Catalogue 26: Romeyn de Hooghe

ANTIQUARIAAT A.G. VAN DER STEUR Catalogus 26

--~.:._-~-

ROMEYN DE HOOGHE

ANTIQUARIAAT A.G. VAN DER STEUR Catalogus 26

Romeyn de Hooghe BOEKEN

Petronius Arbiter, Titus - Satyricon. [...] Concinnante Michaele Hadrianide. Amsterdam, Joannes Blaeu, 1669. [Gebonden met:] Integrum Titi Petronii Arbitri fragmentum, cum Apologia Marini Statilii. Amsterdam, Joannes Blaeu, 1670.

8º: *-2*8 3*2 A-2O8 2P4 3A-3L8; *4 A-F8 G4 (-G4, blanco), gepag.: [36] 558 [42] 168 [8]; 70, 31 [1] pp. Titelplaat door Romeyn de Hooghe (1669), het tweede werk in zwart en rood gedrukt.

Mod. leer, geribde rug met goudstempeling en titelschildjes in zwart en rood, platten met vergulde kaders, wapen schild op voorplat, snede roodgeverfd, fraai exemplaar.

Niet bij Landwehr; Graesse V, 238 C. Petronius Arbiter, Satyricon, vertaald en toegelicht door A.D. Leeman (Amsterdam 1989)

Twee samengebonden uitgaven van 'Satyricon' van de Latijnse schrijver Petronius (ca. 27 - 66 na Chr.), waarvan de eerste met uitgebreide annotatie van Michael Hadrianides. De roman beschrijft de avonturen van Encolpius en Ascyltas die met hun lievelingsslaaf rondreizen in Zuid-Italië. Helaas zijn slechts twee van de twintig boeken waaruit het werk heeft bestaan bewaard gebleven. Een van de bekendste gedeelten is de "Cena Trimalchionis", de beschrijving van het bacchanaal dat de rijke vrijgelaten slaaf Trimalchio aanricht om zijn gasten te imponeren, een episode die ook terug te vinden is in de destijds geruchtmakende film Satyricon (1969) van Federico Fellini. Petronius diende keizer Nero als "arbiter elegantiae" oftewel "maître de plaisir". Hij pleegde in 66 zelfmoord nadat hij in ongenade was gevallen.

Bestelnummer: 001. € 495

Epictetus - Enchiridium, una cum Cebetis Thebani Tabula, Graece & Latine, ex recensione Abrahami Berkelii, cum ejusdem animadversionibus & notis. Quibus accedunt notae Wolfii, Casauboni, Caselii & aliorum. Leiden en Amsterdam, Daniel, Abraham en Adriaan van Gaesbeeck, 1670.

8º: *8 2*6 A-P8 Q4 R2 (-R2), gepag.: [28] 250 pp. Gegraveerde titelpagina door Romeyn de Hooghe (1670) en met "Apud Gaesbequios", op de typografische titelpagina een houtsnede met de zinspreuk "Intelligentibus".

Later half perkament, onafgesneden exemplaar Landwehr 6 (met bovendien een uitslaande plaat door Romeyn de Hooghe)

Het ' Enchiridium' (Grieks voor handboekje) bevat een inleiding tot de stoïcijnse wijsbegeerte van Epictetus (ca. 60 - ca. 138 v. Chr.), opgesteld door zijn leerling Arrianus en gedrukt in het Grieks en in het Latijn. Zelf heeft Epictetus waarschijnlijk niets gepubliceerd. Zoals in bijna alle oude uitgaven het geval is, wordt het filosofisch handboekje gevolgd door de 'Tabula' (Tafels), een dialoog waarvan men destijds aannam dat hij geschreven was door Cebes van Thebe, een leerling van Sokrates. Tegenwoordig wordt zijn auteurschap sterk betwijfeld, maar een echte andere kandidaat is er niet. De door Landwehr genoemde (en afgebeelde) plaat ontbreekt in dit exemplaar.

Bestelnummer: 002. € 195

Epictetus - Enchiridium, una cum Cebetis Thebani Tabula, Graec. & Lat. Cum notis Wolfii, Casauboni, Caselii & aliorum, quibus accedit Graeca Enchiridii paraphrasis, lacunis omnibus, codicis medicei ope a Jacobo Gronovio repletis; recensuit [...] Joh. Caspar Schröderus. Delft, Adriaan Beman, 1723.

8º: *-4*8 A-S8, gepag. [64] 288 pp. Gegraveerde titelpagina naar Romeyn de Hooghe ("Delphis, apud Adrianum Beman, 1723") en een uitslaande plaat geëtst door Romeyn de Hooghe (1670), typografische titelpagina in zwart en rood gedrukt.

Perkamenten band, met wapen van Gouda blindgestempeld op voor- en achterplat, snede rood geverfd.

1

Niet bij Landwehr

De uitslaande plaat was ook al gebruikt voor de 'Enchiridium'-editie uit 1670 (RdH002).

Bestelnummer: 003. € 350

Kirchmann, J. - De funeribus Romanorum. Libri quatuor cum appendice [...] Accessit et funus parasiticum Nicolai Rigaltii. Leiden, Hackius, 1672. [Gebonden met] In funere Pauli Merulæ [...] oratio. Leiden, Hackius, 1672 12º: *-2*12 A-2G12 (2F12 blanco), A-C12, gepag.: [48] 641 (=649) [45] 24, [8] 64 pp. Titelpagina (1671) en 4 uitslaande platen met begrafenisrituelen geëtst door Romeyn de Hooghe.

Leer Landwehr 20 Zie over Merula: NNBW II, 902

Uitvoerige beschouwing over de begrafenisrituelen en begraafplaatsen van de Romeinen aan de hand van heel veel inscripties en citaten van klassieke schrijvers. De auteur, Johann Kirchmann (1575-1643), was onder meer werkzaam aan de universiteit van Rostock en later rector van de universiteit van Lübeck. Achter Kirchmanns werk volgt een satire van Nicolas Rigault (1577 - 1654) over het beschermen van lijken tegen parasieten. Bijgebonden is een lijkrede van Kirchmann bij de dood van de Leidse historicus, jurist en classicus Paulus Merula, in 1558 in Dordrecht geboren en het grootste deel van zijn leven hoogleraar in Leiden. Merula overleed in 1607 tijdens een bezoek aan Rostock, waar Kirchmann toen hoogleraar in de dichtkunst was. De Leidse drukkersfamilie Hackius bestond uit vader Franciscus en zijn zoons Cornelius, Jacobus en Petrus die vanaf 1663 gedrieën werkten onder de naam 'Officina Hackiana'.

Bestelnummer: 004. € 375

Dusart, Izaak; Jakob van Dael - Optoght der Batavieren, voor de vryheit des vaderlants, zijnde een ontwerp, om [...] hondert duizent weerbare mannen in't velt te brengen. Amsterdam, P. van Eyck, 1673.

4º: A2 B-C4, gepag.: 17 [3] pp. Titelpagina met geëtste prent door Romeyn de Hooghe (1673) en boven de opdracht aan stadhouder Willem III een vignet met diens wapen.

Papieren omslag.

Knuttel 10997; Landwehr 29

In het rampjaar 1672 was de Republiek in oorlog geraakt met Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen en dreigde zijn zelfstandigheid te verliezen. In dit pamflet, dat niet alleen in Amsterdam, maar onder meer ook in Middelburg, Dordrecht en Gouda is verschenen, zetten de schrijvers hun plan uiteen om in een tijdsbestek van 14 dagen stadhouder Willem III de beschikking over een leger te geven zonder kosten voor de staat.

Bestelnummer: 005. € 395

Hooghe, Romeyn de - Schouburgh der Nederlandse veranderingen, geopent in ses tooneelen, waer op de wisselbeurten des vereenigde staets door den Fransen oorlog gebrouwen in historieele sinnebeelden, vertoont en beschreven zijn. Amsterdam, Romeyn de Hooghe, 1674.

2º: A-I2, gepag.: 36 pp. Titelpagina en 6 etsen, steeds over 2 pagina's (22 x 34 cm), van Romeyn de Hooghe Kartonnen omslag, mist rug, enkele kleine gaatjes aan de rand van enkele prenten.

Landwehr 38 De Jonge, ''Mardi Gras de Cocq à l'Ane': merkbeelden van Romein de Hooghe', in: Doc.blad Werkgroep Achttiende Eeuw 63-64 (1984)

Romeyn de Hooghe beschrijft in woord en beeld de gebeurtenissen in de Republiek van omstreeks 1668 tot 1674, het jaar waarin Willem III de Franse bezetters wist terug te drijven.

Daarmee was het grootste gevaar voor het land geweken. Lia de Jonge: "In de zes etsen van dit werk wordt een periode uit de geschiedenis van de Republiek op volledig allegorische wijze verbeeld. Deze benaderingswijze van de eigentijdse geschiedenis is het vernieuwende element dat De Hooghe aan de 17de eeuwse zinneprenten toevoegt [...]".

Bestelnummer: 006. € 2250

2

Bake, Laurens - Bybelse gezangen. Amsterdam, voor de auteur bij de erven Jakob Lescailje, 1685.

4º: pi2 †-2†4 a-b4 *4 A-D4 (D1 + chi1) E-Q4 2Q4 R-2G4, gepag. [44] 230 pp. Op de twee titelpagina's een identiek vignet door Romeyn de Hooghe, voorts drie uitslaande platen, eveneens geëtst door De Hooghe, en een uitslaande gegraveerde plaat van een andere hand.

Contemp. perkament Landwehr 61 Te Winkel IV, p.96

Bundel godsdienstige poëzie, die is opgedragen aan Koenraad van Beuningen, oudburgemeester van Amsterdam. Er zijn drempelverzen van Joannes Wuitiers, Petrus Francius, Joan van Broekhuizen, Joannes Vollenhove, Arnold Moonen en Hermannus Angelkot.

Laurens Bake (1650-1714) was jurist, maar heeft zich hoofdzakelijk gewijd aan de letteren.

Volgens Te Winkel behoorden de 'Bybelse gezangen' "in hun tijd tot de meestgewaardeerde stichtelijk-protestantsche gedichten".

Bestelnummer: 007. € 225

La Fontaine, Jean de - Contes et nouvelles en vers. Amsterdam, Henri Desbordes, 1685. [2 delen in 1 band] 12º: pi1 *8 A-I12 K10, *4 A-I12, gepag.: [2] [16] 236 pp., [8] 216 pp. In het eerste deel een titelpagina door Romeyn de Hooghe (1685) en in elk deel 29 etsen in de tekst, eveneens door De Hooghe.

Leer, scharnier voorplat ged. los Landwehr 62 Van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel 1680-1725 (Amsterdam 1965) III, p.89; Moderne encyclopedie der wereldliteratuur (Hilversum 1967) IV, p.571

Eerste geïllustreerde editie van de 'Contes et nouvelles' van Jean de La Fontaine (1621-1695).

In een uitvoerig voorwoord verdedigt Desbordes de uitgave van deze voor die tijd gedurfde berijmde vertellingen. In 1674 werd de uitgave ervan in Frankrijk verboden en tien jaar later betuigde La Fontaine zelfs zijn spijt over het schrijven van de 'Contes'. Volgens Van Eeghen is deze Amsterdamse uitgave buiten medeweten van de Franse dichter verschenen. Desbordes, een Franse hugenoot, had zich in 1682 als boekverkoper in Amsterdam gevestigd. Tot zijn dood in 1722 heeft hij bijna uitsluitend werken in het Frans uitgegeven. Deze La Fontaineuitgaaf met zijn 58 halvepagina-hoge etsen van Romeyn de Hooghe was zeer gezocht en dan ook al spoedig uitverkocht.

Bestelnummer: 008. € 2000

La Fontaine, Jean de - Contes et nouvelles en vers. Amsterdam, Pierre Brunel, 1709.

8º: pi2 *4 2*2 A-O8 P6, A-R8 S4 T2, gepag.: [4] [12] 236, [8] 273 [3] pp. Gegraveerde titelpagina naar Romeyn de Hooghe, voorts 29 (deel I) en 40 (deel II) gravures in de tekst, eveneens naar De Hooghe.

Leer, rug en scharnieren wat geschaafd.

Landwehr 66 Waller, Biografisch woordenboek van Noord-Nederlandsche graveurs (Den Haag 1938)

Deze uitgave van de 'Contes et nouvelles' bevat de 58 illustraties van die uit 1685, maar ditmaal niet door, maar naar Romeyn de Hooghe gegraveerd. Wie deze graveur was, is niet bekend; hetzelfde geldt voor de titelpagina. Het tweede deel is uitgebreid met 11 nieuwe vertellingen, ook allemaal met een illustratie. Van deze platen zijn er 5 ongesigneerd, 5 zijn ondertekend door W.J. naar Romeyn de Hooghe en 1 door D. Jonckman naar Romeyn de Hooghe. Dirk Jongman, geboren in Amsterdam omstreeks 1685, werkte volgens Waller tussen 1709 en 1726 in Amsterdam. Landwehr schrijft alle 11 nieuwe illustraties toe aan W. Jonkman, waarom is niet duidelijk. Pierre Brunel (1658 - 1740), evenals zijn collega Desbordes afkomstig uit Frankrijk, werkte van 1687 tot zijn dood als boekverkoper in Amsterdam.

Bestelnummer: 009. € 595

[Hooghe, Romeyn de] - [Esopus in Europa. Amsterdam, S. Petzold, 1701-1702.]

4º: [B]-[2R]4 (-[G]4). Elke aflevering met een ets van Romeyn de Hooghe.

18e-eeuws karton, titelpagina en de afleveringen 1 en 7 ontbreken.

Landwehr 95; Hollstein 204-243; M 3017; v.St 3090

3

Slechte, 'Propaganda voor de prins. Kunst als propaganda, propaganda als kunst'; Otten, 'Biografie van Romeyn de Hooghe', beide in: De Boekenwereld 5 (1988); Van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel IV, p.38

Waar De Hooghes politieke sympathieën lagen blijkt overduidelijk uit deze serie venijnige, op fabels gebaseerde spotprenten, waarin vooral de Franse koning Lodewijk XIV, Willems belangrijkste tegenspeler in Europa, het moet ontgelden. Slechte noemt 'Esopus in Europa' "een zeer vroeg voorbeeld van zowel een geïllustreerd periodiek als een uiting van journalistieke spotprentkunst". Bijna alle 40 wekelijks verschenen afleveringen tellen 8, enkele 4 pagina's, met op de voorpagina steeds een ets (9 x 12,5 cm). Alleen de eerste (hier ontbrekende) prent heeft als signering "R.d.H.", alle overige zijn ongesigneerd. De Atlas van Stolk geeft van de meeste prenten een beschrijving. De afleveringen zijn afzonderlijk gepagineerd en als boek heeft het geen katernsigneringen. Daardoor komt men in bibliografieën de afleveringen ook afzonderlijk tegen. Soms met het jaar 1701/1702 (op de titelpagina's van de afleveringen staat onderaan: "volgens de Romeinse copy 1701" of "1702"), soms met het jaartal 1738 of 1739, want in die jaren verscheen een tweede editie (bij Fr. Moselagen te 's Gravenhage). Of de teksten ook van De Hooghes hand zijn is niet bekend.

De uitgever van dit satirisch periodiek, Sebastiaan Petzold (? - Amsterdam 1704), was aan het eind van de 17e eeuw omwille van de gewetensvrijheid uit Berlijn, waar hij rector van de Latijnse school was, naar Amsterdam gekomen. Daar werkte hij vanaf 1699 tot zijn dood als boekhandelaar-uitgever. Romeyn de Hooghe heeft verscheidene werken voor hem geïllustreerd.

Bestelnummer: 010. € 595

Gallaeus, Servatius - Dissertationes de Sybillis, earumque oraculis. Amsterdam, Hendrik en wed. Dirk Boom, 1688.

4º: *-2*4 a-c4 A-4R4 (-4R4, blanco?), gepag.: [40] 658 [26] pp. Met een gegraveerde titelpagina, een portret van Gallaeus (1686) en 14 platen, alle door Romeyn de Hooghe, en 3 plaatjes met penningen in de tekst.

Contemp. perkament, kleine scheurtjes in de marge van folia Y4, Z2 en 3B3, verder goed exemplaar, met exlibris van viscount Birkenhead op het schutblad geplakt..

Landwehr 72 de Bie & Loosjes III, 171; Van Eeghen (Amsterdamsche boekhandel) III, 31; NNBW VIII, 580

Gallaeus of Gallé (Rotterdam 1627 - Haarlem 1689) was Waals predikant in Zierikzee en daarna in Haarlem en is vooral bekend gebleven door deze geleerde verhandeling over de Sibillijnse orakels. De Sibyllen waren mythische zieneressen die voorspellingen over het lot van Rome hadden gedaan in de vorm van duistere spreuken. Deze Sibillijnse Boeken werden door de Romeinen zorgvuldig bewaard en in heel bijzondere omstandigheden geraadpleegd.

De oorspronkelijke boeken zijn al in de oudheid verloren gegaan. Op De Hooghes platen zijn 12 verschillende Sibyllen afgebeeld, verder zijn er afbeeldingen van een tempel aan een snelstromende rivier en van de verering van de godheid Hercules Magusanus. Hendrik Boom en zijn broer Dirk dreven van 1668 tot 1680 gezamenlijk een boekhandel en uitgeverij in Amsterdam; na Dirks dood in 1680 zette Hendrik de zaak voort met diens weduwe, Johanna Veris. Zij gaven vooral uit in het Latijn.

Bestelnummer: 011. € 900

Hooghe, Romeyn de - Spiegel van Staat des Vereenigde Nederlands, waar in de macht en 't vry bestier, van yder der zeven verbonde provincien en haar byzondere steeden, zo in rechten als regeeringen werd ontvouwd. [...] Amsterdam, Jan ten Hoorn, 1706. [1 van 2 delen] 4º: *-2*4 A-3O4 4A-4G4 5A-5S4 6A-6F4, gepag.: 480, 55 [1] 143 [1] 44 [4] pp. Met een gegraveerde titelpagina, voorts boven de opdracht aan de vier burgemeesters Diederik Dikx, Wilhem Lakeman, Hendrik Koning en Hendrik Haaswindius een kopvignet met hun wapens en met de twee wapens van Haarlem en 8 uitslaande platen (ca. 16 x 27 cm) met allegorische voorstellingen, alle geëtst door Romeyn de Hooghe.

Half leer, rug aan bovenzijde beschadigd, evenals papier op voorplat, watervlekken op aantal pagina's, platen in goede conditie; alleen eerste deel.

Landwehr 103

Beschrijving van de ontstaansgeschiedenis van de Republiek, haar wetgeving en bestuursorganen. De Hooghe had dit werk ondernomen, omdat, zo schrijft hij, niet alleen regenten, maar ook gewone burgers over deze kennis moesten kunnen beschikken.

4

Achtereenvolgens passeren alle zeven provincies met hun belangrijkste steden de revue. Het jaar daarop zou een tweede deel verschijnen, 'Spiegel van Staat vervattende de Macht der Generaliteyt [...]', waarin De Hooghe de generaliteitscolleges en de hogere rechtbanken behandelde en het functioneren van de Oost- en West-Indische Compagnie.

Bestelnummer: 012. € 350

Hoeven, Emanuel van der - Hollands aeloude vryheid, buyten het stadhouderschap, by deszelfs eerste vorm van staats-bestier, door de eedelen en steeden verdeedigd, tegen velerhande dwingelandyen; tot na de dood van Willem de Derde, koning van Groot-Brittanië. [...] Amsterdam, Jan ten Hoorn, 1706.

4º: *-2*4 (*3 als A3) A-O4 P6 (-P5) Q-T4 V2, 2A-3F4, 3A-Y4, gepag.: [16] 156, 413 [3], 153 [23] pp. Met een gegraveerde titelpagina, een kopvignet boven de opdracht aan Wilhem de la Palma en 6 uitslaande platen (30 x 18 cm), alle door Romeyn de Hooghe.

Leer, geribde rug met titelschild, platten gemarmerd, hoeken beschadigd, verder goed exemplaar.

Haitsma Mulier/Van der Lem 232b; Landwehr 102 NNBW VIII, 786; Te Winkel IV, p.450

Van der Hoeven, geboren omstreeks 1660 in Amsterdam, heeft daar waarschijnlijk gewerkt als koopman; hij trad - zo blijkt uit de titelpagina - ook op als vertegenwoordiger van de hertog van Saksen. Eén jaar voor 'Hollands aeloude vryheid' had Ten Hoorn een ander omvangrijk historisch werk van hem uitgegeven, 'Leeven en dood der doorlugtige heeren gebroeders Cornelis de Witt [...] en Johan de Witt', waarvoor Romeyn de Hooghe ook de titelpagina had geleverd. Wilhem de la Palma, aan wie het werk is opgedragen, was van 1702 tot 1705 directeur-generaal van de West-Indische Compagnie op de Goudkust, waar hij "het hoog gezag by zulke Volkeren voerd, die in tegenstelling van ons, de volkomene voorbeelden van de slaverny zijn", schrijft Van der Hoeven onbekommerd in de opdracht, waarmee hij ongetwijfeld de algemene opinie verwoordde. Ook het toneel had zijn belangstelling: hij was lid van het toneelgenootschap 'In magnis voluisse sat est' en heeft een zestal toneelstukken geschreven, deels oorspronkelijk, deels bewerkt naar het Frans. Hij moet in of na 1727 zijn overleden, want zijn laatste stuk, de klucht 'De drie Hamburgers', dateert van dat jaar.

Bestelnummer: 013. € 495

Bidloo, Govert - Brieven der gemartelde apostelen, [...] met eene uitlegginge der eigene namen, geschiedenissen, zommige omstandigheden, daarin voorkomende, en titulvaerzen vermeerdert; ook met een brief van den H. Marcus, en eenen van den H. Lucas [...]. 3e druk.

Amsterdam, Wed. Barend Visser, 1712.

4º: *4 2*2 A-P4 Q2 (Q2 blanco), gepag.: [12] 122 pp. Titelpagina en 15 etsen door Romeyn de Hooghe Contemp. perkament Landwehr 40

Govert Bidloo (1649-1713) was behalve dichter ook chirurg en later hoogleraar ontleedkunde in Leiden, lijfarts van koning-stadhouder Willem III en - evenals illustrator Romeyn de Hooghe - een vurig aanhanger van de Oranjevorst en verdediger van diens anti-Franse politiek. De stichtelijke 'Brieven der gemartelde apostelen' behoren - hoewel het hier uitsluitend om mannen gaat - tot het genre van de heldinnenbrieven, dichterlijke teksten in briefvorm van beroemde vrouwen gericht aan een geliefd of vertrouwd persoon. De uitvinder van het genre is waarschijnlijk Ovidius die in zijn 'Heroides' onder meer Penelope liet schrijven aan haar Odysseus. Bidloo heeft zich vooral laten inspireren door Vondel en diens ''Brieven der heilige maeghden, martelaressen'. De eerste druk van de (toen nog 13) dichtbrieven van Bidloo is van 1675, de tweede van 1698. In deze derde druk heeft hij de evangelisten Marcus en Lucas toegevoegd aan de martelaren. Dat moet in of vóór 1708 zijn gebeurd, want in dat jaar overleed Romeyn de Hooghe.

Bestelnummer: 014. € 295

Boccaccio, Giovanni - Aardige en Vermakelyke Historien van Bocatius, den Florentyner. Op een lossen en onbedwongenen trant in ’t Nederduitsch overgezet. Te Keulen, by Jacobus Gaillard. 2e druk. [Amsterdam], [z.n.], [ca. 1740]. [2 delen]

5

8º: (vol. 1) pi1 *8 A-2H8, gepag.: [2] 14, 487 [9] pp. (vol.2) A-2L8 2M4, gepag. 539 [13] pp. Met een gegraveerde titelpagina en 100 prenten naar Romeyn de Hooghe door Laurens Scherm (?), typografische titelpagina in zwart en rood gedrukt..

Half leer, rug deel 2 gespleten, papier platten deels verdwenen.

Buisman 185; Clemens 52a-b; Landwehr 88/9; Mateboer 13-01, 13-02; Muller 87; Waller 276 Moderne encyclopedie der wereldliteratuur (Hilversum 1967) I, p.454

Vertaling (uit het Frans) van een van de meesterwerken uit de Italiaanse literatuur, de 'Decamarone' van Boccaccio (1313 - 1375), die in 1470 voor het eerst werd gedrukt. 'Il Decamarone' (Grieks voor Verhaal der Tien Dagen) bevat de verhalen die tien mensen elkaar elke dag tien dagen achtereen vertellen, dus honderd in totaal. De titelpagina en de 100 prenten in de tekst ( een halve pagina groot) zijn gegraveerd naar die van Romeyn de Hooghe in de 'Contes et nouvelles', dat in 1697 in Amsterdam was uitgekomen bij G. Gallet. Alle platen op één na zijn ongesigneerd, die ene is van Laurens Scherm, een leerling van Romeyn de Hooghe. Het is niet onaannemelijk dat ook de andere platen door hem zijn gesneden. "Te Keulen, by Jacobus Gaillard" is een gefingeerd uitgeversadres, wat waarschijnlijk te maken heeft met het voor die tijd gewaagde karakter van verhalen en illustraties. Het werk is zeer waarschijnlijk in Amsterdam verschenen; dat moet na 1732 zijn geweest (toen verscheen de wél gedateerde eerste druk) en vóór 1744, want in dat jaar werden de platen (soms wat veranderd) gebruikt voor de 'Zedige Byschriften op hondert Print-Tafereelen' van de Amsterdamse broodschrijver Hermanus van den Burg.

Bestelnummer: 015. € 400

Antonides van der Goes, Joannes - Alle de gedichten. Hierby komt het Leven des Dichters. 3e druk. Amsterdam, Nicolaas ten Hoorn, 1714.

4º: *-12*4 2*-4*4 A-S4 2A-2T4 3A-L4, gepag.: [48] [2] 46 [32] 138 [6] 336, 78 [4] pp. Op de in zwart en rood gedrukte titelpagina een gegraveerd vignet door B. Bernards naar Jan Goeree, verder een portret van Antonides door P. van Gunst naar een schilderij van L. Bakhuizen, bij 'De Ystroom' een gegraveerde titelpagina en vier prenten door Romeyn de Hooghe.

Contemporaine perkamenten band, goed exemplaar.

Landwehr 9 NNBW IV, 54; Te Winkel IV, p.378 en V, p.90

Deze derde druk van de verzamelde gedichten wordt voorafgegaan door een inleiding en een levensbeschrijving van een van Antonides' vrienden, David van Hoogstraten, medicus als hijzelf en tevens letterkundige. De uitgave bevat ook de vijf etsen die Romeyn de Hooghe voor de eerste druk van 'De Ystroom' (1671) had gemaakt. In Van Hoogstratens voorwoord klinkt ook het rumoer door van de Poëtenoorlog, waarin de bewonderaars en navolgers van Vondel (onder wie Van Hoogstraten) tegenover de aanhangers van het Frans-classicisme stonden, maar waarbij later ook allerlei andere kwesties en persoonlijke vetes een rol gingen spelen.

Bestelnummer: 016. € 350

Boëthius, Anicius Manlius Torquatus Severinus; Mattheus Gargon (vert.) - Vertroostinge der wijsgeerte in vijf boeken vervat. Vertaald uit het Latijn door M. Gargon. Amsterdam, Adriaan Braakman; Gouda, Lucas Kloppenburg, 1703.

8º: pi2 *-2*8 3*4 A-P8, gepagineerd: [4] [40] 192 [46] pp. Titelpagina en 5 etsen door Romeyn de Hooghe, typografische titelpagina in zwart en rood.

Contemp. perkament. Goed exemplaar.

Landwehr 99; Fontaine Verwey cat. p.136 Zie over Matthias Gargon: NNBW IV, 631

De 'Consolatio philosophiae' is het bekendste en meest gelezen werk van de Romeinse wijsgeer Boëthius (480 - 525 n. Chr.), geschreven in gevangenschap. Hij was de raadsman van Theoderik de Grote, koning van de Ostrogoten, maar viel in ongenade toen hij de rechten van de Romeinen tegen de Ostrogotische ambtenaren verdedigde. De predikant Mattheus Gargon (Haarlem 1661 - Vlissingen 1728) heeft zijn vertaling opgedragen aan Hermannus van de Putte, rentmeester van de Staten van Zeeland op Walcheren. Er zijn drempeldichten van Johannes Ulaeus, predikant in Tilburg, W. Keuchenius, predikant te Alem, en van M. Bode en één in het Latijn van Johannes de Nieuwland. Gargon verklaart in het voorwoord

6

waarom er zo weinig over Christus en de christelijke leer wordt gevonden in de vijf boeken: daar zou een zesde boek aan worden gewijd, maar helaas werd Boëthius voor die tijd onthoofd.

Bestelnummer: 017. € 395

Hooghe, Romeyn de - Hieroglyphica of Merkbeelden der oude volkeren, namentlyk Egyptenaren, Chaldeeuwen, Feniciers, Joden, Grieken, Romeynen, enz. Nevens een omstandig bericht van het verval en voortkruypende verbastering der godsdiensten door verscheyde eeuwen, en eyndelyk de Hervorming, tot op deze tyden toe vervolgt. [...]

Beschreven en verbeeld door Mr. Romeyn de Hooghe [...] Overzien en beschaaft door Arn. Henr. Westerhovius. Amsterdam, Joris van der Woude, 1735.

4º: pi2 2pi1 *-2*4 A-3N4 3O2, gepag.: [22] 456 [20] pp. Gegraveerde titelpagina door Romeyn de Hooghe, op de typografische titelpagina (in zwart en rood gedrukt) een vignet door Jan Wandelaar (1734), boven de opdracht aan Johan Hendrik graaf en baanderheer van en tot Wassenaar diens wapen met de spreuk "Mutando non mutor", eveneens gegraveerd door Wandelaar (1735), voorts een portret van Romeyn de Hooghe door J. Houbraken naar H. Bos (1733), boven het eerste hoofdstuk een kopvignet door Wandelaar (1734) en tenslotte bij alle 63 hoofdstukken een paginagrote prent door Romeyn de Hooghe.

Oorspr. halfleren band, rug geschaafd, papier platten verdwenen, aantal platen ligt los, maar alle in goede conditie (één plaat (nr 1) met plakbandresten in de marge).

Landwehr 108; Scheepers II, 1109 Zie over Westerhoff: NNBW V, p.1115

Met de 'Hieroglyphica' wilde Romeyn de Hooghe aankomende en collega-kunstenaars die zelf de oudheid niet hadden kunnen bestuderen houvast geven bij het tekenen, schilderen en graveren van mythologische, bijbelse of vroeg-christelijke voorstellingen. Hij heeft de prenten wellicht ook gebruikt bij het onderricht in zijn eigen tekenschool te Haarlem. Het werk bestaat uit 63 hoofdstukken, waarin steeds een ander thema wordt behandeld aan de hand van een zeer fraaie ets. Na De Hooghes dood in 1708 zijn prenten en manuscript 26 jaar blijven liggen. In 1734 kreeg de Goudse rector Westerhovius of Westerhoff ( ? - 1737) het materiaal in handen, raakte onder de indruk van de "geleerde autheur" die over theologische zaken "niet als een gemeen Christen, maar als een Hoogleeraar in de Godgeleerdheyd" wist te spreken en bewerkstelligde in korte tijd de uitgave. In 1744 volgde nog een Duitse vertaling.

Bestelnummer: 018. € 1150

Rotgans, Lucas - Wilhem de Derde, door Gods genade koning van Engeland, Schotland, Vrankryk en Ierland, beschermer des geloofs, enz. enz. In heldendicht beschreven. Utrecht, François Halma en Willem van de Water, 1698-1700. [2 delen in 1 band] 4º: pi1 *-5*4 A-Y4 (-Y4), gepag. [42] 174 pp., *2 A-Z4, gepag.: [4] 184 pp. Gegraveerde titelpagina door G. van der Gouwen naar G. de Lairesse, op de 2 typografische titelpagina's vignetten met dezelfde afbeelding, maar door verschillende graveurs, voorts 8 platen, de eerste vier door J. Baptist naar G. de Lairesse, de andere vier door en naar Romeyn de Hooghe.

Leren band.

Landwehr 92 Te Winkel V, p.14; NNBW X, 836; F. & vd B. p. 672

In 'Wilhem de Derde' bezingt Rotgans ( Amsterdam 1654 - Breukelen 1710) de daden van de stadhouder-koning, die er na zijn aantreden in 1672 in slaagde de onafhankelijkheid van de Republiek te verzekeren, de expansiedrang van Lodewijk XIV te beteugelen en Engeland voor het protestantisme te behouden. De dichter trachtte in het voetspoor van Grieken en Romeinen te treden en schreef zo - "in vloeiende alexandrijnen"(Te Winkel) - het eerste heldendicht uit de Nederlandse letterkunde. Aan het dichtwerk, dat is opgedragen aan Diedrik van Veldhuisen, gaat een menigte Latijnse en Nederlandse drempelverzen vooraf van onder anderen Joan van Broekhuizen, Pieter Burman, J. Vollenhove, A. Moonen en zijn vriend en uitgever François Halma. De platen in het eerste deel zijn gegraveerd door Jacob Baptist, een graveur die tussen 1693 en 1704 in Amsterdam werkzaam is geweest als boekillustrator; hij is vooral bekend door zijn illustraties voor de Mortier-bijbel. Romeyn de Hooghe, die deel 2 voor zijn rekening nam, stak ook als hij als illustrator optrad zijn doctorstitel in de rechten niet onder stoelen of banken: bij elke plaat staat achter zijn naam "J.U.D." (Juris utriusque doctor, doctor in de beide rechten).

7

Bestelnummer: 019. € 295

Antonides van der Goes, Joannes - Gedichten. Amsterdam, Jan Rieuwertsz, Pieter Arentsz en Albert Magnus, 1685. [2 delen in 1 band] 4º: *-4*4 2*-4*4 A-S4, 2A-2Q4, 3*4 3A-K4, 4*-6*4 (*1, 46*4 blanco), gepag.: [62] 138 [6], 307 [5], [8] 78, [2] 46 pp. 'De Ystroom' met 5 geëtste platen door Romeyn de Hooghe, voorts een ongesigneerde plaat bij het treurspel Trazil.

Contemporain karton, rug gesleten.

Landwehr 9; Scheepers I, 81 Te Winkel IV, p.378; NNBW IV, 54; ; Dongelmans, Nil Volentibus Arduum (Utrecht 1982)

Eerste druk van de gedichten van de jonggestorven Antonides van der Goes (Goes 1647 Rotterdam 1684), door zijn vader verzameld en uitgegeven. Het eerste deel wordt gevuld met wat als zijn belangrijkste werk wordt beschouwd, het stroomdicht 'De Ystroom' (1671), een loflied in Vondeliaanse verzen op Amsterdam en op de bloeiende handel en scheepvaart van de Republiek; onder de drempelverzen is er ook een van Vondel, die Antonides als de meest getalenteerde van de jonge dichtersgeneratie beschouwde. Het dichtstuk is geïllustreerd met 5 fraaie, paginagrote etsen van Romeyn de Hooghe. De plaat die bij het treurspel 'Trazil' is geplaatst (een jeugdwerk van Antonides) staat daar geheel ten onrechte. Te zien is hoe Apollo de sater Marsyas die zich met de god der dichters had durven meten voor straf levend vilt; de plaat hoort dus bij het uiterst venijnige hekeldicht 'Marsyas, satyr' dat gericht is tegen de leden van het kunstgenootschap 'Nil Volentibus Arduum' en vooral tegen hun voorman Andries Pels (!). Achter 'Trazil' volgen een levensbericht van de dichter en een aantal lijk- en grafdichten.

Bestelnummer: 020. € 350

Antonides van der Goes, Joannes - De Ystroom, begreepen in vier boeken. Amsterdam, Nicolaas ten Hoorn, 1699.

4º: *-4* (-*3, blanco, *4 als *3) 4 A-S4, gepag.: [30] 138 [6] pp. Met titelpagina en 4 platen geëtst naar Romeyn de Hooghe.

Contemp. perkament, blindgestempeld.

Landwehr 9

De tweede zelfstandige druk van Antonides' belangrijkste dichtwerk (1671); herdrukken zouden nog volgen in 1708 en 1714. Het bevat drempelverzen van vele vooraanstaande dichters en letterkundigen: D. Buisero, J. Six, J. v.d. Vondel, J. Vollenhove, J. Oudaan, P. Francius, L. Bake, M. Dop, C. Brandt en P. Verhoek. De prenten in deze tweede druk zijn niet door, maar naar De Hooghe. In 1714, toen de derde druk van 'Alle de gedichten' bij Nicolaas ten Hoorn verscheen (zie nr 16), werden weer de originele etsen door De Hooghe gebruikt, echter wel opgegraveerd. Kennelijk achtte men in 1699 de etsplaten te ver gesleten en liet men nieuwe maken, terwijl men 15 jaar later besloot de oude platen op te graveren. Landwehr vermeldt dit niet.

Bestelnummer: 021. € 275

Huygens, Constantijn - Koren-bloemen. Nederlandsche gedichten, vermeerdert tot 27 boeken.

2e druk. Amsterdam, Johannes van Ravesteyn, 1672. [2 delen in 1 band] 4º: *-4*4 A-4Y4 4Z2, gepag. [32] 732 pp.; A-4C4 (4C4 blank), gepag. 574 pp. Gegraveerde titelpagina door Romeyn de Hooghe, evenals de uitslaande plaat van de 'Zee-straet', voorts een portret van Constantijn Huygens door A. Blotelingh naar Netscher en een ongesigneerde uitslaande plaat van de buitenplaats Hofwijk.

Contemp perkament, scharnieren deels gespleten.

Landwehr 19; Scheepers I, 112 Smit, De grootmeester van woord- en snarenspel. Het leven van Constantijn Huygens (Den Haag 1980); Van Strien, 'Constantijn Huygens, de virtuoos', in: Nederlandse literatuur, een geschiedenis (Groningen 1993); De Vries, Poëzie van het buitenleven', in: Nederlandse literatuur, een geschiedenis (Groningen 1993); Te Winkel III, p.356, 384, 503; NNBW I, 1186

De 'Koren-bloemen' bevat met zijn ruim dertienhonderd bladzijden praktisch alles - al dan niet eerder gepubliceerd - wat Huygens (Den Haag 1596 - Den Haag 1687) tussen zijn drukke bezigheden door van secretaris en adviseur van twee prinsen van Oranje heeft geschreven.

Althans in het Nederlands, want hij dichtte ook in het Latijn, Frans, Engels en Italiaans. De eerste druk (1658) bestond uit 19 boeken, deze 2e druk die 27 boeken telt, is uitgebreid met vele tientallen pagina's 'sneldichten', de korte, puntige gedichten waarin Huygens onovertroffen is. Huygens was een typische vertegenwoordiger van de Renaissance, een universeel begaafd mens: dichter, diplomaat, componist, geleerde en wegenbouwkundige. Die 8

laatste kwaliteit blijkt uit de aanleg van de nu nog bestaande weg van Den Haag naar Scheveningen, de 'Zeestraat' waaraan hij ook een door Romeyn de Hooghe fraai geïllustreerd groot gedicht heeft gewijd. Andere bekende werken zijn de onlangs nog eens opgevoerde klucht 'Trijntje Cornelis' en het hofdicht op zijn buitenplaats Hofwijk, eveneens met een uitslaande plaat, zij het niet van De Hooghe. Willemijn de Vries noemt 'Hofwyck' een vernieuwend gedicht, waarin Huygens wandeling en verhandeling naadloos aaneen heeft gevoegd. De prent bij dit dichtstuk, door Landwehr ook aan De Hooghe toegeschreven, komt reeds voor in de eerste druk van dit gedicht uit 1653. Deze kan dus niet van zijn hand zijn. De gesigneerde prent van 'Zee-straet' werd eerder afgedrukt in de eerste druk van dit gedicht in 1667 en behoort tot de vroegste werkstukken van De Hooghe.

Bestelnummer: 022. € 495

Dale, Antonius van - Verhandeling van de oude orakelen der heydenen. Amsterdam, Hendrik Boom en Wed. Dirk Boom, 1687.

8º: *8 A-2M8 2N2 a8 (a8 blanco), gepag.: [16] 551 [27] pp. Titelplaat en 7 uitslaande platen geëtst door Romeyn de Hooghe.

Contemp. perkament.

Landwehr 71 De Bie & Loosjes II, p.845; NNBW VII, 351

De Haarlemse doopsgezinde medicus Van Dale (1638 - 1708) heeft zijn hele leven gestreden tegen het bijgeloof. Vooral zijn twee verhandelingen over de orakels van de oudheid ('De oraculis ethnicorum dissertationes duæ', 1683 en 1700) bezorgden hem Europese vermaardheid en natuurlijk ook vele bestrijders, vooral omdat hij stelde dat de heidense orakels niet het werk van de duivel waren, maar alleen maar "bedriegelijke guiteryen der orakel-papen". Deze Nederlandse uitgave is - zo verklaart Van Dale - geen vertaling uit het Latijn, maar een heel nieuw werk. In de 7 uitslaande platen (14 x 20 cm) laat Romeyn de Hooghe zien wat de gang van zaken was in orakel-tempels als die van de Pythia in Delphi.

Bestelnummer: 023. € 495

Beronicius, Petrus Johannes; Pieter Rabus (vert.) - De vveergalooze dichter P.J. Beronicius ten deele voor de Nederduitsche vertaalt, met een byvoegsel in de voorreden van 's mans leven, door P. Rabus. 2e verm. druk. Amsterdam, Jan ten Hoorn, 1692.

8º: *4 2*8 22*4 A-K8 L4 M2, gepag.: [32] 169 [=172] pp. Geëtste titelpagina van Romeyn de Hooghe en vier prenten van Casper Luyken.

Contemp. perkament, mooi exemplaar, op de titelpagina in pen: "F.N. Sickenga, 1860". van Eeghen/vd Kellen I, 213; Landwehr 83; Scheepers II, 67 Zie over Beronicius: Kalff IV, p.583; NNBW VIII, 88, over Rabus: De Vet, Pieter Rabus, een wegbereider van de Noordnederlandse Verlichting (Amsterdam & Maarssen 1980)

Petrus Johannes Beronicius (?? - Middelburg 1673) was in zijn tijd befaamd om zijn kennis van klassieke en moderne talen; Grieks en Latijn moet hij zo volkomen hebben beheerst, dat hij in staat was elke tekst voor de vuist weg in die talen over te zetten. Dat verhaalt vertaler Pieter Rabus in zijn levensbeschrijving van Beronicius waarvoor hij op zijn beurt geput heeft uit een Latijns werk van de remonstrantse predikant Antonie Borremans. Dit talenwonder, dat een zwervend bestaan leidde en aan de kost kwam als scharensliep en schoorsteenveger, maar meestal in de kroeg zat, "is te Middelburg verdronken dood gevonden, in water en slik gesmoord", schrijft Rabus. Het boek dat tegenover de Nederlandse ook een Latijnse titelpagina heeft, bevat de 'Poemata', een aantal Latijnse gedichten van Beronicius, en de 'Georgarchontomachia', met tegenover elkaar de Latijnse verzen en Rabus' prozavertaling. De titel 'Georgarchontomachia' is een variatie op de Griekse 'Batrachomuomachie' ('MuisKikvorsenkrijg') uit de 5e eeuw voor Christus waarin de 'Ilias' van Homeros wordt geparodieerd. De 'Georgarchontomachia' is een burlesk Latijns epos, dat gaat over de strijd van de Zeeuwse boeren tegen de plaatselijke overheid. Het werk berust op een historisch feit: de bestorming van Middelburg door boeren in 1672. Het werd voor het eerst in 1673 uitgegeven door Steven Swart. In 1691 volgde de eerste (ongeïllustreerde) druk van de prozavertaling van Pieter Rabus bij Pieter van der Staart in Rotterdam, die zeker door drie

9

herdrukken bij Ten Hoorn is gevolgd. Deze tweede druk is de eerste geïllustreerde met vier fraaie prenten van Casper Luyken en met een titelpagina van Romeyn de Hooghe die een vrolijk gezelschap boeren toont, verzameld in een schuur, terwijl in de hemel Beronicius door Apollo wordt gelauwerd. In het midden een gezicht op Middelburg. De vier prenten van Luyken tonen een aanval op de Middelburgse stadspoort, een aanval op het huis van de secretaris Van den Brande, mishandeling van Van den Brande in het stadhuis en de aanval op Nicolaes van Reigersberg. Het staat overigens niet helemaal vast dat Beronicius ook werkelijk de auteur is van dit werk. Het wordt ook wel toegeschreven aan de letterkundige Dirk Buysero (Den Haag 1644 - Rotterdam 1708).

Bestelnummer: 024. € 450

Beronicius, Petrus Johannes; Pieter Rabus (vert.) - De vveergalooze dichter P.J. Beronicius ten deele voor de Nederduitsche vertaalt, met een byvoegsel in de voorreden van 's mans leven, door P. Rabus. 2e verm. druk. Amsterdam, Jan ten Hoorn, 1692.

8º: *4 2*8 22*4 A-K8 L4 M2, gepag.: [32] 169 [=172] pp. Geëtste titelpagina van Romeyn de Hooghe en vier prenten van Casper Luyken.

Papieren omslag, rug ontbreekt, op schutblad met pen: "Joseph von Lassberg".

Van Eeghen/vd Kellen I, 213; Landwehr 83; Scheepers II, 67 Zie over Beronicius: Kalff IV, p.583; NNBW VIII, 88, over Rabus: De Vet, Pieter Rabus, een wegbereider van de Noordnederlandse Verlichting (Amsterdam & Maarssen 1980) Bestelnummer: 025. € 275

Beronicius, Petrus Johannes; Pieter Rabus (vert.) - De weergalooze dichter P.J. Beronicius ten deele voor de Nederduitsche vertaalt. Met een byvoegsel in de voorreden van 's mans leven, door P. Rabus. 3e verm. druk. Amsterdam, Jan ten Hoorn, 1702.

8º: pi4 2+8 2*4 A-L8 (L8 blanco), gepag.: [32] 173 [1] pp. Geëtste titelpagina door Romeyn de Hooghe en vier prenten door Casper Luyken.

Contemp. perkament met omgezette rand. Op het schutblad: "Johanni Zwingero S.S. Th. Stud. Amico suo suavissimo hanc Beronicii Poemata in pignus amicitiae obtulit. Franciscus Christ, L.L. Stud. d. 23 Aprilis 1709", voorts ingeplakt exlibris van "Fras M. Uglesias M.A." en stempeltje "Bibliotheca M?beriana", mooi exemplaar. van Eeghen/vd Kellen I, 213; Landwehr 83 Zie over Beronicius: Kalff IV, p.583; NNBW VIII, 88, over Rabus: De Vet, Pieter Rabus, een wegbereider van de Noordnederlandse Verlichting (Amsterdam & Maarssen 1980)

De tegenover de Nederlandse titelpagina liggende Latijnse titel vermeldt abusievelijk 1692 als jaar van uitgave. Wel is het "editia secunda" vervangen door "editio tertia".

Bestelnummer: 026. € 395

[Mugge-swarm] - Nimrods mugge-swarm noch in 't harnasch. Tegens Oranje. Neffens een hemelsche artzenye voor de willens-weete blinden .. [z.p.], [z.n.], [1672].

4º: A-C4, gepag.: 23 [1] pp., met een ongesigneerde geëtste plaat.

Los in kartonnen omslag Knuttel 10622; niet in Landwehr, Tiele 6538 Slechte, 'Propaganda voor de prins. Kunst als propaganda, propaganda als kunst', in: De Boekenwereld 5 (1988)

Pamflet, grotendeels in gotisch schrift, gericht tegen de politieke tegenstanders van Willem III. De onbekende schrijver heeft geen goed woord over voor de in 1672 door het oranjegepeupel vermoorde gebroeders De Witt, hier betiteld als "Nimrod en sijn broeder", waarmee verwezen wordt naar de bijbelse tiran Nimrod. In het rampjaar 1672, waarin de Republiek van alle kanten door vijanden werd belaagd, regende het pamfletten waarin partij werd gekozen voor (zoals hier) of tegen de stadhouder. De prent toont Willem III op een zegewagen die gemend wordt door de Nederlandse leeuw. De stijl is die van Romeyn de Hooghe. Op de titelpagina een gegraveerd wapenschild met een verrijzende Phenix, met erboven "Ten Tros d'Nyt".

Bestelnummer: 027. € 175

B.I.R. - Den Hollandschen verre-kyker, verhalende den tegenwoordigen toestant van ons lieve vaderland, nevens een hertgrondige waerschouwinge aen alle goede ingesetenen, om haar door geen geveynsde vrindschappen te laten misleyden, oft door openbaare oorlog te doen verflauwen, maar in beide te zijn en blijven, oude Batavieren. Utrecht, Hans Perfect, 1672.

10

4º: A-E4, gepag.: 40 pp., met een titelprent door Romeyn de Hooghe.

Papieren omslag Knuttel 9893 (druk uit 1671); Tiele 5771 en 5833; Landwehr 24; M 2302; niet bij v.St. Slechte, 'Propaganda voor de prins. Kunst als propaganda, propaganda als kunst', in: De Boekenwereld 5 (1988)

Politiek pamflet, dat terugziet op de Triple alliantie, het verdrag uit 1668 tussen de Republiek, Engeland en Zweden dat beoogde de agressieve politiek van Lodewijk XIV te beteugelen. De auteur heeft de vorm gekozen van een driespraak, waarin een Hollander, een Fransman en een Engelsman met elkaar discussiëren. Zoals veel pamfletten is het gezet uit de gotische letter, het schrift waarmee het gewone volk het meest vertrouwd was. De titelprent is ongesigneerd, maar duidelijk van de hand van De Hooghe. Links staat een Hollander met een lange verrekijker die naar een berg aan de overzijde kijkt. Hij legt zijn hand op een wereldbol.

Achter hem Mercurius. Het cartouche aan de bovenzijde is blanco. Dit is een tweede druk, de eerste druk van dit pamflet was van 1671, niet 1672 zoals bij Landwehr is vermeld. Van drukker Hans Perfect zijn geen andere uitgaven bekend; het is niet onwaarschijnlijk dat het om een schuilnaam gaat. In 1672 verscheen ook een Duitse vertaling (Knuttel 9998), waarschijnlijk zonder titelprent.

Bestelnummer: 028. € 275

Valkenier, Pieter - 't Verwerd Europa, ofte Politijke en historische beschryvinge der waare fundamenten en oorsaken van de oorlogen en revolutien in Europa, voornamentlijk en in omtrent de Nederlanden zedert den jaare 1664 [...]. Amsterdam, Hendrik en Dirk Boom, 1675-1688 [2 delen] 4º: (vol. 1:) *-2*4 A-5Y4 (-5B4), a-2c4 (2c4 blanco), gepag.: [16] 910, 172 [22] pp.; (vol. 2:) *-3*4 A-6R4, 2A-M4, a-d4, gepag.: [24] 1058, 96, 32 pp. Het eerste deel met een geëtste titelpagina in de trant van Romeyn de Hooghe, gesigneerd "C. Decker in et fecit".

Contemp. perkament, op schutblad exlibris van F.T. Valck-Lucassen, goede set.

Landwehr 44; Haitsma Mulier / Van der Lem 482a Felbinger, 'Quellenautopsie "Pieter Valckenier (1677)"', in: Europabegriffe und Europavorstellungen im 17. Jahrhundert; NNBW V, 988

De historicus, jurist en diplomaat Valkenier (Emmerik 1638 - Amsterdam 1712) - geen familie van het Amsterdamse regentengeslacht van die naam - verdedigde in zijn geschriften de Republiek tegen aanvallen van Franse kant. Een jaar na de uitgave van het eerste deel van ''t Verwerd Europa' werd hij benoemd tot gezant van de Republiek in Frankfurt en in 1690 tot gezant bij de Zwitserse kantons. Het tweede deel is geschreven door Valkeniers secretaris Andreas Müller. Het verscheen eerst in het Duits in twee foliodelen (1680-1683). De Nederlandse uitgave van 1688 met "N.N." op de titelpagina is dus een vertaling, precies het omgekeerde van wat met het eerste deel was gebeurd: dat was in 1677 - ook in folio - in het Duits verschenen, bij een Amsterdamse uitgeverscompagnie waarvan behalve de Gebroeders Boom Jacob van Meurs en Johannes van Someren deel uitmaakten. Landwehr heeft waarschijnlijk de signatuur van Decker op de prent niet opgemerkt.

Bestelnummer: 029. € 395

Valkenier, Petrus - 't Verwerd Europa, ofte Politijke en historische beschryvinge der waare fundamenten en oorsaken van de oorlogen en revolutien in Europa, voornamentlijk en in omtrent de Nederlanden zedert den jaare 1664 [...]. Amsterdam, Hendrik en Dirk Boom, 1675.

4º: *-2*4 A-5Y4 (-5B4), a-2c4 (2c4 blanco), gepag.: [16] 910, 172 [22] pp., met een geëtste titelpagina door Romeyn de Hooghe.

Half leer, rug geschaafd, alleen eerste deel.

Landwehr 44; Haitsma Mulier / Van der Lem 482a NNBW V, 988 Bestelnummer: 030. € 225

Balen, Matthijs - Beschryvinge der stad Dordrecht, vervatende haar begin, opkomst, toeneming, en verdere stant; opgezocht, in 't licht gebracht en vertoond, met vele voorname voor-rechten, hand-vesten, keuren, en oude-herkomen. Als mede een verzamelinge van eenige

11

geslacht-boomen der adelijke, aal-oude en aanzienlijke heeren-geslachten van en in Dordrecht [...] Dordrecht, Simon onder de Linde, 1677.

4º: *-2*4 A-2E4 2F4(2F2+1?) 2G-4Q4 4R2 ?4R2 4S-5Y4 5Z2 6A-6F4 2*4(-*4) 6G-7O4 7P4(-7P4) 7Q4 7R2 7S-8M4 8N2 28N2 (7R2 blank) gepag.: 1358 [24] pp.Titelpagina en 6 uitslaande platen door Romeyn de Hooghe, een portret van Balen (door De Hooghe naar Pouwels Weyts en niet naar S. van Hoogstraten zoals op de prent staat), voorts 10 portretten door andere kunstenaars, waaronder die van de gebroeders De Witt, en een uitslaande plaat met de familiewapens van de Dordtse regenten.

Half leer, rug aan bovenzijde beschadigd, met een extra portret van A.Colvius Landwehr 45; Nijhoff / van Hattum 17

Belangrijk boek over de geschiedenis van Dordrecht door de Dordtse touwwinkelier Matthijs Balen (1611 - 1691). Vooral van belang door de vele genealogieën en familiewapens van Dordtse geslachten in het laatste deel van het werk. De zes uitslaande etsen van De Hooghe in dit boek betreffen een plattegrond van Dordrecht (met in stippellijnen de nieuw ontworpen fortificatieën), een fraai gezicht op de stad met veel schepen op de voorgrond, en een viertal historieprenten: Graaf Diederik in Luik, Justitie van graaf Willem de Goede, de "verdrenking" van de Groote Waard, en de justitie over Jan Smit.

Bestelnummer: 031. € 995

Balen, Matthijs - Beschryvinge der stad Dordrecht, vervatende haar begin, opkomst, toeneming, en verdere stant; opgezocht, in 't licht gebracht en vertoond, met vele voorname voor-rechten, hand-vesten, keuren, en oude-herkomen. Als mede een verzamelinge van eenige geslacht-boomen der adelijke, aal-.oude en aanzienlijke heeren-geslachten van en in Dordrecht [...] Dordrecht, Simon onder de Linde, 1677. [2 banden met doorlopende signatuur en paginatuur] 4º: *-2*4 A-2E4 2F4(2F2+1?) 2G-4Q4 4R2 ?4R2 4S-5Y4 5Z2 6A-6F4 2*4(-*4) 6G-7O4 7P4(-7P4) 7Q4 7R2 7S-8M4 8N2 28N2 (7R2 blank) gepag.: 1358 [24] pp.Titelpagina en 6 uitslaande platen door Romeyn de Hooghe, een portret van Balen (door De Hooghe naar Pouwels Weyts en niet naar S. van Hoogstraten zoals op de prent staat), voorts 10 portretten door andere kunstenaars, waaronder die van de gebroeders De Witt, en een uitslaande plaat met de familiewapens van de Dordtse regenten.

Mod. half leer, op de rug van deel 2 bij vergissing "4" in plaats van "2", met een extra portret van A. Colvius..

Landwehr 45; Nijhoff/Van Hattum 17 Bestelnummer: 032. € 795

Schrevelius, Theodorus - Harlemias, of Eerste stichting der stad Haarlem, haar toeneemen en vergroten; zeldzaame avontuur in vrede, oorlog en belegeringen; hare beginzelen van de eerste Reformatie; politieque raadslagen; scheuringe in de Kerke; de tyden van Lycester; oude keuren, gunstige privilegien van graaven; regeeringe in de politie, zo hooge als laage, in 't kerkelyke, militaire, en scholastique; de oeffeningen der ingezetenen, in alle weetenschappen, kunsten en geleertheid, neeringen en handteeringen, enz. Vermeerdert met historiesche aantekeningen tot den jaare 1750. 2e druk. Haarlem, Joannes Marshoorn, 1754.

4º: pi2 *4 (*1 + †2) 2*4 A-V4 W4 X2 Y-2C4 2D2, 2A-L4 2M2 2N-O4 (O3 als O2) 2R-2S4 2T4 (2T2 + chi) 2V4 2W4 2X3V4 3W4 3X-4H4 4I2, 3A-D2, 4M-4V4 4W4 4X-4Y4 (4Y4 blanco), gepag. 1-216, 1-105, 322-648, 1-16, 663-755 [1] pp.

Gegraveerde titelpagina door Jacob Folkema naar Take Jelgersma, boven de opdracht aan Aron de Pinto een vignet met diens wapen door Folkema, voorts 48 uitslaande platen, waaronder tien stadsgezichten en twee historieprenten door Romeyn de Hooghe.

Latere halfleren band, op het schutblad een exlibris van Adolf Melchior, goed exemplaar. van Eeghen/vd Kellen II, 488; Nijhoff/Van Hattum 277 NNBW V, 703

De befaamde beschrijving van de stad Haarlem en zijn geschiedenis, met levensbeschrijvingen van zijn belangrijkste inwoners, geïllustreerd met prenten van Romeyn de Hooghe, Jan Luyken en Jacobus Schijnvoet. Vooral De Hooghes etsen van kerken en gebouwen zijn bijzonder fraai; oorspronkelijk hadden de platen - elk ruim 18 bij 24 cm groot als randversiering gediend op de grote plattegrond van de stad die hij in 1688 had gemaakt.

Schrevelius (Haarlem 1572 - Leiden 1653) was rector van de Latijnse school in zijn geboortestad tot hij in 1624 wegens vermeende godsdienstige onrechtzinnigheid werd ontslagen, waarna hij in Leiden hetzelfde ambt ging bekleden. In 1647, op 72-jarige leeftijd publiceerde hij zijn grote werk over Haarlem, in het Latijn, waarna hij zelf de Nederlandse

12

vertaling verzorgde (1648). Deze ruim honderd jaar later verschenen, uitbundig geïllustreerde tweede druk is uitgebreid met de geschiedenis van Haarlem na 1647, waaronder een verslag van het pachtersoproer van 1747. Naast die van De Hooghe bevat het boek vele prenten, waaronder een twaalftal van Jan Luyken, met afbeeldingen van historische gebeurtenissen, zoals de belegering van Haarlem door de Spanjaarden in 1573 en het aanspoelen van een walvis, en van landschappen, gebouwen en ruïnes in de omgeving van Haarlem. En natuurlijk mocht bij een beschrijving van de stad van Laurens Coster, toen nog beschouwd als uitvinder van de boekdrukkunst, een afbeelding van een drukkerij in vol bedrijf niet ontbreken. De twaalf fraaie etsen van De Hooghe, elk 18 x 24 cm, betreffen: Het stad-huys, Vleesch-hal, De Waegh, De Oude Doelen, Heeren logement, Bakenesse Kerck, St Jans Kerck, Groote Kerck, 'Innemen van Damiaten 1188 en nieuw stads wapenschild', 'Belegering der Spaensen van 1572 en 1573', De Nieuwe Kerck en Prinsen Hof. Bestelnummer: 033. € 1600

Comenius, Johannes Amos.; Frans van Hoogstraten (vert.) - Verrezen hondschen Diogenes, of Beknopte verhandeling van wijsheid. Vertaald uit het Latijn. Rotterdam, François van Hoogstraten, 1672.

8º: A-F8 (-E1), gepag.: 86 pp. Gegraveerde titelpagina door Romeyn de Hooghe met een afbeelding van de wijsgeer Diogenes.

Contemp. perkament, vlekken op achterplat, f.E1 (p.55/56) ontbreekt.

Niet bij Landwehr. zie over Comenius: NNBW VIII, 302; zie over Van Hoogstraten: NNBW VIII, 833

De in Moravië geboren protestantse geestelijke en geleerde Comenius (Uhersky Brod (Bohemen)1592 - Amsterdam 1670) kan als de grondlegger worden beschouwd van pedagogiek en didactiek., maar heeft zich ook diepgaand bezig gehouden met theologie, cartografie, taalkunde en politiek. Een van zijn bekendste werken - hij heeft meer dan 150 boeken geschreven - is het baanbrekende 'Orbis Sensalium Pictus' (De zichtbare wereld in plaatjes), een Latijns leesboek waarin voor het eerst van afbeeldingen gebruik wordt gemaakt.

Zijn 'Diogenes Cynicus redivivus' uit 1658 is een zogeheten Latijns schooldrama, een toneelstuk dat was bedoeld als hulpmiddel bij het onderwijs in het Latijn. Het werd in 1660 door Van Hoogstraten vertaald en is daarna verscheidene keren herdrukt, meestal - maar niet in dit geval - samen met zijn vertaling van Erasmus' 'Lof der zotheid'. Van Hoogstraten (Den Haag 1632 - Rotterdam 1696) was uitgever-boekverkoper in Rotterdam en Dordrecht, schreef gedichten en vertaalde zeer veel, vooral uit het Latijn. De geëtste titelpagina is rechtsboven onduidelijk - gesigneerd R.d.H. Bestelnummer: 034. € 125

Petter, Nicolaes - Klare onderrichtinge der voortreffelijcke worstel-konst, verhandelende hoe men in alle voorvallen van twist in handtgemeenschap sich kan hoeden, en alle aengrepen, borst-stooten, vuyst-slagen etc. versetten. Seer nut en voordeeligh tegens alle slaensiecke twisters, ofte die met een mes yemandt dreygen of trachten te beledigen. Uytgevonden door den wijtberoemden en vermaerden worstelaer Nicolaes Petter. Amsterdam, Johannes Janssonius van Waesberge, 1674.

4º: *4 A-B4, gepag.: [8] 16 pp., met 71 paginagrote etsen van Romeyn de Hooghe.

Contemp. perkament, alle prenten zijn opnieuw op papier bevestigd.

Graesse III, 343n; Landwehr 39 Anglo, The Martial Arts of Renaissance Europe (Londen 2000), p.190

Eerste druk van het wijdvermaarde worstelboek van de Amsterdamse vecht-instructeur Petter.

Elke plaat demonstreert een bepaalde techniek of greep; sommige lijken sprekend op judo- of jiu-jitsu-grepen. Het realisme van de afbeeldingen, de uitdrukkingen van woede en pijn op de gezichten van de vechters maken de prenten bijzonder aantrekkelijk. De levendigheid van de taferelen wordt nog vergroot doordat De Hooghe steeds andere personen afbeeldt, terwijl ook de kledij wisselt; nu eens lijkt de maatschappelijke status van de twee vechters gelijk te zijn, dan weer gaat het kennelijk om een heer die het - met goed gevolg - opneemt tegen een

13

bandiet. In zijn 'The Martial Arts of Renaissance Europe' noemt Sydney Anglo de 'Klare onderrichtinge' "the most important treatise on unarmed combat ever printed". Zelf heeft Petter de uitgave van zijn boek niet mogen beleven, want "de nydige Doot heeft ons hem ontydigh komen ontrucken", zo meldt het voorwoord dat de ijverige oefenaar verder belooft dat "ghy alle twist- en veght-sieke moeite-makers lichtelijck sult konnen afkeeren en bedwingen".

Bestelnummer: 035. € 4500

Hooghe, Romeyn de - Postwagen-praetjen tussen een Hagenaer, Amsterdammer beneficiant, schipper en Frans koopman. [z.p.], [z.n.], [1690].

4º: A-B4 C2, gepag.: [20] pp., met een titelplaat door Marlois (= Romeyn de Hooghe) Mod. halflinnen, goed exemplaar.

Knuttel 13499; Tiele 9094; M 2794; v.St 2826; niet bij Landwehr Van de Haar, 'Romeyn de Hooghe en de pamflettenstrijd van de jaren 1689 en 1690', in: Tijdschrift voor Geschiedenis 69 (1956)

Pamflet waarmee De Hooghe de Amsterdamse regenten in alle staten wist te brengen, door de stad te beschuldigen van samenwerking met de Franse vijand, landverraad dus. De bikkelharde titelprent laat de ravage zien die twee in woeste vaart voortrennende paarden - de voorste heeft het Amsterdamse wapen op zijn dekkleed - aanrichten, terwijl vanuit de hemel Frans geld neerdaalt in de rugtas van de geblinddoekte voerman. "Godsdienst", 'Unie", "Oranjestam" en "Vaderland" worden vertrapt, "Rentier" is uit de wagen gevallen en tussen de wielen geraakt en "Burger", "Koopman" en "Schipper" zullen zich ook niet lang meer staande kunnen houden. Het onderschrift luidt: "Twee Paarden, Dronkenschap en Eersucht syn aen 't hollen. Al sou het Land vergaen, wy willen harde bollen." De prent is gesigneerd met "Marlois f." De Hooghe gebruikte ook het pseudoniem "Marlais", zoals een zinneprent uit 1674 laat zien. Zie ook nr 91: 1674 'Vette koe van Farao [...]'.

Bestelnummer: 036. € 195

DE PAMFLETTENSTRIJD VAN 1690 Spiegel der waarheyd, ofte t'samensprekinge tusschen een armiaan ende vroom patriot, waar inne krachtig vertoont ende bewesen word, dat door de quade directie ende toeleg van eenige heerschende regenten tot Amsterdam, ons land in [...] desen oorlog is ingewickelt met Vrankryk. [z.p.], [z.n.], 1690.

4º: A-L4, gepag.: 87 [1] pp.

Zonder omslag.

Van Doorninck II, 519; Knuttel 13480 Van de Haar, 'Romeyn de Hooghe en de pamflettenstrijd van de jaren 1689 en 1690', in: Tijdschrift voor Geschiedenis 69 (1956); Franits, 'Seks en schandaal: Romeyn de Hooghe en de pamflettenoorlog', in: De Boekenwereld 15 (1999) 3; zie over Muys van Holy NNBW III, 893; over Walten: NNBW I, 1534; over Bidloo: NNBW VIII, 104

Scherpe aanval op de staatsgezinde Amsterdamse regenten die verantwoordelijk worden gesteld voor de oorlog met Frankrijk. De auteur is waarschijnlijk de orangistische pamflettist Ericus Walten (1663 - 1697), mét Govert Bidloo (1649 - 1713) en Romeyn de Hooghe de belangrijkste propagandist voor stadhouder Willem III. Bestelnummer: 037. € 90

Spiegel der waarheyd, ofte t'samensprekinge tusschen een armiaan ende vroom patriot, waar inne krachtig vertoont ende bewesen word, dat door de quade directie ende toeleg van eenige heerschende regenten tot Amsterdam, ons land in [...] desen oorlog is ingewickelt met Vrankryk. [z.p.], [z.n.], 1690.

4º: A-L4, gepag.: 87 [1] pp.

Zonder omslag.

Van Doorninck II, 519; Knuttel 13481

14

Van de Haar, 'Romeyn de Hooghe en de pamflettenstrijd van de jaren 1689 en 1690', in: Tijdschrift voor Geschiedenis 69 (1956); Franits, 'Seks en schandaal: Romeyn de Hooghe en de pamflettenoorlog', in: De Boekenwereld 15 (1999) 3; zie over Muys van Holy NNBW III, 893; over Walten: NNBW I, 1534; over Bidloo: NNBW VIII, 104

Andere druk, met andere typografische ornamenten op titelpagina en pagina 87.

Bestelnummer: 050. € 90

Extract uyt de politique conferentien, gehouden op Parnassus. Beginnende met het onwêer van den eersten january anno 1690. [z.p.], [z.n.], [1690].

4º: A4 B2, gepag.: 12 pp.

Zonder omslag.

Van Doorninck II, 196; Knuttel 13488 Zie over Bidloo: NNBW VIII, 104

Waarschijnlijk geschreven door geneesheer, dichter en oranjepropagandist Govert Bidloo. Als drukkers van het pamflet werden destijds genoemd J. van Poolsum te Utrecht en Meyndert Uytwerf te Den Haag. Plaats van handeling is de Parnassus, de "zangberg" waar de god der dichters Apollo zetelt. De naam van de mythologische berg zal in de titel van menig pamflet terugkomen.

Bestelnummer: 039. € 60

Beschryving van eenige portraiten, vertoont op Parnassus. [z.p.], [z.n.], [1690].

4º: A4 B2, gepag.: 12 pp.

Zonder omslag.

Knuttel 13493

Derde van een reeks van drie pamfletten met "extracten uyt de politique conferentien", waarin Amsterdamse regenten van paapse sympathieën worden beschuldigd. Ze werden in Amsterdam verboden.

Bestelnummer: 040. € 40

Nieuwe tydinge uyt Parnas. [z.p.], [z.n.], [1690].

4º: A4, gepag.: 7 [1] pp.

Papieren omslag.

Knuttel 13495

Amsterdams pamflet dat weer op de "extracten" reageert. In oud handschrift is het ondertekend met "Mr. M. v. Holi" en gedateerd in hetzelfde handschrift "13-2-1690".

Bestelnummer: 041. € 75

Vindiciæ Amstelodamenses, of Contra-spiegel der waarheid. Vertoonende door een zeer fijn kristalijne glas eenige vlekken en gebreken van sommige Hollandsche en andere provinciaale bullebakken, welke gewoon zijn de Heeren Regenten van de Stad Amsterdam met leugenen en lasteringen te bekladden. Molqueren (=Molkwerum), Tiebbe Tabes, 1690 4º: A-D4 E1, gepag.: 34 pp.

Zonder omslag, ff. E2, E3 (p. 35-38) ontbreken.

Knuttel 13484

Antwoord van de Amsterdammers op de 'Spiegel der waarheyd', waarschijnlijk bij monde van de advocaat Nicolaas Muys van Holy (1653 - 1717). Romeyn de Hooghe heet er "een uitbraaksel van Amsterdam", een "schandvlek van alle eerlyke menschen, wiens pasquilprenten opentlijk door beuls handen verbrand behoorden te worden". De drukplaats en de naam van de drukker zullen gefingeerd zijn.

Bestelnummer: 038. € 50

T'samenspraeck gehouden tusschen twee reysigers; zynde de een een Haegenaer en de andere een Amsterdammer. Dienende tot ontdeckinge van het ooghmerck der heeren burgermeesters en regeerders der stadt Amsterdam, in haere tegenwoordige proceduyren. [z.p.], [z.n.], [1690].

4º: A-D4, gepag.: 31 [1] pp.

Zonder omslag.

Van Doorninck II, 553; Knuttel 13496

Goed geschreven anti-Amsterdams pamflet, toegeschreven aan Ericus Walten, met de bekende beschuldigingen: Amsterdam heult met de Franse vijand, en is zo ook (in ieder geval moreel) schuldig aan de vervolging van de Franse protestanten, sommige regenten 15

sympathiseren met de katholieken, de stad probeert voortdurend de positie van Willem III te ondermijnen.

Bestelnummer: 042. € 50

Vervolgh van de t'samenspraeck gehouden tusschen twee reysigers; zynde de een een Haegenaer en de andere een Amsterdammer. Dienende tot ontdeckinge van het ooghmerk der heeren burgemeesters en regeerders der stadt Amsterdam, in haere teegenwoordige proceduyren. [z.p.], [z.n.], [1690].

4º: A-B4, gepag.: 15 [1] pp.

Zonder omslag.

Knuttel 13497

Voortzetting van de politieke discussie in de 'T'samenspraeck'.

Bestelnummer: 043. € 40

Romein de Hooge voor den rechterstoel van Apollo, verdedigende zich wegens de snoode misdaaden en vuile lasteringen, welke hem in een zeker geschrift, geintituleerd Vindiciae Amstelodamenses, of Contra-spiegel der waarheid, enz. mitsgaders in verscheidene andere pasquillen te last gelegt worden. Haarlem, Romulus ab Alto, in de Venusbuurt, 1690.

4º: A-E4, gepag.: 39 [1] pp.

Zonder omslag.

Knuttel13541

In dit pamflet, waarschijnlijk van de hand van Muys van Holy, verdedigt De Hooghe zich tegen alle mogelijke beschuldigingen, maar omdat het een Amsterdams pamflet is lukt dat niet erg. Het bevat de ook afzonderlijk verschenen, zeer kwaadaardige 'Bekentmakinge', waarin De Hooghe (en in het voorbijgaan ook zijn medestander Govert Bidloo) wordt beticht van "cogchelery (souteneurschap), hoorendragery, atheistery, gaauwedievery, muitemakery".

De naam van de drukker is fictief.

Bestelnummer: 044. € 90

Eenige aenmerckingen op een schandaleus en faemroovendt pasquil, genaemdt Vindiciæ Amstelodamenses, of Contra-spiegel der waerheydt. [z.p.], [z.n.], [1690].

4º: A-F4, gepag.: 48 pp.

Zonder omslag.

Van Doorninck II, 23; Knuttel 13542

Van een politieke discussie tussen de Amsterdammers en het stadhouderskamp is op dit moment geen sprake meer. De aanvallen over en weer zijn zeer persoonlijk en lasterlijk.

Doelwit is hier Nicolaas Muys van Holy en de auteur waarschijnlijk Ericus Walten, die het opneemt voor zijn vriend Romeyn de Hooghe en daarbij zeker geen gekuister vocabulair hanteert dan zijn tegenstander. Walten wijst de Amsterdamse boekverkoper Johannes Boekholt aan als de drukker van allerlei Amsterdamse paskwillen.

Bestelnummer: 045. € 125

Nieuw oproer op Parnassus. Zijnde een verhael van de valsche getuygen, die den advocaet Niclaes Muys van Holy, door ordre van Jacob Boreel, hoofd-officier, en Jan Huydekooper, heer van Marseveen, burgermeester der stadt Amsterdam, heeft geworven, en met stads geldt betaelt, om te getuygen teegen [...] Romein de Hooge. [z.p.], [z.n.], [1690].

4º: A-D4 E2, gepag.: 35 [1] pp.

Papieren omslag.

Knuttel 13547

In deze fase van het conflict was het tot gerechtelijke acties gekomen. De Haarlemse schout Adriaan Backer had op instigatie van de Amsterdamse regenten een vervolging ingesteld tegen Romeyn de Hooghe. Hier beschuldigt Romeyn de Hooghe zijn aartsvijand Muys van Holy van het omkopen van getuigen.

Bestelnummer: 046. € 60

16

Crimineele actie die de [...] heeren van de regeeringe der stadt Haerlem, en de heer mr.

Romeyn de Hooge [...] zyn hebbende [...] teegen den heer mr. Adriaen Backer. [z.p.], [z.n.], [1690].

4º: A-F4, gepag.: 48 pp.

Zonder omslag.

Knuttel 13550

Dit pamflet, geschreven door Walten, maakt deel uit van een tegenoffensief van De Hooghe, Bidloo en Walten tegen de Amsterdammers en de Haarlemse schout Backer die aan hun kant stond. Het is gericht tegen een door Muys van Holy gepubliceerde Memorie van Rechten die Backer zou hebben opgesteld en waarin Romeyn de Hooghe onder meer van godslastering wordt beschuldigd, van diefstal en van het maken van obscene prenten. Backer distancieerde zich echter van het stuk, het stadsbestuur verklaarde de Memorie tot "valsch libel" en verbood de verkoop. Het is dan ook niet tot een rechtszaak gekomen.

Bestelnummer: 047. € 90

De Nyd en Twist-sucht nae't leeven afgebeeldt. Zynde een waerachtig verhael van de woelinge en meenigvuldige machinatien van eenige regenten der stadt Amsterdam, teegen [...]

Romeyn de Hooge [...]. Met eenige reflectien op de soogenaemde Memorie van Rechten, die sy teegen den selven hebben doen maecken en uytgeeven, onder een valsche tytel en voorwendinge, als of de selve door den heer Adriaen Backer, hoofd-officier der stadt Haerlem, was geteeckendt en overgegeeven aen de [...] heeren scheepenen aldaer, door C.R. theol. propon. Utrecht, Antony Schouten, 1690.

4º: A4 (-A4) B`-G4 (-G4, blanco?), gepag. 1-6, 9-52 55-56.

Zonder omslag.

Knuttel 13551

Opnieuw is Ericus Walten aan het woord, ditmaal onder het pseudoniem C.R., en weer treedt hij op als verdediger van zijn vriend De Hooghe. Wat het stuk bijzonder interessant maakt zijn de vele levensbijzonderheden die Walten in zijn verdediging heeft verwerkt. Zo schrijft hij op p. 24-25 dat een zekere Jan Marlois en niet De Hooghe enkele gewraakte prenten maakte en liet drukken bij Tangena te Leiden. Voorts dat de zwager van Tangena, Claes van Hoeck, een valse getuigenis tegen De Hooghe had afgelegd over het drukken van spotprenten of pasquillen.

Bestelnummer: 048. € 300

Vervolgh op het zeedig ondersoeck nae de reedenen van de teegenwoordige ongevallen in Engelandt [...]. [z.p.], [z.n.], [1690].

4º: A-E4, gepag.: 40 pp.

Zonder omslag.

Knuttel 13552

Walten beschrijft hier hoe in Amsterdam - met Muys van Holy weer in een hoofdrol gecomplotteerd zou zijn tegen Willem III, ter voorbereiding van een opstand in Engeland.

Maar deze zware beschuldiging was waarschijnlijk nergens op gebaseerd en alleen maar verzonnen door Romeyn de Hooghe om zijn vijand Van Holy definitief uit te schakelen.

Daarin is hij echter niet geslaagd, want de zaak bloedde dood bij gebrek aan bewijs.

Bestelnummer: 049. € 75

17

PRENTEN [ca 1662] - [Herder met koe, 2 geiten en schaap], ets, 12 x 13 cm, gesigneerd r.o.: R. de Hooghe.

H 349, enige staat; Nagler 4; L. p.41

Vroeg werk van De Hooghe, gekopieerd naar een ets van Nic. Berghem. Een ander etsje van De Hooghe naar Berghem is gedateerd 1662 (H 346) en het hier aangeboden prentje zal uit dezelfde tijd dateren.

Bestelnummer: 051. € 200

1672 - Sinne-beeld deses tijdts, ets, 20,5 x 27 cm, met tekst in boekdruk 42 x 30,5 cm, ongesigneerd, "in de manier van of door R. de Hooghe"(Muller), uitg.: Justus Danckerts.

Enkele kleine beschadigingen, ex. met tekst in boekdruk.

M 2307 (met datering 1672); v.St 2322; Cillessen p.126-129 (datering 1672); Verkruysse 1013; niet in L.

Zinneprent op de benarde toestand van de Nederlanden en op de wenselijkheid der aanstelling van Willem III tot stadhouder en kapitein-generaal. Het portret van Willem III wordt aan een zieke vrouw (de Nederlandse maagd) getoond. Twee staatslieden bieden haar een oranjeappel aan. De Nederlandse leeuw likt het portret uit aanhankelijkheid. Het vers eronder is op een variant van de prent getekend M.S[mallegange]. De prent, waarschijnlijk een roofdruk, gaat terug op een prent van Chrispyn II de Passe, "Sinnebeeld ter eeren van … Willem III" uit 1665 (M 2306a; v.St 2321; Cillisen p.126).

Bestelnummer: 052. € 300

1667, 19-23 juni - [Het eiland Shepey en het fort Sheerness tijdens de aanval van De Ruyter], ets, 21 x 51 cm, gesigneerd l.o.: "R. de Hooge fecit", [naar W. Schellinks], uitg.: N. Visscher.

Alleen de onderste helft van de prent. Erboven hoort een gezicht op Rochester. De prent is gedoubleerd, beschadigd en gebruind.

M 2256a; v.St 2358; H 76; L p.55

De prent toont de plundering op 21 en 22 juni. Onder de prent de verklaring.

Bestelnummer: 053. € 50

1671 - Fontes Amisii [te Paderborn], ets, 13 x 17,5 cm, gesigneerd l.o.: "R de Hooghe fecit 1671, L.G. Rudolphi del".

Landwehr 23, H 332

Een der etsen uit de 'Monumenta Paderbornensia' Amsterdam (Elsevier) 1672. De prent toont een bosrijk park met rechtsboven een stenen bouwsel (de bron) en middenonder een jager met geweer die op een hert mikt.

Bestelnummer: 054. € 75

1672, 25 februari - Vis unita obstat fortior. Eeuwigh gedenckteeken hoedanigh sijn Hoogheyt [...] tot capiteyn generael gemaeckt is over de krijghsmacht der Vereenighde Nederlanden, ets, 27 x 32 cm, met tekst in boekdruk 52 x 32 cm, gesigneerd r.o.: "R. de Hooghe f. et inv.", uitg.: M. Doornick, 1672.

Enkele beschadigingen.

M 2316; v.St 2410; H 84; L p.60

Willem III, achter een tafel, zweert de eed van getrouwheid. Om de tafel de leden van de Staten Generaal en griffier Fagel. Achter de prins vier gebeeldhouwde zuilen met borstbeelden van zijn voorouders. Op de achtergrond de feestmaaltijd en vuurwerk. Onder de prent in boekdruk o.a. de tafelschikking en een opgave van genuttigde spijzen en dranken.

Bestelnummer: 055. € 300

1672, 25 februari - Zyn Hoogheyt, d'Heer prins van Oranje wort capiteyn generael gemaakt, den 25 February 1672, ets, 16,5 x 25,5 cm, gesigneerd in het midden van de plaat: "Romijn de Hooge fecit".

M 2318; v.St 2411; Landwehr 37

18

De prins staat voor een tafel en legt de eed af. Om de tafel de leden der Staten Generaal. Op 10 juli 1672 diende dezelfde plaat voor de benoeming tot stadhouder.

Bestelnummer: 056. € 90

1672, 25 februari - Syn Koninckl. Hoogheit, de heer prince van Orangjen wert Capitein generael gemaeckt den 25 Febr. 1672, ets, 18 x 30 cm, ongesigneerd, "doch door R. de Hooghe" (Muller).

M 2317; v. St 2607; niet bij L; Landwehr 41; Cillessen p. 134-135

De prins achter een tafel zwerend. Veel personen rond de tafel. Linksboven en rechtsboven een diner en vreugdevuren en de teksten "Tractement aen de Staten". De prent werd in 1675 ook opgenomen in L. van den Bosch, 'Tooneel des oorlogs …'.

Bestelnummer: 057. € 90

1672, 5 juli - d'Heeren van Utrecht presenteren des stadts sleutels anden koning van Vrankrijk, waer op den koning persoonlyk binnen Utrecht intreckt, ets, 17 x 26 cm, ongesigneerd, "doch zeker door of uit de school van Rom. de Hooghe" (Muller).

M 2362; v.St 2550; Landwehr 37; Cillessen p.152-153

Rechts de tent van de koning, in het midden de sleutels op een presenteerblad. In de verte de stad Utrecht met het leger eromheen.Volgens een tekst in handschrift (vgl. Muller) waren het de heren Wellant, Bergerstijn en Van der Voorde die de onderhandelingen voerden. De prent is afgedrukt in T. van Domselaar 'Het ontroerde Nederlandt' (1674). Cillessen vergelijkt de prent met het schilderij van Velazquez van de overgave van Breda en met Le Bruns schilderij van de tent van Darius.

Bestelnummer: 058. € 60

1672, 10 juli - Zyn Hoogheyt, d'Heer prins van Oranje wort stadt-houder gemaakt, den 10 July 1672, ets, 16,5 x 25,5 cm, gesigneerd in het midden van de plaat: "Romyn Hooge fecit".

M 2378; niet bij v. St; niet bij L

Dezelfde plaat als die van 25 februari 1672, met een veranderde tekst. Ook het gezicht van de prins is veranderd, waardoor waarschijnlijk het woordje "de" van "de Hooge" is weggevallen.

Bestelnummer: 059. € 125

1672, 10 juli - Prins Wilhem Hendrik doet eet als stadhouder, ets, 17 x 31 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Niet bij M; niet bij v. St; niet bij L

De prins staat achter een tafel en zweert met twee opgestoken vingers. Rond de tafel een groot aantal personen. Links boven een kleinere voorstelling van een diner met de tekst "Festyn van sijne K. Hoogheit aen de Staten gegeven den 5 Maert 1672" en "fol 93".De prins staat achter een tafel en zweert met twee opgestoken vingers. Rond de tafel een groot aantal personen.

Links boven een kleiner voorstelling van een diner met de tekst "Festyn van sijne K. Hoogheit aen de Staten gegeven den 5 Maert 1672" en "fol 93".

Bestelnummer: 060. € 90

1672, 12 juli tot 17 augustus - De belegeringh van Groeningen [= Groningen], ets, 32 x 39,5 cm, gesigneerd l.o.: "R d'Hooghe f. 1672", uitg.: M. Doornik.

Goed exemplaar, zonder tekst in boekdruk onder de ets.

M 2383a; v.St 2444; H 85 enige staat; L p.61

Beleg van Groningen door de bisschoppen van Keulen en Munster en het ontzet door Rabenhaupt. Op de voorgrond het vijandelijke leger en een profiel van de stad. Daarboven een gedetailleerde stadsplattegrond met de belegeringswerken ervoor, met in de hoek de beide bisschoppen en Willem van Fürstenberg. De prent werd in 1674 opgenomen in T. van Domselaar 'Het ontroerde Nederlandt'.

Bestelnummer: 061. € 300

1672, 20 augustus - [Moord op de gebroeders De Witt, set van vier losse prenten], etsen, iedere prent 15,5 x 20 cm, gesigneerd: "Romijn de Hooghe des et fe 1672" (of een variant) in iedere plaat.

19

M 2401a en Supplement 2401a; v.St 2453; L p.62; H 87

Plaat 1 toont de aanval op de gebroeders De Witt uit de Voorpoort te 's Gravenhage komend.

Plaat 2 de moord op het Groene Zoodje (nu: De Plaats) met het Buitenhof in het verschiet.

Plaat 3 het slepen der lijken naar het schavot. Plaat 4 de lijken aan "de wip" en de gruwelen daaraan bedreven.

Bestelnummer: 062. € 150

1672, 20 augustus - [Moord op de gebroeders De Witt, 4 prenten op één blad], etsen, 32 x 40 cm, gesigneerd: "Romijn de Hooghe des et fe 1672" (of een variant) in iedere prent.

M 2401a en supplement 2401a; v.St 2453; L p.62; H 87 Bestelnummer: 063. € 150

1672, 20 augustus - 1672, 20 augustus - [Moord op de gebroeders De Witt; 4 prenten op één blad met tekst in boekdruk eronder], etsen, 53 x 41 cm, gesigneerd: "Romijn de Hooghe des et fe 1672" (of een variant) in iedere prent.

M 2401a, supplement 2401a en 2403a; v.St 2453; L p.62; H 87

De tekst in boekdruk is in vier kolommen. Kolom 1 en 2: "Afbeelding en waarachtigh verhaal hoedanig de heren mr Johan de Wit [...] zyn om 't leven gebracht". Kolom 3 en 4: "Relation du tumulte ...", "Sentence" en "Inhoudt van de bovenstaande figuren".

Bestelnummer: 064. € 250

1672, 20 augustus - [Moord op de gebroeders De Witt; set van vier losse prenten, kopieën], etsen, iedere prent 16 x 20 cm, ongesigneerd.

M 2401a; v.St 2454; L p.63

Ongesigneerde kopieën naar de prenten van De Hooghe. Landwehr (p.63) beschrijft ze ten onrechte als latere staten.

Bestelnummer: 065. € 90

1672, 20 augustus - 1672, 20 augustus - [Moord op de gebroeders De Witt; de vier prenten (kopieën) op één blad met tekst in boekdruk eronder], etsen, 54 x 41 cm, ongesigneerd.

Enkele beschadigingen, opgeplakt op karton.

M 2401a, cf 2403c; v.St 2454; L p.63

De tekst in boekdruk is identiek aan de Nederlands/Franse tekst in 4 kolom onder de originele etsen van De Hooghe, zoals hierboven beschreven.

Bestelnummer: 066. € 90

1672, 20 augustus - 1672, 20 augustus - [Moord op de gebroeders De Witt; de vier prenten (kopieën) op één blad, met tekst in boekdruk eronder], etsen, 54 x 41 cm, ongesigneerd, uitg.: Carel Allardt.

Beschadigd, opgeplakt.

M 2401a, cf 2403c; v.St 2454; L p.63

De tekst in 4 kolommen is nu geheel in het Nederlands. Onderin de vierde prent staat nu: "'t Amsterdam gedruckt by Carel Allardt op den Dam".

Bestelnummer: 067. € 75

1672, 20 augustus - De rampzalige doodt van Cornelis en Joan de Wit, den 20. Augusti Ao 1672, ets en gravure, 18 x 29,5 cm, ongesigneerd, "doch zeker door R. de Hooghe" (Muller).

M 2404a; niet bij v.St; Landwehr 41

In één prent de verschillende gebeurtenissen: links de aanval, rechts de lijken, op de achtergrond rechts de mishandeling, midden de lijken aan de galg. Muller noemt deze prent een "zeer fraaye gravure". Dezelfde voorstelling doch groter is opgenomen onder nr. RdH 167.

Bestelnummer: 068. € 150

1672, 28-30 december - Spiegel der France Tirannye gepleecht op de Hollantsche dorpen, ets, 31 x 40 cm, gesigneerd r.o.: "Romijn de Hooghe fec 1673".

Goed exemplaar, zonder tekst in boekdruk onder de ets.

M 2435; v.St 2489; H 89; L p.65; Cillessen p.136

20

Het dorp Zwammerdam in brand met de neergelaten ophaalbrug. Op de voorgrond de wreedheden der Fransen. In een achthoekige rand met doornen. De prent werd in 1674 ook opgenomen in T. van Domselaar 'Het ontroerde Nederlandt'.

Bestelnummer: 069. € 200

1672, 28-30 december - Smeekbeden der burgers van Bodegraven en Zwammerdam aan de Franse bevelhebber], ets, 19,5 x 31 cm, gesigneerd l.o.: "Romijn de Hooghe f. 1673".

Kleine beschadiging r.o.

M 2439 plaat 2; Landwehr 30; v.St 2491; H 90-96

Een van de acht prenten uit 'Avis Fidelle' van A. de Wickefort.

Bestelnummer: 070. € 125

1672, 28-30 december - [Franse wreedheden te Bodegraven en Swammerdam, acht anonieme kopieën naar de etsen van De Hooghe], etsen, ca. 18 x 30 cm elk, ongesigneerd.

M 2438; niet bij v.St; niet bij Landwehr

Anonieme kopieën naar de etsen van De Hooghe uit 'Avis Fidelle' van A. de Wickefort. Iets kleiner van formaat dan de originele etsen, maar groter dan een andere set kopieën (13 x 17 cm) die onder andere zijn afgedrukt in de Nederlandse vertaling van 'Avis fidelle', 'Fransche tyrannie', 1674. Muller, Van Stolk en Landwehr beschrijven deze prenten niet correct.

Bestelnummer: 071. € 75 (set van 8)

1672, 30 december - De verovering van Coeverde[n] met cast[eel], ets, 17 x 28 cm, met tekst in boekdruk 42 x 28 cm, ongesigneerd, "waarschijnlijk door Rom. de Hooghe" (Muller), uitg.: M. Doornik, Amsterdam.

Goed exemplaar, met de tekst in boekdruk onder de ets.

M 2445a; v.St 2496; L p.66

Het bestormen der wallen van Coevorden door troepen onder Johan Sickinga. De tekst in boekdruk eindigt met een "memorie van 't gene na het veroveren in de stadt Koeverden is gevonden". De prent werd in 1674 zonder de tekst in boekdruk eronder opgenomen in T. van Domselaar 'Het ontroerde Nederlandt'.

Bestelnummer: 072. € 300

1672, 30 december - De verovering van Coeverde[n] met cast[eel], ets, 17 x 28 cm, ongesigneerd, "waarschijnlijk door Rom. de Hooghe" (Muller).

Goed exemplaar, zonder de tekst in boekdruk onder de prent.

M 2445a; v.St 2496; L p.66 Bestelnummer: 073. € 140

1673, 21 en 22 juli - Pertinente afbeeldinge en beschrijvinge van de victorieuse verovering van de Nieuwe- of Lang-acker-schans, des nachts tusschen den 21 en 22 July 1673, Nieuwe stijl, ets, 24 x 24 cm, met tekst in boekdruk 42 x 32 cm (de tekst is breder dan de prent), ongesigneerd, "zeker door R. de Hooghe" (Muller), uitg.: H. Sweerts, Amsterdam Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2477 + suppl. 2477; v.St 2526; niet in H; L p.67

Vogelvluchtgezicht op Nieuwe Schans met kerk en huizen te midden van oorlogsgeweld.

Midden boven het portret van Carel Rabenhaupt, omgeven door vaandels.

Bestelnummer: 074. € 350

1673, 21 en 22 juli - [Verovering van Nieuwe Schans door Rabenhaupt], ets, 24 x 24 cm, ongesigneerd, "zeker door R. de Hooghe" (Muller).

Exemplaar zonder tekst in boekdruk eronder.

M 24 77 + supplement 2477; v St 2526; niet in H; L p.67 Bestelnummer: 075. € 250

1673 - [Frontispiece voor Hollandsche Mercurius], ets, 16 x 11,5 cm, ongesigneerd, uitg.: P. Casteleyn, Haarlem.

Enkele beschadigingen..

Landwehr 8

21

Allegorische voorstellingen, o.a. met de moord op de gebr De Witt en plattegronden van Coevorden en Groningen.

Bestelnummer: 076. € 24

1673 - [Frontispiece voor de 2e druk van 'Franse, Engelse, Keulse, Munsterse en Nederlandse Oorloge ...', Amsterdam, J. Konijnenberg, 1673], ets, 12 x 7 cm, ongesigneerd.

Enkele beschadigingen.

Landwehr 28 Bestelnummer: 077. € 10

1674 - Den Franschen algemist, ets, 25,5 x 35,5 cm, met tekst in boekdruk 54 x 35,5 cm, ongesigneerd, "door of als Rom. de Hooghe" (Muller).

Exemplaar met tekst in boekdruk, deze boekdruktekst r.o. beschadigd met verlies van enkele letters.

M 2528; v.St 2578; H 161; L p.208; Cillessen p.194

Zinneprent op de pogingen van een Franse partij en Furstenberg (bisschop van Straatsburg) om de vredesonderhandelingen te Keulen te verijdelen. De Hooghe gebruikt het laboratorium van een alchimist als symbolisch beeld van de Hollandse oorlog in die jaren. Een groot fornuis "Het Keulse lant" wordt gestookt en het vocht door retorten naar een poort geleid met opschrift Pax intrantibus, waaruit de bisschop komt. De prins van Oranje en Rabenhaupt zitten bij de ketel. Eronder drie voorstellingen van de bisschop van Straatsburg die met de duivel zou omgaan. De tekst in boekdruk heeft als titel "Den Franssen al gemist". In 1689 zou de plaat opnieuw gebruikt worden, sterk veranderd, met inschrift "Labouratoire dece temps", zie aldaar.

Bestelnummer: 078. € 225

1674 - De zes prenten uit 'Schouburgh der Nederlandse veranderingen'], etsen, ieder 23 x 35 cm, ongesigneerd, uitg.: R. de Hooghe, Amsterdam 1674.

Goede drukken, elk in een passepartout.

M 2518; v. St 2587; Landwehr 38; H 103-108; Cillessen p.184-189

Zes zinneprenten op de toestand van Europa en de Nederlanden in 1668 tot 1672 en de veranderingen van 1672 tot 1674 in ons land voorgevallen. G. van Rijn (Van Stolk 2587) wijst op een aardige profetie van De Hooghe: op plaat 5 staat een vrouw met een koord in de hand waaraan elf medaillons hangen met de namen van Willem I, Maurits, Frederik Hendrik, Willem II en Willem III, maar daaronder - heel opmerkelijk! - de namen van Willem IV en Willem V, dan een Willem zonder nr (koning Willem I) en drie lege medaillons voor Willem II, Willem III en Wilhelmina!

Bestelnummer: 079. € 600

1674 - [Zinneprent nr 1 uit 'Schouburgh der Nederlandse veranderingen'], ets, 23 x 35 cm, ongesigneerd, uitg.: R. de Hooghe, Amsterdam.

M 2518; v.St 2587; Landwehr 38; H 103

Zinneprent verbeeldende de "algemeine vrede van gants Christenrijck soo als die de heele weerelt heeft bestraelt, en haren lieflijcken geur daerover uytgebreydt, sint het tractaet van Aaken Ao 1668 geslooten, tot desen oorlog toe" (aldus De Hooghe zelf over deze prent).

Bestelnummer: 080. € 90

1674, 2 februari - Anticurius van Loevesteyn in wien na 't leven afgeschildert zijn de qualiteiten van 't Edict met syn factionisten, ets, 25,5 x 36,5 cm, met tekst in boekdruk 52,5 x 36,5 cm, ongesigneerd, "door of naar R. de Hooghe" (v. Stolk).

Exemplaar met tekst in boekdruk, enkele kleine beschadigingen.

M 2523; v.St 2573; L p.231 ("arbitrarily attributed to De Hooghe"); Van Kuyk p.23 ("naar onze mening eveneens van zijn hand"); Knuttel 11185

Zinneprent ten gunste van Willem III en spotprent op zijn tegenstanders, de z.g. Loevesteinse factie. Anticurius (de Witt) zit op een "wechgenomen stadthouders stoel" die op een brandend veld [Barne(nd) veld = Oldenbarnevelt] staat. Rechts staat de koning van Frankrijk die met een degen op een kaart van Holland in de vorm van een leeuw (leo Belgicus) wijst. Op tafel

22

o.a. het Gulde boeck, een anti-oranjegezind werk. Voorts o.a. het Hof van Holland te 's Gravenhage. De bovengenoemde titel staat in boekdruk boven de verklarende tekst.

Bestelnummer: 081. € 300

1674, 2 februari - De doot van het eewigh edict, geboren den 5 Augusti Ao 1667, ets, 24,5 x 35 cm (exemplaar zonder tekst in boekdruk), ongesigneerd.

Enkele geplakte scheurtjes.

M 2524; v.St 2574; L p.231 ("arbitrarily"); Van Kuyk p. 23; Knuttel 11186

Spotprent op het Eeuwig Edict en de De Witten. Een stervende man (eeuwig edict) met een afbeelding van Loevestein op zijn bed. Bovenin de prent: "Wert UE ten begraffenis gebeden met Anticurius van Loevestein..." Volgens Van Kuyk "een van de mooiste stukken van den kunstenaar".

Bestelnummer: 082. € 175

1674, 2 februari - De doot van het eewigh edict, geboren den 5 Augusti Ao 1667, ets, 52 x 35,5 cm (exemplaar met tekst in boekdruk eronder), ongesigneerd.

Enkele kleine beschadigingen.

M 2524b; v.St 2574; L p.231 ("arbitrarily"); Van Kuyk p. 23; Knuttel 11186 Bestelnummer: 083. € 300

1674, 16 februari - De kuyp aan duygen [arrestatie prins Willem van Fürstenberg], ets, 25 x 35 cm, met tekst in boekdruk 53 x 35 cm, ongesigneerd, "zeker door R. de Hooghe" (v.

Stolk).

Exemplaar met tekst in boekdruk (deze tekst aan de onderzijde beschadigd met verlies van letters), de prent in goede staat.

M 2525; v. St 2577; H 110; L p.210; Van Kuyk p.25-26; Cillessen p.182-183

Prins Willem van Fürstenberg , bisschop van Metz, wordt tijdens de vredesonderhandelingen te Keulen op last van de Duitse keizer gearresteerd en naar Bonn gevoerd. Daarboven een afbeelding van een ton die aan duigen spat, d.w.z. het mislukken van de kuiperijen van Frankrijk. Op de achtergrond een aantal gebouwen te Keulen, o.a. de St. Mauritiuskerk en het klooster van St. Pantaleon. Van Kuyk noemt deze prent "een van de mooiste platen van des meesters hand".

Bestelnummer: 084. € 275

1674, maart - Discours van den bisschop van Munster, of schriftmatige vergelijckinge van desen tegenwoordigen oorlog, ets, 19 x 25,5 cm, met tekst in boekdruk eronder 42 x 27 cm, ongesigneerd, "door of als R. de Hooghe" (Muller).

M 2537; v.St 2588; niet bij L

De voorstelling is een variant op de bekende afbeelding van Adam en Eva in het paradijs. "In een omtuining (de Hollandschen tuin) staat een boom, waarbij Eva (de bisschop van Munster) die aangetrokken wordt door de verboden vrucht (de hollandsche provinciën). Een tweehoofdige slang (de bisschop van Straatsburg en prins Willem van Fürstenberg), in den boom gezet door den satan (Frankrijk), die hier links op de plaat als een haan met drakenvleugels is afgebeeld en uit de hel opkomt, moedigt hem tot eten aan. Eva noodigt Adam (den bisschop van Keulen), die rechts van haar staat, ook van die vrucht te eten. De roomsche keizer, rechts bovenin de plaat afgebeeld als God den Vader, komt vertoornd van den hemel en verwekt het "zaat der Vrouwen" (den koning van Spanje), links op den voorgrond afgebeeld als een jongeman met het wapen van Spanje op den rug, die, met zijn degen, den op den grond liggenden slang, met myter op dreigt te vermorzelen. Rechts op den voorgrond Adam en Eva, naakt uit het paradijs geworpen, achter hen staat een engel (de prins van Oranje) voor een deur "den ingang der Provintien" om "den Satan met al sijn gespuys" den toegang te beletten."(van Stolk) Bestelnummer: 085. € 225

1674 - [Spotprent op de bisschop van Munster], ets, 14,5 x 17 cm, met tekst in boekdruk 39 x 29 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2538; v. St. 2589; niet bij L

23

Titel boven tekst in boekdruk: "De bisschop rasende uyt den droom ontwaeckt, door de optocht van den heer Rabenhooft, spreekt sittende in 't Dulle gecken-huys..." De bisschop in een venster van het gekkenhuis spuwt op een Hollands cavalier die hem een oranjeappel aanbiedt. Voorts enkele gekken en een monnik (zijn lijfknecht).

Bestelnummer: 086. € 175

1674 - Het aengeboode stedehouderschap van 't Landtschap van Utrecht aen sijn conincklyke hoogheyt den prince van Oranje, ets, 18 x 25 cm, met onderschrift in boekdruk 35 x 25 cm, ongesigneerd, in de trant van R. de Hooghe, "door J. v.d. Aveele?" (Muller).

Gedoubleerd, exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2545; niet bij v.St; niet bij L; Cillessen p.158-159

Op 22 november 1673 besloten de Staten van Utrecht om Willem III het stadhouderschap aan te bieden. Zij zonden enkele heren naar Den Haag om dit aan de prins mee te delen. Deze was echter niet in Den Haag maar op terugreis van het beleg voor Bonn. De uitgever van deze prent greep terug op de prent van de overdracht der stadssleutels aan Lodewijk XIV op 5 juli 1672 (hierboven nr. RdH 058). Men ziet nu links de prins van Oranje en Montecuculi voor een tent. In het midden de Utrechtse afgezanten Dijckvelt en Van der Voort die de sleutels van een stad aanbieden. Op de achtergrond een gezicht op Bonn. In 1688 is de etsplaat opnieuw gebruikt voor de "ootmoedige opdragt der protestanten in Engeland aan Willem III".

Bestelnummer: 087. € 200

1674 - [Gebeurtenissen 1672 - febr 1674], 22,5 x 50 cm, tekst in boekdruk, behorende bij ets De Hooghe.

M 2530; v.St 2582; L p.80

Alléén de tekst in boekdruk, met als titel "Alle de voornaemste geschiedenissen sedert het begin van dezen oorloog tot het sluiten van de vrede met Engeland".

Bestelnummer: 088. € 50

1674 - Uytrechts veranderingen voorgevallen in de jaren 1672, 73 en 74 [set van 5 etsen], elk ca. 20 x 25 cm, in de trant van De Hooghe, gesigneerd: "J. Nav. f" (= J. v.d. Aveele), uitg.: H. Sweerts, Amsterdam.

M 2364a; v.St 2594; niet bij L; Cillessen p. 154-157

Behalve deze algemene titel heeft iedere plaat een nummer en een eigen opschrift: I. Den Dom gegeesselt en gewijt II. De processie te Uytrecht III. 't Verloste Utrecht IV. Het afdanken der regeer-heeren V. Inhaling van S. Hoogh. t'Utrecht. De prenten I t/m III zijn gesigneerd "J. Nav. f", de vierde en vijfde prent zijn ongesigneerd en de vijfde is genummerd met pen. In een latere uitgave heeft de eerste prent de letters R.D.H[ooghe] in plaats van die van Van de Aveele (cf Muller 2364b). Is de serie dus door De Hooghe of wellicht onder zijn supervisie ontstaan?

Bestelnummer: 089. € 395 voor de set

1674 - Uytrechts veranderingen voorgevallen in de jaren 1672, 73 en 74 [3 etsen uit de set van 5], elk ca. 20 x 25 cm, gesigneerd: J. Nav. f".

M 2364a; v.St 2594; niet bij L; Cillessen p.154-157

Alleen de nrs II, II en IV uit de set van vijf etsen. Prent IV in 2 staten: a met nummer IV en de tekst "Het afdancken der regeerende heeren", b zonder nummer IV en met de tekst "Het Sticht zocht Louys drie dagen ...".

Bestelnummer: 090. € 75 per prent

[1690] - Vette koe van Farao gy moet weeten, dat gy van de magere kunt werden gegeeten, ets, 17,5 x 27 cm, met tekst in boekdruk 37 x 27 cm, gesigneerd r.o.: "Marlais f.", "is zeker door R. de Hooghe" (Muller), uitg.: Amsterdam, "gedruckt voor Coppen Heerschops in de Spiegel voor de Raesheeren" (gefingeerd adres onder de tekst in boekdruk).

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent, enkele beschadigingen.

M 2668, idem suppl. 2668; v. St 2705; H 138; L p.212; Van Kuyk p.26; A.C. Bijsmans, 'Appendix - enkele recente archiefvondsten', in: Boekenwereld 5 (1988) 59-61

24

Zinneprent op de kuiperijen van Frankrijk om Holland tegen de prins en de andere provincies op te zetten. Op een stuk land, door een gedeeltelijke omheining (Hollandse tuin) gescheiden van een brandende boerderij (Bodegraven/Zwammerdam?) staan zes koeien (zes van de zeven provincies) met de achtersten tegen elkaar. Een zevende koe, dikker en met volle uiers (Holland), staat niet in de kring en loopt driftig naar de herder (Willem III), opgejaagd door een vos en een wolf (Frankrijk). Aan de horizon Amsterdam, dat geheel Holland vertegenwoordigt. Muller dacht dat de opstandige koe Amsterdam voorstelde en de vos d'Avaux en dateerde de prent op 1684. Van Stolk gaf bovenstaande verklaring en kwam tot een datering van eind 1674. Landwehr handhaafde het jaartal 1684. Van Kuyk suggereerde als derde mogelijkheid 1690, een jaar waarin opnieuw geschillen tussen Willem III en Amsterdam de kop opstaken, geschillen die werden toegeschreven aan Franse invloed. Uit een in 1988 door Bijsmans ontdekte verklaring blijkt dat De Hooghe in februari van dat jaar bezig was het vers te maken dat onder de prent moest komen. Er werd een "letterdrukker" voor deze tekst gezocht (waarschijnlijk in Haarlem) en de plaat werd naar Leiden gezonden naar de prentuitgever J. Tangena. Tenzij het een al bestaande plaat betrof die opnieuw gebruikt werd, zou dit betekenen dat Van Kuyk met zijn datering 1690 gelijk had. Dat het een in 1690 nieuw gemaakte plaat betrof lijkt echter ook om een andere reden voor de hand te liggen: alle bekende exemplaren van de prent zijn in de plaat gesigneerd "Marlais f". Deze gefingeerde naam - er is geen kunstenaar met de naam Marlais of Marlois bekend - gebruikte De Hooghe nog twee maal in zijn leven, beide keren in 1690! (in een geïllustreerd pamflet, hierboven beschreven onder nr RdH 36 en onder de spotprent "Pantagruel agonisant …"(v.St 2847; M 2816; Cillessen p. 312-313), de laatste met bijvoeging "a Londres"). Uit de door Bijsmans gepubliceerde verklaring blijkt dus in de eerste plaats onomstotelijk dat De Hooghe de maker van deze prent is, ten tweede dat hij de fictieve naam Marlais of Marlois gebruikte en in de derde plaats dat de prent niet van 1674 of 1684 dateert, maar uit 1690. De naam Marlais en de context van de door Bijsmans gepubliceerde verklaring komen ook voor in het pamflet 'Nyd en Twist-sucht' uit 1690. Zie hierboven RdH 048.

Bestelnummer: 091. € 275

1675 - Helpt ons Heere want wij vergaen, ets, 27 x 34 cm, ongesigneerd, "door of als Rom. de Hooghe" (Muller), uitg.: "Romein de Hooghe, konstverkooper in de Kalverstraat"(onder de gedrukte tekst).

Enkele kleine beschadigingen, aan bovenrand tekstverlies, mist de tekst in boekdruk onder de prent.

M 2577; v.St 2622; L p.95; H 120a; Cillessen p.120

De hoofdafbeelding in het midden toont de Hollandse maagd tussen de verwoeste Dom van Utrecht (1-8-1674) en brandstichtende krijgsbenden, met de handen biddend omhoog geheven, de genoemde zucht slakend. Eromheen acht voorstellingen van de rampen die tussen 1672 en 1675 plaats gevonden hadden: dijkdoorbraken op 4/5 november 1675 bij Den Helder (het verwoeste dorp Huisduinen), Hoorn (het zwarte kerkje bij Scharwoude), Halfweg tussen Amsterdam en Haarlem, en Muiderberg (met de kerk van Naarden), brandstichtende Fransen te Bodegraven in 1672, burger- en boerenkrijg te Middelburg in 1672, dwarrelstorm 1674 en "herstelling en hoop van vrede". Het opschrift boven de niet aanwezige tekst in boekdruk luidt: "Ellenden klacht van het bedroefde Nederlandt sedert het jaar 1672 tot den Allerheyligen vloet van het jaar 1675".

Bestelnummer: 092. € 300

1675, januari/februari - Het hertoghdom Gelder en Graefschap Zutphen opgedragen aen syn K.H. Wilhem Henrick..., ets, 41,5 x 52 cm, met tekst in boekdruk 63 x 52 cm, gesigneerd: "Romijn de Hooghe f et in anno 1675", uitg.: R. de Hooghe, Amsterdam.

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent.

M 2571; v.St 2616; H 115; L p.91

Zinneprent op deze opdracht die door de prins werd afgeslagen. De prins staat naast de Nederlandse maagd. Op een zegekar staat Victoria met de gewonnen steden. In de hemel de

25

borstbeelden van zijn voorvaderen. Onder de voorstelling drie kleinere taferelen: de opdracht op huis Zuylesteyn dd 28 januari, de zitting van de Raad van State hierover op 6 februari en het weigerend antwoord van de afgezanten op 21 februari. Een eerdere staat van deze prent werd in 1674 gebruikt voor een afbeelding van Utrecht dat zich weer bij de Verenigde Provincies voegde.

Bestelnummer: 093. € 495

1675, januari/februari - Het hertoghdom Gelder en Graefschap Zutphen opgedragen aen syn K.H. Wilhem Henrick..., ets, 41,5 x 52 cm, gesigneerd: "Romijn de Hooghe f et in anno 1675", uitg.: R. de Hooghe, Amsterdam.

Exemplaar zonder tekst in boekdruk.

M 2571; v.St 2616; H 115; L p.91 Bestelnummer: 094. € 375

1675, 26 juni-2 juli - Glorieuse victorie van syne ceurfurstelyke doorl. van Brandenburg op de Sweeden in Havel-lant, ets, 24,5 x 31,5 cm, ongesigneerd, uitg.:De Hooghe, Amsterdam 1675 (op tekstblad).

Exemplaar zonder tekst in boekdruk onder de prent.

H 119; L p.92; Cillessen p.192-193

Afbeelding van de veldslag tussen het leger van Frederik Willem van Brandenburg en de Zweden, bij Fehrbelin.

Bestelnummer: 095. € 300

1675, 21 december - Lykstatie van hare hoogheyt de princesse douariere... [set van 2 bladen], etsen, 46 x 56 en 43 x 53 cm, ongesigneerd, "zonder naam van Rom. de Hooghe, doch zonder twijfel van hem" (Muller).

De eerste prent gedoubleerd en met diverse beschadigingen, de tweede prent in goede staat.

M 2578; v.St 2623; L p.96 en 97; Landwehr (Spl. Cer.) 134; Knuttel 11409; Tiele 7457

Begrafenis van Amalia van Solms te Delft, op twee prenten. De voorstelling op de eerste prent behelst de tocht van de lijkstoet met flambouwen uit Den Haag naar Delft, met Den Haag aan de horizon. Daarboven drie kleinere taferelen: het lijck uytgedragen", "het bedt van parade" en "het lijck ter aerde bestelt". Op de tweede prent ziet men de stoet op de markt van Delft. In de eerste stoet rijden rijtuigen, in de tweede gaat het te voet. Beide prenten (of één van beide) zijn gebruikt als (gevouwen) illustratie in het pamflet 'Lyk-predikatie op de begrafenisse van … de princesse douariere d'Orange …' door P. van Balen, 's Gravenhage, J. Doll 1676. Dit pamflet is zeer zeldzaam en bijna altijd zijn de platen er niet meer bij aanwezig. Landwehr (Spl. Cer.) spreekt over één plaat. In zijn bibiografie van boekillustraties noemt hij het werkje van Van Balen niet.

Bestelnummer: 096. € 750

1676 - Duyvels batalje, ets, 18 x 22 cm, met tekst in boekdruk onder de prent 39 x 22 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe, uitg.: "gedruckt toe Ysenborgh, by Martinus Glorianus, in den Munnicken-druck. Anno 1676" [gefingeerd adres].

Exemplaar met de tekst in boekdruk onder de prent.

M 2597 en 2895; v.St 2637; niet bij L

De tekst boven het boekdrukgedeelte luidt: "Duvels batalje geholden tusschen eenen schaepheerder; een catolischen duvel, en eenen paapsen engel. Voorgevallen buten Isenborg bij Halverstadt". Afgebeeld is een schaapherder die een als duivel verkleed persoon ter aarde slaat, terwijl een hond een als engel verklede vrouw bij de rokken pakt. Muller zegt: "Hoogstwaarschijnlijk ziet deze plaat op de twisten in de Lutherse kerk te Amsterdam over den Duivel en de prediking hierover door ds V. Visscher in Nov. 1677". Van Stolk: "De plaat is zeer duister wat hare betekenis aangaat en wordt door het even duistere vers niet verklaard", en hij suggereert dat het om de geestdrijver Johannes Rothe zou gaan.

Bestelnummer: 097. € 300

26

1677, 18 maart - De maniere van de lyk-stasy van .... Michael de Ruyter, ets, 40 x 47 cm, ongesigneerd, "door R. de Hooghe of J. v. Aveele" (Muller).

M 2602, v.St. 2650, L p.110

De stoet op de Dam te Amsterdam, bovenaan rechts het stadhuis en de Nieuwe Kerk. De namen der personen staan in de plaat. Links onder de "Namen der manhafte zeecapiteynen aen het lijck" [= de dragers van de baar]: Schey, Tol, Elsevier, Broeder, Minne, Uyterwijck, Boes, de Munnik, Swart, G. Schey, van der Dussen, van Zeyl, Decker, Megang, Tcyloos, Abcoude. Vóór de lijkbaar liep een man in harnas. Muller geeft een aantekening in pen die hij op een exemplaar van deze prent aantrof: "deze persoon gehuurt om dit harnas te dragen is door dien last zoozeer vermoeyt dat hij weinige dagen hierna is gestorven".

Bestelnummer: 098. € 500

1677 - [Portret van Matthijs Balen], ets, naar Pouwels Weyts, 20,5 x 15 cm, gesigneerd "Rom. d. Hoog sculp S. v. Hoogst. pinxit".

H 376, enige staat; Muller (portr.) 200; Nijhoff / van Hattum 17; Landwehr 45

Portret van de Dordtse touwwinkelier en historicus Matthijs Balen, opgenomen in diens 'Beschrijvinge der stad Dordrecht' uit 1677. Zie voor de toeschrijving aan Pouwels Weyts in plaats van Van Hoogstraten: G.H. Veth in 'Dordrechtsche Courant' Januari 1889. Het vierregelig vers onder het portret is wel van Van Hoogstraten. Men ziet Balen voor een boekenkast, een charter in de hand en de kerk van Dordrecht in het verschiet.

Bestelnummer: 099. € 150

1677 [1538] - ["Justitie over Jan Smidt, zyn vrou, zoon en dochter", 1538], ets, 22 x 32,5 cm, ongesigneerd.

M 396 (als door C. Decker); niet in v.St; Landwehr 45

Terechtstelling te Dordrecht op de Grote Markt van Jan Smidt, afkomstig uit Tilburg, reeds gestorven, begraven en weer opgegraven, zijn weduwe Cornelia Jansdochter, afkomstig van Schouwen, herbergierster te Dordrecht, hun dochter Marye en hun zoon Andries. Samen hadden zij 13 mensen vermoord en beroofd. De prent was opgenomen in de 'Beschrijvinge der stad Dordrecht' van M. Balen uit 1677. Men ziet de lichamen verbrand worden, o.a. aan een wipgalg.

Bestelnummer: 100. € 75

1677 [1049] - [Graaf Dirk IV te Dordrecht door een vergiftigde pijl doorboord, 1049], ets, 21 x 31,5 cm, ongesigneerd.

M 132; v.St 85; Landwehr 45

Gezicht in de stad Dordrecht met op de voorgrond de gewonde graaf. De prent was opgenomen in de 'Beschrijvinge der stad Dordrecht' van M. Balen uit 1677.

Bestelnummer: 101. € 75

1677 [1336] - ["Justitie door graaff Willem de Goede over den bailliou van Zuyd-Holland", 1336], ets, 22 x 32 cm, ongesigneerd, "door Rom. de Hooghe?" (Muller).

M 210; v.St 141; Landwehr 45

Willem III, te Valenciennes ziek liggend, liet een landman van Zuid-Holland, aan wie de baljuw een mooie koe had ontnomen en een slechte in de plaats gegeven, honderd kronen uitbetalen en liet de baljuw daarop onthoofden. Op de prent ziet men de graaf te bed liggend, voor hem de knielende landman en daarachter de scherprechter, gereed de baljuw te onthoofden.

Bestelnummer: 102. € 75

1677, 14 juni - 1677, 14 juni - [Begrafenisstoet van ds. A. van de Velde], ets, 42 x 48 cm, ongesigneerd, "door Rom. de Hooghe?" (Muller).

Exemplaar zonder tekst in boekdruk (zoals meestal).

M 2618a; v.St 2656; L p.231 (arbitrarily attributed to De Hooghe)

Spotprent op de kerkelijke twisten in Zeeland in 1675-1677. Abraham van de Velde (16141677) had als bijnaam Don Juan en wordt daarom in het bijschrift in boekdruk "Dom. Joh.

27

v.d. Velde" genoemd. Op de prent vertrekt de stoet uit Huis van Onrust via het "elendige kerckhof" en enkele grafzerken met toepasselijke opschriften naar de kerk van de "geestelyke oppermogendheid". In het midden een vaandel met opschrift "Het beroep van Troyen" (betr. de beroeping van ds. Troyon te Middelburg). De volgelingen van Van de Velde zijn op deze prent als steiloren afgebeeld: twee ezelsoren op hoed of hoofd. W. Goeree geeft een uitvoerige beschrijving van deze prent in zijn 'De kerkelyke en wereldlyke historiën'. Volgens deze zijn in de stoet ook afgebeeld de zuster van ds. Leeman uit Hulst en de Zeeuwse predikanten Koelman, Leydecker, Tilenus, Heiling, Groen, van Rijssen, Heermans, van Langenberg, de Lacher, Lantman, Nicolai, Appeldoorn, Schorel, van Deynsen, Uitenbroek, Hoornbeek, Smitman, van der Wielen en Pots.

Bestelnummer: 103. € 175

1679, 24 oktober - Begrafenis te Amsterdam van veldmaarschalk Paulus Wirtz], ets, 44 x 54 cm, gesigneerd m.o.: Romanus de Hooge" (onder Latijnse opdracht).

Goed exemplaar.

M 2587 + suppl. 2587; v.St 2635; H 121; L p.102

Begrafenisstoet van de in maart 1676 te Hamburg overleden Wirtz. Linksboven de Oude Kerk te Amsterdam. Onderaan het portret van Wirtz en rechtsonder in de prent een verklaring van de deelnemers aan de stoet. Muller en Van Stolk dateren de prent ten onrechte op 24 oktober 1676. Wirtz onderscheidde zich in de oorlog tussen Zweden en Polen en werd door de Zweedse koning in de adelstand verheven als baron van Ornholm. Later ging hij over in dienst van de Republiek der Verenigde Nederlanden, tot hij in 1674 ontslag vroeg. Twee jaar later overleed hij te Hamburg en drie jaar na zijn overlijden is zijn lijk herbegraven te Amsterdam in de Oude Kerk (NNBW I, 1581).

Bestelnummer: 104. € 450

1685 - Villa Angiana, vulgo Het perc van Anguien [3 prenten uit de serie], etsen, elk ca 23 x 28 cm, gesigneerd op iedere prent: "Romanus (Romain) de Hooghe", uitg.: N. Visscher, Amsterdam, 1685.

L p.329, 331 en 333; H 275-284

Drie uit een serie van 17 gezichten in het park van Enghien, opgedragen aan Philip Karel hertog van Aremberg. Aanwezig: M "Rondt met groene schutten...", O "Groote allée ....Maliebaan" Q "Fonteyn van Venus ... Pavillioen van Samson".

Bestelnummer: 105. € 125 per stuk

1686 - Tirannien tegen de gereformeerden in Vrankrijk, [13 etsen], eenmaal 21 x 25 cm en twaalf maal 10 x 12 cm [zonder de teksten in boekdruk], ongesigneerd, "doch door of als Rom. de Hooghe" (Muller).

De prenten losgeknipt en de tekst in boekdruk onder de betreffende prenten geplakt.

M 2673; v.St 2711; H 135; niet bij L (L p.188 is een latere uitgave uit 1699 met andere tekst in boekdruk); Van Kuyk p.26; Knuttel 12460; Cillessen p.218-219

De grote prent (met letter N) toont de ondersteuning door de prins van Oranje en de Staten aan de protestanten in Frankrijk. Onder de brug waarop de prins staat: "Anno 1686". Er omheen twaalf kleinere etsen (met de letters A t/m M) met scenes van de vervolging door Lodewijk XIV en de Jezuïeten na de opheffing van het Edict van Nantes. Bij iedere prent twee bijschriften in boekdruk in het Nederlands en Frans, elk van ca. 6 regels. Muller beschrijft de prent als "zeer fraai en zeer zelden compleet". Boven de hier aangeboden prenten bevindt zich nog één regel gedrukte tekst, die niet door Muller en Van Stolk wordt vermeld: "Miroir des tournaments exercés contre ceux de la religion réformée en France / Vervolgingen tegen de gereformeerde in Vrankrijk 1685 en 1686". De dateringen van Muller en Van Stolk zijn 1685 in plaats van 1686. Het vers in boekdruk door Muller aangehaald behoort niet tot de prent uit 1686 maar bij de latere uitgave van 1699 (vgl. L p.188). Cillessen noemt deze prent "neben den Illustrationen zu Wicqueforts Advis Fidelle, zu den aggressivsten und

28

polemischten Graphiken die Romeyn de Hooghe in seiner Laufbahn als 'propagandist' geschaffen hat".

Bestelnummer: 106. € 475

1686 - Tafereel der vervolginge tegen de Gereformeerde in Vrankrijk, ets, 43 x 52 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe, "in de smaak van P. Bouttats te Antwerpen" (Muller).

M 2674; niet bij v. St; niet bij L

Twaalf kleine afbeeldingen rond een grotere afbeelding van de wreedheden aan de protestanten bedreven. Iedere afbeelding met een Frans en Hollands bijschrift onder de afbeelding gegraveerd. De middelste afbeelding heeft als onderschrift: "Tableau de la persecution contre les Reformees en France". De voorstellingen zijn geheel anders dan de bovengenoemde prent "Tiranniën". Volgens Muller is deze prent zeldzaam.

Bestelnummer: 107. € 600

1686, 6 augustus - Verovering van Napoli di Romania argos teres corinth et. Nevens de victorie der S.R. op de Turcke [verovering Nauplia in Griekenland door de Venetianen], ets, 29 x 37 cm, gesigneerd r.o.: "R. de Hooge fecit".

Ex. met kleine beschadigingen en zonder tekst in boekdruk onder de prent (zoals meestal).

L p.130; Oud Holland 1962 p.111; Nagler 28; Drugulin 3208; Wurzbach 30; Van den Krogt 28

In het midden de stad Nauplia, er omheen schepen. Veel oorlogshandelingen. Op 12 en 17 december werd in de Amsterdamsche Courant door de uitgever Aert Dirksz Oossaen geadverteerd voor deze "curieuse plaet van 't innemen van Napoli di Romania, in 't koper geetst door R. de Hooge". Door deze vermelding weten wij dus wie de prent uitgaf en wanneer deze gereed was.

Bestelnummer: 108. € 195

1688, september - De geveynsde betuyging van Jacobus Stuwaart, gewesen koningh van Engelandt, aen syn hoogheyt den heere prince van Orangie, betoont in het presenteren der charters en penaele wetten, ets, 20 x 26 cm, met tekst in boekdruk 36 x 26 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe, "na de copye te Londen gedrukt".

Mooi exemplaar.

M 2702; v.St 2726

Zinneprent op de aangeboden intrekking der penale wetten door Jacobus II. Links Willem III te paard. Jacobus, rechts, biedt papieren aan een krijgsman aan die achter de prins staat. Links Vrijheid met Mars en Godsdienst. Tevens een Engelsman en een Hollander elkaar de hand drukkend. Rechts een ruitergevecht. De plaat is eerder gebruikt in 1674 voor Karel II en Lodewijk XIV (v. Stolk 2581, Muller 2529, met aant. "door J. Harrewijn?").

Bestelnummer: 109. € 500

1689 - Sic itur ad astra scilicet; Het lusthuys van Pater Peters en den Jesu-wyten en Munniken, ontdekt door Eusebius en Simplicius, ets, 31,5 x 42 cm, met tekst in boekdruk 57 x 43 cm, gesigneerd l.o.: "William Loggan f & Oxoniae Anno 1681".

Exemplaar met de zelden voorkomende tekst in boekdruk onder de prent. De verklarende nummers met inkt in de prent toegevoegd op dit exemplaar.

M 2765b met de tekst van 2765a; cf v.St 3281; L p.231 (arbitrarily attributed to De Hooghe); niet in H

Spotprent op Jacobus II of op de Roomse kerk in het algemeen. Pater Peters (de biechtvader van de koningin) zit links aan een rijkvoorziene tafel met enige monniken die flink toetasten.Het geheel is omringd met geklede en naakte vrouwen. Op de achtergrond de vos op de preekstoel. Het onderschrift verwijst ook naar een andere prent: 'Het stookhuis van pater Peters' (Muller 2764). De prent is geëtst in de trant van Romeyn de Hooghe. De spotprenten op Jacobus II, waarbij pater Peters een rol speelt, dateren uit 1689 (cf Muller 2754 e.v.). Deze en enkele van de volgende spotprenten betreffen het verhaal dat de Engelse koning Jacobus II met hulp van de jezuiet pater Peters een zoontje van een molenaar in het koninklijk kraambed had geschoven om zijn protestantse dochter Mary die met de Hollandse stadhouder Willem III was getrouwd, van de troonopvolging te kunnen uitsluiten. De datering 1681 op deze prent en 29

de naam William Loggan te Oxford zijn waarschijnlijk gefingeerd (er was wel een kunstenaar David Loggan (1633/5 - 1692) die in de jaren '80 te Oxford werkte en contacten met Nederland had, vgl. o.a. Thieme Becker en Kramm).

Bestelnummer: 110. € 250

1689 - Sic itur ad astra scilicet, ets, 31,5 x 42 cm, gesigneerd l.o.: William Loggan f & Oxonia Anno 1681".

Exemplaar als boven, zonder tekst in boekdruk en zonder nrs in de prent.

M 2765b; cf v.St 3281; L p.231 (arbitrarily attributed to De Hooghe); niet in H Bestelnummer: 111. € 195

1689 - Sic itur ad astra scilicet, ets, 31,5 x 42 cm, gesigneerd r.o.: William Loggan fec et Oxonia".

Exemplaar zonder tekst in boekdruk Met verklarende nummers in de prent gedrukt.

M 2765a; cf v.St 3281

Kopie in spiegelbeeld van de bovenbeschreven prent, kwalitatief iets minder. De koperplaat van deze prent werd in 1707, iets versmald, opnieuw gebruikt in het boek 'Roma perturbata' door L.V.J. Zie hierboven in de categorie boeken onder nr RdH 164.

Bestelnummer: 112. € 195

1689, 6 januari - La feste des trois rois, aux Invalides [spotprent op Jacobus II en Lodewijk XIV], ets, 40 x 37 cm, met tekst in boekdruk 54 x 37 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent. Rechtsonder van deze tekst mist een hoekje (met tekstverlies). De prent zelf is gaaf.

M 2761; v..St 2769; H 159; L p.219

Spotprent op de aankomst van Jacobus II te St. Germain in Parijs, op 6 januari 1689, het Driekoningenfeest. Op de voorgrond de poort van Hotel des Invalides, waaruit de koningin naar buiten komt en Arlequin (Lodewijk XIV) vermomd als haar gemaal, om de hals valt.

Rechts Jacobus II in pelgrimskleding met schelpen en een Driekoningenhoed op die zich tegenover een berooide pater Peters beklaagt.

Bestelnummer: 113. € 295

1689, 22 februari - Receptie van Hare K.H.M. de Princ. van Orangie als koningin van Gr. Britange / Reception ..., ets, 48 x 58 cm, gesigneerd l.o.: "R. de Hooge fec", uitg.: I. Tangena, Leiden.

Exemplaar zonder tekst in boekdruk onder de prent (zoals meestal).

M 2729; v.St 2773; H 147; L p.153

Het aan wal stappen en de begroeting te Margate in Engeland (linksboven Hame Castle te Margate). Op de voorgrond de prinses die de handkus ontvangt. Op de achtergrond de vloot.

Middenboven een groot wapen van Engeland met veel bijwerk.

Bestelnummer: 114. € 800

1689 - Arlequin sur l'Hypogryphe à la Croisade Lojoliste [spotprent op Jacobus II en Lodewijk XIV], ets, 37 x 39 cm, met tekst in boekdruk 53 x 39 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent. Met collectiemerk Friedrich August von Saxen.

M 2756; v.St 2805; H 156; L p.215; Cillessen p.282-283

Op de voorgrond zitten Arlequin met het schild van de 5e monarchy (Lodewijk XIV) en Panurge (Jacobus II) onder één Jezuïetenkap op een hollende muilezel, Hypogryphe. Naast hen rijdt pater Peters met het molenaarskind (de prins) op een kreeft. Rechts verdrinkt de kardinaal-bisschop van Straatsburg en hogerop zit de dauphin in een door een pad getrokken wagen. Titel van de tekst in boekdruk: "Armée van de Heilige Ligue voor der Jesuiten monarchy". Muller acht deze prent betreffende de mislukte tocht naar Ierland als een der belangrijkste van de serie spotprenten op Jacobus II en Lodewijk XIV. Bestelnummer: 115. € 350

30

1689 - Arlequin furieux et Pantagion triumphant [spotprent op Jacobus II en Lodewijk XIV], ets, 37 x 39 cm, met tekst in boekdruk 55 x 39 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent, enkele beschadigingen linksboven.

M 2755; H 155; L p.214

In het midden Arlequin (Lodewijk XIV), links Pantagion (de dauphin) op een door padden getrokken triomfkar. Verder links pater Peters, vluchtend met koningin en kind. Op de achtergrond Jacobus II om hulp roepende en Willem III te paard de protestanten hulp belovende. Landwehr beeldt een exemplaar af zonder de tekst "Arlequin ..."

Bestelnummer: 116. € 195

1689 - Arlequin Deodat et Pamirge Hypochondriaques [spotprent op Jacobus II en Lodewijk XIV], ets, 37 x 39 cm, gesigneerd: Gisling f et exc Genevae" (gefingeerd), uitg.: Gisling, Geneve (gefingeerd adres).

Mooi exemplaar zonder tekst in boekdruk onder de prent.

M 2754; v.St 2763; H 154; L p.213; Knuttel 13075a; Van Kuyk p.27

Spotprent op de tijdsomstandigheden. Rechts de koningin van Engeland in het kraambed, haar ondergeschoven zoon met een molentje op de schoot van een vrouw die een eed van stilzwijgendheid aflegt over deze geboorte. Links Lodewijk XIV en Willem III en op de voorgrond de bisschop van Fürstenberg. Voorts pater Peters, twee Algerijnen, een dokter die de urine van Lodewijk XIV beziet. Het geheel in een ziekenzaal met opschrift: "Les hypochondres". "Pamirge" staat vor "Panurge"(= Jacobus II).

Bestelnummer: 117. € 350

1689 - Wie boven zynen staet, verwaent zich durf verheffen ... [spotprent op Jacobus II en Lodewijk XIV], ets, 37 x 39 cm, met tekst in boekdruk 51 x 39 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent, voorts met een extra, erop geplakt blaadje met "Uitlegginge" van de nrs 1-7 in de prent.

M 2773; L p.225

In het midden Jacobus die in de verte de Hollandse vloot met de prins van Oranje ziet naderen en Lodewijk XIV om hulp bij de hand vat. Deze wijst echter met zijn zwaard naar de aanvallende keizer. Verder Engelse pairs, de prins van Oranje hulp belovende als hij de vorige wetten wil handhaven, en pater Peters met het kind.

Bestelnummer: 118. € 295

1689 - L'Europe allarmée pour le fils d'un meunier [spotprent op Jacobus II en Lodewijk XIV], ets, 38 x 38 cm, met tekst in boekdruk 58 x 38, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent, enkele beschadigingen en gebruind.

M 2760; v.St 2746; L p.218; Van Kuyk p.27; Knuttel 13229

Spotprent uit de eerste tijd na de val van Jacobus II. Op de voorgrond links de prins in een wieg met een molentje op zijn dekbed. Links zit de eerste (ware) moeder met pater Peters, rechts de tweede moeder (de koningin) toegesproken door Panurge, de ridderlijke prelaat (Jacobus II). Achter hem Arlequin (Lodewijk XIV) met zoon (de dauphin) en zwager. Links Quakers die naar Pennsylvania gaan (zinspelende op hun bedrog en de missie van William Penn naar Holland). In het verschiet een poort met opschrift "Het wordt hier nacht".

Bestelnummer: 119. € 195

1689 - Paye qui tombe [spotprent op Jacobus II en Lodewijk XIV], ets, 38 x 40 cm, met tekst in boekdruk 56 x 40 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent.

M 2766a; v.St 2815; H 160; L p.222; Van Kuyk p.31; Stephens 1337

Spotprent op Frankrijk en zijn inmenging in alle zaken. In een kermistent valt een koorddanser (Jacobus II) van het koord. Lodewijk XIV zit aan het ene eind, zijn zoon probeert tegen het koord op te lopen. De vrouw en het kind van Jacobus vallen reeds voor ze erop zijn.

Op de voorgrond een muziekkorps waarin Willem III de eerste viool speelt. Links een

31

Hollandse matroos die de entreegelden int. Onder de prent in boekdruk "Troupe van royale koordedansers, onderhouden bij 't hof van Vrankrijk". Volgens Van Kuyk en Stephens zou de prent betrekking hebben op de vrede van Rijswijk en dan 1697 gedateerd moeten worden.

1689 Lijkt ons meer voor de hand te liggen , ook al omdat De Hooghe na 1690 nauwelijks nog politieke spotprenten maakte. In 1746 zou de plaat (veranderd) opnieuw gebruikt worden voor de nederlaag van Charles Edward Stuart (vgl Muller 3846 en v. Stolk 3658).

Bestelnummer: 120. € 295

1689 [1746] - Paye qui tombe [spotprent op Jacobus II en Lodewijk XIV], ets, 38 x 40 cm, met tekst in boekdruk 54 x 40 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe, uitg.: Wed. J. van Egmont, Amsterdam.

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent.

M 2766b en 3846; v.St 3658; L p.222; Van Kuyk p.31; Stephens 2791

In plaats van de tekst in boekdruk van bovenstaande prent nu in het Nederlands, Engels en Frans een "verklaring op de prent" met andere namen dan die uit 1689. Hierdoor is de prent geschikt gemaakt voor de nederlaag van Karel Edward Stuart in de slag van Culloden in Schotland op 16 april 1746. Nr 17 is nu de pretendent, nr 15 de Duitse keizer, nr 16 Don Carlos. In de prent is bij een toeschouwer, boven in de prent, het nummer 23 toegevoegd, vroeger ongenummerd, nu aangeduid als "De oude pretendent".

Bestelnummer: 121. € 295

1689 - Labouratoire dece temps / Het groote stookhuis der princen dezes tyds in Europa, ets, 25,5 x 35,5, met tekst in boekdruk 54 x 35,5 cm, ongesigneerd, "door of als Rom. de Hooghe"(Muller).

Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2528, 2770; v.St 2767; H 161; L p.209; Van Kuyk p.28; Knuttel 13075; Cillessen p.194-197

Spotprent op Jacobus II en Lodewijk XIV. Dezelfde plaat als "Den Franschen algemist" uit 1674, doch nu veel veranderd en met andere tekst in boekdruk. Het opschrift op het fornuis luidt i.p.v. "Het Keulse lant" nu "Het keiserrijk", etc. In het midden zit nu Lodewijk XIV, de smeltoven is nu de Palts. Jacobus II zit naast hem en vraagt om hulp. Op de achtergrond ziet men nu de Hollandse vloot in Engeland landen. De drie voorstellingen onderin de prent stellen nu voor: de koets van de Franse gezant te Rome, Lavardin; pater Peters aan wie de duivel verschijnt; en de rondwandelende schim van Karel I. In 1706 zou de prent voor de derde maal veranderd worden en de titel krijgen "Door kryg vermoeyde Europa's vorsten" (vgl. Muller 3099-3100 en v.Stolk 3223-3224).

Bestelnummer: 122. € 225

1689, 21 april - N.9. Vuur-staken en vreugt-bewijsen door de Ed Agtb. Heeren van de regeering tot Haarlem, op de markt, toorens etc., den 21 April 1689, ets, 17,5 x 30 cm, gesigneerd (in een ander deel van de prent): R. de Hooghe, uitg.: P. Rotterdam te Amsterdam.

M 2743; v.St 2787; L p.157; Cillessen p.270-271

Linker onderste gedeelte van een zeer grote prent (50,5 x 58,5 cm) die de vuurwerken toont te Londen, Leiden, Maastricht, Amsterdam, Den Haag, Hamburg, Den Bosch en Haarlem op 21 april 1689 t.g.v. de kroning van Willem III en Mary. Op dit gedeelte gezicht op de Grote Markt te Haarlem, met links het stadhuis en rechts de Grote of St. Bavo Kerk.

Bestelnummer: 123. € 175

1689, 21 april - Vreugde-vuuren tot Londen en in verscheidene steeden van Holland en Braband en tot Hamburg, over de krooning van ... Willem de derde en Maria ontstooken, 20 x 52 cm, alleen tekst in boekdruk behorende bij deze prent.

M 2743; v.St 2787; L p.157

De tekst in 19e-eeuws kartonnen omslag, beplakt met sierpapier en met exlibris J.W. Six. Bestelnummer: 124. € 50

32

1689 - [Gezicht op Haarlem vanuit het westen. Deel van de kaart van Haarlem 1688/1689], ets, 26 x 92 cm, gesigneerd in het plattegrondgedeelte.

H 288-300; M.H.G. Clement-van Alkemade, B.M.J. Speet en A.G. van der Steur, Historische plattegronden van Nederlandse steden, deel 6 Haarlem (Alphen a/d/ Rijn 1993) p.41-44; A.G. van der Steur, 'De grote kaart van Haarlem van Romeyn de Hooghe uit 1688', in: Spiegel Historiael 29 (1994) 21-25

Rechter gedeelte van het panoramagezicht op de stad vanuit het westen, opgenomen in de onderrand van de kaart. Links de Raakstorens en de Grote kerk. Rechts de Raampoort met Doelmolen. Op de voorgrond de Brouwersvaart met de huizen en tuinen aan beide kanten van de vaart.

Bestelnummer: 125. € 275

1689 - [Stadsgezichten in Haarlem / delen van de kaart van Haarlem 1688/1689], etsen, elk 18 x 24 cm, gesigneerd in het plattegrondgedeelte.

H 288-300

Van de tien stadsgezichten die in twee rijen van vijf aan beide kanten van de plattegrond behoren, zijn aanwezig: Groote Kerck, St Jans Kerck, De Nieuwe Kerck, Vleeschhal, Heeren logement, De Oude Doelen (nu stadsbibliotheek), Bakenesse Kerck.

Bestelnummer: 126. € 150 per stuk

1689 [1572/3] - Belegering der Spaensen van 1572 en 1573 [deel van de kaart van Haarlem 1688/1689], ets, 19 x 23 cm, gesigneerd in het plattegrondgedeelte.

H 288-300

Kenau Simonsdr Hasselaer op de wallen van Haarlem.

Bestelnummer: 127. € 45

1690 - Mardi gras de cocq a l'ane [spotprent op de rivaliteit tussen Amsterdam en Willem III], ets, 37 x 39 cm, met tekst in boekdruk 54 x 39 cm, ongesigneerd, uitg.: Corn. Woons te Antwerpen, 1690.

M 2793; v.St 2825; H 164; L p.227; Van Kuyk p.24-25; Knuttel 13516; N. Japikse, 'Prins Willem III', deel II p.299

Zinneprent op de onenigheden tussen Amsterdam en Willem III, gerezen over het benoemen van schepenen na de getuigenis van Jan Hol, schoenmakersgezel uit Hedel. Amsterdam zou met de Fransen heulen. O.a. Lodewijk XIV met afgestroopte broek op een draagbaar gemak, zich het achterste vegend met de Amsterdamse privileges. Voorts o.a. de dauphin, het zoontje van Jacobus II met molentje. Op de achtergrond het paleis op de Dam en de toren Swijght Utrecht (met opschrift "Raadhuys 1690"). Rechts op de voorgrond de "hoeren van 't hof" die aan een jood kostbaarheden verkopen t.b.v. het leger. De tekst in boekdruk onder de prent heeft als opschrift "Franse kael-ender". Zie over deze prent L. de Jonge in 'Documentatieblad Werkgroep 18e eeuw' 16 (1984) 115-140 en A.C. Bijsmans in 'De Boekenwereld' 5 (1988) 59-62. Met deze prent haalde De Hooghe zich de woede van enkele Amsterdamse notabelen op de hals. Bijsmans haalt een verklaring van 24 april 1690 aan waaruit blijkt dat de koperplaat op 19 maart 1690 reeds gereed was en het werk was van De Hooghe.

Bestelnummer: 128. € 275

1690 - Nieuw liedt van de drie-dubbelde kruysvaert van de ridders en grooten, uyt uythangborden gesprooten [spotprent op de twisten tussen Amsterdam en Willem III], ets, 17,5 x 26 cm, met tekst in boekdruk 37 x 26 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

M 2792; v.St 2823; niet bij L; H 163; Veth (De politieke prent) p.35

Spotprent op de vermeende aanmatigingen van Amsterdam in de benoeming van schepenen.

Een man met speelkaarten en een triktrakbord als jas op een wijnvat gezeten. Een andere man op een vat met "Deductie" op zijn jas. Samen met een muziekkorps van kikkers trekken zij de stad uit om de prins te bevechten. In de verte een gezicht op Amsterdam. Volgens een aantekening in handschrift verbeelden de beide ruiters Joan Huydecoper en Bors van Waveren (v. Stolk).

Bestelnummer: 129. € 275

33

1690, 12 juli - Vlugt van Jacob de II uyt Ierland naar Vrankryk den 12 july 1690 / Overwinning van Kon. Willem de III door het volkomen slaan van Jacob de II in Ierland, den 11 July 1690, ets, 51 x 60 cm, gesigneerd (opdracht aan Willem III getekend Romanus de Hooge), uitg.: C. Allard, Amsterdam.

Enkele beschadigingen (vooral in de marge, voorts gesleten vouwen in de prent), zonder de tekst in boekdruk.

M 2805; v.St 2844; H 166; L p.166

De grootste - onderste - van de twee prenten op één blad toont de slag aan de Boyne. De uitleg van letters en cijfers in de plaat staat onder de prent in het Nederlands en het Frans ter weerszijden van de opdracht. De prent is dus ook zonder de tekst in boekdruk compleet.

Bestelnummer: 130. € 300

1690 - Groothans met de privilegie-soeker, ets, 18 x 26,5 cm, met tekst in boekdruk 36 x 26,5 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe, "in de geest van Harrewijn of Bouttats" (Muller).

Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2797a; v.St 2822; niet bij L; Van Kuyk p.24; Knuttel 13515; Veth (De politieke prent) p.35

Spotprent op de regenten van Amsterdam, naar aanleiding van de verkiezing van schepenen en de daarbij te berde gebrachte privilegiën. Een man met narrekap en Midasoren zoekt tevergeefs privileges en deelt dat mee aan Groothans, een regent, in de linkerbenedenhoek.

Tussen hen in een stapel privilegeboeken en enkele losse stukken waartegen een hond pist terwijl er ratten aan knagen. Op de achtergrond het stadhuis, de Haarlemmer (?) poort en het desolate kerkhof. Groothans staat voor de regenten (cf "Hans" Bentinck) en de privilegiesoeker voor de burgerij. De rol van De Hooghe bij de vervaardiging van deze prent komt ook naar voren in enkele opmerkingen in het pamflet 'De Nyd en Twist-sucht' uit 1690 (hierboven RdH 048). Op p.32, 39 en 47 blijkt dat het stadsbestuur van Amsterdam probeerde te bewijzen dat de ontwerptekening voor deze prent van De Hooghes hand was. In 1748 werd de prent op nieuw uitgegeven (cf Muller 3949).

Bestelnummer: 131. € 125

1691 - [Willem III in 's Gravenhage] Zijn majesteit verwellekomt op het Binnenhof, ets, 33 x 44 cm, ongesigneerd.

Exemplaar fraai handgekleurd.

Landwehr 79; M 2827; v.St 2864; H 168-185; Landwehr (Spl. Cer.) 146; Cillessen p.244-245; D.P. Snoep, Praal en propaganda (Alphen a/d Rijn 1975); R.W.C. Dessing, Koning-stadhouder Willem III triomfator (Den Haag (Haags Historisch Museum) 1988)

Begin 1691 reisde Willem III vanuit Engeland naar Den Haag in verband met besprekingen met de in de anti-Franse liga verbonden vorsten. Min of meer tegen de zin van de prins wilden de stad Den Haag en de Staten van Holland aan de komst van de stadhouder luister bijzetten.

De Hooghe en Govert Bidloo - de latere lijfarts van Willem III - grepen de feestelijkheden aan voor een fraai geïllustreerd propaganda-werk betreffende de intocht. De hier aangeboden, fraai gekleurde prent is opgenomen in G. Bidloo, Komste …', 1691, en toont onder andere een gezicht op de Ridderzaal. Verder veel personen en rijtuigen op het Binnenhof.

Bestelnummer: 132. € 350

1691 - 1691 - [Willem III in 's Gravenhage] Intréde van zyn majesteit door de zeegeboog voor 't Hof, ets, 33 x 43 cm, ongesigneerd. literatuur als boven

Een der prenten uit G. Bidloo, 'Komste van zijne majesteit Willem III ... in Holland', 1691. De stoet rijdt door de grote, door Steven Vennekool ontworpen erepoort naar het Binnenhof. Op de achtergrond de Gevangenpoort en Hofvijver (met staketsels voor het vuurwerk).

Bestelnummer: 133. € 150

1691 - [Willem III te 's Gravenhage] Eerepoort op de Markt, ets, 33,5 x 44 cm, ongesigneerd Beschadigingen in de bovenhoeken. lit. als boven

34

Een der prenten uit G. Bidloo, 'Komste van zijne majesteit Willem III ... in Holland', 1691. De erepoort op de Groenmarkt met een doorkijk naar de Hoogstraat.

Bestelnummer: 134. € 125

1691 - [Willem III te 's Gravenhage] Eerepoort op de Plaats, ets, 33,5 x 44,5 cm, ongesigneerd.

Beschadigingen in de bovenhoeken. lit. als boven

Een der prenten uit G. Bidloo, 'Komste van zijne majesteit Willem III ... in Holland', 1691. De erepoort op de Plaats, evenwijdig aan de korte zijde van de Hofvijver.

Bestelnummer: 135. € 75

1691 - [Willem III te 's Gravenhage] Zijschilderijen der zeege- en eerepoorten voor het Hof, ets, 33,5 x 44 cm, ongesigneerd.

Beschadigingen in de bovenhoeken. lit. als boven

Een der prenten uit G. Bidloo, 'Komste van zijne majesteit Willem III ... in Holland', 1691.

Twee grote prenten naast elkaar van de grisailles op de rondelen van de zegepoort op het Buitenhof, tonende een antieke "triumphus" te land en een ter zee, duidend op de grote overwinningen die onder het bewind van Willem III behaald waren.

Bestelnummer: 136. € 40

1691 - [Willem III te 's Gravenhage] Schilderijen binnen de zeege- en eerepoorten voor het Hof, ets, 34 x 44 cm, ongesigneerd. lit. als boven

Een der prenten uit G. Bidloo, 'Komste van zijne majesteit Willem III ... in Holland', 1691.

Tien voorstellingen op één blad van de grisailles op de binnenzijden van de triomfboog op het Buitenhof. Zinnebeelden op Willem en Mary en de vier rijksdelen: Engeland, Schotland, Frankrijk en Ierland.

Bestelnummer: 137. € 40

1691 - [Willem III te 's Gravenhage] Beelden, devisen, schilderijen en zinnebeelden zich van buyten vertoonende op de zeege- en eerepoorten voor het Hof, ets, 34 x 45 cm, ongesigneerd. lit. als boven

Een der prenten uit G. Bidloo, 'Komste van zijne majesteit Willem III ... in Holland', 1691.

Acht beelden en 24 voorstellingen op één blad, van de grisailles op de buitenzijden van de triomfboog op het Buitenhof.

Bestelnummer: 138. € 40

1691 - [Willem III te 's Gravenhage] Vuurwerk in de vijver, ets, 33,5 x 44 cm, ongesigneerd. lit. als boven

Een der prenten uit G. Bidloo, 'Komste van zijne majesteit Willem III ... in Holland', 1691.

Voor dit vuurwerk in de Hofvijver was een podium gebouwd van 25 x 25 meter als een soort fort met het front naar de vergaderruimte van de Staten van Holland, het orgaan dat het vuurwerk ook betaalde (f 6000 ! ). Op de hoeken de wapens van Engeland, Schotland, Frankrijk en Ierland. In het midden twee elf meter hoge piramides (Religio en Libertas) met daartussen het gekroonde monogram van Willem III. Boven dit monogram een afbeelding van de overtocht over de Noordzee. Voorts nog een groot aantal andere torens, hekwerken, de leeuw van Holland etc., uitvoerig beschreven door Snoep en Dessing.

Bestelnummer: 139. € 275

1692, mei-juni - Canailje t Canael uyt / [Zeeslag bij La Hogue], ets, 21 x 29 cm, met tekst in boekdruk 39 x 29 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2866c; v.St 2895; niet in L; Dozy, Nalezing Muller 2866; Van Kuyk p.30; Knuttel 13762; Cillessen p.326-327

Spotprent op de nederlaag bij La Hogue, waarbij de Franse vloot door de Engelse en Nederlandse werd verslagen. Een Hollands matroos met mes en bezem, een geknielde

35

Fransman biedt hem zijn degen aan, een Engelsman staat klaar een Jakobiet het hoofd af te slaan. Daarachter een zee met brandende schepen. De bezem van de Hollandse matroos is een bijbels topos, aangepast in de zeevaart: de bezem in de mast betekende dat de zee gezuiverd was van rovers. De titel van de tekst in boekdruk luidt: "Canailje 't Canael uit. Matroos in syn bouw, de rotsack in rouw, de verraders gevangen, gereet om te hangen. Den 29, 30 en 31 Mey en in Juny 1692". In 1743 zou deze prent, iets gewijzigd, opnieuw worden uitgegeven naar aanleiding van de slag van Dettingen (Stephens 2585).

Bestelnummer: 140. € 175

1692, mei-juni - Canailje t Canael uyt / [Zeeslag bij La Hogue], ets, 21 x 29 cm, met tekst in boekdruk 39 x 29 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2866b; v.St 2895; niet in L; Dozy, Nalezing Muller 2866; Van Kuyk p.30; Knuttel 13762; Cillessen p.326-327

Geheel als boven, doch naast de tekst "matroos in syn bouw ..." staan links en rechts in kleinere letter een Franse profetie van deze nederlaag met uitlegging.

Bestelnummer: 141. € 175

1694 - Plattegrond van Rotterdam, zonder het randwerk], ets, 110 x 122 cm (samen 6 bladen), gesigneerd r.o.: "Romanus de Hooghe J.U.D. et Com. R. auctor 1694".

Exemplaar handgekleurd, in lijst achter glas (met een kist voor transport).

L p.365; H 328b; A.C. de Neve, 'De kaart van De Vou', in: NRC 30-12-1939; B. van 't Hoff, 'De plattegronden van de stad Rotterdam', in: Het Boek 30 (1949/51) 63-64; P. Ratsma, Historische plattegronden van Nederlandse steden deel 2, Rotterdam (Alphen a/d Rijn 1984); M.H.G. Clement-van Alkemade, B.M.J. Speet en A.G. van der Steur, Historische plattegronden van Nederlandse steden, deel 6, Haarlem (Alphen aan de Rijn 1993) p.44; A.G. van der Steur, 'De grote kaart van Haarlem van Romeyn de Hooghe uit 1688', in: Spiegel Historiael 29 (1994) 21-25

Grote, zeer gedetailleerde kaart die op naam staat van J. de Vou. In cartouche rechtsboven: "Rotterdam met al syn gebouwen ... Ao 1694 door Joannes de Vou". Na de succesvolle plattegrond van Haarlem uit 1688/89 kreeg De Hooghe op 25 september 1690 opdracht van burgemeesteren van Rotterdam voor een Rotterdams equivalent. Het resultaat viel echter tegen, want op 11 januari 1692 schreven burgemeesteren aan De Hooghe niet tevreden te zijn.

De kaart was "met menigvuldig vauten vervult en schijnt meerder naer oude kaerten getrocken, dan naer de ware geschapenheyt van onse stad te gelijken". Na verbeteringen kwam de kaart in 1694 gereed. De Hooghe kreeg er ruim tweeduizend gulden voor betaald.

Uit een advertentie van 1696 blijkt dat De Vou de kaart had getekend en dat De Hooghe haar "in 't koper" bracht.De Vou kreeg slechts honderd gulden betaald voor zijn aandeel. Evenals de kaart van Haarlem is er een uitgebreid randwerk (bij ons exemplaar niet aanwezig) dat o.a. bestaat uit een groot panorama op de stad, twaalf stadsgezichten en een groot aantal familiewapens. Een gemonteerd exemplaar van deze kaart meet 175 x 225 cm.

Bestelnummer: 142. € 14000

1695 - [Plaatjes voor de pandecten, één van 5 bladen], ets, 31,5 x 39 cm, ongesigneerd, "zeker door Rom. de Hooghe" (Muller). vgl M 2685; niet in v.St; Landwehr 86; H 1096-1127 (incompleet)

In het boek 'Ars magna et admirabilis speciminibus variis confirmata qua pandectarum tituli ... emblematicarum ...', Leiden 1695, zijn 64 platen opgenomen, met ieder 1 à 10 etsjes. In totaal 432 etsjes van elk 3 x 3 cm. Op het hier aangeboden blad zijn tien van de 64 platen naast elkaar afgedrukt, gescheiden door zwarte lijnen. In totaal heeft dit blad 55 etsjes van ca.

3 x 3 cm elk, illustraties bij het 'Corpus juris civilis'. Muller noemt de plaatjes zeldzaam.

Bestelnummer: 143. € 95

1695, 7 januari - [Doodsbed van Mary Stuart, koningin van Engeland], ets, 46 x 57 cm, met tekst in boekdruk 70 x 57 cm, gesigneerd l.o.: "Geëtst na de originele tekening van 't Hof door Mr. Romeyn de Hooge, commissaris van syn Kon. Majest. van Groot Brittannien", uitg.: P. Persoy, Amsterdam.

Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2905-6; v.St 2930; L p.174; H 189-198; Landwehr 87; Landwehr (Spl. Cer.) 182; Quaerendo 6 (1976) p.387

36

Behalve los verschenen, is de prent ook opgenomen in S. Gruterus, 'Funeralia Mariae II ...', Haarlem 1695. In het midden van deze grote prent het praalbed met lijk van Queen Mary.

Links zit Willem III wenende. Veel edellieden komen hun deelneming betuigen. De tekst in boekdruk die los bij deze prent aanwezig is en die nòch door Muller, nòch door Van Stolk wordt genoemd en ook niet in het boek van Gruterus is afgedrukt, heeft als titel "Condoleance de l'etat Majesté de la Grande Bretagne, etc sur la mort de sa majesté, son inimitable epouse, dediée au ... Guillaume Fabritius, bourgemaistre president de la ville de Harlem, grand-baillif de Kermerlandt etc". Dan volgen vier kolommen met elk ca. 30 regels tekst in het Frans, ondertekend door "vostre tres-obeissant serviteur R. de Hooge".

Bestelnummer: 144. € 495

1695, 7 januari - [Tekst in boekdruk bij prent doodsbed Mary], 25 x 57 cm.

Alleen het blad met tekst in boekdruk.

Niet bij M; niet bij v.St; niet bij L; Quaerendo 6 (1976) p.387

Zeer zeldzaam blad met opdracht aan Willem Fabritius, zie boven.

Bestelnummer: 145. € 95

1695, 7 januari - [Lijkstatie van Mary Stuart, koningin van Engeland; set van 6 prenten], etsen, ieder ca. 24 x 58 cm, gesigneerd l.o. op het zesde blad: "R. de Hooge J.U.D. Aut.", uitg.: P. Persoy, Amsterdam.

Exemplaar zonder tekst in boekdruk onder de prenten.

M 2905, 8-10; v.St 2930, 8-10; H 189-198; L p.176-181; Landwehr 87; Landwehr (Spl. Cer.) 182

Behalve los verschenen, zijn de prenten ook opgenomen in S. Gruterus, 'Funeralia Mariae II ...', Haarlem 1695. Op zes platen ziet men de stoet vanuit het paleis Whitehall naar de Westminster Abbey lopen.

Bestelnummer: 146. € 1000

1698 [1619] - [Het raadsel te Nijmegen], ets, 27 x 36 cm, met tekst in boekdruk 46 x 36 cm, gesigneerd even links van het midden: "R de Hooge fecit" en r.o. "Ao 1698".

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent.

M 3011a; niet bij v.St; cf L p.393; H 201; G. Lemmens, 'Het Raadsel van Nijmegen, één van vele ', p.163-167 in 'Het stadhuis van Nijmegen' [catalogus tentoonstelling Nijmeegs museum], Nijmegen 1982; P. Eykhout, 'Het Raadsel van Nijmegen', Gens Nostra 55 (2000) 204-206

De prent toont acht personen van verschillende leeftijden in een parkachtig landschap. Onder de prent in twee kolommen een vers van Samuel Sylvius: "Zes zonen hier gemaalt, zyn 't kroost van d'oude man / Die neerzit by zijn vrouw, de nigte en moeder van / De vier en twé, dus noemt tot zes toe elk een broeder / Vier broeders van de twé zyn omen van de moeder".

Dit is gegraveerd in de plaat. Daaronder in boekdruk: "Uytlegging over het zeldzaam huwelyk", getekend S.L. Noy 1721. De prent gaat terug op het 1619 gedateerde schilderij 'Het Raadsel van Nijmegen' van de kunstschilder Pauwels van Schoten, dat zich bevindt in het stadhuis van Nijmegen. Het "raadsel" bestaat uit een ingewikkelde familieverhouding tussen de afgebeelde personen. Een oude man is weduwnaar van twee dames die bij hun huwelijk met hem ook al weduwe waren en een kind, respectievelijk een zoon en een dochter, hadden.

Uit hun tweede huwelijk kregen beide vrouwen twee zonen, zodat de oude man zich vader van vier zonen en van hun halfbroer en halfzuster mocht noemen. Deze halfbroer en halfzuster, waarvan de ouders geen bloedverwanten waren, trouwden en kregen een dochter.

Deze dochter kon niet alleen prat gaan op vier ooms die halfbroers van haar ouders waren, maar wist de oude vader van het viertal te strikken voor zijn derde huwelijk. Hieruit werden opnieuw twee kinderen geboren. Er zijn meerdere varianten van dit verhaal in omloop vanaf de 16e eeuw, maar het Nijmeegs schilderij werd het meest bekend. Het is vele malen in prent verbeeld, o.a. door Romeyn de Hooghe in 1698. Er bestaan meerdere staten van deze prent en een nauwkeurige kopie. Ook de tekst in boekdruk onder de prent varieert. De staten die Landwehr opgeeft kloppen niet. Vgl ook noot 10 van het uitstekende artikel van G. Lemmens.

Bestelnummer: 147. € 600

37

1698 [1619] - [Het raadsel te Nijmegen], ets, 27 x 36 cm, met tekst in boekdruk 46 x 36 cm, gesigneerd even links van het midden "R de Hooge fecit", het jaartal 1698 r.o. is voor het grootste deel weggeslepen.

Exemplaar met tekst in boekdruk onder de prent.

M suppl 3011c; v.St 1456; cf L p.393

Onder de prent de gegraveerde regels tekst van Sylvius. Daaronder tekst in boekdruk "Zeldzaam huwelijk" met het adres van Gerred de Broen te Amsterdam (werkzaam op dit adres 1733-1740 (vgl Waller).

Bestelnummer: 148. € 600

1698 [1619] - [Het raadsel te Nijmegen], ets, 27 x 36 cm, gesigneerd even links van het midden "R de Hooge fecit", het jaartal 1698 r.o. is voor het grootste deel weggeslepen.

Exemplaar zonder tekst in boekdruk onder de prent.

M suppl 3011c; v.St 1456; cf L p.393

Onder de prent slechts de gegraveerde regels van Sylvius.

Bestelnummer: 149. € 500

1698 [1619] - [Het raadsel te Nijmegen], ets, 27 x 36 cm, ongesigneerd.

Exemplaar zonder tekst in boekdruk onder de prent.

Niet bij M en v.St; cf L p.393

Nauwkeurige kopie naar de ets van De Hooghe. Zonder signatuur en zonder jaartal. Wel met de gegraveerde regels tekst van Sylvius Bestelnummer: 150. € 500

[ca. 1700] - [Frontispiece voor een 'Atlas Novus'], ets, 49 x 28 cm, gesigneerd in de prent: "R. de Hooghe C.R. et J.U.D. inv. f. etc."

H 1131

Twee allegorische voorstellingen o.a. met een Romeins veldheer die iets op een kaart opzoekt, enkele kaartboeken, stroomgoden, etc. Teksten op dit blad: "Atlas Novus", "Atlas nouveau contenant toutes les parties du monde etc." en "a Amsterdam chez Jean Covens et Corneille Mortier". De eerste 'Atlas Nouveau' van Covens en Mortier dateert van 1730, maar was gebaseerd op oudere atlassen. Het frontispiece van De Hooghe zal dus voor een van die oudere atlassen gebruikt zijn. Koeman beeldt in deel II van de 'Atlantes Neerlandici' t.o. p. 55 deze titelprent af met andere teksten erin gedrukt, uit een atlas van Covens en Mortier uit 1733.

Bestelnummer: 151. € 75

[ca. 1700] - [Vignet uit een grote wandkaart van Europa], ets, 29 x 21 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe. niet in H

Groot vignet met een aantal figuren rond een steen met de tekst "l'Europe, dressée sur les observations de mrs de l'academie royale des sciences etc de Sanson, Nolin, Du Fer, De L'Isle et principalement sur la carte que monsieur N. Witsen, bourgemaistre etc. etc. a donnée au public (...) Par Jean Covens et Corneille Mortier, geographes, a Amsterdam. Avec privilege."

Bestelnummer: 152. € 50

1701 - [Titelblad van het kaartboek van Voorne], ets, 50,5 x 67 cm, gesigneerd l.o.: "Rom de Hooge J.U.D. et Com. R. Auct. 1701".

Landwehr 97

De 32 kaarten in dit kaartboek zijn gegraveerd door Jan Luyken naar A. Steyaart. De fraaie titel is van De Hooghe. Behalve een cartouche met de tekst "Voorne Caart-boeck van alle de dorpen en polders ... gedaan maaken door ordre ... den 7 Juny 1695" bevat het blad het wapen van Voorne en 13 wapens van baljuw en leenmannen in 1695: v. Schagen, v. Wouw, Deym, Steyaart, Commersteyn, De Jonge van Ellemeet, van Hooghwerf, Brasser, Van Dijck, Briel, v.d. Goes, Molewater en Hooyer. Voorts veel allegorische figuren, een vuurbaak, etc.

Bestelnummer: 153. € 300

38

1701 - [Portretten van ketters, uit Arnold], etsen, ieder 26 x 15 cm, gesigneerd op de titelpagina.

Landwehr 93

In 1701 verschenen bij Seb. Petzold te Amsterdam 2 delen van 'Historie der kerken en ketteren van den beginne des Nieuwen Testaments tot aan het jaar onses Heeren 1688', vertaald naar een Duits werk van Godfried Arnold. Romeyn de Hooghe maakte voor deel I 18 geëtste portretten en voor deel II nog eens 10. Deel III was ongeïllustreerd en zou in 1729 verschijnen. De portretten geven de personen ten voeten uit, met fraai bijwerk. Wij kunnen de volgende portretten aanbieden: Groep A: Johannes Bucholdi à Leyda, Menno Simons, Martinus Lutherus en David Joris. Groep B: Thomas Muntzer, Calvinus, Arrius Alexandrinus, Savonarola, Henricus IV imperator, Schwenkfeld, Majorinus Numida, Joannes Hus, Hildegardis, Macedonius, Paulus Thebanus, Leo X, Paulus Samosatenus, Georgius Iconolatra, Eutyches, Manes seu mani chaeus Corbicus, Mahometh, Nicolaus, Theodorus Sutor, Melanchton en Photius Iconoclasta.

Bestelnummer: 154. € 90 per prent uit groep A en € 65 per prent uit groep B

1701 - [Frontispiece voor G. Arnold, Historie der Kerken en Ketteren, Amsterdam 1701], ets, 25,5 x 15,5 cm, ongesigneerd, doch naam De Hooghe op titelpagina.

Landwehr 93

Veel allegorische figuren rond een naakte vrouw met een vaandel in de hand waarop PX. Bestelnummer: 155. € 25

1701 - 1701 - [Hermathena. Vignet voor G. Arnold, Historie der Kerken en Ketteren, Amsterdam 1701], ets, 11,5 x 14 cm, gesigneerd in de prent: "R de Hooghe J.U.D. Com. R. fc".

Landwehr 93

Vignet voor de typografische titelpagina van dit werk.

Bestelnummer: 156. € 10

1702, 22 oktober - De ban en arrier-ban in zee [De Spaanse zilvervloot bij Vigos genomen], ets, 50 x 47,5 cm, ongesigneerd, "waarschijnlijk door Rom. de Hooghe" (Muller).

Goed exemplaar, zonder tekst in boekdruk onder de prent.

M 3296; v.St 3083; H 248; L p.231 (arbitrarily attributed to De Hooghe); Van Kuyk p.33; Veth (Geschiedenis) p.136

Grote prent op de vernietiging door de gecombineerde Nederlands-Engelse vloot van de Spaanse zilvervloot die in de baai van Vigo (Noord-Spanje) voor anker lag. In het verschiet de baai van Vigo en de gezonken schepen. In het midden en op de voorgrond vele dolfijnen en zeemonsters als de opgeroepen Arrierban, waarop Lodewijk XIV en andere Franse en Spaanse groten al jammerend rondzwemmen. Links op de voorgrond, onder een rotsblok, de Franse en Spaanse monarchieën, door één vrouw verbeeld, die op een tabouret zit. Aan de rots hangen glazen, fles, mand, anker, etc. Rechts o.a. een standbeeld van Lodewijk XIV. Bestelnummer: 157. € 650

1703 - [Etsen uit de "prentbijbel" van De Hooghe], etsen, elk ca. 15 x 19 cm, gesigneerd op het titelblad en op de meeste prenten.

Landwehr 100; Poortman, Bijbel en Prent I p.140-142, Bijbel en Prent II p.106-120; H 2; Nagler VI p.294; van der Krogt 235

De 138 prenten zijn opgenomen in een aantal publicaties: H. Vos, 'Alle de voornaamste historiën des ouden en nieuwen testaments', Amsterdam, J. Lindenberg 1703 (twee edities in hetzelfde jaar, vaak samengebonden met een door Lindenberg uitgegeven Lutherse bijbel uit 1702); J. Basnage, 'Histoire du vieuz et nouveau testament …' 2 dln, Amsterdam, J. Lindenberg, 1704, J. Basnage, ''t Groot waerelds Tafereel', Amsterdam, J. Lindenberg [1705/6] en diverse latere drukken; J. Basnage, 'Le grand tableau de l'univers', Amsterdam, J. Lindenberg 1714. De illustraties hebben meestal een middenveld in liggende ovale vorm met eromheen vier kleinere voorstellingen, maar soms bestaat de gehele prent uit één scène. De meeste prenten zijn linksonder gesigneerd door De Hooghe en vermelden r.o. de naam van

39

Lindenberg. De meeste prenten hebben nummers in de prent die betrekking hebben op de puntdichten van Vos onder de prent. Dat de eerste druk van Basnage in oktober 1704 gereed was, blijkt uit een advertentie in de Amsterdamsche Courant avn 23 en 28 oktober 1704: "De Hr. R. de Hooghe heeft alle de Geschiedenissen des O. en N. Testaments door ontrent 800 origineele verbeeldsels in koper gebragt (…) bestaende in Kaerten, Landen, Steden, Tempels, Pristerlyke gewaden, Kerk en Hofpligten, Krygstuygen (…) alles in de Fransche Tael door den Hr. J. Bassenage Pred. te Rotterdam, beschreven, en een ample verklaring in Duyts by gevoegt, in fol. (…)". Het getal 800 betreft het aantal scenes uit de bijbel die op de 138 prenten zijn afgebeeld. Het aantal drukken van de prentbijbel en van de werken van Basnage, steeds met dezelfde prenten van De Hooghe, was legio. Veel geluk had Lindenberg met zijn onderneming niet: in mei 1702 werd hij failliet verklaard en in de lijst vorderingen komt Romeyn de Hooghe voor met f. 1852.- voor levering van de koperplaten. Ook na 1702 waren er regelmatig moeilijkheden tussen Lindenberg en het boekverkopersgilde. Wij kunnen vrijwel alle 138 platen leveren, òf afkomstig uit de edities van Vos, öf uit die van Basnage.

Bestelnummer: 158. € 8 per stuk

1703 - [Frontispiece 'Het nieuwe testament' uit de "prentbijbel" van De Hooghe], ets, 31,5 x 19,5 cm, gesigneerd in de prent: "R. de Hooghe f. et inv. 1702".

Landwehr 100

O.a. afbeelding van de tempel van Jeruzalem, Christus het kruis dragend en veel allegorische figuren.

Bestelnummer: 159. € 75

1704 - Praelteeken van hondert en vyftig steeden ... verlost door de onverwinlyke helden / Geal. victorie op den Schellenberg / Geall. victorie ter zee, ets, 50 x 60 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe, "door P. Schenk" (van Stolk), uitg.: P. Schenck, Amsterdam.

M 3365; v.St; 3124; L p.198

Zinneprent op de overwinningen op de Fransen. Midden een plattegrond van de vesting Landau, daaronder de victorie op de Schellenberg en daaronder de victorie ter zee bij Malaga.

Boven 19 borstbeelden en de namen van de belangrijkste bevrijde plaatsen op medailles.

Volgens Muller "zeldzaam en fraai". De verklaringen staan in de prent, zodat er geen tekst in boekdruk bij zal horen.

Bestelnummer: 160. € 600

1704 - [Overwinning bij Hochstedt en Blenheim], ets, 10,5 x 16 cm, met tekst in boekdruk 35 x 29 cm, gesigneerd l.o.: Roma. de Hooghe feit", uitg.: Leiden, wed. J. Tangena 1704.

Exemplaar met tekst in boekdruk.

Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 3357, niet bij v.St; H 253; L p.197

Zinneprent op deze overwinning. Een Romeinse zegekar waarop enkele helden in Romeins kostuum, vergezeld van de maagden der Nederlandse provinciën met hun wapens. De titel van de tekst in boekdruk luidt: "Triomph of zeegen-koets van de Hoog. Mog. Heere Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden op de glorieuse batalje en overwinning ..."

Bestelnummer: 161. € 125

1706 - [Unie van Utrecht, 1579], ets, 17 x 28 cm, gesigneerd op titelpagina boek.

Landwehr 103; H 737-752; niet bij M

Een der 16 etsen uit R. de Hooghe's 'Spiegel van staat', Amsterdam 1706. Onderschrift: "De Gentse vreede gaf den eersten ademtocht ... band tot Uytrecht ..."

Bestelnummer: 162. € 175

1706 - [De zes etsen uit Van der Hoeven's Hollands aeloude vrijheid] , etsen, elk ca. 17 x 30 cm, alle gesigneerd in de prent: "R. de Hooge".

Landwehr 102

IIn 1706 verscheen bij Jan ten Hoorn in Amsterdam het werk 'Holland's aeloude vryheid buyten het stadhouderschap ... verrykt met zin-tafrelen van mr. Romyn de Hooge ...', door

40

Emanuel van der Hoeven. De zes zintaferelen tonen scenes uit de oude Hollandse geschiedenis en hebben 1-regelige onderschriften die beginnen met de woorden: Treed Badua; Swight Romen; 't Gekerstend Frisia; Holland blyft vry; Lyd Holland; Zie Holland vry.

Bestelnummer: 163. € 225 voor de set

L.V.J. - Roma perturbata, ofte 't Beroerde Romen, vertoond door XIII zinnebeelden, toegepast op de X Geboden, (enz.) door die van 't Pausdom, doch voornaamelijk door de munniken doorgaans meest overtreeden, ook klaarlyk te zien in deze bygevoegde historien van P. Codde en T. de Kok, waar in de hoogmoedigheid van de Paus, wegens zyn aangemaatigd recht op 't Staats Nederland [...] voor oogen gesteld worden. [...] Zynde dit werk te zamen gesteld door L.V.J. [liefhebber van Jansenisme] en zyn medehepers, als liefhebbers der stellingen van Janssenius. Gedrukt tot Loven, ten koste van de Groote Campagnie [= Amsterdam, C. Allard], 1707.

2º: pi1, met 12 paginagrote (26 x 17 cm) etsen en gravures en 1 ets over 2 pagina's (31,5 x 38,5 cm) met signatuur "William Loggan fec. & ex" .

Sierpapieren omslag.

M 3410; v.St. 3265-3281 (pagina's 108-140)

Verzameling spotprenten op de pauselijke twisten in Nederland en de rechten hier van de rooms-katholieke kerk. De eerste druk (1706) telde 10 prenten. Deze tweede druk van een jaar later is met 3 prenten uitgebreid. Het boek bestaat uit een titelpagina met op de achterzijde "Nader verklaaring der XIII zinnebeelden". Dan volgen 12 bladen, eenzijdig bedrukt met geëtste en gegraveerde voorstellingen; het dertiende is een dubbel blad met de iets versmalde prent 'Sic itur ad astra scilicet', gekopieerd naar de onder de naam W. Loggan verschenen prent van Romeyn de Hooghe. [Zie ook hieronder de nummers RdH 110-112]. Het betreft dezelfde kopie als RdH 112, maar de koperplaat is nu aan beide zijden ca. 2 cm afgesneden.

Hierdoor zijn van de oorspronkelijke signatuur "William Loggan fec et Oxonia" de letters "onia" weggevallen, maar door vervolgens de O in een E te veranderen viel dat niet op (ex = excudit, uitgegeven). Rechtsboven is een rechthoekig vak van 7,5 x 6 cm toegevoegd met de tekst "Rooms Cocceaans munnikemaal of Hoogtyd v. 't Beroerde Romen", waaronder een vers van 38 regels, waarin de cijfers uit de prent verklaard worden. De verklaring van prent XIII op de achterzijde van de titel luidt: "Gebanne munniken uit Holland, getracteerd door haar opperste kok". Van Stolk beschrijft de serie van 13 prenten zeer uitvoerig en ook Muller geeft een goede beschrijving.

Bestelnummer: 164. € 2400

1671 - [Frontispiece voor 'De Ystroom' , Amsterdam 1671], ets, 17 x 13 cm, gesigneerd l.o.: Romyn de Hooge inventor".

Landwehr 9

Front uit een latere druk van 'De Ystroom' door Antonides van der Goes, met gekopieerde prenten.

Bestelnummer: 165. € 10

1672 - [Ontwerp voor een spotprent op het door Willem III veranderen van de magistraat van Amsterdam], ets, 20,5 x 14,5 met geschreven tekst eromheen, ongesigneerd, vijfde staat van een prent van Frederik Hendrik door W. Akersloot, nu bijgewerkt met het hoofd van Willem III, dit hoofd in de trant van De Hooghe. niet bij M; niet bij v.St; niet bij L; niet bij Muller portr.; v. Someren 241, als Frederik Hendrik; H (Akersloot) 3

In het midden een geëtst portret van Willem III ten voeten uit met op de achtergrond een gezicht in het Binnenhof. Rechts naast de prins de wapens van de zeven provinciën, links zijn helm en een rechthoekig bordje met het monogram A v V [Adriaan van de Venne]. Onderin de ets de tekst "Wilhelmus a Nassau Wilhelmi filius. Princeps Arausionum etc." en r.o. "Hugo Allard". In de prent geschreven met inkt "Eewig Edict" en het wapen van Dr. Gillis Valckenier in de prent geplakt. Boven de prent in 17e-eeuws schrift: "De geexcuseerde heeren van de Regeeringe ", eromheen in handschrift de namen en functies van 33 regenten van

41

Amsterdam (en 's Gravenhage?). Middenonder het jaartal 1672 in pen. Geheel onderaan en op twee losse bladen een aantal 2- en 4-regelige verzen op deze door Willem III uitgevoerde verandering, o.a. "De staetzucht speelt haer rol, int Hof en t'Amsterdam / Maer deucht verflaude nooit, wat ramp haer overquam". Het geëtste portret van Willem III wordt niet in de portrettencatalogi van Muller en van Someren genoemd. Uitgever Hugo Allard was werkzaam in Amsterdam tussen 1645 en 1684. Als spotprent met de namen - of familiewapens? - rond de prent is deze niet bekend in de catalogi van historieprenten van Muller en Van Stolk. Het lijkt dus sterk op een niet uitgevoerd ontwerp..

Bestelnummer: 166. € 395

1672, 20 augustus - [Moord op de gebroeders De Witt, één voorstelling met portretten erboven], ets, 32 x 42,5 cm, met tekst in boekdruk 53 x 42,5 cm, gesigneerd r.o.: "Romyn de Hooghe des et fc 1672".

Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2403a; v.St 2456; H 88; L p.63; Cillessen p.130-131

Schitterende ets met de verschillende gebeurtenissen in één prent. Links de aanval, rechts de lijken, op de achtergrond rechts de mishandeling, midden de lijken aan de galg. Boven de voorstelling de portretten van Cornelis en Jan de Witt in een fraai cartouche. Onderin de cartouches verraadt De Hooghe zijn persoonlijke antipathie tegen de gebroeders die hij als veraders van de Republiek zag: onder Cornelis etste hij een wolvenkop, onder Johan een vossenkop. Onder de prent tekst in boekdruk, in 4 kolommen in het Nederlands en Frans, identiek aan de prent RdH 064 hierboven.

Bestelnummer: 167. € 750

1672, 20 augustus - [Portretten van Jan en Cornelis de Witt], gravure en ets, 52 x 38 cm, ongesigneerd, Jan de Witt door Lambert Visscher, de rest "zeker door R. de Hooghe" (v.Stolk). v.St 2474; L p.263; niet bij M; Muller portr 6171; H (Lambert Visscher) 31, 3e staat van 3

Rechts een groot, door Lambert Visscher gegraveerd portret van Jan de Witt. Links daarnaast een door De Hooghe geëtst portret van Cornelis de Witt met eronder het familiewapen De Witt. Boven Cornelis de Witt de tuigage van zeeschepen. Geheel onderaan een door De Hooghe geëtste voorstelling van de gebeurtenissen rond de dood van de gebroeders De Wit. Tussen beide voorstellingen in de tekst: "Leven en doot van mr. Joan de Wit ... en syn broeder Cornelis de Wit ... om 't leven gebracht den 20 Augusti 1672 in 's Gravenhage". Op de originele prent van Lambert Visscher zag men Johan de Witt met achter hem de raadkamer met schepenbank (Muller portr. 6169; afb: Holstein deel XL p.245). Van Stolk schrijft - op gezag van Van der Kellen - dat de prent zeker door De Hooghe is veranderd. Schuckman (Hollstein, deel XL, Lamb. Visscher) vermeldt de naam van De Hooghe niet.

Bestelnummer: 168. € 395

1672 - [Portret Willem III], ets, 52 x 41 cm, ongesigneerd, uitg.: Amsterdam, Romeyn de Hooghe.

Mooi exemplaar. niet bij H; v.St 2440; niet bij M; v.Someren 361; niet bij Muller portr.; L p.255

Willem III ter halverlijve met lauwerkrans eromheen, waarin een lint met de tekst "Wilhem Henr(ik) (bij) God(s) gratie prins van Orange Nassau & Stadthouder en Cap.gen. van Holland Zeeland Uytrecht". Onder het portret het wapen van de prins. Voorts de woorden Religie, Vryheyt, Victorien ter zee, Victorien te landt. Groot statieportret van de prins. Uit de tekst en attributen maakt Van Stolk op dat het portret kort na de verheffing tot stadhouder gemaakt moet zijn.

Bestelnummer: 169. € 600

1673 - [Portret Cornelis Tromp], ets, 47 x 35 cm, ongesigneerd, maar in de eerste staat met de tekst "Uytgegeven tot Amsterdam by Romeyn Hooghe", uitg.: Hugo Allardt.

Exemplaar van de tweede staat.

42

L p.253; H 391; Muller portr. 5418

Zeldzaam portret. Kniestuk met Tromp, een commandostaf in de hand, rustend op een kaart van de Noordzee met o.a. de woorden "1 en 2 Batalje". Achter hem een zeeslag. Rechtsboven de tekst "Captos ostendere civibus hostes attingit solium Jovis". Onder de prent het familiewapen van Tromp. Hollstein kent slechts één staat. Er zijn er echter minstens 2: I. met als onderste regel "Uytgegeven tot Amsterdam bij Romeyn de Hooghe"; II. deze regel veranderd in "Uytgegeven tot Amsterdam by Hugo Allardt". Voorts is nu het familiewapen middenonder veranderd en heeft Tromp een lint over de borst met een medaille daaraan hangend. Cornelis Tromp (1629 - 1691) nam met De Ruyter in 1673 deel aan de beroemde zeeslagen van Schooneveld en Kijkduin, waarna De Hooghe deze prent vervaardigd zal hebben.

Bestelnummer: 170. € 395

1673 - [Portret Carel Rabenhaupt], ets, 35,5 x 30 cm, ongesigneerd, uitg.: H. Sweerts, Amsterdam 1673.

Mooi exemplaar.

H 387; Muller portr. 4350; L p.249

Karel Rabenhaupt, baron de Sucha, erfheer van Lichtenberg, Fremesnich en Grumbach (1602 - 1675), was een uit Bohemen gevluchte militair, o.m. in dienst van de Republiek en van de landgraaf van Hessen. In 1672, op zeventigjarige leeftijd, werd hem door Stad en Lande van Groningen verzocht de verdediging van dat gewest op zich te nemen. Hij zegevierde bij het beleg van Groningen en daarna bij de inname van Coevorden en de versterking van de Nieuwe Schans. Hij was aan het eind van zijn leven goeverneur van Coevorden en drost van Drenthe. Op dit imposante portret staat hij in wapenrusting met krijgsgewoel op de achtergrond en de vestingsplannen van Nieuwe Schans en Coevorden voor zich.

Bestelnummer: 171. € 275

[1673] - [Portret van Carel Rabenhaupt, kopie], ets, 34 x 29 cm, ongesigneerd, uitg.: l.o.: "Joh. Hoffman excudit".

Mooi exemplaar. niet bij H; niet bij Muller portr.; niet bij L

Nauwkeurige kopie van het portret van De Hooghe. Onbeschreven. De prentenuitgever Hoffman wordt niet genoemd in Waller, noch in de Thesaurus, noch in Van Eeghen's Amsterdamse boekhandel.

Bestelnummer: 172. € 200

1674 - [Frontispiece voor 'Cantiones sacrae' van Carel Hacquart], ets, 25 x 15,3 cm, gesigneerd l.o. "Romijn de Hooghe f 1674", uitg.: Amsterdam, Paulus Matthijsz, 1674.

Niet bij Landwehr; niet in H; niet in STCN; niet in NCC

Musicerend gezelschap met blaas- en snaarinstrumenten op een soort podium met een baldakijn waarboven enkele musicerende figuren in de hemel. Op de voorgrond o.m. enkele engelen die het wapen van Willem III kronen. Behalve de signatuur van De Hooghe heeft de prent geen tekst. Op de achterzijde de titel van het werk, 'Cantiones sacrae, opus primum', en de opdracht van Hacquart aan Willem III. Daaronder een groot vignet in houtsnede waarbinnen het woord "tenor". Hacquart (1640/49 - ca. 1730) was musicus te Amsterdam, na 1679 te 's Gravenhage, waar hij in contact stond met Constantijn Huygens. De 'Cantiones sacrae' zijn zeer zeldzaam, waarschijnlijk de reden waarom de titelprent niet in de literatuur voorkomt.

Bestelnummer: 173. € 300

1677 - [Zinneprent op Michiel de Ruyter], ets, 53 x 42 cm, gesigneerd onder het inschrift: "Romanus de Hooghe".

Mooi exemplaar van de eerste staat.

M 2607a; v.St 2652; H 126, 2 staten; L p.269

43

In het midden van de prent het lijk van Michiel de Ruyter met zwaard in de ene hand en commandostaf in de andere. Achter hem de Hollandse maagd met een rouwsluier voor haar gezicht en een pijlenbundel op de borst. In haar hand een schilderij van een zeeslag met de tekst: "Sic erat in fatis". Voorts een aantal andere vrouwenfiguren en de Fortuin met de tekst "Pro aris et focis". Op de achtergrond in een tempel een grafmonument met het monogram van De Ruyter. Links- en rechtsboven twee zuilen met ieder zeven afbeeldingen van zeeslagen. Onderin de prent de tekst "Michaeli de Ruyter. Batavorum ... non potuit. Romanus de Hooghe". Er zijn van deze prent twee staten: I. Voor de tekst "Romano de Hooghe auctore" geheel onderaan in het midden van de prent, II. met deze woorden. Verder zijn er in deze tweede staat enkele tekstveranderingen; zo luidt de zesde regel in plaats van "equitis S. Mich. insigni" nu "a Danorum ac Gallorum". Het opschrift van de zevende afbeelding van de linkerzuil is veranderd van "Victorien van Chattam" in "Victorien van 't jaar 1666".

Bestelnummer: 174. € 950

1677 - [Zinneprent op Michiel de Ruyter], ets, 53 x 42 cm, gesigneerd onder het inschrift in de prent en nog eens daaronder.

Exemplaar van de tweede staat.

M 2607a; niet bij v. St; H 126, 2 staten; L p.269 Bestelnummer: 175. € 850

[ca. 1685] - [Portret van Eugen von Savoyen], ets, 30 x 27 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe of Huchtenburg, uitg.: "I.Bormeester in de Warmoesstraat tussen de Oude en Nieuwe Brugh".

Lichte beschadigingen aan de hoekjes.

Von Diepenbroick, Algemeiner Portràt-katalog, nr 22522

Borstbeeld van de veldheer Eugen Franz von Savoyen (Parijs 1663 - Wenen 1736). Keizerlijk veldheer met wapenfeiten in 1683 (Wenen), 1686 (Ofen en Fünfkirchen), 1687 (Mohacs), 1697 (Zenta), 1704 (Hochstädt), 1706 (Turijn), 1708 (Oudenaarde), etc. Onder het portret: "Eugenius princ. Subaubd. (...) Claudian Stilick. I Lib.". Diepenbroick denkt aan Huchtenburg als etser. Jochem Bormeester was rond 1685 prentuitgever in de Warmoesstraat.

Bestelnummer: 176. € 195

1686 - [Portret Servatius Gallaeus], ets, 26,5 x 18 cm, gesigneerd r.o.: "posuit R. de Hooge 1686", gepubliceerd in: S. Gallaei, 'Dissertationes de Sibyllis", Amsterdam, Boom 1688.

Exemplaar van de tweede staat.

Landwehr 72; H 379, 2 staten; Muller portr. 1783; L p.240

Gallaeus was Waals predikant te Zierikzee en Haarlem en de auteur van het in 1688 verschenen boek over de sybillen.Zijn portret is in dit boek opgenomen in het voorwerk. Er bestaan twee staten van deze prent, genoemd bij Hollstein: I. met de woorden "Opt. de Dei Eccles. merito past. Gall. Harlemi" in de onderste tekstregel; II. deze woorden uitgewist, maar nog wel vaag zichtbaar. Landwehr (p.240) beschrijft de staten onjuist.

Bestelnummer: 177. € 125

[1690] - [Ruiterportret Willem III, na de slag bij de Boyne], ets, 49 x 57 cm, ongesigneerd, uitg.: J. Tangena.

Enkele beschadigingen.

M 2811 en suppl. 2811; v.St 2843; L p.261

Zinneprent op de overwinning bij de Boyne. In het midden de koning op een steigerend paard met een scepter in de hand. Achter hem Bellona (?) hem kronend. Rechts een legertent met manschappen waarvan een het wapen van de koning draagt. Links een belegerde stad met troepen ervoor. Middenonder de tekst "Wilhelmus III D.G. Mag. Brit. Franc. et Hib. Rex, J. Tangena exc.". Er bestaan van deze prent vier staaten: I. 1682, voorstellende Don Manuel Lopez de Zunega, gesigneerd "Romanus de Hooge" (L p.265), II. 1689, voorstellende Joseph I van Hongarije (L p.244), III. [1690], voorstellende Willem III (L p.261) en IV. 1705,

44

voorstellende Karel III van Spanje. Het exemplaar dat wij aanbieden is dus de derde staat. De plaat is in hoofdzaak dus ontstaan in 1682.

Bestelnummer: 178. € 695

1703 - [Blad met de portretten van M. Luther, A. Visscher en H. Vos], ets, 30 x 18,5 cm, gesigneerd l.o.: "Rom. de Hooge inventor et fecit", uitg. r.o.: J. Lindenberg.

Niet bij L; niet bij Landwehr; niet bij Poortman; niet bij Muller portr.; niet bij v. Someren

Middenboven Luther, linksonder "Heer Visscher, Luthers tolk" en rechtsonder "Heer Vos".

Adolph Visscher was de vertaler van de Lutherbijbel (eerste druk 1648) en Henricus Vos verzorgde de gedichten en tekst voor de prentbijbel. Op het blad twee gegraveerde zesregelige gedichtjes, één ondertekend R. Norel. Het hier aangeboden blad zal bij de "prentbijbel van De Hooghe" horen, maar wordt door Poortman, die zowel de Lutherbijbel uit 1648 / 1702 als de prentbijbel uit 1703 uitvoerig beschrijft, niet genoemd. Op de achterkant van het blad staat de tekst "Op de nieuw herdrukte Nederduitse Lutherse bijbel ... met zin-ryke punt-dichten verrykt door Henricus Vos ...", voorts enkele gedichten van de hand van J. Spitsius, G.H.P. van Giessen, J.W. van Sont en anderen.

Bestelnummer: 179. € 175

[1705/6] - Temple de Jerusalem, ets, 21,5 x 37 cm, met een gegraveerde plaat met tekst eronder 31,5 x 37 cm, gesigneerd r.o. "R. de Hooge fecit", uitg.: L. Lindenbergh.

Niet bij Landwehr 100; Poortman, Bijbel en Prent II p.110

Deze prent was nog niet opgenomen in de twee edities van H. Vos, 'Alle de voornaamste historien ...' (1703), maar wel in de verschillende edities van J. Basnage, ''t Groot waerelds tafereel ...' (1705/6 en later). Vogelvluchtgezicht op het ommuurde tempelcomplex met personen, rijtuigen, etc. Het onderschrift is - heel bijzonder voor een prent van de Hooghe niet in boekdruk, maar op een aparte koperplaat gegraveerd en bevat een verklaring in het Frans en Nederlands van de cijfers 1 t/m 8 in de prent.

Bestelnummer: 180. € 125

1687/88 - Sierrand met titel en familiewapens, bij de kaart van Rijnland], ets, 34 x 165 cm.

Opgeplakt op linnen, bevestigd aan rol-stokken. Gebruind en enkele beschadigingen. Samen met twee sierranden van Post uit 1647.

S.B. van Raay, W.P. Spies en R. van Zoest, "Tot hun contentement gemaeckt", het kunstbezit van het Hoogheemraadschap van Rijnland (Amsterdam 1987), p.164-166 (met lit. opgave)

In 1687/88 verzorgde het Hoogheemraadschap Rijnland een tweede uitgave van de grote kaart in twaalf bladen van het Hoogheemraadschap. De eerste druk dateerde uit 1647, was gegraveerd door Pieter Post. De tweede druk van 1687/88 werd aangepast in het kaartbeeld door Johannes Dou Jr en Zeger Wolfssen en kreeg een nieuwe rand met de wapens van de toen regerende heren door Romeyn de Hooghe. Een derde en laatste uitgave zou in 1746 verschijnen, zonder sierranden. De editie van 1647 is uiterst zeldzaam, die van 1687/88 is iets minder zeldzaam, maar komt toch weinig voor. Die van 1746 komt nog regelmatig voor. De rand van De Hooghe uit 1687/88 bevat het opschrift "T Hoogheymraedschap van Rhynland" en de wapens van M. ten Hove, G. Fagel, G. Bicker van Zwieten, J. Sylvius, Jacob v.

Wassenaer, Johan v. Wassenaer, J. Hulshout, A.v. Bosvelt, Jacob v. Wassenaer Obdam en J. v.d. Maes. Bij het monteren van de kaart van 1687/88 tot wandkaart bleven de twee randen aan de zijkanten van de kaart van Post uit 1647 behouden, alleen de bovenrand met de wapens van de heemraden uit 1687 werd toegevoegd. Wij bieden hier de nieuwe rand van De Hooghe aan, samen met de twee randen van Post die zowel in 1647 als in 1687/88 werden gebruikt.

Twee cartouches met tekst, geëtst door De Hooghe, om links en rechts onder de randen van Post te plaatsen, zijn niet aanwezig.

Bestelnummer: 181. € 350

1690 - 1690 - [Prent 6 uit J. van der Heyden's "Brandspuitenboek", 1690], ets, 36 x 23 cm, ongesigneerd.

Querendo 6 (1976) p.385; niet bij L

45

Jochen Becker schrijft in zijn uitvoerige recensie over de beide werken van Landwehr over Romeyn de Hooghe (Querendo 6 (1976) 380-388), dat "figuur 6" in het beroemde werk van Jan van der Heyden sr en jr, 'Beschrijving der nieuwlyks uitgevonden en geoctrojeerde slangbrand-spuiten ...' (Amsterdam, Jan Rieuwertsz, 1690) ook van De Hooghes hand is en niet bij Landwehr wordt genoemd. Het betreft een ongesigneerde ets van de brand op 25 oktober 1670 op het Nieuwe Eiland te Amsterdam. (Bij een andere nummering (cf v.St 2832) zou figuur 6 betreking hebben op een ongesigneerde ets van de brand op 12 januari 1673 in de Admiraliteits oude lijnbanen). Becker geeft geen bron voor zijn mededeling. Overigens was het Nieuwe Eiland in Amsterdam ook de plek waar De Hooghe woonde.

Bestelnummer: 182. € 300

[Wicquefort, Abraham de] - Advis fidelle aux veritables Hollandois. Touchant ce qui s'est passé dans les villages de Bodegrave & Swammerdam, & les cruautés inoüies, que les François y ont exercées. Avec un memoire de la derniere marche de l'Armée du Roy de France en Brabant & en Flandre. [Den Haag], [Daniel en Johannes Steucker], 1673.

4º: pi1 A-2B4 2C2 (2C2 blanco), gepag.: [2] 202 pp. Met 8 geëtste platen over twee pagina's (de laatste 2 met elk twee afbeeldingen) door Romeyn de Hooghe.

Contemporain perkament, op het schutblad exlibris van J.W. Six. Landwehr 30; H 90-96; Ph. Hofer, Baroque book illustration, plate 140; Willems 1874; Cillessen p.136-139

De Hooghe's schitterende prenten in het 'Advis fidelle' behoren niet alleen tot de hoogtepunten van zijn werk, maar ook tot de artistieke hoogtepunten van dit tijdperk. Ze tonen de wreedheden waaraan Franse soldaten zich eind 1672 te buiten gingen na de verovering van de dorpen Bodegraven en Zwammerdam. De reeks etsen vormt een aanklacht tegen de oorlog, die vergelijkbaar is met 'The Large Miseries of War' van Jacques Callot en 'The Disasters of War' van Francisco de Goya, etsen waarin eveneens op aangrijpende wijze de gruwelen van de oorlog zijn verbeeld. De schrijver van dit verslag, De Wicquefort (1606 1682), verbleef ten tijde van de gebeurtenissen in Den Haag als gezant van de koning van Polen. Daarvoor had hij in Frankrijk vastgezeten op verdenking van spionage voor de Republiek. In 1675 overkwam hem datzelfde in Den Haag, maar nu werd hij ervan verdacht voor de Fransen en Britten te hebben gespioneerd. Tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld wist hij na vier jaar uit de Haagse Gevangenpoort te ontsnappen.

Bestelnummer: 183. € 4250

[Wicquefort, Abraham de] - Advis fidelle aux veritables Hollandois. Touchant ce qui s'est passé dans les villages de Bodegrave & Swammerdam, & les cruautés inoüies, que les François y ont exercées. Avec un memoire de la derniere marche de l'Armée du Roy de France en Brabant & en Flandre. [Den Haag], [Daniel en Johannes Steucker], 1673.

4º: pi1 A-2B4 2C2 (2C2 blanco), gepag.: [2] 202 pp. Met 7 (van 8) geëtste platen over twee pagina's (de laatste 2 met elk twee afbeeldingen) door Romeyn de Hooghe.

Half leer, geribde rug met rijke goudstempeling, geverfde snede, op het voorplat de initialen C.T. in goudstempeling, de prent tussen de pagina's 50-51 ontbreekt, .mooi exemplaar.

Landwehr 30; H 90-96; Ph. Hofer, Baroque book illustration, plate 140; Willems 1874; Cillessen p.136-139 Bestelnummer: 184. € 3000

[Wicquefort, Abraham de] - De Fransche tyrannie, dat is: oprecht en waerachtig verhael van de grouwelijke wreetheden tot Bodegraven, Swammerdam en elders door de Franssen gepleegt; benevens de laeste toght van 't heir des Koninks van Vrankrijk in Brabant en Vlaenderen, met bygevoegde autentijke stukken. [...] En vermeerdert met 'et gepasseerde op de dorpen van Nichtevecht, Waverveen en Abkoude. Amsterdam, Jan Claesz ten Hoorn, 1674.

De Fransche tyrannie, dat is: oprecht en waerachtig verhael van de grouwelijke wreetheden tot Bodegraven, Swammerdam en elders door de Franssen gepleegt; benevens de laeste toght van 't heir des Koninks van Vrankrijk in Brabant en Vlaenderen, met bygevoegde autentijke

46

stukken. [...] En vermeerdert met 'et gepasseerde op de dorpen van Nichtevecht, Waverveen en Abkoude. Amsterdam, Jan Claesz ten Hoorn, 1674.

8º: A-K8 L4 2A-2I8 2K4 (L4, 2K4 blanco), gepag.: 166 [2] 1-150 pp., met 8 uitslaande gegraveerde platen.

Half leer, rug geschaafd en aan onderkant wat beschadigd.

Landwehr 33; Haitsma Mulier / Van der Lem 521

De platen zijn verkleinde kopieën (13 x 17 cm) naar de etsen van Romeyn de Hooghe in de oorspronkelijke kwarto-uitgave in het Frans ('Advis fidelle'). Deze Nederlandse uitgave is uitgebreid met een "Historisch verhael van de Fransche tyrannye, gepleegt in de dorpen van Loenen, Loosdrecht, Waverveen, Botshol, Abcoude, Nichtevecht, etc.", geschreven door uitgever Jan Claesz ten Hoorn.

Bestelnummer: 185. € 275

1690 - Hollands Hollende koe 1690, ets, 39 x 39 cm, met tekst in boekdruk 56 x 39 cm, gesigneerd "Bousche inv. G. Bouttaets fecit 1690", met het gefingeerde adres onder de tekst in boekdruk "Gedrukt op de bedrukte drukkery, in de verdrukte vryheyt".

Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2796; v.St 2827; niet bij L; Van Kuyk p.24 ("door Bouttats doch geheel in de trant van Romeyn de Hooghe")

Spotprent op Willem Bentinck, graaf van Portland. Deze wordt in de tekst de "vicestadhouder" genoemd en rijdt op een dier dat half koe half ezel is met een mand waarop de tekst "pour les amis", waaruit hij met ruime hand baljuwschappen, heemraadsposten, geld en dergelijke werpt naar begerige handen uitstrekkende sollicitanten. Hoewel de prent gesigneerd is door G. Bouttats (Antwerpen ca. 1640 - ca 1695) is deze toch hier opgenomen om een aantal redenen. In de eerste plaats omdat deze zeer goed past n de pamflettenstrijd rond De Hooghe in 1690, ten tweede omdat reeds Van Kuyk de etsstijl met De Hooghe in verband bracht, ten derde omdat er geen prentontwerper "Bousche" bekend is en dit dus een gefingeerde naam (voor De Hooghe?) zal zijn en ten vierde omdat er in het in 1690 geschreven pamflet 'De Nyd en Twist-sucht' (hierboven RdH 048) over deze prent wordt geschreven. Op p.27 staat namelijk dat Adriaan Schoonebeek "de plaet van de Hollende koe, een infaem en schandelyck pasquil teegen den graaf van Portland ... heeft gemaeckt en verkocht aan Jacobus Robijn, printverkooper". De pamflettenstrijd van 1690 waar dit pamflet deel van uitmaakt munt niet uit door betrouwbaarheid van de daarin gedane mededelingen, maar uit deze terloopse opmerking leiden wij af dat een leerling van De Hooghe Schoonebeek of wellicht toch Bouttaets? - de prent maakte naar ontwerp van De Hooghe.

Bestelnummer: 186. € 300

1692 - [Twee prenten betr. het beleg van Wenen in 1683 door de Turken], etsen, elk 16 x 20 cm, gesigneerd (één): "R de H inv", uitg.: Jacobus Peeters, Antwerpen.

Landwehr 82; W. Sturminger, Bibliographie und Ikonographie der Turkenbelagerungen Wiens 1529 und 1683 (Graz und Köln, 1955) (niet gezien)

In 1684 maakte De Hooghe een serie van tien etsen van het beleg van Wenen door de Turken die gepubliceerd werden in de 'Relation Succinte ... Siege de Vienne' door G. van Ghelen. In 1692 werden deze gekopieerd en opgenomen in een in 1692 door Jacobus Peeters te Antwerpen uitgegeven prentserie met de titel 'Sacr. Caes. Mati Leopoldo, has Turcis erepas et fauente Deo eripiendas Hongariae civitates, aliasque Turcias'. Andere prenten in deze serie zijn van de hand van G. Bouttats, C. Lauwers en L. Vorsterman. De prenten tonen veel krijgsgeweld, versterkingen, een gebombardeerde kerk, etc.

Bestelnummer: 187. € 90 samen

1674 - [Spotprent op de kardinaal van Furstenberg], ets, 14,5 x 23 cm, met tekst in boekdruk 41 x 30 cm, ongesigneerd, in de trant van De Hooghe.

Exemplaar met tekst in boekdruk.

M 2539; v.St 2590; niet bij L

Kopie van bovenstaande prent, veranderd tot een spotprent op Willem van Furstenberg. De plaat is nu breder en achter de prins van Oranje ziet men het wegvoeren van Van Furstenberg.

47

De gevangene heeft nu een kardinaalshoed op en de titel van de tekst in boekdruk luidt nu: "Den cardinaal van Furstenberg, ontwaakt uyt den droom, door de optogt der gezamentlyke geallieerde, spreekt zittende tot Bon in 't Dolhuysje".

Bestelnummer: 188. € 175

1677, 14 juni - [Begrafenisstoet van Ds A. van de Velde, kopie], ets, 42 x 47,5, met tekst in boekdruk 52 x 47,5 cm, ongesigneerd.

Exemplaar met tekst in boekdruk, enkele beschadigingen.

M 2618b; v.St 2656; niet bij L

Kopie in spiegelbeeld van bovenstaande prent. Met tekst in boekdruk waarin een verklaring van de 35 nummers in de prent. Boven de tekst in boekdruk de volgende titel: "De kerkelyke lijck-statie van den seer devoten Domine Johannes van de Velde ondersoecker des schats der Uytrechtsche kerckelycke goederen, en inquisiteur over de ketters van de nieuwe secte".

Bestelnummer: 189. € 275

Boekenwereld - De Boekenwereld - Romeyn de Hooghe-nummer (jrg 5 nr 1, oktober 1988) 64 p., ill. Inhoud: C. H. Slechte, Propaganda voor de Prins; M.J.C. Otten, Biografie van Romeyn de Hooghe; D.P. Snoep, Haagse triumfalia voor Willem III; B.C. Sliggers, Romeyn de Hooghe, Lingen, Het Loo en Haarlem; C.H. Schuckman, Beredeneerde bibliografie; A.C. Bijsmans, Enkele recente archiefvondsten.

Bestelnummer: 190. € 15

Dessing, René W. Chr. - Koning-stadhouder Willem III triumfator. De triomfale intocht in Den Haag in 1691, Den Haag (Haags Historisch Museum) [1988], 84 p., geïll.

Bestelnummer: 191. € 24

Dozy, Ch.M. - Nalezing op F. Muller's Catalogus van Nederlandsche Historieprenten.

Extract uit deel VII van F.O.D. Obreen, Archief voor Nederlandsche Kunstgeschiedenis, Rotterdam 1888-1890, pp 1-63.

Bestelnummer: 192. € 40

Ekama, C. - Romeyn de Hooghe en de Hortus Medicus met het standbeeld van L.Jsz. Coster, Haarlem 1869, 24 p.

Bestelnummer: 193. € 75

Haarlem - Kaart 1688/89 door Romeyn de Hooghe, reproductie van de plattegrond met de 12 gezichten aan beide zijkanten, 80 x 120 cm.

Bestelnummer: 194. € 25

Heubach, D. - Eine alte Karikaturensammlung. Ein Beitrag zur Geschichte der Karikatur, Straatsburg 1928, 34 p., geïll. pp. 24-27 Nederlandse prenten, waaronder door R. de Hooghe. Het betreft de collectie Albrecht in de Nassauischen Landesbibliothek te Wiesbaden.

Bestelnummer: 195. € 15

Hooghe, R. de - Les Indes Orientales et Occidentales et autres lieux, Leiden 1710. Reprint Amsterdam (van Hoeve) 1979, 47 p., oblong, met los tekstboekje.

Met inleiding in drie talen.

Bestelnummer: 196. € 48

Kuyk, J. van - Oude politieke spotprenten, 's Gravenhage 1940, geb., geïll.

Bestelnummer: 197. € 125

Landwehr, J. - Splendid Ceremonies. State entries and royal funerals in the Low Countries 1515 - 1791. A bibliography. Nieuwkoop en Leiden 1971, geb., geïll.

Bestelnummer: 198. € 90

Muller, F. - Beredeneerde beschrijving van Nederlandse historieplaten, zinnebeelden, en historische kaarten, 4 delen in 3 banden in cassette. Reprint Amsterdam 1970 naar de editie 1863-1882.

Bestelnummer: 199. € 148

48

Muller, F. - Beschrijvende catalogus van 7000 portretten van Nederlanders en van buitenlanders tot Nederland in betrekking staande, reprint Soest 1972 naar de uitgave Amsterdam 1853, geb., 402 p.

Bestelnummer: 200. € 68

Portret - Portret Romeyn de Hooghe door [J.C.] Sijsang (1703-1757), gravure, 15,5 x 9,5 cm, borstbeeld in ovaal met tekst eronder "Mr. Romein de Hooghe".

Van Someren 2572 Bestelnummer: 201. € 60

Portret - Portret Romeyn de Hooghe door J. Houbraken naar H. Bos, gravure 1733, 22,5 x 18 cm, borstbeeld in ovaal met tekst in de ovale rand: "Mr Romein de Hooghe. Honos alit artes".

Vervaardigd voor de uitgave van zijn 'Hieroglyphica' in 1735, zie hierboven RdH018.

Muller (portr.) 2540 Bestelnummer: 202. € 75

Snoep, D.P. - Praal en propaganda. Triumfalia in de Noordelijke Nederlanden in de 16e en 17e eeuw. Pomp and propaganda, pageantry in the Northern Netherlands in the 16th and 17th century, diss., Alphen a/d Rijn 1975, geb., oblong, 186 p., geïll.

Zeer uitvoerig over de versieringen van De Hooghe bij de intocht in 's Gravenhage in 1691.

Bestelnummer: 203. € 75

Someren, J.F. v. - Beschrijvende catalogus van gegraveerde portretten van Nederlanders.

Vervolg op Mullers Catalogus van 7000 portretten van Nederlanders, 3 delen, Amsterdam 1888-1891, 243 + 809 p.

Bestelnummer: 204. € 490

Steur, A.G. van der - 'De grote kaart van Haarlem van Romeyn de Hooghe', in: Spiegel Historiael 29 (1994) 21-25.

Bestelnummer: 205. € 9

Veth, C. - De politieke prent in Nederland, Leiden 1920, 104 p., geb., geïll. pag. 29-41 betr. Romeyn de Hooghe.

Bestelnummer: 206. € 28

Veth, C. - De politieke prent in Nederland, Leiden 1920, reprint Nieuwkoop 1976, 104 p., geïll. pag. 29-41 betr. Romeyn de Hooghe.

Bestelnummer: 207. € 8

Veth, C. - Geschiedenis van de Nederlandsche caricatuur en van de scherts in de Nederlandsche beeldende kunst. Leiden 1921, geb., 320 p., geïll. pag. 133-141 betr. Romeyn de Hooghe.

Bestelnummer: 208. € 75

49