ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ PSİKİYATRİ ANABİLİM DALI DERS NOTLARI
3 PSİKİYATRİDE TEMEL BELİRTİLER Prof. Dr. Mehmet Ünal I-BİLİNÇ: Bilinçlilik (Consciousness), kişinin kendini ve çevresinde olup bitenleri doğru algılama, tanıma ve ayırdında olma durumudur. Bilinç, tam ayıklık, uyanıklılıktan, koma ve ölüme değin giden geniş bir spektrumu içerir. A-Bilinçlilik Bozuklukları 1- Yönelim Bozukluğu (Disorientation): Kişi, yer ve süre algısı bozulmuştur. 2- Bilinç sislenmesi (Clouding of consciousness): Algı ve tutum bozukluklarıyla belirli bilinç karışıklığıdır. 3- Stupor: Çevreyle ilginin kesilmesi, tepki verememe 4- Deliryum (Delirium): Yönelim ve algı bozukluklarıyla (varsanı ve yanılsamalar) belirli, dinginsizlik, korku ve bilinç dağınıklığı durumudur. 5- Koma (Coma): Derin bilinçsizlik durumu 6- Koma vijil (Coma vigil- akinetic nutism): Komada gözler açıktır. Uyaranlara tepki veremez. Ancak, gözler ışık ve görüntüyü izler. 7- Alacakaranlık durumu (Twilight State): Varsanılı bilinç bozukluğu 8-Gündüz dütü(Dreamlike State): Kompleks parsiyel epilepsi ya da psikomotor epilepside görülür. 9- Uykuda gibi olma durumu (Somnolence) B- Dikkat Bozukluğu 1- Dikkat dağınıklığı (Distractibility): Dikkati bir noktada toplayamama 2- Seçici dikkat eksikliği (Selective inattention) 3- Dikkat artımı (Hypervigilance) 4- Kendinden Geçme (Trance): Hipnoz, dissosiyatif bir durum ya da dinsel bir törende (vecd içinde) görülür. C-Eğindirim (Telkin) Bozukluğu: Verilen buyruk ya da söylenen sözlere eleştirisiz katılma, paylaşma, etki altında kalma. 1- Uyutum (Hypnosis): Eğindirimle kişinin uyutulması ya da bilincinde değişiklik yapılması 2- Paylaşılmış psikoz (Folie a deux, folie a trois) Ruhsal bozukluğu olan bir kişinin ya da kişilerin etkisinde kalarak, aynı belirtilerin bir başkasında görülmesi. COŞKU (Heyecan -Emotion) : Duygudurum ve duygulanımla ilintili olarak ruhsal, bedensel davranışsal boyutta gözlenen duygudurum ve tepkimelerdir.
M. ÜNAL
A- Duygulanım (Affect): Bir kişinin bir olay, kişi ya da duruma karşı gösterdiği öfke, sevgi, neşe, ağlama ve üzülme gibi tepkimelerdir. 1- Uygun (Appropriate affect) duygulanım 2- Uygunsuz (Inappropriate affect) duygulanım: Bir kişide gözlenen yaşına eğitsel ve ekinsel geçmişine, içinde bulunduğu ortam ve koşullara, düşünme ve konuşmasına uygun düşmeyen duygusal tepkimelerdir. 3- Duygulanım küntlüğü (Blunted affect): Dışa vurulan duygusal tepkimelerde belirgin bir azalma vardır. 4- Tekdüze duygulanım (Flat affect): Konuşma ve davranışları ile duygusal tepkimeleri her durumda aynıdır. 5- Değişken- oynak duygulanım (Labile affect): Duygulanımda görülen birden, hızlı ve sert değişiklikler. B- Duygudurum (Mizaç- Mood): Bir kitide genelde ya da özelde gözlenen - üzgün, çoşkulu, sıkıntılı, öfkeli, taşkın, neşeli gibi- durumlardır. 1- Hota gitmeyen (Dysphoric mood) duygudurum 2- Doğal ( normal, euthymic mood) duygudurum 3- Kabarmış (expansive mood) duygudurum: duygularını, ölçüsüz,sınırsız, denetimsiz dışavurma 4- Huzursuz (irritable) duygudurum 5- Gevşek (labile) duygudurum: Sıkıntı, öfke, çökkünlük ve neşelilik arasında gel-gitler. 6- Yükselmiş (elevated) duygudurum: Olduğundan daha neşeli, daha keyifli olma durumu 7- Öföri (euphoria): Yüksek haz, hoşnutluk, büyüklük duyguları da olabilir (exaltation). 8- Vecd- esrilik (Ecstasy): En yüksek kata ermitlik duygusu 9- Ruhsal çöküntü (depression) 10- Zevk alamama (anhedonia) 11- Yas, keder, elem (Grief or mourning) 12- Duygudurum körlüğü (alexithymia): Bir kişinin içinde bulunduğu duygu durumunu tanıyamama, anlıyamama, algılayamama C-Diğer Duygulanım Bozuklukları: 1- Sıkıntı - bunaltı (anxiety): Bilinç dışı bir kaynağı vardır. 2- Korku (Fear): Gerçek ve algılanan bir tehlike karşısında duyulan sıkıntı durumu. 3- Ürkü (Phobia): Aslında korkulmaması gereken bir olay, bir durum, bir nesne ile karşılaşmaktan duyulan korku 4- Ajitasyon (Agitation): Aşırı dinginsiz, sıkıntı, bunaltı gerginlik ve öfke durumu 5- Panik (Panic): Benlik (ego) dağılması ile belirli ağır anksiyete 6- Serbest yüzen anksiyete: (Free floating anxiety) 7- Apati (Apathy): Duygulanım küntlüğü, kayıtsızlık, tepkisizlik 8- Ambivalans (Ambivalence): Aynı kişide, aynı anda, aynı nesneye ya da duruma karşı, karşıt düşünce ya da duygulanım 9- Gerginlik (Tension): Otonomik ve motor gerginlikle birlikte bunaltı 10- Utanç (shame) duygusu 11- Suçluluk (guilty) duyguları -9-
PSİKİYATRİK GÖRÜŞME VE HASTA-HEKİM İLİŞKİLERİ
12- Boşalma ve dinginliğe kavuşma (abreaction): Acılı bir yaşantının yeniden anlatılması sonucu rahatlama 13- Saldıganlık (aggression): Kin, nefret, duygusuyla sözel ya da fiziksel saldırıda bulunma 14- Ağır yetiyıkımı korkusu (Catastrophic reaction): Daha çok bunamada görülen, basit soruları yanıtlayamayınca gösterilen regresyon, anksiyete ve ajitasyon tepkimeleri III-DEVİNİM (MOTOR DAVRANIŞ= CONATION) BOZUKLUKLARI A- Söz yankılama (Echolalia) B- Ekopraksi (echopraxia): Karşıdaki kişi ne yaparsa aynısını yapma C- Balmumu katılığı (Cerea Flexibilitas): Gövdeye verilen bir biçimi koruma D- Donakalım (Catalepsy - Catatonia): Aynı biçimde devinimsiz kalakalma E- Buyruğa uyma (Command automatism): Söylenen buyruğa doğrudan uyma (iyi mi, kötü mü düşünmeden) F- Otomatizm (Automatism): Bilinç dışı kaynağı olan bir dürtünün, simgesel eylemini ardısıra yapma G- Kas gevşekliği (Cataplexy): Değişik duygu durumları ile yerel ya da genel kas gevşekliği H- Stereotipi (stereotypy): Bir söz ya da eylem biçiminin yinelenmesi I- Karşıtlık (negativism): Ne söylenirse karşı çıkma J- Maniyerizm (mannerism): İstemsiz, stereotipik devinimler K- Aşırı hareketlilik (hyperactivity, hyperkinesis) saldırgan ve yıkıcı dürtülerle aşırı devinim. L- Tik (Tic) Yineleyici kas kasılmaları (seyirce) M- Koprolali (Coprolalia): Engellenemez küfürlü konutma O- Süregen, zoruntulu, küfürlü tik ve dikkat dağınıklığı (Gilles de la Tourette's disorder) P- Uyurgezerlik (Somnambulism, sleepwalking): Uykuda dolatma R- Kompulsiyon (Compulsion): Saçmalığını bilmesine karşın, içten gelen yoğun bir dürtü ile yineleyen davranışlar (düzenlilik, temizlik, titizlik, denetleme vb.) 1- Dipsomania: Su gibi alkol alma 2- Egomania: Kendiyle aşırı ilgilenme 3- Erotomania: Aşırı cinsel ilgi ve düşünme 4- Kleptomania: Çalma kompülsiyonu 5- Megalomania: Gerçek dışı güçlülük duygusu 6- Monomania: Tek bir ilgi ve uğraş 7- Nymphomania: Kadında dizginlenemez cinsel istek 8- Satiriasis: Erkekte dizginlenemez cinsel istek 9- Trichotillomania: Saç çekme kompülsiyonu 10- Ritual: Duygusal kaynaklı, yineleyici, zoruntulu devinimler S- Hipoaktivite (hypoactivity, hypokinesis): KOnutma, dütünme ve davranışlarda belirgin yavaşlama T- Abulia: Nörolojik yıkımla birlikte dürtü düşüklüğü, kayıtsızlık U- Eyleme vuruk davranış (acting- out): Bilinçdışı bir dürtü ile, sonunu düşünmeden yapılan eylem X- Mimikri: Çocuksu, yalın, yansılayıcı devinimler V- Kekemelik (stammering - stuttering) : Konuşmaya başlama güçlüğü; harf, hece ve sözcükleri çıkaramama, takılıp kalma, yineleme - 10 -
M. ÜNAL
Y-Hiperventilasyon Sendromu: Anksiyete ile birlikte sık sık ve hızlı soluk alıp verme, kanda CO2 dütmesi, alkaloz, solukluk, çarpıntı,uyuşukluk, senkop. IV-DÜŞÜNCE : Bilimsel düşünceler; nesnel gerçeğe uygun olarak; doğru sözcükler ve uygun tümcelerle düzenli bir mantık zinciri içinde -yazı ya da sözle- ortaya konulur. Olgun ve sağlıklı düşünen bir insanda bilimsel ve deneysel gerçeklere göre soyut düşünme yetisi gelişmiştir. (İkincil süreç= secondary process thinking) düşüncesi egemendir. Benliğe uyumlu (ego syntonic) düşünce psikozlarda görülür. Psikonevrozlarda ise benliğe yabancı (ego dystonic) düşünce ve devinimler vardır. A-Düşünce Sürecinde Görülen genel Bozukluklar: 1- Ruhsal Bozukluk (mental disorder): Kişinin kendi kendisiyle ya da toplumsal ilişkilerinde, duyuş düşünüş ve algılayışında, davranışlarında gözlenen belirgin bozulma, gerileme, yeti yıkımı. 2- Psikoz (Psychosis): Gerçeği değerlendirme ve gerçeğe uygun davranma yetisinde bozulma 3- Gerçeği değerelendirme yetisinde (reality testing) bozulma: gerçek nesnel uyaranlarla içrel uyaranlar arasında ayırım yapamama, içrel dürtü ve uyaranlara göre algılama, davranma. 4- Birincil süreç düşünme (Primary process thinking): Erken çocukluk çağında, düşte ya da psikozda görülen bilimsel ve deneysel gerçeğe uymayan, büyüsel, somut, nedensonuç bağıntısı olmayan düşünce. B-Düşünce Yapısında ve Çağrışımda Bozukluklar: 1- İçe kapanım düşüncesi (autistic thinking) 2- Yeni sözcükler uydurma (neologism) 3- Sözcük salatası (Word salad) 4- Çevresel konutma (Circumstantiality) 5- Teğet geçme (Tangentiality): Konunun başı ile sonu arasında uyumsuzluk 6- Darmadağınık, dikişsiz konuşma (incoherence) 7- Ne sorulursa sorulsun ilk yanıtta takılma (Perseveration). 8- Anlamsız mırıldanma (verbigeration) 9- Bir konuda yoğunlaşma (Condensation) 10- Çağrışım çözüklüğü (loosing of associations) 11-Düşünce uçuşması (flight of ideas) 12- Uyaklı konutma (Clang association) 13- Düşünce kopukluğu (Blocking) 14- Düşünce yitimi (mutism) , konuşmama E-Düşünce İçeriğinde Özgül Bozukluklar 1- Düşünce içeriğinde yoksullaşma 2- Saplantılı, takıntılı düşünce (obsession): Israrlı, inatçı, isteğe ve değer yargılarına aykırı benliğe yabancı takıntılardır (dinsel, cinsel, töresel, sağlık, temizlik ve düzenlilik vb. konular). Bu tür saplantı ve takıntılarla ilgili devinimler de (compulsion) de görülür.
- 11 -
PSİKİYATRİK GÖRÜŞME VE HASTA-HEKİM İLİŞKİLERİ
3- Ürkü (fobi): Aslında korkulmaması gereken bir durum, bir olay ya da bir itlevden korku duyma a- Özgül durumlar (sinek, yılan, böcek v.b.) b- Sosyal Fobi : Topluma çıkmaktan, konuşma yada bir şey yapmaktan korku duyma c- Yüksekten (acrophobia) d- Açık alandan (agorophobia) e- Ağrıdan (algophobia) f- Kandan, kırmızıdan (erythrophobia) g- Kapalı alan (Claustrophobia) h- Yabancıdan (Xenophobia) ı- Hayvanlardan (zoofobia) korkuları gibi... 4- Hastalık hastalığı (hipochondriasis) 5- Ben odakçıl (egocentrism) düşünce: Çevrede olup biten olayların kendisiyle ilişkisinin olduğu sanısı 6- Düşünce takılması (preoccupation of thoughts): Öldürme, özkıyım, kötülük görme gibi özgül bir konuya odaklaşma 7- Sanrı (delusion= hezeyan): Kişinin eğitim ve ekinsel konumuna uymayan , tartışma ile düzeltilemeyen yargı bozukluğu. a- Anlamsız sanrı (bizarre, absurd): Olmasının olanaksızlığı apaçık görülen sanrılar ("Ben Tanrıyım, Uzaylılarla iletişim içideyim v.b.") b- Kurgulu sanrı (Systematized delusion): Örneğin bir kişi gizli bir örgütçe izlendiğini kişi ve olayları da itin içine katarak- ortaya koyabilir. c- Duygudurm ile uyumlu sanrı: Psikotik depresyonda bir hasta ağır suçluluk ya da günahkarlık sanrısı gösterebilir. d- Duygudurum ile uyumsuz sanrı: Şizofrenik bir hasta izlendiği ya da kötülük göreceğine ilişkin sanrısını anlatırken duygudurumu tekdüze ya da uygunsuzdur. e- Yok olma, yok edilme (nihilistic) sanrısı f- Geçimsel çökertilme sanrısı (delusion of poverty) g-Bedensel sanrı(somatic delusions):Örneğin beyni erimiştir,karaciğer çürümüştür vb h- Paranoid sanrılar i- Büyüklük (delusion of grandeur= megalomania) ii- Kötülük görme ( delusion of persecution) iii- Aktarım (delusion of reference) sanrıları ı- Suçluluk, günahkarlık sanrıları (delusion of self- accusation) j- Denetim sanrısı (delusion of control) 1- Düşünce çalınması 2- Düşünce sokulması 3- Düşünce yayılması 4- Düşüncenin denetlenmesi k- Kıskançlık, aldatılma sanrısı (delusion of jealousy) l- Aşık olma sanrısı (Erotomania, De Clerambault complex) m-Düşlemsel Yalanlar (Pseudologica Phantastica, Munchausen Syndrome) V- KONUŞMA BOZUKLUKLARI A- GENEL - 12 -
M. ÜNAL
1- Baskılı Konuşma 2- Yoksullaşma ;Kısıtlı, sınırlı sözcüklerle konuşma 3- Çalçene (volubility, logorrhea): Hızlı ve çok konuşma 4- Yalnız sorulunca yanıt verme, kendidliğinden konuşmama 5- Ahenksiz konutma (Dysprosody) 6- Dizartri (Dysarthria): Sözcükleri söylemede güçlük 7- Çok sert ya da çok yumutak konutma 8- Kekemelik (Stuttering- stammering) 9- Karmakarışık konuşma (Cluttering) B- AFAZİK Bozukluklar 1- Motor Afazi (Broca's aphasia) 2- Duyusal Afazi ( Wernicke's aphasia) 3- Adlandıramama (Nominal Aphasia, anomia, amnestic aphasia) 4- Sözdizin Afazi (Syntactical aphasia) 5- Jargon Afazi: anlamsız sözcüklerle karmakarışık konuşma 6- Tam afazi: Beyinde hem motor hem de duyusal merkezlerde bozulma vardır. DUYU VE ALGI: Algı, duyusal alıcılarla beyindeki ilgili odaklara aktarılan uyaranların, önceki bilgi ve deneyimlerle yorumlanarak nesnel olarak tanınmasıdır. Duyular ise; gözle -ışık, kulakla - ses, burunla - koku, dille - tad (acı, ekşi, tatlı, tuzlu), iç organ, eklem ve kaslarla - derin duyu, iç kulakla - denge, deri ile dokunma, ağrı, sıcak, soğuk olarak özetlenebilir. Işığın bir renk, bir nesne ya da bir sesin kuş sesi, insan sesi biçiminde yorumlanması algıdır. Organik ve şizofrenik psikozlarda ya da histeride, duyusal ve algısal yoksunluk, yanlış ve çarpık algılama, olmayan uyaranları algılama biçiminde olabilir. Örneğin: A- ALGI BOZUKLUKLARI 1- Varsanı (Hallucinations): Gerçek nesnel uyaranla ilişkisiz ya da uyaransız algılama. Olmayan nesneleri görme, sesleri işitme gibi. İşlevsel psikozlarda varsanılar benliğe uyumludur (ego syntonic). Daha çok işitme ve görme varsanıları görülür. Organik kaynaklı varsanılar benliğe yabancıdır; koklama, görme, tad varsanıları türündendir. a- Uykulu varsanı (hypnagogic hallucinations): Uykuya dalarken ya da uykudan uyanırken (hypnopompic hallucinations) görülen varsanılardır. b- İşitme varsanısı ( auditary hallucination) c- Görme varsanısı (visual hallucination) d- Koku varsanısı (olfactory hallucination) e- Tad varsanısı ( gustatory hallucination) f- Dokunma varsanısı ( tactil, haptic hallucination) derialtı karıncalanması ya da kesilmiş bir kol-bacağın algılanması(phantom-limb) gibi. g- Somatik varsanılar (anesthesic hallucination) 2- Halüsinozis: Kronik alkolizm ya da madde bağımlılığında yoksunluk durumunda görülen benliğe yabancı varsanılardır. 3- Uyaranla ilintisiz algılama (Synesthesia) Ses uyaranının görüntü, ışık uyaranın konuşma yönünde algılanması. - 13 -
PSİKİYATRİK GÖRÜŞME VE HASTA-HEKİM İLİŞKİLERİ
4- Düşsel Algılama (trailing phenomenon): Hallüsinojenik bir madde alındığında yaşanan nesneleri değişken, devinimli, kesik kesik algılama. 5- Yanılsama (Illusion): Gerçek uyaran ya da nesneleri değişik algılama. a- Küçülmüş (micropsia, lilluputian h.) b- Büyümüş (makropsia) c- Değişmiş (duvardaki resmin canlı yabanıl bir hayvan gibi algılanması). B- Histeride (conversion- dissociation) görülen algı bozuklukları 1- Motor Bozukluklar; inme (felç), ayakta duramama, yürüyememe (astazi, abazi), kasılmalar, tikler, dil tutulması, ses çıkaramama (afoni) 2- Duyu Bozuklukları; Ağrı, aşırı duyarlılık (hiperestezi), uyuşma (hipoestezi, anestezi), sağırlık, körlük v.d. 3- Güzel Aldırmazlık (La belle indiference): Histeride motor ya da duyusal bozukluğuna uygun düşmeyen bir rahatlık, hoşnutluk ve gülümseme. 4- Kendine yabancılaşma, kendi bedenini yanlış algılama (Depersonalization) 5- Çevreye yabancılaşma (derealization): gerçek, dış çevrenin değiştiği yönünde algılama. 6- Kaçma (fugue): Bilinçdışı bir dürtü ile bulunduğu yerden başka bir yere gitme (bilinçli bir neden ve açıklaması yoktur.) 7- Çoğul Kişilik (multiple personality): Bir kişinin bilinçdışı süreçlerle değişik yer ve sürelerde değişik kimliklerle görülmesi C- Bilişsel (Cognitive) -nörolojik kaynaklı- bozukluklarla birlikte görülen algı bozuklukları 1- Hastalığın ya da sakatlığın yadsınması (anosognosia) 2- Bedeninin bir parçasını algılayamama (somatopognosia, autopognosia) 3- Görsel tanımazlık (visual agnosia) 4- Dokunsal tanımazlık (astereognosis) 5- Yüzleri tanımazlık (prosopagnosia) VII-BELLEK: Kısa bir süre önce, birkaç hafta ve ay içinde ya da yıllar önce yaşanmış yaşantı ve bilgiler belleğimize geçirilerek saklanır. Gerektiği yerde anımsanır. Genelde nörolojik bozukluklarda bellek (kayıt, saklama, anımsama) bozukluğu görülür. A- Unutma (Amnesia): Geçmiş yaşantıları anımsamada tam ya da kismi yetersizlik. OLaydan sonrasını (anterograde), olaydan öncesini (retrograde) unutma türünde olabilir. B- Çarpık Anımsama (Paramnesia): 1- Yanlış tanıma (false recognition, fausse reconnaisance) 2- Gerçek, yaşanmış olaylara yanlış eklemeler yapma (retrospective falsification) 3- Öykü uydurma (Confabulation): Bilinç dışı istek ve dürtülerle bellek boşluklarını, gerçek ya da dütsel olaylarla doldurma. 4- Deja vu - Deja entendu: Daha önce görmediği,duymadığı şeyleri duyduğunu, gördüğünü söyleme 5- Jamais vu - Jamais entendu: Gördüğü ya da duyduğu nesne yada olayları görmediğini, duymadığını söyleme. - 14 -
M. ÜNAL
6- Deja pense: Daha önce hiç düşünmediği söylemediği düşünceleri,düşündüğünü söyleme C- Bellek ve anımsamada artış (hyperamnesia) D- Düşsel İmge (Eidetic Image): Hemen hemen varsanısal canlılıkta görsel bellek. E- Ekran belleği (Screen memory): Acı dolu bir anıyı bilinçli dayanılabilir bir biçimde anımsama F- Kesintili Bellek (Lethologica): Bir adı ya da bir sıfatı geçici süre anımsayamama. I-ZEKA: Zeka yaşantı ve bilgileri anlama, kavrama, öğrenme, belleğinde tutma, gerektiğinde anımsayabilme, öğrendiklerini kullanabilme, yargılama, bildikleriyle yeni sorunları çözebilme, yeni beceriler edinebilme ve yaratıcılık yetisi olarak tanımlanabilir. A- Zeka Geriliği 1- Hafif zeka geriliği(moron - debil)Z.B.(IQ)=50-70 2- Orta zeka geriliği(imbecile)Z.B.(IQ)=35-49(3-7yaş) 3- Ağır zeka geriliği(idiot) Z.B.(IQ)=20-34(1-3 yat) 4- Derin zeka geriliği Z.B.(IQ)=0-19 (0-1 yaş) B- Bunama (Dementia): Beyin göze ve dokularındaki yıpranma ve yıkım sonucu ortaya çıkan anlıksal (entellektüel) yetilerdeki gerileme ve bozukluktur. C- Yalancı demans (Pseudodementia): Organik kökene bağlı olmayan demansa benzeyen klinik özelliklerin bulunduğu bir durum; sıklıkla depresyonda görülür. D- Somut Dütünme (Concrete Thinking): Sözcük, kavram ve tümceleri, atasözü ve deyimleri olduğu gibi anlama, yorumlayamama çocukluk döneminde doğaldır, büyümeyle koşut soyut düşünce yetisi gelişir. Şizofrenik psikozlarda soyut düşünceden somut düşünceye gerileme olur. E- Soyut Dütünme (Abstract thinking): Çok boyutlu, kapsamlı düşünme; gördüğü ve duyduğu olayları bilimsel ve nesnel ölçülerde yorumlayabilme yetisi IX- İÇGÖRÜ (Insight): Yakınma ve belirtilerin gösterdiği davranışları, gerçeğe uygun bir biçimde tanıyabilme, yorumlayabilme, geçmiş yaşantı ve sorunları ile olası bağlantılarını kurabilme yetisi. A- Tanımsal içgörü (Intellectual insight): Gerçekten inanarak, kabullenerek değil kuramsal ve bilişsel düzeyde bir içgörü. B- Gerçek İçgörü: Davranışları ile duygu ve düşünceleri arasında uyumlu, gerçek, nesnel, bilimsel ilişki kurabilme sorunlarını ve sorunlarda kendi payını görebilme yetisi.
- 15 -
PSİKİYATRİK GÖRÜŞME VE HASTA-HEKİM İLİŞKİLERİ
C- İçgörü Azlığı (Impaired insight): Yadsıma, yansıtma, ussallaştırma savunma düzeneklerini yoğun kullanarak davranış ve tepkimelerinin gerçek, nesnel yüzünü anlamakta, yorumlamakta güçlük çekme. X- YARGILAMA (Judgement) : Bir olayı, bir durumu gerçeğe uygun bir biçimde değerlendirebilme ve karar verebilme yetisi A- Eleştirisel Yargılama (Critical judgement) B- Kendiliğinden Yargılama (Automatic judgement) C- Yargı Bozukluğu (Impaired judgement): Yanlış, eksik yargılama XI- PSİKOFİZYOLOJİK BOZUKLUKLAR 1- İştahsızlık (Anorexia) 2- Yeme isteğinin artması (hyperphagia) 3- Oburluk (bulimia) 4- Histeride görülen belirtiler: a- Hava yutma (aerophagia) b- Boğazda düğümlenme (globus hystericus) c- Yalancı gebelik (pseudocyesis) d- Diğerleri: Bulantı, kusma, öğürme, geğirme, öksürük, hıçkırık, v.d. 5- Uyku Bozuklukları: a- Uykusuzluk (insomnia): uykuya dalmada bozukluk, sık-sık ya da erken uyanma, uyumuş olsa da uyuyamadığı sanısı b- Çok uyuma (hypersomnia) 6- Cinsel işlev bozuklukları (diminished libido), cinsel isteksizlik, dikleşme güçlüğü, erken boşalma, cinsel soğukluk, doruk doyuma (orgazm) erişememe 7- Sindirim Bozuklukları: Bulantı, kusma, kabızlık, karın ağrısı, sindirim güçlüğü v.d. 8- Enkontinans (Incontinence): Sinir ve büzgeç kaslardaki bozukluğa bağlı olarak idrar ve dışkı kaçırma 9- Gatizm: Ağır, regressif, şizofrenik bozukluklarda konuşmama (mutizm) ile birlikte görülen, sinir ve büzgeç kaslarda bozukluk olmamasına karşın idrar ve dışkı bırakma, dışkısını çevresine bulaştırma, yeme. 10- Solunum- dolaşım bozuklukları: Soluk darlığı, çarpıntı, kan basıncı değişiklikleri 11- Ağrı: Baş ağrısı, kas gerginliği v.d. XII- ANTİPSİKOTİK (NÖROLEPTİK) SAĞALTIMI SIRASINDA GÖRÜLEN BELİRTİLER A- Parkinsonizm Belirtileri 1- Bradikinezi: Maske yüz, baş ve boyun eğik, omuzlar ve kollar içe dönük, ayaklarını sürüyerek yürüme 2- Tremor: El-kol ve yüzde titremeler 3- Rijidite: Kas ve kasılmalarda katılaşma (dişli çark belirtisi)
- 16 -
M. ÜNAL
B- Distoni 1- İstemdışı kasılmalar (yüz, çene, dil, dudak, el-kol kaslarında), tortikollis (boyun ve başta çarpılma),okülojirik kriz (gözler ve baş bir yöne kaymış),opistotonus (ekstremite ve gövde kaslarının hiperekstansiyon durumunda kaskatı olması) 2- Hipersalivasyon: Ağızda salya artışı ve akması C- Akatizi: Motor dinginsizlik, yerinde duramama, sık sık oturup kalkma D- Geç Diskinezi (Tardive Dyskinesia): Uzun süre nöroleptik kullananlarda görülen, istemdışı kasılma ve devinimlerdir. Ağız, çene, dil ve dudakta (oral dyskinesia), omuz, kol ve diğer ekstremitelerde görülebilir. E-Neuroleptic Malignant Syndrome: Nöroleptik kullananlarda görülen yaşamı tehlikeye sokan bir durumdur. Ateş, kan basıncı, kalp atımı, serum CPK düzeyi yükselir. Ağır terleme ve titreme olur. Kaslarda katılaşma, distoni, akinezi, mutizm, ajitasyon, deliryum görülebilir. Sağaltımda duruma uygun yaklaşımlar yanında; dantrolene, bromocriptine, amantadine gibi ilaçlar verilebilir. XIII- ÇOCUKLARA ÖZGÜ BELİRTİLER A- Davranış Bozuklukları: Hırçınlık, sinirlilik, geçimsizlik, kavgacılık, vurup-kırma, döküpsaçma, yalancılık, inatçılık, çalma, yangın-çıkarma, okuldan kaçma, okul başarısızlığı, sürekli baş kaldırma, kurallara karşı gelme B- Duygusal Bozukluklar: Ağlama, üzülme, çöküntü, sıkıntı, bunaltı, tedirginlik, korku, kuruntu, saplantılı, takıntılı, zoruntulu düşünce ve devinimler. Uyku bozukluğu, uyurgezerlik, kekemelik, seyirce (tik). C- Alışkanlık Bozuklukları: Uyuma, yemek yeme, günlük temizlik ve ders çalışmada sorunlar, parmak emme,tırnak yeme, saç çekme, özdoyurum (mastürbasyon), gece işemesi (enüresis), dışkı kaçırma (enkopresis), toprak yeme (pica) D- Ağır Ruhsal Bozukluklar: Nesne ilişkilerinde azalma ve kopma ile belirli içe kapanım (otizm), gerçekle bağlantının kopması, benlik dağılması ile belirli çıldırı (psikoz) durumları
KAYNAKLAR 1. Güleç C : Psikiyatrik Görüşme ve Hasta-Hekim ilişkileri. Psikiyatri Temel Kitabı, Cilt 1, (Ed: Güleç C, Köroğlu E), Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1997, s: 17-21. 2. Kaplan HI, Sadock BJ, Grebb JA: Synopsis of Psychiatry, 7.baskı, Baltimore, USA, 1994, s:300308. 3. Öztürk MO : Ruh Sağlığı ve Bozuklukları, Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1995, s:105-113.
- 17 -