AWM 20 by Architectenweb

september 2008 • 3e jaargang • € 9,50 • nummer 20

architectenweb magazine

praktisch vakblad over bouw en architectuur

w w w . a r c h i t e c t e n w e b . n l

praktisch vakblad over bouw en architectuur

interview Pieter van Wesemael project belicht Kantoor Search Ingenieursbureau bv Amsterdam, Retailpark Roermond, Conservatorium Amsterdam techniek Hergebruik van Gebouwen them@gazine Dakafwerking

Rockpanel geeft verhalen vorm

Elk bedrijf, elk gebouw, elke gevel heeft een uniek verhaal. Met Rockpanel kunt u deze verhalen vormgeven. Unieke verhalen worden unieke gevels, unieke gebouwen, uw gebouw. Het rijke palet aan kleuren en designs van Rockpanel plaatmateriaal geeft u de vrijheid elke visie uit te beelden. Zo vertellen uw creaties het unieke verhaal dat schuil gaat achter de gevels. Deze gevel vertelt het verhaal van Rockpanelâ&#x20AC;&#x2122;s productieproces: het verhitten van basalt en het spinnen van het ruwe basisproduct. Lees het volledige verhaal op

www.rockpanel.nl

Voel de natuur met Touch " " " " " "

" " "

" " " " ! " " "

" " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " "

" " " " " " " " " " " " " " "

" " " " "

" " "Ervaar Touch: bezoek onze stand op Architect@work!

Met Alcoa Architectuursystemen maakt u geschiedenis door aan de toekomst te bouwen

Aluminium systemen voor ramen, deuren, serres en gevels

Harderwijk

tel. 0341-464611

www.alcoa-architectuursystemen.nl

[[ VAN DE REDACTIE INHOUDSOPGAVE

PROJECT BELICHT

Contraproductief Afgelopen maand werd bekend gemaakt dat architectenbureau Rapp+Rapp de nieuwe ‘Bibliotheek++’ naast Utrecht Centraal gaat ontwerpen. Een vakjury selecteerde het bureau uit zeven bureaus die hun visie op het te ontwerpen gebouw hadden ingediend. Een mooie opdracht voor Rapp+Rapp, die hun geluk waarschijnlijk niet opkonden na het binnenhalen van deze enorme opdracht. Het geluk was echter van korte duur. VMX, een van de andere zeven architecten, ontdekte dat de gemeente een fout had gemaakt bij de verwerking van de scores, waardoor Rapp+Rapp ten onterechte als beste uit de bus kwam gekomen. Zonder blikken of blozen werd de gunning herzien, ondanks het feit dat de jury het plan van Rapp+Rapp het beste vond. Vanaf nu is VMX de gelukkige en mogen zij tekenen voor het ontwerp. Het is slechts een van de vele fnuikende voorbeelden die illustreren dat er veel mis is met de manier van aanbesteden in ons land. Er wordt niet alleen onzorgvuldig gewerkt, ook nemen de eisen die aan architectenbureaus worden gesteld buitenproportionele vormen aan. Zo trokken zich onlangs maar liefst zeven van de twaalf architectenbureaus terug uit de aanbestedingsprocedure van het gemeentehuis van Westland. Alle zeven bureaus – behorend tot de Nederlandse top - vonden de gestelde eisen onredelijk waardoor deelname aan de procedure te duur en te risicovol werd. Wat uiteindelijk rest is een klein clubje bureaus dat nog in staat is mee te dingen naar overheidsopdrachten. Niet voor niets luidt BNA voorzitter Jeroen van Schooten de noodklok. ‘Nederlandse steden gaan steeds meer op elkaar lijken door de eenheidsworst in de architectuur van overheidsgebouwen. Een wethouder die een bibliotheek wil bouwen, kiest vaak voor de veilige weg door architectenbureaus te selecteren op basis van hoge criteria. Bovendien eisen gemeenten van architectenbureaus dat ze ergens anders al drie bibliotheken hebben gerealiseerd, een eis waaraan kleine bureaus niet kunnen voldoen.’ Een zeer onwenselijke situatie. Tel daarbij op de enorme kosten, bureaucratie en corruptie die aanbestedingen veelal met zich meebrengen en de conclusie is snel gemaakt: niet meer, maar juist minder bureaus krijgen toegang tot overheidsopdrachten. Het aanbesteden van overheidsgebouwen werkt contraproductief, de huidige aanbestedingsmethode dient zo snel mogelijk te worden herzien.

38 38 Constervatorium Amsterdam de Architekten Cie.

PROJECTEN KORT

56 56 Woningbouw IJzerstraat xxxxxx

PROJECTEN KORT 32 Stadhuis Grave EEA

36 Merkato55, New York Menno Schmitz

54 citizenM, Amsterdam Concrete

74 Junior College, Julianadorp SeARCH

88 23 Eengezinswoningen Kempe Thill

90 Villa Voile, Utrecht Jeroen van Oostveen Hoofdredacteur AWM

jvo@architectenweb.nl

Rudy Uytenhaak

coverfoto: John Lewis Marshall

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECT BELICHT

78 78 Retailpark Roermond Maurice Nio

PROJECT BELICHT

58 58 Search Ingenieursbureau bv

INTERVIEW

22 22 Pieter van Wesemael

TECHNIEK

100 100 Stations

De Nieuwe Synthetiseur

THEM@GAZINE

130 130 Dakafwerking

PROJECTEN KORT

32 32 Stadhuis Grave

George Witteveen

EEA

ARCHIPEDIA

PRODUCTINFORMATIE

EN VERDER...

140 beroemde bouwstijlen

116 productinformatie 124 nieuw online / bouwproducten

06 07 14 18 20

Garden City Movement

142 invloedrijke architecten Frederick Law Olmsted, Sir Patrick Geddes, Ebenezer Howard

143 bouwkundige begrippen Conurbatie, Agglomeratie, Radiaalweg, Concentrisch

van de redactie inhoudsopgave actueel binnenland actueel buitenland column Kees van der Hoeven Trekken of Duwen

96 nieuw online / projecten 99 column Peter Drijver Pimp My Monument

144 148 152 161 162 162

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

publicaties agenda vacatures Arch.maaik advertentie index colofon

fem[h[ Z Xo I j h_ aeb _j ^

;BA; 8;JEDBEEA EF ;BA; :;DA87H; FB;A XgZVi^kîZî ^c hijXXd! kVc kdgb cVVg ^c]djY 7Zidcadd`h kVc HijY^d HijXXd hiVVi \VgVci kddg Za` \ZlZchi WZidcZ[[ZXi# LVVg YVc dd` =Zi ^h idZeVhWVVg de \Z hdaZZgYZ \ZkZah idi VVc cViiZ YdjX]Zgj^biZh idZ Gj^biZ kddg XgZVi^ZkZ ^YZZ c Yjh# @dgi \ZoZ\Y WZiZ`Zci ]Zi/ YZc`Zc kVc kdgb! cVVg ^c]djY# IZg dcYZghiZjc^c\ kVc jl XgZVi^ZkZ dcilZgeegdXZhhZc hiVVc YZ dcilZgeeVgicZgh kVc HijY^d HijXXd j idi Y^Zchi db \ZeaZ^hiZgYZ VgX]îZXijjg d[ YZh^\c iZ XdVX]Zc kVc kdgb cVVg ^c]djY# 7ZidcZ[[ZXi ^h c kVc YZ YZXdgVi^ZkZ hijXV[lZg`^c\Zc W^ccZc YZ c^ZjlZ XdaaZXi^Z kVc HijY^d HijXXd Zc ^h c^Zi kVc ZX]i WZidc iZ dcYZghX]Z^YZc#

powered b y St ri k o li t h

KadZgZc bZi ZZc WZidcWZaZk^c\ ldgYZc \ZgZVa^hZZgY ^c hVbZclZg`^c\ bZi mmm$ÔeehYedY[fji$db

mmm$ij#ij$db

IJH?AEB?J> 8$L$ > e] %-%% ,- ,) *+* > [m (& % &+' *' ') -( > ^c[d5hi"hi#ca > lll#hi"hi#ca A^hhZckZaY . " &( > EdhiWjh *' > ).)% 67 GVVbhYdc`hkZZg

UNIEK

www.epcwinst.nl

Ber eken uw w ins t op w w w.e pc w inst . n l

Het eerste EPC herberekeningsprogramma dat een geïntegreerde oplossing biedt om op een eenvoudige en snelle manier de winst te berekenen, nodig om “Gezond” te ventileren.

Met het programma kunt u kiezen voor het meest geschikte ventilatiesysteem, voor een energiezuinige verwarmingsketel al dan niet inclusief een verklaring met betrekking tot hulpenergie, voor een combiketel en eventueel voor een douche-wtw.

Welke keuze of combinatie u ook maakt, u beschikt steeds onmiddelijk over het correcte EPC-niveau.

Forty years forward

Celebrating continuity Celebrating change In 1968, the VOLA design was radical. Forty years on, it has become a classic. As we mark the passage of time - and our passion for constant innovation we pay tribute to a design that is truly timeless.

VOLA Sanitair BV, Tel.: 020 - 36 56 356, E-mail: info.nl@vola.com, www.vola.com

ÁÙT ¡Á Å - % 5:± #:ÛÌà:à ¯ ÙÁ-?¯ ÙÁ- Ù%

T ¡ ØÂÅ- Å%Á T ÅÁ Ù *¡ÅÂ

ÅØÂl ÂÂ / Á% ÙÂ Â Â%Â Ù % Â Á Á À %%ÂÙ ÁÅ- Ù ¡% Ù l DÂ

ÀØÁÀ Â ÂÅ-ÂÙ Å Ù Â%Â ØÂÙ ÂÙ

- % ;" 5"Ì# ":à: lll Á T ÅÁÂ Á-

Citterio Gubi Iduna Prooff Unifor

Rotterdam t +31 (0)10 211 20 50 Amstelveen t +31 (0)20 347 21 30 www.sv.nl Brussel t +32 (0)2 531 13 50 www.sv.be

Unifor Plan ontwerp Hannes Wettstein

B ! '+( 6 ! : 3 3 " #" - ." : : ! " 6 6 ! 6

: " : " ,(( ! ,"1(( '! 6: " % & '' "C" > 3 ,') **+( $A 3 / " (,40 1+0,*( 2 3 (,40 1+0,14 " 3 3 6 "

6 & B ! $ & #" - ." & 3 3

ACTUEEL BINNENLAND

M+R ONTWERPT DESIGNLOUNGE OP SCHIPHOL M+R interieurarchitecten heeft het ontwerp gemaakt voor de in oktober te openen Privium Design Lounge op Schiphol. Het bureau uit Eindhoven won de opdracht

na een internationale prijsvraag. De vormgeving is gebaseerd op organische vormen en materiaaltoepassingen. De wanden en plafonddelen worden door mid-

del van speciale led-techniek aangelicht zodat de kleurtemperatuur in de ruimte kan variëren. De elementen water, vuur, lucht en aarde vormen een belangrijk

bestanddeel van het ontwerp. In oktober wordt de lounge geopend. O architectenweb.nl/n15016

SWIETENLAU WINT PRIJSVRAAG WATERPROEF ring voor de wijze waarop Peter van Swieten met zijn ontwerp de toren een nieuwe monumentale waarde geeft. We zochten naar een ontwerp met een intelligente oplossing voor een sprankelend baken in de stad en hij is daarin geslaagd.“ O architectenweb.nl/n15021

SJAAK HENSELMANS

SwietenLau architecten is uitgeroepen tot winnaar van de prijsvraag Waterproef met een ontwerp voor de watertoren aan de Hoge Rijndijk in Leiden. De jury onder leiding van hoogleraar restauratie Paul Meurs (TU Delft) wees het ontwerp ‘Watertoren op nieuwe voet verder’ unaniem aan als winnaar. ,,We hebben waarde-

VERBOUWDE FLATS NIEUWE BAKENS ZWIJNDRECHT In Zwijndrecht zijn deze zomer enkele monotone flats uit de jaren ’60 omgebouwd tot nieuwe eyecatchers. Het ontwerp voor de ingrijpende verbouwing van de serie gebouwen is gemaakt door Kokon Architectuur & Stedenbouw. De bouwwerken Eemstein en Zonnestein, die samen het project de Bakens vormen, krijgen elk een woontoren, grotere balkons, vluchtwegen en paar verdiepingen extra. Het geheel bestaat uit nu uit 578 woningen, waarvan er 138 nieuw zijn. De verbouwing en nieuwbouw hebben in totaal 3 jaar geduurd. O architectenweb.nl/n15129 14

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ECTOR HOOGSTAD PRESENTEERT JAMES 301

A2STUDIO

Onlangs zijn de plannen voor het kantoorcomplex James 301 gepresenteerd. Het door Ector Hoogstad Architecten ontworpen gebouw maakt deel uit van NeXity, de ontwikkeling van de spoorzone van de gemeente Gouda. Ondanks de beperkte afmetingen van de kavel, waardoor het realiseren van separate entrees, liftkernen en klimaatinstallaties onmogelijk was, moesten de drie verschillende identiteiten van de huurders zichtbaar zijn. De oplossing werd gevonden in één gebouw, bestaande uit een stapeling van de drie afzonderlijke identiteiten en voorzien van één gemeenschappelijke entree en één ruime liftkern. O architectenweb.nl/n15452

ONIX WINT PRIJSVRAAG POLDERSCHUUR Architectenbureau Onix uit Groningen heeft de meervoudige ontwerpopdracht voor een nieuwe polderschuur in Noordoostpolder gewonnen.

Polderschuur #4 is de opvolger van drie generaties schokbetonschuren. De nieuwe schuur heeft twee nokken, een zakgoot in het midden van de kap, maar

vooral een grotere overspanning met minder loze ruimte. Als enige van de inzendingen is deze schuur op korte termijn en binnen het gestelde budget te

bouwen, omdat er grotendeels conventionele bouwmaterialen worden gebruikt. O architectenweb.nl/n14944

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

ACTUEEL BINNENLAND

MOPET ONTHULT PAVILJOEN OVERHOEKS

MOPET ARCHITECTEN

MOPET architecten heeft het ontwerp voor een horeca- en kantoorpaviljoen op het Overhoeksterrein in Amsterdam onthuld. Het Paviljoen komt schuin achter de Overhoekstoren te staan. De gevels van de kantoren bestaan uit met een bladerpatroon geperforeerd metaal, dat door een spouw gescheiden wordt van volledig glazen puien. Zo worden er verwezen naar zowel het groene als het recentere industriële verleden van de plek. De spouw regelt zonwering, privacy en windluwte voor de kantoren. Het Paviljoen wordt in 2012 opgeleverd. O architectenweb.nl/n15251

VMX ONTWERPT UTRECHTSE BIBLIOTHEEK VMX Architects ontwerpt de nieuwe Bibliotheek ++ in Utrecht. Het Amsterdamse bureau werd uitgekozen na een competitie, waaraan zes bureaus deelnamen. Aanvankelijk werd Rapp + Rapp als winnaar uitgeroepen, maar uit een natelling bleek dat er een fout was gemaakt in de verwerking van de scores. Volgens de gemeente Utrecht was de architectenvisie te zwaar meegewogen. Deze behoorde volgens de regels voor zestig procent mee te tellen voor de totaalscore, maar kreeg uiteindelijk een aandeel van vijfenzestig procent. Dit verschil zorgde ervoor dat de nummers een en twee van plaats wisselden. Het gebouw wordt in de visie van VMX opgetild. Zo krijgen de routes voor voetgangers, fietsers, auto’s en bussen op een heldere manier allemaal een eigen ruimte. Het opnieuw ingerichte Smakkelaarsveld wordt bovendien vergroot en loopt straks helemaal door tot onder het gebouw. Als een soort laaghangende wolk is het hele gebouw aan alle zijden afgerond. Zo bereikt zoveel mogelijk daglicht de ruimtes onder en rondom het gebouw. De nieuwe Bibliotheek ++ verkrijgt zijn herkenbare vorm door de twee grote uitsnedes in het volume. In 2012 wordt de bibliotheek geopend. O architectenweb.nl/n15604

ARCHITECTENBUREAU CEPEZED WINNAAR BNA KUBUS 2008 De BNA Kubus is dit jaar toegekend aan architectenbureau cepezed. De jury roemt het excellente vakmanschap en de consistente kwaliteit van het oeuvre van het Delftse bureau. Cepezed staat bekend als een innovatief en technisch uiterst kundig bureau, maar de jury wil met deze prijs vooral benadrukken dat deze vaardigheden altijd worden ingezet voor een hoogwaardige architectonische kwaliteit. “Het bureau roept vooral bewondering op vanwege de moderne invulling die het geeft aan het begrip ‘bouwmeester’. Het werkt integraal aan de bouwopgave en maakt geen onderscheid tussen bouwen en architectuur. Door die werkwijze heeft cepezed enorme kennis en kundigheid ontwikkeld ten aanzien van de organisatie van het bouwproces, innovatie en ontwikkeling van bouwcomponenten, en technische knowhow.” De BNA Kubus is de hoogste onderscheiding van de Bond van Nederlandse Architecten die wordt toegekend voor een bijzondere verdienste voor de architectuur in Nederland. O architectenweb.nl/n15062 16

Jan Pesman

Michiel Cohen

Ronald Schleurholts ARCHITECTENWEB MAGAZINE

CLAUS EN KAAN ARCHITECTEN

NIEUWS IN HET KORT

ONTWERP PALEIS VAN JUSTITIE ONTHULD Claus en Kaan Architecten heeft het definitief ontwerp voor het Paleis van Justitie gepresenteerd. Het gebouw komt op het Westerdokseiland te staan. De prominente ligging aan het IJ benadrukt de grote betekenis van dit publieke gebouw voor de stad. Het Paleis maakt samen met een ander gebouw deel uit van de bebouwing op het nieuwe IJDock. De gevels vormen het gezicht naar de stad. Het Paleis van Justitie Amsterdam is een herkenbaar en autonoom complex. Zijn gevels kenmerken zich door hun lichte, abstracte en tijd-

loze kwaliteit. In horizontale banden van verschillende hoogte zijn een vijftal hoogwaardige materialen aangebracht; verschillend van textuur maar allen van witte en lichtgrijze kleur: natuursteen, keramische elementen, gewitte beton, geglazuurde baksteen en gepoedercoate staalplaat. De overgrote glasopeningen liggen vlak in de gevels en bieden uitzicht op het IJ en de stad. Naar verwachting wordt in 2012 het gehele Westerdokseiland opgeleverd. O architectenweb.nl/n15101

Justitiebunker Osdorp weer in gebruik

‘Sterke daling woningproductie na 2008’

De extra beveiligde rechtbank in Amsterdam-Osdorp is na een grondige verbouwing weer in gebruik genomen. Het zwaarbewaakte gebouw, dat één zittingszaal heeft, heeft een algehele opknapbeurt gekregen en is uitgerust met de nieuwste technische snufjes. O architectenweb.nl/n15597

De woningproductie zal de komende jaren sterk teruglopen en volgend jaar al zakken onder de doelstelling van 80.000 woningen van het ministerie van VROM. Dit zei directeur Nico Rietdijk van de branchevereniging voor ontwikkelaars en bouwondernemers (NVB). O architectenweb.nl/n15586

Ontwerp gemeentehuis Veenendaal gereed

Eerste lifestylepark voor piepjong en stokoud

Het definitieve ontwerp voor de uitbreiding van het gemeentehuis van Veenendaal is gereed. Het door Inbo Eindhoven gemaakte ontwerp wordt op 25 september besproken in de gemeenteraad. Onder meer het gevelbeeld is aangepast ten opzichte van het voorlopig ontwerp. O architectenweb.nl/n15592

Ouderen wonen steeds langer zelfstandig en houden lichaam en geest graag actief. In een voormalig maisveld in Lelystad verrijst daarom het eerste woonpark op Amerikaanse leest geschoeid, rondom een golfbaan en met zwembad, strijkservice en klusjesman. O architectenweb.nl/n15585

Belgische architect voor megaproject

Highbury verwelkomt eerste bewoners

De Belg Alexander D’Hooghe is aangesteld als architect voor het grootste landaanwinningsproject ooit. De 35-jarige oud-student van Rem Koolhaas levert samen met zijn Amerikaanse collega Nader Tehrani het ontwerp voor een ruim 400 vierkante kilometer omvattend eiland in Zuid-Korea. O architectenweb.nl/n15588

In augustus hebben de eerste bewoners hun intrek genomen in het voormalige voetbalstadion van Arsenal. Het legendarische Highbury zal vanaf 2010 volledig zijn omgevormd tot miniwoonwijk. De contouren van het stadion en zelfs het veld zullen duidelijk zichtbaar blijven. O architectenweb.nl/n15600

BOUW EARTHSHIP IN ZWOLLE VAN START Begin september is de bouw van het eerste Earthship in Nederland begonnen. Woningstichting SWZ heeft het milieuvriendelijke theehuis vanwege haar vijftigjarig bestaan geschonken aan de inwoners van de stad Zwolle. Een Earthship wordt grotendeels gebouwd uit gerecyclede materialen, voornamelijk vrijkomend uit sloop van oude gebouwen. Ook lege wijn- en bierflessen, oude autobanden, overtollige materialen of producten met een productiefoutje dienen als bouwmateriaal. Architect van de Earthships is de Amerikaan Mike Reynolds. O architectenweb.nl/n15402

Voetbalstadion Highbury

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

ACTUEEL BUITENLAND

1 4

3 6

7 1 DENEMARKEN

KARRES EN BRANDS WINT IN KOPENHAGEN Karres en Brands landschapsarchitecten en POLYFORM arkitekter hebben de prestigieuze internationale ontwerpwedstrijd voor de herinrichting van de drie pleinen Købmagergade, Hauser Plads en Kultorvet in Kopenhagen gewonnen. Het concept legt onder meer een verbinding met het verleden van de Deense hoofdstad. O architectenweb.nl/n14886

2 DUITSLAND

WIEL ARETS ARCHITECT & ASSOCIATES BV

WIEL ARETS ONTWERPT KANTOOR DUITS MEDIABEDRIJF Wiel Arets ontwerpt het nieuwe onderkomen voor een mediabedrijf in het Duitse Ravensburg. Het gebouw bestaat uit zes glazen ‘kantoorkubussen’, die onderling zijn verbonden. De 300 medewerkers van het Medienhaus Schwäbischer Verlag zullen in 2010 verhuizen. O architectenweb.nl/n15193

3 ISRAËL

BRUG CALATRAVA IN JERUZALEM INGEHULDIGD Eind juni is in Jeruzalem een brug naar ontwerp van Santiago Calatrava geopend. De tuibrug, die niet over water is gebouwd, zal dienst doen als een nieuwe en spectaculaire toegangspoort tot de heilige stad en zal het centrum zijn van het tramnetwerk van de stad. O architectenweb.nl/n14839 18

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

4 ALBANIË

CITYFÖRSTER ROTTERDAM WINT PRIJSVRAAG TIRANA Met masterplan Park City is uitgeroepen tot winnaar van de eerste in een serie van internationale competities voor nieuwe stedenbouwkundige plannen in Tirana. Cityförster ontwierp het plan in samenwerking met Shift Architecture en landschapsarchitecte Ulrike Centmayer. O architectenweb.nl/n15408 CCTV BY OFFICE FOR METROPOLITAN ARCHITECTURE/OLE SCHEEREN, REM KOOLHAAS

5 SPANJE

MVRDV ONTWERPT STADSUITBREIDING LOGROÑO MVRDV heeft samen met het Spaanse GRAS Arquitectos een prijsvraag voor het ontwerp van een stadsuitbreiding in Logroño (Noord-Spanje) gewonnen. Het energieneutrale plan bestaat uit 3000 woningen in de sociale sector en bijbehorende voorzieningen als scholen, buurtcentra en sportfaciliteiten. O architectenweb.nl/n15142

6 CHINA

MVRDV

MIJLPAAL VOOR CCTV-GEBOUW BEIJING Met het installeren van de laatste panelen van de glazen façade van het China Central Televison (CCTV)-gebouw is in augustus een mijlpaal bereikt in de bouw van OMA’s televisiestation in Beijing. Het gebouw met de beroemde ‘lus’ gaat in 2009 open. O architectenweb.nl/n15457

7 TAIWAN

ZAHA HADID ONTWERPT MEGAPROJECT IN SINGAPORE Zaha Hadid heeft het ontwerp voor het grootste woningbouwproject ooit in Singapore gemaakt. Het plan bestaat uit zeven woontorens en twaalf villa’s. De torens zijn met 36 verdiepingen elk zo’n 150 meter hoog en bevatten een vloeroppervlak van bijna 78.000 m2. O architectenweb.nl/n15442 NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

COLUMN KEES VAN DER HOEVEN

TREKKEN OF DUWEN “Wie van u kan ons uitleggen waarom hij van zijn verloofde houdt?”, vroeg een wijze theoloog tijdens een college in de Leidse opleiding van mijn goede vriend Adriaan. En tot degenen die hun vinger opstaken zei hij vervolgens: “Wanneer u dat echt kunt vertellen, trouw hem of haar dan niet!” Hier moest ik aan denken bij alle reacties op het afbranden van het gebouw voor Bouwkunde in Delft. Uit de soms emotioneel geladen teksten bleek bijna zonder uitzondering een grote liefde te spreken voor dat weerbarstige gebouw. En gaf de brand niet ook mezelf het gevoel alsof er een oude vlam was overleden? We leerden het nieuwe gebouw pas kennen in 1970, het tweede jaar van onze bouwkundestudie. Ons eerste jaar brachten we door in een oud pand aan de Nieuwelaan. Daar kwamen we in het atelier van Robbert Jongepier voor het eerst in contact met het architectenvak; we bouwden er hele constructies van sloophout en sleepten oud meubilair naar binnen om de ruimte naar onze eigen hand te zetten. Het jaar daarop probeerden we ons dat nieuwe en vreemde betonnen gebouw op een vergelijkbare manier eigen te maken, maar op last van de brandweer (sic!) moesten die oude stoelen en banken er weer uit. Als jonge honden organiseerden we kleine competities. Wie het eerst, via de stalen windverbanden omhoog klimmend, het negen meter hoge plafond in de hal kon aanraken. Of we renden vanaf onze vaste plek op een van de inhangvloeren, via het ene koptrappenhuis omhoog en via het andere weer omlaag. De stalen strippen, waaraan onze vloer op de vijfde verdieping hing, kregen we al snel in het eigen trillingsgetal, wat dan leidde tot een woedende professor Verhoeven die zich door het lawaai in collegezaal C niet meer verstaanbaar kon maken. Maar het gebouw sloeg ook terug, zoals het soms gaat bij heftige liefdes. Zo is de wortel van mijn rechter pinknagel blijvend beschadigd door een ondoordacht ontworpen

deur. Aan de duwen de trekkant van de stalen deuren van het hoofdtrappenhuis zat dezelfde L-vormige aluminium deurknop. Alle deuren daar gingen in de vluchtrichting (dus naar binnen) open, behalve natuurlijk de deur op de begane grond, die draaide naar buiten. In de omgekeerde richting pakten veel mensen deze (door de tocht iets openstaande) deur beet en probeerden hem eerst naar binnen te duwen, waardoor ze hun pink precies tussen de deur en het stalen kozijn persten. Later werden die deurkrukken nog op kosten van de architect aan duwen trekzijde verschillend uitgevoerd, om die guillotine voorgoed uit te schakelen. Toch blijven vooral de memorabele momenten die we in dit gebouw hebben mogen meemaken, liefdevol in het geheugen gegrift. De bomvolle colleges van Van Eyck, Bakema of Hertzberger in zaal A en B, de cyclus ‘Invisible Architecture’ van Ole Bouman en Roemer van Toorn, de onnavolgbare bouwkunde-nachtfeesten, het Konfiluur met concerten en films door Herman Albers, maar ook de colleges en begeleiding die we er uiteindelijk zelf mochten geven. Kortom, teveel om op te noemen. Gelukkig is de ‘straat van Bouwkunde’, de eigenzinnige openbare ruimte op begane grond en eerste etage, grotendeels bewaard gebleven en komt er straks een ontwerpcompetitie voor een nieuw gebouw, waarbij ook ruimte zal zijn voor studentenplannen. In de jury zal geen architect te krijgen zijn die in Delft werd opgeleid. Die doen uit liefde allemaal mee.

Leestip: Herman Albers (1991), Mag het ’n beetje scherper, alstublieft? – Beelden van Bouwkunde Delft, uitgave TUD fac. Bouwkunde, Delft , ISBN 90-9004785-9

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/actueel

Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouwen architectuurnieuws - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolioâ&#x20AC;&#x2122;s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 3.000 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouwen architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - bouwkosteninformatie (i.s.m. Archidat) - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com

online

Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die op een andere manier met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouwen architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen.

[[ INTERVIEW PIETER VAN WESEMAEL

DE NIEUWE

SYNTHETISEUR

Na ‘de opgave van morgen’ staat in de nieuwe interviewreeks van AWM de nieuwe rol van de architect centraal. In het eerste gesprek verklaart prof. dr. ir. Pieter van Wesemael met grote stelligheid dat het tijdperk van de architect als kunstenaar ten einde is en dat er nieuwe kansen liggen voor een synthetiserende rol. DOOR ERIC FRIJTERS EN OLV KLIJN

ieter van Wesemael noemt zichzelf architect, onderzoeker en stedenbouwkundige. In 1999 richtte hij de R&D-afdeling op bij de Architekten Cie. en vormde daarmee een van de eerste onderzoeksgroepen waarin onderzoek doen onlosmakelijk werd verbonden met ontwerpen.

Als een van de weinige architecten in Nederland bent u gepromoveerd. Zegt dat iets over uw opvatting over het vakgebied? Het zegt allereerst iets over mijn persoonlijkheid. Tijdens mijn studie besefte ik dat er twee soorten attitudes in ons vak zijn. Een die te maken heeft met de visionaire kunstenaarsbenadering en een die voortkomt uit onderzoek en kennis. In het eerste geval is de architect de grote creatieveling die alle par-

tijen meeneemt, in het tweede is geval opereert een architect meer vanuit de inhoud. Ergens tegen het einde van mijn studie realiseerde ik me dat ik me vooral tot de laatste groep aangetrokken voelde. Achteraf klinkt het wellicht mooier dan het was, want mijn keuze om te promoveren was ook gedeeltelijk intuïtief. Maar toen ik ontdekte dat vanaf het einde van de negentiende eeuw, met de opkomst van de sociale- en ruimtelijke wetenschappen, onderzoek en ontwerp in allerlei dwarsverbanden samenkwamen, wilde ik deze ondergesneeuwde traditie opnieuw uitdiepen. Hoewel er een beperkte aandacht was (en is) voor het werk van iemand als Patrick Geddes (1854-1932) die probeerde cultuurhistorie, antropologie, sociologie, stadssociologie en stedenbouw op elkaar te betrekken, is er tot de Tweede

Wereldoorlog een productief verband tussen ontwerp en onderzoek te ontdekken. In Nederland zijn de bekendste representanten van deze traditie Van Eesteren en Van Lohuizen. In de jaren zestig en zeventig raakte de verbinding tussen onderzoek en ontwerp echter zwaar gepolitiseerd. Zo erg zelfs dat aan het eind van de jaren zeventig veel architecten tot de conclusie kwamen dat onderzoek een doodlopende weg was voor het vak. Zij vielen terug in typologie en ambachtelijkheid. Hoe erg is dat? Zonder denigrerend te willen doen over de kunstenaarsbenadering binnen architectuur denk ik dat het werken vanuit kennis en onderzoek een waardevolle en zinvolle traditie is. Ik ben van mening dat het jammer is wanneer we, door de relatie tussen onderzoek en ontwerp g

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NUMMER XX - MAAND 0000

FOTO: BEELDSMAAK, WIEP VAN APELDOORN

[[ INTERVIEW PIETER VAN WESEMAEL

niet serieus te nemen, de oplossingsmogelijkheden van ons vak reduceren tot een paar belangrijke, maar vooral esthetische dimensies. Enkele geniale uitzonderingen daargelaten komen we dan immers tot oplossingen die slechts een deel van het werkelijke antwoord geven. Dat is volgens mij dan ook een van de belangrijkste reden waarom we eerst de negentiende-eeuwse woningvoorraad hebben moeten herstructureren, nu de naoorlogse wijken en de groeikernen aan de beurt zijn en we binnen twintig jaar ook de jaren tachtig- en de Vinex-wijken zullen moeten herstructureren. Dat is een drama natuurlijk. Dat klinkt alsof er sprake is van een alarmerend onvermogen onder de huidige generatie architecten. Ja. Daar zijn twee verhalen over te vertellen. Bij een groot deel van de ontwerpwereld heerst een gevoel van verlies: het verlies van de centrale rol die de ontwerper ooit had in het proces van analyse, visie, conceptvorming, ontwerp en uitvoering. De architect was immers de synthetiseur, met zijn plan als synthetiserend instrument. Het heersende sentiment is dat we daarop hebben ingeleverd bij managers en subspecialismen. De architect is zelf een subspecialist geworden, die in het slechtste geval alleen een geveltje mag ontwerpen voor een plan dat verder al helemaal uitontwikkeld is. De realiteit is dat we dit verlies gedeeltelijk zelf over ons hebben afgeroepen door sinds de jaren zeventig het verband tussen onderzoek en ontwerp in het onderwijs los te laten. De andere kant van het verhaal is dat er gelukkig ook voorbeelden zijn van architecten en ontwerpers die zich niet hebben neergelegd bij een rol als esthetisch adviseur. De top van de Nederlandse

architecten heeft zich op grond van persoonlijke kwaliteiten een inhoudelijke positie weten te verwerven. Zij hebben allen op hun eigen manier ingezien dat architectuur niet alleen meer gaat over ruimte, programma, gebruik en beleving, maar ook over vraagstukken van draagvlakverwerving en strategie. Ontwerpen, conceptvorming en strategie, hebben tegenwoordig alles met elkaar te maken. Wil je als architect die synthetiserende figuur zijn, dan moet je op die drie terreinen presteren. Wat heeft de rolverschuiving van de architect veroorzaakt? De rolverschuiving is inhoudelijk te verklaren vanuit het feit dat onze samenleving zich van een industriële naar een postindustriële samenleving heeft ontwikkeld. In plaats van routines die gebaseerd zijn op standaardisatie en repetitie teneinde met minimale middelen maximale hoeveelheden te produceren, staan we nu voor de opgave maatwerk te realiseren. Voor iedere klant op elke denkbare plek ter wereld wordt de architect gevraagd om een unieke oplossing te bieden. Dat betekent een enorme verschuiving in het type vraagstelling. Bovendien is daarmee de complexiteit van de vraagstelling toegenomen. De meeste architecten zijn opgeleid met het beeld voor ogen eens beroemd te worden. Ze zijn dan ook niet getraind in het ontwikkelen van sensibiliteit voor de inhoudelijke, contextuele en procesmatige aspecten van de huidige opgaven. Met andere woorden: waar de ontwerper eens alleenrecht claimde, moet hij of zij zich nu toeleggen op ‘het grote rollenspel’ met beleggers, ontwikkelaars en corporaties. Om opnieuw een rol op te eisen wordt het dus tijd dat architecten

Enkele geniale uitzonderingen daargelaten, zijn de oplossingen ontoereikend 24

aan andere partijen duidelijk maken, dat ze begrijpen waar zij mee bezig zijn, waar hun belangen liggen en dat ze hun zorgen delen? Voor elk ontwerp is een synthetiserend figuur belangrijk in het proces. De architect kan die rol op zich nemen, maar dat vereist gedegen kennis van de complexiteit van de opgaven. Je ziet dat projectontwikkelaars, corporaties en overheden zich realiseren dat er een ander type opgave en proces op hen afkomt. Dat vergt een andere rol van de architect. Ik denk dat zij die rol heel serieus moeten nemen door daar actief competenties in te ontwikkelen. Je ziet nu dat ontwikkelaars en corporaties allerlei concepten strategieclubs oprichten om de huidige vraagstukken te beantwoorden. Daar ligt volgens mij een geweldige kans voor architecten. Hier wordt een duidelijk signaal afgegeven dat je de complexiteit van een opgave meer met inhoudelijke kennis moet benaderen om maatwerk te leveren. Als architecten hieraan invulling weten te geven en beschikken over de juiste competenties, dan vinden we naadloos aansluiting. Wat houdt ‘inhoudelijke kennis’ in dit geval in? Ik ben ervan overtuigd dat wanneer je als architect de huidige vraagstukken wilt kunnen beantwoorden, je in staat moet zijn ruimtelijke en maatschappelijke vraagstukken te koppelen aan kennis en vaardigheid, door onderzoek en ontwerp. Als we daar niet tussen kunnen schakelen worden we steeds verder gereduceerd tot esthetisch adviseurs, die alleen nog ergens in het midden van het proces een klein stukje mogen invullen. Zowel in het voortraject, als in het traject erna spelen architecten dan geen rol meer. Conceptclubs en bouwbureaus hebben dan het gros van onze taken overgenomen. Opdrachtgevers hebben soms niet het volledige besef van het type opgave, maar voelen goed aan dat het inge-

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Het Noordzeekanaalgebied: stategisch perspectief op de regio Amsterdam in opdracht van de Architekten Cie.

wikkeld is. Het kan dan gaan over een vraagstuk als het studiehuis bijvoorbeeld. Wat betekent een nieuw onderwijssysteem voor de ruimtelijke vertaling van een schoolgebouw? Die vraag wordt nu bij individuele scholen neergelegd, maar niet bij mensen die over onderwijssystemen en het doorvertalen daarvan hebben nagedacht. Een ander voorbeeld is het doordenken van nieuwe concepten voor stations. Meer en meer zijn dat knooppunten van mobiliteit, winkels en kantoren voor de jachtige tweeverdieners. Wanneer architecten in het voortraject laten zien dat zij grip hebben op dit soort complexe vraagstukken en in staat zijn nieuwe inzichten in te brengen, dan krijgen ze opnieuw de natuurlijke synthetiserende rol in het proces. Ik spreek hier opzette-

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

De meeste architecten zijn opgeleid met het idee om ooit beroemd te worden lijk van ‘natuurlijk’, omdat deze rol zich niet laat afdwingen door bijvoorbeeld status, maar door kennis. Is dat hetzelfde voortraject van ontwerpopgaven waarmee u zich binnen de Architekten Cie. heeft bezig gehouden? Ja. Bij de Cie. leidde ik een afdeling met een helder profiel. Gaandeweg is dat profiel enigszins veranderd. Vanuit een onderszoeks- en ontwikkelingsclub pur sang zijn we uitgegroeid tot een partij die eigenlijk bij het hele traject betrokken was. Een andere verschuiving

is dat we van zuiver architectonische opgaven steeds meer op het niveau van het complex, de wijk, de stad, of de regio zijn gaan opereren. Ondanks de verplaatsing richting stedenbouw en planologie is de wijze van werken met onderzoekers en ontwerpers, met sociale wetenschappers en ingenieurs altijd gehandhaafd. Bovendien was er in al onze projecten altijd een verbinding tussen onderzoek en ontwerp. Doordat we niet alleen meer in die initiële fase bij projecten betrokken waren, werd de naam Research & Development misleidend. Goed beschouwd klopte de g

[[ INTERVIEW PIETER VAN WESEMAEL

De vraagstukken zijn oneindig veel complexer dan een halve eeuw geleden naam echter inhoudelijk nog wel. Ook in die latere fase bleven we onderzoekend ontwerpen. Is dat bij Inbo net zo georganiseerd? Anders dan de Architekten Cie. is Inbo een grote netwerkorganisatie. Er zijn onderdelen binnen Inbo die marktonderzoek, conceptontwikkeling en procesbegeleiding doen. Andere afdelingen houden zich bezig met het laatste deel van het traject en er zijn natuurlijk afdelingen die zich bezig houden met ontwerpen. Op een gegeven moment realiseerde ik me dat een organisatie als Inbo interessante kansen biedt als ik een synthetiserende rol wilde blijven spelen. Met de adviestak van het bedrijf deel ik de interesse voor conceptontwikkeling en met de stedenbouwers deel ik competentie om op dat schaalniveau in de hele keten van analyse visie en conceptontwikkeling via een ontwerp tot realisatie te brengen. Het eind van het verhaal is dat ik besloten heb mijn mensen naar Inbo over te hevelen en daar een club op te zetten die zich concentreert op de drieslag ruimtelijk beleid, strategische gebiedsontwikkeling en stedenbouw. Vormt uw positie als hoogleraar aan de TU Eindhoven hierop een aanvulling? Mijn leerstoel is getiteld Architectural Design and Urban Culture. In die naam zit een aantal veronderstellingen die te maken hebben met nieuwe ontwikkelingen op het vakgebied. Een daarvan is dat in Eindhoven wordt uitgegaan van het multidisciplinaire model. Daarin wordt gesteld dat architecten de verschillende dimensies van ruimte, programma en proces goed moeten beheersen. Zelf ben ik in Delft opgeleid en was ik me niet bewust van dit model, maar deze invalshoek sluit naadloos aan

bij mijn opvattingen. Centraal daarin staat de samenhang tussen maatschappelijke ontwikkeling en de behoeften aan nieuwe programma’s, typologieen en esthetica. Bovendien vind ik in Eindhoven steun voor mijn standpunt dat er eigenlijk een tussenschaal aan het ontstaan is, die van de knoop, of de hub. Het is geen gebouw, geen stedenbouw, het is eigenlijk het schaalniveau van het complex. Ten slotte kan ik aan de TU/e mijn ambitie om ontwerp en onderzoek meer met elkaar in verband te brengen verder ontwikkelen. Kunt u specifieker zijn over wat die aanvulling inhoudt? Het werk aan de TU/e sluit goed aan bij wat ik bij Inbo doe, doordat het vanuit dezelfde opvattingen vertrekt en dezelfde vragen stelt. Het kan wel tot heel andere producten leiden. Dankzij die leerstoel heb ik de mogelijkheid om met meer distantie aan kennisontwikkeling en vakontwikkeling te doen. Daarmee bedoel ik dat je via onderwijs studenten kunt vormen. Kennisontwikkeling is minstens zo belangrijk. Eigenlijk beoefenen we een raar vak. We werken aan projecten en iedere opgave is een nieuwe. Daar beginnen we met de toevallige ervaring van de mensen die aan tafel zitten. Dat bepaalt dan in grote mate de ervaringskennis die wordt ingebracht in een project. Maar als je het over multifunctionele gebouwen hebt, over stations, of over wonen, dan zijn deze vragen nu oneindig veel complexer dan een halve eeuw geleden. Je kunt je afvragen of die toevallig samengebrachte kennis nog toereikend is. Uw stelling is dus dat architecten kenniswerkers moeten worden? Ik maak graag de vergelijking tussen de klassieke maakindustrie en ons vak. Iedereen denkt altijd dat de industrie helemaal uit Nederland verdwijnt. Het

tegendeel is waar. Neem nou Siemens in hartje Hengelo. Die maakt niet langer standaard machineparken, maar richt zich op ‘custom fit’-producten voor de hooggespecialiseerde industrie. Nu verdienen ze met name hun geld in het voortraject van ontwikkelen, research & development, en ‘after sales service’. Het maken zelf levert hen niet veel op. De analogie met ons vak is dat we veel zwaarder ook op dat eerste moeten gaan zitten, dan is de rest een logisch gevolg. De voorwaarde is wel dat je moet beschikken over veel kennis van nieuwe technologische ontwikkelingen en marktontwikkelingen: hoe zet je dingen in de markt en in welk krachtenveld opereer je? Kunt u een voorbeeld geven? Het volkshuisvestingsvraagstuk bestond

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Inbo ontwierp voor ‘t Duyfrak (gemeente Katwijk) een stedenbouwkundig plan gebaseerd op het onderliggende slagenlandschap. Water is alomtegenwoordig in het plan; in de nieuwe grachtjes maar ook in de vorm van de Oude Rijn

lange tijd uit het realiseren van maximale hoeveelheden woningen met minimale middelen. Inmiddels is deze algemene vraag, mede dankzij de gestegen welvaart, in een meer specifieke vraagstelling veranderd. Woningen zijn nu in toenemende mate ‘custom fit’ voor kleinere groepen en zelfs individuen. Het gaat niet enkel meer over architectuur en stedenbouw, maar over een pakket aan diensten. De opgave heeft er naast een fysieke dimensie nu een diensten- en beheerkant bij. Dat is een totaal nieuwe opgave. Hoeveel wordt daar echt structureel op gestudeerd in Nederland? Of internationaal? We zouden meer en gestructureerder onderzoek moeten doen door casestudies en evaluaties van gerealiseerde projecten. Wat waren de intenties? Hoe succesvol zijn ze? Wat kunnen we daarvan leren?

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

Mijn beleving is dat daar weinig en in ieder geval versplinterd aan gewerkt wordt. Ik zou zelf graag vanuit de universiteit en vanuit het advies en ontwerp een rol willen spelen in de koppeling van overheden, marktpartijen, advieswereld en universiteit om een aantal expertisecentra in te richten, waar dit soort thema’s onderzocht wordt. Zo hoop ik tot inzichten te komen die leiden tot nieuwe concepten en strategieën. Ons metier houdt daarmee op alleen op ervaringskennis te drijven en zal ook vanuit kennis opereren die door

onderzoek is ontwikkeld. In de nabije toekomst zal er steeds minder ruimte zijn voor de toevallige kennisfactor, ideologie en particuliere opvattingen. Dat betekent dat er maar weinig bureaus zijn die zich, net als Siemens, kunnen reorganiseren? Staan er binnenkort veel buitenspel? Ja! Er zijn er weinig die dat kunnen waarmaken. Die stelling durf ik aan. Er komt een uitkristallisatie, want er is een sterke behoefte aan kenniswerkers die het vermogen hebben maatschap- g

In de nabije toekomst zal er steeds minder ruimte zijn voor de toevallige kennisfactor, ideologie en particuliere opvattingen 27

[[ INTERVIEW PIETER VAN WESEMAEL

Wellicht is het bureau van de toekomst een netwerkorganisatie pelijke structuurveranderingen te verbinden met ruimtelijke potenties en die in producten te vertalen. Het gaat erom dat je als synthetiserend architect drie kerncompetenties kunt koppelen: Die van onderzoeker die grip heeft op de complexiteit van de inhoud, die van ontwerper die in staat is het bij elkaar te brengen en te vertalen naar een ruimtelijk ontwerp, en die van de intellectueel die daar ook nog eens kritisch naar kan kijken en het bovendien communicatief voor het voetlicht kan brengen. Dan ben je breed qua inhoud, talentvol qua vormgeving en ben je sterk in communicatie en proces. Moet het onderwijs dus gereorganiseerd om die nieuwe architect op te leiden? Ik weet goed dat de werkelijkheid een grote traagheid kent. We hebben het hier over een cultuuromslag. Preciezer gezegd, er is sprake van een maatschappelijke omslag die vraagt om een marktomslag, en daar hangen een cultuuromslag en een systeemverandering mee samen. Niets ingewikkelder dan dat. Ik noem een paar voorbeelden. Iedereen die met architectuur en stedenbouw bezig is zal zeggen dat de tijd van functiescheiding achterhaald is, en dat je naar gemengde gebouwen en steden toe moet. Dat kan, want de feiten die achter die scheiding lagen zijn passĂŠ. We hebben andere economische activiteiten, die vragen om de nabijheid van allerlei typen functies. Alle creatievelingen, alle kenniswerkers willen in klassiek stedelijke gebieden zitten met functiemenging en historische identiteit. Maar alle gemeentelijke en overheidsdiensten zijn nog steeds sectoraal georganiseerd: wonen, werken, mobiliteit. Voordat we dat veranderd hebben, hebben we een enorm probleem aan onze broek. Dat geldt ook voor onderwijs. Architectuur, stedenbouw

en techniek zijn gescheiden domeinen. Onderzoek is zwak ontwikkeld. Ik weet dat het niet van vandaag op morgen radicaal omklapt. Wat betekent dat voor de organisatie van architectenbureaus? Zijn er verschillende kansen voor grote of kleine bureaus? Het gaat niet alleen om de omvang van de organisatie, of de organisatie van het bureau, maar ook om de competenties van de mensen. Toen ik bij de Cie. begon, dacht ik: we zetten ontwerpers en onderzoekers bij elkaar en we gaan multidisciplinair aan de slag. Het duurde even voor ik begreep dat die mensen elkaar niet verstonden. Een woningmarktdeskundige en ontwerper verstaan elkaar niet zomaar. Terwijl een sociale wetenschapper en planoloog elkaar blind begrijpen. Ieder opereert vanuit een andere discipline en door gebrek aan kennis en training kan een sociaal geograaf moeilijk ontwerpend denken. Maar er zit ook een andere psychologie in. Die sociale wetenschapper is bezig met een empirische analyse en het gedegen uiteenzetten van het complex aan dimensies die een opgave kenmerkt. Daarnaast inventariseert hij de actuele trend en is hij dus vooral bezig de opgave te ontleden en te onderbouwen. De ontwerper daarentegen schuift dat allemaal terzijde en gaat meteen in oplossingen denken. Hij is daar bovendien creatief in en is wonderwel in staat om op grond van ervaringskennis, intuĂŻtie en analytisch vermogen een aantal hoofdcomponenten uit de opgave te beantwoorden. Maar bij de mindere goden, zeg maar het overgrote deel, ontdek je dat slechts een deel van het probleem wordt opgelost wanneer ze niet onderzoekend te werk gaan. Zo hebben veel architecten vaak de grootst mogelijke moeite om uit te leggen waarom voor een bepaalde oplos-

sing is gekozen. Daarmee is alleen al het verwerven van draagvlak een enorm probleem. Als we het microniveau verlaten en voorbij het type mens kijken dat je nodig hebt, dan heb je die competenties niet alleen nodig in individuen, maar ook in de organisatie. Dan heb je het dus over de manier waarop kennis wordt opgebouwd, en over methodiek. Mensen moeten niet alleen een project met elkaar doen, maar gaan ook samen in discussie en training. De benodigde veranderingen zijn in een grotere organisatie gemakkelijker te organiseren dan in een kleine. In theorie moet het echter ook mogelijk zijn voor kleine organisaties wat ze zelf niet in huis hebben, aan te vullen in een netwerkachtige organisatie. In de advieswereld zie je al veel een- of tweepitters die zo werken. Hoewel dergelijke organisaties kwetsbaarder zijn, vind ik de gedachte heel interessant. Wellicht is het bureau van de toekomst dus een netwerkorganisatie. Die moet zich bezinnen op wat ze in een incidentele netwerkrelatie doen en wat ze structuf reel organiseren.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architectenweb Magazine nu ook digitaal

PROBEER AWM DIGITAAL NU 3 MAANDEN GRATIS Architectenweb Magazine is nu ook digitaal beschikbaar, inclusief een handige zoom-, zoeken printfunctie. Als webabonnee kunt u met uw persoonlijke code de digitale editie altijd en overal lezen. Tevens heeft u toegang tot het AWM archief, met daarin alle eerdere verschenen edities van Architectenweb Magazine. U kunt nu drie maanden lang gratis kennis maken met het webabonnement van Architectenweb Magazine. Kijk voor alle informatie op: www.architectenweb.nl/awmdigitaal/

ARCHITECT @WORK 10 & 11 sept 2008 Ahoy Rotterdam Svedex verwelkomt u graag op standnummer 141

Laat u verleiden door Svedex Qube Het onzichtbare draagt bij aan de schoonheid van het zichtbare. Het bewijs daarvan is Svedex Qube, de absolute top in deur-kozijncombinaties. Svedex Qube is de meest elegante doorgang die u zich kunt wensen. Het ontwerp met industriĂŤle elementen is ĂŠcht een lust voor het oog.

www.svedex.nl

COMFORT STORIES

Sint-Maartensdal te Leuven is tussen 1963 en 1969 gebouwd door Renaat Braem, een vroegere medewerker van Le Corbusier. Aanleiding tot de renovatie is het verbeteren van het leefcomfort, maar zeker ook het grote brandrisico in deze hoge woongebouwen. De renovatie houdt een face-lift voor de gevel in en een volledige interne vernieuwing. Hierbij heeft men streng toegekeken op het gebruik van duurzame ĂŠn brandveilige materialen. De Rockwool isolatieproducten waren een voor de hand liggende keuze. De combinatie van uitstekende thermische, akoestische en brandwerende eigenschappen zorgt voor een optimaal leefcomfort in de gerenoveerde woningen.

STADHUIS GRAVE DOOR (EEA) ERICK VAN EGERAAT ASSOCIATED ARCHITECTS

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

HISTORISCH

INGEBED

Voor de voormalige vestingstad Grave ontwierp (EEA) Erick van Egeraat Associated Architects een stadhuis dat ook aan andere functies onderdak verschaft. De ronde vorm van het gebouw is afgeleid van de historische vestingwal.

rave is een oud vestingstadje aan de Maas dat nog altijd de sfeer van het verleden ademt. Voor deze gemeente ontwierp EEA in 1997 een masterplan en deed het bureau tevens een studie naar de openbare ruimte. In het masterplan werd onderscheid gemaakt tussen de historische kern van de stad en de groene buitenruimte van de oude vestingwal. Toen Erick van Egeraat werd gevraagd het nieuwe stadhuis te ontwerpen, besloot hij de ruimtelijke en morfologische karakteristieken van de plek als uitgangspunt te nemen voor zijn ontwerp. Waar de golvende lijn van de vestingwerken historisch eindigt, heeft de architect die met zijn ontwerp doorgetrokken. Het zwaartepunt in het ontwerp is een ronde, verticaal gelede bouwmassa met een glazen gevel. De houten lamellen voor de gevel doen dienst als zonwering. Vanaf het hogere deel loopt het gebouw af met een gesloten, meer horizontaal gelede massa, bekleed met witte natuursteen. NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

3 5

4 6

begane grond

7 5 7

publiekshal

woonwinkel

restaurant

studiezaal

kantoren

fietsenstalling

foyer

raadszaal

patio

7 9 8

1e verdieping 34

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

Het gebouw wordt niet alleen door de gemeente gebruikt, maar ook door de Woonmaatschappij Maasland en het Brabants Historisch Informatie Centrum, dat de archieven van achttien gemeenten beheert. De drie instanties zijn alle vanuit de centrale hal te bereiken. De drie gebruikssferen in het gebouw zijn in het ontwerp als één ensemble gepresenteerd. In het interieur voeren natuurlijke materialen als hout en natuursteen de boventoon, samen met enkele felle kleuraccenten en goed gekozen designmeubilair. De balies in de centrale hal kunnen worden ‘geopend’ door per balie een transparant blok omhoog te dirigeren. De vloeiende vorm van de hoofdstructuur is in het interieur doorgezet. De glazen wand, van de boven de entree uitkragende raadszaal, buigt zelfs letterlijk de centrale hal in. Verder zijn de hoeken zoveel mogelijk afgerond. In het deel waar de plattegrond het diepst is, zorgt een patio voor extra licht.

waarmee de betreffende ruimte kan worden afgeschermd van blikken van buiten. Deze consequent doorgevoerde stoffering brengt eenheid en rust in de architectuur. Dat geldt eigenlijk voor het hele gebouw. EEA gaf Grave een stadhuis dat de zinnen streelt. (OK) O architectenweb.nl/p10071

OPDRACHTGEVER

WOONMAATSCHAPPIJ MAASLAND

GEBRUIKERS

WOONMAATSCHAPPIJ MAASLAND, GEMEENTE GRAVE, BHIC (BRABANTS HISTORISCH INFORMATIE CENTRUM)

ONTWERP

(EEA) ERICK VAN EGERAAT ASSOCIATED ARCHITECTS (WWW.EEA-ARCHITECTS.COM)

Glas wordt steeds vaker ingezet bij de nieuwbouw van publieke gebouwen. Het verbeeldt letterlijk de nagestreefde transparantie van het politieke beleid. Achter elke glaswand in het gebouw – zowel bij de buitengevel, de raadzaal als bij de vergaderruimtes – hangt een fijnmazige, lichte gordijnstof NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

PROJECT MANAGER

WOLTERS VASTGOED

CONSTRUCTEUR

ADAMS BOUWADVIESBUREAU

ADVISEUR INSTALLATIES ABT-I AANNEMER

BOUWBEDRIJF GEBR. VAN DER HEIJDEN

FOTOGRAFIE

CHRISTIAN RICHTERS

REALISATIE

2007

AFRIKAANS RESTAURANT IN NEW YORK CITY DOOR MENNO SCHMITZ 36

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

1e verdieping

begane grond

AFRIKAANSE RIJKDOM Voor de Zweeds-Ethiopische chef-kok Marcus Samuelsson ontwierp interieurontwerper Menno Schmitz een sfeervol restaurant in Manhattan.

et Meatpacking district op Manhattan kent veel hippe restaurants, waaronder het recent geopende Merkato55. Niet alleen voor het eten, maar ook voor de inrichting heeft het restaurant positieve kritieken gekregen in de New York Post en de New York Times. Verantwoordelijk voor het interieur is de Rotterdamse ontwerper Menno Schmitz. Voor het restaurant met een Afrikaanse keuken ontwierp hij in plaats van de geijkte zebraprints, maskers en schilden een custom made interieur waarin de veelzijdigheid van de Afrikaanse cultuur naar voren komt. Het restaurant is verdeeld over de begane grond (64 zitplaatsen) en de eerste verdieping (100 zitplaatsen). De begane grond is een combinatie van bar en restaurant met een gedeeltelijk open keuken. Op de eerste verdieping zijn meer exclusieve en intieme plekken gecreëerd met ensembles van losse en geïntegreerde meubels. Door het hele restaurant zijn verwijzingen naar thema’s als reizen, heimwee, mystiek, trots en traditie te vinden. De lemen wand achter de bar is een verwijzing naar de architectuur van de stad Jenne in Mali. De handgeschilderde gordijnen op de eerste verdieping zijn van buiten al zichtbaar en geven een middels indringende portretten een beeld van diversiteit aan Afrikaanse volken. De lampen boven de tafels zijn gemaakt uit geregen Cowrie schelpen, een schelpensoort die in Ghana vroeger als betaalmiddel gebruikt werd. De stoelen tot slot zijn geïnspireerd op traditionele Afrikaanse zitmeubels. De bekleding is een interpretatie van de vaak zeer kleurrijke Afrikaanse gewaden. Met behulp van acht stoffen zijn vierenvijftig combinaties gemaakt. Het brede scala aan Afrikaanse materialen, structuren, kleuren en objecten leveren als geheel een samenhangend resultaat op. Merkato55 heeft een rijk en gelaagd interieur gekregen dat op een aangename manier recht doet aan de diversiteit van de Afrikaanse cultuur. (OK) O architectenweb.nl/p10075 NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

OPDRACHTGEVER

AM OPERATING GROUP

ONTWERP

MENNOSCHMITZ.COM

HOOFDAANNEMER

BARLETTA CONSTRUCTION

AANNEMER

PETTA CONTRACTING

PROJECTMANAGEMENT

KYKY, UNIK AND DIMITRI, TOWNHOUSE RESTAURANT GROUP, ROLANDO BIAMONTE

FOTOGRAFIE

MENNOSCHMITZ.COM

REALISATIE

2008

CONSERVATORIUM VAN AMSTERDAM DOOR DE ARCHITEKTEN CIE.

HART VOOR

MUZIEK

[[ PROJECT BELICHT CONSERVATORIUM AMSTERDAM

Op 12 september opent het Conservatorium van Amsterdam officieel zijn deuren. Samen met de naastgelegen Openbare Bibliotheek Amsterdam vormt dit gebouw het belangrijkste aanzicht van het ervoor gelegen cultuurplein. DOOR ERIC FRIJTERS FOTOGRAFIE DARIA SCAGLIOLA EN STIJN BRAKKEE, JOHN LEWIS MARSHALL

et Conservatorium van Amsterdam kan het beste worden omschreven als een school en een concertgebouw ineen. Circa duizend studenten uit binnen- en buitenland volgen hier een opleiding in klassieke muziek, jazz, oude muziek, opera, latin en popmuziek. Er ligt veel nadruk op de relatie tussen theorie en praktijk. Het Conservatorium van Amsterdam geniet wereldwijd aanzien, want het uitstekende docentencorps wil de studenten opleiden tot musici van het hoogste niveau. Om die ambitie waar te maken was een passende accommodatie nodig. De prioriteit in de opdracht voor de architect lag bij de akoestische kwaliteit van het nieuwe gebouw; die zou steeds voorrang krijgen op esthetische aspiraties. Ook streefde de opdrachtgever ernaar het gebouw tot een ontmoetingsplaats te maken en de functie van het gebouw meer dan voorheen aan de stad te tonen. Programma Het Conservatorium van Amsterdam is onderdeel van kavel 5, dat onder leiding van architect Frits van Dongen in zijn geheel wordt ontworpen door de Architekten Cie. Als onderdeel van het Oosterdokseiland is het gunstig gesitueerd ten opzichte van het Centraal Station. Het masterplan voor het eiland omvat 200.000 m2 aan divers programma, zoals de nieuwe bibliotheek, een hotel, kantoren, woningen en ontspanning. Voor g

houten stijlen verwerkt 40

De grote glasvlakken versmelten optisch met de lucht, de kleine glasvlakken vormen juist een felgekleurd contrast ARCHITECTENWEB MAGAZINE

In de plint zijn in de zaagtandgevel dragende

Prioriteit in de opdracht lag bij de akoestische kwaliteit van het gebouw

[[ PROJECT BELICHT CONSERVATORIUM AMSTERDAM

langsdoorsnede

Eén lange trap verbindt alle niveaus van het zogeheten ‘spelend hart’

Akoestiek Vanwege de hoge eisen die gesteld werden aan de akoestiek, werd de akoestisch adviseur vroeg betrokken bij het ontwerpproces. Keuzes over de zaaltypes en lesruimtes, hun volume, verhoudingen en positionering kwamen zo direct aan de orde. Met deze kennis ontstond bij Frits van Dongen het idee om een ‘spelend hart’ te maken van ruimtes met een verschillende akoestiek, elk voor een specifieke muziekgroep. De kleurige glasplaten zorgen voor een veranderlijk Bij het jazzpodium Blue Note zit het publiek rond het podium, net als bij het oude Bimhuis. In sfeer steekt de ruimte het g kleurenspel in de gangen rond de kern 42

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

kavel 5 bestaat het programma uit 16.000 m2 conservatorium, 18.000 m2 kantoren en 1.000 m2 horeca. Frits van Dongen organiseerde het programma in een U-vorm rond een collectief hof, dat zich aan de zuidzijde opent naar het cultuurplein. Aan dit plein voorziet het stedenbouwkundig plan in een clustering van cultuur en horeca activiteiten. Van hieruit is er een prachtig zicht op het oude Amsterdam. Het ontwerp volgt deze programmatische indeling door de onderdelen verticaal in drie clusters te organiseren: van collectief tot individueel, van extravert tot introvert. Helemaal boven in het gebouw is in drie bouwlagen het studiegebouw gesitueerd met studielokalen, de bibliotheek, de collegezaal en kantoren. Daaronder is in vier lagen het feitelijke schoolgebouw met alle leslokalen geplaatst. En daaronder weer is het zogeheten ‘spelende hart’ van het gebouw gerealiseerd, bestaande uit vijf zalen voor verschillende soorten uitvoeringen en de foyer annex kantine. De foyer bevindt zich op de begane grond, waarmee het conservatorium een uitnodigende uitstraling heeft naar het plein. Wellicht nog belangrijker is dat het gebouw georganiseerd is rond het belangrijkste activiteit in de opleiding: het opvoeren van muziek.

dwarsdoorsnede

Het gebouw is georganiseerd rondom de voornaamste activiteit: het maken van muziek 43

[[ PROJECT BELICHT CONSERVATORIUM AMSTERDAM

De zaal ‘Blue Note’ zal gewijd zijn aan jazzmuziek. Het publiek zit in deze ruimte rondom het podium

nieuwe Bimhuis, even verderop in het Muziekgebouw aan het IJ, naar de kroon. Een geheel andere aanblik biedt de grote zaal, vernoemd naar de beroemde dirigent en oud-student Bernard Haitink. Hier is op het podium ruimte voor een volledig symfonieorkest, maar met een volume van 6000 m3 is de akoestiek van de zaal niet vergelijkbaar met die van bijvoorbeeld het Concertgebouw. Door zijn beperkte grootte is de zaal volgens adviesbureau Peutz voor een symfonieorkest zeer geschikt als repetitiezaal. Bij een optreden komt een kleiner orkest echter beter tot zijn recht. Geluidsisolatie De akoestiek van een ruimte wordt in belangrijke mate bepaald door de geluidsisolatie en de nagalmtijd. Een nog te realiseren L-vormig kantoorgebouw zal het geluid afkomstig van het spoor afschermen. Nagenoeg alle onderwijs- en repetitieruimtes in het

In sfeer steekt het jazzpodium Blue Note het oude Bimhuis naar de kroon 44

conservatorium zijn gebouwd volgens het doos-in-doosprincipe. De geluidsstudio in de kelder is zelfs verpakt in drie schillen. Vanwege de complexe akoestische eisen en de vereiste geluidsisolatie ten opzichte van de omgeving is gebruik gemaakt van het ‘engawa’-beginsel. Dit betreft een Japanse woningtypologie waarbij de gangen zich aan de buitenzijde van de gebruiksruimten bevinden. Er zijn drie isolatieklassen ontwikkeld: licht, gemiddeld en zwaar. Elk heeft een vast pakket aan bouwkundige maatregelen om het gewenste niveau van geluidsisolatie te bereiken. Dat heeft gevolgen voor de uitvoering, de opbouw en de dikte van de wanden. Nagalmtijd De beheersing van de nagalmtijd heeft zo mogelijk nog directere gevolgen voor de architectuur. De vorm van de zijbalkons van de grote zaal geven de zijdelingse reflecties voor de gewenste volle klank. De stoelen zijn zo ontworpen dat een onbezette stoel evenveel geluid absorbeert als een bezette. In de lesen oefenruimtes zijn de wanden nooit evenwijdig geplaatst. Hiermee worden zogeheten flutterecho’s en resonanties weggenomen. Naar behoefte kunnen absorberende kussens aan de wand worden gehangen, zodat elke muziekgroep de gewenste akoestiek kan verkrijgen. Koperblazers zullen vanwege de luidARCHITECTENWEB MAGAZINE

In de grote zaal is om budgettaire redenen gekozen voor een ongewoon palet van materialen. Eën gebruikerseis was echter onontkoombaar: muzikanten spelen alleen op parket

heid van hun instrument in kleinere ruimtes meer absorptie nodig achten dan houtblazers. Om comfortabel te kunnen spelen vraagt een fluit zelfs om enige ‘steun’ van de ruimte. De gekozen nagalmtijden zijn in het nieuwe gebouw herkenbaar aan de kleurtoepassing. Logistiek De tweede uitdaging waar de architect voor gesteld werd, was de opdracht een gebouw te ontwerpen waarin mensen elkaar ontmoeten. Dit is geen geringe opgave voor een gebouw dat in wezen werkt als een hotel. Docenten en studenten bespreken lesen studielokalen, die ze kunnen openen met een ‘creditcard’. Veel docenten werken bovendien parttime en/of wonen in het buitenland. Er is daarom weinig gelegenheid voor studenten en collega’s elkaar beter te leren kennen. In dat kader lijkt het een vreemde keuze de galerijen naar de lesen studielokalen aan de gevel te leggen. De organisatie van het conservatorium is binnenstebuiten gekeerd, zodat alle ruimtes alleen bereikbaar zijn door eromheen te lopen. De af te leggen afstanden zijn zo langer, de kansen op ontmoetingen kleiner. Het gebouw heeft echter maar één stijgpunt, wat opmerkelijk genoemd mag worden voor een gebouw met een dergelijke schaal. Het ontsluitingscircuit heeft nu de vorm van een acht. NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

Waar de twee ringen samenvallen, zijn de liften, het trappenhuis en de toiletten. Hierdoor is de ontmoeting toch op een logische, centrale plek geënsceneerd. Uitstraling De aan de gevel gelegde gangen maken de verschillende ruimtes van het conservatorium praktisch onzichtbaar. De func- g

In de hoek van het podium vindt de witte epoxyvloer aansluiting met de chipwood platen 45

[[ PROJECT BELICHT CONSERVATORIUM AMSTERDAM

kelder 7 5

6 1

trappenhuis / lifthal

Ensemblezaal

Theaterzaal

Studio – 2

onderhoud muziek instumenten

7 8

installatieruimten

toiletruimten

kleedruimten

kelder begane grond 6

foyer

Grote Zaal – Bernard Haitinkzaal

trappenhuis / lifthal

receptie

uitgifte

cascade trappen

expeditie

internet

entreé fietsenstalling

10 lift parkeergarage begane grond 1ste verdieping 1 6

Bernard Haitinkzaal 2 1

Kleine Zaal – Amsterdam Blue Note

4 5

Grote Zaal –

Mezzanine foyer

trappenhuis / lifthal

podium

balkon

koor

1e verdieping 4e verdieping

centraal trappenhuis / lifthal

2 4

3 4 3

engawa

toiletruimten

schachten

alle overige ruimten zijn leslokalen

2 2 2

4e verdieping 46

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De uitstraling van de foyer is bijna huiselijk. Opgeruwde en onbehandelde houten oppervlakken beheersen het beeld

tionele driedeling van het interieur komt in de gevel tot uitdrukking in de wisseling van de richting van de zaagtandgevel. De zaagtandvorm heeft ook effect op de beleving van de gang. Waar doorgaans het zicht naar buiten verderop in de gang afneemt, is hier helemaal geen sprake van een visuele barrière. De smalle glasstroken bieden juist maximaal zicht op de omgeving. Het bewegen door het gebouw voelt zogezegd aan als het bewegen door de stad. Zelfs het klimaat in de glazen gangen is vergelijkbaar met de situatie buiten. In het gebouw zijn sensoren opgenomen die de temperatuur meten. Als het te warm wordt, gaan de smalle raamstroken automatisch open en krijgt de gang een luchttemperatuur die gelijk is aan de situatie buiten. Vanwege de prominente locatie voorzag de opdracht voor het conservatorium in een gebouw met een uitgesproken identiteit in de stedenbouwkundige context. Het middel dat Frits van Dongen inzet om deze wens te realiseren, is de verplaatsing van alle bewegingen van gebruikers en instrumenten naar de gevel van het gebouw. Daarmee is het werkelijke gebruik van het gebouw niet zichtbaar gemaakt, maar zal er door het gebruik gedurende de lange openingstijden wél een levendig gevelbeeld NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

ontstaan aan het cultuurplein. Wat betreft monumentaliteit legt het nieuwe conservatorium het af tegen het naastgelegen, extravagant uitgedoste bibliotheekgebouw van Jo Coenen. Het conservatorium presenteert zijn innerlijk niet met een gewichtig gebaar. Zijn presentie valt eerder weg tegen de achtergrond, doordat de spectaculaire wolkenluchten weerspiegelen in de f volledig glazen gevels.

OPDRACHTGEVER

STICHTING AMSTERDAMSE HOGESCHOOL VOOR DE KUNSTEN, AMSTERDAM

ONTWIKKELAAR

OOSTERDOKSEILAND ONTWIKKELING

ONTWERP

FRITS VAN DONGEN, DE ARCHITEKTEN CIE.

AMSTERDAM CV, DEN HAAG (WWW.CIE.NL) PROJECTTEAM

C. HAYMAN, E. THIJSSEN, R. VAN HOUTEN, U. GARRITZMANN, K. R. SLUIJS, F. VERWIJ, S. LIPPERT, K. BICHLER, B. ARAB, R. KONIJN

ADVISEUR DRAAGCONSTR. ARONSOHN CONSTRUCTIES, ROTTERDAM ADVISEUR AKOESTIEK

PEUTZ & ASSOCIÉS BV, ZOETERMEER

ADVISEUR INSTALLATIES

HE ADVISEURS, ROTTERDAM

AANNEMER

BOUWCOMBINATIE HILLEN & ROOSEN DE NIJS VOF, AMSTERDAM

REALISATIE

2008

[[ PROJECT BELICHT CONSERVATORIUM AMSTERDAM

zware zwevende dekvloer, 150mm

dubbel kozijn (onderling gescheiden)

epoxyvloer, op zwevende cementdekvloer

met vloerverwarming

15 16

vliesgevel, aluminium profielen

geluidsabsorberende isolatie

wandbeplating met fineer, 16mm,

2- of 3-laagse gipsbeplating

helder isolatieglas, met folie

geweven rvs-gaas, afscheiding installaties

10 houten pui leslokaal 11 lichte zwevende dekvloer, 100mm 12 prefab beton vloerranden, â&#x20AC;&#x2DC;zaagtandâ&#x20AC;&#x2122;

13 doorgaande UNP op stalen kokers 14 gevellijst, gemoffeld alu zetwerk 15 geleidingsrails glazenwasinstallatie 16 stalen staven rond, 24mm 17 stalen buis rond, 101 x 6 mm 18 stalen buis rond, 63 x 4 mm

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Samen met de OBA vormt het Conservatorium van Amsterdam het culturele hart van het Oosterdokseiland

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

The Whale, Amsterdam

projectportfolio

The Whale is één van de drie ‘meteorieten’ die het voormalige havengebied BorneoSporenburg markeren. Door zijn bijzondere vormgeving biedt het gebouw vanuit verschillende posities bezien telkens een ander aanzicht en levert het een enorme diversiteit aan woningtypen op. de Architekten Cie.

Het concertgebouw heeft een ingrijpende metamorfose ondergaan. Behalve een grondige renovatie en restauratie van de bestaande bouw heeft een uitbreiding plaatsgevonden, zodat er een wisselwerking tussen oud- en nieuwbouw is ontstaan. de Architekten Cie.

O architectenweb.nl/p648

portret van

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

Frits van Dongen

Concertgebouw, Haarlem

O architectenweb.nl/p10050

virtuele tour

Conservatorium

Hij heeft een hekel aan niets doen en leest geen enkele design magazine. Tot zijn favoriete muzikanten behoren Charlie Parker, Philip Glass, Prince en Eminem. Jonge architecten geeft hij het ultieme advies, namelijk: “vooral doorgaan!”. de Architekten Cie.

Ook een kijkje nemen in het conservatorium? Surf dan snel naar architectenweb voor de virtuele tour!

O architectenweb.nl/n15557

O architectenweb.nl/n15605 49

PYROBEL

BRANDVEILIG

PYROBEL, EERLIJK EN BETROUWBAAR De brandwerende beglazing van AGC is al meer dan 30 jaar het synoniem voor veiligheid. Dus als u een brandwerende beglazing zoekt die ook doet wat hij belooft, is Pyrobel de oplossing. Hulp nodig bij de keuze voor uw ontwerp? Vraag de handige Pyrobelwijzer aan via pyrobel@eu.agc-flatglass.com

AGC Flat Glass Nederland - Tiel - +31 (0)344 679922 - pyrobel@eu.agc-flatglass.com - www.YourPyrobel.nl

Duurzaamheid begint bij BUVA...

Ook leverbaar als raamdorpel!

BUVA Isostone onderdorpels

BUVA introduceert een complete serie laagreliĂŤf onderdorpels voor toepassing in houten-, kunststof- en aluminium kozijnen. De BUVA Isostone onderdorpels zijn gemaakt van glasvezelversterkte kunststof en voorzien van een slijtvaste structuur afgewerkt met een UV-bestendige coating. Kenmerken BUVA Isostone onderdorpels: Licht in gewicht. Tot 10 keer lichter dan natuursteen onderdorpels. Zeer sterk en onbreekbaar. Eenvoudig te verwerken en bewerken. Minimale uitzetting en krimp. Vergelijkbaar met beton. Hoge isolatiewaarde.

Bremen 5 2993 LJ Barendrecht

Voorzien van KOMO attest met productcertiďŹ caat.

Telefoon: 0180 69 75 00

Kortom een zwaargewicht die bijna niets weegt.

Email: info@buva.nl

Kijk voor meer informatie op www.buva.nl

Duurzaam & Doordacht.

F I X S C R E E N ÂŽ 10 0 & 15 0 geleider ritsprincipe

De eerste verticale zonwering die windvast en insectenwerend is ! Gezond

leven

begint

bij

gezond

wonen.

Daarom

een

efficiĂŤnte zonwering een must om oververhitting in woningen en kantoren te vermijden. FIXSCREEN ÂŽ van RENSON biedt een uitstekende controle van licht en warmte. Dankzij een intelligent geleidingssysteem zit de screen in iedere positie mooi strak en windvast. Zo behoren klapperende of stukgescheurde doeken definitief tot het verleden en zijn unieke afmetingen tot maximum 18 mÂ˛ mogelijk. In gesloten toestand is FIXSCREEN ÂŽ 100% insectenwerend, ook bij intensieve ventilatie. Meer info op www.renson.eu KESTELYN NV (RENSON SUNPROTECTION SCREENS) ,= )ODQGHUV )LHOG Â&#x2021; .DONKRHYHVWUDDW Â&#x2021; % :DUHJHP 7HO Â&#x2021; )D[ H PDLO MRKDQ GHEDHUH#UHQVRQ EH www.renson.eu

CITIZEN M-HOTEL OP SCHIPHOL DOOR CONCRETE

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

[[ PROJECTEN KORT

MODULEHOTEL Naast de vertrekhal van Schiphol is het eerste gebouw van een keten van luxueuze, maar betaalbare hotels in gebruik genomen: citizenM.

attan Chadha, oprichter en eigenaar van modemerk Mexx, bedacht enkele jaren geleden een nieuw hotelconcept. Zijn inschatting was dat moderne reizigers behoefte hebben aan de luxe van een riant bed, een flink tv-scherm en een lekkere douche, maar niet willen betalen voor allerlei extraâ&#x20AC;&#x2122;s. Met andere woorden: het gaat hun niet om de afmetingen van de kamer, de aanwezigheid van een groot restaurant of een legertje personeel dat dag en nacht klaar staat. Voor moderne reizigers ontwikkelde Chadha samen met Concrete Architectural Associates, citizenM. De M staat voor mobiel. Het concept dat aan de basis van citizenM ligt is vergelijkbaar met ontwikkelingen die eerder al in de luchtvaart (Easyjet) en in de auto-industrie (Smart) succes geboekt hebben. Door te snijden in verborgen kosten is het mogelijk tegen een aantrekkelijke prijs alleen datgene te bieden waar de klant werkelijk om vraagt. In vijf jaar tijd moeten er twintig citizenM-hotels gerealiseerd zijn in Europa. De eerste vestiging, die 230 kamers telt, is recentelijk op Schiphol in bedrijf genomen.

ceerde hotelkamers maximaal negen lagen hoog gestapeld kunnen worden op een traditioneel gebouwde beganegrondverdieping. De kamers zelf zijn nog geen veertien vierkante meter groot, maar bevatten alle luxe waar de mobiele reiziger om vraagt.

Het Amsterdamse architectenbureau Concrete heeft het ruimtelijk concept voor citizenM uitgewerkt. Het bureau ontwikkelde een modulair systeem waarin kleine geprefabri-

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

5 2 4 1

begane grond

verdieping 56

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

[[ PROJECTEN KORT

De belangrijkste elementen in de kamers zijn een twee bij twee meter groot bed, een panoramaraam, een LCD-scherm en twee glazen cilinders voor respectievelijk de douche en het toilet. Hoewel de kamers niet alleen bedoeld zijn voor jonge wereldreizigers, ademt het interieur een hippe sfeer. Met een mobiel schermpje kan alles in de kamer worden bediend: de tv, de wekker, het zonnescherm en zelfs de sfeer van de verlichting kan ermee aangepast worden aan de stemming van de reiziger. Alle instellingen kunnen worden opgeslagen,

zodat de volgende dag dezelfde sfeer met één druk op de knop weer kan worden opgeroepen. Om het gewenste afwerkingniveau te garanderen worden de kamers volledig geprefabriceerd en gemonteerd, inclusief bed en verlichting. Ook de kamers voor de vestigingen in steden als Glasgow, Londen en Berlijn zullen vanuit de fabriek in Moerdijk volledig afgemonteerd worden verstuurd naar hun eindbestemming. (EF)

O architectenweb.nl/p10072

OPDRACHTGEVER

CITIZENM

ONTWERP

CONCRETE ARCHITECTURAL ASSOCIATES (WWW.CONCRETEAMSTERDAM.NL)

ARCHITECT

ROB WAGEMANS, ERIKJAN VERMEULEN, JEROEN VESTER, ERIK VAN DILLEN, MATTHIJS HOMBERGEN, SOFIE RUYTENBERG

GRAFISCH ONTWERP

KESSELSKRAMER

entree

STALEN CONSTRUCTIE EN FAÇADE

INTERDAM PROJECTS

receptie

ONTWIKKELING KAMER

WELL DESIGN ISM CONCRETE

canteen M

KAMER MODULE

MODCON MODULAR CONSTRUCTIONS

LICHTONTWERP

CONCRETE

MEUBILAIR LOBBY

VITRA

3 4

vitra woonkamers

liften

FOTOGRAFIE

RICHARD POWERS

modulekamer

REALISATIE

2008

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

KANTOOR SEARCH INGENIEURSBUREAU BV TE AMSTERDAM DOOR WITTEVEEN

WHAT YOU SEE IS

WHAT YOU GET

Voor Search Ingenieursbureau bv heeft George Witteveen een kantoor ontworpen dat tot zeer eenvoudig ogende oplossingen komt, geïnspireerd op het concept ‘cradle to cradle’ (C2C). Het ontwerp toont de schoonheid van ‘eerlijk’ materiaalgebruik en heeft bovendien een positieve energiebalans. DOOR JOSINE CRONE FOTOGRAFIE LUUK KRAMER

[[ PROJECT BELICHT KANTOOR SEARCH

Belangrijk uitgangspunt bij het ontwerp was het gebruik van eerlijke materialen, zoals hout

en no-nonsense werkgebouw, dat stond architect George Witteveen voor ogen bij het ontwerp van het nieuwe kantoor voor Search Ingenieursbureau in Amsterdam. De directe omgeving van het gebouw, het rommelige industrieterrein Westpoort, bood de architect weinig aanknopingspunten. Witteveen keek liever naar de nabijgelegen Houttuinen. Gezien het karakter van de opdrachtgever en de omgeving mocht het een stoer gebouw worden. Geen gelikte en gladde structuren dus, maar een eerlijke uitstraling, waarbij bouwmaterialen zoveel mogelijk in hun eigen gedaante werden getoond. De keuze voor een duurzaam ontwerp vindt George Witteveen in het huidige tijdsbestek vanzelfsprekend. Zelf is hij niet erg geneigd het als een onderscheidend thema te benadrukken. Bij deze opdracht kreeg hij echter de kans hier verder in te gaan dan gebruikelijk. De opdrachtgever, een ingenieursbureau dat gespecialiseerd is in milieutechniek, was zeer ge誰nteres-

dwarsdoorsnede 60

langsdoorsnede ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Het interieur is zeer transparant door de toepassing van verdiepingshoge glazen puien

seerd in het gedachtegoed van Michael Braungart en William McDonough, dat ze gepubliceerd hebben in hun boek Cradle to Cradle. Een persoonlijke kennismaking met Braungart versterkte de ambitie om van het eigen kantoor een toonbeeld van duurzaamheid te maken. Het bracht de opdrachtgever Anne-Marie Rakhorst er ook toe het initiatief te nemen tot de Nederlandse vertaling van Cradle to Cradle. Het gebouw heeft een eenvoudige doosvorm, waarbij de daklijn en de plint voor een krachtig kader zorgen. Binnen het kader hebben de zuiden westgevel een sterk verticale geleding, zodat het gebouw doet denken aan een Griekse tempel. Doorlopende glasstroken worden afgewisseld met gesloten geveldelen. De gevel is van hout, net als de luiken die voor de ramen kunnen schuiven. Met de luiken kan het gebouw geheel worden afgesloten om warmte of kou vast te houden. Het pand is gesitueerd aan de noordkant van de kavel. Hierdoor is de zuidgevel vrij en kan er optimaal van de zon geprofiteerd worden. Aan deze zijde zijn zoveel mogelijk werkplekken gerealiseerd. De leslokalen voor de diverse milieugerelateede opleidingen en het laboratorium voor asbestonderzoek zijn aan de besloten noordzijde gesitueerd. Massief houten casco Vanwege het beoogde stoere karakter heeft George Witteveen voor hout gekozen als belangrijkste bouwmateriaal. Het kantoor ademt hierdoor van binnen en van buiten een plezierige NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

De daklijn en de plint zorgen voor een krachtig kader sfeer uit. Witteveen wilde er het ‘what you see is what you get’-gevoel in leggen, oftewel een eerlijke uitstraling te creëren door niets te verbloemen. Dat is gelukt door de toepassing van nagenoeg onafgewerkte materialen. Een grote rol spelen hierin de massief houten bouwpanelen. Deze constructiepanelen van de Oostenrijkse fabrikant KLH bestaan uit kruislings verlijmde vurenhouten delen. Alle dragende wanden, verdiepingsvloeren en het dak zijn erin uitgevoerd. Om eenheid te brengen in het interieur zijn ook de niet-dragende wanden van deze massieve panelen gemaakt. De panelen zijn op eenvoudige wijze aan elkaar geschroefd en kunnen opnieuw worden gebruikt in een hoogwaardige toepassing. Ze voldoen hiermee aan het cradle to cradle-principe dat na sloop van een gebouw de bouwmaterialen zoveel mogelijk herbruikbaar zijn op – minimaal – hetzelfde niveau. Gevels van hout en glas Het hout in de gevels bestaat uit ruw bezaagde delen van western red cedar, die zwart gebeitst zijn. De vlam van het hout, die duidelijk zichtbaar is, geeft de gevel een levendig aanzien. Voor de luiken zijn deze delen gemonteerd op een frame van inlands lariks. Binnen zijn de houten panelen wit geschilderd om rust te in het interieur te brengen. De knoesten en de tekening van het g hout zijn hier zo uit het zicht verdwenen. 61

[[ PROJECT BELICHT KANTOOR SEARCH

Het overkragende dak en de diepe plint zorgen voor een T

krachtig kader rondom het doosvormige kantoor

lateien, want die zijn op het dakvlak aangebracht ter plaatse van de ramen. Op een soortgelijke wijze is de draagbalk voor het grote dakoverstek boven de entree weggewerkt op het dak.

Luiken van zwart gebeitst western red cedar schuiven ‘s avonds voor de ramen, zodat energie wordt bespaard

Al het toegepaste hout is uiteraard FSC-gekeurd. Door de duurzame materiaalkeuze in het hele gebouw heeft de opdrachtgever gebruik kunnen maken van de milieu-investeringsaftrek en een groene hypotheek met lage rente. Een aardig detail is dat de grote glasopeningen gemaakt zijn zonder kozijnen. Het glas is rechtstreeks tegen de dragende wandelementen geplaatst en met een houten lat vastgezet. Naast een beperking in materiaalgebruik levert dit een besparing op van enige tienduizenden euro’s. Bovendien zorgt het voor een strak gevelbeeld. Dat wordt ook niet verstoord door

terras

spreekkamer

entree

pantry

kantoor

toiletten

receptie

archief

vergaderruimte

10 laboratorium

Transparant interieur De betonnen begane grondvloer is gevlinderd en verder niet afgewerkt. Het lichtgrijze wolkenpatroon in het beton doet ‘natuurlijk’ aan. Op de verdieping is op de houten draagvloer een betonnen dekvloer aangebracht om dezelfde uitstraling te verkrijgen als op de begane grond en in verband met vloerverwarming/koeling. In het erg lichte gebouw dragen de betonnen vloeren bij aan het vermogen warmte en kou te accumuleren. De scheidingswanden tussen de kantoorruimten zijn volledig uitgevoerd in glas en hebben een minimalistische detaillering. Anders dan gebruikelijk sluiten de binnenwanden niet aan op de dichte delen in de gevels, maar direct op het glas van de ramen. Hier had Witteveen een paar goede redenen voor. Dankzij deze plaatsing is de openheid en het zicht naar buiten optimaal. Verder dwingt Witteveen ermee af dat de bureaus tegen de dichte geveldelen geplaatst worden, waardoor er bij beeldschermwerk minder hinderlijke reflecties zullen zijn, ook als de zonneschermen niet naar beneden zijn. Verder blijft het glasvlak vrij van bureaus, zodat het beeld van buiten naar binnen opgeruimd blijft. Alleen voor de geluidsoverdracht tussen de ruimten kan de constructie nadelig zijn. In het interieur zijn verlaagde plafonds vermeden door de buizen voor de luchtbehandeling via de gang te leiden. De overige leidingen zijn weggewerkt in de bovenliggende vloeren. Zodoende kon het houten plafond in de kantoorruimten gaaf g

8 7 2

begane grond 62

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De keuze voor een duurzaam ontwerp is voor de architect vanzelfsprekend

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

[[ PROJECT BELICHT KANTOOR SEARCH

Door het consequente gebruik van zwart, wit en grijstinten

Door het gebruik van de tinten wit, zwart en grijs is het interieur zeer rustig. Ook het cradle to cradle-meubilair van Herman Miller met zijn kenmerkende geperforeerde rugleuningen past uitstekend in de kleurstelling. De enige speelse kleurelementen

zijn de dakramen op de bovenverdieping, die voorzien zijn van geschilderde aftimmeringen en folies in felle kleuren. De ramen zijn daar met een afstandbediening te openen.

blijven. De plafondpendels met verlichting zijn voor de akoestiek voorzien van baffles.

ademt het interieur een serene rust uit

Energieopbrengst hoger dan gebruik Door de uitstekende isolatie – met drievoudig gasgevuld isolatieglas, een dik pakket gevelisolatie en luiken voor de ramen – verbruikt het gebouw weinig energie. Sterker nog, het is de bedoeling dat zonnecollectoren, fotovoltaïsche zonnepanelen en speciale stadswindmolens meer energie produceren dan nodig is. Er ligt daarom een eigen kabel voor energieleverantie aan de elektriciteitscentrale aan de overzijde van de weg. Verwarming en koeling geschieden milieuvriendelijk met langetermijnenergieopslag in de bodem. Innovatief is het gebruik van zogenaamde energiepalen, die als bron voor de warmtepomp werken. Door de samenwerking met de installaties op het dak, waar met vloeistof gevulde lamellen zijn neergezet, is er altijd warmte of kou beschikbaar. Het onttrekken van warmte en kou aan de bodem verstoort de natuurlijke bodemtemperatuur. Met de energiepalen kan zonodig de temperatuur worden hersteld door toe te voegen wat is onttrokken.

Door toepassing van het C2C principe zal het kantoor

Cradle to Cradle Bij het ontwerp en de bouw van het kantoor voor Search Ingenieursbureau is zoveel mogelijk rekening gehouden met de C2C aanpak. Hoewel er volgens George Witteveen geen maatstaven zijn voor wat C2C precies is, kun je wel zien dat men hier zeer ver is gegaan. Als bouwpakket was het ontwerp snel te monteren, zodat weinig bouwafval is geproduceerd. Met uitzondering van de fundering en betonnen vloeren is het gehele gebouw demontabel. De extra investeringen die de opdrachtgever met name in de installatietechniek heeft gedaan, zijn terug te verdienen met de energierekening, die naar verwachting negatief is.

naar verwachting een positieve energiebalans krijgen

Bewonderenswaardig is het uitgekiende materiaalgebruik, waarbij het casco tegelijk ook de afwerking representeert. De minimalistische wijze van detailleren houdt het ontwerp ‘eerlijk’ en helder. Daarmee is het WYSIWYG-credo op overtuigende f wijze waargemaakt.

OPDRACHTGEVER

SEARCH INGENIEURSBUREAU BV, A’DAM

ONTWERP

WITTEVEEN ARCHITECTEN, AMSTERDAM (WWW.WITTEVEENARCHITECTEN.NL)

ARCHITECT

GEORGE WITTEVEEN

PROJECTMANAGER/AANNEMER

D-PM, ROSMALEN

ADVIES CONSTRUCTIES

RAADSCHELDERS BOUWADVIES, SPAARNDAM

LEVERANCIER HOUTCONSTRUCTIE KLH, OOSTENRIJK ENERGIEHEIPALEN

BETONSON, SON

Door de plaatsing van de transparante scheidingswanden

ENERGIEDAK

ORANJEDAK, ZWIJNDRECHT

tegen de glazen gevels is het doorzicht optimaal

REALISATIE

2008

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De minimalistische wijze van detailleren houdt het ontwerp ‘eerlijk’ en helder

NUMMER 18 - MAAND 2008

[[ PROJECT BELICHT KANTOOR SEARCH

kruislinks verlijmd volhout

11 vloerverwarming

polystyreen isolatie, 100 â&#x20AC;&#x201C; 200 mm

12 isolatie, 20 mm

EPDM folie

13 hemelwaterafvoer

western red cedar delen ruw bezaagd

14 kanaalplaten, 200 mm

RVS railsysteem t.b.v. schuifpui

15 polystyreen isolatie, 160 mm

kruislinks verlijmd volhout

16 betonnen funderingsbalk

Pavalex Isolatie, 160 mm

17 drielaags glas, gas gevuld

regelwerk vuren, niet verduurzaamd

18 aangelaste lippen t.p.v. glas

western red cedar delen op lariks frame

19 verzinkt stalen afdekplaat 20 verzinkt stalen U-profiel, 225 mm

10 gevlinderde betonvloer

HWA

10 11 12 1

7 17

19 20

14 13 15

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Ook het meubilair voldoet aan het C2C principe en bestaat uit herbruikbaar kunststof en geperst papier

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

portret van...

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

Villa Hartelstein, Amsterdam

projectportfolio

Ogilvy, Amsterdam

De situering van de villa, aan de rand van de wijk Buitenveldert, is als uitgangspunt genomen voor het ontwerp. De noordgevel is gesloten, maar in de zuidgevel is maximale transparantie bereikt door het gebruik van een uiterst rank gevelsysteem. George Witteveen architecten

De voormalige productiehallen van deze fietsenfabriek zijn geschikt gemaakt voor het huisvesten van een reclamebureau. Er is geen vaste verkaveling van de binnenruimte maar een min of meer tijdelijke exploratie van het vloeroppervlak. George Witteveen architecten

O architectenweb.nl/p10054

O architectenweb.nl/p10055

George Witteveen

Virtuele tour

Search Ingenieursbureau

George Witteveen kan lelijkheid absoluut niet negeren en is gecharmeerd van de ontwerpen van Apple. De schrijfster Ayn Rand behoort tot zijn favorieten en zijn motto is: â&#x20AC;&#x153; keep it simpleâ&#x20AC;?. George Witteveen architecten

Ook een kijkje nemen in het kantoor van search ingenieurs bv? Surf dan snel naar architectenweb voor de virtuele tour!

O architectenweb.nl/n15558

O architectenweb.nl/n15608

Graktit.ws.v.

jaarboe

â&#x201A;Ź39,50 Architectuur in Nederland jaarboek 2007-2008

De succesvolle publicatie Architectuur in Nederland wordt dit jaar voor de laatste keer samengesteld door Daan Bakker, Allard Jolles, Michelle Provoost en Cor Wagenaar. Zij maken ook dit jaar een selectie van de meest opmerkelijke architectuur die het afgelopen jaar op Nederlands grondgebied is gerealiseerd. Met projecten van onder meer Arons & Gelauf, BUROBEB, Claus en Kaan, Dynamo Architecten, Friedensreich Hundertwasser, Korteknie Stuhlmacher, Van Sambeek & Van Veen, VMX, Han Westelaken en anderen.

Word nu Architectenweb Magazine abonnee en ontvang het jaarboek “Architectuur in Nederland” t.w.v. € 39,50 cadeau!

Gratis jaarboek t.w.v. € 39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine. O Ik neem een jaarabonnement (8 nummers) voor € 69,- en ontvang als welkomstgeschenk het boek: Architectuur in Nederland ter waarde van € 39,50 O Ik neem een jaarabonnement voor € 69,- met een éénmalige korting van € 20,-. Ik betaal het eerste jaar € 49,-. Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m/v Bedrijfsnaam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Postcode/Plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Handtekening:

architectenweb

Stuur deze antwoordcoupon in een envelop naar:

Architectenweb Media BV, antwoordnummer 526, 1400 VB BUSSUM. Een postzegel is niet nodig. Het abonnement geldt tot wederopzegging en wordt door middel van een acceptgiro in rekening gebracht. U ontvangt het welkomstgeschenk nadat het abonnementsgeld door u is voldaan.

Online aanmelden: www.architectenweb.nl/awm

Architectenweb Magazine

Galloway Residence Mercer Island, USA Miller Hull Architects

U ontwerpt kunstwerken. Laat Ceder uw canvas zijn. Voor de expressieve architect is Western Red Cedar zowel onderscheidend als duurzaam. Een hernieuwbare grondstof rechtstreeks uit de natuur. Ceder zorgt voor duurzame elegantie, warmte, schoonheid en prestige voor de huizen die u creĂŤert. Voor meer informatie, bezoek onze website www.wrcea.org.

www.wrcea.org

D[jmeha:Woi _d j[a[d lWd ;d[h]o(

Z[ [[

pe [a ' m , e h _ h ea a: d\ je Wo eh X[ c i j h Wj [ K _[ jh[ ef Y^ m j m m $iY ^k [ D

K_jdeZ_]_d] D[jmeha:Woi ', eajeX[h j[ Kjh[Y^j _d :[<WXh_gk[ lWd '+0&& jej ;d[h]_[ X[ifWh[d [d ;d[h]_[ m_dd[d _i [[d ][pWc[db_à X[bWd] IY^ Ye Xh[d]j fWhj_`[d X_` [baWWh Z_[ Z[ fWii_[ leeh ZkkhpWWc Xekm[d Z[b[d$ :[ peh] ec ^[j ab_cWWj" 9E( k_jijeej [d ^[j Zh[_][dZ[ j[aehj WWd \eii_[b[ XhWdZije\\[d [_ij d_[km[ _d# delWj_[l[ efbeii_d][d$ 7bb[[d Zeeh ][pWc[db_à _difWdd_d][d akdd[d m[ jej Z[h][b_à[ [\\[Yj_[l[ efbeii_d][d aec[d$ Fhe`[Yjedjm_aa[bWWhi" WhY^_j[Yj[d" WWdd[c[hi [d ][l[b\WXh_# aWdj[d mehZ[d k_j][deZ_]Z ec Z[ je[aecij lWd ZkkhpWWc Xekm[d j[ X[b[l[d WWd Z[ ^WdZ lWd Z[ j^[cWÊi [d[h]_[" WkjecWj_i[h_d]" l[_b_]^[_Z [d Z[i_]d$ M_bj k eea X_` Z[p[ kd_[a[ ZW] p_`d5 A_à ZWd ef mmm$iY^k[Ye$db ec k _d j[ iY^h_`l[d$

IY^ Ye D[Z[hbWdZ 8L mmm$iY^k[Ye$db

> j WZh[i leeh aep_`d[d [d pedd[#[d[h]_[

(&0)& ;nYbki_[\ L?F#WhhWd][c[dj" _dYbki_[\ Z_d[h Fhec_d[dj[ ]Wijifh[a[h LebZe[dZ[ ]hWj_i fWha[[h# ][b[][d^[_Z

J gZcdkZgZc! l^_ Zc\^cZgZc

M_` hWa[d [djêki_Wij Zeeh [[d X_`ZhW][ j[ b[l[h[d WWd _d][d_[kp[ [d ifhWWacWa[dZ[ WhY^_j[Yjkkh" cWWh ZWWhdWWij p_`d ^[j eea Z[ ab[_d[ Z_d][d Z_[ [[d fhe`[Yj _[ji X_`pedZ[hi ][l[d P_` X[fWb[d ^[j l[hiY^_b jkii[d ][c_ZZ[bZ[ amWb_j[_j [d ^[j Zeeh _[Z[h ][m[dij[ êe]ij[ d_l[Wk Hig^`di]Zgb g^X]i o^X] heZX^Ò Z` de YZ egd[Zhh^dcZaZ bVgì Zc YdZi VaaZh db YZ kV`bVc iZ dcYZghiZjcZc# L^_ W^ZYZc ]Zb YZ oZ`Zg]Z^Y YVi ]Zi lZg` haVV\i! c^Zi VaaZZc Yddg ZZc eZg[ZXi egdYjXi bVVg dd` Yddg VYk^ZoZc! WZ\ZaZ^Y^c\ de YZ Wdjl"

eaVVih! \VgVci^Zh Zc dcoZ IZX]c^hX] 6hhdgi^bZci EgdYjXi HZgk^XZ I6EH # L^_ o^_c cVVhi aZkZgVcX^Zg dd` ZZc eVgicZg kddg YZ deYgVX]i\ZkZg! VgX]^iZXi! egd[Zhh^dcZaZ kZglZg`Zg Zc Y^hig^WjiZjg# 6ah dcYZghiZjc^c\ kddg ]Zi kddgWZgZ^YZc!

e] (& % &+' *& ), *% > [m (& % &+' *' ') -( > ^c[d5hig^`di]Zgb#ca > lll#hig^`di]Zgb#ca A^hhZckZaY . " &( > EdhiWjh *' > ).)% 67 GVVbhYdc`hkZZg

YZiV^aaZgZc Zc j^ikdZgZc kVc \ZkZa"^hdaVi^Z" hnhiZbZc `jci j YZh`jcY^\Z ^c[dgbVi^Z ^cl^ccZc W^_ ]Zi Hig^`di]Zgb 6Yk^Zh 8ZciZg# =Zi 6Yk^Zh 8ZciZg W^ZYi kg^_Wa^_kZcY VYk^Zh Zc VcilddgY de kgV\Zc# =Zi ^h ') jjg eZg YV\ WZgZ^`WVVg k^V lll#hig^`di]Zgb#ca! Zc i^_YZch `VciddgjgZc dd` k^V ]Zi \gVi^h iZaZ[ddccjbbZg/

%-%% " ,-,)*+*# VaaZZc ^c CZYZgaVcY

OSRAM Benelux B.V.

www.osram-benelux.com

Creatieve lichtoplossingen met COLOR-e-MOTION™ Met deze nieuwe en innovatieve reeks van LED armaturen geeft OSRAM u de mogelijkheid om compleet nieuwe lichtoplossingen met LED te creëren. COLOR-e-MOTION™ is de naam van de serie van professionele LED armaturen van hoge kwaliteit met een zeer breed scala aan creatieve toepassingsmogelijkheden. Deze armaturen zijn klaar voor installatie en maken dynamisch multi-color LED licht mogelijk en kunnen gebruikt worden voor vele toepassingen. Surf voor meer informatie over onze LED armaturen naar www.osram-benelux.com/led.

COLOR-e-MOTION™ Carre

COLOR-e-MOTION™ Tube

COLOR-e-MOTION™ Flex

JUNIOR COLLEGE IN JULIANADORP DOOR SEARCH

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

INVENTIEF

ATRIUM

De vraag een flexibel schoolgebouw te maken in een wijk die nog ontworpen moet worden, is door architectenbureau SeARCH doeltreffend beantwoord.

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

doorsnede 1 atrium 2 entree atrium 3 toiletruimte 7

4 trappenhuis 8

5 berging 6 keuken 7 aula

5 9

8 podium 9 muzieklokaal 10 berging muziek

11 hellingbaan 10

1 11

2 2

begane grond

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

[[ PROJECTEN KORT

e schoolleiding van een middelbare school in Julianadorp, ten zuiden van Den Helder, wenste een gebouw waarin de drie leerwegen elk een eigen afdeling zouden krijgen. Tegelijkertijd wilde men dat – afhankelijk van het aantal leerlingen – de afdelingen in omvang variabel zouden zijn. Op deze probleemstelling formuleerde SeARCH een inventief en helder antwoord. Door alle lokalen en andere ruimten aan één zijde van een lange gang te leggen en die gang spiraalsgewijs te laten oplopen, ontstond een trommelvormig gebouw waarin oneindig gevarieerd kan worden. Op de spiraal zitten de afdelingen niet zozeer boven elkaar, als wel achter elkaar. De lengte van elke afdeling op de spiraal kan per schooljaar, maar desgewenst ook per uur, aangepast worden. De spiraalvormige organisatie heeft als bijkomend voordeel dat in het midden een riant atrium, alias schoolplein, gerealiseerd kon worden. Hoewel het programma van eisen voorzag in een aula, werd door SeARCH het ontbreken van een gemeenschappelijke ruimte voor alle 700 leerlingen als een gemis opgevat. In het door hen voorgestelde ontwerp bleek het echter mogelijk een atrium van bijna 500 vierkante meter te maken. Dit vormt het hart van de school. Een hart dat, voorzien van betontegels en bamboestruiken, het midden houdt tussen een binnen- en buitenruimte. Doordat een deel van de vloer van het atrium is uitgevoerd als brede trap, doet de ruimte behalve als ontmoetingsplaats dienst als auditorium. Spectaculair zowel van binnen als van buiten is het luchtkussendak van het atrium. Langs de wanden van het atrium loopt de spiraalvormige gang als een aangehangen galerij omhoog. In het interieur overheersen groentinten en de aluminium borstwering van de hellingbaan. Om akoestische redenen is het aluminium plaatwerk geperforeerd in een patroon dat aan kantwerk doet denken. Het alzijdig exterieur van de school wordt gedomineerd door de materialisering in aluminium golfplaten en de daarin uitgesneden ramen. Doordat de golfplaten streepsgewijs afwisselend goud- of zilverkleurig zijn gecoat, ontstaat van buiten een steeds wisselende aanblik op de school. In het interieur is een vergelijkbare permanente verandering van het gebouw mogelijk. Net als het wereldberoemde Guggenheim-museum van Frank Lloyd Wright geeft de spiraalvormige hellingbaan hier een bijna eindeloos aantal plekken van waaruit de ruimte kan worden ervaren. (OK)

OPDRACHTGEVER

STICHTING SCHOLEN AAN ZEE,

ONTWERP

SEARCH (WWW.SEARCH.NL)

PROJECTARCHITECT

BJARNE MASTENBROEK, KATHRIN HANF,

DEN HELDER

ELKE DEMYTTENAERE

O architectenweb.nl/p9382

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

HOOFDAANNEMER

BOUWGROEP DIJKSTRA DRAISMA, BOLSWARD

FOTOGRAFIE

CHRISTIAN RICHTERS

REALISATIE

2007

RETAILPARK ROERMOND DOOR NIO ARCHITECTEN

HET NIEUWE

RECREĂ&#x2039;REN Met het onlangs geopende Retailpark in Roermond geeft NIO architecten een duidelijk signaal af over de opkomst van grootschalig winkelen aan de rand van de stad. De shopping mall, met alle daarbij komende voorzieningen, is een relatief nieuwe opgave in Nederland. DOOR WILLEM SCHIPPERS FOTOGRAFIE LUUK KRAMER, ROB VAN SPAANDONK, HENNIE RETERA

[[ PROJECT BELICHT RETAILPARK ROERMOND

De breed omrande kaders in de gevel geven het gebouw smoel, schaal en ritme

n de ons omringende landen verschijnen steeds meer grote, geconcentreerde winkelcentra aan de periferie van steden. Variërend in naam van hypermarches tot megastores en shopping malls, is de overeenkomst tussen allen dat ze meer en meer uitgroeien tot totaalcomplexen met een rijk programma van winkels en vermaak. Ook in Nederland is een vergelijkbare trend waarneembaar en wijken winkelcomplexen uit naar buitengebieden. De voordelen van deze perifere locaties zijn uiteraard gelegen in een lagere grondprijs, goede bereikbaarheid per auto en gratis parkeren.

Het retailpark is ontworpen als een atol in de waterrijke omgeving van Roermond 80

Toeristische bestemming Kritische geluiden zijn er ook te horen. De opkomst van perifere winkelenclaves betekent mogelijk een bedreiging voor de economie van de binnenstad of omliggende dorpen. Hoewel de winkelenclaves werkgelegenheid creëren, zouden ze ook elders banen en bestedingen kunnen onttrekken. Volgens ontwikkelaars en gemeenten hoeft het echter zo’n vaart niet te lopen en vormen de nieuw geplande winkelcomplexen en de bestaande winkels in de binnensteden niet elkaars concurrenten. Het idee is namelijk dat beide winkelgebieden op verschillende momenten voor verschillende doelgroepen aantrekkelijk zijn en dus naast elkaar kunnen bestaan. Sterker nog de keuze mogelijkheid die ontstaat na de aanleg van een perifere winkelenclave zal het bestedingsgedrag van mensen eerder positief beïnvloeden. Uitgaand van de gedachte dat winkelen fun moet zijn, worden winkelcentra steeds meer als een toeristische bestemming gezien waar de bezoeker langere tijd verblijven en verleidt wordt tot het doen van allerlei bestedingen. Dit betekent dat er niet alleen sprake is van een vergaande schaalvergroting van het ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De inrichting van het parkeerterrein vorm-

Kleurschakeringen ontstaan door de in vier verschillende

de een belangrijk deel van de opgave

richtingen gespoten micacoating

winkelaanbod maar dat er bovendien getracht wordt tevens te voorzien in behoeften die traditioneel niet tot shoppen gerekend worden. Het programma van de winkelenclaves wordt daarom steeds vaker uitgebreid met uiteenlopende entertainment en leisure activiteiten.

NIO ziet shoppen als een nieuwe vorm van recreëren

Contextualiteit Ook de gemeente Roermond wilde voorzien in de groeiende koopbehoefte. Projectontwikkelaar Rudy Stroink van TCN Property Projects benaderde NIO architecten om een ontwerp te maken voor een retailpark. Roermond ligt in de nabijheid van verscheidene waterrijke recreatiegebieden, waaronder de Maasplassen. De locatie van het retailpark is ingeklemd tussen een al bestaand bedrijventerrein en de A27. Vrij snel kwam bij de architecten de gedachte op om het te bouwen retailpark als een nieuw eiland te beschouwen, een prominent atol in de waterrijke omgeving. Een logische vervolgstap was te proberen het complex ook letterlijk een blauwe verschijning te geven. Shoppen wordt door NIO als een vorm van recreatie gezien, een vrije tijdsbesteding die snel aan populariteit wint. Het ontwerpen van een winkelcomplex waar consumenten zowel voor de boodschappen als om vermaakt te worden heen gaan, bood

een goede mogelijkheid dit idee tot uitdrukking te brengen. Het betekende het scheppen van optimale condities wat betreft de vierkante meters van de winkelunits en de maximale hoeveelheid parkeerplaatsen, naast de wens de vormgeving van het gebouw een verleidelijke architectonische uitstraling te geven. Vanuit de lucht is goed te zien wat NIO bedoelt: het winkelcomplex past in de reeks van bestaande recreatiegebieden net buiten de stad en zou wat betreft vorm en kleur zelfs verward kunnen worden met een recreatieplas. Smoel, schaal en ritme Ondanks dat het gebouw een oppervlak van ruim 37.000 vierkante meter beslaat, biedt het een bescheiden aanblik. Dit komt met name door de doorgaande vloeiende lijnen van de gevel en de opdeling van het programma in drie afzonderlijke volumes: één groot U-vormig deel en twee kleinere ‘druppelvormige’ gebouwen. Door twee entrees te maken en deze in de holte van het g

langsdoorsnede NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

[[ PROJECT BELICHT RETAILPARK ROERMOND

Het interieur is basic en doeltreffend. De helderblauwe gietvloer zorgt voor een kleurrijk accent

U-vormige gebouw te plaatsen, heb je als bezoeker niet het gevoel dat je een immens winkelcomplex betreedt waarin je gemakkelijk kunt verdwalen. Integendeel, deze ingreep maakt een uitnodigend gebaar, dat nog wordt versterkt door de rondgaande gevel. De ronde gevel bestaat uit een tweedeling – feitelijk drie als we de roosterplint aan de achterzijde meetellen – waarbij het bovenste deel het meest in het oog springt. De aluminium platen werden voorzien van een blauwe mica-coating die in vier lagen in vier verschillende richtingen werd gespoten. Hierdoor verschiet de gevel voortdurend van kleur wanneer de zon er op

weerkaatst. De kleurschakering varieert van blauw tot paarsviolet, een effect dat uitdrukking geeft aan de overtuiging van Maurice Nio dat een gebouw een dubbelzinnige verschijningsvorm moet hebben. Breed omrandde kaders, ingevuld met glas, verraden in de gevel de plaats van de verschillende winkels er achter. Volgens projectarchitect Joost Kok is het opmerkelijk dat deze kaders tijdens het proces niet zijn gesneuveld, wat aangeeft dat de wens om een bijzonder gebouw te willen maken ook bij de ontwikkelaar leefde. De kaders geven het gebouw smoel, schaal en ritme doordat de vloeiende lijn hierin wordt doorgezet. Om de onvermijdelijke reclame uitingen op de gevel enigszins binnen de perken te houden ontwikkelde NIO architecten een reclamebeleid waarin zij precies omschreven waar en op welke wijze de naamgeving van de winkels op de gevel mocht worden bevestigd. Dit om een visuele strijd tussen het ontwerp en deze specifieke gevelopvullingen te voorkomen. Op drie punten verhogen de gebouwvolumes zich middels stalen stellages waarop reclame uitingen zijn aangebracht zodat het complex ook vanaf de weg goed zichtbaar is. Eenheid in verscheidenheid De constructie van de drie gebouwvolumes is eenvoudig en efficiënt. Hoewel opgebouwd uit een vastliggende stramienstructuur, bleek het mogelijk om de suggestie van repetitie te g

Om aan de eisen van de gemeente te voldoen werd een

Het complex voorziet de roep om nieuwe vrijetijdsbestedingen van een uitgesproken beeld ARCHITECTENWEB MAGAZINE

gebouw zonder achterkant ontworpen

De dubbele entree maakt een uitnodigend gebaar, dat versterkt wordt door de rondgaande gevel

[[ PROJECT BELICHT RETAILPARK ROERMOND

1 3

kelder

4 4 2

7 5 8

begane grond 84

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

1 entree parkeergarage 2 entreehal

3 parkeerkelder 4 winkelunit 5 parkeerterrein 6 horeca unit 7 expeditiestraat 8 loading dock 1e verdieping

vermijden. Om de draagconstructie heen is de vrij gevormde huid van de blind bevestigde stalen gevelbeplating getrokken, die de afgeronde, doorgaande vorm van het complex zo kenmerkt. Variatie en verscheidenheid in de verschijningsvorm overheersen, waarmee het ontwerp bewijst dat economische belangen architectuur niet hoeft uit te sluiten. Sterker nog, het blijkt steeds vaker dat architecten inventief om weten te springen met modulaire systemen, waardoor toch unieke gebouwen kunnen ontstaan. De inrichting van het parkeerterrein hebben de architecten als belangrijkste aanvullende opgave opgevat. Voor het bovengrondse parkeren, dat door de drie gebouwvolumes wordt ingesloten, stelden ze eenrichtingsverkeer voor en introduceerden ze een lichtblauw betegelde voetgangerszone om de bezoeker als het ware van de auto naar de ingang te begeleiden. Dit principe is doorgezet in de parkeergarage, die al vroeg in het ontwikkelingsproces nodig bleek te zijn en alleen onder het grootste volume is ondergebracht. Hier is de voetgangerszone wit. Door verschil in hoogte van het terrein was het aan deze zijde van het gebouw mogelijk om een roosterplint te maken, waardoor daglicht in de parkeergarage valt. In combinatie met de afgewerkte plafonds, kabelgoten die zo veel mogelijk uit het zicht zijn gelaten en de knalrood geverfde, schuin staande kolommen, is de parkeergarage een opvallend aangename ruimte geworden. NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

Een nieuwe opgave In dit project doet NIO architecten een bescheiden poging om het ‘consumptieve’ recreëren een nieuwe uitdrukking te geven, door niet één groot doosvormig volume te ontwerpen op een plak asfalt langs de snelweg, maar een contextuele benadering van de opgave. Door te kijken naar wat de functie is of kan zijn van een dergelijk programma in het landschap, door ruimte op te eisen voor een uitgesproken vormgeving en materialisering en tegelijkertijd het belang aan te tonen van een goed doordacht en ontworpen infrastructuur. Daarmee is het complex niet alleen onderdeel van een meer algemene ontwikkeling richting rijkere en complexere programma’s van winkelbestemmingen, maar voorziet het complex tevens de roep om nieuwe vrije tijdsbestedingen van een uitgef sproken beeld.

OPDRACHTGEVER

VAN POL PARTICIPATIES/TCN PROPERTY PROJECTS

ONTWERP

NIO ARCHITECTEN

ARCHITECT

JOAN ALMEKINDERS, GEORG BOHLE, RADEK BRUNECKY, JOOST KOK, SEAN MATSUMOTO, MAURICE NIO, AREK SEREDYN

CONSTRUCTEUR

DHV BOUW EN INDUSTRIE/SCHAAL INGENIEURS

VERKEERSADVISEUR IBZH RAADGEVENDE INGENIEURS AANNEMER

AANNEMERSBEDRIJF VAN NIEUWENHUIZEN - JONGEN

REALISATIE

2008

[[ PROJECT BELICHT RETAILPARK ROERMOND

5 6 7 8

9 10 11

dakbedekking in blauwe kleur

isolatie met harde persing, 100 mm

stalen dakplaten, 158 mm

stalen raatliggers op afschot, IPE 450

aluminium Alpha-Cassette

aluminium achterconstructie, h.o.h. 750 mm

isolatie Rockwool, duo binnendozen

betonnen kader, uitkraging max. 2000 mm

UNP 250 ter plaatse van kader

10 HR++ glas, binnenzijde gelaagd 13

11 stalen kolom, Ă&#x2DC; 244.5 12 hoofdkolom, HEA 400 13 staalplaat-betonvloer, Comflor 210 14 vloerligger, IPE 550 15 Betonnen keerwand

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De stalen stellages waarop de reclame-uitingen zijn aangebracht, vormen markante blikvangers

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

The 11th house, Schiedam

projectportfolio

In de wijk ‘Tussen de Vaarten’ in Almere is een slingerend drielaags woonblok neergezet van 400 meter lang. In het blok zijn 119 appartementen ondergebracht, die elk hun entree op de begane grond hebben. NIO Architecten

Midden in een wijk die wordt gedomineerd door portiekflats, galerijwoningen en maisonnettes uit de jaren zeventig, zijn drie identieke woonblokken ontworpen met in totaal 33 grondgebonden woningen. NIO Architecten

O architectenweb.nl/p10053

O architectenweb.nl/p10052

portret van...

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

Maurice Nio

Twoface, Almere-Stad

virtuele tour

Retailpark

Ooit wou hij diepzeeduiker worden, maar Maurice Nio doet nu werk “dat geen werk is”. Rood is zijn favoriete kleur, hij heeft een hekel aan de klaagmeute en laat zich graag verrassen door ‘het andere’.

Ook een kijkje nemen in het Retailpark Roermond? Surf dan snel naar architectenweb voor de virtuele tour!

O architectenweb.nl/n15559

O architectenweb.nl/n15606 87

23 EENGEZINSWONINGEN IN AMSTERDAM OSDORP DOOR ATELIER KEMPE THILL

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

begane grond

1e verdieping

2e verdieping

3e verdieping

LUCHTIG WONEN In Amsterdam Osdorp ontwierp Atelier Kempe Thill een rijtje eengezinswoningen die opvallen door hun helderheid, ruimtelijkheid en vernuft.

ij de herstructurering van naoorlogse woonwijken is veelal het streven te komen tot een hedendaagse variant op de tuinstad. Goede elementen, zoals collectiviteit en groenstructuur, blijven behouden; slechte elementen, zoals kleine woningen en gebrek aan parkeerplaatsen, worden opgelost door vervangende nieuwbouw. Dit is ook de insteek van het stedenbouwkundig plan dat De Nijl Architecten maakte voor Osdorp, onderdeel van de Westelijke Tuinsteden van Amsterdam. In dit plan heeft Atelier Kempe Thill een rij met 23 eengezinswoningen gerealiseerd. Kempe Thill stelde zich ten doel om met een doorsnee budget van € 850,- per vierkante meter woningen te maken die ruimtelijk uitgesproken zijn. De eerste stap in het ontwerpproces was de keuze om smalle, diepe woningen te maken. Door de breedte te reduceren tot 4,80 m en de diepte op te rekken tot 12,30 m kon er per woning twintig procent gevel worden uitgespaard ten opzichte van gangbare woningtypen. Door de toepassing van volledig glazen gevels en een gedeeltelijk dubbelhoge begane grond kan het zonlicht diep in de woning binnendringen, wat ook gunstig is voor de stook- en elektriciteitskosten van de woningen. In plaats van een dure parkeergarage koos Kempe Thill voor drive-in woningen met dakterrassen boven de aan- en afvoerwegen. Het vermijden van gangen in de woning en een door het bureau zelf ontwikkelde schuifvoordeur maximaliseren tot slot de gebruiksruimte in de huizen. Kempe Thill bewijst dat met efficiëntie nog veel te winnen is, maar stelt tegelijkertijd ook een alternatieve aanpak van de NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

tuinsteden voor. Tegenover de historiserende baksteenarchitectuur is de luchtigheid van de woningen van Kempe Thill een verademing. (OK) O architectenweb.nl/p10074

OPDRACHTGEVER ONTWERP

DELTAFORTE BV KEMPE THILL ARCHITECTS AND PLANNERS, R’DAM (WWW.ATELIERKEMPETHILL.COM)

ARCHITECT

ANDRÉ KEMPE, OLIVER THILL, TEUN VAN DER MEULEN MET TAKASHI NAKAMURA

STEDENBOUWKUNDIG ONTWERP

DE NIJL ARCHITECTEN, ROTTERDAM

HOOFDAANNEMER

SMIT’S BOUWBEDRIJF SBB, BEVERWIJK

FOTOGRAFIE

ULRICH SCHWARTZ

REALISATIE

2008

VILLA VOILE TE UTRECHT DOOR RUDY UYTENHAAK

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

DYNAMISCHE

WOONTORENS Rudy Uytenhaak heeft in Leidsche Rijn vier woontorens ontworpen op een archeologisch veld. Deze historische component is als uitgangspunt genomen voor de manipulatie van de schaal en compositie van de architectuur.

NUMMER 18 - JUNI 2008

5 9 1

9 3

3e verdieping

begane grond

8 3 3

centrale entree

lift

entreehal woning

woonkamer

slaapkamer

balkon

serre

berging

badkamer

10 gemeenschappelijke fietsenberging

7e verdieping

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

e Vinex-locatie Leidsche Rijn, die uit meerdere woonwijken bestaat, biedt een afwisselende woonomgeving met tal van voorzieningen. Een van de grotere wijken is Het Zand, in het hart van Leidsche Rijn. Anders dan de andere wijken is Het Zand enigszins stedelijk van opzet. Als gevolg hiervan is de wijk beperkt voorzien van water en groen, een leemte die het Zandpark vult. Behalve als groenvoorziening speelt het park een belangrijke rol in de bescherming van archeologisch waardevolle bodemvondsten in het gebied, want de bestemming als ‘park’ voorkomt dat het gebied intensief zal worden bebouwd. Bij wijze van uitzondering mocht aan de rand van het park een bescheiden woningbouwproject worden gerealiseerd. Hier zijn door Rudy Uytenhaak vier woontorens ontworpen, elk met een andere oriëntatie. Uitgaand van de vier identieke torens is door onderlinge verdraaiing een dynamische compositie gemaakt. De vorm van de torens is aangegrepen om de dynamiek te versterken. Door de torens naar boven toe getrapt te laten groeien kon het contactvlak met het park geminimaliseerd worden en ontstonden volumes met spannende doorzichten. De invulling van de gevels biedt een divers beeld. Naast riante balkons in de onderbouw zijn het vooral de serres in de bovenbouw, voorzien van wit gezeefdrukt glas, die de torens een kenmerkende uitstraling geven. Per verdie-

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

ping zijn er steeds vier appartementen. Als gevolg van de compacte vorm van de torens bleek het mogelijk per toren twee liften te realiseren: per laag delen steeds twee appartementen een lift. Hoe hoger de woonlaag, hoe groter de appartementen. De natte groepen zijn in een centraal blok gesitueerd, waardoor de overige ruimte vrij indeelbaar is, naar de wens van de bewoners. In totaal bestaat het project uit 124 appartementen. Hoewel de torens los van elkaar staan, zijn ze verbonden door een afbuigend parkeerdek waar de bewoners op en onder (in afsluitbare boxen) kunnen parkeren. Het dek staat in verbinding met een gemeenschappelijke, naar het water aflopende tuin. De door Rudy Uytenhaak ontworpen torens zijn op een nadrukkelijke, maar aangename manier aanwezig in het parklandschap. Ze vormen een fijn contrast met de overige bebouwing van Het Zand, die varieert van rijtjeshuizen tot luxe villa’s. (OK) O architectenweb.nl/p10073 OPDRACHTGEVER

HOPMAN INTERHEEM GROEP/INTERPOLIS

ONTWERP

RUDY UYTENHAAK ARCHITECTEN BV (WWW.UYTENHAAK.NL)

ARCHITECT

RUDY UYTENHAAK, HUGO BOOGAARD,

PROJECTTEAM

HUGO BOOGAARD MET NGRID TURPIJN, PATRICK LENSSEN, ANDRÉ HILLEBRAND, JAAP HIKKE, JÜRGEN DITZEL, JONATHAN VAN LEUZEN

AANNEMER

UBA BOUW

FOTOGRAFIE

TOM BAAS

OPLEVERING

2008

doorsnede ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/projecten

Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 3200 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief! Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek. Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.

NIEUW ONLINE PROJECTEN

NIEUWE PROJECTEN OP ARCHITECTENWEB.NL

Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb.nl/projecten

‘ROZEMARIJN’, DELFT

HUISARTSENPRAKTIJK, BERGEN OP ZOOM

Het project met winkels en 22 woningen is onderdeel van Zuidpoort, de voltooiing van de Delftse binnenstad. Via parcellering is aansluiting gezocht op de historische omgeving. Om de afzonderlijke panden te benadrukken, verschillen ze qua indeling en type baksteen. De detaillering is gestandaardiseerd. Vera Yanovshtchinsky Architecten O architecteweb.nl/p9355

Wonen West Brabant heeft samen met huisartsenpraktijk Vijverberg een nieuw bedrijfspand voor de praktijk ontwikkeld. De bouwmassa van twee in elkaar geschoven L-vormige delen biedt plaats aan drie huisartsen, een huisarts in opleiding en een praktijkverpleegkundige. Archikon architecten & constructeurs

WOZOCO PORTLAND, BARENDRECHT

WONINGEN, MAASTRICHT

WATERRYCK FASE TWEE, ROELOFARENDSVEEN

Het woonzorgcomplex vormt het hart van het centrumplan voor Portland. Behalve wijkvoorzieningen op de begane grond telt het gebouw 99 woningen en een parkeerkelder. De bijzondere doorsnede van het gebouw geeft ter plaatse van de entree licht en inzicht in alle ruimten. Architectenbureau Architectenbureau Pieter Weeda Paul van de Weijden O architectenweb.nl/p10020

Het deelproject voor het Maastrichtse Aldegondapark bestaat uit een strook met vijftien op het groen georiënteerde stadswoningen. Bestemmingsverkeer wordt langs de achterzijde van het blok geleid door een straat die niet toegankelijk is voor doorgaand verkeer. Aan de parkzijde kreeg elke woning een eigen metselwerkreliëf. Humble Architecten O architectenweb.nl/p9640

Waterryck is een woonwijk met 29 woonhuizen en drie appartementsgebouwen. Zowel het stedenbouwkundig plan als de architectuur is ontworpen door vrp architecten. Kenmerkend is het stratenpatroon, dat het slagenlandschap van eilanden en sloten volgt. Bij de gebouwen is gelet op een goede inpassing in de omgeving. vrp architecten O architectenweb.nl/p9626

Uw projectportfolio ook op architectenweb? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.

O architectenweb.nl/p9424

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

BRANDWEERKAZERNE, OUD-BEIJERLAND

‘DE SCHEG’, VLEUTEN

POLDER RIJNENBURG, UTRECHT

Kenmerkend voor de opgave was de vraag naar een efficiënt gebouw op een smalle, langgerekte kavel. Om zoveel mogelijk uitrukdeuren te maken, is de remise over de volle breedte van de kavel gebouwd. Het kantoor is daar overheen gelegd, als een brandweerrood balkvormig volume met groot overstek. Architektenburo Roos en Ros O architectenweb.nl/p9771

De hoofdkenmerken van Vleuterweide zijn de ruime opzet, de overvloed aan groen en het dorpse karakter. Het door No Label ontworpen deelplan de Scheg bestaat uit de eilanden Bouwspeelplaats, Wooneiland en Bastion. Op het Bastion komt een appartementencomplex, als kop van het deelplan. No Label architectuur stedenbouw interieur O architectenweb.nl/p9791

In Rijnenburg zijn grootschalige ruimtelijke ingrepen gepland. Behalve voor wonen wordt er ruimte gereserveerd voor werken, groen en water. DS is gevraagd een cultuurhistorische analyse te doen, alsmede uitgangspunten voor veranderingen in het cultuurhistorische landschap van het gebied op te stellen. DS landschapsarchitecten

RVS WONING, ARNHEM

MFA, TILBURG

LOEFZIJ, HUIZEN

Bij de uitbreiding van een bestaande villa in het bos tot een volwaardige woning speelt de groene omgeving een grote rol in het ontwerp. Er is gekozen voor een huid van RVS, omdat het materiaal speelt met het contrast tussen de natuur en de architectuur; in de gevel worden de bomen vaag weerkaatst. Koudijs Architecten

De veelkleurige transparante nieuwbouw die de Heilige Kruiskerk in de Kruidenbuurt omarmt, vormt een groot contrast met het stenen kerkgebouw. Dankzij de positionering is een plein ontstaan aan de westzijde van het gebouw. De multifunctionele en collectieve ruimten bevinden zich in de kerk en de buitenschil. Luijten I smeulders I architecten O architectenweb.nl/p9859

Met de bewoners van de honderd seniorenwoningen is besloten dertig woningen te slopen en op het vrijgekomen terrein nieuwe seniorenwoningen te bouwen. Het Programma van Eisen behelst een gedifferentieerde opgave voor nieuwbouw in verschillende financieringscategorieën, inclusief parkeren en een WoonPlusPunt. bart duvekot architecten O architectenweb.nl/p9924

O architectenweb.nl/p9835 NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

O architectenweb.nl/p9792

>ìX < )) 8cldè`ld < e [\j`ê% Kn\\ èjkXccXk`\df^\càb_\[\e% ;i`\ dXk\i`Xc\e%

_^jZ_d`kq%[\

>[j fhe]hWccW =_hW ; (( X_[Zj dWWij Z[ ijWdZWWhZ_dijWbbWj_[ [[d d_[km[ cedjW][ce][b_`a^[_Z mWWhc[[ Z[ W\Z[ahWc[d c e[_j[beei ) cc lbWa ef Z[ mWdZ akdd[d mehZ[d ][ dijWbb[[hZ$ C[j Z[ Zh_[ cWj[h_Wb[d aWd [[d ][Xekm lebb[Z_] _d d Z[# i_]d mehZ[d _d][h_Y^j mWWhX_` ef mWWhZ[ aWd mehZ[d ][Z_\\[h[dj_[[hZ$ ;h akdd[d c[[h ZWd ()& \kdYj_[i mehZ[d ][ dj[]h[[hZ Å lWd Z[khYecckd_YWj_[ jej ^[j =_hW ?dijWXki ADN % ; ?8 ioij[[c$ EdZ[hiY^[_Z[d c[j Z[ _< WmWhZ [d Z[ h[Z Zej WmWhZ (&&-$ C[[h _d\ehcWj_[0 mmm$]_hW$db%[(( 7\X$0 =_hW ; (( 7bkc_d_kc" jm[[lekZ_][ YecX_dWj_[ ZhkalbWaiY^Wa[bWWh % mWdZYedjWYjZeei c[j hWdZWWhZ[" ijWdZWWhZcedjW][ Qb_daiS" cedjW][ lbWa ef Z[ mWdZ Qh[Y^jiS

Laat u inspireren in het ...

Het KERAMIUM is exclusief ontwikkeld voor architecten, projectontwikkelaars en ontwikkelende aannemers. In ons inspiratiecentrum treft u gevelstenen, dakpannen en wanden vloertegels.

U kunt de verschillende materialen zien, combineren, voelen én vergelijken. Kom langs en laat u inspireren!

Imabo LOGUS Vlissingen, Marie Curieweg 9-13, T: 0118 – 69 00 25 Imabo LOGUS Bergen op Zoom, Zeelandhaven 7, 0164 – 27 15 00 BouwCenter LOGUS-De Hoop Terneuzen, Kennedylaan 32, T: 0115-680612

www.keramium.nl

COLUMN PETER DRIJVER

PIMP MY MONUMENT In een land waar de minister-president zegt een beter idee te hebben over de vórm van onze kustverdediging dan de voor Rijkswaterstaat verantwoordelijke minister, wordt het tijd een zwemvest te kopen. Het is niet meer de elegante ingenieursesthetiek van Blanken, Lely, Emmen of Roosenburg die ons bescherming moet bieden, maar de iconografie van een tulp, een oranje leeuw of desnoods een zak friet. Waar komt die bestuurlijke overmoed vandaan? En waarom nemen professionals niet hun verantwoordelijkheid door te vechten voor hun discipline, hun vakgebied en de traditie ervan? Illustratiever nog is de Monumentenzorg. Samen met de Rijksdienst RACM heeft Plasterk eindelijk een lijst geproduceerd. De lijst van voorgedragen monumenten heeft een wat infantiele ordening: productie, onderdak, herdenking, verzuiling en verzorgingsstaat. Onder het laatste thema is het voormalige stationspostkantoor in Den Haag van rijksbouwmeester Kees Bremer geplaatst. Het is tussen 1938 en 1946 gebouwd met een expressionistische, gladde vorm. Feitelijk is het een verticaal gestapelde postsorteermachine met een kantoorvleugel. De op de bovenste verdieping aangeleverde post werd met mensen zwaartekracht door verschillende buizen uitgesorteerd naar nationale en lokale bestemmingen. Op de begane grond werd de post uitgereden en met auto, solex en fiets op het juiste adres bezorgd. Het gebouw ontleent zijn kracht aan zijn ‘on-Nederlandse’ stroomlijn, het helikopterplatform op de bedrijfskantine, de vrijwel geheel uit glazen bouwstenen opgebouwde lichtdoorlatende huid, de beelden van Hildo Krop en de luifels op het niveau van de wandelaar. Het is de zoveelste terechte aanwijzing tot beschermd monument. In dit geval roept ze de vraag op hoe de buiten gebruik gestelde sorteermachine herbestemd moet worden. TNT Post en de gemeente Den Haag zouden als rentmeesters hun verantwoordelijkheid kunnen nemen

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

door er professioneel ontwerponderzoek naar te laten doen. Zonder die vraag zelfs maar voor te leggen aan Monumentenzorg (noch aan de Rijksdienst, noch aan de gemeentelijke afdeling) heeft wethouder Norder de aanwijzing tot monument al in klinkende munt vertaald in zijn zojuist gepubliceerde ‘Gebiedsvisie Hollands Spoor en omgeving’. Het gebouw van Bremer wordt hierin omschreven, de voorbescherming ingevolge de Monumentenwet wordt genoemd en ‘bij het ontwerp dient men respect te hebben voor de monumentale waarden van het bestaande pand’. Doel is vervolgens ‘hoogwaardige renovatie’ en om dat ‘haalbaar te maken’ – de laatste renovatie dateert alweer van 1995 – is het ‘opplaatsen van een volume op het huidige gebouw het uitgangspunt’. Gemakshalve wordt het bouwvolume in hoogte verdubbeld, wat ‘geen consequenties heeft voor de bestaande fundering en betonconstructie van het monument’. Ook moet het nieuwe volume, dat het monument in één klap degradeert tot een gladde sokkel, ‘wat vorm en schaal betreft niet domineren of concurreren’. Onbekend is hoe het parkeren ten behoeve van de 32.000 vierkante meter horeca en kantoren opgelost gaat worden. De raadscommissie heeft in besloten vergadering de financiële paragraaf met instemming verwelkomd. Wethouders blijken zo in staat met inconsistente retoriek monumenten te kunnen pimpen en verkrachten. Van de monumentenzorgers weer geen woord. Met hun instemming werd Badpaviljoen Domburg ‘gerestaureerd’ door er een verdieping of wat op te zetten en binnenkort mag van hen ook de Droste-fabriek in Haarlem worden opgetopt. Alsjeblieft, Ronald, geef die monumentenzorgers een schop onder de kont en geef ons wat meer ‘Zonnestraal’restauraties, die het monument écht respecteren. postbus@scala-architecten.nl

Daylight visualiser 2.0 # ( % !' # % " ((( ' &) %' $& $ % & % & * % $& + # !( ! % "#! # & % & # ( $% #& % # $ ! $ $% ' $% #$ %! '! ! & % & '!!# ' $& $ # ( % . % + ' %%! %# #& % Daglichtconcepten op maat % $ %& % #$ $

# # $%# % ! '!!# $ %& % %!" !$$ % %

&( $%

% ! "% " $ $ ' % ' (! ! ! %( #" ' $ # ( '!!# & %!" !$$ !" % Daglichtstraten

% !! !" % % %!" !$$ '!!# % " %% %$%# % %*" - $$ #, %*" -+ , + %( '!!# ' '!!# $ $% %$%# % # $% $ % !! ! ! &( % ! "% '!!# % " %% $ % $%

Sapa Building System

XXX TBQBCVJMEJOHTZTUFN OM

8iZ_`k\Zklli bXe e ^ qf Yàqfe[\i qàe# qfe[\i m\ic`Z_kè^ `j _\k èZfdgc\\k%

JkXe[ei% (*( ?[Z[h fhe`[Yj" WhY^_j[Yjkkh [d i_jkWj_[ _i m[[h [[d d_[km[ k_jZW]_d] leeh [[d l[hb_Y^j_d]iYedY[fj$ C[j c[[h ZWd *&&& jof[d WhcWjkh[d" _dZ_l_Zk[b[ b_Y^jedjm[hf[d" k_jij[a[dZ[ amWb_j[_j [d jWbh_`a[ _ddelWj_[i _i JH?BKN lWd Wbb[ cWhaj[d j^k_i$ ;[d leehX[[bZ _i ^[j ][Xekm lWd Z[ \_hcW >[hh[dad[Y^j _d :k_jibWdZ" mWWh WhY^_j[Yjkkh [d l[hb_Y^j_d] iWc[d Z[ X[Zh_`\iWYj_l_j[_j iocXeb_i[[hj$ C[[h _d\ehcWj_[ el[h JH?BKN$ mmm$jh_bkn$db

Axor$ Citterio M.

M va n modern, met ropool, M i la a n . ! !

% # w w w.hansgrohe.nl 075 - 6 4 614 0 0.

STEEDS INVENTIEVER In de grote variatie in typen gebouwtransformaties is een aantal actuele themaâ&#x20AC;&#x2122;s te ontdekken. Bij veel ingrepen staat het contrast tussen het bestaande en het nieuwe centraal. Uit een oogpunt van duurzaamheid zijn de transformaties veelal reversibel en worden materialen zoveel mogelijk hergebruikt. De resultante daarvan is een nieuw soort esthetiek. DOOR MARCEL TEUNISSEN

ergebruik van gebouwen raakte in zwang in een periode van toenemend ruimtegebrek en een groeiend besef dat er voor sloop en vervangende nieuwbouw alternatieven bestonden. Waren de eerste transformaties in de jaren zeventig nogal eenzijdig, meestal van werken naar wonen via de herbestemming van pakhuizen en kantoren, de laatste jaren is de typologie van hergebruik aanzienlijk uitgebreid. Wonen in

een kerk of werken in een gashouder zijn geen unieke verschijnselen meer. De omslag is toe te schrijven aan de inventiviteit van ontwerpers, de groeiende waardering voor het behoud van historisch erfgoed, de meerwaarde van de nieuwe context en niet in de laatste plaats aan de ontwikkeling van de bouwtechniek. Hierbij valt onder meer te denken aan voortschrijdende inzichten in de bouwfysica en nieuwe toepassingen van (hergebruikte) materialen.

KANTOOR IN NAALDWIJK DOOR HET ARCHITECTENBUREAU

De glaspui met toegangsdeur biedt zicht op het interieur van de gashouder

GASHOUDER WORDT

KANTOOR De ronde vorm van de natte telescopische gashouder leende zich niet direct voor hergebruik. Toch transformeerde HET architectenbureau het Rijksmonument tot eigen kantoor. FOTOGRAFIE PETER DE RUIG

Met de toename van aardgaswinning werden vanaf de jaren zestig steeds meer gasfabrieken en bijbehorende gashouders gesloopt. De natte telescopische gashouder in Naaldwijk uit 1910 bleef als zeldzaam type gespaard en werd op de Rijksmonumentenlijst geplaatst. De ronde vorm leende zich niet direct voor hergebruik. Bij deze herbestemming stelde HET architectenbureau als doel een kantoor voor zichzelf te realiseren met behoud van het industriële karakter en het gesloten uiterlijk van de gashouder. De gashouder – met een diameter van 14 meter en een totale inhoud van 1000 kubieke meter – biedt nu ruimte aan een kantoor van 250 vierkante meter. Dit oppervlak is verkregen door de inpassing van een verdieping, waarvoor de hoogte van zeven meter zich goed leende. De stalen schil is geopend door enkele platen te vervangen door gebogen glazen panelen. Alleen bij de entreepartij is een rechte glazen pui toegevoegd en is het inwendige van de gashouder volledig zichtbaar.

De hoogte van de gashouder bood de mogelijkheid een verdieping aan te brengen 106

Binnen wordt de ronde vorm ervaren door de vides rond de industrieel ogende stalen constructie van de aangebrachte verdiepingsvloer. Via de zeven nieuwe daklichten strijkt het daglicht langs de binnengevel. De pantry vormt de scheiding tussen de ontvangstruimte en de werkplekken en is als ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK HERGEBRUIK VAN GEBOUWEN

Minimale uitsparingen in de gevel en extra daklichten in de koepel verschaffen daglichttoetreding

zelfstandig object vrijgehouden van de verdiepingsvloer. Het eerste deel van de trap, die omkleed is met een beplating van zilverkleurige kunststof, wordt aan de onderzijde verlicht. Het tweede deel hangt ‘zwevend’ aan de constructie van de verdiepingsvloer. Op de etage zijn langs de binnengevel ronde kasten geplaatst die het geluid absorberen en verstrooien. De binnengevel is voorzien van zilver-metallic geschilderde voorzetwanden waarachter PUR-schuim is gespoten. Voor deze transformatie is een uitgesproken visie op de ontwerpopgave ontwikkeld waarin alle noodzakelijke toevoegingen als autonome elementen zichtbaar en voelbaar moesten blijven. Een aangenaam binnenklimaat wordt verkregen door het duurzaam klimaatbeheersingssysteem. Het concept bestaat uit betonkernactivering met elektrisch aangestuurde waterpompen en een automatisch afzuigsysteem in combinatie met een warmteterugwin-unit.

begane grond

De onafgewerkte onderzijde van de verdiepingvloer draagt bij aan het industriële uiterlijk NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

doorsnede 107

POPTEMPEL LUXOR IN ARNHEM DOOR ARCHITECTENBUREAU FRITZ

De capaciteit van de grote zaal is uitgebreid met een balkon

BIOSCOOP WORDT

POPTEMPEL

Bij de herbestemming van de voormalige Luxor bioscoop heeft waar mogelijk de oude situatie als directe inspiratie voor de vernieuwingen gediend. Het ontwerp zelf is reversibel. FOTOGRAFIE WILMA KUIJVENHOVEN

In het centrum van Arnhem staat de voormalige bioscoop Luxor, een Rijksmonument uit 1915. Het gebouw staat ingeklemd tussen een aantal panden. Ter voorkoming van geluidsoverlast is daarom gekozen voor de plaatsing van een doos

over het zadeldak van de grote zaal, waarmee de oorspronkelijke doos-in-doosconstructie van het plafond in wezen werd verdubbeld. De nieuwe doos is zelfdragend uitgevoerd, omdat de bestaande kap niet extra kon worden belast. In de ruimte

langsdoorsnede 108

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK HERGEBRUIK VAN GEBOUWEN

De aanpassingen in Luxor zijn gebaseerd op reversibiliteit:

Ter vermijding van geluidsoverlast is gekozen voor een

de ingreep is omkeerbaar

doos-in-doosconstructie

tussen de schuine kap en de nieuwe doos zijn luchtbehandelingskasten aangebracht.

wikkelde LED-lampjes in dezelfde maatvoering als de oorspronkelijke peertjes. Om de gewenste kleurstelling te verkrijgen zijn de lampjes individueel aanstuurbaar en dimbaar.

De zaal was oorspronkelijk voorzien van een luchtverversingssysteem waarbij de lucht boven het plafond werd ingeblazen door een grote centrifugaalventilator die buitenlucht aanzoog via een schoorsteen. Via convectoren en houten kanalen werd de voorverwarmde toevoerlucht naar de roosters in het plafond geleid. De lucht werd afgevoerd via roosters boven de toneellijst. In de nieuwe situatie wordt verse lucht ingeblazen via roosters in de vloertreden en de lambriseringen. De oorspronkelijke gietijzeren plafondroosters en de houten kanalen worden gebruikt voor de afzuiging. Aan het minimaliseren van de geluidsproductie van de luchtbehandelingsinstallatie is extra aandacht besteed, zodat de zaal ook geschikt is voor de uitvoering van onversterkte muziek.

Er was wel enige politieke weerstand tegen deze herbestemming als poptempel. Die werd overwonnen met overtuigende oplossingen voor bouwfysische problemen en een reversibel ontwerp.

Het ontwerp van het nieuwe balkon is gebaseerd op de korfboogvorm van het plafond. Om een vrij hangend overstek van 3,8 meter te kunnen realiseren, is de vloer uitgevoerd met hoge stalen liggers voor de stijfheid en een staalplaatbetonvloer voor de massa. Daarbij is rekening gehouden met een dynamische belasting van dansende mensen. De bestaande metselwerkkolommen zijn daarom versterkt met stalen platen. De achterliggende vloer in het verlengde van het balkon was te kort om tegenwicht te bieden aan de uitkraging. Aan de achterzijde van de zaal is de vloer daarom met trekstangen aan de fundering gekoppeld. De fundering is hiervoor versterkt met staalprofielen en betonnen blokken voor extra massa. Ook de verlichting speelt een belangrijke rol. De destijds moderne kooldraadlampjes zijn vervangen door speciaal ontNUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

Bij de transformatie van de bioscoop Luxor is zoveel mogelijk van het bestaande interieur geconserveerd 109

TRAMMUSEUM IN DEN HAAG DOOR RAINER BULLHORST ARCHITECTEN Door het laten verspringen van de nieuwe gevel zijn de ornamenten van de tramremise gespaard gebleven

TRAMREMISE WORDT

TRAMMUSEUM De ingetogenheid waarmee Rainer Bullhorst de ruim honderd jaar oude tramremise heeft herontworpen, resulteert in een beschaafde ontmoeting tussen oude en nieuwe architectuur. FOTOGRAFIE PETER VAN OOSTERHOUT

Na de elektrificatie van de trams van de HTM werden in 1906 drie remises gebouwd. Het complex aan de Parallelweg bestaat uit in zaagtand geschakelde hallen met gepotnagelde stalen spanten. Kenmerkend voor de ontwerpen van gemeentearchitect A.A. Schadee was de technische benadering en de spaarzame toepassing van ornamenten. De remise functioneerde tot eind jaren tachtig en werd als Rijksmonument behouden, inclusief het materieel. De

dwarsdoorsnede 110

gemeente besloot tot een culturele herbestemming als trammuseum met multifunctionele ruimten. Daartoe moest de bestaande accommodatie worden gerestaureerd en uitgebreid. De transformatie werd vormgegeven door de Haagse Rainer Bullhorst, die al in 1980 betrokken was bij de herbestemming van het beursgebouw in Leeuwarden. Net als het in eerste instantie betrokken bureau Broekbakema verwierp ook hij het idee van de gemeente voor een doos-in-doosconstructie. In plaats daarvan koos hij voor een reversibele, langwerpige uitbreiding aan de zijstraat. Om de privacy van de tegenoverliggende woningen te waarborgen zijn op de glasvlakken banen van diffuus folie aangebracht. De draagconstructie bestaat uit dubbele H-profielen waarvan de tussenafstanden zijn afgestemd op de traveeën van de spantenconstructie in de aangrenzende hal. De bovenzijde van de gevel van deze hal is door de ingreep binnengevel geworden en biedt vanuit de nieuwe, ‘verzorgd utilitair’ vormgegeven ruimten zicht op het museale deel met oude tramrijtuigen. Bovendien wordt door compartimentering voldaan aan de eisen van brandwerendheid. Bij de ontmoeting tussen oud en nieuw is de nieuwe gevel verspringend teruggelegd ten opzichte van de oudbouw, ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK HERGEBRUIK VAN GEBOUWEN

De afstanden tussen de dubbele H-kolommen zijn bepaald door de traveeën van de spanten in de achterliggende hal

om zo ruimte te laten voor de naar boven uitstekende ornamenten van Schadee. Alleen het boeiboord werd vervangen door een open U-profiel. Verder zijn de oude details intact gelaten, gerestaureerd of vertaald naar een ander materiaal, zoals de vervanging van de grotendeels verrotte houten gootklossen door varianten van Belgisch hardsteen.

1 2

Een ander aspect van de ingetogenheid van de ingreep betreft de kleurstellingen. Rainer Bullhorst kon de Rijksdienst Monumentenzorg ervan overtuigen dat de groen-gele ‘ADO-Den Haag-kleuren’ van boeiboorden en kozijnen niet schatplichtig waren aan het authentieke beeld en dat het verstandig was ze te vervangen door zwart- en grijstinten en het meer beschaafde ‘koetsiersgroen’, in overeenstemming met de kleuren van de nieuwbouw. Als entree van het museum zal nog een doosvormige ruimte toegevoegd worden in hetzelfde architectonisch idioom als de uitbreiding aan de zijstraat.

4 6

Ook in Den Haag is reversibiliteit kenmerkend voor de ingreep die als zodanig direct herkenbaar is, zonder dat de bestaande bouw wordt overschreeuwd.

bitumineuze dakbedekking

prefab houtskeletwand

zinken afdekplaat

Jansen 20.060 getrapt

zinkbekleding, horizontale

leidingkoof

fels

10 zinken afdekker

houtconstructie t.b.v.

11 hardstenen afdekplaat

zinkbekleding

12 30mm fermacell +

4 5

watervast multiplex

UNP 200

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

underlayment

12 b.k. hout

13 bevestigingspunt pui 111

KINDERDAGVERBLIJF IN LEIDEN DOOR SWIETENLAU ARCHITECTEN

De uitgezaagde delen tussen de bakstenen penanten zijn gevuld met voorhangschermen van baksteen en aluminium ‘kasten’ in de onderpui

STALGEBOUW WORDT

KINDERDAGVERBLIJF

De gevel van het stalgebouw in Leiden is opengemaakt en ten behoeve van de nieuwe functie weer gedeeltelijk gesloten. FOTOGRAFIE MICHIEL VAN RAAIJ

In het kader van de ontwikkeling van ‘Nieuw Leyden’ is een aantal gebouwen op het voormalige Slachthuisterrein afgebroken. Enkele historisch waardevolle gebouwen kregen echter een nieuwe bestemming, zoals het stalgebouw uit 1902 dat nu functioneert als kinderdagverblijf met buitenschoolse opvang. De structuur van dit gebouw, dat oorspronkelijk een kleineveestal op de begane grond bevatte met erboven een hooiopslag, is eenvoudig: gietijzeren kolommen en stalen onderslagbalken, dragende metselwerkgevels en een houten dak. De achtergevel op het zuiden was volledig gesloten. Voor de herbestemming zijn de steendikke invullingen tus-

sen de bakstenen penanten uitgezaagd om meer daglicht in het interieur toe te laten. Wanneer deze vlakken over twee bouwlagen zouden worden ingevuld met glas, zo realiseerden de architecten zich, zou de nieuwe architectuur te weinig refereren aan de menselijke maat. Daarom zijn de glasvlakken op de verdieping – in samenwerking met Wienerberger – voorzien van voorhangschermen van aan draadeinden geregen bakstenen. De schermen verwijzen naar de oude, gesloten situatie en creëren tegelijkertijd een plint in het getransformeerde gebouw. Het scherm doet bovendien dienst als zonwering.

langsdoorsnede 112

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK HERGEBRUIK VAN GEBOUWEN

1 2 3

5 6

De voorgevel werd zoveel mogelijk intact gelaten

Het ontwerp van de bakstenen schermen is gebaseerd op het kruisverband van het bestaande metselwerk. Er werd een patroon ontworpen waarin afwisselend in de kopen streklaag bakstenen zijn weggelaten. Het scherm is beëindigd met een verband dat geïnspireerd is op de bestaande zogenaamde kwartsteens overhoekse muizenrand. Doorslaggevend bij de ontwikkeling van het scherm was het zicht vanaf de eerste verdieping, dat de leiding van de kinderopvang wenste. Om dit te testen zijn diverse proefstukken opgezet.

Uiteindelijk zijn de openingen tussen de stenen groter dan één steen hoog geworden. Voor de bakstenen zijn bezande vormbakstenen gekozen die vergelijkbaar zijn met die in het bestaande gebouw. De verwachting is dat de nieuwe bakstenen na verloop van tijd eveneens een verweerd uiterlijk zullen krijgen. In Leiden heeft de bestaande bouw geïnspireerd tot de aard van de ingreep. Contrast is vermeden met het oogmerk dat oud en nieuw na verloop van tijd assimileren.

bestaand metselwerk

geïsoleerde voorzetwand

stalen latei (thermisch

verzinkt en gepoedercoat)

10 aluminium kozijn

kokerprofiel (tbv scherm-

11 stijlen regelwerk

ophanging) 5

vloerafwerking

(marmoleum) rond stalen profiel

50x75mm

hangende baksteen,

12 aluminium kastombouw

verlijmd aan draadeinde

13 natuursteen lekdorpel

RVS draadeinde

14 geglazuurde plintstenen

geïsoleerde aluminium latei-afwerking

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

113

VILLA AUGUSTUS IN DORDRECHT DOOR DAAN VAN DER HAVE, HANS LOOS EN DORINE DE VOS

Kenmerkend voor de transformatie van het pompgebouw is het contrast tussen het bestaande en het nieuwe

WATERTOREN WORDT

HOTEL-RESTAURANT

Kenmerkend voor hotel-restaurant Villa Augustus is de autonomie van de toevoegingen en het behoud van het bestaande industriĂŤle karakter van de watertoren en het pompgebouw. FOTOGRAFIE LUUK KRAMER

Het voormalig drinkwaterleidingterrein van Dordrecht ligt in een uitloper van de Biesbosch, aan de rand van de wijk Stadswerven, die herontwikkeld wordt. In 2003 ontstond bij de oprichters en voormalige exploitanten van Hotel New York in Rotterdam het idee de leegstaande gebouwen een recreatieve bestemming te geven. Het complex werd in augustus 2007 geopend als Villa Augustus. Op het terrein staan een watertoren uit 1882, een pompgebouw uit 1942 en een aantal bijgebouwen. De watertoren

langsdoorsnede 114

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK HERGEBRUIK VAN GEBOUWEN

Het trappenhuis met lift naast de watertoren is zo transpa-

In het interieur is de bestaande structuur zoveel mogelijk

rant mogelijk geconstrueerd

intact gelaten

werd heringericht als hotel en het historisch minder waardevolle pompgebouw functioneert als restaurant. De nieuw aangelegde Italiaanse tuin en moestuin, waarbij gebruik is gemaakt van waterbekkens, voorzien het complex van biologische groente en bloemen. Bij de transformatie golden als uitgangspunten het bijzondere karakter van de Rijksmonumenten – de watertoren heeft het enige ijzeren platbodemreservoir van Nederland – en hun oorspronkelijke functie.

Ook bij de inrichting van het restaurant is de oude structuur zoveel mogelijk intact gelaten. Voor de entree is de ruimte gebruikt waar de grote leidingen van de pompmachines vanuit de kelder werden doorgevoerd. Bepalend voor de vorm van het restaurant zijn twee bassins, die onderling door loopbruggen zijn verbonden. De contouren van het derde bassin zijn aangegeven met lijnen op de vloer. Wand- en vloertegels, leidingen en gaten van leidingen zijn zoveel mogelijk behouden en in het zicht gelaten. Het verhoogde podium langs de achtergevel biedt zicht op de tuin en watertoren.

Van de twintig hotelkamers in de watertoren liggen de meest karakteristieke op de vierde verdieping, waar vanuit de kamers de bodem van het reservoir zichtbaar is. De stalen wand van het reservoir is verwijderd, zodat de bakstenen buitenwand de kamers begrenst. Voor het creëren van de vijfde verdieping is een vloer toegevoegd, terwijl voor de deuren openingen gezaagd zijn uit de stalen binnenwand van het reservoir. Het trappenhuis met lift werd uitgevoerd in staal en glas en is als autonome constructie naast de toren geplaatst. De hoeken van de bakstenen toren zijn verbijzonderd met transparante bekroningen, die refereren aan de hoektorens die ooit werden verwijderd om de standpijp te verhogen. NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

Kenmerkend voor Villa Augustus is de zichtbaarheid van de toevoegingen en het minimaliseren van aantastingen van het industriële beeld. De materialen die vrijkwamen, zijn zoveel f mogelijk hergebruikt.

115

[[ PRODUCTINFORMATIE

O PUZZELTEGELS Tegels met rechthoekige vormen in allerlei kleuren en motieven bestaan al lange tijd. De door Renatto ontworpen PuzzleTiles© bieden nieuwe mogelijkheden en uitdagingen. De keramische wandtegels passen altijd in elkaar waardoor iedereen zelf kleuren kan combineren om tot het gewenste design en patroon te komen. De tegels worden niet gesneden maar direct in de puzzelstukvorm gemaakt en tevens over de rand geglazuurd, zonder kleur en vormverschillen. Zetten en voegen gebeurt volgens de gangbare methode. De tegels hebben een afmeting van 18 bij 18 centimeter en worden geleverd in de kleuren zwart, rood, wit, groen en oranje. Ook standaard 18/18 tegels zijn in dezelfde kleuren leverbaar, om de PuzzelTiles vrij mee te combineren. De productie van vloertegels met een vergelijkbaar patroon is in voorbereiding.

Art on Tiles www.artontiles.biz O architectenweb.nl/bp9594

O DOUCHEBAD De TWINLINE van Artweger is een ligbad en een douche in een. Het nieuwe product levert een belangrijke bijdrage aan de wellnesstrend in de badkamer. Het ligbad is aan één zijde bijna tot op tien centimeter vanaf de vloer open, zodat de gebruiker gemakkelijk in en uit kan stappen. Dit maakt het product onder meer geschikt voor senioren. De douchedeur van transparant veiligheidsglas sluit de opening in het ligbad af en zorgt voor spatwaterbescherming tijdens het douchen. De douchedeur is voorzien van een geïntegreerde glijstang. Voor meer bewegingsvrijheid tijdens het douchen is het ligbad bij de deur door een ronding verbreed. Door het bedienen van een knopje op de badrand wordt via een stelmotor de afvoer automatisch gesloten en een sensor achter de badwand geactiveerd, die de douchedeur vergrendelt. Bij het weglopen van het water wordt de deur weer ontgrendeld.

Burgmans Sanitair BV www.burgmanssanitair.nl O architectenweb.nl/bp9516

116

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O PETRARCH De Petrarch gevelpanelen zijn geproduceerd van natuurlijke mineralen zoals marmer en graniet en bestaan verder uit hars, natuurlijke pigmenten en een wapening van glasvezels. Door de speciale samenstelling tonen de panelen de schoonheid van natuurlijke materialen. De voordelen zijn onder meer eenvoudige en snelle montage, beperkt onderhoud, kleurechtheid en duurzaamheid. Er is een breed assortiment van 850 kleuren en diverse oppervlaktestructuren verkrijgbaar. De panelen zijn leverbaar in de standaardafmetingen 1200 bij 2400 en 1200 bij 3000 millimeter in diktes van 7 en 10 millimeter. Petrarch is zowel in het interieur als bij het exterieur te gebruiken en leent zich goed voor toepassing in innovatieve en geventileerde gevelsystemen.

CFS Nederland www.cfsnederland.nl O architectenweb.nl/bp9595

O MODULAIRE CONSTRUCTIES Creative Constructions ontwerpt en bouwt constructies voor beurzen, manifestaties en diverse industriële toepassingen. Het daarvoor ontwikkelde 3D-Connect™-systeem biedt in combinatie met de computersoftware Catia grote vrijheid in vorm en materiaalkeuze. Door profielen te koppelen en te variëren met profiellengtes zijn de meest uiteenlopende constructies snel te realiseren. De 3D-Connect™-koppelingen worden gemaakt van recyclebaar aluminium en magnesium. Voor de buizen kan gebruik gemaakt worden van carbon. Dat maakt de constructies licht en tegelijkertijd ook sterk. Hierdoor is het product eenvoudig te hanteren en tegen lage kosten te transporteren. De constructies zijn bovendien opvouwbaar, waardoor volumereducties voor transport en opslag tot ruim 95% realiseerbaar zijn. Behalve van carbon kan gebruik gemaakt worden van verschillende buismaterialen zoals hout, aluminium, staal en diverse kunststoffen.

Creative Constructions www.creativeconstructions.eu O architectenweb.nl/bp9517

NUMMER 20 SEPTEMBER 2008

117

[[ PRODUCTINFORMATIE

O STARLIGHT SPECIAL De vloerarmatuur is gebaseerd op een model van een met de hand gevouwen zuil van papier. De uitdaging voor de ontwerper was om deze vorm te vertalen naar het niet flexibele materiaal roestvast staal. Dit is gelukt door één plaat te lasersnijden, stansen, puntlassen en vervolgens handmatig rond te vouwen. De Starlight Special is een uitbreiding op de Starlight, die is voorzien van een dimbare 150 watt halogeenlamp. Behalve goed direct en indirect licht geeft de armatuur een spel van licht en schaduw, wat een associatie kan oproepen met het poollicht. De Starlight Special is tevens voorzien van een in diverse kleuren leverbare tl-buis van 58 watt. De tl-buis en de halogeenlamp zijn zowel tegelijk als afzonderlijk te bedienen. Starlight Special heeft een hoogte van 180 en een diameter van 30 cm. De serie wordt dit jaar uitgebreid met een hangen wandarmatuur.

Doornbos Design www.doornbosdesign.com O architectenweb.nl/bp9394

O TRAP OP ÉÉN VIERKANTE METER Een vaste zoldertrap die zou passen op één vierkante meter behoorde lange tijd tot de onmogelijkheden. De 1 m² trap™ van EeStairs biedt de ruimtebesparende oplossing en daarbij hoeft ook het trapgat niet groter te zijn dan één vierkante meter. Inmiddels wordt de in alle RAL-kleuren leverbare trap veelvuldig toegepast als ontsluiting van de zolder, de kelder en het dakterras, maar in principe is het product overal te plaatsen. De trap wordt naar wens op maat gemaakt en geplaatst, waarbij de gebruiker er wel rekening mee moet houden dat het trapgat minimaal 800 bij 800 millimeter is en dat de trap maximaal 13 treden heeft. Bij 90% van de verdiepingshoogten is dit het juiste aantal treden voor deze trap. De trap is voorzien van een langs de spil draaiende handleuning die zorgt voor meer loopgemak en veiligheid.

EeStairs www.eestairs.com O architectenweb.nl/bp9592

118

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O DESIGNRADIATOR

HEAT&design heeft zijn grote collectie designradiatoren uitgebreid met de radiator Aia, waarmee wordt ingespeeld op de trend van een minimalistische vormgeving. De stalen cilinders op de radiator zijn voorzien van blanke lak en geven de radiator een industriële uitstraling. De thermostaatknop is geïntegreerd in een van de cilinders, waarmee het streven naar een exclusief design wordt bekrachtigd. De functie is niet direct duidelijk, zodat Aia kan worden ervaren als een kunstwerk aan de wand. De eenvoudig te monteren radiator is verkrijgbaar in verschillende maten en vermogens. De aansluitingen worden achter de radiator verwerkt. De gebruiker kan een keuze maken uit elke gewenste RAL-kleur en uit een aantal metallic kleuren. Ook de cilinders zijn in elke gewenste kleur verkrijgbaar en daarmee af te stemmen op het kleurenpalet van het interieur.

HEAT&design www.heatanddesign.nl O architectenweb.nl/bp9522

O POWERKIST De nieuwe PowerKist is een sterke funderingsbekisting van geëxpandeerd polystyreen (EPS). De gepatenteerde oplossing van wapening van PS-stroken in de bodemplaat en de zijwanden zorgt ervoor dat de lichtgewicht EPSwanden bestand zijn tegen hoge betonbelastingen. De driedeligheid van het systeem maakt het werk van de gebruiker eenvoudiger. Zo is aanvulling met zand of het gebruik van onderbeugels niet meer nodig en ontstaat er minder afval. Het plaatsen van een driedelig systeem gaat bovendien sneller en is arbeidsvriendelijker, bijvoorbeeld omdat het vlechten van wapening en het aanbrengen van sparingen gemakkelijk kan verlopen. Een ander nieuw aspect is dat aparte hoekstukken niet langer nodig zijn. Hoeken zijn met de standaard bodemplaat en zijwanden te realiseren. De combinatie van al deze factoren leidt tot kostenbesparingen in het bouwproces.

IsoBouw Systems bv www.isobouw.nl O architectenweb.nl/p9520

NUMMER 20 SEPTEMBER 2008

119

[[ PRODUCTINFORMATIE

O ETALAGESCHERMEN EN SCHEIDINGSWANDEN KONE Deursystemen heeft het assortiment automatische deuren voor personenverkeer, industriĂŤle deuren en gevelsystemen uitgebreid met esthetisch verantwoorde etalageschermen en scheidingswanden. De mobiele schermen en wanden kunnen worden uitgevoerd met horizontale aluminiumprofielen of als volglazen wand zonder tussenprofielen. Ook in de inbraakwerende uitvoering met staalversterkte aluminiumprofielen en een automatische vergrendeling behoudt de wand de uitnodigende uitstraling. De beweging van de scheidingswand is verticaal, waarbij de elementen geheel in het plafond verdwijnen zodat een vrije doorgang ontstaat. In gesloten toestand is de scheidingswand een veilige afsluiting van het pand. Door een verrijdbare tussenstijl kunnen grote openingen worden afgesloten. Optioneel is een in kleur gemoffelde plaatstalen omkasting met inspectieluik.

KONE Deursystemen www.konedeursystemen.nl O architectenweb.nl/bp9152

O AKOESTISCHE WANDELEMENTEN Soundwave bestaat uit een serie geluidabsorberende wandelementen die leverbaar zijn in diverse driedimensionale patronen. Elk type heeft daarbij zijn eigen specifieke akoestische eigenschappen, maar de hoge absorptiewaarden liggen vooral in de gemiddelde en hoge frequentiegebieden. De wandelementen zijn vervaardigd van recyclebare, vervormde polyestervezels. De variatie in de verschillende ontwerpen maakt het product geschikt voor toepassingen in kantoren, vergaderruimten, conferentiezalen, presentatieruimten, horecagelegenheden en multifunctionele ruimten. De wandpanelen wegen een kilo per stuk en zijn aan de achterzijde voorzien van klittenband. De montage aan de wand is hierdoor eenvoudig. Naar wens kan de producent geluiddrukniveau- en nagalmtijdmetingen verrichten. Aan de hand van de berekeningen wordt advies uitgebracht over de benodigde hoeveelheid geluidabsorptiemateriaal.

Mavotrans www.mavotrans.nl O architectenweb.nl/bp9523

120

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O OCCHIO SENTO Het modulaire lampensysteem Occhio Sento is een innovatieve uitbreiding van de Occhio productfamilie door het Duitse Axelmeiselicht. Occhio Sento maakt het mogelijk om met zowel wit als gekleurd licht professioneel en creatief te verlichten. De nieuwe dimensie betreft het be誰nvloeden van de emoties met gekleurd licht. Het systeem maakt het mogelijk een compleet lichtplan voor een specifieke ruimte te maken. Het product biedt drie manieren van verlichting: puur wit licht voor een functionele ruimtelijke verlichting, een combinatie van wit en gekleurd licht voor een geaccentueerde kleurstelling bij een functionele basisverlichting en een gekleurde verlichting voor het scheppen van een bepaalde stemming in de ruimte. Bij de laatste manier van verlichten kunnen een of meer kleuren worden gecombineerd door de filter te verwisselen.

AML Licht + Design www.ochio.de O architectenweb.nl/bp9593

O LUXLIFT De Luxlift is een lamplift voor hooghangende verlichtingsarmaturen waarmee onderhoud aan de lichtbron of de armatuur snel en veilig kan worden uitgevoerd. Het product bespaart daarmee wachttijd voor hulpmiddelen en personeel. De verlichtingsarmatuur kan met een vaste of draadloze bediening worden neergelaten. Er zijn diverse uitvoeringen verkrijgbaar, al naar gelang het totale gewicht van de armatuur. De Luxlift beschikt over alle benodigde keurmerken en de leverancier garandeert een spanningsloze verlichtingsbron op het moment dat deze wordt neergelaten. Er zijn diverse accessoires leverbaar om het aanzicht te verfraaien of installatie in specifieke omgevingen mogelijk te maken. De Luxlift kan moeiteloos in nagenoeg iedere situatie worden ingezet, maar leent zich vooral goed voor woonwarenhuizen, metro-, treinstations en kantoren.

Panasonic Electric Works www.luxlift.com O architectenweb.nl/bp9524

NUMMER 20 SEPTEMBER 2008

121

[[ PRODUCTINFORMATIE

O KAOS De nieuwe plaat Kaos heeft een kern van polycarbonaat en toplagen uit glanzend helder acrylaat of petg (polyethyleen tereftalaat glycol), een goedkoper alternatief voor polycarbonaat. De plaat is opgebouwd uit rietjes met twee verschillende diameters en is leverbaar in diverse transparante kleuren en in zwart. De plaat sluit zich onder specifieke waarnemingshoeken en heeft vanaf verschillende gezichtspunten een wisselende, filigreine structuur. In combinatie met LEDs kunnen bijzondere effecten worden gecreĂŤerd. De platen van 3015 bij 1000 bij 19 millimeter kunnen onder meer worden toegepast in meubilair, scheidingswanden, balustrades, plafonds, armaturen en lichtinstallaties. Kaos is ook geschikt voor natte ruimtes, maar niet voor toepassingen buiten. Het materiaal is bijzonder stijf, erg licht, moeilijk breekbaar en te classificeren in een gunstige brandklasse.

Pyrasied Xtreme Acrylic www.pyrasied.nl O architectenweb.nl/bp9597

O WOOD DECORS De collectie natuurlijke kleuren en structuren van Trespa Meteon is uitgebreid met zeven nieuwe Wood Decors. Met de nieuwe lijn wordt ingespeeld op de milieubewuste trend van duurzaamheid. Daarbij worden de warmte en het uiterlijk van hout gecombineerd met de lange levensduur en kwaliteit van het Meteonplaatmateriaal. De platen zijn gemaakt van thermohardende harsen en homogeen versterkt met maximaal 70% houtvezels. De vervaardiging onder hoge druk en temperatuur levert een sterke plaat op die qua maatvastheid en bewerkingseigenschappen te vergelijken is met hardhout. Het gladde, niet-poreuze oppervlak, waarop zich geen vuil kan afzetten, behoudt zijn fysieke prestaties en uiterlijk. De nieuwe Wood Decors bestaan uit Santos Palisander, Natural Bagenda, Country Wood, French Walnut, Milano Sabbia, Milano Terra en Milano Grigio.

Trespa International www.trespa.nl O architectenweb.nl/bp9596

122

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/bouwproducten

Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 2.900 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws! Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 2.900 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.

NIEUW ONLINE BOUWPRODUCTEN

NIEUWE BOUWPRODUCTEN OP ARCHITECTENWEB.NL

Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten.

VALENCIA XXL

STENI COLOUR

De strak vormgegeven fauteuil is voorzien van hoogwaardig foam met een flexibele, sterke coating. De Valencia XXL is verkrijgbaar met zowel een houten als een roestvast stalen onderstel. De in alle RAL-kleuren uit te voeren comfortabele fauteuil is geschikt voor toepassingen in de buitenruimte. Design Seats BV

De gevelplaat van de met glasvezel versterkte polymeercomposiet heeft een glad oppervlak van hard acryl. Steni Colour is leverbaar in veertig standaardkleuren, drie glansvarianten en een vrijwel onbeperkt aantal speciale kleuren. Het op maat te leveren product is stootvast en goed bestand tegen vocht en kou. Steni Nederland

O architectenweb.nl/bp9220

O architectenweb.nl/bp9373

STRUCTURE VINYL

GLASGORDIJNEN

PROFILO-S

In een nieuw boek introduceert Vescom vijf nieuwe structuren vinyl wandbekleding in zeventig kleuren. Varese, Victoria, Tonga en Shannon zijn geometrische dessins, Arcadia heeft een florale tekening. De uitvoering in een zware kwaliteit vinyl maakt de collectie geschikt voor de projectmarkt. Vescom Nederland BV

Gardisette introduceert een basiscollectie brandvertragende, esthetisch verantwoorde glasgordijnen en inbetweens. Opvallend zijn de Giacomettiachtige figuren, gedrukt op een brandvertragende trevira cs kwaliteit. De tactiele stoffen zijn veilig, comfortabel, soepel en makkelijk in het onderhoud. Gardisette Benelux BV

MONIER levert het stalen alternatief voor de traditionele zinken kilgoot. De in drie kleuren verkrijgbare Profilo-S is minder belastend voor het milieu en de lange levensduur maakt vervanging niet snel nodig. Door de sterkte kan het product zowel op de traditionele manier als op de panlatten worden verwerkt. MONIER BV

O architectenweb.nl/bp9376

O architectenweb.nl/bp9423

O architectenweb.nl/bp9429

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.

124

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

CLIMALIFE

SPIRA

LED-SPECIALS (OEM)

Nelskamp levert de eerste dakpan die stikstofoxide van uitlaatgassen door verkeer, industrie en verwarmingstoestellen zuivert en omzet in niet-schadelijke stoffen zoals nitraatmoleculen. De milieuvriendelijke betondakpan bevat daartoe een toplaag die met titaniumdioxide in de micromortel wordt aangebracht. Nelskamp Dakpannen O architectenweb.nl/bp9441

Het flexibele metalen vlechtwerk is ontwikkeld voor toepassingen binnen en buiten. De verschillende uitvoeringen hebben specifieke eigenschappen en worden gemaakt met verschillende maaswijdten, draaddikten en metalen. SPIRA leent zich onder meer voor gevelbekleding, zonwering en wanden en plafonds. KO & CO BENELUX nv O architectenweb.nl/bp9446

De armaturen kunnen volgens de wens van de klant worden gegoten uit de nieuwste gietharsen, zoals polyurethaangiethars. In het zelfgekozen armatuur wordt de LEDverlichting verwerkt. Ook de kleur en hardheid zijn optioneel. De gietharsen zijn oplosmiddelvrij, transparant en geschikt voor buitentoepassingen. Tri-O-Light BV O architectenweb.nl/bp9449

LITTERBIN

ECOLEUM

FIBRE C

De roestvast stalen litterbin is de eerste bovengrondse afvalbak die kan worden aangesloten op het Ondergronds Afval Transportsysteem. Bij het afzuigen van het afval worden de klepjes in de kop van de bak tijdelijk gesloten, waarna het afval met een luchtstroom door een leidingstelsel wordt weggevoerd. CentralNed BV

Dit met kwast, rol of spuit te verwerken product van Koopmans Verf beschermt onbehandeld hout. Vanuit ecologisch opzicht is Ecoleum wellicht de enige milieuvriendelijke en duurzame vervanger van Carbolineum. De toevoeging van lijnolie vergroot het impregnerend vermogen: slechts één laag is voldoende. NELF Lakfabrieken BV O architectenweb.nl/bp9469

Het geëxtrudeerde glasvezelversterkte beton is breed toepasbaar. Zaha Hadid gebruikte 29.000 driehoekige Fibre C-panelen voor de buitenhuid van de Zaragoza brug, het entreepaviljoen van de Expo 2008. Door te variëren met grijstinten lijkt het alsof de brug is bekleed met een enorme vissenhuid. CFS Nederland

O architectenweb.nl/bp9453 NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

O architectenweb.nl/bp9492 125

STADSURINOIR VANDAAL BESTENDIG INGEBOUWD IN MUUR VRIJSTAAND MODEL ZELFREINIGEND UITNODIGEND OPEN ONOPVALLEND GESLOTEN VELE DESIGNS

WINKELCENTRA STATIONS PARKEERPLAATSEN STADIONS PARKEN STADSPLEINEN UITGAANSCENTRA RECREATIE

Openbaar urinoir Saniwall Bij de inrichting van de openbare ruimte worden vaak de openbare sanitaire voorzieningen vergeten. Stankoverlast en schade aan gebouwen door wildplassen is dan het gevolg. Door al in de ontwerpfase van openbare gebieden urinoirs in de plannen op te nemen wordt wildplassen voorkomen. De Saniwall is een zelfreinigend en uiterst vandalisme bestendig urinoir dat alleen tevoorschijn komt op de tijden dat daar behoefte aan is. Hiertoe worden automatisch de 2 deuren van de Saniwall geopend. In geopende stand vormen deze 2 deuren de schaamschotten waartussen de gebruiker zijn behoefte kan doen. Na ieder gebruik reinigt het urinoir zichzelf automatisch. Buiten de openingstijden sluit de Saniwall automatisch en zal niets meer doen herinneren aan een urinoir. De Saniwall kan in of aan de muur bevestigd worden. Daarnaast maakt het vrijstaand model de plaatsing in pleinen en andere open gebieden mogelijk. Kijk voor meer info, afbeeldingen en demoâ&#x20AC;&#x2122;s op: www.saniwall.nl of mail naar info@saniwall.nl

Tr e u b s t r a a t 9 A / B

2288EG Rijswijk

T: 0 7 0 4 1 5 2 9 9 4

F: 070 4152414

E: info@pro-licht.nl

Speciale lijmsystemen voor gevel en industrie

StoneMate: LijmTec: GlassMate: MetalMate: Mosil HSP: Mosil MSP:

steenachtige materialen hpl en vezelversterkte platen geĂŤmailleerd gehard glas alle metalen grote afmetingen hpl platen hpl en vezelversterkte platen

Kuiper 9a, NL-5521 DG Eersel Postbus 172, NL-5520 AD Eersel The Netherlands T +31 (0)497 530 790 F +31 (0)497 530 350 I www.tweha.nl E info@tweha.nl

ÂŽ

TIBE

steni

steni panelen

- flexibel in vorm, kleur en formaat

steni Nederland Hambakenwetering 1, 5231 DD â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch Tel: +31 (0)73 844 02 50 Fax: +31 (0)73 844 02 51 E-mail: info@steni.nl

MILIEUVRIENDELIJK

& FLEXIBEL

Opvallend veel vernieuwingen op het gebied van de dakafwerking vloeien voort uit de verscherpte milieueisen. Hoewel de esthetische kwaliteit een belangrijk uitgangspunt blijft in de productontwikkeling, wordt steeds meer aandacht geschonken aan de bouwfysica en duurzaamheid van de dakafwerking. DOOR MARCEL TEUNISSEN

e aandacht voor het milieu resulteert erin dat voor materialen die schadelijk kunnen zijn voor het milieu, steeds meer alternatieven op de markt worden gebracht. Het geldt bijvoorbeeld voor materialen als lood, koper en zink die na verloop van tijd uitlogen. Alleen al door het geringere gewicht blijkt aluminium prima oplossingen te bieden voor zowel dakbedekkingen als andere vormen van afwerkingen. Ook recyclebare kunststoffen zijn in opmars vanwege de lange levensduur en de bestendigheid tegen externe invloeden als uv-straling. De eraan verbonden garanties worden steeds nadrukkelijker als kenmerk van het product geĂŤtaleerd. Daarnaast leggen producenten zich toe op het leveren van een zo compleet mogelijk pakket van accessoires, om zo goed mogelijk te kunnen voorzien in het gehele traject van de dakafwerking. Veel systemen zijn snel te verwerken doordat gebruik wordt gemaakt van geprefabriceerde onderdelen en clip-montages. Ook in de woningbouw maakt prefabricage een continue ontwikkeling door. Een voorbeeld zijn de zogenaamde massieve

130

Met de PVC dakbanen Sucoflex Duostroke van Profine is het mogelijk een dakrand te maken zonder daktrim

daken van VaVa, waarvan het principe vergelijkbaar is met de breedplaatvloer. Door de toepassing van speciale tralieliggers kan met de elementen snel een overspanning van meer dan zes meter worden gemaakt. Imitatie van materialen Ondanks de opmars van alternatieven zijn de traditionele materialen zeker niet uitgediend. Geregeld worden er nieuwe keramische dakpannen en leistenen shingels op de markt gebracht, waarmee de keuze voor de gebruiker qua formaat, kleur en textuur continu verder wordt vergroot. Wanneer een traditioneel beeld wordt gewenst, maar betere milieuprestaties worden verwacht, zijn producten voorhanden die de uiterlijke eigenschappen van andere materialen simuleren. Zo worden veelvuldig stalen dakpannen toegepast. Ook stalen dakpanplaten winnen aan populariteit, omdat ze door snelle montage de

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

[[ THEM@GAZINE DAKAFWERKING

Typerend voor de aluminium pro-

De QUICK STEP-systeemtechniek met

De Bretagne oud-rood is een van de

fielplaten van Aluform zijn het lichte

zonnepanelen

vier nieuwe keramische dakpannen

gewicht, de hoge trekvastheid en†het

dakarchitectuur met ecologische zon-

omvangrijke pakket aan accessoires

ne-energiewinning

combineert

bouwtijd verkorten en daardoor kostenbesparend zijn. Met staal worden diverse materialen geïmiteerd, zoals zink. De levensduur van staal kan worden verlengd door galvanisering of coating, bijvoorbeeld met een thermoplastische laag. Hoewel houtproducten worden vernieuwd en verbeterd, vormt kunststof een goed alternatief. Hierbij is op te merken dat de verwerkingstechnieken van kunststof een hoge vlucht hebben genomen. Energie en milieu Sinds 1 januari 2008 moet bij de bouw, verkoop en verhuur van een pand op het moment van transactie een energieprestatie certificaat beschikbaar zijn. Op basis van een berekening geeft het energielabel informatie over de hoeveelheid energie die bij gestandaardiseerd gebruik van het gebouw nodig is. Net als gevels kunnen daken een grote bijdrage leveren aan een betere energiehuishouding. Producenten spelen daarop in, onder meer met een zogenaamd wit dak dat de zon op de gewenste momenten reflecteert. In vergelijking met zwarte en grijze daken wordt te sterke opwarming voorkomen. De gedempte temperatuurschommelingen in de dakconstructie zelf dragen ook bij aan de levensduur van de dakafwerking. Nog efficiënter is het om gebruik te maken van het zonlicht. Zo zijn met Quick Step Solar van Profine energiewinning en dakbedekking in één systeem samengebracht. De dakmodulen met zonnepanelen worden zonder extra bevestigingselementen op het dak geplaatst. De enige voorwaarde is een helling van het dakvlak van tussen 10° en 75°. Een andere milieuvriendelijke oplossing is het niet meer weg te denken groendak. In toenemende mate worden complete groendaksystemen ontwikkeld met prima thermische eigenschappen. Hoewel het gewicht een nadeel blijft, houdt een grasdak regenwater vast en neemt het sedum fijnstof op uit de lucht. Luchtzuivering is ook mogelijk met de ClimaLife betondakpannen van Nelskamp, die deze zomer voor het eerst in Almelo zijn toegepast.

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

moderne

van Monier

Ook veiligheidseisen beïnvloeden de productontwikkeling. Omdat het werken met bitumineuze daksystemen brandgevaar met zich meebrengt, zijn zelfklevende, waterdichte daksystemen ontwikkeld om dit risico te vermijden. Multifunctionaliteit Aan daken worden steeds meer eisen gesteld. Afgezien van de vereiste milieuvriendelijke materialen en goede energetische prestaties groeit ook de vraag naar zichtdaken en daken die meervoudig ruimtegebruik mogelijk maken. De inrichting van daken als nieuwe gebruikslaag komt veel voor en niet zelden moet de dakvloer berekend zijn op gemotoriseerd verkeer. Dit wordt opgelost via dakbedekking met een gelaagde opbouw en uiteraard een stukje engineering voor de onderliggende dragende constructie. Uiteraard moet de techniek gelijke tred houden met ontwikkelingen in de moderne architectuur. In de modieuze, sculpturale gebouwen vervalt het onderscheid tussen gevel en dak. Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel aangeboden producten voor dakbekleding ook als gevelbekleding kunnen worden gebruikt. Panelen van aluminium, staal en kunststof worden steeds stijver en trekvaster en maken bijna iedere gewenste gebouwvorm mogelijk. Daarbij is er een trend om de vlakken van het bouwvolume zo scherp mogelijk te belijnen. Vertaald naar de dakafwerking impliceert dit strak vormgegeven zichtwerk, of helemaal geen zichtwerk, zoals met het nieuwe Sucoflex Duostroke-systeem waarmee (platte) daken afgewerkt kunnen worden zonder daktrim.

Meer over producten in deze rubriek en aanverwante nieuwe producten: www.dakwerken-dakherstellingen.adzoeker.nl www.monier.nl www.profine-group.nl www.aluform.nl www.rheinzink.nl

www.lei-import.nl www.vavaveghel.nl www.nophadrain.nl www.milin.nl www.bouwimpex.nl

131

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

[[ THEM@GAZINE DAKAFWERKING

Corus Kalzip® (025) 149 39 68 kalzip.netherlands@corusgroup.com www.corusgroup.com

Bouwimpex BV (034) 242 02 33 sales@bouwimpex.nl www.bouwimpex.nl

KALZIP BOUWSYSTEEM

METROTILE STALEN DAKPANELEMENTEN

Kalzip is een capabel, lichtgewicht en flexibel bouwsysteem dat eenvoudig aanpasbaar is aan alle geldende statische eisen. Ook grote overspanningen kunnen worden overbrugd. Kalzip daken maakt gebruik van een walstechnologie voor aluminium dakprofiel vormen, waardoor er geen machinetechnische lengtebeperkingen voor de felsbanen zijn. De mobiele wals maakt productie op de bouwplaats mogelijk. Extreem kleine buigstralen geven de mogelijkheid om complexe vormen en geometrievarianten te bereiken, zoals ellipsoïde, kegel, bol, ton, prisma en piramide, evenals eenvoudiger geometrische vormen. Diverse oppervlaktebehandelingen zoals AluPlusZinc en AluPlusPatina geven het dak of de gevel de gewenste uitstraling met alle voordelen van aluminium. Het is ook mogelijk om dakbegroeiing of zonnepanelen in het dak te integreren, O architectenweb.nl/bp9610

De stalen dakpanelementen worden vooral toegepast bij renovatie- en nieuwbouwprojecten waarbij een lichte dakbedekking en een traditionele uitstraling gewenst zijn. Het Metrotile-programma wordt geleverd in een viertal designs en is daarmee voor vele toepassingen geschikt. De bekendste zijn de MetroBond dakpanelementen die overeenkomsten hebben met een traditioneel dak met pannen. MetroBond wordt zowel in een gladde als gegranuleerde uitvoering geleverd en is als Multi-MetroBond zelfs beschikbaar op lengten tot 2310 millimeter. De MetroRoman dakelementen hebben een mediterrane uitstraling terwijl MetroShake elementen overeenkomsten vertonen met leien. De MetroShingle elementen worden vooral toegepast als alternatief voor (bitumen) shingles. De fabrikant introduceert tevens de nieuwe kleuren antiekgrijs, bordeauxrood, wolkengrijs en naturelbruin. O architectenweb.nl/bp9518

132

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

DERBIGUM Nederland BV (015) 215 40 00 infonl@derbigum.com www.derbisolar.eu

SAB-profiel bv (030) 687 97 00 info@sab-profiel.nl www.sabprofiel.nl

ZONNEPANELEN EN DAKBEDEKKING IN ÉÉN

VERBETERD WARMDAK-PROFIEL

Met DERBISOLAR® wordt de waterdichte, witte dakbedekking DERBIBRITE® gecombineerd met zonne-energie. Deze dakbedekking met geïntegreerde fotovoltaïsche panelen is energiebesparend en ecologisch verantwoord. De witte dakbaan DERBIBRITE wordt reeds toegepast op daken van gebouwen waarin de binnentemperatuur moet afnemen of de energiebesparing moet toenemen. Door toepassing van het product kan de temperatuur tijdens warme dagen met 5°C dalen, waardoor aanzienlijk wordt bespaard op de kosten van airconditioning. DERBISOLAR verbetert die prestatie door de bevestiging van de zonnepanelen op een witte ondergrond. De zonnecellen produceren meer energie dan op een zwarte ondergrond en tegelijkertijd zal de binnentemperatuur worden verlaagd. Dankzij het plastic omhulsel vormt de lichte constructie een minimale belasting voor het dak. O architectenweb.nl/bp9519

De geometrie van het meest gangbare warmdak-profiel, de SAB 106R/750, is verbeterd. Hierdoor worden grotere toelaatbare overspanningen en een stijver product bereikt. Bij de warmdak-toepassing fungeert het profiel als onderlaag voor bijvoorbeeld een isolatielaag en een bitumen- of sedumdak. De SAB 106R+/750 is leverbaar in staaldiktes van 0,70 tot en met 1,50 millimeter. De maximale lengte van de profielen kan 24 meter bedragen. Het nieuwe profiel is leverbaar in staal, aluminium en roestvast staal, al dan niet met vliesfolie. Bij het kiezen van de geprofileerde platen moet onder meer rekening worden gehouden met de belasting, de veiligheidsklasse en de doorbuigingseisen. Daarvoor is een belastingstabel nodig. De nieuwe tabellen van SAB-profiel zijn gebaseerd op de eurocodes. Per overspanning worden de maximaal toelaatbare permanente belastingen aangegeven. O architectenweb.nl/bp9554

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

133

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

[[ THEM@GAZINE DAKAFWERKING

MEER PRODUCTEN

Op deze pagina treft u een selectie aan van andere bouwproducten die vallen binnen binnen het het thema thema “vloeraf“dakafwerking”. Wilt u meer weten over een van deze producten? Surf dan naar www.architectenweb.nl en typ het bijbehorende wwwpagina nummer in.

ZELFKLEVENDE DAKSYSTEMEN

ZINKLOOK®

De BauderTEC-systemen zijn ontwikkeld om het werken met open vuur op het dak te vermijden. Twee lagen worden zelfklevend aangebracht om het dak waterdicht te maken. Dit vlak wordt met de brandrol BauderKARAT afgewerkt. De vlam van de brander kan dan niet meer in contact met de brandbare onderconstructie komen. Bauder

Het recyclebare bekledingsmateriaal kan zowel op het dak, met een minimale helling van acht graden, als op de gevel worden toegepast. ZINKLOOK® vormt een geschikt alternatief voor de traditionele zinken bekleding, hetgeen mogelijk is gemaakt door de ontwikkeling van een dubbele staande fels in staalplaat. DGS Groep

O architectenweb.nl/bp9561

O architectenweb.nl/bp9564

DAKPANPLATEN

KEDGE BARRIER

FISCHERKLIPTEC

De Finishdak dakpanplaten onderscheiden zich van traditionele dakpannen door de langere levensduur, het lichte gewicht, stormbestendigheid en de eenvoudige montage. Dit maakt het mogelijk om de onderliggende constructie lichter en goedkoper uit te voeren. Het product is leverbaar met tal van accessoires. Finish Profiles

Voor smalle daken en daken die vaak worden betreden strekt collectieve valbescherming tot aanbeveling. De Kedge Barrier veiligheidshekwerken voldoen aan de specifieke regelgeving voor valbescherming en onderscheiden zich door de kwaliteit van de toegepaste materialen, vormgeving en grote mogelijkheden in kleur. Kedge

Het systeem bestaat uit slechts één bouwelement. In tegenstelling tot gangbare metalen dakbedekkingen zijn geen onderdelen zoals bevestigingsclips en verstevigingshoeken nodig. Hierdoor is FischerKLIPTEC snel te monteren. De elementen zijn te verkrijgen met een HPS plastisol coating, in aluzink of aluminium. KROON TPA

O architectenweb.nl/bp9526

O architectenweb.nl/bp9552

O architectenweb.nl/bp9549

Volgend thema De volgende keer is het thema “verlichting” “kantoormeubilair”.

134

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

SLATE LINE

VINYPLUS速

DOMANIALE

De selectie van natuurleien voor dakbedekking begint bij de groeve. In samenwerking met Lei Import selecteert Welsh Slate op dikte, maatvastheid en kwaliteit, waardoor het materiaal goed te verwerken is. Voor nieuwbouw, restauratie en renovatie voldoet Slate Line aan de vraag naar duurzaamheid en kleurvastheid. Lei Import

Dit onderhoudsarm gevelbekledingen dakrandsysteem van gerecycled kunststof is leverbaar in verschillende kleuren en houtstructuren die niet van echt te onderscheiden zijn. De bijzondere standaardlengte van zes meter staat een eenvoudige en snelle verwerking toe. VinyPlus速 is verkrijgbaar in drie uitvoeringen. Milin

MONIER heeft haar assortiment keramische dakpanmodellen met vier modellen uitgebreid. Het model Domaniale is een bijzondere leipan voor exclusieve ontwerpen en is lever in de kleuren natuurrood, rood gevlamd, oker, bruin en zwart vol donker. De overige modellen zijn de Bretagne, de Postel Orage en de Sign-Finnez MONIER

O architectenweb.nl/bp9550

O architectenweb.nl/bp9543

O architectenweb.nl/bp9612

VEGETATIEDAK

ALUMINIUM FELSBANEN

PROFINE COATING

Een extensieve dakbegroeiing (vegetatiedak) is een natuurlijke vegetatievorm die door de keuze van de beplanting weinig onderhoud nodig heeft. Het Nophadrain速 Extensief Groendaksysteem heeft een geringe bouwhoogte vanaf 70 millimeter en een gewicht van maximaal 100 kilogram per vierkante meter. Nophadrain

Wanneer hemelwater wordt geloosd op oppervlaktewater is het raadzaam aluminium dakbedekking en afvoerbuizen te gebruiken. Door het grote kleurenspectrum is de dakbedekking breed toepasbaar. Ook het lichte gewicht, de lange levensduur en het onderhoudsvrije karakter maken het product aantrekkelijk. PREFA TRADING NEDERLAND O architectenweb.nl/bp9528

Het bijzondere van Profine Coating is dat iedere RAL-kleur voor de dakafwerking kan worden toegepast, inclusief metallic-kleuren. Het product bestaat uit een tweecomponentenverfsysteem op polyurethaanbasis en wordt met een roller aangebracht. Indien nodig wordt de dakbaan eerst gereinigd met een cleaner. ProfineNederland O architectenweb.nl/bp9613

O architectenweb.nl/bp9553

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

135

[[ THEM@GAZINE DAKAFWERKING

ALKORBRIGHT

ROCKPANEL PLY

VAVA-MASSIEFDAK

Met de versterkte dakbaan alkorBRIGHT van wit polyester wordt een milieuvriendelijke en energiezuinige oplossing geboden voor het waterdicht afwerken van een plat dak. Het product maakt het mogelijk om het dakvlak via witte lasnaden homogeen af te werken en een hoge reflectie van het zonlicht te genereren. RENOLIT AG

Het plaatmateriaal Rockpanel Ply voor de dakrandafwerking is een duurzaam alternatief voor multiplex. Het product is vernieuwd met een strakker oppervlak en een witte of grijze primerlaag. Rockpanel Ply is voorzien van grondverf uit de houtverwerkende industrie en kan in elke kleur worden geschilderd. Rockwool Rockpanel

Het VAVA-Massiefdak verkort de bouwtijd. De elementen worden met het isolatiemateriaal, de dampwerende folie en de randbekisting aangeleverd en op verzoek gemonteerd. De binnenkant van de elementen is na montage schilderklaar terwijl de buitenkant direct waterdicht is en voorzien van eventuele overstekken. VAVA Veghel

O architectenweb.nl/bp9525

O architectenweb.nl/bp9340

O architectenweb.nl/bp9551

STABILODRAIN® SD 30

ENERGYDAK®

DREADNOUGHT

Voor de inrichting van daken als extra belaste gebruikslaag is een drainageplaat ontwikkeld. Voordelen van de Stabilodrain® SD 30 zijn de toepasbaarheid op een omgekeerd dak, het combineren van intensief groen en rijverhardingen en het realiseren van dakopbouwen die geschikt zijn voor zwaar vrachtverkeer. ZinCo Benelux

Energydak® maakt gebruik van warmtewisselaars in het dakvlak in de vorm van kunststof lamellen. Deze worden in de dakconstructie opgenomen. Dit is niet zichtbaar aan de buitenkant. Het dakoppervlak wordt deels of geheel uitgerust als warmtewisselaar. Oranjedak

O architectenweb.nl/bp9555

O architectenweb.nl/bp9614

De hoogwaardige kleisoort Etruria Marl vormt de basis voor de natuurlijk gekleurde keramische leipannen. De warme kleuren, variërend van diep rood tot diverse blauwtinten, worden verkregen door een specifieke afstemming van de atmosfeer in de oven. De pan van 265 bij 165 millimeter kan ook verticaal worden toegepast. BH keramiek O architectenweb.nl/bp9611

136

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Koramic dakpannen. Ieder gebouw zijn eigen identiteit.

Een gebouw is meer dan vier muren en een dak. Het is een persoonlijke creatie die iets vertelt over de mensen die er wonen en werken. Juist daarom vinden we het bij Wienerberger zo belangrijk om een groot assortiment aan te bieden. En om voortdurend te zoeken naar nieuwe wegen met keramische bouwmaterialen. Uiteraard horen dakpannen daar ook bij. Want dakpannen geven een gebouw persoonlijkheid. Nieuwe vormen, kleuren, patronen en toepassingen zorgen voor nieuwe mogelijkheden. Zodat u telkens weer een nieuwe dimensie kunt geven aan uw ontwerp.

Keramische dakpannen. Voor mensen gemaakt. Wienerberger B.V. info.nl@wienerberger.com | www.wienerberger.nl

D EZON ONG

kras & ruik

IS R F ON

kras & ruik

M A A N E G ONAAN LUCHTZ UIVERE ND

W W W. K N A U F. N L

Knauf Cleaneo Akoestiek: akoestische designplaten met luchtzuiverende gaten. Misschien voelt u zich bij de neus genomen omdat u hierboven niets ruikt. Toch is dat precies wat Knauf beoogt met de introductie van Knauf Cleaneo. Een innovatieve designplaat die behalve geluid ook onaangename geuren en schadelijke stoffen absorbeert. ZĂłnder ooit zijn werking te verliezen. En het mooiste is: u kunt zelf kiezen in welke patronen of motieven u de luchtzuiverende perforaties wilt hebben. Zo kunt u elk interieurproject een unieke uitstraling geven. Dat is knap van u enâ&#x20AC;Ś.Knap van Knauf. Meer weten? Knauf B.V., Utrecht, tel. (030) 2473311, e-mail: info@knauf.nl, www.knauf.nl

ip | windows of a new generation eenvoudig mooi eenvoudig anders eenvoudig IP Hout in combinatie met aluminium (buitenzijde). Slank en intelligent. De veelzijdigheid is verrassend! Kortom het IP raamsysteem van nĂş en de toekomst.

STEDENBOUW ALS INSTRUMENT VOOR

SOCIALE HERVORMING

Aan het einde van de 19e eeuw vormden de vervuilde, overvolle industriesteden het decor voor een maatschappijbrede vernieuwingsdrang. Het dromen over schone, gezonde steden was echter niet het domein van architecten alleen. In de woorden van Ebenezer Howard: “The idea of communitybuilding was everywhere in the air” DOOR MARJOLEINE VAN SCHAIK

DE GARDEN CITY Het einde van de 19e eeuw was een periode van vernieuwing en hervorming op allerlei gebieden. Niet alleen de politiek, het onderwijs en de gezondheidszorg, maar ook de wetenschap, de kunsten en de techniek ontwikkelden zich razendsnel richting een nieuw tijdperk, de ‘moderne tijd’. Doordat de vervuilde industriesteden als broeinest van de heersende sociale wantoestanden werden gezien, maakte stedenbouw een belangrijk deel uit van de maatschappijbrede hervormingszin. Voor veel van de invloedrijkste figuren in de stadsplanning uit deze tijd, zoals Frederick Law Olmsted, Patrick Geddes en Ebenezer Howard, geldt dat zij een sociologische achtergrond hadden en niet opgeleid waren als architect of stedenbouwer. De gedachte achter hun ontwerpen was dat sociale processen en ruimtelijke vormen met elkaar samenhangen. 140

Door de ruimtelijke vorm te wijzigen, zou het sociale proces ook aangepast worden. Deze opvatting was eerder verkondigd door filosoof John Ruskin. Vloeide stedelijke ontwikkeling tot dan toe al dan niet bewust voort uit de manier waarop de samenleving was georganiseerd, de zaken werden nu omgedraaid: stedenbouw werd ingezet als instrument voor sociale hervorming. Garden City Movement Veel van de initiatieven en plannen die in deze context werden gemaakt, behoorden niet tot een specifieke stroming of stijl. Olmsted ontwierp Amerikaanse parken, Geddes ontwikkelde steden in het Midden-Oosten en Howard ontwierp Britse tuinsteden. De overeenkomst zit hem in de motivatie om door ruimtelijk ontwerp een sociaal effect te bewerkstelligen. Alleen in het geval van Howard ontstond een stroming; zijn ideeën vonden wereldwijd navolging in de

Garden City Movement, in Nederland bekend als de tuinstadbeweging. Het idee achter de Garden City Ebenezer Howard combineerde theorieën en opvattingen van verschil-

Filosoof John Ruskin (1819 – 1900) heeft grote invloed gehad op de moderne stadsplanning ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ARCHIPEDIA

lende schrijvers, sociologen, architecten en anderen in zijn concept van de ‘Garden City Solution’. Het contrast tussen de overvolle stad enerzijds en het leeggezogen platteland anderzijds vormde het vertrekpunt van zijn visie. In het beroemde diagram van de Three Magnets schetste hij zowel de aantrekkelijke als de afstotende elementen van de stad en het platteland: de eerste twee ‘magneten’. De derde ‘magneet’ verbeeldt ‘the best of both worlds’, een omgeving die de ruimtelijke, sociale en economische voordelen van beide uitersten combineert: Town-Country. De Social City Howards idee begon met het oprichten van een maatschap die met geleend geld goedkope grond buiten de stad aankocht, waar grote bedrijven zich dienden te vestigen. De arbeiders zouden meeverhuizen en er hun eigen huizen bouwen. Het maximale inwonersaantal stelde hij vast op 32.000, verdeeld over ongeveer 400 hectare. Eromheen zou een groene zone van circa 2.000 hectare moeten worden aangelegd, eveneens in eigendom van de maatschap. In die zone zouden boerderijen staan, maar ook andere functies die profiteren van een landelijke setting, zoals een bejaardentehuis.

Het diagram van Howard stelt twee uitersten voor, de stad en het platteland, beide met voor- en nadelen. Het meeste aantrekkingskracht heeft de derde ‘magneet’; een combinatie van beide uitersten

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

De ‘green belt’ rondom Welwyn Garden City (1919)

Zodra de Garden City zijn limiet had bereikt, zou er op korte afstand op dezelfde wijze een tweede nederzetting worden gesticht. Op den duur zou er een enorme conglomeratie van Garden Cities ontstaan, stuk voor stuk complete steden, onderling verbonden door een snelle spoorverbinding, zodat de voordelen van een grootstedelijk gebied binnen handbereik zouden komen. Howard noemde het geheel van onderling verbonden Garden Cities de ‘Social City’. Niet de afzonderlijke Garden Cities, maar de Social City is de verwezenlijking van Howards gedroomde gulden middenweg. Al zijn er afzonderlijke Garden Cities gesticht, Howards derde magneet – de Social City - is nooit volledig gerealiseerd. Ruimtelijke elementen uit het oorspronkelijke concept zijn in de loop van de 20e eeuw wel veelvuldig gekopieerd en geherinterpreteerd. De nadruk die Howard bijvoorbeeld legde op de ‘greenbelt’, werd al gauw een onderdeel in de Britse stadsplanning, getuige het groenplan voor Greater London uit 1944. Garden City ontwerp Howard was meer geïnteresseerd in de sociale en economische aspecten van zijn plannen dan in hun fysieke uitwerking. Bij zijn diagrammen vermeldde hij: ‘Diagram only. Plan cannot be drawn until site selected’. Toch

tonen de diagrammen zijn voorkeur voor een concentrisch aangelegde stad met ringwegen en radialen en omschreef hij de opzet tot in het detail. De radialen, zes grote boulevards met een breedte van circa veertig meter, steken vanuit het stadscentrum naar de buitenrand, zodat de stad in zes gelijke taartpunten wordt verdeeld. Het stadscentrum bestaat uit een park, waaromheen de openbare gebouwen zijn geordend, zoals het stadhuis, het museum en de bibliotheek. In zijn boek legt Howard uit dat rondom het park een glazen arcade moet worden aangelegd, het zogenoemde ‘Crystal Palace’, die dienst zou doen als wintertuin en beschutting. De ringwegen variëren in breedte en in belang. De Central Avenue is veel breder dan de andere

De radialen verdelen de stad in zes gelijke taartpunten, doorsneden door ringwegen die variëren in breedte en belang 141

ARCHIPEDIA

Het eerste landschapsontwerp van Olmsted was Central Park in New York (1852). Olmsted vond dat het park vrij toegankelijk moest zijn voor iedereen, ongeacht sociale status

en fungeert feitelijk als ringvormig park waarlangs scholen, kerken en tuinen zijn geplaatst. Rondom de buitenste ringweg loopt de spoorlijn en bevindt zich de buitenste ‘greenbelt’. Howard was betrokken bij de realisatie van diverse Garden Cities. De eerste zijn Letchworth (nabij Londen) in 1903 en Hampstead Garden Suburb in 1906. Voor de tuinstad in Hampstead verzorgden Barry Parker en Raymond Unwin de traditioneel aandoende architectonische invulling. In Welwyn Garden City (1919) ten slotte werd Howards tuinstadidee op de grootste schaal uitgevoerd.

Unwin en Parker zijn verantwoordelijk voor de licht historiserende, traditioneel aandoende architectuur van Hampstead 142

INVLOERIJKE ARCHITECTEN Frederick Law Olmsted 1822 – 1903

Frederick Law Olmsted staat bekend als de ‘vader van de Amerikaanse landschapsrchitectuur’. Hij ontwierp Central Park in New York. Ook tekende hij voor het ontwerp van onder andere het Niagarareservaat in Niagara Falls, het Mount Royal Park in Montreal en de Emerald Necklace in Boston. Olmsted begon zijn loopbaan als landschapsarchitect pas op latere leeftijd. Daarvoor werkte hij lange tijd als journalist, waarbij hij zich onder andere sterk maakte voor de afschaffing van de slavernij. In enkele publicaties gaf hij blijk van interesse in de natuur, een belangstelling die hij van zijn vader geërfd had. Rond 1850 raakte hij betrokken bij de ontwikkeling van Central Park

in New York, waarvoor zijn vriend en landschapsarchitect Andrew Jackson Downing, uitgever van The Horticulturist Magazine, een idee geopperd had. Downing overleed echter in 1852. Ter nagedachtenis diende Olmsted samen met Calvert Vaux, die Downing had zullen assisteren, een ontwerp voor het park in - met succes. Olmsted en Vaux ontwierpen daarna samen verschillende projecten, zoals het Prospect Park in Brooklyn (1865-1873). Van het duo verwierf de charismatische Olmsted de grootste bekendheid. In het ontwerp van Central Park komen de opvattingen naar voren die de sociaalvoelende Olmsted had over gelijke rechten. Olmsted vond dat de openbare ruimte in de stad vrij toegankelijk moest zijn voor alle burgers, los van hun sociale status. Dat principe lijkt nu een open deur, maar destijds was het een revolutionaire opvatting. Sir Patrick Geddes 1854 – 1932 De Schotse bioloog en socioloog Patrick Geddes was een innovatief denker en theoreticus op het gebied van stadsplanning en eduARCHITECTENWEB MAGAZINE

catie. Hij muntte onder meer de begrippen ‘regio’ en ‘conurbatie’ (zie bouwkundige begrippen). Evenals de filosoof John Ruskin geloofde Geddes dat sociale processen en ruimtelijke vormen met elkaar verbonden zijn. Deze theorie was van groot belang om de problematiek rond de vervuilde, dichtgeslibde 19e-eeuwse stad op te lossen: met het oplossen van ruimtelijke knelpunten in de infrastructuur en volkshuisvesting zouden ook de sociale misstanden worden aangepakt. Geddes paste zijn opvattingen toe op het oude centrum van Edinburgh, de in zeer slechte staat verkerende ‘Old Town’. Hij realiseerde er een woongebouw, dat nog altijd deel uitmaakt van het complex van de Universiteit van Edinburgh. Ook vestigde hij er de beroemde Outlook Tower, een museum over de lokale en regionale geschiedenis van Edinburgh. Geddes werkte samen met zijn schoonzoon, architect Sir Frank Mears, aan een reeks projecten in het Midden-Oosten. In 1919 adviseerde hij over de stedelijke ontwikkeling van Jeruzalem en in 1925 tekende hij voor het masterplan van Tel Aviv. Hij richtte bovendien het Collège des Ecossais op, een internationaa opleidingsinstituut in Montpellier. Geddes beïnvloedde veel stadssociologen in de 20e eeuw, waaronder de Amerikaan Lewis Mumford. Vlak voor zijn dood in 1932 werd hij geridderd. Ebenezer Howard 1850-1928 Howard werd in 1850 geboren in Londen. Op 21-jarige leeftijd emigreerde hij naar Amerika, waar hij na een mislukte poging om zich als

BOUWKUNDIGE BEGRIPPEN

boer te vestigen, in Chicago werkte als kantoorbediende en stenotypist. Hier was hij getuige van de wederopbouw van de stad na de grote brand van 1871. Aangenomen wordt dat hij mede hierdoor na begon te denken over alternatieven voor de vervuilde en overvolle industriesteden van die tijd. Terug in Engeland werkte hij zijn ideeën uit tot het concept van de Garden City, dat overigens voor de brand de bijnaam was van Chicago. Howards boek To-morrow. A Peaceful Path to Real Reform verscheen in 1898. Een jaar later richtte Howard de Garden Cities Association op. Zijn inspiratiebronnen waren talrijk en divers: schrijvers als Walt Whitman en Ralph Waldo Emerson, de anarchist Peter Kropotkin, de socialistische econoom Henry George en het gedachtegoed van John Ruskin. Er wordt van uitgegaan dat ook het werk van Olmsted in Amerika, het ontwerp van Colonel Light voor Adelaide in Australië en de ontwerpen van de Britse James Silk Buckingham van invloed zijn geweest. Howard zelf claimde ook niet dat de ingrediënten voor de Garden City origineel waren. Hij omschreef zijn visie als een unieke combinatie van verschillende bestaande denkbeelden.

In de plattegrond van Hampstead Garden is het concentrisch stratenplan met radiaalwegen goed te zien

Conurbatie Een conurbatie is een stedelijk gebied dat bestaat uit een aantal steden die fysiek aan elkaar vastgegroeid zijn en daardoor uit een aaneengesloten bebouwd gebied bestaan. De term is gemunt door Patrick Geddes. Agglomeratie Een aaneenschakeling van nederzettingen die gezamenlijk een compleet stedelijk gebied vormen waarin inwoners wonen, werken, winkelen en recreëren. Radiaalweg Bij een concentrisch stratenplan spreekt men van radiaalwegen wanneer de straalsgewijs verlopende in- of uitvalswegen worden bedoeld. Concentrisch Een gelijkmatig patroon van steeds verder uitdijende cirkels rondom een centraal middelpunt, zoals het geval is bij kringen in het water. In de stedenbouw wordt de term gebruikt voor een rond verlopend stratenplan.

Archipedia is een educatieve, interactieve architectuurencyclopedie die continu wordt bijgewerkt. In deze rubriek vindt u een extract uit de duizenden artikelen op www.archipedia.nl Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia, door bijvoorbeeld een artikel te schrijven of beeldmateriaal te leveren? Neem dan contact op met Linda Zenger, 035 – 69 93 052 of mail naar lz@architectenweb.nl NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

143

PUBLICATIES

ALDO VAN EYCK. WRITINGS

Architectuurtheorie Vincent Ligtelijn & Francis Strauven 2008 SUN Hardcover, twee delen met dvd ISBN 978 90 8506 262 2 236 p en 743 p 17 x 24 cm € 99,95 Engels

Writings is een bundeling van teksten door Aldo van Eyck. In het Engels, want in deze taal schreef de in Londen opgegroeide Van Eyck voornamelijk. De samenstellers van Writings komen uit de vertrouwde hoek: zowel Strauven als Ligtelijn publiceerden eerder een monografie over de architect. Writings bestaat uit twee smaakvol vormgegeven banden. Het eerste deel is het niet eerder gepubliceerde boek The Child, the City and the Artist, dat de architect schreef tijdens zijn Amerikaanse verblijf in 1962. Deel twee behelst een collectie artikelen, essays en polemieken. Zijn geschriften presenteren Van Eyck als een spil in het internationale architectuurdebat. De toonzetting is wisselend: soms wollig, soms giftig, soms sprankelend. Gemene deler is een betrokkenheid met de ontwikkelingen in de kunst en architectuur. De opdracht van zijn boek uit 1962 is veelzeggend: ‘For all those who joined the Great Riot / and all those who may still do so.’ (RG)

THE CHINESE DREAM A Society under Construction

Architectuur Neville Mars and Adrian Hornsby 2008 010 Publishers Hardcover ISBN 978 90 6450 652 9 784 p 25,0 x 22,0 cm € 49,90 Engels 144

China is booming. De recente Olympische Spelen fungeerden als symbool voor wat door Neville Mars en Adrian Hornsby de ‘Chinese Dream’ genoemd wordt: de ambitie van China om mee te draaien met de rest van de wereld. In deze kleurrijke en veelomvattende uitgave onderzoeken zij hoe de Chinese steden zich zullen ontwikkelen wanneer China de huidige economische sneltreinvaart weet te handhaven tot aan 2020 en speculeren zij over de impact van dergelijke groei op de samenleving. The Chinese Dream staat letterlijk tjokvol fotomontages, rijk geïllustreerde artikelen en bonte diagrammen, vormgegeven in een mengelmoes van opmaakstijlen en lettertypen en zelfs voorzien van ‘hyperlinks’ naar verwante pagina’s elders in het boek. De visuele complexiteit van de uitgave is overdonderend, maar boeiend, ook doordat de artikelen voor het grootste deel prettig leesbaar zijn gehouden. Het resultaat is een wonderwel geslaagde mix tussen een manifest en een bundeling essays die zowel de moeite van het lezen, als van het bekijken waard is. (MvS)

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

GREETINGS FROM EUROPE. LANDSCAPE AND LEISURE

Architectuur Niek Hazendonk (et al) 2008 Uitgeverij 010 Hardcover ISBN 978 90 6450 650 5 24,0 x 16,0 cm 194 p € 24,50 Engels

Onder invloed van de almaar groeiende vrijetijdsindustrie veranderen landschappen in vergaande mate. Dertig universiteiten uit twintig verschillende Europese landen werden door Dirk Sijmons, Rijksadviseur voor het Landschap, benaderd om door ontwerponderzoek uit te zoeken wat de relatie tussen landschap en leisure nu precies inhoudt. Het boek start met vier onderhoudende essays van auteurs die vanuit verschillende disciplines een beeld schetsten van de opkomst van het massatoerisme. De teksten zijn gelardeerd met ontnuchterende vakantiekiekjes van fotograaf Martin Parr. Vervolgens komen de ontwerpstudies aan bod, ingeleid met een historische analyse van de verschillende landschappen, om zowel de mogelijkheden als de beperkingen van de invloed van de toeristische industrie op het landschap inzichtelijk te maken. De belangrijkste uitkomsten van de ontwerponderzoeken worden kort vermeld, waarbij de bijgevoegde DVD in uitgebreidere informatie voorziet. Greetings from Europe besluit met aanbevelingen hoe in de toekomst om te gaan met de geschetste problematiek middels potentiële opgaven voor planologen en landschapsarchitecten. (OK)

JAPANESE IDENTITIES

Architectuur Yuichiro Edagawa 2008 Jovis Verlag Paperback ISBN 9783939633389 20,0 x 25,0 cm €28,00 176 p Engels / Duits NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

In het voorwoord legt Yuichiro Edagawa uit dat hij zijn lezers het verfijnde Japanse gevoel voor kwaliteit wil laten zien. Hij noemt zijn boek zowel een reisgids als een introductie op de Japanse cultuur en zegt bij te willen dragen aan het begrip van de westerse wereld voor de Japanse bevolking. Ambitieuze doelstellingen voor de relatief dunne paperback, die het meeste volume ontleent aan de tweetalige druk. Helaas blijkt de scepsis die het voorwoord oproept, terecht: wat volgt is een overzicht van de hoogtepunten van Japanse architectuur, gefotografeerd door de auteur zelf en voorzien van een zeer beknopte beschrijving zonder tekeningen. Leuk detail is de topografische genummerde kaart in de omslag, bedoeld om de reisgidsambities waar te maken. Maar alle goede bedoelingen ten spijt is Japanese Identities eenvoudigweg een prima eerste introductie op Japanse architectuur – meer niet. Het enige dat het boek onrecht aandoet, is het voorwoord, dat bij de lezer valse verwachtingen wekt. (MvS) 145

PUBLICATIES

A MATTER OF THINGS MANUEL DE SOLÀMORALES

Architectuur Manuel de Solà-Morales 2008 NAi Uitgevers Paperback ISBN 978 90 5662 520 7 208 p 20 x 25 cm € 37,50 Engels

Stedelijkheid ontstaat niet automatisch bij een hoge bebouwingsdichtheid. Doorslaggevend zijn de mix van programma en de complexiteit van de ruimte, schrijft de Spaanse architect Manuel de Solà-Morales in het boek over zijn eigen werk. Het is een boodschap die, gezien de ontwikkelingen in Den Haag en Rotterdam, bijzonder actueel is. De zoektocht naar stedelijkheid vormt de rode lijn in het werk van Manuel de Solà-Morales. Op het grensvlak van stedenbouw, landschap en architectuur revitaliseert hij waterfronten, stadsdelen en pleinen door heel Europa. In Nederland werkte hij recentelijk in Arnhem en Scheveningen. In zijn zelfgeschreven monografie A Matter of Things heeft Manuel de Solà-Morales zijn belangrijkste projecten van de afgelopen jaren gedocumenteerd, aangevuld met een serie essays. Bij het lezen van het boek wordt echter pijnlijk duidelijk waarom de meeste architecten niet zelf hun monografie schrijven. Door de droge en abstracte teksten is het niet eenvoudig de rijkheid en inventiviteit van het oeuvre te beleven. (MvR)

NL 28 OLYMPISCH VUUR. SPELEN MET TOEKOMST

Ruimtelijke ordening Winy Maas, Marc Joubert, Tihamér Salij e.a. 2008 NAi Uitgevers Hardcover ISBN 978 90 5662 622 8 16,0 x 23,0 cm 336 € 29,50 Nederlands / Engels 146

In deze publicatie ligt de focus nu eens niet op China, maar op wat het inhoudelijk en economisch gezien betekent voor een land om een dergelijk mega-event te organiseren. NL 28 Olympisch vuur vormt de neerslag van een haalbaarheidsonderzoek naar de mogelijke komst van de Olympische Spelen naar Nederland in 2028, dat in samenwerking met MVRDV werd uitgevoerd door de Academie van Bouwkunst Rotterdam en het Berlage Instituut. De publicatie verscheen als catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling in het NAi. Actuele thema’s als klimaatverandering, watermanagement en energieproductie komen aan de orde, waarbij de nadruk ligt op de concrete rol voor de stedenbouw en de architectuur. Dat de Olympische Spelen de verstedelijking van een stad flink kan beïnvloeden, kunnen we opmaken uit de historische tijdslijn die in het boek is opgenomen. NL 28 overdondert vooral in beeld, maar de boodschap is duidelijk: Nederland is klaar voor de Spelen.(EF)

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PORTABLE ARCHITECTURE, DESIGN AND TECHNOLOGY

Architectuur Robert Kronenburg 2008 Uitgeverij Birkhäuser Verlag AG Paperback ISBN 978-3-7643-8324-4 159 p 23 x 30 cm € 39,90 Engels

Met deze studie wil Kronenburg de succesfactoren van niet-plaatsgebonden architectuur blootleggen en toepasbaar maken voor alle architectuur. Hij onderstreept het belang van interdisciplinair onderzoek naar materialen, productiemethoden en constructietechnieken. In de inleiding wordt de historische, technische en esthetische context geschetst. Vervolgens wordt een reeks uiteenlopende voorbeelden, geordend naar functie, uitgebreid in woord en beeld toegelicht. Door niet alleen technische en functionele aspecten maar ook de uitgangspunten te beschrijven, worden de projecten in de eerder geschetste context geplaatst. Door het enthousiasme van de auteur lijkt het boek soms meer op een – overigens geslaagde – reclamecampagne dan op een onderzoek. Als één van de succesfactoren wordt herhaaldelijk de lage impact op de omgeving genoemd. De voorbijgaande aard maakt bijzondere locaties mogelijk met alle bijbehorende (commerciële en esthetische) voordelen. Antwoord op de vraag hoe dit toepasbaar is op ‘permanente’ architectuur krijgt de lezer echter niet. (LZ)

ARCHITECTURE BETWEEN SPECTACLE AND USE

Architectuurtheorie Anthony Vidler (red.) 2008 The Sterling and Francine Clark Art Institute Paperback ISBN: 9780300125542 240 p 19 cm x 24 cm $ 24,95 Engels NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

In de ogen van veel architectuurcritici ligt de nadruk in de huidige architectuur steeds meer bij het beeld. Dit spektakel gaat volgens hen ten koste van de bruikbaarheid van de gebouwen. Rond dit thema is in 2005 de conferentie Architecture Between Spectacle and Use georganiseerd. In het gelijknamige boek zijn elf essays gebundeld van de sprekers op deze conferentie. Hoewel het thema in elk essay vanuit een ander perspectief benaderd wordt, valt steeds de naam van Frank Gehry. Zijn Guggenheim Museum en Walt Disney Concert Hall worden aangewezen als exemplarisch voor de spektakelarchitectuur. In hun essays slagen auteurs als Kurt W. Forster er goed in het werk van Frank Gehry in een historisch perspectief te plaatsen. Andere auteurs als Beatriz Colomina analyseren treffend de rol van de foto- en videocamera in moderne architectuur. Hoe de spektakelarchitectuur zich precies verhoudt tot de media komen we niet te weten. Daar zijn weer andere boeken voor. (MvR)

147

AGENDA

TENTOONSTELLINGEN tot en met Stad uit de School 25 oktober In deze expositie wordt de relatie tussen de honderdjarige Academie van Bouwkunst en de stad Amsterdam zichtbaar gemaakt. Er worden tien ‘tijdsgewrichten’ beschreven waarin docenten en studenten van de academie op een specifieke manier het stadsbeeld hebben beïnvloed. O www.arcam.nl 12 september tot Luxe en decadentie: De zucht naar het schone van Dubai [1] en met 2 november In Dubai worden architectonische fantasieën werkelijkheid en kent luxe geen grenzen. Soms is het decadentie ten top, maar er worden zeker ook objecten neergezet die state of the art zijn. In deze expositie onder meer aandacht voor Royal Haskoning, dat ook meebouwt in het oliestaatje. O www.architectuurcentrumnijmegen.nl

tot en met Instant Urbanism [2] 2 november In deze tentoonstelling staat de toepassing van de theorieën van de Internationale Situationisten door hedendaagse kunstenaars en architecten centraal. Over de herdefiniëring van de stad in termen van tijdelijkheid, spontaniteit en speelsheid. O www.glaspaleis.nl 20 september tot Erfgooiers hoeders van het landschap en met 1 februari Deze expositie vertelt het verhaal van de boeren - of Erfgooiers - die grote 2009 invloed hebben gehad op de vorming van het Gooise landschap. Veel bekende Nederlandse kunstenaars maakten de Erfgooier en de schoonheid van het landschap tot hun onderwerp. O www.museumhilversum.nl

148

13 tot en met CONGRESSEN EN SEMINARS 20 september 10e Internationale Docomomo Conferentie Deze tiende conferentie heeft als centraal thema ‘The Challenge of Change – Dealing with the Legacy of the Modern Movement’. Tot de belangrijkste

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

sprekers behoren Herman Hertzberger en Barry Bergdoli. O www.docomomo2008.nl 18 september tot en Experimenta [3] met 2 november ‘s Werelds grootste biënnale op het gebied van design, hedendaagse cultuur en architectuur, dat voor het eerst Amsterdam aandoet. Onder meer Rem Koolhaas en Alvaro Siza Vieira geven acte de présence tijdens het evenement dat zich focust op het thema Space & Place. O www.experimentadesign.nl 3 tot en met Eeuwfeest Academie van Bouwkunst 5 oktober De Academie van Bouwkunst Amsterdam viert haar honderdjarig bestaan met verschillende activiteiten. Het hoogtepunt van de viering vindt plaats tijdens het Eeuwfeest. Naast een architectuursymposium met internationale sprekers staan er drie tentoonstellingen op het programma. O www.academievanbouwkunst.nl

LEZINGEN EN EXCURSIES 21 tot en met Studiereis Chicago en New York 27 september Deze studiereis biedt één programma voor twee steden. Aan de hand verschillende thema’s, zoals stedelijke vernieuwing, groen en openbaar vervoer, zal er een compleet beeld van actuele ontwikkelingen in de stedenbouw van twee klassieke Amerikaanse metropolen ontstaan. O www.nirov.nl

PRIJSVRAGEN inschrijven tot Siloprijsvraag 29 september Op het Zeeburgereiland staan drie silo’s van de voormalige rioolwaterzuivering. De gemeente zoekt voor twee van de silo’s een nieuwe bestemming. De silo’s moeten het kloppende hart van de buurt worden. Er wordt een uitdagend en realiseerbaar plan gevraagd. O www.siloprijsvraag.amsterdam.nl inschrijven tot Nationale Renovatie Prijs 2009 [5] 15 oktober Projectteams van bijzondere renovatieprojecten kunnen hun project inzenden. Doel van de prijs is om de kwaliteit van renovaties op een hoger peil te brengen. Bovendien wil de onafhankelijke jury renovatie onder de aandacht brengen van een breed publiek. O www.nationalerenovatieprijs.nl

4 FOTO KEES HUMMEL

3 oktober Lezing De Bouwkeet [4] Niels van Eijk en Miriam van der Lubbe vertellen in de grote zaal van de Openbare Bibliotheek Amsterdam op het Oosterdokseiland over het ontstaan van het ontwerp van De Bouwkeet, de artistieke reizende locatie van het Stedelijk Museum. O www.oba.nl

inschrijven tot Erfgoed op eigen benen 1 november VSB Fonds lanceert deze prijsvraag in het kader van het Jaar van het Religieus Erfgoed 2008. De prijsvraag is bestemd voor religieuze gebouwen die door middel van nevenbestemmingen of herbestemming een duurzame publieke functie kunnen krijgen. O www.2008re.nl

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

149

CT E T I H ARC K R O W @

ons Bezoeknr. 152 d op stan 20u)

e 2e editi

(13r 2008 tembe p e s (n 1 m l) 10 & 1 otterda Ahoy R ork.nl itectatw h c r .a e lt ie s www ts nov

a r c h it e

ct mee

ESCLUSIVO Hogedruklaminaat van Arpa is voor elke creatieve kenner het meest voor de hand liggende antwoord op de doorlopende vraag naar sterk, kleurecht Italiaans topdesign. Arpa laminaat heeft een exclusieve uitstraling en biedt u de mogelijkheid om elk interieur verassend snel naar uw hand te zetten. Arpa laminaat is leverbaar in vele kleuren, maten, oppervlaktestructuren en diktes. Digital printing in combinatie met de juiste creatieve inbreng maken het mogelijk om nieuwe, exclusieve en verrassend decoratieve laminaten te ontwerpen. Het stelt Arpa in staat om hoogwaardige reproducties op laminaat te produceren. Elk idee voor zowel binnen als buiten toepassingen kan worden gerealiseerd. Bent u ge誰nteresseerd in de vele mogelijkheden van het hogedruklaminaat van Arpa? Neem dan vrijblijvend contact op met:

Tel. 010 285 73 15 E. verkoop@arpa-nl.com www.arpaindustriale.com

Arpa nederland bv Nieuw Mathenesserstraat 69 3113 AE Schiedam

Nederland

Ontwerp: O III Architecten - Amsterdam

Ontwerp: Lennart Otte - Rotterdam Uitvoering: Binnenruimte bv - Rotterdam

Ontwerp: Energize - Utrecht Uitvoering: Het Woud - Weesp

:C@D8GCLJ FE<

J>>

J^[ =h[[d ED;

K_i\\ `e Fe\1 D`c`\lY\_fl[ <e\i^`\Y\jgXi`e^ :fd]fik J>>

:C@D8GCLJ FE< `j \\e

e\lkiXXc `jfc\i\e[\ _ffî\e[\d\ekjY\^cXqè^ d\k le`\b\ gi\jkXk`\j fg _\k ^\Y`\[ mXe k_\id`jZ_\ `jfcXk`\ \e qfee\nXidk\n\iè^%

L 4 (#' N&d)B ^ 4 '#+0

mfc^\ej <E -.* d\k 8i^femlcc`e^ 0' d\k jgfln (, dd%

:C@D8GCLJ FE< [iXX^k jk\ib Yà XXe m\idè[\iè^ mXe _\k \e\i^`\^\Yil`b k%Y%m% m\inXidè^ f] m\ibf\cè^%

J>>

nnn%jX`ek$^fYX`e$^cXjj%Zfd

VACATURES Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb.nl en vul het bijbehorenden wwwpaginanummer in. Vacature plaatsen of CV online zetten? Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!

TEKENAAR-ONTWERPER Wij zijn een middelgroot architectenbureau met een breed scala aan opdrachten in woningbouw, gezondheidszorg en restauratie. Wij zoeken een collega met enige werkervaring die in teamverband kan werken en projecten wil gaan begeleiden van de eerste schets tot laatste detail. Opleiding TU of AvB. Wij bieden een prettige, informele werkomgeving met passende arbeidsvoorwaarden. Compositie 5 Architectuur BV (076) 522 05 02 administratie@c5a.nl www.c5a.nl O architectenweb.nl/v8690

ASSISTENT ONTWERPER

ARCHITECT

Als assistent ontwerper ondersteun je de architect bij het uitwerken, het visualiseren en presenteren van ontwerpen. De functieinhoud wordt verder afgestemd op jouw kunde en ambities. Wij vragen een afgeronde opleiding TU of AvB en enige relevante werkervaring. We bieden een inspirerende werkomgeving en indien nodig een interne opleiding voor het tekenprogramma. Continu Engineering Eindhoven (040) 243 19 19 m.boom@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v8842

Wij zoeken een creatieve architect met uitstekende communicatieve vaardigheden: iemand die flexibel en doortastend is en werkervaring heeft met ontwerpen bouwmanagement. Je werkt gelijktijdig aan meerdere projecten en moet zodoende planmatig en onder tijdsdruk kunnen werken. Je bent verantwoordelijk voor alle stadia van een ontwerp, van acquisitie tot directie. Continu Engineering Arnhem (026) 442 30 50 b.marcus@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v8538

BOUWKUNDIG TEKENAAR

ARCHITECT-PROJECTLEIDER

Dhondt Stedenbouw en Architectuur is een middelgroot architectenbureau en stedenbouwkundig adviesbureau. In aanvulling op ons team zijn wij op zoek naar een jonge en ambitieuze bouwkundige. Je werkt bouwkundige ontwerpen uit tot bestek- en werktekeningen. Daarnaast assisteer je de projectleider. Minimaal HBO of MBO-niveau en minstens een jaar werkervaring. Dhondt Stedenbouw en Architectuur (076) 522 95 20 info@dhondt.nl www.dhondt.nl O architectenweb.nl/v7244

Dhondt Stedenbouw en Architectuur is op zoek naar een jonge ambitieuze architect/projectleider voor het ontwerpen van utiliteits- en woongebouwen, het onderhouden van contacten met opdrachtgevers en het zowel intern als extern begeleiden van bouwkundige projecten. Je bent initiatiefrijk en een teamplayer. Min. 3 jaar ervaring, TU of AvB Dhondt Stedenbouw en Architectuur (076) 522 95 20 info@dhondt.nl www.dhondt.nl O architectenweb.nl/v8596

ARCHITECT

BOUWKUNDIG TEKENAAR

De Velde Architecten is een ambitieus architectenbureau gevestigd in Kampen. Wij zoeken een ervaren architect die in projectteamverband met een assistent ontwerper, projectleider en tekenaars interessante opdrachten tot een hoog niveau uitwerkt. In alle fases van het project blijf jij verantwoordelijk voor de kwaliteit van het ontwerp. Minimaal TU/AvB en 5 jaar ervaring. De Velde Architecten (038) 33 262 86 info@develde.nl www.develde.nl O architectenweb.nl/v8441

Wegens een toename van het opdrachtenpakket vragen wij voor indiensttreding op korte termijn een bouwkundig tekenaar. Ervaring met AutoCAD is noodzakelijk, praktijkervaring gewenst. Het gevraagde opleidingsniveau is minimaal MTS.

152

Architecten HMV bv (076) 514 46 44 info@architecten-hmv.nl www.architecten-hmv.nl O architectenweb.nl/v8804

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

BOUWKUNDIG TEKENAAR (REGIO ’T GOOI)

BOUWKUNDIG TEKENAAR

We zoeken een accurate, innovatieve tekenaar met technisch en cijfermatig inzicht en probleemoplossend vermogen, die wensen van de opdrachtgever kan vertalen in een uitvoerbare tekening. Ook is de tekenaar verantwoordelijk voor het verzorgen van montagegegevens. MTS-Bouwkunde, werktuigbouwkunde of vergelijkbare opl. is een pre, ervaring met AutoCAD een vereiste. InterWork Arnhem (026) 353 09 80 Susanne.Martin@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8711

Voor verschillende opdrachtgevers in Brabant en Limburg zijn wij op zoek naar zowel startende als ervaren bouwkundige engineers. In deze functie ben je de motor van het project. Je werkt samen met de architect en projectleider en bent verantwoordelijk voor de bouwtechnische uitwerking van projecten. MTS/HTSniveau. InterWork Eindhoven (040) 265 20 00 eindhoven@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8799

AANKOMEND PROJECTLEIDER

PROJECTLEIDER

Heb jij een HTS achtergrond? Heb je enkele jaren ervaring als bouwkundige op een architectenbureau? Ben je toe aan een nieuwe uitdaging? InterWork biedt in Rotterdam bij een leuk en aansprekend bureau de mogelijkheid een opleiding te volgen tot projectleider. Onder begeleiding van een ervaren collega leer je de kneepjes van het vak. Neem contact op met: InterWork Delft (015) 251 50 00 www.interwork.nl peter.freriks@interwork.nl O architectenweb.nl/v6980

Wij onderscheiden ons in detail en leveren alleen kwaliteit en uniek ontwerp. Je bent de spil in bouwkundige projecten, je overziet, stuurt aan, motiveert, ondersteunt, controleert en realiseert prachtige projecten. We zoeken een gedreven bouwkundige op MBO/HBO-niveau, kennis van AutoCAD en bouwbesluit, met tekenervaring en potentie tot top projectleider. InterWork Amsterdam (020) 423 08 55 eelko@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8840

ARCHITECT

BOUWKUNDIG TEKENAAR

Wij zoeken een ambitieuze, getalenteerde teamspeler die een vernieuwende architectuur en stijl neer wil zetten. Als getalenteerd vormgever werk je zowel zelfstandig als in teamverband aan projecten. Je bent opgeleid aan de AvB of TU en hebt de benodigde ervaring. Je hebt een enthousiaste ontwerphouding en goed conceptueel inzicht. Ervaring met Arkey/ASD is een pré. FD architecten (013) 515 93 31 info@FDarchitecten.nl www.fdarchitecten.nl O architectenweb.nl/v8585

Als 1e tekenaar fungeer je als aanspreekpunt voor de andere tekenaars en ben je verantwoordelijk voor het zelfstandig en in teamverband uitwerken van schetsplannen tot bouwaanvraag-, bestek-, werken detailtekeningen. We zoeken een ervaren bouwkundige, kennis van Arkey/ASD is een pre. Opleiding en ervaring op HBO-niveau. FD architecten (013) 515 93 31 info@FDarchitecten.nl www.fdarchitecten.nl O architectenweb.nl/v8581

STEDENBOUWKUNDIGE

INTERIEURONTWERPER

Plein11 is een bureau met een sterk groeiende portefeuille. Wij zijn op zoek naar een stedenbouwkundig ontwerper met ruime ervaring op het gebied van het ontwikkelen van planconcepten; organisatorisch sterk en met een sterke hang naar vernieuwing. Je vervult een sleutelrol binnen het bureau en treedt zelfstandig op in projecten en acquisities. Min. 5 jr ervaring, universitair opgeleid. PLEIN11 architectuur stedenbouw (026) 351 57 11 plein11@plein11.nl www.plein11.nl O architectenweb.nl/v8668

Wij zoeken een interieurontwerper met retailervaring. Je bent medeverantwoordelijk voor het ontwikkelen en uitvoeren van creatieve concepten. Je bezit een passie voor het creëren van innovatieve ruimtes en bent een expert in AutoCad en/of VectorWorks. We bieden een dynamische, inspirerende en informele omgeving met ruimte voor eigen initiatief. Min. 3 jr relevante werkervaring. VBAT (020) 750 30 00 Tjalja.schaaf@vbat.com www.vbat.com O architectenweb.nl/v8692

NUMMER 29 - SEPTEMBER 2008

153

Gezocht: Hoofdredacteur Bent u de ervaren m/v die in de toekomst de paginaâ&#x20AC;&#x2122;s van AWM en Architectenweb.nl vult?

Vragen / Reacties: Architectenweb, de heer J.M. van Oostveen, 035 â&#x20AC;&#x201C; 6920874, Postbus 394, 1400 AJ Bussum

je bereikt meer met architectenweb

Het licht in de keuken gaat aan.

65% meer lichtopbrengst met de SkyTube Helios! Uw interesse gewekt? Wat dacht u verder van:

# # # % Wilt u in 20 minuten weten meld u dan aan op

of stuur een e-mail naar " ! Hier kunt u ook aanvullende productinformatie aanvragen.

New Lighting Tool: Classic «Classic» is een serie pendelarmaturen waarin een decoratief uiterlijk gecombineerd wordt met aspecten van technische verlichting. De serie armaturen, waar Arik Levy tekende voor het design, is bovenal toepasbaar als pendeldownlight voor sfeer en gangpad verlichting. «Classic» heeft een basisvorm, die gecombineerd kan worden met vele varianten als afscherming. Als lichtbron kunnen lichtbronnen met een E 27 lampvoet, zoals compact ﬂuorescentie en gloeilampen, worden toegepast, alsmede de energie efﬁciënte G12 gasontladingslichtbron. Design: Arik Levy.

www.ansorg.com

( ( ( (

Oase

van rust...

...die vloeren van Gerflor

Want onze producten zijn: Geluiddempend Zeer makkelijk te onderhouden Slijtvast Beschermd tegen schimmels en bacteriĂŤn

Telefoon NL +31 (0)40 266 1700 www.gerflor.com

Voor stijl in grootse vorm.

Hansastela brengt een stijlvol element in de badkamer. Opvallend zijn de joystick-bedieningshendel en de brede, rechthoekige uitloop. Hansacube is de nieuwe thermostaatserie voor bad en douche die onmiskenbaar verwijst naar architectuur en design. Stijlvol design voor de moderne badkamer. www.hansa.com

ARCH. MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

161

NUMMER 17 - MEI 2008

161

advertentie index

colofon

Agc Alcoa Ansorg Arpe Brickhouse Buva Continu Engineering Derako Duco Floor concepts Forbo flooring Gerflor Gira Gss Hansa Hansgrohe Hunter douglas Illum IP company Knauf Logus Luxlight Osram Pro light Renson Reynaers Rimadesio Rockpanel Rockwool Saint gobain Saniwall Sapa Schueco Steni Strikotherm Sv Svedex Trilux Tweha Vaculux Velux Vola Wienerberger Wrcea

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl.

50 5 158 150 53 51 155 160 9 8 4 159 98 159 160 103 13 163 139 138 98 156 73 127 52 164 11 2, 3 31 151 126 101 71 129 72 12 30 102 128 157 100 10 137 70

Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl) Redactie Michiel van Raaij (mvr@architectenweb.nl), Marjoleine van Schaik (mvs@ architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl), Linda Zenger (lz@architectenweb.nl) Eindredactie Theo Janssen Aan dit nummer werkten verder mee Remco Arnold, Erik Cordes, Peter Drijver, Eric Frijters, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Sjoerd Reitsma, Karin Roelofse, Willem Schippers, Marcel Teunissen. Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl Advertenties Martijn Postmus, Guido Mensink (035) 69 20 874 sales@architectenweb.nl Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Naarden Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers € 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) € 69,nabestellingen € 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven.

colofon

Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand. Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook.

Waaier 50, 2451 VW Leimuiden, Telefoon: 0172 50 66 68, Fax: 0172 50 66 69 email: info@illum.nl

Kunstlicht