilde konuştu mu veya davrandı mı?
“Bu her şekilde ortaya çıkabilir. Bence o her zaman orada ama çoğu zaman fark edilmiyor. Bu kendi köşesine çekilmiş ve kendini belli etmeyen bir hayvana, canavara benziyor. Ancak onun orada olduğunu ve her an ortaya çıkabileceklerini biliyorsunuz....” Sir Lawrence Olivier (“The Little Book of Phobias”, Joe Kohut)
EMDR’nin PANİK BOZUKLUĞA UYGULANMASI Danışan Geçmişi Hazırlık 1. Panik, Kaygı Döngüsü, Fobi hakkında eğitim 2. Kaygıyı Kontrol Etme Becerilerini öğretin (diyaframdan derin nefes alma, kas gevşetme, düşünce durdurma, rasyonel “kendi kendine konuşma (self-talk)”, güvenli/özel yer canlandırma, gevşeme.) Her danışan için kaset kaydı. 3. Diğer önemli kişiler için eğitim seansı 4. Korkuların, SUD değerlerine ve sergilenen kaçınma davranışına göre hiyerarşik sıralanması 5. EMDR hakkında bilgilendirme 6. Danışan/terapist anlaşması: ilk EMDR seansı için hedef belirleme Değerlendirme I. Aşama: Panik: Panik atakların travmatik özelliklerini tanımlayın. Anı: Bu seans için hedeflenen panik atak (NC) Hayali korku (size ne olduğunu düşündünüz?) 1. 2. 3. 4. 5.
Çıldırıyorum. Kontrolü kaybediyorum/kontrol dışıyım. Kalp krizi (beyin kanaması vs.) geçiriyorum. Boğuluyorum/nefes alamıyorum. Diğerlerinin içinde kendimi komik duruma düşürüyorum.
(PC), bilgilendirme seansından ve kaygı kontrol eğitimden sonra oluşturulur. 1. 2. 3. 4.
Bu sadece bedenimdeki adrenalin. Bu hislere sahip olabilirim ama hala güvendeyim. Bu geçecek..şimdiye kadar her zaman geçti ve hep de öyle olacak. Ben sadece korku yaşıyorum.
Danışana duygularını, bedenindeki yerini ve SUDs’ları sorun; Standart Protokoldeki gibi VOC’u öğrenin. Bilişsel Müdahaleler: 1. Olaylar hakkında bilgi verin. 2. Ve eğer istersen çıldırmayabilirsin.
3. Ve derin nefes alarak bir kalp krizini durduramazsın. 4. Eğer o çok korkmuş olan kişinin (kendisi) yanına gidip, ona yardım edebilseydin, ne yapardın ve ne derdin? Duyarsızlaştırma: Hedeflenen anıyı, bir videoymuş gibi başından sonuna canlandırın. Hedefe geri dönmek demek, başlangıç noktasına geri dönmek ve videoyu tekrar oynatmak demek. Danışan bu videoyu 0 seviyesinde bir SUD ile oynatabilinceye kadar, hedefe bu şekilde geri dönün. Terapist, danışanın yaşadığı travma ile ilgili anlattıklarını dinleyerek ve işleme sürecindeki gözlemlerine dayanarak, göz hareketi setlerini yönlendirir. PC’nin yerleştirilmesi, Standart Protokoldeki ile aynıdır: “Şimdi o yaşadığınız panik atağın videosunu düşündüğünüzde ve “Bu hisler varken de güvendeyim” ifadesini duyduğunuzda.......”VoC Beden Taraması Kapanış (davranışsal kayıtlar) Tekrar değerlendirme: Son seansta yapılanlar hatırlandığı zamanki SUD değerlerini kontrol edin: eğer hala 0 değilse, tekrar hedefleyin; eğer 0 ise, yeniden işlemek için bir sonraki panik atağı ele alın. Danışan, travmatik olan ve paniğe ilişkin tüm geçmiş anılarını ve bu ataklarla bağlantılı hayal edilen korkularını yeniden işleyinceye kadar, bu işleme devam etmelidir. Danışan, bu yaşadığı deneyimin, kalp krizi veya çıldırdığı anlamına gelmediğini, bunların “duygu ve adrenalin” ile bağlantılı olduğuna inandığı takdirde II. Aşama için işlemeye hazır demektir. I. AŞAMANIN AMACI: Atakla ilgili travmanın yeniden işlenmesi: panik dönemiyle ilgili anılara verilen fizyolojik ve duygusal tepkilerin ve hayali inançların yok edilmesini sağlamak için yeniden işlenmesi. Değerlendirme II. AŞAMA: Korkudan Korkma: Korku Tepkisini Yenme Bu korkular, kişinin, korku hissini kontrol edemeyeceğini düşünmesine ve bedenin ipuçlarına ve içsel/dışsal tetikleyicilere karşı fizyolojik olarak aşırı tepki göstermesine bağlı ortaya çıkmaktadır. II. Aşamadan önce, sonra veya bu aşama süresince iki ek hedefin yeniden işlenmesi gerekebilir: 1. Engelleyici İnançlar: Bunun üstesinden gelmeyi hak etmiyorum. Eğer bunun üstesinden gelirsem, .............. zorundayım. 2. Yas ve Kayıp: Hayatımın en güzel zamanları bu bozukluk yüzünden gitti. Geç evlendim, hiç çocuğum olmadı, terfi olamadım.....Neden ben? Engelleyici inançlar ve Yas/Kayıp, seanslar süresince ortaya çıktığı takdirde ele alınmalı ve tanımlanmalıdır.
II. AŞAMA (devam) Resim: Şimdi bir panik atak düşünün: nerede olurdunuz, ne yapmaya çalışıyorsun, sana ne olduğunu görüyor musun? Veya yakın geçmişte kaygı yaşadığınız veya Panik yaşayacağınızı düşünüp korktuğunuz bir durumu düşünün. (NC) Kendinle ve panikle ilgili olarak şimdi neye inanıyorsun? 1. 2. 3. 4. 5.
Bunu yok edemeyeceğim. Bu duyguya dayanamayacağım. Kendimden utanıyorum. Savunmasızım/Zayıfım Kontrol edemiyorum.
(PC) Terapistin vermiş olduğu bilgilendirme ve kaygıyı kontrol etme eğitimden sonra oluşturuluyor. 1. 2. 3. 4. 5.
Nefes alıp, bedenimi gevşetebilirim. Bana gülümsediğini görebiliyorum ve iyi olduğumu söylediğini duyuyorum. Kendime bunun sadece adrenalinden kaynaklandığını söyleyebilirim. Şu ankinden daha güçlü olabilirim. Ben korkudan daha büyüğüm.
Duyguları, bedendeki yerini ve SUD’ı öğrenin; Standart Protokoldeki gibi VoC’u öğrenin. Bilişsel Müdahaleler: 1. Sana yardımcı olabilecek ne öğrenmiştin? 2. Daha az korku duymak için benden ne öğrenmen gerekiyor? 3. Canlandırma: korku nerede? Ne kadar büyük? Bunun daha küçülmesi, yumuşaması ....vs. için ne gerekli? Bedenindeki korku hissi yok olana kadar canlandırmayla devam et. 4. Bedenin, her ne olursa bununla baş edebilir: bu sadece adrenaline bağlı yaşadığın bir şey. Duyarsızlaştırma: Başından sonuna kadar, hayali veya gerçek sırasıyla olayları ele alın. Şimdi hedefe geri dönmek demek, “başladığımız” resime geri dönmek ve “şimdi ne düşünüyorsun?” sorusunu sormak demek. Videonun bir kez oynatılmasına izin vermek, kaygı ağı ile tamamen uğraşılmasını sağlar. Hedefe tekrar geri dönerek, düşüncelerin, imgelerin/resimlerin, duyguların ve duyumların kendiliğinden ortaya çıkmasını sağlamaya çalışıyoruz. Danışan SUD’ın 0 olduğunu bildirene kadar bu şekilde hedefe geri dönmeye devam edin. Standart Protokoldeki gibi PC’yi Yerleştirin: İşleme sürecinde başka bir veya iki hedef daha ortaya çıkabilir. Örneğin, engelleyici bir inanç ve yas ortaya çıkabilir. Bu noktada yasa geri dönmek ve “şimdi ne var” sorusunu sormak ve SUD’ı 0’a düşürmek önemlidir.
Sonrasında ise engelleyici düşünceye geri dönülür ve “şimdi ne var” sorusu sorularak, SUD 0’a düşmesi sağlanır ve başlangıçtaki hedefe geri dönülür (bilgisayarınızda açık olan diğer pencereleri kapatmaya benzer). Beden Taraması Kapanış (Davranışsal Kayıtlar) Yeniden Değerlendirme: Son seansta yapılanlar hatırlandığındaki SUD seviyesini kontrol edin. Eğer halen 0 değilse, uygun olan malzemeyi tekrar hedefleyin (korkudan korkma mı?engelleyici düşünce diğerlerini de mi beraberinde getirdi? Hala işlenmesi gereken yas mı var?). Eğer 0 ise, danışandan, paniğin ortaya çıkabileceği başka durumları canlandırmasını isteyin ve II. Aşama Protokolü ile devam edin. Yeterli bir kontrol duygusu edinildikten ve bununla başedebileceği hissi kuvvetlendikten sonra, terapist artık III. Aşamaya geçmeye ve gerçek yaşamda korktuğu durumla/şeyle karşı karşıya gelmeye (in vivo exposure) hazırdır. Danışanlar hala kaygılı olabilirler ancak panik ve korkudan korkma hissinin çözülmüş olması, engelleyici düşüncelerin ortadan kalkmış olması ve yas/kayıp konularının yeniden işlenmiş olması gerekmektedir. II. AŞAMANIN AMACI, korku hissi üzerinde kontrol sahibi bir duruma gelmek ve gerçek yaşamda korktuğu durumla/şeyle karşı karşıya gelmeye (in vivo exposure) istekli hale gelmektir. “İnsanların neden technofobiye sahip oldukları ile ilgili birçok sebep vardır. Bu teknolojik gelişmelere karşı duyulan hastalıklı bir korkudur...Tekrar eğitim alma korkusudur..Bitmiş olduğunu ve sonsuza kadar da devam edecek olduğunu düşündüğünüz bir şeye başlamak ve acı bir şekilde elde edilen üstünlüğü terk etmek kolay değildir.” Isaac Asimov (“The Little Book of Phobias”, Joe Kohut) Değerlendirme III. AŞAMA: Davranışsal Değişiklik için Deneme (Prova) Yeni davranışın “küçük” bir kısmını gerçekleştirmek için (örn: kaçınmamak), bu aşamada EMDR kullanılarak, kaygı ağı tanımlanır. Korkular hiyerarşik olarak bu aşamada tekrar değerlendirilir: genellikle birçok korkunun ve kaçınma davranışının üzeri çizilebilir (danışan için bu çok cesaret vericidir). Bu aşamadan önce veya bu aşama sırasında ek olarak iki hedefin yeniden işlenmesi gerekebilir: 1. Utanma ve öfke: Tekrar araba kullanmaya başlamak zorunda olduğuma inanamıyorum. Bu sadece benim ne kadar zayıf olduğumu gösteriyor. Bunu yapmak zorunda olmamalıydım! 2. Başarısızlık korkusu: Eğer bunu yapamazsam, hiç bir zaman iyileşemeyeceğim. Bu hedeflerin, 3. aşamada ortaya çıktığı sürece tanımlanması gerekmektedir.
Resim: Gelecekteki yüzleşme: danışana, bu yüzleşmeyi nasıl algıladığını, başından sonuna kadar anlatmasını (göz hareketleri olmadan) isteyin. (NC) Utanma ve Öfke 1. Ben böyle bir çocuğum. (diğer insanlar bunu her zaman yapıyor) 2. Başarısızım. (yetişkinler otoyolda araba kullanmayı tekrar denemek zorunda değiller) 3. Aldatıldım. (benim tanıdığım hiç kimse bunu yapmak zorunda değil) (PC) 1. Ben bir yetişkinim. 2. Bu hastalığın sebebi ben değilim. 3. Hayatımı tekrar düzene sokuyorum. (NC) Başarısızlık 1. 2. 3. 4. 5.
Bunu yapamam. Zayıfım/güçsüzüm Henüz yeterince iyi değilim. Kontrolde değilim. Eğer bunu yapamazsam, iyileşemeyeceğim.
(PC) 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Bunu yapabilirim. Güçlüyüm. Adrenali kontrol edebilirim. Kaygıyla başa çıkmayı denedim. Küçük ve yapılabilir bir kısmını deniyorum. Denediğim sürece başarılı bir insanım.
Bilişsel Müdahaleler 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Bunu yapabileceğine inanıyorum. Beni yanında düşün. Özgürlüğe doğru ilk adımlarını atıyorsun. Başarısızlık yok. Benden ne duymaya/öğrenmeye ihtiyacın var? Şimdi hatırlayabileceğin ne öğrendin?
Duyarsızlaştırma: Danışan şimdi anlatmaya başlıyor ve kaygı hissettiği bir noktada durabileceği söyleniyor. Her noktada terapist şu şekilde ilerliyor: Danışan
Terapist
Öyküye başlama: .................. Kaygı
Bu kaygı bedeninizin neresinde? EM Bu kaygı şimdi nasıl? EM 0-10 arasında, bu kaygıyı nereye koyarsın? 0 olduğunda ilerleyin. Bu durumda ne yapabileceğinle ilgili ne öğrendin? Danışan anlatır: EM Kendini bunu yaparken görebiliyor musun? Danışan anlatır: EM Hala kendini bunu yaparken görüyor musun? Danışan “hayır” derse, problem çözümüne devam edin. Danışan “evet” derse, terapist “çok iyi” der.
Ve “Daha sonra ne oluyor?”-----------öykü----------Kaygı (yukarıdaki sırayı takip edin).-------” Ve daha sonra ne oluyor? -------------- öykü------------ Kaygı (yukarıdaki sırayı takip edin)-----öykü başından sonuna tamamlanıncaya kadar. Korkunun bir kısmı arka plana hareket ederken, bir kısmı da halen ön planda duruyor olacaktır. Terapist daha sonra danışandan tekrar öyküyü canlandırmasını ister ve danışan her kaygı duyduğunda durdurur, bedenindeki yerini tespit eder, duyarsızlaştırır, problem çözme ve yeniden işlemeye devam eder. Her bir hedef belirleme sırasında işleme şuna benzer şekilde olmalıdır:
--------------A-----------A---------------A-------------A---------------A-------------A--------------------------------------A-----------------------------A-------------------A----------------------------------------------------------A--------------------A----------------------------------------------------------------------------^-------------------------------------------^------------
Danışan henüz bu yeni davranışı gerçekleştiremediği için, 1 veya 2 seviyesinde SUD ve 5-6 seviyesinde VoC kabul edilebilir. “Bunun 0 veya 7 olmasını engelleyen ne?” sorusunu danışana sormak önemlidir. Bu sorudan elde edilecek bilgi, işlemenin biraz devam etmesini sağlayabilir. Yerleştirme: Danışandan gelecekteki yüzleşmeyi (maruz kalmayı) zihninde tutmasını ve bunu düşünürken ki VoC seviyesini isteyin.
Beden Taraması: Kapanış: cesaret verici kelimeler, başarısız olma gibi bir durumun olmadığını hatırlatma, meydana gelen herşeyin “değirmende bir buğday olduğu” ve davranışsal günlük tutulması. Tekrar değerlendirme: Yüzleşme (maruz kalma) deneyiminin değerlendirilmesi ve yeni hedefe karar verilmesi: 1. Geçmiş yüzleşme deneyiminin tekrar işlenmesi gerekebilir. 2. Yeni bir yüzleşme deneyimi seçilir ve III. Aşama protokolü tekrar uygulanır. III. Aşama, Yüksek Performanstaki (Foster ve Lendl) ve birçok bilişsel/davranışsal terapideki zihinsel deneme gibi gelecekteki şablon olarak düşünülebilir (Shapiro). III. AŞAMANIN HEDEFİ; danışana idare edilebilir bir yüzleşme deneyimini seçme fırsatı tanımak, başarı ihtimalini artırmak için gerçek yaşamda korktuğu durumla/şeyle denemek ve kaygı ağının gücünü karşı karşıya gelmeyi (in vivo exposure) azaltmaktır. Temel hedef, aşırı tepkisel olan kaygı ağını ve kaçınmayı ortadan kaldırmaktır. Bize göre, tüm protokol uygulanmadan, Obsesif Düşünmenin ve/veya Kaçınmanın eşlik ettiği Panik Bozukluğun tam olarak iyileşmesi söz konusu olmayacaktır. Her bir aşama, ilk etapta çözülmesi gereken soruna yöneliktir: I. Aşama, Panik Ataklar sonucu ortaya çıkan Travmayı ele alır; II. Aşama “sıra dışı” olan Korku ve korkunun kendisiyle uğraşır; ve III. Aşama ise gelişmiş olan kaygı ağını ele alır ve baş etmek için kaçınmanın bir türünü kullanır. Bu sıralamanın gerekçesi çok açıktır: bir sonraki “kötüye” geçebilmek için öncelikle “en kötüyü” ortadan kaldırmak gerekmektedir. Yaptığımız gözlemler sonucunda şunu anladık ki; “adrenalin tepkisinden” duyulan korkunun ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmadan önce, ölüme veya kontrolün kaybedildiğine dair duyulan ürkütücü, travmatik korkunun ortadan kaldırılması daha etkili olmaktadır ve yüzleşme deneyimine geçilmeden önce her ikisinin tamamen ortadan kalkmış olması gerekmektedir. Yüzleşme (maruz kalma) ile ilgili gözlemlerimiz literatüre paraleldir: gerçek yaşamda korktuğu durumla/şeyle, yoğun olarak karşı karşıya gelmek (in vivo exposure). Bu canlandırma sırasında kaygı seviyesi artar ve danışan o anın üstesinden gelmek için kaygıyla baş etme becerisini kullanır ve bunun sonrasında kaygı seviyesi daha aşağıya iner veya tamamen ortadan kalkar. III. aşamadaki EMDR seansı, sonra ve bir sonraki seanstan önce, danışan gerçek yaşamda korktuğu durumla/şeyle iki kez karşı karşıya gelmelidir (in vivo exposure). UYARI: EĞER DANIŞAN SEANS SIRASINDA PANİKLERSE, GÖZ HAREKETLERİNİ HEMEN DURDURUN VE DANIŞANIN TEKRAR DENGE SAĞLAYABİLMESİNE YARDIMCI OLMAK İÇİN KAYGIYLA BAŞ ETME TEKNİĞİNİ KULLANIN. Danışan panik durumundaysa işleme durur: terapistin danışana yardımcı olması, yaşadığı deneyim hakkında onu bilgilendirmesi,başardığı bu zor iş için onu takdir etmesi (kaygıyı azaltır) ve danışanla birlikte o seansa devam edip etmemeye karar vermesi gerekmektedir.
Terapistin, kaygı seviyesinde yaşanan bu ani yükselmenin sebebini ortaya çıkarması önemlidir. Bir ihtimal, danışan TSSB olabilir ve dolayısıyla bir travma tepkisi veya dissosiyatif bir dönem yaşamış olabilir. Panik ataklar ve/veya panik bozukluk, altta yatan travmanın bir belirtisi olabilir. Panik tedavisi sırasında genellikle travma da ortaya çıkabiliyor. Bu noktada terapistin danışana PTSD ve/veya disosiyasyon hakkında bilgi vermesi ve bu danışanın panik tedavisine devam edip edemeyeceğine karar vermesi gerekmektedir. Devam etmeden önce daha fazla stabil (dengeli) hale gelmesi gerekebilir.
“Bir trafik kazasına şahit olduktan sonra fobisi ortaya çıkan tanıdığım bir bayan vardı. Buna benzer birşeyin kendisine de olabileceğini hissetmeye başladı ve araba kullanırken çok gergin olduğunu farketti. Kalp atışları hızlanıyor, elleri uyuşuyor, zor nefes alıp veriyor, arabanın kontrolünü kaybedeceğinden korkuyor ve belki de köprüden aşağı uçabileceğini düşünüyordu. Ve eğer durursa bir başkasının kendisine vurabileceğinden korkuyordu ve dolayısıyla araba kullanmaktan tamamen korkmaya başladı.” Manuel Zane (“The Little Book of Phobias,” Joe Kohut)
FOBİNİN GELİŞİMİ 1. Önce gelen: bilinen veya bilinmeyen 2. Tek bir olay veya kümülatif 3. İpuçlarının farkında olma veya olmama 4. İpuçlarını tahmin etme veya etmeme
PANİK DÖNEMİ KORKUNUN CANLANMASI/AŞIRI TETİKTE OLMA
ATIFLAR Zihin bu travmatik deneyime atıfta bulunmak zorundadır. Kalp krizi, inme, tıbbi felaket yaşayacağım Öleceğim Bayılacağım/boğulacağım Çıldıracağım Kontolü kaybedeceğim ve kendime veya bir başkasına zarar vereceğim
KORKUNUN CANLANMASI/AŞIRI TETİKTE OLMA HALİNİN DAHA DA ARTMASI DEVAM EDEN PANİK ATAKLAR BEKLENEN (anticipatory) KAYGI AĞI OLUŞUR
ATIFLARDAN KORKMA KORKUNUN KENDİSİNDEN KORKMA
BAŞA ÇIKMA YOLU OLARAK KAÇINMA/OBSESYON
OBSESİF KOMPÜLSİF BOZUKLUK
1. Düşünceyi, duyguyu ve davranışı yeniden kavramsallaştırmak ve 2. KORKUYLA baş edebilmek için gerçeklikten İLLÜZYONA doğru ilerlemek 3. Sanki egoya hizmet etmek amaçlı bir AKTARIM (Translference) oluştu: kendini koru Sanki duyguların düzenlenmesine hizmet etmek amaçlı bir AKTARIM (Transference) oluştu: PANİK, KORKU, ve BEKLENEN (Anticipatory) KAYGI (AĞI)’ ya tahammül etmek Sanki savunmaya hizmet etmek amaçlı bir AKTARIM (Transference) oluştu: yok olma, var olmama ve boşlukta olmaya karşılık savunmacı bir manevra 4. Gelişen benlik, bağlanma konusundaki hatalar, var olmaya ilişkin temel kaygı ile ilgili narsistik rahatsızlık
İNANÇLAR “Ben yetersiz ve kusurlu biriyim”, dolayısıyla “Hislerime veya kararlarıma güvenemem”, dolayısıyla “Yaşamaya korkuyorum çünkü hayat tahmin edilemez, kontrol edilemez ve bilinemez”, dolayısıyla “Başarısız olmanın trilyonlarca yolu var” ve eğer başarısız olursam “Kimse bana yardım etmeyecek” veya “.........beni affet” dolayısıyla “Kontrolü kaybedeceğim”, “Zavallı gibi yaşayacağım ve kendimi öldürmek zorunda kalacağım.”, dolayısıyla “Korku verici sonuçlardan kaçınmak için”, “Çok çalışmalıyım, uyanık olmalıyım, kaçınmalıyım, geleceği görmeliyim, önlemler almalıyım....”, Danışanın çarpık bir bilişsel üçgeni var: kendisi, diğerleri ve dış dünya güvenilmez ve tahmin edilemez.
“Bir arkadaşıma ait değerli bir mücevher takıyorum. Bunun arkasındaki tamamen irrasyonel olan düşünce de şu ki, düşemem çünkü arkadaşımın yüzüğünü, broşunu veya her neyse, onu geri vermek zorundayım. Bilinçli bir şekilde gevşemeye yönelik tüm girişimlere direnç gösteriyorum: bu davranışa neden olan ve tamamen irrasyonel ve “büyüsel (magical) düşünce”ye göre kendime gevşemek için izin verdiğim an uçak düşecek! Eğer gergin kalırsam, güvenli bir şekilde yere inerek ödüllendirileceğim.” Barbara Grizzuti Harrison (“The Little Book of Phobias,” Joe Kohut) ARKA PLAN Böyle bir zarar görmüş kendilik hissine, ayrılmaya ve güven eksikliğine neden olan küçük, orta ve büyük derecedeki travmalara bakabiliriz. 1. OKB olan diğer aile bireyleri 2. Obsesif Kompülsif Panik Bozukluğu olan ebeveynler 3. Sertliğin, katılığın ve kontrolün olduğu aile sistemi (bir çocuk olarak pozitif aynalamanın eksikliği) 4. Aile içinde yanlış bilgilendirme 5. Batıl inançlar, dinsel bağlılık (vicdan) 6. İstismar 7. Madde kötüye kullanımı 8. Kapalı sistem: çok az girdi olması veya hiç olmaması TEDAVİNİN HEDEFLERİ (Güvenlik, Seçim, Sorumluluk) 1. Yeterli ve değerli bir kendilik hissinin geliştirilmesi 2. Başkalarına güven duyma (terapistin aynalamasıyla başlar) 3. Farklı bir dünya görüşünün geliştirilmesi 4. O tarihe kadar olmuş olan herşey için üzülme (kahrolma) 5. Hayali bir dünya yerine gerçek dünyada yaşama: becerilerin, bilginin, sabit kalmanın ve duygulara tahammül etmenin geliştirilmesi
Tedavi mutlaka hayali olanı gerçekliğe tekrar dönüştürmelidir. Önce illüzyonla başlıyoruz ve daha sonra EMDR aracılığıyla affektif ağlar (kaygı, utanç, öfke) kullanılarak gerçekliğe dönülür. (modele ve standart protokolde tavsiye edilen değişikliğe dönün) “Büyükannem, son zamanlarında, evin her yerinde, görünmez bir şekilde elektrik akımının dolaştığına dair ürkütücü bir şüpheyle yaşadı ve bu durumu hiçbir şey değiştiremedi.” James Thurber
“Herkes, hakkında hiç bir şey bilmediği herşeyden korkar.” Jimi Hendrix
KOMPÜLSİF DAVRANIŞLARLA BİRLİKTE GELEN OBSESİF DÜŞÜNCELER Danışan Geçmişi: Yale-Brown OC Scale Hazırlık: Kaygıyla ilgili Bilgilendirme OKB ile ilgili Bilgilendirme Kaygıyı Yönetme ile ilgli Bilgilendirme EMDR ile ilgili Bilgilendirme ve Hazırlık Korku kategorileri İlk kategori seçilir ve daha ileri düzeyde bilgi verilir Doğru, rasyonel, pozitif bilgi değerlendirilir Değerlendirme: Temsil edici sahne seçilir (videoda, gerçek olay, sincap (squirrel) ) Terapist ayrıca birleşik bir sahne de oluşturabilir Gerçek olay: danışan yaşadığı olayı anlatır Terapist, danışana olayı tekrar söyler (hedef: aktif hale getir ve uyar: kaygı artar) Terapist, RİTÜELİ BLOKE EDER. Terapist sorar: “Bunun en kötü tarafı ne?” (Danışan: “Panik yaparım.”) Terapist, sanki ritüel bloke edilmiş gibi, olayla devam eder ve Negatif Düşünceyi sorar. (“Kontrolü kaybettim.”, “Daha iyi olması için yapmak zorunda olduğum şeyi yapmalıyım.” (veya) “Terk etmek zorundayım.”) Terapist Pozitif Düşünceyi sorar (daha önceki eğitimden, bilgilendirmeden vs. elde edilen) (“Temizlemediğim için hiç kimse incinmeyecek veya hastalanmayacak”, “Diğerleri gibi temizlenip, güvende olabilirim.”) Terapist anahtar kelimeleri kullanarak danışanı olaya geri döndürür ve NC’yi tekrar eder ve sorar: “Şimdi hangi duygular var?” (panik, dehset). Terapist, danışandan bu duyguları bedeninin neresinde hissettiğini sorar (örn: göğüste boşluk hissi, midede hareketlenme, omuzlarda titreme hissi) Derin nefes almalarını söylemek ve “ritüeli gerçekleştiremediğini düşündüğünde, bedenine bak ve ne olduğunu fark et” demek OKB olan danışanlar için yardımcı olabilir. Duyarsızlaştırma: Terapist, danışana olayı tekrarlar ve ondan ne hissettiğini fark etmesini ve bununla kalmasını ister... Göz hareketlerine başlar.
Duyarsızlaştırma (devam): Terapist, aşağıdaki yolları kullanarak standart protoldekinden daha aktif olabilir: 1. Danışan anlattıktan ve bir sonraki göz hareketleri setine geçmeden önce, bedenini fark et...“Ve ne hissettiğini fark et....” 2. Sürekliliği sağlamak ve kaygı veya mevcut durumdaki diğer duyguyu canlı tutmak için danışan bildirdikten sonra bir veya iki kelimeyi tekrar et. 3. Konuya ilişkin bilişsel müdahaleler daha uzun sürebilir ve danışanın kaygı seviyesindeki artışa bağlı olarak daha sık yapılabilir. 4. Eğer danışan “şaşkın” bir durumdaysa, o ana kadar anlattıklarını terapist özetler: “Ne duyduğumu sana söyleyeyim ama kendi içinde ne hissettiğini bana sen söyle..”Unutmayın ki, yeniden işleme sürecinde danışan OKB düşünce şeklinden, gerçekçi düşünce şekline geçiyor ve dolayısıyla bu arada danışan karmaşa yaşayabilir ve yardıma gereksinim duyabilir. (“Duyduğum kadarıyla küçük bir kızken kendini şartlara bağlı hissediyordun ve kaygını azaltmak için onaylanma ihtiyacı duymaya başladın; ayrıca senden duyduğum kadarıyla, kendinin ve annenin başının üzerinde bir “çatı” vazifesi görme sorumluluğunu hissettin ve böylece “iyi kız” olmak zorunda olduğuna karar verdin ve bence sen, herşeyi doğru yapmaya çalışarak, hayatın boyunca “iyi bir kız” olmaya devam ettin. Ne düşünüyorsun? Bu sana kendini nasıl hissettiriyor?” 5. OKB ile çalışırken, Kaynak Yerleştirme fikri (EMDR geçmişi boyunca birçok EMDR terapisti tarafından geliştirilmiştir) daha farklı bir anlam taşımaktadır. Aşırı derecedeki narsistik rahatsızlıktan ötürü (başlıca savunmalar, büyüsel düşünce, aşırı değer verilen düşünceler), Nesne İlişkileri teorisyenleri tarafından öne sürülen aynalama etkisindeki gibi, danışan kapıda yürümeye başlar başlamaz kaynak yerleştirme başlar. 6. Danışanın kendisini fark etmede yaşadığı zorluklara bağlı olarak (sınırları ve limitleri olan ve rahatsızlıktan ayrı, değerli bir benlik), bu bozuklukla çalışırken, danışanın, değerli bir varlık olarak sürekli aynalanması önemlidir. Narsistik danışan, destekleyici, ilgili ve bilgilendirici bir çevrenin; net ve kendisinin ihtiyaç duyduğu bilgileri ona verebilecek bir terapistin gereksinimi duymaktadır. Bence, bu türdeki danışanlarda, ego durumunu iyileştirmek ve güçlendirmek için bu en önemli kaynak yerleştirme şeklidir. Andrew Leeds ve diğerleri, bu tip danışanlarda yardımcı olabilecek, kaynak yerleştirmeyle ilgili geniş kapsamlı protokoller hazırlamışlardır. Ancak unutmayın ki “yerleştirmenin tam olabilmesi için biraz ego bulunması gereklidir” ve bu da OKB’deki terapist/danışan etkileşiminden ve aynalamadan ortaya çıkmalıdır. Daha fazla ego gücü sağlandığı zaman, Kaynak Yerleştirme protokolü daha etkili olacaktır.
Standart protokolde olduğu gibi, danışanda biraz ilerleme veya yeni bir hatırlama durumu söz konusu oluncaya kadar duyarsızlaştırmaya devam edilir. OKB’de bu süreç yavaş ilerler ve genellikle seanslar arasındaki değişiklikler çok fark edilebilir düzeyde değildir. Ancak zamanla, inançların değişmesi, kaygının azalması, benliğin güçlenmesi ve davranışlardaki değişiklikler fark edilecektir. Yerleştirme: Pozitif kognisyonun yerleştirilmesi, standart protokoldeki gibidir. Ancak, pozitif düşüncenin daha gelişmiş, daha net ve daha açık olmasına gayret edin: eğer terapist danışanın öteye geçtiğine inanmışsa, PC’yi sormanın alternatifleri: “Öğrenmiş olduğun şeyler içersinde, bugün yanında götürmek istediğin en önemli şey(ler) nedir?” Danışan bunu söyledikten sonra, yerleştirmek için kısa göz hareketi setlerine başlayın. Bu video sunumunda şuna dikkat edin; terapist önemli düşünceyi ele alır ve şöyle der: “Bedenine dön ve “Eğer bunu düzgün yapamazsam, burada duramam” dediğimde ne olduğunu fark et.” Daha sonra göz hareketleri. Değiştirme: Terapist: “O korkuyu serbest bırakacağına inandığınız inancı alıp götürebilirsen..” ve Danışan “sincaptaki mikroplar, benim her gün uğraştığım mikroplardan daha kötü değil” ve “Bunların hepsini ben kendime yaptım. Bunu zihnimde ben ürettim” diyerek ilerlemiş olur (düşünce, duygu ve davranış için gelecek şablonu oluşturma). Beden Taraması: Standart protokoldeki gibi ilerleyin. Duygulara özellikle dikkat edin. OKB olan danışanlar ortak olarak “Bunu zihnimde hissediyorum.” derler. Kapanış: Standart protokoldeki gibi ilerleyin. Terapist yazılması veya düşünülmesi gereken bir durum söz konusu olduğunda yönlendirici olabilir; davranışsal bir günlüğün tutulması, denenmesi gereken yeni bir davranış. Seanstaki pozitif durumun aynalanması özellikle önemlidir. Yeniden Değerlendirme: Standart protokoldeki gibi ilerleyin: tepki için bir önceki EMDR’yi kontrol edin. Danışanın geçmiş hafta boyuncaki düşüncelerini, duygularını, davranışlarını sorun ve bundan sonra neyle devam edileceği konusunda danışanı dinleyin.
YALE-BROWN OBSESİF KOMPÜLSİF ENVANTERİ (YALE-BROWN OBSESSIVE COMPULSIVE SCALE/Y-BOCS) ---------------------------------------------------Danışanın İsmi
---------------------------------------------İlk raporun tarihi
---------------------------------------------------Terapi
------------------------------------------------Bu raporun tarihi
Yönerge: Y-BOCS’u uygulamadan önce, Y-BOCS Tarama Envanterini tamamlayın. Y-BOCS’u uygularken, danışanın temel obsesyonlarına ve kompülsiyonlarına belirli referans gösterin.
Hiç
Hafif
Orta
Çok
Aşırı
1. OBSESYONLAR İÇİN HARCANAN ZAMAN
0
1
2
3
4
2. OBSESYONLARIN KARIŞMASI
0
1
2
3
4
3. OBSESYONLARDAN DUYULAN SIKINTI
0
1
2
3
4
4. DİRENÇ
0
1
2
3
4
5. OBSESYONLARIN KONTROLÜ
0
1
2
3
4
OBSESYONLAR ARA TOPLAM (1.-5. maddeler)
Hiç
Hafif
Orta
Çok
Aşırı
6. KOMPÜLSİYONLAR İÇİN HARCANAN ZAMAN
0
1
2
3
4
7. KOMPÜLSİYONLARIN KARIŞMASI
0
1
2
3
4
8. KOMPÜLSİYONLARDAN DUYULAN SIKINTI
0
1
2
3
4
9. DİRENÇ
0
1
2
3
4
10. KOMPÜLSİYONLARIN KONTROLÜ
0
1
2
3
4
OBSESYONLAR ARA TOPLAM (6.-10. maddeler) TOPLAM Y-BOCS PUANI (1.-10. maddeler)
Y-BOCS SEMPTOM TARAMA ENVANTERİ
Yönerge: Danışana belirli obsesyon ve kompülsitonlarla ilgili sorular sorarak, Y-BOCS Semptom Tarama Envanterindeki Hedef Semptomlar Listesini oluşturun. Uyanların hepsini kontrol edin. Şu andaki ve geçmiş semptomları birbirinden ayırın. Önemli semptomları “p” harfi ile işaretleyin. Bunlar Hedef Semptomlar Listesinin temelini oluşturacaktır. “*” işaretli maddeler, OKB ile ilgili olabilir de olmayabilir de.
AGRESİF OBSESYONLAR Şimdi Geçmiş --------- Korku kendisine zarar verebilir --------- Korku diğerlerine zarar verebilir --------- Şiddetli veya ürkütücü imgeler --------- Ağzından küfür veya kötü söz çıkacağından korkma --------- Utanç verici başka bir şey yapmaktan korkma* --------- Korku istenmeyen dürtüleri etkileyecek (örn:arkadaşını kırmak) --------- Korku birşeyleri çalacak --------- Korku diğerlerine zarar verecek çünkü yeterince dikkatli değil (kaza yapmak) --------- Meydana gelecek kötü bir şeyden korku sorumlu olacak (örn: yangın, hırsızlık) --------- Diğer___________________________ TEMİZLİK OBSESYONLARI --------- Vücut dışkısından tiksinme --------- Pislik ve mikraoptan endişe duyma -------- Çevredeki kirlilikten aşırı rahatsız olma (örn: radyasyon, toksik artıklar) --------- Evdeki eşyalarla aşırı ilgilenme (örn: temizlik ürünleri, çözücüler) --------- Hayvanlara karşı aşırı kaygı duyma (örn: böcekler) --------- Yapışkan maddelerden veya artıklardan rahatsız olmak --------- Pislikten dolayı hastalanacağını düşünme --------- Mikrop yayarak diğerlerini hasta edeceğinden endişelenir --------- Kirlenmenin hissettireceği duygular dışında, kirlenmenin sonuçlarıyla ilgili endişe duymama --------- Diğer___________________________ CİNSEL OBSESYONLAR --------- Yasak veya sapık cinsel düşünceler,imgeler veya dürtüler --------- Çocukları veya ensesti içeren içerik --------- Homoseksüelliği içeren içerik* --------- Diğerlerine yönelik cinsel davranış* --------- Diğer____________________________ BİRİKTİRME/SAKLAMA ile İLGİLİ OBSESYONLAR (hobilerden ve maddi veya duygusal değeri olan objelerle ilgilenmekten ayrı tutun)
--------- ______________________________ DİNİ OBSESYONLAR --------- Dine karşı saygısızlık yapmaktan çekinme --------- doğru/yanlış ayrımına, ahlaka aşırı önem --------- Büyüsel düşünce eşlik etmez SİMETRİ İHTİYACINA YÖNELİK OBSESYONLAR --------- Büyüsel düşünce eşlik eder (örn: eşyalar doğru yerde olmazsa, birinin kaza yapacağından endişelenme) --------- büyüsel düşünce eşlik etmez ÇEŞİTLİ OBSESYONLAR --------- Bilme veya hatırlama ihtiyacı --------- Belirli şeyleri söylemekten korkma --------- Doğru şeyi söylememekten korkma --------- Birşeyleri kaybetmekten korkma --------- İzinsiz gelen (şiddetli olmayan) imgeler --------- İzinsiz gelen sesler, kelimeler, müzik --------- Belirli ses/gürültüden rahatsız olma* --------- Şanslı/şanssız rakamlar --------- Özel anlamları olan renkler --------- Batıl inanca dayalı korkular --------- Diğer___________________________
SOMATİK OBSESYONLAR Şimdi Geçmiş --------- Hasta olmaktan endişe duyma --------- Bedeninin bir parçasından veya görünüşüyle ilgili bir konudan aşırı endişelenme (örn:disforifobi)* --------- Diğer_______________________ TEMİZLEME/YIKAMA KOMPÜLSİYONLARI --------- Aşırı sıklıkta veya ritüel olarak el yıkama --------- Aşırı sıklıkta veya ritüel olarak duş alma, banyo yapma, diş fırçalama, tuvalete gitme ---------- Ev eşyalarını veya diğer objeleri temizlemek --------- Mikrop/kirden uzak durmak veya yok etmek için başka yollar kullanma --------- Diğer___________________________ KONTROL ETME KOMPÜLSİYONLARI --------- Kilidi, ocağı, cihazları kontrol etme --------- Diğerlerine zarar vermediğini veya vermeyeceğini kontrol etme --------- Kendisine zarar vermediğini/vermeyeceğini kontrol etme --------- Kötü hiçbirşeyin olmadığını/olmayacağını kontrol etme --------- Hata yapmadığını kontrol etme --------- Somatik obsesyonlarını kontrol etme --------- Diğer_____________________________ RİTÜELLERİ TEKRARLAMA --------- Tekrar okuma veya yazma --------- Rutin aktiviteleri (kapıdan içeri girme/dışarı çıkma, oturup kalkma) tekrarlama ihtiyacı --------- Diğer_____________________________ SAYMA KOMPÜLSİYONLARI --------- _________________________________ SIRALAMA/DÜZENLEME KOMPÜLSİYONLARI --------- _________________________________ BİRİKTİRME/SAKLAMA ile İLGİLİ KOMPÜLSİYONLAR (hobilerden ve maddi veya duygusal değeri olan objelerle ilgilenmekten ayrı tutun örn: junk maili dikkatlice okumak, eski gazeteleri sıralamak,çöpleri ayırmak,gereksiz objeleri toplamak)
--------- _________________________________ ÇEŞİTLİ KOMPÜLSİYONLAR --------- Zihinsel adetler(kontrol etme/saymanın haricinde) --------- Aşırı derecede liste yapma --------- Konuşma, soru sorma veya itiraf etme ihtiyacı duyma --------- Dokunma, sürtünme ihtiyacı duyma* --------- Göz kırpma veya sabit bir noktaya bakma adeti* --------- Önlemeye yönelik hareketler (kontrol etmenin haricinde):kendine zarar verme___;diğerlerine zarar verme____;ürkütücü sonuçlar____ --------- Törensel yeme davranışları* --------- Batıl davranışlar --------- Trikotillomani* --------- Kendine zarar verici diğer davranışlar --------- Diğer___________________________
KONU:
MÜCADELE EDİLEN (CHALLENGE):
...........inanmak istiyorum/inanmaya ihtiyacım var: 1. _____________________________________ 2. _____________________________________ 3. _____________________________________
............ hissetmek istiyorum/hissetmeye ihtiyacım var: 1. _____________________________________ 2. _____________________________________ 3. _____________________________________ ŞİMDİ DANIŞANA GERİ OKUYUN VE HER BİRİNDEN SONRA YAVAŞ/KISA İKİ YÖNLÜ UYARIM SETİ UYGULAYIN. BİTTİKTEN SONRA, ZAMAN İSTEYİN VE EĞER VARSA YAVAŞ/KISA BİR SET DAHA UYGULAYIN VE İYİ GİDİYORSA DEVAM EDİN. Bir zorlukla karşı karşıya kalıp, olumlu hissettiğiniz bir zaman oldu mu? ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------EĞER BÖYLE BİR OLUMLU GEÇMİŞ DENEYİM YOKSA, O ZAMAN İPUCU GELİŞTİREREK DEVAM EDİN. BİR KERE GELİŞTİKTEN SONRA, YAVAŞ/KISA SETLERLE YERLEŞTİRİN. Bugün yapmış olduğumuz şeyleri hatırlamak istediğinizde, senin için hangisi iyi bir ipucu olurdu? ---------------------------------------------------------------------------------------------
(EMDR Institute Faculty ve EMDRIA Onaylı Danışmanlarından Eileen Freedland, LCSW tarafından geliştirilmiştir. Michigan.)