Stres Nedir? Stres günlük yaşamın kaçınılmaz bir gerçeğidir. Stres uyum sağlamamızı gerektiren herhengi bir değişikliktir. Bu değişiklik fiziksel bir yaralanma gibi olumsuz bir durum da olabilir; aşık olmak ya da çok istediğimiz bir başarıya ulaşmak gibi son derece olumlu bir olay da olabilir. Bir olayı yorumlamak o olayın hayatınızdaki etkisini belirler. Dört farklı kaynak stres yaratabilir: 1. Çevreniz uyum sağlamınızı gerektiren olaylarla doludur: hava, gürültü, trafik, kirlilik gibi. 2. Sosyal olaylar stres kaynağı olabilir: yetiştirmeniz gereken ödevler, sunumlar, iş görüşmeleri, sevdikleriniz kaybetme, arkadaş ya da ailenizin beklentileri gibi. 3. Fizyolojik stres kaynakları: Ergenlik, menopoz, hastalıklar, yaşlanma, kazalar, yanlış beslenme, uyku bozuklukları. 4. Düşünceleriniz: Beyniniz vücudunuzda ve çevrenizde olan değişiklikleri yorumlar ve ne zaman “acil durum tepkisi” vereceğine karar verir. Stres üzerine çalışmalar yapan bir araştırmacı Richard Lazarus, stresin bir durumu yorumladığınız zaman başladığını belirtir. İlk olarak durumun ne kadar tehlikeli ve zor olduğunu sonra da bununla baş etmek için kaynaklarımızın olup olmadığını değerlendiririz. Kaygılı ve stresli kişiler genellikle durumun tehlikeli, zor, acı verici olduğuna ve yapacakları bir şey olmadığına inanırlar. Strese Verilen Tepkiler: •
•
•
Fiziksel Tepkiler: -
hızlı nabız
-
terleme
-
midede kasılma/bulanma
-
gergin kaslar
-
nefeste daralma
-
aşırı tedirginlik
Duygusal Tepkiler: -
korku
-
kaygı
-
öfke
-
hayal kırıklığı
-
karamsarlık
Davranışsal Tepkiler: -
bir maddeye aşırı düşkünlük (alkol, ilaç ya da yemek gibi),
-
uykusuzluk ya da aşırı uyuma,
1
-
gevşeme ya da sakinleşme açısından güçlükler,
-
telaşla oradan oraya koşuşturmak,
-
sosyal ortamlardan kaçınma,
-
huzursuzluk,
-
sakarlık.
Bu tepkileri “stresle başa çıkma mekanizmaları” olarak da isimlendirebiliriz. İnsanların yaşadığı yoğun stresin çoğunluğu, onların olaylara verdikleri anlamla ilişkilidir. Mesela kendisinin sevilmez biri olduğuna inanmış biri, yakın bir arkadaşının kendisini sevdiğine ilişkin sözlerini, kurmuş olduğu “benlik şemasına” uymadığı için “benimle alay ediyor” ya da “benden bir çıkarı var” diye yorumlayabilir. Stresle baş etmek için uygun olmayan yöntemler -
reddetme
-
alkol/maddeye sığınma
-
saldırganlık
-
içe kapanma
-
kaçma davranışları
-
yansıtma
Stresle baş etmek için etkili yöntemler -
Bedene yönelik yöntemler:
Nefes egzersizleri öğrenin ve uygulayın.
Gevşeme yöntemlerini öğrenin ve uygulayın.
Sağlıklı bir yaşam sürdürüp bedeninize iyi bakın: Düzenli olarak sevdiğiniz bir sporu yapın, yeterli uyku alın, düzenli ve dengeli beslenin, sigara, alkol ve bağımlılık yapıcı diğer maddelerden uzak durun.
-
Duygu ve düşüncelere yönelik yöntemler:
Hayata bir “bilim insanı” gibi yaklaşmayı bir alışkanlık haline getirin (tek bir olaydan hareketle genellemeler yapmadan, her görüş için kanıt arayın).
Stres oluşturucu faktörleri bir “tehdit” gibi yorumlamak yerine, becerileri sınama imkanı olarak yorumlamaya çalışın.
Mantıksız inançlarınızı, varsayımlarınızı sınamayı öğrenin.
Duygularınızı başkalarıyla paylaşın, duyguları açıkça ve uygun bir şekilde ifade edin.
Değerlerimiz verdiğimiz kararlarda önemli rol oynar ve onlarda bir çatışma yaşadığımızda stres kaçınılmaz olur. Kendi değerlerinizi gözden geçirerek yaşamda sizin için nelerin önemli olduğunu (başarı, sağlık, aile, arkadaşlık, kendine saygı, özgürlük, vb.) düşünün.
2
-
Duruma yönelik yöntemler: Zamanınızı iyi ve dengeli kullanın. Bunun için önceliklerinizi ve
hedeflerinizi belirleyin, hangi işin önce yapılması gerekir, hangi işler bekleyebilir, plan yapın.
İletişim ve problem çözme becerilerinizi geliştirin.
Sosyal destekten ağınızdan yararlanın, arkadaşlarınızla ya da güvendiğiniz birisiyle kaygı ve sorunlarınızı paylaşın. Kendi Stresle Başa Çıkma Tarzınızı Değerlendirin
Kendi kişisel başa çıkma davranışlarınızı ne kadar yakından incelerseniz, hangilerinin işe yaradığını, hangilerinin ise işe yaramadığını hatta kendinize zarar verdiğini fark edebilirsiniz. Böylece davranışlarınızı değiştirme, değiştirmeme kararını verebilirsiniz.
-
Kendimi baskı altında hissettiğimde genellikle ne yaparım?
-
Korktuğum ya da tehdit edildiğimi hissettiğimde nasıl davranıyorum?
-
Kızdığım ya da bir şeyi yapmaktan alıkonulduğumu hissettiğimde nasıl davranıyorum?
-
Stres altındayken davranışlarım her zamankinden farklı mı?
-
Tepkilerimin daha esnekleşmesi için farklı başa çıkma davranışlarını denemem yararlı olabilir mi?
-
Stres karşısında genellikle sergilediğim başa çıkma davranışlarım insanlarla ilişkilerimi nasıl etkiliyor?
-
Bu davranışlarım sağlığımı nasıl etkiliyor?
Daha fazla bilgi için Nihan Yorkoş, (212) 338 12 38. Kaynakça: Şahin, N. (1998). Stresle Baş Çıkma,Olumlu Bir Yaklaşım. Türk Psikologlar Derneği Yayınları, Ankara. http://burem.boun.edu.tr/burem/web/index.asp http://www.mc.metu.edu.tr/%7Epdrm/pdfs/brochure2.pdf http://www.bilkent.edu.tr/~dos/ogdm/b_stres.html#2
3