Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt: 7 Sayı:12 Güz 2006 s. 61- 79
YARATICILIK DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİNİN TÜRK KÜLTÜRÜNE UYARLANMASI Dr. M. Yüksel ERDOĞDU 1 Özet Bu çalışmanın ana amacı, Williams Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeğinin Türk Kültürüne uyarlanmasıdır. Bu Ölçek 6 ile 18 yaş arasındaki bireylerin yaratıcılıklarını ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Araştırmanın verileri, Diyarbakır ili Büyükşehir Belediye sınırları içinde alt-orta-üst sosyo ekonomik düzeydeki okullardan seçkisiz olarak belirlenen ve aynı öğretmen tarafından beş yıl boyunca okutulan beşinci sınıf öğrencileri (n= 692) üzerinden elde edilmiştir. Ölçeğin Farklı Düşünme Testi (Divergent Thinking) A ve B formlarının paralel testler yöntemiyle elde edilen güvenirlik katsayıları .14 ile .48, Farklı Hissetme Testinin (Divergent Feeling) test-tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlik katsayıları .30 ile .48, Williams Ölçeğinin (The Williams Scale) ise .25 ile .71 arasında değişmektedir. Ölçeğin geçerlik çalışması için öğrencilerin öğretmenlerinin ve anababalarının gözüyle yaratıcılığını ortaya koyan Williams Ölçeğinden elde edilen puanlar ölçüt olarak alınmış, Farklı Düşünme Testi A Formunun ölçüt bağımlı geçerlik katsayıları .11 ile .18, B Formunun ise .11 ile .18 arasında değişmektedir. Farklı Hissetme Testinin ölçüt bağımlı geçerlik katsayıları da .12 ile .16 olarak hesaplanmıştır. Williams Ölçeği’nin madde analizi ile gerçekleştirilen madde ayırt edicilik değerleri (item discriminations) de .25 ile .49 arasında değişmektedir. Anahtar Sözcükler: Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeği, yaratıcılık, ölçek uyarlama
Dicle Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, Diyarbakır. e-posta: yerdogdu@dicle.edu.tr
1
62
Erdoğdu, Y.
THE ADAPTATION OF CREATIVITY ASSESSMENT SCALE TO TURKISH CULTURE Abstract The main object of this study is the adaptation of William’s Creativity Assessment Packet to Turkish culture. The instrument was developed to measure the creativity of individuals whose ages change between 6 and 18. The data of research has been attained over the 692 students in 5th grade who were coming from schools in low, middle and high socio-economic levels in Diyarbakır, and taught by the same teacher for 5 years. For the Divergent Thinking Scale, the alternate forms reliability coefficients , measured by using parallel tests of A and B forms varied from .14 to .48. For the Divergent Feeling Test, the test-retest reliability coefficients varied from .30 to .48, and for the Williams Scale, the test-retest reliability coefficients varied from .25 to .71. For the validity of the scale ,the points which was attained by the Williams Packet that puts forward the the creatity of students by the sights of their teachers and parents have been accepted and in the A form of the Divergent Thinking Test ,criterion dependent validity coeficient vary from .11 to .18 and in the B form .11 to .18.The criterion dependent validity coefficient of the Divergent Feeling Test is between .12 and .16.The item discriminations that verified by the item analysis of Williams Packet vary from .25 to .49. Keywords: Creativity Assessment Packet, creativity, scale adaptation.
GİRİŞ İnsanın en etkili etkinliklerinden biri, zihinsel yeteneklerini yeni bir ürün yaratmak amacıyla kullanmasıdır. Bu nedenle birçok bilim insanı ve sanatçı, yaratıcılığın önemi üzerinde durmakta ve birçok eğitimci de öğrencilerin yaratıcılık yeteneklerini nasıl artırabilecekleri konusunda çalışmalar yapmaktadırlar. Yaratıcılık kavramının günümüzde bilim insanları tarafından açık ve kesin bir tanımı yapılamamaktadır. Bazılarına göre yaratıcılık bir işlem, bazılarına göre ise bir üründür. Ancak yaratıcılık kavramı üzerinde bilim insanlarınca üzerinde uzlaşılan ortak nokta; yaratıcılığın yeni ve farklı bir şey yapmak olduğu ya da gözlenebilen bir ürüne bağlı olarak yaratıcılığın değerlendirilebileceği şeklindedir. Rouqette’e (1992) göre yaratıcılık; baskı, kişi, işlem ve ürünün birbirleriyle kaynaşmasından oluşmaktadır. Torrance’a (1968) göre yaratıcılık; kişinin bir problem karşısında problemin çözümünde yeni bir ürün ortaya koymasıdır. Bu bağlamda Torrance yaratıcılığı bir eylem olarak tanımlanmıştır. Bu eylem artistik olabileceği gibi, mekanik ve teorik de olabilir.
Yaratıclık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması
63
Alışılagelmişin dışında yaratıcı düşünen bireyler doğal olarak, normal düşünen bir insandan farklı niteliklere sahip olmalıdır. Yaratıcı düşünenler diğer bireylere göre daha esnektirler ve yeni durumlara daha kolay uyum sağlarlar, daha dikkatlidirler, başkalarının değer verdiği şeyleri görürler ve bunlara değer verirler. Çevreye ve diğer insanlara karşı daha uyumlu ve duyarlıdırlar. Kendilerine güvenleri vardır ve kendilerinden emindirler (Carin ve Sund, 1985). Yaratıcılık, bireyin doğuştan getirdiği özelliklerinden biridir. Yaratıcılık; öğrenilmiş davranışlar değildir. Öğrenilmiş davranışlar olmadığından yaratıcılığı çocuklarda gözlemlemek daha kolaydır. Çocuklar kendisini yaratma eylemine itecek istence farkında olmadan sahiptir. Hayal gücü, duygu ve düşünceleri, içten gelen motivasyonla birleşir ve düşüncelerini özgürce ifade ederler (Özden, 1993). Biliş, bellek, yakınsak ve ıraksak düşünme yaratıcılığın oluşmasında rol oynamaktadır. Bunlardan, yakınsak ve ıraksak düşünme zihinsel gücümüzü bütün yönleriyle işlemekte özgün sonuçlara götürmektedir. Ancak yakınsak düşünce, beklenen yanıtlara yönelerek özgünlüğe ulaşmakla birlikte asıl yaratıcılık ıraksak düşünmeyle gerçekleşmektedir. Çünkü burada bir model olmadan, sorun keşfedilip bulunmakta ve yeni anlatım biçimi ya da yeni terimlerle ortaya konmaktadır. Zihinsel düşünme yetimizin yanı sıra, duyu, duygu, imgelem gücü yaratıcılıkta birlikte iş görmektedir. Buluş ve yeniliğin esas olduğu yaratıcı eylem zihnimizin tüm parçalarını bir araya getirmektedir (San, 1979). Yaratıcı düşünce neden önemlidir? Yaratıcı düşünce gerçekten çok güçlü bir kuvvettir. Yaratıcı düşünce sayesinde insanlık televizyonu, radyoyu, bilgisayarı uzay gemisini kazanmıştır. Edebiyat, sanat, müzik ve mimari eserler onun sayesinde doğmuştur. Yaratıcı düşünce zihinsel yönden sağlıklı olabilmek açısından önemli olduğu kadar, eğitimde ve mesleki alanda başarı için de gereklidir. Yaratıcı etkinlikler yoluyla öğretmen çocuğu daha iyi anlayabilir, çocuk kendini daha iyi tanır (Torrance, 1965). Yaratıcılıkla ilgili araştırmalara bakıldığında hemen hemen bütün çocuklarda değişik düzeylerde yaratıcı düşünmenin olduğu gözlenmiştir. Küçük çocuklarda yaratıcı beceriler daha kolay gözlenmektedir ancak yaratıcı düşünce pekiştirilmediğinden veya “doğrusunu yap, akılsız olma, ya da bunu nasıl böyle yaparsın” gibi yorumlarla engellendiğinden yok olmaktadır (Fyle,1985). Rogers’ a (1959) göre yaratıcı bir kişinin sahip olması gereken üç temel özelliği vardır, Bunlar; Deneyime Açık olma, İç değerlendirme, Eleman veya Kavramlarla Oynama Yeteneği (Akt.
64
Erdoğdu, Y.
Shouksmith, 1970). Yaratıcılık her çocukta vardır ve bu yetenek eğitim ortamında uygun koşullar hazırlanarak geliştirilebilir. Yaratıcı düşünmenin gelişmesine uygun eğitim tarzları oluşturmada eğitim programları önemli bir yere sahiptir. Özellikle ilköğretime başlanan ilk yıllar belli bir yaratıcılık potansiyeline sahip olarak gelen öğrencilerin bu potansiyellerini geliştirmesi ve kullanabilmesi için uygun bir devredir. Yaratıcılıkla ilgili testlerin analizi yapıldığında çocukların bu testlere merak uyandıran oyunlar gibi yaklaşmaları ilgi çekmektedir. Bunun sonucunda çocukların içten gelen bir güdüyle yaratıcı potansiyelini artırmaya çalıştıkları ve bundan zevk aldıkları kanısına varılmıştır (Bessis-Jaqui, 1973). Bilginin çok hızlı gelişip, değiştiği bu çağda toplumların bu değişim hızını yakalayabilmesi için aktif, düşünen, yaratan, sorun çözen ve kendini sürekli yenileyebilen bireylere ihtiyaç vardır. Bu özellikteki insanların yetişebilmesi için ise eğitim programlarının bu yönde eğitim verecek şekilde hazırlanması gerekmektedir. Diğer taraftan eğitimde artık yaratıcılığın önemi değil, yaratıcılığın nasıl geliştirilebileceği tartışılmaktadır. Çünkü gerek yaratıcılık, gerekse sorun çözme konusunda yapılan araştırmalara bakıldığında, yaratıcı düşünme ve sorun çözmenin doğuştan getirilen yetenekler olduğu kabul edilmekle birlikte, öğrenilebilir yetenekler de olduğu, uygun programlar geliştirilip, uygun ortamlar oluşturulduğu sürece, bu yeteneklere sahip bireylerin yaratıcılık yeteneklerini geliştirebildikleri sonucu ortaya çıkmaktadır (Karakuş, 2001).
YÖNTEM Örneklem Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması için belirlenen örneklem grubu; Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi sınırları içindeki İlköğretim okullarından Alt, orta üst sosyo-ekonomik düzeydeki okullardan seçkisiz olarak belirlenen altı ilköğretim okulunun birinci kademesinden, beş yıl boyunca aynı öğretmen tarafından okutulan 692 beşinci sınıf öğrencisinden oluşmaktadır. Örneklem grubuna ait bilgiler Tablo 1’de verilmiştir.
Yaratıclık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması
65
Tablo 1. Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması için Deneme Uygulamasına Alınan Öğrencilerin Okullara Sosyo-Ekonomik Düzeye ve Cinsiyete Göre Dağılımları Okullar Yahya Kemal İÖO Ş. Polis Mehmet Erçin İÖO Ş. Başkomiser Yılmaz Allahverdi İÖO Ş. Başkomiser Fatih Özdil İÖO Özel Nil İÖO Özel Ortadoğu Koleji Toplam
SED
Alt Orta Üst
Cinsiyet Erkek N % 112 31
N 88
103
28
41
11
46 27
Toplam
Kız % 27
200
111
34
214
38
12
79
13
45
14
91
7
19
5
46
33
10
29
8
62
362
100
330
100
692
Tablo 1’de görüldüğü gibi, Yaratıcık Değerlendirme Ölçeği’nin uyarlanması için deneme uygulaması için altı farklı okuldan, 362’ si (%52) erkek, 330’u (%48) kız öğrencilerden olmak üzere 692 öğrenci alınmıştır. Örneklem grubunu oluşturan öğrencilerin, 414’ü (%60) alt sosyo-ekonomik düzeydeki, 170’i (%25) orta sosyo-ekonomik düzeydeki, 108’i (%15) üst sosyo-ekonomik düzeydeki okullardan gelmektedirler. Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeği “Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeği” (Creativity Assessment Packet) 1980 yılında Frank E. Williams tarafından Amerika Birleşik Devletlerinde geliştirilmiştir. Aracın orijinal dili İngilizcedir. Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeği, 6–18 yaş grubundaki çocuk ve ergenlerin yaratıcılıklarını ölçmeyi amaçlayan kâğıt-kalem testidir, grup olarak uygulanabilir. Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeği, “Farklı Düşünme Testi” ve “Farklı Hissetme Testi” ile çocukların ana-baba ve öğretmenleri tarafından çocukların yaratıcılıklarının nasıl algılandıklarını ortaya koyan “Williams Ölçeği” olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Uygulaması kolay ancak puanlaması güç olan bir ölçme aracıdır ve özellikle puanlama için uzmanlık gerekir(Williams, 1980). Farklı Düşünme Testi A ve B olmak üzere iki paralel formdan oluşmaktadır, ölçeğin Akıcılık, Esneklik, Orijinallik, Ayrıntılandırma ve Başlık alt testleri mevcuttur. Farklı Hissetme Testinin ise Merak, Hayal Kurma, Karmaşıklık ve Risk Alma olmak üzere 4 alt testi mevcuttur.
66
Erdoğdu, Y.
İşlem Bir psikolojik ölçme aracının başka bir dile çevrilmesi, o aracın doğasını değiştirir. Bu değişim kavramlaştırma ve psikolenguistik (dilsel) farklılıklardan ileri gelmektedir. Farkların en aza indirilebilmesi için aracın maddelerinin titizlikle incelenmesi, dil ve alan uzmanları tarafından kontrol edilmesi, uyarlamanın temel işlemlerini oluşturur (Öner, 1987; Güven, 1999). Anastasia (1988) ve Cronbach’a (1990) göre kültürden bağımsız bir test geliştirmek mümkün değildir. Toplum içinde gösterilen tüm davranışların kültürel faktörlerce belirlendiğine göre, ölçme araçlarıyla yoklanan davranışların da kültürün ortaya çıkardığı davranışlar olarak belirtmek ve buna bağlı olarak kültürden bağımsız bir psikolojik ölçme aracı geliştirmek mümkün görülmemektedir. Hiç bir test geliştirilmiş olduğu kültürden bağımsız değildir. Ancak bir testi başka bir kültürde uygulayabilmek, kültüre ve dile dayalı sorunları ortadan kaldırabilmek için o test ile ilgili sistematik çalışmalar yapmak gerekmektedir. Özoğlu’na (1996) göre bir testin uyarlanması çalışması 3 basamakta gerçekleşmektedir. (1) Maddelerin orijinal dilden hedef dile çevrilmesi, (2) Çevirinin Değerlendirilmesi. Deneme Formunun Geliştirilmesi ve Orijinal Form ile Deneme Formundaki Maddelerin Eşdeğerliliğinin Sağlanması, (3) Uyarlanan Formun Geçerlilik ve Güvenirliklerinin Saptanması. Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeği sağlandıktan sonra Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngilizce Öğretmenliğinden iki öğretim üyesi tarafından Türkçe’ye çevirmeleri sağlanmıştır. Ölçek Türkçe’ye çevrildikten sonra Dicle Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk-Dili ve Edebiyatı Bölümünden bir öğretim üyesine verilerek, çevirinin Türkçe gramer yapısına ve aracın uygulanacağı grubun özellikleri açısından değerlendirmeleri istenmiştir ve önerileri alınmıştır. Bu aşamadan sonra çevrilen maddeler, orijinal araç, uygulama yönergesi ve inceleme formu ile Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitimde Psikolojik Hizmetler ile Ölçme ve Değerlendirme (Psikometri) Anabilim dallarından beş, Dicle Üniversitesi Psikiyatri Bölümünden daha önce yaratıcılıkla ilgili araştırma yapan bir öğretim üyesine verilerek, çevirinin orijinaline uygun yapılıp yapılmadığına ilişkin görüşleri istenmiştir. Çevrilen maddeler üzerinde öğretim üyelerinin de görüşleri alınarak gerekli düzenlemeler ve değişiklikler yapılmıştır. Uyarlanan ölçme aracının deneysel olarak dil eşdeğerliliğini saptama yöntemlerinden biri olarak, orijinal test maddeleri ile çeviri formun maddeleri, iki dili iyi bilen ve araştırma grubunun özelliklerini taşıyan bir gruba uygulanması ve yanıtlarının karşılaştırılmasıdır. Ancak uyarlama ve araştırmanın yapıldığı grup ilköğretim okulu beşinci sınıf öğrencileri olduğundan ve her iki dili de iyi
Yaratıclık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması
67
bilen beşinci sınıf öğrencileri bulunmadığından bu yöntem gerçekleştirilememiştir. Ancak orijinal test ile çevirisi yapılan testin dil eşdeğerliliğine sahip olup olmadığını ortaya koyabilmek amacıyla çeviri test, Dicle Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesinden üç İngilizce okutmanına verilerek çeviri test maddeleri, tekrar İngilizce’ye çevrilmiş ve orijinal formla karşılaştırılarak gerekli düzenlemeler yapılmış ve test ön uygulamaya hazır hale getirilmiştir. Öncelikle ön deneme uygulaması yapılmıştır. Ön deneme sonrası öğrencilerin Farklı Düşünme Testi A ve B formunu 20 ile 25 dakika Farklı Hissetme Testine de 20 ile 30 dakika arasında cevap verdikleri gözlenmiştir. Farklı Düşünme ve Farklı Hissetme Testinin her ikisi de birer gün arayla bir ders saatinde tamamlanmıştır. Uygulamalar bittikten sonra sınıf öğretmenlerine Williams Ölçekleri verilmiş onların da önerileri dikkate alınarak testin cevaplandırılması için beş gün süre verilmiştir. BULGULAR Güvenirlik Çalışmaları: Farklı Düşünme Testi A ve B Formunun paralel testler yöntemiyle elde edilen güvenirlik Katsayıları Tablo-2’de verilmiştir. Tablo 2. Farklı Düşünme Testi A ve B Formlarının Paralel Testler Yöntemiyle Elde Edilen Güvenirlilik Katsayıları (N=668) Alt Testler
r
Akıcılık (Fluency)
.36**
Esneklik (Flexibility)
.14**
Orijinallik (Orijinality)
.46**
Ayrıntılandırma (Elaboration)
.40**
Başlık (Title)
.48**
Toplam (Total)
.60**
**p<.01
Tablo 2’ deki değerlere bakıldığında Farklı Düşünme Testi A ve B Formları arasında alt testlerin ve toplam test puanlarının paralel testler yöntemiyle elde edilen güvenirlilik katsayıları alt testler için .14 ile . 48 arasında değişmektedir. Her iki testin toplam puanlar arasındaki korelasyon ise .60 olarak hesaplanmıştır. Farklı Hissetme Testinin 20 gün arayla yapılan test-tekrar test güvenirliliği Tablo 3’te verilmiştir.
68
Erdoğdu, Y.
Tablo 3. Farklı Hissetme Testinin ve Alt Testlerinin Test Tekrar Yöntemiyle Elde Edilen Güvenirlik Katsayıları (N=668) Alt Testler Hayal Kurma (Imagination) Risk Alma (Risk-Taking)
r .30** .37**
Merak (Curiosity)
.38**
Karmaşıklık (Complexity)
.48**
Toplam Total)
.64**
**p<.01
Tablo 3’te görüldüğü gibi Farklı Hissetme alt testlerin ve toplam test puanlarının Test tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlilik katsayıları alt testler için .30 ile .48 arasında değişmektedir. Testten elde edilen toplam puanların test tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlik katsayısı ise .64 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen güvenirlik katsayılarının tümü .01 düzeyinde manidardır. Williams Ölçeğinin 20 gün arayla yapılan test-tekrar test güvenirliliği ile elde edilen bulgulara Tablo 4’te yer verilmiştir. Tablo 4. Williams Ölçeği ve Alt Testlerinin Test Tekrar Test Güvenirlik Katsayıları (N=569) Alt Testler
r
Akıcılık Esneklik
.71** .69**
Orijinallik
.49**
Ayrıntılandırma
.46**
Merak Hayal Kurma Karmaşıklık
.50** .25** .66**
Risk Alma
.55**
Toplam
.76**
**p<.01
Tablo 4’te görüldüğü gibi Öğretmen ve ana-baba gözüyle çocuğun yaratıcılığını ortaya koyan Williams Ölçeğinin alt testlerinin ve toplam test puanlarının test tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlilik katsayıları alt testler için .25 ile .71 arasında değişmektedir. Testten elde edilen toplam puanlarının test tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlik katsayısı ise .76 olarak hesaplanmıştır.Elde edilen güvenirlilik katsayılarının tümü .01 düzeyinde manidardır. Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeğinin (Creativity Assessment Packet) el kitabında orijinal ölçeğin güvenirlilikleri ile ilgili ayrıntılı bilgiler(alt
Yaratıclık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması
69
testler için) bulunmamaktadır. Bununla birlikte güvenirlilik çalışması için; ölçek beş yıl boyunca 1 ve 12. sınıflarda okuyan homojen öğrenci grupları üzerinden, test tekrar test yöntemiyle güvenirlilik katsayıları elde edilmeye çalışılmıştır. Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeğinin test tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlilik katsayıları .60 civarında bulunmaktadır. Elde edilen tüm değerler .05 düzeyinde manidardır. Bu ölçeğin güvenirlilikle ilgili değerlendirilmesinde orta düzey bir güvenirlilikten bahsetmenin mümkün olacağı belirtilmektedir (Williams, 1980). Geçerlik Çalışmaları Farklı Düşünme Testinin A ve B formları ile alt testlerinin ve Farklı Hissetme Testi ve alt testlerinin geçerliliğini saptamak amacıyla öğrencilerin öğretmenlerinin ve ana-babalarının gözüyle yaratıcılığını ortaya koyan Williams Ölçeğinden elde edilen puanlar ölçüt olarak alınmıştır. Farklı Düşünme Testi A ve B formları ile Williams Ölçeğinden alınan puanlarla hesaplanan ölçüt bağımlı geçerlilik (Convergent and Divergent Validity) katsayılarına Tablo 5’te yer verilmiştir. Tablo 5. Farklı Düşünme Testi A ve B Formundan Elde Edilen Puanlar ile Williams Ölçeğinden Elde Edilen Puanlar Arasındaki Korelasyonlar(N=681) r Alt Testler
A
B
Akıcılık
.11**
.12**
Esneklik
.11**
.11**
Orijinallik
.18**
.12**
Ayrıntılandırma
.14**
.11**
Toplam
.19**
.17**
**p<.01
Tablo 5’te görüldüğü gibi Farklı Düşünme Testi A formunun alt testlerinden öğrencilerin aldıkları puanlar ile Williams Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki korelasyonlar .11 ile .18 arasında değişmektedir. Tüm alt testlerin toplamından elde edilen toplam puan ile öğrencilerin Williams Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki korelasyonda .19 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen tüm korelasyonlar .01 düzeyinde manidardır. Farklı Düşünme Testi B formunun alt testlerinden öğrencilerin aldıkları puanlar ile Williams Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki korelasyonlar da .11 ile .12 arasında değişmektedir. Tüm alt testlerin toplamından elde edilen toplam puan ile Williams Ölçeğinden alınan puanlar arasındaki korelasyon da .17 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen tüm korelasyon değerleri. 01 düzeyinde manidardır. Farklı Hissetme Testi ile
70
Erdoğdu, Y.
Williams Ölçeğinden alınan puanlarla hesaplanan ölçüt bağımlı geçerlilik katsayılarına Tablo 6’da yer verilmiştir. Tablo 6. Farklı Hissetme Testinden Elde Edilen Puanlar ile Williams Ölçeğinden Elde Edilen Puanlar Arasındaki Korelasyonlar (N=668) Alt Testler Hayal Kurma
r .14**
Risk Alma
.12**
Merak
.16**
Karmaşıklık
.13**
Toplam
.19**
**p<.01
Tablo 6’ da görüldüğü gibi Farklı Hissetme Testi alt testlerinden öğrencilerin aldıkları puanlar ile Williams Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki korelasyonlar .12 ile .16 arasında değişmektedir. Tüm alt testlerin toplamından elde edilen toplam puan ile öğrencilerin Williams Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki korelasyon da .19 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen tüm korelasyon değerleri .01 düzeyinde manidardır. Bir testin maddelerinin ne derece iyi işlediğini ortaya koyabilmek için maddelerin testle ölçülmek istenen özellik açısından yüksek ya da düşük olanları ayırt edebilmek madde analizinin dayandığı temel düşüncelerden birisidir. Madde Analizi için bir testin bir gruba uygulanması her bir maddeye her iki grubun(alt ve üst grup) verdiği cevapların karşılaştırılması gerekir. Aracın toplam puanlarına göre bir “üst grup”(üst %27) ve bir “alt grup” (alt%27) tanımlanır ve karşılaştırma yapılır (Turgut,1997, Baykul, 2000). Turgut ve Baykul’a (1992) göre klasik test teorisinde madde analizi yöntemiyle madde seçme ve bir psikolojik test geliştirme yöntemlerinden biri olarak madde analizi “iç ölçütle analiz” olarak kabul edilir. Araştırmalarda, iç ölçütle analiz yapmaya yönelik alt ve üst gruplar arasındaki ayırt ediciliği saptamak amacıyla yapılan madde analizi daha çok bilişsel değişkenlerin ölçülmesinde kullanılmakla birlikte, likert tipi psikolojik ölçme araçlarında ve klasik test teorisine uygun olarak hazırlanan testlerde de kullanılabilmektedir. Madde analizinde temel düşünce toplam puanlara göre kişileri sıralamaktır. Geliştirilen ya da uyarlanan psikolojik ölçme aracı da kişileri belli bir düzeyde güvenilir bir sıraya koyabilmek amacıyla hazırlanır ve kullanılır. Bu sebeple cevaplayıcı tepkilerine dayalı olarak bir toplam puan
Yaratıclık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması
71
elde etme, toplam puanlar arasındaki ayırt ediciliğe bakılarak ayırt ediciliği yüksek maddeleri seçme ya da maddelerin ayırt ediciliklerini hesaplama söz konusu olmaktadır. Öğretmen ve ana-baba gözüyle çocuğun yaratıcılığını ortaya koyan Williams Ölçeğinde de, toplam puan elde edilerek, öğrencilerin yüksek ya da düşük yaratıcılık gücüne sahip olmasına ilişkin yorum yapabilme söz konusu olmaktadır. Dolayısıyla, uyarlanan Williams Ölçeği maddelerinin yaratıcılık gücü yüksek olan öğrencilerle yaratıcılık gücü düşük öğrencileri birbirinden ayırt etmesi beklenir. Araştırmada bu yöntemin uygulanmasının temel nedeni, maddelerin ayırt ediciliklerine ilişkin kanıt elde etmektir. Aynı zamanda bu kanıt, uyarlanan psikolojik ölçme aracının geçerli ölçme yapıp yapmadığı konusunda da bize bilgi vermektedir. Aşağıda uyarlaması yapılan Williams Ölçeğinin madde analizi ile saptanan ayırt edicilik değerleri verilmiştir. Tablo 7. Williams Ölçeğinin Madde Analizi ile Belirlenen Madde Ayırt Edicilik Değerleri Alt Testler
Akıcılık
Esneklik
Orijinallik
Ayrıntılandırma
Maddeler
rjx
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
.34 .25 .34 .33 .26 .30 .29 .28 .28 .25 .32 .28 .32 .34 .30 .28 .30 .31 .43 .33 .27 .29 .30 .28
Alt Testler
Merak
Hayal Kurma
Karmaşıklık
Risk Alma
Maddeler
rjx
25 23 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48
.31 .45 .29 .36 .33 .41 .28 .28 .33 .26 .35 .49 .30 .37 .36 .27 .30 .28 .39 .37 .32 .31 .27 .38
72
Erdoğdu, Y.
Tablo 7’de görüldüğü gibi, Öğretmen ve ana-baba gözüyle çocuğun yaratıcılığını ortaya koyan Williams Ölçeğinin 8 alt test ve toplam 48 maddesinin ayırt edicilik güçleri (rjx) .25 ile .49 arasında değişmektedir. Testin ortalama ayırt edicilik değeri de rjx= .32 olarak hesaplanmıştır. Genel olarak maddelerin ayırt edicilik değerleri yüksek olarak kabul edilebilir. Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeğinin yapı geçerliliğine kanıt elde etmek için alt testler arası ve alt test puanları ile toplam test puanları arasındaki korelasyonlar hesaplanmış ve elde edilen sonuçlara aşağıda yer verilmiştir. Tablo 8. Farklı Düşünme Testi A Formunun Tüm Grup Üzerinden Hesaplanan Alt Testler ve Toplam Test Puanları Arasındaki Korelasyonlar Alt Testler Akıcılık Esneklik Orijinallik Ayrıntılandırma Başlık
Esneklik
Orijinallik
Ayrıntılandırma
Başlık
Toplam
.02
.23**
.10**
.21**
.39**
.26**
-.09*
-.002
.36**
.39**
.74**
.31**
.65**
.04
.73**
**p<.01, *p<.05
Tablo 8’de görüldüğü gibi Farklı Düşünme Testi A formunun alt testlerinin birbirleriyle olan korelasyonları -.09 ile .39 arasında değişmektedir. Alt Testlerden elde edilen puanlar ile testin bütününden elde edilen toplam puanlar arasındaki korelasyonlar da .04 ile .74 arasında değişmektedir. Özellikle esneklik alt testi puanları ile orijinallik alt test puanları arasında pozitif görece düşük, ancak manidar bir ilişki vardır(.26). Esneklik alt testi puanları ile diğer alt test puanları arasında manidar ilişkiler bulunmamıştır. Orijinallik alt testi puanı, diğer alt testlere göre daha yüksek korelasyonlar göstermektedir. Testin toplam puanı ile diğer alt testlerden elde edilen puanlar arasındaki korelasyonlara bakıldığında esneklik alt testi puanı dışında oldukça yüksek ve manidar ilişkiler göstermektedir.
Yaratıclık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması
73
Tablo 9. Farklı Düşünme Testi B Formunun Tüm Grup Üzerinden Hesaplanan Alt Testler ve Toplam Test Puanları Arasındaki Korelasyonlar Alt Testler Akıcılık
Esneklik
Orijinallik
Ayrıntılandırma
Başlık
Toplam
.27**
.31**
.11**
.32**
.44**
.12**
.03
.07
.28**
.37**
.35**
.79**
.23**
.61**
Esneklik Orijinallik Ayrıntılandırma Başlık
.71**
**p<.01
Farklı Düşünme Testi B formu alt testlerinde elde edilen puanların birbirleriyle olan korelasyonları .03 ile .37 arasında değişmektedir. Alt Testlerden elde edilen puanlar ile testin bütününden elde edilen toplam puanlar arasındaki korelasyonlar da .28 ile .79 arasında değişmektedir. Esneklik alt testi puanı Farklı Düşünme Testi A formunda olduğu gibi B formunda da diğer alt testlerden elde edilen puanlarla düşük korelasyonlar göstermektedir. Yine Farklı Düşünme Testi A Formunda olduğu gibi B formunda da orijinallik alt testi puanı, diğer alt testlere göre daha yüksek korelasyonlar göstermektedir. Testin toplam puanlarının, testin alt testlerinden elde edilen puanlarla olan korelasyonlarına bakıldığında esneklik dışında oldukça yüksek korelasyonlar göstermiştir. Elde edilen tüm korelasyon değerleri .01 düzeyinde manidardır. Tablo 10. Farklı Hissetme Testinin Tüm Grup Üzerinden Hesaplanan Alt Testler ve Toplam Test Puanları Arasındaki Korelâsyonlar Alt Testler
Merak
Karmaşıklık
Hayal Kurma
Toplam
Risk Alma
.52**
.54**
.50**
.81**
.54**
.52**
.80**
.51**
.81**
Merak Karmaşıklık Hayal Kurma
.75**
**p<.01
Tablo 10’da görüldüğü gibi Farklı Hissetme Testi alt testlerinden elde edilen puanların birbirleriyle olan korelasyonları .50 ile .54 arasında değişmektedir. Testin toplam puanlarıyla alt testlerden elde edilen puanlar arasındaki korelasyonlar da .75 ile .81 arasında değişmektedir. Elde edilen
74
Erdoğdu, Y.
tüm korelasyon değerlerine bakıldığına oldukça yüksek olup, bunların tümü de .01 düzeyinde manidardır. Tablo 11. Williams Ölçeğinin Tüm Grup Üzerinden Hesaplanan Alt Testler ve Toplam Test Puanları Arasındaki Korelasyonlar Alt Testler (1) Akıcılık (2) Esneklik (3) Orijinallik (4) Ayrıntılandırma (5) Merak (6) Hayal Kurma
2
3
4
5
6
7
8
Toplam Puan
.86** .83** .78** .83** .64** .82** .68**
.91**
.86** .81** .81** .63** .80** .67**
.90**
.83** .84** .68** .85** .71**
.93**
.80** .73** .78** .66**
.90**
.70** .83** .73**
.92**
.66** .60**
.78**
.76**
.92**
(7) Karmaşıklı (8) Risk Alma
.81**
**p<.01
Tablo 11’de görüldüğü gibi, Williams Ölçeğinin Alt testlerinden elde edilen puanların birbirleriyle olan korelasyonları .64 ile .86 arasında değişmektedir. Genel olarak tabloya bakıldığında tüm alt testlerden elde edilen puanların birbirleriyle olan korelasyonları oldukça yüksektir. Testin toplam puanlarıyla alt testlerden elde edilen puanlar arasındaki korelasyonlar da .78 ile .93 arasında hesaplanmıştır ve elde edilen değerlerin tümü .01 düzeyinde manidardır. Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeğinin (Creativity Assessment Packet) el kitabında orijinal ölçeğin geçerlilikleri ile ilgili ayrıntılı bilgiler bulunmamaktadır. Öğretmen ve Ana-baba gözüyle çocuğun yaratıcılığını ortaya koyan Williams Ölçeği ile Farklı Düşünme Testi A ve B Formları ile Farklı Hissetme Testi arasındaki korelasyonlar tüm alt testler için .59 ile .67 arasında değişmektedir. Elde edilen değerlerin tümü .05 düzeyinde manidardır (Williams, 1980). SONUÇLAR VE ÖNERİLER Yaratıcılık önemli bir psikolojik özellik olmasına karşılık, Türkiye’de yaratıcılığı ölçen sadece Torrance Yaratıcı Düşünme Ölçeği mevcuttur. Torrance Yaratıcı Düşünme Testi 1985 yılında Aksu tarafından Türkçe’ ye uyarlanmış, çok sınırlı bir grup üzerinden (58 öğrenci) psikometrik
Yaratıclık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması
75
nitelikleri saptanmıştır. Ölçek yaratıcılığa ait sadece performans testinden oluşmaktadır (Öner,1996; Aksu,1985; Öncü,1998). Araştırmada öğrencilerin yaratıcılıklarını ölçmek amacıyla uyarlanan “Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeği ”(Creativity Assesment Packet), Torrance Yaratıcı Düşünme Testinde olduğu gibi, yaratıcılığın performans boyutunu ölçmesi dışında, yaratıcılığın önemli boyutlarından biri olan, bireylerin farklı hissetmelerini de ölçüyor olması, ayrıca ana baba ve öğretmenlerin de öğrencilerin yaratıcılıklarını nasıl algıladıklarını ortaya koyabilmesi, uyarlanan testin önemli avantajlarındandır. Bu bağlamda Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeği, hem öğrencilere hem de öğrencilerin öğretmen ve ana-babalarına uygulanabilen bir ölçektir. Farklı Düşünme Testi A ve B Formları paralel testtir. Her iki formun paralel testler yöntemiyle elde edilen güvenirlilik katsayıları alt testler için .14 ile .48 arasında değişmektedir. Her iki testten elde edilen toplam puanlar arasındaki güvenirlilik katsayısı da .60 olarak hesaplanmıştır. Farklı Hissetme Testinin test-tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlilik katsayıları alt testler için .30 ile . 48 arasında değişmektedir. Testten elde edilen toplam puanların test-tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlilik katsayısı da .64 olarak hesaplanmıştır. Öğretmen ve ana-baba gözüyle çocuğun yaratıcılığını ortaya koyan Williams Ölçeğinin alt testlerinin ve toplam test puanlarının “Test tekrar test” yöntemiyle elde edilen güvenirlilik katsayıları alt testler için .25 ile .71 arasında değişmektedir. Testten elde edilen toplam puanlarının test tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlilik katsayısı ise .76 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen güvenirlilik katsayıları yüksek olmamakla birlikte tüm güvenirlilik katsayıları .01 düzeyinde manidar bulunmuştur. Farklı Düşünme Testinin A ve B formları ile alt testlerinden, Farklı Hissetme Testi ve alt testlerinden elde edilen puanların geçerliliğini saptamak amacıyla, öğrencilerin öğretmenlerinin ve ana-babalarının gözüyle yaratıcılığını ortaya koyan Williams Ölçeğinden elde edilen puanlar ölçüt olarak alınmıştır. Farklı Düşünme Testi A formunun alt testlerinden öğrencilerin aldıkları puanlar ile Williams Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki korelasyonlar .11 ile .18 arasında değişmektedir. Tüm alt testlerin toplamından elde edilen toplam puan ile Williams Ölçeğinden alınan puanlar arasındaki korelasyon da .19 olarak hesaplanmıştır. Farklı Düşünme Testi B formunun alt testlerinden öğrencilerin aldıkları puanlar ile Williams Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki korelasyonlar .11 ile .12 arasında
76
Erdoğdu, Y.
değişmektedir. Tüm alt testlerin toplamından elde edilen toplam puan ile Williams Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki korelasyonda .17 olarak hesaplanmıştır. Farklı Hissetme Testi alt testlerinden öğrencilerin aldıkları puanlar ile Williams Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki korelasyonlar .12 ile .16 arasında değişmektedir. Tüm alt testlerin toplamından elde edilen toplam puan ile öğrencilerin Williams Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki korelasyon da .19 olarak hesaplanmıştır. Farklı Düşünme Testi A ve B Formları ile Farklı Hissetme Testi nin geçerliliğine ilişkin kanıt elde etmek için Williams Ölçeği ölçüt olarak alınmıştır. Bu araştırma Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde gerçekleştirilmiştir. Diyarbakır ilinde sınıf mevcutlarının fazlalığı ve öğretmenlerin her bir öğrenci için Williams Ölçeğine yanıt verme zorunluluğu nedeniyle öğretmenlerin öğrencilerinin yaratıcılık ile ilgili özelliklerini tam olarak ayrıştıramadığı gözlenmiştir. Bu sebeple elde edilen geçerlilik değerlerinin düşük çıktığını belirtmek mümkündür. Farklı Düşünme Testi A ve B Formları ile Farklı Hissetme Alt Testlerinin Williams Ölçeğinden Alınan puanlar ölçüt alınarak elde edilen geçerlilik kanıtları oldukça düşük gözlenmekle birlikte elde edilen tüm değerlerin .01 düzeyinde manidar olmaları nedeniyle belli bir derecede geçerlilikten bahsetmek mümkün olmaktadır. Bir psikolojik ölçme aracının geçerliliğinin saptanmasında bir çok yöntem vardır. Bunlardan biri de madde analizi yöntemidir. Bir testin maddelerinin ne derece iyi işlediğini ortaya koyabilmek için maddelerin testle ölçülmek istenen özellik açısından yüksek ya da düşük olanları ayırt edebilmek madde analizinin dayandığı temel düşüncelerden birisidir. Araştırmada bu yöntemin uygulanmasının temel nedeni, maddelerin ayırt ediciliklerine ilişkin kanıt elde etmektir. Aynı zamanda bu kanıt, geliştirilen psikolojik ölçme aracının geçerli ölçme yapıp yapmadığı konusunda da bize bilgi vermektedir. Öğretmen ve ana-baba gözüyle çocuğun yaratıcılığını ortaya koyan Williams Ölçeğinin 8 alt test ve toplam 48 maddesinin ayırt edicilik güçleri (rjx) .25 ile .49 arasında değişmektedir. Testin ortalama ayırt edicilik değeri de rjx= .32 olarak hesaplanmıştır. Genel olarak maddelerin ayırt edicilik değerleri yüksek olarak kabul edilebilir.
Yaratıclık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması
77
Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeğinin yapı geçerliliğine ilişkin kanıt elde etmek için tüm test ve alt testler ile toplam test puanları arasındaki korelasyonlar da hesaplanmıştır. Buna göre; Farklı Düşünme Testi A formunun alt testlerinden elde edilen puanlar ile toplam puanlar arasındaki korelasyonlar -.09 ile .39 arasında değişmektedir. Özellikle esneklik alt testi puanlarının diğer alt testlerden alınan puanlar arasındaki korelasyonları oldukça düşüktür. Farklı Düşünme Testi B formunun alt test puanları ile toplam test puanları arasındaki korelasyonlara bakıldığında elde edilen değerler .03 ile .37 arasında değişmektedir. Esneklik alt testi puanları Farklı Düşünme Testi A formunda olduğu gibi B formunda da diğer alt test puanlarıyla düşük korelasyonlar göstermektedir. Özellikle Farklı Düşünme Testi A ve B formlarında esneklik alt testinin geçerlilik değerleri oldukça düşüktür. Bunun en temel nedeni; Esneklik alt testinin puanlaması yapılırken, bireyin esneklikle ilgili belirlenen kategorileri değiştirdikçe puan alması bu bağlamda her bir maddenin birbiriyle bağlantılı bir biçimde puanlanmasından ileri gelebileceğini belirtmek mümkündür. Farklı Hissetme Testi alt test puanlarının birbirleriyle olan korelasyonları .50 ile .54 arasında değişmektedir. Testin toplam puanlarıyla alt testlerden elde edilen puanlar arasındaki korelasyonlara bakıldığına oldukça yüksek korelasyonlar gözlenmektedir. Williams Ölçeğinin Alt testlerinden alınan puanların birbirleriyle olan korelasyonları .64 ile .86 arasında değişmektedir. Genel olarak tüm alt test puanlarının birbirleriyle olan korelasyonları oldukça yüksektir. Testin toplam puanlarıyla alt testlerden alınan puanlar arasındaki ilişkilerde .78 ile .93 hesaplanmıştır ve elde edilen değerlerin tümü .01 düzeyinde manidardır. Sonuç olarak da güvenirlilik ve geçerlilik kanıtları manidar bulunan bir yaratıcılık testi Türk Kültürüne uyarlanmıştır.
Uyarlanan Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeğinin psikometrik nitelikleri, sınırlı bir grup üzerinden elde edilmiştir. Ölçeğin Türkiye de çok daha büyük gruplar üzerinde standartizasyon çalışmalarının yapılması ve norm tablolarının oluşturulması önerilebilir. Bu sayede araştırıcılara, yaratıcılık ile ilgili çalışmalar yapması açısından uyarlanan ölçek önemli katkılar getirecektir.
78
Erdoğdu, Y.
KAYNAKÇA Aksu, A. Y. (1985). The Effect of Method and Sex on Science Achievement: Logical Thinking ability and Creativity Thinking Ability of 5th Grade Students. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü. Anastasi, A. (1988). Psychological Testing. London: The Macmillan Company. Baykul, Y.(2000). Eğitimde ve Psikolojide Ölçme: Klasik Test Teorisi ve Uygulaması. Ankara: ÖSYM Yayınları. Bessis, P. ve Jaqui, H. (1973). Yaratıcılık Nedir? İstanbul: İstanbul Reklam Ofset. Carin, A. ve Sund, B. (1985).Teaching Modern Science (4th ed.). Columbus, Ohio: C. E. Merrill Publishing Co. Cronbach, L. J. (1990). Essentials of Psychological Testing. New York: Harper and Row Publisher. Fyle, B. (1985). Encouraging Creative Thinking in Children. Teacher Education Quarterly, 12 (1), 30-35. Güven, K. (1999). Testler ve Kültür. Türk Psikoloji Yazıları, 3 (1), Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları Karakuş, M. (2001). Eğitim ve Yaratıcılık. Eğitim ve Bilim, 26 (119), s. 3-3. Öncü, T. (1998). Torrance Yaratıcı Düşünme Testleri ile Wartegg Biedma Kişilik Testi Aracılığıyla 7-11 Yaş Çocuklarının Yaratıcılığı ve Kişilik Yapıları Arasındaki İlişki (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Öner, N. (1996). Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testler. İstanbul:Boğaziçi Üniversitesi Matbaası. Özden, Y. (1993). Yaratıcılığı Geliştirme Düşünmeyi Öğrenme Öğretme Biçimleri. Ankara: Pegem Yayınları. Özoğlu, S. Ç. (1996). Ders Notları. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi. Rouqette, M. L. (1992). Yaratıcılık. İstanbul: Şefik Matbaası. San, İ. (1979). Sanatta Yaratma ve Çocukta Yaratıcılık (2. Basım). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Shouksmith, G. (1970). Intelligence, Creativity and Cognitive Style. London: B.T. Batsford Ltd.
Yaratıclık Değerlendirme Ölçeğinin Uyarlanması
79
Torrance, E. P. (1965). Rewarding Creative Behavior : Experiments in Classroom Creative. Englewood Cliffs, N. J.: Prentice Hall. Torrance , E. P. (1968). Education and the Creative Potential. Minneapolis: The University of Minnesota Press. Turgut, M. F. (1997). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Metotları.(Onuncu Baskı). Ankara:
Turgut, M. F. ve Baykul, Y. (1992). Ölçekleme Teknikleri. Ankara: ÖSYM Yayınları. Williams, F. (1980). Creativity Assessment Packet, Examiner’s Manual. Pro. Ed. Texas. Alınış Tarihi: Haziran 2006 Hakemlerden Dönüş: Ekim 2006