Postadres Postbus 8456, 1005 AL Amsterdam
Aan de voorzitter en leden van de Vaste Commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500EA Den Haag
Datum
Uw kenmerk
28 november 2013 Ons kenmerk
Telefoonnr.
105.202
020 58 16 647
Onderwerp
FNV reactie Wetsvoorstel Maatregelen WWB
Adri.denBakker@vc.fnv.nl
Geachte dames en heren, Binnenkort bespreekt u het Wetsvoorstel WWB Maatregelen met de staatssecretaris. De FNV pleit ervoor om dit wetsvoorstel gelijktijdig met de voorgenomen Participatiewet te behandelen. In deze brief geeft de FNV haar zienswijze op de maatregelen. Onder het mom van activering en participatie worden bijstandsgerechtigden steeds verder de duimschroeven aangedraaid, rechten afgepakt, gestraft en zinloze verplichtingen opgelegd. De tegenprestatie leidt tot verdringing van reguliere werknemers en maakt dat er een toenemende groep ontstaat die werkt zonder loon. Als voorbeeld geef ik u een architect die door de crisis een beroep deed op bijstand en verplicht werd door de gemeente om het bestek te schrijven voor de verbouw van de bibliotheek. Dit wetsvoorstel gaat uit van mensen die zonder dwang en drang niet aan de slag zouden willen, gaat uit van onwil en van bijstandsgerechtigden als profiteurs. En dat tegen de achtergrond van een arbeidsmarkt die steeds slechter wordt, waar goede banen als gevolg van overheidsbeleid in rap tempo verdwijnen; banen in de zorg, banen in de kinderopvang. Dit beleid schokt deze mensen die zich toch al door de overheid in de steek voelen gelaten. De FNV roept op om snel te komen tot maatregelen die duurzame werkgelegenheid bevorderen in plaats van afbreken. Dit wetsvoorstel zal een toenemende armoede en tweedeling als gevolg hebben. Er is grote ongerustheid onder bijstandsgerechtigden en anderen die noodgedwongen een beroep doen op inkomensondersteuning. Door de bezuinigingen staat de bijstand als sociaal vangnet steeds meer onder druk. In plaats van de trampoline naar gewoon goed werk, wordt de bijstand meer en meer een glijbaan naar afnemende koopkracht en werk zonder loon. Eenmaal onderaan de glijbaan is het moeilijk om op te klauteren naar een betaalde
Datum
3 oktober 2013 Ons kenmerk
105.21. Pagina('s)
2 van 6
baan en een beter inkomen; hoe graag mensen dat ook willen. De onderlinge concurrentie is daar groot en onderbenutting van ervaring, opleiding en beloning neemt met dit wetsvoorstel toe. Werknemers zijn onzeker over behoud van hun baan en verdringing door werknemers zonder loon. De voorgenomen Participatiewet heeft op termijn grote gevolgen voor Wajongers met arbeidsvermogen. Zij zullen na herbeoordeling te maken krijgen met dit wetsvoorstel. De FNV pleit ervoor om daarom beide wetsvoorstellen gelijk te behandelen, zodat de gevolgen inzichtelijk worden. Het sociaal akkoord en de afspraken die gemaakt zijn voor mensen met een arbeidshandicap staan in het licht van duurzaam aan het werk komen (met onder meer 125.000 baangaranties). Dit wetsvoorstel staat in het teken van straffen, verplichten, ontmoedigen en duimschroeven aandraaien. De FNV acht het niet acceptabel als de Wajongers die straks onder de gemeenten vallen, te maken krijgen met werk zonder loon, maar zicht hebben op een echte normaal betaalde baan. Tot slot staat dit wetsvoorstel haaks op de decentralisatiegedachte van het Kabinet. De grootscheepse decentralisaties in het sociale domein verhouden zich hier niet mee. De volgende onderwerpen uit het wetsvoorstel wil de FNV graag expliciet onder uw aandacht brengen. Deze worden in de bijlage verder toegelicht. • Tegenprestatie De FNV acht een verplichte tegenprestatie een volstrekt onacceptabele toevoeging aan de WWB. Het verplicht gemeenten massaal uitvoering te geven aan een maatregel die hoe dan ook tot verdringing leidt. De taak van gemeenten is om bijstandsgerechtigden te ondersteunen naar werk en niet om ze op te zadelen met werkzaamheden om ze bezig te houden. • Inkomenspositie uitkeringsgerechtigden Na de afschaffing van de heffingskorting in 2012 waardoor bijstandsgerechtigden er op termijn 14% op achteruit gaan, wordt opnieuw de inkomenspositie aangetast. De FNV acht dit zeer onwenselijk. De kostendelersnorm tast de economische zelfstandigheid van zeer veel individuen aan (meer dan 100.000 in de bijstand; 58.000 in de AOW). Naast een scherpe inkomensdaling is het gevaar groot dat deze maatregel leidt tot splitsing van samenlevingsvormen waardoor onderlinge ondersteuning en zorg verdwijnt en een grote bureaucratische controlepraktijk ontstaat. Afschaffing van de categoriale bijstand aan ouderen, chronisch zieken en gehandicapten kan tot een inkomensverlies leiden van gemiddeld zo’n € 250 per jaar. Een individuele aanvraag bemoeilijkt de toegang tot voorzieningen en leidt er vaak toe dat geen aanvraag ingediend wordt. De FNV wil handhaving van de huidige situatie. Dat geldt ook voor het plan om de langdurigheidstoeslag af te schaffen. • Vier weken zoektermijn De kritiek van de FNV op de zoektermijn van 4 weken voor jongeren geldt onverminderd. Uitbreiding naar de hele groep aanvragers wijst de FNV daarom dus van de hand. Het enthousiasme van het kabinet over het feit dat een zoektermijn tot minder aanvragen leidt,
Datum
3 oktober 2013 Ons kenmerk
105.21. Pagina('s)
3 van 6
gaat voorbij aan het feit dat tegelijkertijd een grote groep is die het niet lukt om direct werk te vinden en daardoor in financiële problemen komt. • Uniformering van de arbeidsverplichtingen De FNV acht deze maatregelen absurd en buitenproportioneel. Uniformering druist daarnaast geheel tegen aan de maatwerkgedachte die zowel Kabinet als de FNV omarmt. • Afschaffing ontheffing arbeidsverplichting alleenstaande ouders Afschaffing van de ontheffing betekent vaak voor deze groep een toekomst ‘aan de onderkant’. De FNV pleit om voor deze groep vooral in te zetten op scholing en kwalificering zodat deze vaak jonge ouders zonder opleiding een toekomst hebben. Daarom is de FNV tegen afschaffing van de ontheffing. In de bijlage treft u verdere toelichting op de standpunten van de FNV.
Hoogachtend,
Ruud Kuin Bestuurder FNV in beweging
CC: Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dhr. L.F. Asscher Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, mevr. J. Klijnsma
Datum
3 oktober 2013 Ons kenmerk
105.21. Pagina('s)
4 van 6
Bijlage • Tegenprestatie De FNV heeft nooit iets goeds gezien in de tegenprestatie en het werken met behoud van uitkering. Het leidt tot verdringing op de arbeidsmarkt, het is slecht voor de lokale middenstand, holt het loongebouw uit en verlaagt eerder de kans op werk dan dat het de kans vergroot. Met het verplicht stellen aan gemeenten om tegenprestatie uit te voeren, wordt een deel van het noodzakelijke budget dat bestemd is voor re-integratie verspild aan een onnodige maatregel. Gemeenten kunnen zich beter met geld en inspanning richten op ondersteuning naar goed werk. De uitleg die in de MVT wordt gegeven wat additioneel inhoudt, acht de FNV volstrekt onacceptabel. Er staat dat ‘dit afhankelijk is van economische factoren en van keuzes die mede op basis daarvan door het bedrijfsleven en/of overheid worden gemaakt’. Dat zet de deur open om betaalde werknemers om te ruilen voor gratis arbeidskrachten. Wat de FNV ook zeer zorgelijk vindt is dat het Kabinet de conclusie van de Raad van State negeert die de vraag opwerpt of het verplichten van een tegenprestatie op straffe van drie maanden uitsluiting van een uitkering niet in strijd is met het verbod op dwangarbeid. Al eerder heeft de FNV bij u de noodklok geluid over de negatieve gevolgen van de huidige praktijk waarin werken met behoud van uitkering en de tegenprestatie toe leidt. De Kamer heeft naar aanleiding hiervan de Staatssecretaris gevraagd onderzoek te verrichten naar de uitvoeringspraktijk. Ook hebben meerdere Kamerleden gevraagd om heldere kaders waar werken met behoud van uitkering en de tegenprestatie aan moet voldoen. De verantwoordelijkheid hiervoor, verlegt de staatssecretaris naar de Gemeenteraad, die met een verordening moet komen. De FNV voorspelt op grond van ervaring, dat dit geen duidelijkheid zal geven. Het gevraagde onderzoek is gereed, maar het blijkt geen onderzoek te zijn naar de uitvoeringspraktijk, maar naar het beleid. Uit het onderzoek van de FNV (Beter zich op werken in de bijstand) is geconstateerd dat het beleid meestal wel deugt, maar niet de uitvoeringspraktijk. In het onderzoek komt evenwel geen enkele uitkeringsgerechtigde aan het woord. De MVT geeft geen enkel helder aangrijpingspunt waar het kader van de tegenprestatie of het werken zonder loon aan moet voldoen in de zin van duur, termijn etc. Zelfs de door de Staatssecretaris bepleite inbreng van bijstandsgerechtigden van het soort werkzaamheden heeft geen plek gekregen in het wetsvoorstel. De FNV is van mening dat het dus loze woorden waren van de Staatssecretaris toen ze benadrukte hoe belangrijk de eigen inbreng was. De onduidelijkheid neemt met het voorstel zelfs toe; is het nu wel of niet de bedoeling dat de tegenprestatie leidt tot een grotere kans op werk. En kan vrijwilligerswerk of mantelzorg nu wel of niet gelden als tegenprestatie? • Inkomenspositie Na de afschaffing van de heffingskorting in 2012 waardoor bijstandsgerechtigden er op termijn 14% op achteruit gaan, wordt opnieuw de inkomenspositie aangetast. De FNV acht dit zeer onwenselijk.
Datum
3 oktober 2013 Ons kenmerk
105.21. Pagina('s)
5 van 6
Kostendelersnorm: Deze tast de economische zelfstandigheid van zeer veel individuen aan (meer dan 100.000 in de bijstand; 58.000 in de AOW). Opvallend is overigens dat het UWV in haar uitvoeringstoets spreekt dat vooral Wajongers gebruik maken van de TW (die ook onder de kostendelersnorm gaat vallen) en de MVT daar met geen woord over rept. De FNV vraagt zich dus af hoe dat nu zit. Naast een scherpe inkomensdaling is het gevaar groot dat deze maatregel leidt tot splitsing van samenlevingsvormen waardoor onderlinge steun en zorg verdwijnen en een grote bureaucratische controlepraktijk ontstaat. In het sociaal akkoord is gesproken over het compenseren van herkeurde Wajongers met arbeidsvermogen voor de kostendelersnorm. Hiertoe is een bedrag van 100 miljoen euro per jaar beschikbaar gesteld door het Kabinet. In dit wetsvoorstel wordt daar niet over gerept, dat baart ons zorgen. De FNV vraagt zich af waar dat budget is gebleven en pleit ervoor om dit geld te oormerken voor deze groep. De FNV deelt de kritiek van de Raad van State dat de kostendelersnorm zich niet verhoudt tot de doelstelling van het kabinet dat mensen meer en langer voor elkaar moeten zorgen. De voorgestelde kostendelersnorm heeft tot gevolg dat mensen die voor elkaar zorgen, gestraft worden door verlaging van het inkomen. Niet alleen de VNG maar ook UWV waarschuwt voor de complexiteit van de uitvoering ervan. Het UWV stelt dat uitkeringsgerechtigden de Toeslagenwet nauwelijks snappen en wijst op het grote gevaar dat mensen daardoor gemakkelijk fouten zullen maken. De FNV wil graag weten in hoeverre deze fouten dan leiden tot de harde sancties die gelden sinds dit jaar de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid is ingetreden. Het UWV stelt dat er steekproefsgewijs gecontroleerd zal worden. De kans is dus zeer groot dat door de complexiteit mensen ‘frauderen’. De FNV acht het onacceptabel indien dit het gevolg is van een te complexe regelgeving. Afschaffing categoriale bijstand: afschaffing van de categoriale bijstand aan ouderen, chronisch zieken en gehandicapten kan tot een inkomensverlies leiden van gemiddeld zo’n € 250 per jaar. Ook voor ouders met schoolgaande kinderen wordt de categoriale bijzondere bijstand afgeschaft. De ervaring leert dat een individuele aanvraag de toegang tot voorzieningen bemoeilijkt en leidt er vaak toe dat geen aanvraag ingediend wordt. Bovendien leidt een individuele toetsing tot onnodige uitvoeringskosten en grotere kans op rechtsongelijkheid en willekeur. Afschaffing langdurigheidstoeslag: dit huidige recht voor mensen die geen uitzicht hebben op inkomensverbetering, wordt omgezet in een individueel te toetsten aanvraag. Ook dit leidt tot onnodige uitvoeringskosten en een grotere kans op rechtsongelijkheid en willekeur. • Zoektermijn van 4 weken De kritiek van de FNV op de zoektermijn van 4 weken voor jongeren geldt onverminderd. Uitbreiding naar de hele groep aanvragers wijst de FNV daarom dus van de hand. Jongeren kunnen vaak nog terugvallen op hun ouders. Dat geldt in veel mindere mate voor bijvoorbeeld zzp-ers (waaronder Alfahulpen) die het niet langer bolwerken. Het enthousiasme van de Staatssecretaris (Kamerbrief 24 juni 2013) over het feit dat een zoektermijn tot minder aanvragen leidt, gaat voorbij aan het feit dat tegelijkertijd een grote groep is die het niet lukt om direct werk te vinden en daardoor in financiële problemen
Datum
3 oktober 2013 Ons kenmerk
105.21. Pagina('s)
6 van 6
komt. Meerdere (grote) gemeenten zijn zonder wettelijke basis en met goedkeuring van de Staatssecretaris gaan experimenteren met een zoektermijn voor iedereen. Uit onderzoek van de gemeente Utrecht bijvoorbeeld, blijkt bijvoorbeeld dat de helft van de aanvragers door hierdoor in financiële problemen is gekomen. De FNV vraagt zich af of het Kabinet gezinnen met kinderen in ogenschouw heeft genomen. Het kan toch niet zo zijn dat wanneer een aanvrager volgens het College zich te weinig heeft ingespannen, een gezin met kinderen daardoor maanden zonder inkomen zit? • Afschaffing ontheffing arbeidsverplichtingen alleenstaande ouders Afschaffing van de ontheffing betekent vaak voor deze groep een toekomst ‘aan de onderkant’. Het zijn vaak jongere vrouwen met weinig of geen opleiding. De FNV pleit om voor deze groep vooral in te zetten op scholing en kwalificering zodat deze vaak jonge ouders zonder opleiding een toekomst hebben. In de huidige situatie worden alleenstaande ouders ook al regelmatig verplicht te gaan werken zonder loon. Het combineren van arbeid en zorg is voor alle werkenden met kinderen of mantelzorg een probleem, maar voor deze groep nog meer. De FNV pleit ervoor (dat geldt overigens ook voor andere bijstandsgerechtigden) dat de randvoorwaarden dan goed geregeld zijn. Voor deze groep is dat specifiek de kinderopvang. Ook moeten de reiskosten vergoed worden en niet te hoeven worden voorgeschoten, omdat dit vaak al leidt tot financiële problemen. • Uniformering arbeidsverplichtingen In het wetsvoorstel wordt een geüniformeerde maatregel geïntroduceerd waarbij de uitkering voor drie maanden ingetrokken wordt voor 100% wanneer men de arbeidsverplichtingen niet nakomt, niet kan aantonen dat men aan de verplichtingen voldaan heeft, niet de tegenprestatie heeft geleverd of zeer ernstig misdraagt tegen uitvoerder. De FNV heeft hier zeer grote kritiek op. Het opleggen van een maatregel van drie maanden is buiten proportioneel. Bovendien wordt er geen onderscheid gemaakt tussen lichte en zware overtredingen. Het ondermijnt het uitgangspunt dat bijstand een vangnet is. Een ander fors punt van kritiek is dat de bewijslast komt te liggen bij de uitkeringsgerechtigde; hoe moet hij aantonen dat hij iets niet heeft gedaan? Dat is een onmogelijke opgave. Bovendien wie bepaalt wat bijvoorbeeld de juiste kledingvoorschriften zijn of dat iemand zich onvoldoende verzorgd? Is het hebben van slechte tanden reden om een sanctie te krijgen van drie maanden? De FNV vraagt zich af hoe een maatregel van 100% zich verhoudt tot de kostendelersnorm. Wordt het hele huishouden gestraft voor 100% of alleen degene die volgens het College onttrekt aan de arbeidsverplichting? En is dat dan 100% van de 50% of 30%? Tot slot geldt dat zeer ernstige misdragingen jegens ambtenaren gestraft moet worden. Dat geldt voor iedereen die dat doet en niet alleen voor uitkeringsgerechtigden. De FNV is dan ook van mening dat voor deze misdragingen het strafrecht het geëigende kader is. Mocht de wetgever toch anders besluiten, dan pleit de FNV voor een onafhankelijke toetsing, waarbij er ruimte is voor hoor- en wederhoor.