AWM 21

PLUPCFS OPWFNCFS t F KBBSHBOH t é t OVNNFS

architectenweb magazine

praktisch vakblad over bouw en architectuur

w w w . a r c h i t e c t e n w e b . n l

praktisch vakblad over bouw en architectuur

interview .BSJFU 4DIPFONBLFST project belicht 5CT LMJOJFL "MNFSF 8POJOH *+CVSH "NTUFSEBN %F (SPUF )PG /PPUEPSQ techniek &OFSHJFHFWFMT them@gazine ,BOUPPSNFVCJMBJS

Citterio Gubi Iduna Prooff Unifor

Rotterdam t +31 (0)10 211 20 50 Amstelveen t +31 (0)20 347 21 30 www.sv.nl Brussel t +32 (0)2 531 13 50 www.sv.be

Iduna Arpa ontwerp José Manuel Carvalho Araújo

UNIEK

www.epcwinst.nl

Ber eken uw wi nst op www.epcwi ns t. nl

Het eerste EPC herberekeningsprogramma dat een geïntegreerde oplossing biedt om op een eenvoudige en snelle manier de winst te berekenen, nodig om “Gezond” te ventileren.

Met het programma kunt u kiezen voor het meest geschikte ventilatiesysteem, voor een energiezuinige verwarmingsketel al dan niet inclusief een verklaring met betrekking tot hulpenergie, voor een combiketel en eventueel voor een douche-wtw.

Welke keuze of combinatie u ook maakt, u beschikt steeds onmiddelijk over het correcte EPC-niveau.

KONE Olympus: omdat elk kantoor z’n eigen sfeer heeft Een uniek en onderscheidend liftinterieur draagt bij aan de totaalbeleving van uw kantoor. KONE introduceert daarom een serie nieuwe liftinterieurdesigns voor kantoorgebouwen, geïnspireerd op de mode en de seizoenen.

Overtuig uzelf en ga voor meer inspiratie naar www.konedesign.nl.

Designs to move you

www.konedesign.nl

[[ VAN DE REDACTIE INHOUDSOPGAVE

PROJECT BELICHT

Luxeproblemen Begin dit jaar besloten mijn partner en ik onze droom in vervulling te laten gaan. We hadden geluk, al na een paar maanden vonden we ‘ons’ huis. Een verwaarloosde jaren ‘50 twee-onder-een-kapper op een riante kavel en dito straat. Een woning die we geheel naar eigen wens konden verbouwen. Eindelijk kon ik mijn voordeel doen met de jarenlange ervaring die ik had opgedaan bij diverse architectenbureaus. Ik zou het project strak leiden en het werk binnen het gestelde budget en de planning realiseren. Althans, dat dacht ik.

Ik ging langs bij de gemeente en liet mij voorlichten over de mogelijke uitbreidingsmogelijkheden. Ik schakelde een bevriende architect in en toetste onze plannen bij de gemeente. Ik maakte zeer gedetailleerde tekeningen en afwerkstaten, liet de woning bouwkundig keuren en de bouwkosten ramen door een adviseur. Pas toen ik er ’zeker’ van was dat mijn plannen pasten binnen ons budget en het bestemmingsplan, diende ik vol vertrouwen de bouwaanvraag in.

Ondertussen waren drie aannemers aan het rekenen geslagen. Op basis van een vaste aanneemprijs, want ik houd niet van onaangename verassingen. Die kwamen er helaas toch, want alle aannemers zaten ruim boven de bouwkostenraming, variërend tussen de 60% en 110%! Tot overmaat van ramp keurde de gemeente onze uitbreidingsplannen af en dreigde er grote vertraging.

Ondanks de gedegen voorbereidingen waren we dan toch genoodzaakt onze plannen aan te passen. We kwamen tegemoet aan de eisen van de gemeente en voerden jammerlijke, maar noodzakelijke bezuinigingen door. We verhoogden onze hypoheek tegen een veel te hoge rente, met dank aan de kredietcrisis. Uiteindelijk volgde snel de bouwvergunning. Maar ook tijdens de bouw bleven de problemen niet uit. Zo dreigde de bouwinspecteur met een bouwstop toen hij vreemd genoeg aanpassingen op reeds de vergunde plannen eiste.

Deze week zijn we dan toch eindelijk verhuisd. Om de kosten te drukken offerden we onze welverdiende vakantie op en deden al het schilderwerk zelf. We zijn uitgeput, er is een reële kans dat ons huis dankzij de kredietcrisis minder waard is geworden en we zitten tot aan onze nek in de schulden.

Maar wat maakt het allemaal uit? Het zijn tenslotte luxeproblemen. We hebben onze droom kunnen verwezenlijken en ooit zullen we kunnen lachen om onze persoonlijke bouwsoap die zo tekenend is voor ons (bureaucratische) landje.

38 38 Tbs-kliniek Studio M10

PROJECT BELICHT

74 74 De Grote Hof Rapp+Rapp

PROJECTEN KORT 32 Sportcentrum Caland, Amsterdam DaF-architecten

36 Stadsdeelwerf Zuideramstel, Amsterdam Claus en Kaan Architecten

52 Patioclusters, Purmerend HM Architecten

54 De Woonplaats, Enschede RAU

66 Spikvoorde, Deventer Jeroen van Oostveen Hoofdredacteur AWM

René van Zuuk

86 Atradiuskantoor, Amsterdam van den Oever, Zaaijer & Partners architecten (OZ-P)

jvo@architectenweb.nl

6

coverfoto: Christian Richters

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECT BELICHT

56 56 Woonhuis IJburg Tom Bergevoet

PROJECTEN KORT

54 54 De Woonplaats Rau

INTERVIEW

TECHNIEK

22

98

22 Mariet Schoenmakers

98 Energiegevels

De architect als verkenner en vormgever

THEM@GAZINE

124 124 Kantoormeubilair

Energiegevels

PROJECTEN KORT

86 86 Atradiuskantoor

Ergonomisch en comfortabel

OZ-P

ARCHIPEDIA

PRODUCTINFORMATIE

EN VERDER...

134 invloedrijke architecten

110 productinformatie 118 nieuw online / bouwproducten

06 07 14 18 20

Charles Rennie Mackintosh

135 beroemde ontwerpen Argyle Chair, Hill House Chair # 1, Hill House, Glasgow School of Art

137 voornaamste werken

van de redactie inhoudsopgave actueel binnenland actueel buitenland column Kees van der Hoeven Gedroomde Trouw

90 nieuw online / projecten 93 column Peter Drijver 500 jaar Palladio

138 142 144 149 150 150

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

publicaties agenda vacatures Arch.maaik advertentie index colofon

7

Een inspirerend boek over ontwerp van kantoren.

Bestel gratis via

www.rockfon.nl

&FO BSDIJUFDU NBH CFTU FFOT XBU NFFS NFU WVVS TQFMFO

07&3 #3"/%8&3&/% (-"4 7"/ 7&5305&$) 4"*/5 (0#"*/ "MT IFU PN CSBOEXFSFOE HMBT HBBU WPFMU V [JDI BMT BSDIJ

CSFVLCFTUFOEJH HFMVJETJTPMFSFOE LPHFMXFSFOE LPSUPN

UFDU NPHFMJKL FSOTUJH CFLOPU JO VX TQFFMSVJNUF 5FSXJKM V NBH IFU [FHHFO V XBU POT CFUSFGU KVJTU OBBS IBSUFMVTU NBH TQFMFO NFU WVVS FO CSBOEWFJMJHIFJE #SBOEXFSFOE HMBT WBO 7FUSPUFDI #FM PG F NBJM WPPS BMMF BOUXPPSEFO 4BJOU (PCBJO LFOU OBNFMJKL HFFO PG OBVXFMJKLT CFQFS

)FFGU V WSBHFO PWFS NPHFMJKLIFEFO PG UPFQBTTJOHFO

LJOHFO )FU CJFEU VMUJFNF WFJMJHIFJE JO WFMF HSBEBUJFT CFM PG NBJM POT EBO 7BO EF CFMBOHSJKLTUF CSBOEXFSFOE &O LFOU UPFQBTTJOHTNPHFMJKLIFEFO EJF VX TUPVUTUF ESP

HMBTTQFDJBMJTUFO UFS XFSFME NBH V JNNFST TOFM FFO

NFO PWFSUSFGGFO

QFSGFDU BEWJFT WFSXBDIUFO

)FU JT CSBOEXFSFOE PQ EF FFSTUF QMBBUT .BBS OBBS #SBOEXFSFOEF CFHMB[JOH WBO XFOT PPL VW CFTUFOEJH XBSNUF FO LPVEF JTPMFSFOE 7FUSPUFDI 4BJOU (PCBJO ° HnnO CFQFSLJOHFO

75

7FUSPUFDI 4BJOU (PCBJO &VSPQF #7 Â… 1PTUCVT "" 8FFSU /FEFSMBOE 5FM

Â… 'BY

Â… JOGP74(/- WFUSPUFDI!TBJOU HPCBJO DPN Â… XXX WFUSPUFDI DPN

:C@D8GCLJ FE<

J>>

J^[ =h[[d ED;

K_i\\ `e Fe\1 D`c`\lY\_fl[ <e\i^`\Y\jgXi`e^ :fd]fik J>>

:C@D8GCLJ FE< `j \\e

e\lkiXXc `jfc\i\e[\ _ff^i\e[\d\ekjY\^cXq`e^ d\k le`\b\ gi\jkXk`\j fg _\k ^\Y`\[ mXe k_\id`jZ_\ `jfcXk`\ \e qfee\nXidk\n\i`e^%

L 4 (#' N&d)B ^ 4 '#+0

mfc^\ej <E -.* d\k 8i^femlcc`e^ 0' d\k jgfln (, dd%

:C@D8GCLJ FE< [iXX^k jk\ib Y`a XXe m\id`e[\i`e^ mXe _\k \e\i^`\^\Yil`b k%Y%m% m\inXid`e^ f] m\ibf\c`e^%

J>>

nnn%jX`ek$^fYX`e$^cXjj%Zfd

Rockpanel geeft verhalen vorm

Elk bedrijf, elk gebouw, elke gevel heeft een uniek verhaal. Met Rockpanel kunt u deze verhalen vormgeven. Unieke verhalen worden unieke gevels, unieke gebouwen, uw gebouw. Het rijke palet aan kleuren en designs van Rockpanel plaatmateriaal geeft u de vrijheid elke visie uit te beelden. Zo vertellen uw creaties het unieke verhaal dat schuil gaat achter de gevels.

Deze gevel vertelt het verhaal van Rockpanelâ&#x20AC;&#x2122;s productieproces: het verhitten van basalt en het spinnen van het ruwe basisproduct.

Lees het volledige verhaal op www.rockpanel.nl.

6

!

" 7

!

8 6 9!

:

" % & < =0 1)=0 04(' ; > / " (+1 =+, +4 (( 2 3 (+1 =+, )4 44 "

"

6 & ! ;

&

Duurzaamheid begint bij BUVA...

Ook leverbaar als raamdorpel!

BUVA Isostone onderdorpels

BUVA introduceert een complete serie laagreliĂŤf onderdorpels voor toepassing in houten-, kunststof- en aluminium kozijnen. De BUVA Isostone onderdorpels zijn gemaakt van glasvezelversterkte kunststof en voorzien van een slijtvaste structuur afgewerkt met een UV-bestendige coating.

Kenmerken BUVA Isostone onderdorpels: Licht in gewicht. Tot 10 keer lichter dan natuursteen onderdorpels.

Zeer sterk en onbreekbaar.

Eenvoudig te verwerken en bewerken.

Minimale uitzetting en krimp. Vergelijkbaar met beton.

Hoge isolatiewaarde.

Bremen 5 2993 LJ Barendrecht

Voorzien van KOMO attest met productcertiďŹ caat.

Telefoon: 0180 69 75 00

Kortom een zwaargewicht die bijna niets weegt.

Email: info@buva.nl

Kijk voor meer informatie op www.buva.nl

Duurzaam & Doordacht.

[[ ACTUEEL BINNENLAND

RAU WINT PRIJSVRAAG ‘TECHNIEKBOULEVARD’

RAU

RAU is geselecteerd om de verschillende mbo-techniekafdelingen van het Markiezaat College in Bergen op Zoom een eigen gebouw en gezicht te geven.

De verschillende leerbedrijven komen langs een zogenoemde techniekboulevard te staan.

Deze singel vormt tevens de verbinding tussen stedelijk groen en enkele woonwijken. Voor

deze opzet is gekozen omdat het Markiezaat College vindt dat een techniekstudent het best kan worden opgeleid in een omgeving waar de verbinding tussen techniek en maatschappij goed zichtbaar is en deel uitmaakt van het leerproces.

O architectenweb.nl/n15991

MILJOENENNOTA: ‘ARCHITECTUUR ONDER DRUK’ Wat betreft ruimtelijke kwaliteit noemt de BNA het positief dat het kabinet streeft naar samenhang in de ruimtelijke ontwikkeling. De organisatie mist in de plannen echter oog voor de gevolgen van de krimp in Nederland. “De BNA signaleert opnieuw dat veel verantwoordelijkheden bij lagere overheden worden gelegd. Momenteel luidt de BNA de alarmklok over de veelheid aan taken van de lagere overheden en het ontbreken van de daarvoor vereiste kwaliteit en capaciteit.”

O architectenweb.nl/n16060

EEN VAN DE MODELLEN (KCAP ARCHITECTS & PLANNERS)

De omzet in de architectuurbranche staat onder druk, er heerst zorg over de orderportefeuille. Dat zegt de BNA in zijn reactie op de Miljoenennota, die op Prinsjesdag door het kabinet is gepresenteerd.

De organisatie meent dat de branche onder druk staat, omdat het ‘als voorloper in het bouwproces’ de gevolgen van de zwakke economie ‘als eerste’ voelt. Als een van de maatregelen in antwoord op de economische verwachtingen stimuleert het kabinet ondernemerschap, zo ook bij architecten.

ROTTERDAM PRESENTEERT MODELLEN STADIONPARK Rotterdam heeft in september drie modellen voor de inrichting van het gebied Stadionpark gepresenteerd. De door KCAP architects & planners ontworpen modellen vormen het uitgangspunt voor het opstellen van de gebiedsvisie en worden dit jaar uitgebreid geëvalueerd met de betrokkenen in het gebied. Voor het einde van dit jaar neemt het col14

lege van B en W een besluit over de gebiedsvisie Stadionpark en de locatie voor een nieuw te bouwen Stadion Feijenoord. De ambitie is om van het Stadionpark een dynamische plek met allure te maken, het boegbeeld voor Rotterdam Sportstad.

O architectenweb.nl/n15811 ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ZWOLLE AKKOORD MET NIEUWBOUW RECHTBANK

RIJKSGEBOUWENDIENST / HOOTSMANS ARCHITECTUURBUREAU

De gemeente Zwolle is akkoord met het plan voor nieuwbouw van de rechtbank in deze stad. Het door Rob Hootsmans ontworpen pand komt naast het bestaande gebouw uit 1967. De Rijksgebouwendienst wil volgend jaar met de nieuwbouw beginnen. De individuele schoonheid van het bestaande gebouw van architect J. Kruger en de plek aan de Stadsgracht in het stedenbouwkundige plan van Dudok vormen het uitgangspunt van de nieuwbouw. In tegenstelling tot het steenachtige karakter van de huidige rechtbank, krijgt de nieuwbouw een transparant uiterlijk.

O architectenweb.nl/n16232

PLASTERK ZIET NIETS IN AANBESTEDINGSAUTORITEIT deed dezelfde oproep in een interview met NRC Handelsblad. Plasterk wijst de suggestie echter af. Volgens hem wordt beoogd de culturele component van de architectuur juist bij opdrachtgevers goed op het netvlies te krijgen. “Het is de vraag of het oprichten van een afzonderlijke autoriteit als ‘cultureel geweten’ aan dat streven dienstbaar zou zijn. Maar ook los daarvan zie ik op dit moment geen aanleiding voor het instellen van een afzonderlijke autoriteit.”

Minister Plasterk (Cultuur) ziet geen aanleiding om een aanbestedingsautoriteit voor architecten in te stellen. Dat zei de bewindsman in antwoord op schriftelijke Kamervragen van de PvdA-Kamerleden Roos Vermeij en John Leerdam. “De onderkenning van de problematiek zoals die zich aftekent bij opdrachtgevers en architecten, geeft mij het vertrouwen dat zij samen in staat zullen zijn hun werkwijze waar nodig aan te passen”, oordeelt de minister. In het rapport Naar een nieuwe aanbestedingscultuur in Nederland riep Atelier Kempe Thill op tot het instellen van een aanbestedingsautoriteit. Bjarne Mastenbroek

O architectenweb.nl/n16275

GIULIA MELLONI

DUURZAME DANSCLUB WATT GEOPEND In Rotterdam is de eerste duurzame dansclub ter wereld geopend.

Het voormalige Nighttown is getransformeerd tot het experimentele poppodium WATT. In het ontwerp zijn duurzame aspecten geïntegreerd, zoals een energieopwekkende dansvloer, minimal wastebars en een ‘relaxroof’ met opvang voor hemelwater. De zogeheten Sustainable Dance Club is ontworpen door Kossmann.dejong, in samenwerking met Döll – Atelier voor Bouwkunst. Volgens de architecten is WATT een stad op zich geworden. Iedere ruimte heeft een karakteristieke sfeer gekregen door materiaal- en kleur-

gebruik. Terwijl het oude pand een ondoorzichtig complex van gangen en ruimte was, heeft het nieuwe WATT een heldere structuur en opzet. Centraal element in het ontwerp is de monumentale entreestraat die alle onderdelen met elkaar verbindt. Aan het einde van de ‘street’ bevinden zich de twee belangrijkste zalen: de grote zaal en de verlaagde danszaal. De ‘street’ heeft een ruige industriële uitstraling; tijdens het bouwproces is die letterlijk in het oude gebouw uitgehakt. Bijzonder is verder de duurzame dansvloer, die beweging omzet in elektriciteit.

O architectenweb.nl/n15867

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

15

[[ ACTUEEL BINNENLAND

EERSTE PAAL LLOYDTOREN ROTTERDAM GESLAGEN In Rotterdam is de eerste paal geslagen voor de Lloydtoren.

De zeventig meter hoge toren wordt de blikvanger van het Lloydkwartier, dat momenteel wordt ontwikkeld tot nieuwe woonwijk. De Zwarte Hond heeft het gebouw ontworpen. De toren bestaat uit honderd appartementen en 600 meter aan commerciële ruimte op de begane grond. Nagenoeg alle woningen beschikken over een ruim balkon en drie slaapkamers. Onder het gebouw bevindt zich een parkeergarage.

O architectenweb.nl/n16144

‘AKKOORD VAN APELDOORN’ TEGEN VERROMMELING Met het ‘Akkoord van Apeldoorn’ moet de ‘verrommeling van het landschap’ een halt worden toegeroepen. Het manifest is in september in de gemeente Apeldoorn ondertekend door 46 organisaties, de ministers Gerda Verburg (Landbouw) en Jacqueline Cramer (Ruimte). Ze onderschrijven daarmee dat het landschap visueel aantrekkelijker moet worden en dat cultuurhistorische waarden behouden blijven, zo staat in

het document. De ondertekening vormde tevens de afsluiting van het culturele evenement Triënnale Apeldoorn, dat geheel in het teken stond van het landschap. Het evenement heeft 200.000 bezoekers getrokken, meldde de organisatie.

O architectenweb.nl/n16301

JEROEN BRINKERS WINNAAR BNI PRIJS 2008 Jeroen Brinkers van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht is de winnaar van de BNI Prijs 2008. Zijn ‘City livingroom cinema concept’ werd gekozen als het beste van zeven genomineerde afstudeerprojecten. De jury waardeerde met name ‘de goed doordachte ingreep, goede detaillering en de verrassende oplossingen die nieuw leven brengen in een vervallen bioscoop’. Het gaat om een transformatie van de in verval geraakte Citybioscoop aan de Voorstraat in Utrecht. Het kleine formaat van de nieuwe zalen geeft het bioscoopbezoek iets van een huiskamersfeer. De grote hal met foyer biedt ruimte om te dineren en binnen te kijken in de diverse ‘livingrooms’.

O architectenweb.nl/n16124 16

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NIEUWS IN HET KORT Grote rol voor architectuur bij Hudsonviering

‘Afkoelende economie raakt bouwsector’

Op Governor’s Island in New York is de aftrap gegeven voor de Hudsonviering 2009. Bij die viering is een bijzondere rol weggelegd voor architectuur. Zo ontwerpt Ben van Berkel (UNStudio) het paviljoen dat Nederland voor deze gelegenheid aan de Amerikaanse stad schenkt.

O architectenweb.nl/n16184

Het lijkt erop dat ook de bouwsector de gevolgen van de vertragende economische groei begint te voelen. In augustus heeft het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid in de sector opnieuw krimpende werkvoorraden geconstateerd. Volgens het instituut is al sinds april een lichte neerwaartse trend waar te nemen.

O architectenweb.nl/n16250

Werkplekken in Almere om files aan te pakken Inwoners van Almere die in Amsterdam werken zijn voortaan niet meer veroordeeld tot uren wachten in de file. In Almere is namelijk het eerste ‘Smart Work Centre’ geopend, waar werknemers op afstand voor hun baas kunnen werken. In het centrum zijn flexibele werkplekken en internetverbindingen ingericht, ook een kinderopvang, een bank en een restaurant.

O architectenweb.nl/n16166

NEW AMSTERDAM AAN DE ZUIDAS GEOPEND Aan de Zuidas is de luxe woontoren New Amsterdam geopend. Het gebouw is ontworpen door Branimir Medic en Pero Puljiz van de Architekten Cie. De toren telt 174 huurappartementen en is van alle gemakken voorzien, zoals een fitnessclub met zwembad en sauna. Via een elektronisch systeem kunnen ’s ochtends boodschappen worden besteld die ’s avonds worden afgeleverd. Verder is er een was- en stomerijservice en worden de planten water gegeven als een huurder afwezig is. De bouw van New Amsterdam heeft ongeveer 120 miljoen euro gekost.

O architectenweb.nl/n16108

Tiende Docomomo Conferentie groot succes De 10e Internationale Docomomo Conferentie, die van 17 tot en met 19 september plaatsvond in de Van Nelle Ontwerpfabriek te Rotterdam, was een groot succes. De jubileumeditie van de conferentie is bezocht door meer dan 300 deelnemers uit 65 verschillende landen.

O architectenweb.nl/n16147

Groen licht nieuw winkelcentrum Gouda

Waterschapshuis Hollandse Delta officieel open

Ten zuiden van het winkelcentrum van Gouda komt een nieuw winkelcentrum. De gemeente en ontwikkelaar Multi Vastgoed hebben daartoe een intentieovereenkomst getekend. Het opvallendste element wordt een luchtbrug over het Kleiwegplein.

O architectenweb.nl/n16149

In september heeft oud-minister Sybilla Dekker het waterschapshuis in Ridderkerk geopend. Het door EGM Architecten ontworpen gebouw wordt het onderkomen van vijf waterschappen, die zijn samengevoegd tot Hollandse Delta.

O architectenweb.nl/n16164

HALF MILJOEN NIEUWE WONINGEN IN RANDSTAD Het kabinet heeft in september een besluit genomen over de toekomstvisie voor de Randstad. Tot 2040 moeten er in dit gebied 500.000 woningen worden gerealiseerd. Daarvan komen er 200.000 in de grote steden, waar vooral op hoogbouw zal worden ingezet. Om het Groene Hart ook echt groen te houden, worden er aan de randen van steden grote stadsparken aangelegd. Die zouden de allure kunnen hebben van Central Park in New York, Hyde Park in Londen of Fontainebleau bij Parijs. Het kabinet wil de Randstad op deze manier aantrekkelijk houden voor bewoners.

O architectenweb.nl/n15871

Waterschapshuis Hollandse Delta

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

17

[[ ACTUEEL BUITENLAND

2 4 5 3 1 MVRDV

6 7 1 ALBANIĂ&#x2039;

MVRDV ONTWERPT MASTERPLAN BIJ MEER TIRANA MVRDV ontwerpt het masterplan voor een nieuwe buurt in het zuiden van de Albanese hoofdstad Tirana. Het project bestaat uit onder meer de Tirana Rocks, een spectaculaire serie gebouwen.

In de gestapelde en scheef geplaatste gebouwen komen onder meer woningen en winkels.

O architectenweb.nl/n15848

2 ENGELAND

FOREIGN OFFICE ONTWERPT STATION BIRMINGHAM Het Britse Foreign Office Architects (FOA) ontwerpt het New Street Station in Birmingham. Het spectaculaire station moet de tweede stad van Engeland op de architectonische wereldkaart zetten.

Onder meer UNStudio stond op de shortlist voor de ontwerpopdracht.

O architectenweb.nl/n16150

3 FRANKRIJK

HERZOG & DE MEURON ONTWERPT PARIJSE PIRAMIDE De skyline van Parijs wordt vanaf 2012 mogelijk verrijkt met een piramide. Het 180 meter hoge gebouw is ontworpen door Herzog & De Meuron en wordt ontwikkeld door het deels Nederlandse concern Unibail-Rodamco. Het grillig gevormde en transparante bouwwerk moet aan de zuidwestelijke rand van de stad komen te staan.

O architectenweb.nl/n16283

18

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

4 DENEMARKEN

COOP HIMMELB(L)AU ONTHULT HOUSE OF MUSIC Coop Himmelb(l)au heeft het ontwerp voor een nieuw concerten cultuurcentrum in het Deense Aalborg onthuld. Het House of Music komt te staan in een nieuw te ontwikkelen gebied, waarvoor het Oostenrijkse bureau tevens het masterplan heeft opgesteld. Het gebouw fungeert als baken voor de oostzijde van het gebied.

O architectenweb.nl/n16282

5 POLEN

FUTURE SYSTEMS PRESENTEERT NIEUWE BLOB Future Systems, bekend van het omstreden ontwerp voor de Nationale Bibliotheek in Praag, baart opnieuw opzien met een klodderachtig concertgebouw. Het naar de componist Antonin Dvorak vernoemde bouwwerk in het Tsjechische Budweis valt vooral op door zijn vloeiende dak.

O architectenweb.nl/n16162

6 VERENIGDE STATEN

‘HERZOG & DE MEURON’ VOOR SKYLINE NEW YORK De bouw van de eerste toren van Herzog & De Meuron in New York is begonnen.

De architecten omschrijven 56 Leonard Street als ‘woningen gestapeld in de lucht’.

De 57 verdiepingen zijn ten opzichte van elkaar verschoven, wat de toren een ongewoon uiterlijk geeft tussen de andere, vrij vlakke gevels.

O architectenweb.nl/n16033

7 VERENIGDE STATEN

OMA ONTHULT ONTWERP WOONTOREN NEW YORK OFFICE FOR METROPOLITAN ARCHITECTURE

Office for Metropolitan Architecture presenteerde onlangs het ontwerp voor zijn eerste woontoren in New York. De 107 meter hoge toren kraagt negen meter uit over de omliggende bebouwing, waardoor er meer ruimte aan de bovenkant van het gebouw ontstaat en er vrij zicht is op Madison Square Park.

O architectenweb.nl/n15983

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

19

COLUMN KEES VAN DER HOEVEN

GEDROOMDE TROUW Het bestuur van de gemeente Westland zit in zak en as.

Wat ze diep in hun hart al vreesden, is uiteindelijk gebeurd.

Deze week kwam het bericht dat ook de laatste vier nog deelnemende architectenbureaus – in de competitie voor het ontwerp van een nieuw stadhuis – zich definitief uit de race hebben teruggetrokken. Burgemeester en wethouders beraden zich nog op juridische stappen tegen de architecten uit de laatste ronde, maar waarschijnlijk zit er niets anders op dan een nieuwe (derde) Europese aanbesteding te starten, en dit keer alleen met een uitnodiging aan buitenlandse architectenbureaus.

De zaak was in de zomer aanleiding voor veel publiciteit, onder meer in de landelijke dagbladen. Een korte terugblik op de loop der dingen: In 2004 fuseerden vijf gemeenten tot de nieuwe gemeente Westland.

Vervolgens wilde men de over vijf gebouwen verspreide gemeentelijke diensten combineren in een nieuw stadhuis op een locatie in Naaldwijk. De eerste aanbesteding voor het gebouwontwerp leverde twee winnaars op; men kon echter geen keuze maken tussen de plannen van Mecanoo en Ector Hoogstad en de nieuwbouwgedachte raakte op de achtergrond.

Begin 2008 werd een nieuwe selectieprocedure gestart met een deels gewijzigd programma. De winnende architecten van toen moesten gewoon opnieuw meestrijden.

Na de eerste visiepresentatie die als basis diende voor de selectie, bleken de voorwaarden voor de ontwerpcompetitie dusdanig slecht, dat het gros van de twaalf geselecteerde architectenbureaus zich op de dag van de uitslag direct terugtrok. Er werd aan de bel getrokken bij de Bond van Nederlandse Architecten en er is nog geprobeerd de voorwaarden verbeterd te krijgen.

Of het nu lag aan dat overleg of aan het sterk gedaalde aantal deelnemers, weet ik niet, maar met een inmiddels verdubbelde vergoeding gingen de overgebleven vier bureaus toch aan de slag. Opvallend daarbij was dat juist

20

die grote architectenbureaus (INBO, de Cie, EGM en Cepezed) prominent lid zijn van de BNA. Hun deelname riep daarom wel vragen op in het veld. Tezelfdertijd kwam over de vaderlandse praktijk van het Europees aanbesteden een vernietigend rapport uit van de hand van Atelier Kempe Thill en financieel gesteund door het Stimuleringsfonds voor Architectuur. Het rapport pleit voor een door de overheid in te stellen Nationale Aanbestedingsautoriteit die mede op basis van een meer culturele visie de leiding krijgt over dit soort selectieprocessen. Kamervragen van de PvdA over de conclusies van het rapport werden zoals gebruikelijk zeer afhoudend beantwoord door de minister van OCW en de staatssecretaris van EZ. Het is daarom te prijzen dat de BNA uiteindelijk de verantwoordelijkheid naar zich toe trok en deze solidariteitsactie voor elkaar heeft gekregen met name via persoonlijke druk van de voorzitter op de directie van de overgebleven bureaus. Vergelijkbaar met de standvastigheid van fabrikant Peijnenburg in de toenmalige koekruzie met Albert Heijn. Het resultaat is extra mooi omdat de NMa – vanwege mogelijke kartelvorming – al had aangekondigd scherp mee te kijken. Onbekend is of daar nog boetes uit voortvloeien.

In het retrospectief van de recente gebeurtenissen komt bij mij vooral het thema ‘trouw’ bovendrijven. Zijn de architecten nu trouw aan hun vak geweest via die moedige beslissing? Of hebben ze zo juist trouw aan de beroepsgroep betoond? We houden het er maar op dat ze in ieder geval trouw zijn gebleven aan het belangrijkste waar je trouw aan kunt zijn. Trouw aan jezelf.

Leestip: BNA – Werkmap Europees aanbesteden voor opdrachtgevers – te downloaden via: http://www.bna.nl/binaries/ bna-downloads-opd-gevers/werkmap-compleet.pdf

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/actueel

Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouw- en architectuurnieuws - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolioâ&#x20AC;&#x2122;s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 3.000 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouw- en architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - bouwkosteninformatie (i.s.m. Archidat) - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com

online

Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die op een andere manier met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouw- en architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen.

[[ INTERVIEW MARIET SCHOENMAKERS

DE ARCHITECT ALS VERKENNER EN VORMGEVER Architecten moeten de ambitie hebben de intrinsieke betekenis van de opgave te doorgronden. Dat stelt Mariet Schoenmakers, directeur van AM Concepts. Verder zouden architecten betrouwbaarder theoretische kennis moeten hebben en hun communicatieve vaardigheden beter moeten ontwikkelen.

DOOR ERIC FRIJTERS EN OLV KLIJN

oordat Mariet Schoenmakers als opdrachtgever actief werd in de particuliere sector was zij actief in een bestuurlijke omgeving. Mede door haar huidige nevenfuncties als voorzitter van het Stimuleringsfonds voor Architectuur en als lid van de raad van toezicht van het Berlage Instituut, heeft zij een goed beeld van de hedendaagse architectuurpraktijk. Aan welke eisen moet de architecten van de toekomst voldoen? Anders gezegd, op welke vragen zou hun bureau antwoorden moeten geven?

V

Als directeur van AM Concepts bent u naar eigen zeggen altijd op zoek naar kwaliteit. Misschien is het goed dat begrip te duiden. Wat is voor u de kwaliteit van een plan?

Bouwen is voor mij primair een culturele opgave. Daarin worden maatschappelijke thema’s aan de orde gesteld. Het is niet alleen een woord of een slagzin, kwaliteit heeft zeker met esthetiek te maken. Maar ik vind dat gebouwen

22

niet alleen mooi moeten zijn, ze zouden ook vragen moeten opwerpen én beantwoorden. De gebouwen van OMA hebben in dat opzicht een duidelijk eigen esthetiek, die voortkomt uit het opnieuw stellen van de opgave en het vertellen van een verhaal. Ik beschouw dat als kwaliteit.

Meer algemeen zou je kwaliteit kunnen omschrijven als het niveau dat bereikt wordt wanneer niet alleen aan de volledige complexiteit van een opgave voldaan wordt, maar men erin slaagt boven de opgave uit te stijgen. Er wordt iets toegevoegd aan ons leven. Daarom is ook het programma zo belangrijk, want alleen de goede functie op de goede plek wordt door de gebruiker omarmd.

De ene keer lukt dat beter dan de andere keer.

U heeft in uw carrière ervaren hoe moeilijk het is voor de overheid om kwaliteit te genereren. Is dat in uw huidige functie gemakkelijker voor elkaar te krijgen?

Het zijn verschillende werelden met ver-

schillende verantwoordelijkheden. Dat maakt een vergelijking haast onmogelijk. Eigenlijk zijn er in de Nederlandse bouw drie partijen te onderscheiden: de overheid, de ontwerpers en de opdrachtgevers. In termen van verantwoordelijkheid heeft iedereen een andere taak. Ik voel me heel prettig aan de kant van de opdrachtgever, omdat het de partij is die uiteindelijk echt gaat bouwen en zo alle partijen ook samenbrengt.

Toen ik nog bij de overheid werkte, vond ik het vooral spannend om na te denken over de samenhang in de stad.

Hoe werkt een samenhangend stedelijk weefsel? En hoe kun je in dat kader programma’s vertalen in een ruimtelijk ontwerp? Vanuit mijn huidige rol in het proces denk ik dat de overheid heel goed moet nadenken waar het met de stad heen gaat. In de visie van zeer bepalende stadssociologen als Saskia Sassen, Richard Florida of Charles Landry moeten stedenbouwkundige diensten veel meer op sociaal-cultureel niveau nadenken over de stad en ruimtelijke inzichten koppelen aan reflectie g

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

MAARTEN LAUPMAN NUMMER XX - MAAND 0000

23

[[ INTERVIEW MARIET SCHOENMAKERS

In het Scheldekwartier, pal naast de binnenstad van Vlissingen, ontwikkelt AM een nieuw woongebied

daarover. Het is immers geweldig om aan tafel te zitten met een overheid die een visie heeft.

Als opdrachtgever is het primair mijn verantwoordelijkheid de essentie van de opgave te duiden in termen van wat een gerealiseerd project maatschappelijk betekent. Bouwen is een culturele opgave! Dat houdt ook in dat ik vragen stel over de overheid. Overigens moet je vanuit iedere positie oppassen niet te formeel te zijn. In deze netwerktijd van ‘open source’ moeten we namelijk zorgen dat mensen van verschillende organisaties vrijheden hebben om als team echt samen plannen van de grond te tillen.

In de vorige interviewreeks bleek dat er veel wantrouwen bestaat tussen de drie spelers die u zojuist benoemde. Is dat aan het veranderen?

Het vertrouwen is ontzettend fluïde en dat heeft te maken met twee dingen: verlegenheid en onbegrip. Het blijft heel moeilijk om iemand te begrijpen, als je te verlegen bent om het onbegrip met een vraag te doorbreken. Daarbij moeten we accepteren dat er verschillen zijn en moeten we andersdenkenden zelfs omarmen. Richard Senneth zegt: ‘Respect is het accepteren van verschil’.

Gebrek aan vertrouwen is vaak het gevolg van een gebrek aan respect en heeft dus ook te maken met het niet om

“Bouwen is primair een culturele opgave” 24

kunnen gaan met verschil. Je kunt best een gezond wantrouwen hebben tegen de overheid, architect, aannemer, bouwer of ontwikkelaar, maar al die partners moeten wel in een bepaald evenwicht met elkaar samenwerken. Alleen als het evenwicht goed is, kan iedereen zijn spel spelen. We leven nu echter in een tijd waarin het evenwicht verstoord is. We moeten wennen aan nieuwe posities, waardoor het veel moeilijker is elkaar daarin te vertrouwen.

Is dat de reden dat veel opdrachtgevers ‘conceptgroepen’ hebben geïnitieerd om minder afhankelijk te zijn van anderen?

Ton Meijer is denk ik de uitvinder van de conceptgroep in Nederland. Toen ik in 1993 bij MAB kwam werken, hadden wij ongeveer als enige een conceptgroep. Ik weet van toen dat andere ontwikkelaars dat wel een beetje raar vonden. Wat

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

deden we daar eigenlijk? Ton Meijer zag dat je als ontwikkelaar zelf een visie moet hebben op de wijze waarop het programma en de plek samengaan en welke interdisciplinaire rol het ontwerp daarin speelt. Hierdoor werd ik aangetrokken. Mijn fascinatie ligt vooral bij het ontwikkelen van een idee over hoe mensen wonen, werken en leven. Wat betekent nu een bepaalde omgeving voor mensen? Wat kan een plan zelf tot in zijn details weer aan stedelijk leven genereren? Door deze bewustwording raakten we ervan overtuigd dat we een ‘educated client’ moesten zijn. Om prachtige architectuur te maken moeten we van te voren nadenken over wat de opgave eigenlijk is, waar architectuur over moet gaan. Dat is waar we nu mee bezig zijn.

Hoewel het ernaar uitziet dat de genoemde drie partijen gehandhaafd blijven, zien wij dat die conceptgroepen zelf steeds vaker architecten in dienst hebben. Is er een situatie denkbaar dat ontwikkelaars zowel initiatief nemen als ook ontwerpen, omdat zijzelf alles in huis hebben?

Nee, daar geloof ik helemaal niet in.

Je moet helemaal niet als doel hebben alles zelf te willen doen. Zowel vanuit een ethisch als vanuit een kwalitatief oogpunt is die situatie onwenselijk. Het conceptteam van AM bestaat primair uit ontwerpers. De essentie daarvan is dat zij door hun ontwerpershart beter aanvoelen wat externe ontwerpers bedoelen. Hierdoor begrijpen we elkaar beter, zodat we sneller kunnen zeggen welke kant het opgaat. Als conceptgroep helpen we zogezegd de architect én de ontwikkelaar. Wij zijn dus niet uit op het realiseren van eindproducten, maar proberen het proces beter te faciliteren.

Als wij iets tekenen in termen van een aanzet dan is dat een verhaal, of een idee, of een getekend PVE, of een commercieel product, maar bovenal een visie op de opgave. We maken ook teksten en laten cultuurhistorische analyses uitvoeren. We starten het ontwerpproces

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

en dat neemt ook angsten weg voor dat ontwerp. We laten zien dat er meerdere opties bespreekbaar zijn, waaruit je moet kiezen. Het kan zijn dat wij menen dat iets op een bepaalde manier moet, terwijl de architect een ander inschatting maakt. Het papier is heel geduldig.

Pas als je gaat bouwen is het echt, zeg ik altijd.

Conceptgroepen zijn dus vooral een middel om in een eerder stadium grip op de opgave te hebben. De producten die hieruit voortkomen, zijn deel van het ontwerponderzoek dat de aard van de steeds complexer wordende opgaven probeert te doorgronden?

In zekere zin nemen we als conceptgroep de architect zijn werk uit handen. Maar dat moet soms, gezien het krachtenspel waarin we opereren. Het

valt eigenlijk samen met het nadenken over een opgave waarin je ontwerpkennis nodig hebt om überhaupt over een plek te kunnen praten. Je zou kunnen zeggen dat het alleen maar goed is voor architecten, want daarmee kunnen zij ‘in play’ komen. Juist omdat wij eerst dat inhoudelijke gesprek hebben gevoerd, waardoor andere partijen die niet in het ontwerpvak zitten ineens kunnen zien hoe belangrijk het ontwerp is. In dat licht bezien zou je zelfs kunnen zeggen dat wij het ontwerpvak agenderen. Eigenlijk functioneert AM Concepts als een interne communicatiemachine, ook door kennis van het ene project door te geven aan andere.

Onze ontwikkelaars raken steeds meer vertrouwd met architectuur en stedenbouw. Bijna spelenderwijs tillen zij het kennisniveau van de organisatie naar g een hoger plan.

Hoek van Holland oriënteert zich op het strand, de duinen en de Nieuwe Waterweg.

Met verschillende woonmilieus speelt AM in op deze karakteristieken

25

[[ INTERVIEW MARIET SCHOENMAKERS

“De architect is de machtigste aan tafel: hij tekent het“ Moeten ontwerpers zich in uw opvatting meer in de breedte ontwikkelen en het type kennis waarover zij kunnen beschikken, uitbreiden?

Ja, je zou kunnen zeggen dat architecten zich meer bewust moeten zijn van het gegeven dat er maatschappelijke krachten op de opgave werken waar je rekening mee te houden hebt. We moeten de geschiedenis van een plek en de stad kennen en ons daar deel van voelen, waardoor we bepaalde patronen kunnen herkennen. Het is daarbij heel goed ook internationale ontwikkelingen te bekijken. Onze traditie in ruimtelijke ordening ervaar ik als aanzienlijk minder vrij dan de ‘urban strategies’ in het buitenland. Zij zetten het ontwerp direct in op een verbeeldend niveau en verbinden dat beeld met uitspraken op de schaal van de stad en de regio.

Het incorporeren van alle schaalniveaus wordt door onze verkokerde opvatting van ruimtelijke ordening bemoeilijkt. Dat is nu aan het veranderen en vereist een grotere lenigheid van ontwerpers.

De activiteit van het ontwerpen zou zich meer door de schalen heen moeten afspelen. Naast het ontwikkelen van een visie op de werking van de stad moeten we ernaar streven stedenbouw en architectuur meer met elkaar te verweven.

Hierdoor verwacht ik dat zaken als de verhouding tussen private, collectieve en openbare ruimte beter wordt vormgegeven. De tussenschaal van het ensemble en de verkaveling eisen meer aandacht in het stadsontwerp. Het gebruik van de openbare ruimte is heel erg veranderd.

Privéruimte wordt soms publiek beleefd.

We hebben een te groot gebruik van alles. Ook de sociaal-culturele context is veranderd. Veel nadrukkelijker moeten vakmensen daarom nadenken over de verandering van het publieke domein.

Ik doel dan niet op een stedenbouwkundig plan met straten en rooilijnen.

Integendeel, ik heb een proces voor

26

ogen dat zich afspeelt op een veel abstracter en programmatisch niveau.

De ruimtelijke intelligentie die daar uit voortvloeit, kan worden ingezet in een plan. Zulke veranderingen hebben zich al voorgedaan bij gemeenten en overheden. Ook wij als opdrachtgevers hebben andere kennisgebieden geïncorporeerd en verzamelen kennis over natuur en landschap bijvoorbeeld. Op die manier kunnen we een begrijpende gesprekspartner zijn. We moeten ons verdiepen in wat infrastructurele opgaven zijn, omdat ze in toenemende mate verknoopt zijn met vastgoedopgaven. De rol die architecten en andere ontwerpers daarin hebben, hangt veel meer samen met wat ontwerponderzoek wordt genoemd. Ontwerponderzoek om de opgave te doorgronden en daarmee verbanden te leggen met andere disciplines wordt steeds belangrijker.

U beschrijft hoe je nieuwe vormen van kennis kunt incorporeren in bestaande activiteiten. Dit alles om beter antwoord te kunnen geven op de opgave die er ligt. Heeft u de indruk dat architecten achterblijven in die ontwikkeling? Zitten architecten nog steeds op een ambachtstoel en voeren zij een achterhoedegevecht waarvan de essentie niet samenvalt met de kern van de opgave?

Je ziet dat het ontwerpvak sterk verandert. De opvatting die je hebt over architectuur en wat je als architect kan betekenen, verandert. Het hele traditionele denken over de vertrouwde fases in een ontwerpproces van VO naar DO enzovoorts gaat overboord. Dat betekent overigens niet dat architecten hun traditionele kwaliteiten kunnen verwaarlozen. Eerder is het ontwikkelen van een onderzoekende expertise daar een aanvulling op. Het gaat kort gezegd om twee centrale vaardigheden. Enerzijds

moeten architecten sublieme ontwerpers blijven, want schoonheid is een knock-out voor iedereen. Anderzijds moeten ze hele goede verkenners zijn die ons helpen de opgave te (her)formuleren. Iedereen moet zijn typische kennis inbrengen. Daarom is het van belang dat we constant bijleren door ons te verdiepen in heel andere disciplines.

Ik wil overigens niet suggereren dat architecten niet weten waar het over gaat. Zeker de nieuwe generatie architecten is zeer vrijdenkend en breder georiënteerd. Eén ding waar opleidingen echter meer aandacht naar uit moeten laten gaan, is dat zij architecten leren om duidelijk te communiceren over de ideeën die ten grondslag liggen aan hun plannen. Architecten hebben de neiging hun plannen te verdedigen, waar dialoog en uitleg meer op hun plaats zouden zijn. Het gaat immers om het maken van contact tussen de verschillende partners in het proces. Het ontwerp vormt de onderlegger voor die synthese. Wat we nodig hebben zijn architecten die studieus over de opgave nadenken. We moeten ze daartoe echter wel de kans geven. En vergeet niet dat het ontwerp zelf bij de niet-ontwerpers de ogen opent voor een nieuwe wereld, als je het goed doet!

Indirect zegt u dat architecten niet altijd even trefzeker zijn als zij op een abstracter denkniveau moeten opereren?

Kun je conceptueel, bijna theoretisch nadenken over architectuur en stedenbouw, zoals de Smithsons deden? Wat is de betekenis van de plattegrond in relatie tot de openbare ruimte? Kun je bijvoorbeeld een soort principedoorsnede maken zonder dat meteen bouwkundig uit te werken? Er zijn weinig mensen die dat echt beheersen. Wat ik zelf moeilijk vind bij het kiezen van een architect, is om te weten te komen wat zij eigenlijk kunnen. Bij elke vraag speelt telkens weer de afweging wie wij ‘in play’ durven brengen? Neem de opgave contemporain dorps wonen. Deze opgave speelt zich af op een tussenschaal

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Het publiek domein speelt in de projecten van AM een centrale rol. In Zandvoort ontwikkelt AM een centrumgebied

waar maar weinig architecten goed kunnen opereren. De vraag is namelijk om niet meteen een gebouw te maken en door te gaan naar een definitief ontwerp. De ruimtelijke uitspraak is eerder gebaseerd op een typologisch schema.

Dergelijke vraagstukken, die een visie op de samenhang tussen stedenbouw en architectuur veronderstellen, winnen aan belang. In de opleiding zou eigenlijk meer aandacht gegeven moeten worden aan de architectuur van de stedenbouw.

Op dat niveau is de opgave erg complex en is de autonomie van de opdrachtgever geringer dan je misschien denkt. Op het niveau van deze tussenschaal heeft de overheid evenzeer een belangrijke stem. Haar rol is om de goede vraag te stellen en de agenda voor ruimtelijke vraagstukken te bepalen. Of het nu gaat over woningbouw of bedrijfsterreinen, als architecten beter geëquipeerd raken, worden zij een betrouwbare en dus belangrijke speler in het zoeken naar kwaliteit op het grensvlak van architectuur en stedenbouw.

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

In tegenstelling tot veel architecten zijn landschappers heel goed in staat op een zinvolle manier over de organisatie van de openbare ruimte na te denken. Heeft het onvermogen van architecten om dit te evenaren ertoe geleid dat steeds vaker landschapsarchitecten gevraagd worden om stedenbouwkundige plannen te maken?

Zij zijn in dat gat gesprongen. Met het agenderen van de openbare ruimte is ook de landschapsdiscipline naar het stedelijk milieu getrokken en hebben zij de aandacht verlegd naar het stedelijk ensemble. Of het nu Adriaan Geuze is, Peter Lubbers of Paul van Beek, zij zijn zich allen gaan verdiepen in de stedenbouwkundige kennis die zij nodig hadden om de openbare ruimte op te laden met betekenis. Ze gebruiken

de gebouwde praktijk, als archief van geslaagde en minder succesvolle oplossingen. Zij zijn zich gaan bijscholen door te kijken naar de plannen van bijvoorbeeld Utzon en vragen zich af hoe deze plannen in het landschap liggen.

Stedenbouwkundigen zijn te veel in heel schematische stedenbouw gaan denken en hebben zich te weinig bijgeschoold in die andere disciplines. Ook ik ben als stedenbouwkundige afgestudeerd, maar ik heb daarvoor wel vier jaar architectuur gedaan. Dat is precies waar het landschappers en stedenbouwkundigen aan ontbreekt en dus heb je een architect nodig die heel veel over typologieën weet. Een heel goed team heb je eigenlijk als je een architect koppelt aan een landschapsarchitect. Landschappers zijn al gestart met het nadenken over hun product. In veel gevallen kwamen zij tot g

“We moeten de geschiedenis van een plek kennen” 27

MAARTEN LAUPMAN

[[ INTERVIEW MARIET SCHOENMAKERS

Mariet Schoenmakers: “We streven ernaar architectuur en stedenbouw meer met elkaar te verbinden”

het inzicht dat hun visie niet beperkt blijft tot de klassieke grenzen van een discipline, en constateerden dat zij ook daarbuiten teamleden moesten rekruteren. Geen wonder dus dat zij meestal ook veel architecten en stedenbouwkundigen in dienst hebben. Zij streven immers vernieuwing na. In veel gevallen komt die voort uit het aanleggen van kruisverbanden tussen uiteenlopende disciplines, waarmee zij investeren in de verbreding en de verdieping van hun kennisgebied.

U nodigt architecten uit om zich naast de beschikbare kennis over techniek en regelgeving, opnieuw te verdiepen in hun eigen theorie en geschiedenis?

Ja, we leven in een tijd van grote vrijheid en we zijn op zoek naar een nieuwe vormentaal, naar een nieuwe architectuur. We zijn het Modernisme voorbij.

Een ander element is natuurlijk dat we zoeken naar een hedendaagse taal en zeker niet naar nostalgie. Vandaar dat

iedereen ook aan het experimenteren is. Erdoorheen speelt een cultuurhistorisch bewustzijn, waardoor we vinden dat we in oude steden vernieuwing behoedzaam moet laten plaatsvinden.

Een goed en al oud voorbeeld van die houding vind ik de uitbreiding van het Boymans van Beuningen Museum door Hubert-Jan Henket. Hij heeft op subtiele en genuanceerde wijze vernieuwing betracht die wel hedendaags is, maar evenzeer respect heeft voor de vormentaal van het bestaande gebouw.

Dat vraagt van een architect een andere inspanning dan ‘tabula rasa’. Ik vind dat architecten zich vrij met architectuur moeten inlaten en nadenken over ruimte, kleur, schaal, licht en textuur.

Succesvolle architecten houden in mijn ogen niet vast aan specifieke stijlmiddelen en hebben geen vaste ideologie.

Architecten moeten zich toeleggen op ruimtekunst.

Behalve betere communicatieve vaardigheden en betrouwbaarder

“Wij tekenen een visie op de opgave” 28

theoretische kennis, moeten architecten de ambitie hebben om opgaven beter te doorgronden op hun eigen waarden. Verschillende opgaven vragen om verschillende oplossingen. Dat betekent dus dat elke opgave een specifiek antwoord nodig heeft. Hoe krijgt een ontwerpproces op harmonieuze wijze vorm?

Bij aanvang van het proces is het heel belangrijk dat je vrijuit kunt praten over de plek. In de praktijk probeer ik architecten daartoe ook uit te dagen. Graag spreek ik hen aan over architectuur en tegelijk probeer ik in dat gesprek scherp te krijgen wat we samen willen bereiken. In feite is de architect de machtigste aan tafel: hij tekent het. Je schiet er niet veel mee op als je zegt dat je het niet mooi vind. Het belangrijkste is het gesprek waarin een begrippenkader tot stand komt, zonder dat wie dan ook vooringenomen ideeën op tafel legt. Deze poging om boven je eigen veld te zweven is van wezenlijk belang voor alle deelnemers aan het proces.

Architectonische middelen als maquettes en schetsen kunnen daarbij heel succesvol worden ingezet. Ik ben me overigens zeer bewust van de ingrijpende wijziging die daaruit volgt voor de werkzaamheden van de architect in deze fase.

Ik wil architecten uitdagen zichzelf telkens opnieuw te dwingen diepgang in een opgave te brengen door er meer kennis over te hebben, deze te bestuderen. Ik wil voorkomen dat zij op routinematige wijze elke opgave op een vergelijkbare wijze aanpakken, en moedig aan dat architecten eerst proberen te begrijpen met wat voor opgave zij eigenlijk te maken hebben.

Ze moeten er zogezegd met huid en haar in. Veelal betekent het dat hun gesprekpartners in eerste instantie heel verschillende mensen zijn. Pas later wordt er van architecten verwacht dat ze wel degelijk het vak tot bouwkunst kunnen verheffen, want we moeten de ontwerpvaardigheid niet onderschatf ten. Dat is heel belangrijk.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architectenweb Magazine nu ook digitaal

PROBEER AWM DIGITAAL NU 3 MAANDEN GRATIS Architectenweb Magazine is nu ook digitaal beschikbaar, inclusief een handige zoom-, zoek- en printfunctie. Als webabonnee kunt u met uw persoonlijke code de digitale editie altijd en overal lezen. Tevens heeft u toegang tot het AWM archief, met daarin alle eerdere verschenen edities van Architectenweb Magazine. U kunt nu drie maanden lang gratis kennis maken met het webabonnement van Architectenweb Magazine. Kijk voor alle informatie op: www.architectenweb.nl/awmdigitaal/

;d[h]_[ X[ifWh[d [d ;d[h]_[ m_dd[d :[ m[h[bZ l[hWdZ[hj$ =hedZije\\[d mehZ[d iY^WWhi[h" Z[ [d[h]_[fh_`p[d ij_`][d$ :[ [d[h]_[XWbWdi lWd [[d ][Xekm mehZj ij[[Zi X[bWd]h_`a[h$ IY^ Ye X_[Zj ^_[hleeh _ddelW# j_[l[ efbeii_d][d c[j ^[j j^[cW ;d[h]o 1 [d[h]_[ X[ifWh[d [d [d[h]_[ m_dd[d c[j Z[ ^ee]ij[ [_i[d WWd WkjecWj_i[h_d]" l[_b_]^[_Z [d Z[i_]d$ IY^ Ye D[Z[hbWdZ 8L mmm$iY^k[Ye$db

> j WZh[i leeh aep_`d[d [d pedd[#[d[h]_[

Mono

New: Icons ďŹ&#x201A;at

Button

New: Grid 40

New: Label

Airside

Kado

Endless

Stripes

Xero

New: Xero Struc Twin

Track

New: Turn

ToTop

Beam

New: Slab

Xero Twin

Area

New: Steel

Invisible

Visplay Netherlands De Oude Molen 4 NL - 1184 VW Ouderkerk a/d Amstel T +31 (0)20 56 98 780 F +31 (0)20 56 98 781 info @ visplay.com www.visplay.com

SPORTCENTRUM CALAND IN AMSTERDAM OSDORP DOOR DAF

32

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

[[ PROJECTEN KORT

SPORTIEF INTERMEZZO Aan de stedelijke vernieuwing in Osdorp is onlangs door DaF-architecten een nieuw sportcomplex toegevoegd.

H

et nieuwe sportcomplex beslaat een breed scala aan sportvoorzieningen, waaronder twee sporthallen, twee gymzalen, een dojo voor vechtsporten plus enkele aerobic- en fitnessruimten. Het ontwerp maakt deel uit van een herontwikkeling van het Calandterrein, dat ook een middelbare school en woningen bevat. Hoewel de opgave een complex en groot programma omsluit, is geprobeerd de groenstructuur van Osdorp niet te veel aan te tasten en de schaal van het gebouw aan te laten sluiten op de omgeving, onder andere door het haaks op de Calandlaan te situeren. Dankzij de toepassing van splitlevels blijft de omvang van het complex beperkt.

DaF-architecten heeft het programma zodanig zorgvuldig gepositioneerd, dat alle ruimten een eigen karakter hebben gekregen.

Bij het binnengaan van het gebouw wijzen vijf verschillende kleurbanen op de vloer de weg naar de afzonderlijke programmaonderdelen. De sportruimten bevinden zich op verschillende niveaus. De ruimte ertussen is opgevuld met ondersteunende functies als kleed- en bergkamers en de kantine. Dit tussengebied fungeert als ontsluitingszone door het hele gebouw heen.

NUMMER 20 - SEPTEMBER 2008

33

8

6

6 2 7

1

ingang

2

sporthal

3

fietsenstalling

4

gymzaal

5

overdekt parkeren

6

tribune

7

terras

8

kantine

1e verdieping

4 4

2

5

3 1

begane grond 34

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

[[ PROJECTEN KORT

Ook in het exterieur is de route een bepalend onderdeel van het gebouw door de groene kleur van de prefab polyesterbetonplaten, waarvan het oppervlak is voorzien van glasparel.

Op de gevels van het sportcentrum zijn aluminium platen aangebracht in twee verschillende grijstinten. Er is een fijnmazig hekwerk voor geplaatst dat ter hoogte van de parkeergelegenheid op het maaiveld en het sportveld op het dak is doorgezet als afrastering en dat wordt gedragen door oranje geschilderde stalen staanders. Omdat het keurmerk van de NOC/NSF geen daglichttoetreding in de sportruimtes toestaat, zijn de gekleurde staanders volgens de architect aangebracht om de aandacht enigszins af te leiden van het grotendeels gesloten gevelbeeld.

Osdorp is een bijzonder sportcomplex rijker. Doordat de architecten het programma over verschillende lagen hebben verdeeld, is een zekere schaalverkleining bewerkstelligd. Hiermee wordt een passend antwoord geboden op de in rap tempo veranderende context.

O architectenweb.nl/p10202

OPDRACHTGEVER

GEMEENTE AMSTERDAM, STADSDEEL OSDORP

ONTWERP

DAF-ARCHITECTEN; DAAN BAKKER, CATHERINE VISSER, PAUL VAN DER VOORT (WWW.DAFARCHITECTEN.NL)

In het interieur komt de sportfunctie op verschillende manieren tot uitdrukking. Zo zijn in het witgeschilderd mdf, waarmee een aantal wanden bekleed zijn, pictogrammen van gestileerde figuurtjes gefreesd die verschillende sporten uitbeelden. De dojo-ruimte in de kelder is de enige ruimte die geheel van beton is. Een lichtkoepel die van binnen felroze is geschilderd, herinnert in de verte aan Corbusiaanse lichtkegels.

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

MEDEWERKERS

FERRY DEN RIDDER, POLLE KOKS, NATALIA DE ANDRES MARCOS, AIDA FUSTER DURAN, ANA CABELLOS GARCIA, MATTIJS BRACKE, EDWIN VETH

BOUWKUNDIG TEKENWERK

TECHNISCH ONTWERPBUREAU MR7 (TEAM REMCO ARNOLD & MARK BITTER)

AANNEMER

HEIJMANS BOUW BV

REALISATIE

2008

FOTOGRAFIE

JEROEN MUSCH / MARCEL VAN DER BURG

35

WERF STADSDEEL ZUIDERAMSTEL TE AMSTERDAM DOOR CLAUS EN KAAN

KILL YOUR

DARLING Op de plaats van een van hun eerste projecten ontwierp Claus en Kaan Architecten een nieuwe, grotere stadsdeelwerf. Net als in hun eerdere ontwerp lijkt de uitstraling van het gebouw zijn programma te weerspreken.

B

egin jaren negentig ontwierpen Claus en Kaan voor de dienst publieke werken een werf die volgens de architecten ‘een associatieve verwijzing naar de gloriedagen van het naoorlogse modernisme’ vormde. Met het ontwerp, dat destijds belangrijk was in de opmars van het supermodernisme, profileerde het bureau zich sterk.

Zonder sentimenteel te worden hebben Claus en Kaan nog geen twee decennia later zelf voorgesteld het gebouw in zijn geheel te vervangen door een groter gebouw. Met de bouw van de Zuid-As was de capaciteit van het oude pand onvoldoende geworden.

Het complex is voornamelijk in één bouwlaag uitgevoerd; het verhoogt zich alleen bij de kantoren. De werf is bestemd voor de buitendienst en borduurt voort op het organisatorische concept van zijn voorganger. De opslagruimten, magazijnen en werkplaatsen zijn rond een grote, rechthoekige 36

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

binnenplaats geordend. Doordat de garagedeuren alle op de binnenplaats openen, zijn ze onttrokken aan het stadsbeeld.

Het is een omdraaiing van de gebruikelijke organisatie van een dergelijk gebouw. Net als het oude ontwerp lijkt het nieuwe ontwerp zijn functie te weerspreken. De compositie doet eerder denken aan die van een grote villa.

In de gevel zijn op twee manieren glasvlakken aangebracht: vlak in de gevel en diep verzonken in de hoger gelegen delen. De plastische steenmassa, imposante overstekken en gemetselde gevelvlakken, die moeiteloos op de onderste glazen puien lijken te rusten, maken de nieuwe stadsdeelwerf tot een gedurfde herinterpretatie van een van Claus en Kaan’s eerste projecten. (OK)

O architectenweb.nl/p10207 NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

OPDRACHTGEVER

STADSDEEL ZUIDERAMSTEL

ONTWERP

CLAUS EN KAAN ARCHITECTEN (WWW.CLAUSENKAAN.NL)

ARCHITECT

FELIX CLAUS, JAAP GRÄBER

AANNEMER

VDR VAN ROSSUM BV

CONSTRUCTEUR

VAN ROSSUM RAADGEVENDE INGENIEURS

REALISATIE

FEBRUARI 2008

FOTOGRAFIE

LUUK KRAMER

37

OOSTVAARDERSKLINIEK TE ALMERE DOOR STUDIO M10

ARCHITECTONISCH

LANDSCHAP In de door Studio M10 ontworpen tbs-kliniek vervloeien de architectuur en het landschap als separate categorieën. Door de ruime toepassing van glas is het landschap bovendien vanuit de bebouwing maximaal beleefbaar gemaakt.

DOOR MICHIEL VAN RAAIJ FOTOGRAFIE RENÉ DE WIT

[[ PROJECT BELICHT OOSTVAARDERSKLINIEK

De tbs-kliniek presenteert zich met een glazen voorgevel naar het stedelijk landschap van Almere

O

ver een jaar zal de nu nog kale vlakte volledig begroeid zijn. De binnenruimte van de tbs-kliniek zal door de patiënten zelf worden onderhouden; op een derde deel zullen ze groenten verbouwen. De tuin zal, ook met de gegroeide beplanting, uiterst abstract blijven. Het is en blijft een strikt rechthoekig vlak, doorsneden door rechte paden en zonder ook maar enige glooiing in het landschap. Voor het vereiste overzicht zal de begroeiing laag gehouden worden. De tuin is een sublimatie van het polderlandschap in de Flevopolder buiten de ringmuur.

Binnen is zo ook buiten.

Dichtheid De nieuwe tbs-kliniek in Almere is ontworpen volgens een ‘landelijk model’, stelt architect Martien Jansen van Studio M10.

De beschikbare kavel is in zijn geheel gebruikt om een complex met een lage dichtheid te realiseren. Het verzamelgebouw aan de wijkontsluitingsweg is twee verdiepingen hoog, de woonafdelingen zijn één verdieping hoog. De gebouwen zijn los van elkaar gehouden om de patiënten en medewerkers te stimuleren naar buiten te gaan. De buitenlucht maakt vrij. Tot op zekere hoogte althans.

De bebouwingsdichtheid van het complex sluit aan bij die van het suburbane woonlandschap van Almere Buiten, aan de andere kant van de ringmuur. In het licht van het recente pleidooi van de Rijksoverheid om de steden verder te intensiveren (Structuurvisie Randstad 2040) moet de vraag gesteld worden of de context niet verkeerd gekozen is. Een tbs-kliniek met 35 patiënten per hectare, is dat een optimaal gebruik van de ruimte? In de praktijk zal moeten blijken of de lage dichtheid het beoogde positieve effect heeft op de 160 patiënten, en vooral ook op de 400 medewerkers.

Het complex gezien vanuit de lucht: op de achtergrond het verzamelgebouw; op de voorgrond de woonafdelingen 40

De landschappelijke ruimte is in de architectuur in ieder geval maximaal benut. Alle onderdelen van het complex zijn in een totaalontwerp op elkaar betrokken. De sleutelrol in de compositie wordt vervuld door de woonafdelingen. De strookbebouwing hiervan is op haar koppen ingeklemd tussen lange, betonnen muren. Terwijl de transparante woonafdelingen rijmen met het net zo transparante verzamelgebouw, rijmen de betonnen muren met de betonnen ringmuur rond het hele complex. Je zou zelfs kunnen zeggen dat het verzamelgebouw weer is ingeklemd door de ringmuur: het droste-effect.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Het verzamelgebouw wordt over haar volle lengte doorsneden door een vide

De vervloeiing van de schalen gaat nog verder. Zo eindigen de dakopbouwen van de woonafdelingen op de hoogte van de ringmuur. Explicieter is de werking van de grotendeels vrijstaande betonnen muren van dezelfde gebouwen. Ze zorgen ervoor dat de gebouwen niet als losstaand object in het landschap staan, maar er een intrinsiek deel van zijn. Andersom is het landschap overal ingekaderd door lagere en hogere betonnen muren: het is een architectonisch landschap geworden. In de compositie lopen de categorieën ‘architectuur’ en ‘landschap’ overal in elkaar over.

Transparantie Alles in de tbs-kliniek staat in het teken van een zuiverende orde. Terwijl de eenheid tussen architectuur en landschap op de grotere schaal voor orde zorgt, is het de standaardisering die op de kleinere schaal orde brengt. Aan de basis van de gestandaardiseerde elementen ligt een zeer strikt gehanteerde stramienmaat: 3.60 m in het verzamelgebouw, 2.40 m in de woonafdelingen. Ondanks de grote hoeveelheid glas die is toegepast, kon het ontwerp mede door die standaardisatie onder budget worden opgeleverd.

Niet eerder is in een tbs-kliniek zoveel glas toegepast, merkt Martien Jansen op. De buitengevels zijn overal van glas, net als NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

de binnenwanden. Waar dat vereist is, zijn tralies in de vorm van stalen lamellen voor het glas geplaatst. Achter de lamellen is het glas kogel- en doorbraakwerend uitgevoerd. In het verzamelgebouw zijn de lamellen aan de binnenzijde bevestigd.

Bij de cellen op de woonafdelingen zijn de lamellen aan de buitenzijde gemonteerd om te voorkomen dat de patiënten ze tijdens hun verblijf kunnen doorzagen. De panelen met lamellen kunnen voor onderhoudswerkzaamheden over elkaar worden geschoven. Natuurlijk nadat de vergrendeling er met een sleutel af is gehaald.

Alles staat in het teken van een zuiverende orde In het interieur is het glas consequent voorzien van een print van horizontale lijnen. Het lijnenpatroon volgt de horizontaliteit van de stalen lamellen. Alleen waar onbelemmerd doorzicht gewenst is, is het glas volledig transparant gehouden. Waar privacy verlangt wordt, zoals bij de behandelruimten, is het glas in twee lagen beprint. De tweede laag is volledig gesloten, zodat doorzicht onmogelijk is. Wat rest is een schaduwspel. g 41

[[ PROJECT BELICHT OOSTVAARDERSKLINIEK

Aan de tuinzijde functioneert het verzamelgebouw als T

ringmuur, inclusief stroomvoerende detectiedraden

donkere glas spiegelt daarvoor teveel, mede door de erachter gelegen lamellen. Terwijl de soms zeer gevaarlijke patiënten in het stadslandschap zijn geplaatst, zijn ze voor de omwonenden onzichtbaar. Het is een strategisch ‘pokerface’.

Woonafdelingen In de woonafdelingen wonen de ‘ter beschikking gestelden’ samen in groepen van elf. In een korte rij heeft elke patiënt een smalle cel (stramienmaat 2.40). Aan het einde van de rij is er een gemeenschappelijke woonkamer met een keuken.

Vanuit zijn werkkamer houdt een sociaaltherapeutisch medewerker toezicht.

De woonafdelingen zijn georiënteerd op de centrale tuin

Verzamelgebouw In het verzamelgebouw is een extra transparantie geïntroduceerd met een brede vide over de lengte van het gebouw.

‘De straat’ noemt Martien Jansen het. Het is ironisch dat het modernisme zo passend blijkt voor de architectuur van gevangenissen. De ‘straat’ wordt met een doorlopend glazen dak van daglicht voorzien. Lange galerijen ontsluiten de lokalen op de eerste verdieping.

Programmatisch vormt het verzamelgebouw de link met buiten. Behalve de entree en de expeditie is hier de resocialisatie afdeling ondergebracht. Daar verblijven de patiënten in de laatste fase van hun behandeling, voor ze in de samenleving terugkeren. Verder is in het verzamelgebouw ruimte gemaakt voor therapie- en praktijklokalen, de kantine, een sporthal en kantoren.

dwarsdoorsnede verzamelgebouw 42

De woonafdelingen zijn in beginsel opgebouwd uit drie stroken. De afdelingen zijn rug aan rug in de buitenste stroken ondergebracht. In de middenzone zijn kamers gerealiseerd die afwisselend door de ene of andere afdeling gebruikt worden.

Het gaat om hobbyruimten, een wasruimte en een prikkelarme ruimte. De afdelingen hebben onderling geen contact.

Hoge dakopbouwen brengen daglicht in de middenzone.

Beveiliging De beveiliging in de tbs-kliniek kent twee gradaties. De eerste zes woonafdelingen zijn normaal beveiligd, de tweeg Op de zwaar beveiligde afdelingen zijn de middenpaden richting de tuin aan de bovenzijde afgesloten met tralies

dwarsdoorsnede woonafdeling ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

Vanuit het interieur hebben de patiënten en medewerkers vrij uitzicht over de omgeving. Die kijkt echter niet terug. Het

Na hun dagprogramma brengen de patiënten hun vrije avond door in de woonkamer. De fel gekleurde wanden onderstrepen dat het strikte regime van complex hier is losgelaten: het mag er rommelig zijn. Ook de architect laat hier zijn stramien voor wat het is. De woonkamer steekt zelfs een stuk de middenzone in.

43

[[ PROJECT BELICHT OOSTVAARDERSKLINIEK

5

6

6

1e verdieping verzamelgebouw

1

2

3

4

begane grond verzamelgebouw

1

magazijn

10 prikkelarme ruimte

2

behandelsector leren en werken

11 hobbyruimte

3

entreezone

12 sociaaltherapeutisch medewerker

4

behandelcluster vrijetijdsbesteding

13 patio

5

resocialisatieafdeling

14 separeercellen

6

behandelsector therapie en training

15 medische dienst

7

dienstensector

16 behandelruimten

8

patiĂŤntenkamer

17 sportzaal

9

woonkamer / keuken

18 sportkooi

17

18

16

14

14 12

12 9

9

11

11 15 8

10

begane grond normaal beveiligde afdeling 44

13

13

8

10

begane grond zwaar beveiligde afdeling ARCHITECTENWEB MAGAZINE

gebouwen achter op het terrein zijn zwaar beveiligd. Normaal gesproken, licht Martien Jansen toe, wordt er bij een hoger beveiligingsniveau steeds een ringmuur toegevoegd op vijf meter afstand van de eerste. Het binnengebied van de inrichting wordt zo alsmaar kleiner.

In Almere vroeg de aanwezigheid van de zwaar beveiligde afdelingen eigenlijk om een dubbele ringmuur. “Iedereen zit dan zwaar beveiligd opgesloten”, analyseert Martien Jansen.

Het is eenvoudiger de ringmuur alleen rond de zwaar beveiligde afdeling te plaatsen. In de uitwerking ging hij nog een stap verder: alleen rond de binnenplaatsen van de afdelingen is de glazen wand zo hoog opgetrokken dat deze als tweede ringmuur geldt. Aan de bovenzijde van de glazen muur zijn draden gespannen die bij de minste beroering de beveiliging alarmeren.

De paden tussen de woonafdelingen zijn bij de normaal beveiligde afdelingen open naar de lucht. Om bij de zwaar beveiligde afdeling de vereiste tweede ringmuur zo min mogelijk toe te hoeven passen zijn de paden daar overdekt met stalen roosters.

De rationele omgang met de beveiliging komt terug in de architectuur van het verzamelgebouw. Om een transparant beeld naar de stad te kunnen realiseren is het gebouw opgevat als deel van de buitenste ringmuur. De vereiste doorbraakwerendheid is opgelost in de straatgevel; de stroomvoerende detectie is aan de tuingevel bevestigd. Je kunt er niet doorheen, niet overheen.

Met het ontwerp voor de tbs-kliniek in Almere is Studio M10 erin geslaagd de gesloten inrichting open te breken. Het complex heeft zich geopend naar de centrale binnentuin en het stadslandschap. De tbs-kliniek als typologie is zo zelf succesvol f De tralies achter de ramen hebben een tweede functie geresocialiseerd. als zonwering

OPDRACHTGEVER

RIJKSGEBOUWENDIENST

ONTWERP

STUDIO M10 ARCHITECTURE AND URBAN DESIGN (WWW.STUDIO-M10.NL)

PROJECTARCHITECT

MARTIEN JANSEN

TEAM

GERT JAN VAN DEN BERG, DOUWE BOONSTRA, REMI LEUNISSEN, BEA GEBOERS, BAS KOLKMAN, PIETER VAN KRUYSBERGEN, WIL RUITER, IWAN WESTERVEEN, MARLIES ZUIDAM

CONSTRUCTIE

RIJKSGEBOUWENDIENST A & A

W- EN E- INSTALLATIES

SWEEGERS EN DE BRUIJN

BOUWFYSICA

NELISSEN INGENIEURSBUREAU

PERIMETERBEVEILIGING

SMITS VAN BURGST BEVEILIGING

LANDSCHAP

BURO LUBBERS

LICHTONTWERP

HENK VAN DER GEEST LICHTONTWERPEN

BEELDENDE KUNST

MICHIEL HUISMAN, PAUL DE REUS, TON PRINSEN

HOOFDAANNEMER

BOUWCOMBINATIE WELLING / ZÜBLIN

REALISATIE

2008

Bij de patiëntenverblijven zijn de tralies aan de buitenzijde geplaatst, zodat ze niet doorgezaagd kunnen worden

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

45

[[ PROJECT BELICHT OOSTVAARDERSKLINIEK 1

2

3 4

5 6 7

8 10

9

11

12 13

1

aluminium dakkap

2

aluminium afdekkap

3

stalen anker

4

aluminium gevelelement

5

prefab betonnen randbalk

6

rooster mechanische ventilatie

7

RVS zwaard met stroomvoerende detectiedraden

8

bovengeleiding traliewerk

9

aluminium lamellenplafond

10 zonwering 11 schuivend traliewerk 12 plintconvector 13 rails t.b.v. schuivend traliewerk 14 aluminium zetwerk 15 betonklinkers 16 prefab betontegels 17 kanaalplaat vloer 18 funderingbalk in situ beton

16

15

14

17

18

46

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Zicht op de patio’s tussen de normaal beveiligde woonafdelingen

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

Scheikundige Technologie

projectportfolio

Op de campus van de Technische Universiteit Eindhoven (TUE) heeft Martien Jansen een nieuw onderkomen ontworpen voor de Faculteit Scheikundige Technologie. Het programma van het gebouw bestaat uit onderzoeksruimten en collegezalen. Martien Jansen

De nieuwbouw van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) staat in een park aan de Goirleseweg in Tilburg.

Om deze mooie omgeving recht te doen is het bouwvolume laag gehouden. Het kantoorgebouw is volledig beglaasd, zodat de omringende natuur tot diep in de vertrekken te ervaren is. Studio M10 O architectenweb.nl/p10212

O architectenweb.nl/p10211

portret van...

Martien Jansen “De opvallende gewaarwording van het aangename functioneren, dat is architectuur”, stelt Martien Jansen, die als kind industrieel ontwerper wilde worden. Zijn advies aan jonge architecten: ontwikkel interesse voor het maken, voorkom het flirten met uiterlijkheden. Zijn motto: KISS (Keep It Stupid Simple). Studio M10 O architectenweb.nl/n16412

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

Kantoorgebouw BOM, Tilburg

projectportfolio

Museum Boerhaave, Leiden In het ontwerp is de gevel aan de Lange Sint Agnietenstraat vervangen door een elementengevel. Door de volledig beglaasde plint heeft de gehoorzaal een open relatie gekregen met het publiek domein. Het restauratieatelier is gehuisvest op de verdieping, achter te openen stalen luiken. Daglicht valt hier binnen via daklichten. Studio M10 O architectenweb.nl/p10213 47

$ % " % % " %

% $ # " ! % % % " %! % % % % % % %

% $ % % % % %

%

% $

% $

% %! % % % %! % $ % % %

% $ % % %" %" %! % % %

"""

% $

Mado Nederland bv Langendijk 10 5652 AX EINDHOVEN Postbus 7040 5605 JA EINDHOVEN

Telefoon (040) 251 38 77 Fax (040) 251 43 66 E-mail info@pro-mado.com www.pro-mado.com

% $

Waarom zou u wachten?

Dakelementen met PIR-hardschuim isolatie: De hoogste isolatiewaarde en een betere brandveiligheid

Opstalan bv Beneluxstraat 1 Postbus 3

Opstalan is na de PIR Aniane sandwichelementen nu met het complete assortiment dakelementen met hardschuim isolatie overgeschakeld van PUR (Polyurethaan) naar PIR (Polyisocyanuraat). PIR is een thermohardend materiaal en bestand tegen hoge temperaturen. In vergelijking met PUR heeft PIR een grotere weerstand tegen brand.

5060 AA Oisterwijk

De dakelementen van Opstalan met PIR-hardschuim isolatie voldoen nu al aan de toekomstige Europese regelgeving op het gebied van brandveiligheid. Waarom zou u wachten? Helemaal als u weet dat de omschakeling van PUR naar PIR geen prijsconsequentie met zich meebrengt. Een betere brandveiligheid voor hetzelfde geld!

E-mail: info@opstalan.nl

Met PIR Sandwich Aniane introduceerde Opstalan, als eerste en enige, dakelementen met PIR-hardschuim isolatie voor hellende daken. Nu zijn dus ook de enkelschalige, getoogde en de nieuwe dubbelschalige dakelementen voorzien van PIR. Naast een hogere weerstand tegen brand zijn dakelementen met PIR hardschuim isolatie makkelijk te verwerken, duurzaam, sterk en licht van gewicht. Door de hoge isolatiewaarde van PIR-hardschuim blijven de dakelementen de dunste in hun klasse.

Wacht niet langer, bel of mail ons voor meer informatie of kijk op www.opstalan.nl

Opstalan. Alle elementen voor een betere bouw.

Telefoon: +31(0)13 523 13 13 Fax: +31(0)13 528 39 39

Website: www.opstalan.nl

Nijverheidsstraat 8 Postbus 156 3860 AD Nijkerk

Tel 033 245 60 74 Fax 033 245 77 04

SBC@HollandGroep.nl www.HollandGroep.nl

Camilia; complete serie rank, maar stevig parkmeubilair. Mooi om te zien, prettig om op te zitten. Als stoel, bank of picknickset leverbaar.

Fenicia; naar een ontwerp door Luigi Ferrario. Fraaie stoel of modulair op te bouwen banken met prachtige lijnvoering.

FalcoBloc; minimalistische vormgeving naar eigen ontwerp. Werkelijk oersolide door gebruik van kloek materiaal, zoals dikke hardhouten FSC-delen. Als bank, stoel, poef en picknickset leverbaar.

Een stoel volgens de nieuwste inzichten De FalcoCorten stoel; naar een ontwerp van Anita Ebbing. Een oogstrelende combinatie van roestrood Corten-staal en gebogen zit- en rugleuning van gestoomd teakhout. Door Falco vervaardigd volgens de filosofie van weinig bewerkingen en nauwelijks materiaalverlies. Ook duurzaam in de zin van levensduur, dankzij het gebruik van oersolide materialen.. Meerdere stoelen zijn tegen elkaar FALCOCORTEN STOEL

te plaatsen voor een bank op maat.

MEER WETEN? VRAAG DE SPECIALE FOLDER ROKERSOVERKAPPINGEN AAN. BEL (0546) 55 44 44 OF KIJK OP WWW.FALCO.NL

PATIOWONINGEN PURMEREND DOOR HM

52

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

begane grond

PATIOCLUSTERS In 2005 won HM Architecten een besloten prijsvraag voor twee kavels in Weidevenne, een wijk in Purmerend. Het project, in tweeĂŤn gesplitst door een doorgaande weg, is Castor en Pollux gedoopt.

A

chttien grondgebonden seniorenwoningen werden er gerealiseerd, die zich kenmerken in een weldadige mix van baksteentoepassingen en daarmee een oranje gloed tentoonspreiden. De geclusterde woningen refereren aan de tweeling uit de Griekse mythologie, de sterfelijke en de onsterfelijke. Het project veronderstelt daarmee een tegenstelling die in de uitwerking echter ontbreekt, aangezien op beide kavels twee vrijwel identieke plannen zijn gerealiseerd. Per kavel werden negen patiowoningen ontworpen, in een driehoek gegroepeerd en grenzend aan een op het water georiĂŤnteerde, besloten binnentuin. Hoewel in naam seniorenwoningen gaat het hier in wezen om woningen voor diverse doelgroepen. In de toekomst kunnen de woningen worden uitgebreid met een dakopbouw, gelijk aan de antracietkleurige opbouw die reeds op de koppen van het project zijn aangebracht.

De woningen, per vier of vijf geschakeld, vormen in aanzicht een afwisselende compositie van gebouwvolumes. Iedere woning is opgebouwd uit een in- dan wel uitpandige garage, markant aanwezig door de zilvergrijze deur, een matglazen entree en een groot venster met een bakstenen omlijsting waarachter de schuin aflopende woonruimte schuilt.

Voor de gevelbekleding werd voor verschillende baksteentoepassingen gekozen. Zo werden de woningen aan de straatzijde voorzien van een oranje nokjessteen. Voor de tuinzijde werd gekozen voor een gladde steen, evenals voor de ronde scheiding tussen entree en garage, terwijl voor de opbouw keramische pannen werden toegepast. Het resultaat is twee uitgesproken patioclusters, zowel in vorm als in materiaaltoepassing. (OK) O architectenweb.nl/p10206 NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

OPDRACHTGEVER

STICHTING SIR-55

ONTWERP

HM ARCHITECTEN (WWW.HM.NL)

ARCHITECT

HENK DUIJZER

AANNEMER

J. DE VRIES & ZN

FOTOGRAFIE

LUUK KRAMER

REALISATIE

2008

53

DE WOONPLAATS TE ENSCHEDE DOOR RAU

54

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

VERDRAAID Enschede wil met markante nieuwbouw van de Zuiderval een avenue van internationale allure maken. RAU ontwierp een eerste baken: het hoofdkantoor van woningbouwvereniging ‘De Woonplaats’.

M

et zijn getordeerde gevelvlakken ondergraaft het negen verdiepingen hoge gebouw het verwachtingspatroon van de passanten en gebruikers. Staand op het wigvormige voorplein helt het gebouw vervaarlijk voorover.

Bij een rondgang blijken de gevelvlakken zich ‘diagonaal’ te openen en te sluiten. Geen zijde is hetzelfde. Alleen de gevel langs de invalsweg is ‘vlak’.

Op de begane grond van het gebouw is een woonwinkel gesitueerd. Op de bovenste verdieping liggen de secundaire ruimten en de kantine. De overige zeven verdiepingen bieden vrij in te delen kantoorvloeren. In een centrale kern zijn de liften, toiletgroepen en het eerste trappenhuis ondergebracht. Het tweede trappenhuis ligt langs de buitengevel en loopt in een spiraal omhoog.

Het stedenbouwkundig beeldkwaliteitplan verlangde een gevel die licht van kleur en bijzonder transparant zou zijn. Het programma van eisen van ‘De Woonplaats’ vroeg echter om maximaal 30% doorzichtige delen. RAU vond de oplossing in een volledig glazen gevel, waar dunne, aluminium lamellen voorlangs lopen. Die laten indirect licht de kantoren binnen, maar weren direct zonlicht. De stellinghoek van de lamellen is berekend voor een optimale verhouding tussen doorzicht en zonwering. Waar zij geen zon van de werkplekken hoeven te weren – bij het aan de gevel gelegen traphuis – zijn de lamellen onderbroken. Aan de noordzijde van het gebouw ontbreken ze volledig. (RM) O architectenweb.nl/p10204 NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

OPDRACHTGEVER

DE WOONPLAATS, ENSCHEDE

ONTWERP

RAU, AMSTERDAM (WWW.RAU.EU)

ADVISEUR INSTALLATIE

GRONTMIJ, LELYSTAD

ADVISEUR CONSTRUCTIE ALFERINK – VAN SCHIEVEEN, ZWOLLE AANNEMER

BAM, ZWOLLE

FOTOGRAFIE

CHRISTIAN RICHTERS

REALISATIE

2008

55

PARTICULIER WOONHUIS TE IJBURG, AMSTERDAM DOOR TOM BERGEVOET

DUBBEL

ZINNIG

Een woning die ook als kunstgalerie gebruikt kan worden, dat was de opmerkelijke ambitie van de particuliere opdrachtgevers voor een woonhuis aan de rand van het Steigereiland. De dubbele functie gaf aanleiding tot een uniek ruimtelijk concept, waarin alle woonlagen op luchtige wijze met elkaar verweven zijn.

DOOR JOSINE CRONE FOTOGRAFIE KATJA EFFTING

D

e eigenaren van kavel R205 op het welstandsvrije deel van Steigereiland hadden een wel heel bijzonder wensenpakket geformuleerd voor hun nieuwe woning. Het woonhuis is namelijk tevens een aantrekkelijke en functionele tentoonstellingsruimte voor kunstenaars. Architect Tom Bergevoet heeft deze combinatie van functies vormgegeven door een deel van de woning uit te voeren als één grote open ruimte met overvloedig daglicht. In de open zone lopen de tentoonstellingsruimte en de woonfuncties geheel door elkaar, waardoor men dus bij wijze van spreken woont in de galerie en een tentoonstelling bezoekt in de woning. Deze dubbelzinnigheid vormde de grote uitdaging van dit project in particulier opdrachtgeverschap.

Ruimtelijk concept De dubbelzinnigheid van het ontwerp zit niet alleen in de functiemenging, maar is door Bergevoet ook vertaald naar het ruimtelijke concept. Naast de hoge open ruimte, die vanaf de straatzijde is losgehouden van het maaiveld, staat een sterk besloten serviceschijf. De schijf heeft vrijwel geheel dichte gevels. Als in een slakkenhuis vormen hier de verkeersruimten en trappen het hart, waar de technische ruimten, het sanitair en de keuken omheen liggen. Anders dan in de strakke, open zone is in de serviceschijf ook ruimte voor rommel. “Hier overheerst het arbitraire. Dat komt tot uitdrukking in het kleur- en materiaalgebruik,” aldus Tom Bergevoet: “Ik heb bewust een sterke tegenstelling gezocht met de minimalistisch vormgegeven open zone om de dubbelzinnigheid van de opgave te benadrukken.” Zodoende is de dubbelzinnigheid in het concept sterk aanwezig in zowel het interieur als het exterieur.

Ligging aan het IJ De kavel ligt direct aan de waterrand van het Steigereiland, met een panoramisch uitzicht over het IJ. Van de serie aaneengeschakelde vrije kavels heeft de gemeente alleen de rooilijn en gebouwenvelop vastgelegd. Er is geen welstandstoezicht, zodat particulieren de vrijheid hebben hun g Grote, witte wandvlakken bieden de ondergrond

56

voor de geplande kunsttentoonstellingen ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

situatie

[[ PROJECT BELICHT WOONHUIS IJBURG

Bergevoet heeft een sterke tegenstelling gecreëerd tussen de minimalistisch

Het contrast tussen de open en geslo-

vormgegeven open zone en de besloten servicezone

ten zone komt terug in de gevel

droomhuis op het eiland te realiseren zonder beperkingen op het uiterlijk. Wel is er de verplichting om het parkeren op te lossen op het eigen terrein.

Tom Bergevoet koos ervoor de besloten schijf van de woning recht voor de tegenoverliggende straat te plaatsen, aan de zuidzijde van de kavel. Hierdoor blijft het zicht op het verkeer uit deze straat beperkt. Bovendien is door deze situering de lichtinval in de open zone geoptimaliseerd. Op warme dagen bieden de gesloten gevelvlakken beschutting tegen direct zonlicht.

In de gevels is het besloten gedeelte herkenbaar aan de wit

gestucte vlakken, die in het interieur doorlopen. De open zone heeft juist volledig verglaasde gevels met verdiepingshoge aluminium puien. Aan de straatzijde zweeft het transparante blok als het ware boven het maaiveld. Hieronder is ruimte voor het stallen van de auto. Om een extra dimensie te geven aan het stucwerk zijn hierin blaadjes van helder glas verwerkt. Deze subtiele toevoeging valt nauwelijks op en wordt pas zichtbaar als je het woonhuis nadert.

Interieur Het spectaculaire karakter van de woning openbaart zich bij binnenkomst. Vanaf het gastenverblijf op de begane grond ervaar je de enorme vrije hoogte, doordat je tot in de negen meter hoge kap kunt kijken. Een daklicht over de breedte van de open zone zorgt voor extra lichtinval. Via twee vides, in de eerste en de tweede verdiepingsvloer, zijn alle ruimten aan elkaar geregen. Doordat de vides en de vloeren ten opzichte van elkaar zijn verschoven, is een grote openheid en verwevenheid van de lagen ontstaan. Om het doorzicht te bewaren zijn de borstweringen uitgevoerd in glas, zonder leuningen.

De ruimtelijke ervaring is het opmerkelijkst op de woonverdieping. Deze is op de eerste woonlaag gesitueerd als ‘piano nobile’ (letterlijk: de edele verdieping). Door het spel met verspringende vloerhoogtes en vides biedt deze laag zicht over de hele woning. Grote, witte wandvlakken bieden ruimte voor de geplande tentoonstellingen. Zo is de doorlopende wand langs de eetkamer maar liefst drie bij vier meter. Ook is hier ruimte voor een (hoge) sculptuur of een aan het dak hangend kunstwerk. Op de tweede verdieping zijn twee slaapkamers gemaakt met een overloop langs de g De ruimtelijke ervaring is het meest

58

bijzonder op de woonverdieping ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

langsdoorsnede

Via twee vides zijn alle ruimten aan elkaar geregen

g

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

59

[[ PROJECT BELICHT WOONHUIS IJBURG

3

1

11 7

14

17

9

4 5

12 15 2 6

8

13 16

10

begane grond

1e verdieping

1

garage

10 lees-/televisiekamer

2

gastenverblijf/galerie

11 slaapkamer

3

berging

12 studieruimte

4

meterkast

13 hoofdslaapkamer

5

entreehal

14 badkamer

6

douche

15 berging

7

(woon)keuken

16 inloopkast

8

woonruimte

17 dakterras

9

keuken

2e verdieping

dakverdieping

vide. De binnenwanden kunnen worden verwijderd om het tentoonstellingsoppervlak te vergroten of er kunnen wanden worden bijgeplaatst om extra kamers te maken. Dankzij deze flexibiliteit is het pand geheel als open galerieruimte of geheel als woonhuis te benutten, plus alle configuraties daartussenin. In het huis kunnen maximaal zes kamers worden gerealiseerd.

Voor de afwerking van de open zone zijn relatief neutrale kleuren gebruikt, zoals gietvloeren in grijstinten en wit gesausde wanden en plafonds. Deze kleurkeuze vormt een g neutrale achtergrond voor de kunstwerken.

De meanderende kast en de verspringende borstweringen

Het overgangsvlak tussen de zones vertelt, als een â&#x20AC;&#x2DC;sprekende wandâ&#x20AC;&#x2122;, het verhaal van het wonen 60

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

vormen een mathematisch aandoende schuifpuzzel

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

61

[[ PROJECT BELICHT WOONHUIS IJBURG

Om een extra dimensie te geven aan het stucwerk zijn hier bladvormige elementen van glas in verwerkt

62

warmd moet worden, zijn zichtbare verwarmingselementen vermeden. De openheid is zo gehandhaafd gebleven.

Belangrijk voor het eindresultaat is dat het binnen het ruimtelijke concept goed mogelijk bleek om specifieke gebruikerswensen te honoreren. Het strategische concept zorgde voor een robuust kader, dat tijdens het ontwerpproces allerlei keuzes toeliet die het eindresultaat niet teniet hebben gedaan. Het succes van het ontwerp hangt volgens Bergevoet sterk samen met het ruimtelijk idee, als oplossing voor de gestelde opgave. Dat het idee ook goed communiceerbaar was, heeft hieraan bijgedragen. Tijdens de uitwerking bleek het bovendien prima mogelijk de verschillende keuzes voor de afwerking af te stemmen op het beschikbare budget. Het resultaat is een uitzonderlijk ruimtelijke woning, die verrast door de gedurfde combinatie van woonfuncties f en galerie.

Alle woonlagen in de galeriewoning zijn op luchtige wijze met elkaar verweven

OPDRACHTGEVER

PARTICULIER

ONTWERP

TOM BERGEVOET (WWW.TOMBERGEVOETARCHITECTURE.NL)

TEAM

TOM BERGEVOET, DAVID KÜNZEL

KOSTENADVIES

BBN ROTTERDAM

DRAAGCONSTRUCTIE

DUYTS BOUWCONSTRUCTIES

BOUWFYSICA

BEN TERDENGE

BESTEK

ADVIESBUREAU BOTH

AANNEMER

NAT EN ZN. STOMPETOREN

KASTMEUBEL

WILBERT KAUW

BOUWTOEZICHT

HZ BOUWADVIES

OPGELEVERD

2008

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

Sprekende wand De besloten zone met het trappenhuis is door Bergevoet opgevat als een autonoom deel van het huis, als een losstaand meubelstuk. Het is een aan drie zijden afgesloten blok, dat vanbinnen voorzien is van uitgesproken kleuren en materialen, zoals een hoogpolig tapijt en blauwe wanden.

Met deze warme levendigheid onderscheidt de zone zich van de rust in de open ruimte.

Het overgangsvlak tussen de zones vertelt, als een ‘sprekende wand’, het verhaal van het wonen. De openingen in het front van het gesloten blok bieden een blik op de veelkleurigheid van de kleinere holtes in het gesloten blok. Hier manifesteert zich het beeld met het kookeiland, de intieme tv-hoek en de open haard, maar ook met de doorlopende open boekenkast van bamboehout. De kast vormt de ruggengraat van de duidelijk gearticuleerde overgang tussen de zones. In het aanzicht vormt de meanderende kast met de draaiende trap en de verspringende witte borstweringen een mathematisch aandoende schuifpuzzel.

Het stucwerk op het overgangsvlak is net als de buitengevel voorzien van bladvormige elementen van glas. Reflecties op de blaadjes zorgen voor steeds wisselende glinsteringen.

Doordat de binnen- en de buitenafwerking met hetzelfde handschrift onderling verbonden zijn, wordt het autonome karakter van het blok versterkt. Het is een huis in een huis.

In de gesloten zone zijn de constructieve stabiliteitswanden opgenomen, net als de technische voorzieningen zoals de leidingschachten. Met in het werk gestorte vloeren op breedplaten bleek het mogelijk om alle vloervormen uit te voeren zonder extra kolommen. Door de toepassing van vloerverwarming, waarmee wel het complete huis tot in de nok ver-

Grote wandvlakken bieden ruimte voor tentoonstellingen

NUMMER 18 - MAAND 2008

63

[[ PROJECT BELICHT WOONHUIS IJBURG

2

1

3

1

minerale wol, 100 mm

2

cementgebonden plaat, 12 mm

3

hechtmortel

4

houten stijlen 18 x 100 mm

5

kalkzandsteen

6

EPS isolatie, 50 mm

7

sierplijster + wapeningslaag

8

RVS hoekprofiel

9

aluminium raamkozijn

horizontale detaildoorsnede

10 kunststof afdekplaatje, zwart

dakverdieping

11 pand buren

4

5

11

horizontale detaildoorsnede 1e verdieping 10 5

3

6

7

8

9

horizontale detaildoorsnede begane grond 64

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De twee verschillende zijden van de bamboehouten boekenkast articuleren de draaiende bestijging van de trap

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

Villa Marrakech

projectportfolio

Aan de rand van Marrakech heeft Tom Bergevoet een woonhuis ontworpen voor een Nederlandse Marokkaan. Het ontwerp is een synthese van Arabische ornamentiek en Noord-Europese efficiëntie. In het hart van het eenvoudige bouwvolume ligt de Riad, de traditionele Marokkaanse patio. Tom Bergevoet Architecture O architectenweb.nl/p10208

portret van...

Tom Bergevoet

Olympisch Stadion, A’dam In opdracht van dRO Amsterdam heeft Tom Bergevoet met Maarten van Tuijl (na-ma architecture) onderzoek gedaan naar de uitbreidingsmogelijkheden van het Olympisch Stadion. Als Amsterdam in 2014 het EK Atletiek zou organiseren, kan het stadion in modules van 1500 zitplaatsen flexibel worden uitgebreid. Tom Bergevoet Architecture O architectenweb.nl/p10209

virtuele tour

Woonhuis IJburg, Amsterdam

Hij heeft een tijd in Tokyo gewoond. Een ‘verwilderde’ stad, oordeelt Tom Bergevoet nu. Bij terugkomst in Nederland heeft hij de ruimtelijke ordening en welstand leren waarderen: “Zo kan iets ontstaan dat boven het individuele project uitstijgt. Tom Bergevoet Architecture

Ook een kijkje nemen in het door Tom Bergevoet ontworpen particuliere woonhuis op IJburg? Surf dan snel naar architectenweb. nl voor de virtuele tour!

O architectenweb.nl/n16410

O architectenweb.nl/n16337

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

65

SCHOOL EN NEGEN APPARTEMENTEN IN DEVENTER DOOR RENÉ VAN ZUUK

66

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

[[ PROJECTEN KORT

SAMEN

SPEL In Deventer heeft René van Zuuk een gebouw ontworpen waarin het gemengde programma in een krachtige sculptuur is samengesmolten.

S

pikvoorde maakt deel uit van De Vijfhoek, een nieuwbouwwijk van Deventer. Direct aan de toegangsweg van de wijk ligt een door René van Zuuk ontworpen gebouw dat fungeert als herkenningspunt voor het nieuwe woongebied.

Het programma – een school plus negen appartementen – is ondergebracht in een geschubd, zes lagen hoog volume.

Daaraan is een rechthoekige doos geschakeld van één verdieping hoog. De laagbouw bevat de bergingen van de woningen en de administratieve ruimte van de school, erbovenop is een tweede speelveld gesitueerd. Met schanskorven en kleine taluds is dit gebouwdeel compositorisch onderdeel gemaakt van het landschap. De hogere sculpturale bouwmassa, die is verdeeld over drie ‘uitwaaierende’ segmenten, lijkt zo vrij in het landschap te staan.

De school en de woningen zijn niet separaat van elkaar ontworpen, maar vormen een geheel: in het exterieur is geen enkel onderscheid gemaakt tussen beide programmaonderdelen. Dit

NUMMER 18 - JUNI 2008

67

houdt verband met de wens om op iedere verdieping woningen in te kunnen richten. De onderste drie zijn momenteel in gebruik als school, over de bovenste drie lagen zijn de appartementen verdeeld.

Het gebouw heeft een uitgesproken voor- en achterkant. Van de voorgevel gaat een bijzondere expressiviteit uit door de over elkaar heen schuivende gevelpanelen. De verdiepingshoge kaders van gezet aluminium zijn op een houten onderconstructie geschroefd. Op de bovenste verdieping zijn de kaders vier delen hoog: het bovenste is ingevuld met een Colorbel-paneel, zodat de erachter liggende dakrand aan het zicht is onttrokken. De achterzijde van het gebouw is voorzien van antraciet gekleurde cementvezel beplating. Op enkele strategische plekken zitten smalle verticale raamstroken. Vanaf de tweede verdieping zijn in de gevel ter plaatse van de lift en het vluchttrappenhuis grote roosters aangebracht.

De appartementen hebben een zeer compacte plattegrond.

De nadruk ligt op de lichte en ruime woonkamer, waardoor de

1e verdieping 68

slaapkamers in de oksel van het ernaast gelegen appartement wat lichtinval betreft hebben moeten inleveren.

Met zijn ontwerp biedt René van Zuuk een krachtig kader waarin appartementen en schoollokalen onderling uitwisselbaar zijn. De architect geeft hiermee een geheel eigen invulling aan het thema duurzaamheid. (OK) O architectenweb.nl/p9890

OPDRACHTGEVER ONTWERP

LANDSTAD PROJECTEN C.V. RENÉ VAN ZUUK ARCHITEKTEN BV (WWW.RENEVANZUUK.NL)

TEAM

RENÉ VAN ZUUK, KERSTEN SCHELLER

ONTWIKKELAAR

LE CLERCQ PLANONTWIKKELING BV

CONSTRUCTEUR

BARTELS INGENIEURSBUREAU, APELDOORN

AANNEMER

NIKKELS BOUWBEDRIJF BV

FOTOGRAFIE

CHRISTIAN RICHTERS

OPLEVERING

2008

3e t/m 5e verdieping ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Uitgerekend kunststof gevelelementen

U werkt aan een nieuwbouw- of renovatieproject en u staat voor de keuze welke gevelkozijnen worden geplaatst. Wat vindt u dan belangrijk? Natuurlijk, het moet passen bij het gebouw, maar de kosten voor onderhoud zijn tegenwoordig minstens zo doorslaggevend. Kunststof heeft als belangrijk voordeel dat het verkrijgbaar is in alle kleuren en vormen. Echt alles kan met kunststof. Bovendien is kunststof per m² aanzienlijk voordeliger dan bijvoorbeeld hout. Een onderzoek, gedaan door Multi Consultants, bevestigt dat kunststof vooral goedkoper is door de structureel lagere onderhoudskosten. Wilt u dit rapport zelf lezen of meer weten over de mogelijkheden van kunststof? Kijk dan op www.vkgkozijn.nl

De mooie kant van kunststof

Tork Image-line: DĂŠ nie uwe g e SCA Tissue Europe AFH, telefoon +31 (0) 30 698 46 66, www.tork.nl Tork is a registered trademark owned by the company SCA Hygiene Products AB.

neratie

8iZ_`k\Zklli bXe e ^ qf Y`aqfe[\i q`ae# qfe[\i m\ic`Z_k`e^ `j _\k `eZfdgc\\k%

?[Z[h fhe`[Yj" WhY^_j[Yjkkh [d i_jkWj_[ _i m[[h [[d d_[km[ k_jZW]_d] leeh [[d l[hb_Y^j_d]iYedY[fj$ C[j c[[h ZWd *&&& jof[d WhcWjkh[d" _dZ_l_Zk[b[ b_Y^jedjm[hf[d" k_jij[a[dZ[ amWb_j[_j [d jWbh_`a[ _ddelWj_[i _i JH?BKN lWd Wbb[ cWhaj[d j^k_i$ ;[d leehX[[bZ _i ^[j ][Xekm lWd Z[ \_hcW >[hh[dad[Y^j _d :k_jibWdZ" mWWh WhY^_j[Yjkkh [d l[hb_Y^j_d] iWc[d Z[ X[Zh_`\iWYj_l_j[_j iocXeb_i[[hj$ C[[h _d\ehcWj_[ el[h JH?BKN$ mmm$jh_bkn$db

& ' () * + + + #' ' # % + , - - % + + + # + . / ' % # + , * + ' , . ', ' ', ' * ' 0

1 # ' (2. 3 , - - + - / + +, * + * +'# ' 4 + # - - '% + - + # 0 ( + ' - + # # . + + * +' + - + * + ' - + . ' . 0

3 ' + 5 .6 * - 7 8 ' 9 2 % ## + '. # . - - - . - - + - 9 - + + ' + . + * + ' * + ' + 9 3 +' + + . # # % / 9 : # + * - + / .. - # - + 5 '; ' - - 5 .6 * + ; < 7 8 ' , = ; > . '' 6 & 5 .6 51 !

% % %

! " # $

Zelfde gebouw…

andere energienota.

Ook u kunt jaarlijks meer dan 60% op energiekosten besparen met het VBI EcoPrefab Concept® VBI introduceert het EcoPrefab Concept en creëert daarmee een gezonde toekomst voor nieuwe kantoorgebouwen. VBI ontwikkelde dit slimme, energiebesparende klimaatsysteem op basis van de VBI Klimaatvloer. Het VBI EcoPrefab Concept maakt op een handige en

NIEUW

energiezuinige manier gebruik van de thermisch actieve vloer door koude of warmte te bufferen en af te geven. Dit zorgt voor aangename verkoeling in de zomer en comfortabele verwarming in de winter. Het levert de gebruiker een jaarlijkse besparing van meer dan 60% van de energiekosten op. Terwijl de EPC-waarde van het gebouw daalt van 1,5 naar 0,8.

Het VBI EcoPrefab Concept vraagt geen extra investering. U bespaart dus direct op de exploitatie van het gebouw. Dankzij de vrije overspanning van veertien meter ontstaat een vrij indeelbaar kantoorgebouw. Dat alles maakt het VBI EcoPrefab Concept tot het meest efficiënte klimaatsysteem voor nieuwe kantoorgebouwen.

Het VBI EcoPrefab Concept ® Meer comfort, minder energie

K i j k o p w w w. e c o p r e f a b . n l Postbus 31, 6850 AA Huissen Telefoon: (026) 379 79 79 Info: vbi@vbi.nl | www.vbi.nl

DE GROTE HOF TE NOOTDORP DOOR RAPP+RAPP

WAT MIJN IS, DIJN IS

[[ PROJECT BELICHT DE GROTE HOF

Het water rondom De Grote Hof fungeert als harde overgang tussen het complex en de ‘buitenwereld’

Het spel dat Rapp+Rapp speelt met domeinen laat zien dat er alternatieven zijn voor monotone nieuwbouwwijken. De buitenruimte in en om de vijf hoven kent verschillende gradaties van openbaarheid, waardoor een verrassende, maar effectieve organisatie van het publieke en het private domein is ontstaan.

DOOR MARJOLEINE VAN SCHAIK FOTOGRAFIE ROB HOEKSTRA

D

e speelse benadering van de organisatie van de buitenruimte werkt van het grootschalige stedenbouwkundige niveau door tot in de detaillering en de plattegronden van de afzonderlijke woningen. In de toepassing van semi-openbare voortuinen, collectieve pleinen en omgekeerde woningplattegronden herdefinieert Rapp+Rapp de relatie tussen het openbare en het private domein.

De Grote Hof is in dit opzicht een visitekaartje voor Rapp+Rapp architecten. In het werk van het bureau geldt niet de woningplattegrond van de afzonderlijke woning, maar de modellering van de architectonische volumes en de relatie tussen openbare en private ruimte vaak als vertrekpunt voor wat de architecten zelf ‘architectonische stedenbouw’ noemen.

De modellering van de bouwvolumes heeft in dit geval geresulteerd in een plan met een ogenschijnlijk eenvoudige opzet. Vier min of meer vierkante hoven zijn aan weerszijden van een hoger gelegen, langwerpig middenhof geplaatst. De hoven liggen op maaiveldniveau, net als de parkeergarage g Toegang tot de hofpleinen geschiedt via smalle tussen-

76

doorgangen en stenen trappen ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

situatie

De woningen zijn met de voorgevels georiĂŤnteerd op de hofpleinen

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

77

[[ PROJECT BELICHT DE GROTE HOF

De gesloten achtergevels van het middenhof torenen hoog boven de overige hofwoningen uit. De referentie aan de kartuizer kloosters is evident

waarop het middenhof is gesitueerd en waaraan het de verhoogde ligging dankt. In feite zijn de hoven openbaar terrein, maar Rapp+Rapp laat de indruk bestaan dat De Grote Hof niet zomaar voor iedereen toegankelijk is. Het complex ligt als een autonoom eiland in haar omgeving. Letterlijk, want om het terrein is een watergang aangelegd die een harde grens vormt tussen de omgeving en de woonwijk.

Het gevelbeeld is ononderbroken, wat een gesloten indruk wekt. Dat wordt versterkt door de hoge buitengevels van het verhoogde middenhof, waarin slechts enkele smalle verticale raamopeningen zijn uitgespaard.

In de hoven, die alleen bereikt kunnen worden via enkele smalle doorgangen of vanuit de parkeergarage, vormt de plotselinge beslotenheid een sterk contrast met het open terrein rondom het complex. De hofpleinen worden omkaderd door bakstenen gevels van twee verdiepingen hoog met een strenge, klassiek aandoende gevelindeling in vlakken, geordend door lateien en lisenen met daarboven een uiterst vlak zadeldak. De vier hoven verschillen onderling in exacte g De vier hoven zijn met het hoger gelegen middenhof verbonden door smalle onderdoordoorgangen

dwarsdoorsnede 78

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

Op het niveau van de afzonderlijke woningen wordt het gevelbeeld aan de buitenkant niet bepaald door voordeuren en brievenbussen. Door de woningen op de hofpleinen te oriënteren, is de mogelijkheid geschapen om aan de buitenrand van het complex een private zone te creëren. De achtertuinen bieden de bewoners de gewenste privacy, een tegenwicht voor de collectieve ruimte van de hofpleinen. De

omkering zorgt voor een ratjetoe aan schuurtjes, afrasteringen en bestratingen aan de buitenkant, maar dat moet op den duur bijeen worden getrokken door de groene haag, die de klaverbladvorm van de bebouwing nauwkeurig volgt: nu nog een onooglijk heggetje, maar over enkele jaren een effectieve visuele barrière die de hoogst private - want welstandsvrije - buitenruimte erachter zal verhullen.

De hogere ligging van het middenhof introduceert een hiĂŤrarchie in het complex

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

79

[[ PROJECT BELICHT DE GROTE HOF

De gebouwhoge betonnen kolommen fungeren als open grens tussen het private domein van de woningen en het collectieve middenhof

De voordeuren bevinden zich in de parkeergarage onder het middenhof gevelindeling, in steenkleur, in ontwerp van de buitenruimte, maar ze fungeren alle vier als collectieve ruimte van de bewoners. Het effect wordt aangemoedigd: voor de inrichting en het beheer van de hofpleinen wordt een beheersconstructie opgesteld, waarin de bewonersverenigingen van elke hof zelf verantwoordelijkheid zullen dragen voor ‘hun’ plein.

80

Hofcompositie De hofcompositie van het ontwerp is niet bedacht om een originele organisatie van de diverse domeinen te faciliteren.

De realisatie van een woonwijk langs de A12 maakte deel uit van het grootschaliger ontwikkelingsplan De Venen. Toen Rapp+Rapp door Rabo Vastgoed werd gevraagd om mee te dingen naar de ontwerpopdracht voor De Grote Hof, bestond het idee al om de nieuwbouw een referentietypologie mee te geven zoals ook andere wijken rondom Ypenburg g Het lamelleneffect van de kolommen verleent een gevoelsmatige beslotenheid aan de smalle voortuinen ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

De vier hoven zijn onderling niet verbonden, maar hebben elk een directe trapverbinding met het vijfde, centraal gelegen middenhof. De opzet verleent het complex een hiërarchische ordening. De verhoogde ligging en de hogere bebouwing geeft het middenhof een fysieke superioriteit over de andere hoven. Niet alleen is het middenhof vanuit de andere hoven altijd te zien, maar om het te bereiken moet altijd een stenen trap worden beklommen. Van buiten De Grote Hof zijn de vier verdiepingen hoge, haast volledig gesloten bakstenen buitengevels intimiderend. In het middenhof is met enkele doeltreffende middelen een indrukwekkend, bijna sereen effect bereikt. De wanden van het langgerekte hof worden gedefinieerd door gebouwhoge, ranke betonnen kolommen die als lamellen voor de voorgevels van de woningen zijn geplaatst. De gevels zijn opgetrokken uit witte baksteen en bevatten enkel raampartijen en openslaande terrasdeuren;

de voordeuren bevinden zich in de onderste bouwlaag op maaiveldniveau, oftewel in de parkeergarage. Het is parkeren voor de deur, maar dan anders.

De kolommen vormen de enige barrière tussen de woningen en het collectieve hofplein. Het effect is wonderlijk effectief.

De overgangszones worden eigen gemaakt met bloembakken en er staan terrasstoelen, maar nergens voelen de bewoners de behoefte om hekken te plaatsen of zich van de buren af te schermen. Vind je in galerijflats juist een collectief niemandsland en zie je bewoners een onneembare vesting maken van hun achtertuin, bij deze rug-aan-rugwoningen heeft het spel met domeinen een extra dimensie bereikt. De schijn van beslotenheid, veroorzaakt door het lamelleneffect van de kolommen, biedt gevoelsmatig genoeg privacy om de openbare ruimte met open vizier tegemoet te treden.

In het middenhof krijgt het spel met domeinen een extra dimensie NUMMER 18 - MAAND 2008

81

[[ PROJECT BELICHT DE GROTE HOF

1

water

2

ingang parkeergarage (auto)

11 9

3

parkeergarage

4

voordeur woningen

9

middenhof

5

5

ingang parkeergarage (voetgangers)

6

achtertuin

7

ingang hofplein (voetgangers / fietsers)

8

hofplein

9

rug-aan-rugwoning

10 trap naar middenhof 11 middenhof

12

12 onderdoorgang 9 9

1e verdieping 1

2

6

6 10

7

4

8

5

8

5 3

7 10

6 10

4 6

6

7

5

8

7

8

6

10

6

begane grond 82

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

die hebben. Frits Palmboom, die de stedenbouwkundige randvoorwaarden voor De Venen had opgesteld, wilde in het geval van deze uitbreiding een invulling realiseren die zou refereren aan de Hollandse hofjestraditie. Dat uitgangspunt leek moeilijk te verenigen met het idee dat de wijk geheel vrij en autonoom in het landschap zou komen te liggen.

Bovendien vormde de organisatie van de private en openbare domeinen een uitdaging, aangezien de hoftypologie vanouds een collectieve woonvorm is met weinig privacy.

Rapp+Rapp vond een oplossing voor de paradoxale opgave door de gevraagde hoftypologie naar een nieuw schaalniveau te tillen. In plaats van te kijken naar de door bebouwing ingeklemde stadshofjes, werd typologisch uitgeweken naar de Vlaamse kartuizer kloostercomplexen. Die kenmerken zich door de organisatie van ruim opgezette, laag bebouwde hoven met een gemeenschappelijke binnentuin rondom een hoge kloosterkerk, waarvan het schip hoog boven de eenvoudige hofbebouwing uittorent. Rondom dergelijke complexen werd gewoonlijk een hoge muur gebouwd.

Rug-aan-rug Voor de organisatie van de openbare en private ruimte bood de hoftypologie een uitstekend vertrekpunt. Op het niveau van de afzonderlijke woningen en de afzonderlijke hofpleinen heeft Rapp+Rapp het zich echter niet makkelijk gemaakt met de gekozen interpretatie van de hoftypologie. Doordat een relatief groot deel van de woningen rug-aan-rug staat en de hofwoningen haakse hoeken moeten maken, vormden de plattegronden en indeling van de afzonderlijke woningen een uitdaging op zich. Oplossingen werden gevonden in de introductie van hoekappartementen met loggia’s, maar het ontbreken van eigen buitenruimte bij sommige woningen leken in commercieel opzicht een probleem. De hoftypologie werd uiteindelijk pas haalbaar geacht toen een ontwikkelaar een van de hoven opkocht voor de verhuur. Dat het ontwerp tot op het niveau van de woningplattegrond echt goed is uitgedacht en de verhouding tussen openbaar en privaat juist is getroffen, blijkt uit het feit dat de ‘problematisch’ geachte woningen, de ruime rug-aan-rug woningen aan het middenhof zonder eigen buitenruimte, als eerste verkocht zijn.

Het middenhof onderscheidt zich in schaal en architectuur van de overige hoven De hoftypologie bood de mogelijkheid om de buitenruimte ten volle te benutten en zo een kwalitatief hoogstaande woonomgeving te creëren met een uitgebalanceerde organisatie van openbaar en privaat, die doorklinkt tot in het schaalniveau van de afzonderlijke woningen. De architecOPDRACHTGEVER tonische afwerking stelt evenmin teleur. Het perfectionisme ONTWERP van de architect straalt ervan af: subtiele toonverschillen in ARCHITECT PROJECTTEAM de baksteengevels, metselverbanden die tot op de laatste LANDSCHAPSARCHITECTUUR steen zijn uitgewerkt en ‘onzichtbare’ detaillering, zoals de weggewerkte hemelwaterafvoer in de spouw. Geheel in stijl AANNEMER van Rapp+Rapp is De Grote Hof een uitgekiend concept, van CONSTRUCTEUR f INSTALLATIEADVISEUR de stedenbouwkundige opzet tot in de kleinste details.

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

RABO VASTGOED B.V. RAPP+RAPP ARCHITECTEN CHRISTIAN EN BIRGIT RAPP SANDER HAZEVOET, WOUTER HILHORST WEST 8 URBAN DESIGN & LANDSCAPE ARCHITECTURE VORM BOUW BV, PAPENDRECHT DHV BOUW EN INDUSTRIE, BREDA WOLF DIKKEN ADVISEURS, WATERINGEN

83

[[ PROJECT BELICHT DE GROTE HOF

6 5

1 2 3

7

4

8 5 9 10 5

1

dakbedekking APP, dakbeschot houten delen

2

prefab beton 150 x 200 mm

3

oplegvilt / neopreen

4

balk prefab beton 150 x 200 mm

5

kolom prefab beton 250 x 250 mm

6

watervast multiplex 12 mm (gootbodem) met gepatineerde zinklaag

7

hemelwaterafvoer in de spouw

8

gevelsteen waalformaat 210 x 100 x 50

11

9

isolatie minerale wol 80 mm

12

10 kalkzandsteen 100 mm 11 venitlatierooster boven kozijn 12 houten kozijn 13 latei prefab beton 14 zandcementdekvloer 50 mm 15 breedplaatvloer 210 mm

14 15

13

84

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De groene haag volgt de klaverbladvorm van de bebouwing en zal op den duur de ratjetoe aan achtertuinen verhullen

Gerelateerd op architectenweb.nl archipedia

Rapp+Rapp

projectportfolio

Nieuwsgierig geworden naar Rapp+Rapp? In de online architectuurencyclopedie Archipedia kun je meer lezen over dit architectenbureau.

Rapp+Rapp

Het bakstenen woon/winkelgebouw in het Amsterdamse Oostelijk Havengebied is het eerste Nederlandse werk van Hans Kollhoff en Christian Rapp. Piraeus telt 304 woningen, waaronder flats, maisonnettes en atelierwoningen. Een deel hiervan bestaat uit sociale huurwoningen. Rapp+Rapp

O architectenweb.nl/ap12680

bouwproducten

Olivio

Piraeus

O architectenweb.nl/ap9188

virtuele tour

De Grote Hof

De armaturenreeks Olivio bestaat uit de basismodellen Piccolo, Medio en Grande, alle drie leverbaar met vijf verschillende soorten reflectoren. Uitvoering is mogelijk als mast-, muur- of verkeersverlichting, straatlantaarns of verzinkbare spots. SELUX Benelux BV

Ook een kijkje nemen in De Grote Hof? Bezoek architectenweb.nl en bekijk de virtuele tour.

O architectenweb.nl/bp9151

O architectenweb.nl/n16336

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

85

ATRADIUSKANTOOR AMSTERDAM DOOR VAN DEN OEVER, ZAAIJER & PARTNERS ARCHITECTEN

86

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

8e verdieping

ONTMOETINGSKANTOOR In opdracht van verzekeringsbank Atradius heeft van den Oever, Zaaijer & Partners architecten (OZ-P) een nieuw hoofdkantoor ontworpen.

O

m de van oudsher sterk individuele manier van werken binnen de bankwereld te doorbreken bedacht OZ-P een kantoorstructuur waarin in totaal elf ontmoetingsplaatsen, dat wil zeggen atria, centraal staan. Alle atria verschillen van hoogte en vorm en zijn door middel van een trappenstelsel met elkaar verbonden: een zogenaamde parkenroute.

De route begint bij de hoofdentree en slingert vervolgens afwisselend langs de west-, oost- en kopgevels. Planten en trappen maken de atria tot aangename plekken in het interieur van het kantoor. In het exterieur zijn de atria herkenbaar doordat op deze plaatsen de sterk verticale belijning van de glazen gevel plaats maakt voor een vlakke glasgevel.

De twee tot vijf verdiepingen hoge atria zorgen in het relatief diepe gebouwvolume voor extra licht en lucht. Een diep gebouw stelde de architecten naar eigen zeggen bovendien in staat het gebouw te modelleren naar de ruimtevraag van de verschillende afdelingen. Uitgaande van een rechthoekige plattegrond zijn per afdeling als het ware de overtollige stukken weggesneden. Het resultaat is een kristalvormig gebouw waarin geen verdieping hetzelfde is.

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

87

Programmatisch is het Atradiuskantoor overzichtelijk. Op de begane grond bevinden zich de ontvangstruimte, het congrescentrum en het restaurant. Daarboven bevinden zich de kantoorvloeren. Ruim 14.000 m² bruto vloeroppervlak is verdeeld over elf verdiepingen.

plangrenzen voor een kwaliteitsimpuls te zorgen. Sterker nog: daar waar op de Zuidas de architectuur achter de gevel sterk gestandaardiseerd is, toont Atradius ook de mogelijkheden van de architectuur in het interieur. (OK) O architectenweb.nl/p10203

Doordat de draagconstructie van het gebouw is opgebouwd uit betonnen (lift)kernen, staalbetonvloeren en stalen kolommen, kon een volledig glazen gevel worden toegepast. De aluminium profielen tussen de glasplaten geven de gevel een duidelijke verticale belijning. De breedte van deze profielen komt overeen met de breedte van de kolommen. Uiteindelijk is zo een opvallend transparant kantoorgebouw gerealiseerd.

OPDRACHTGEVER

G&S VASTGOED BV, AMSTERDAM

ONTWERP

VAN DEN OEVER, ZAAIJER & PARTNERS

HOOFDAANNEMER

G&S BOUW, AMSTERDAM

ADVISEUR CONSTRUCTIE

VAN ROSSUM RAADGEVENDE INGENIEURS

ARCHITECTEN (WWW.OZ-P.NL)

Het kantoorgebouw voor Atradius bevindt zich geografisch gezien net ten westen van de prestigieuze Zuidas, maar legt door haar opvallende verschijning wel een verbinding met de spraakmakende architectuur van het internationaal georienteerde zakencentrum. De Zuidas lijkt zo ook buiten haar 88

BV , MAARSSEN ADVISEUR INSTALLATIES

WICHERS & DREEF BV, BADHOEVEDORP

FOTOGRAFIE

ALLARD VAN DER HOEK

REALISATIE

2008

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/projecten

Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 4100 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief!

Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek.

Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.

[[ NIEUW ONLINE PROJECTEN

NIEUWE PROJECTEN OP ARCHITECTENWEB.NL

Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architecten web.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb.nl/projecten

HAARRIJN, UTRECHT

RENOVATIE DE RADEN, DEN HAAG

Het oorspronkelijke Haarrijnse landschap is grotendeels onder zanddepots verdwenen. Met de herinrichting moet het gebied aansluiten op het Groene Hart. Het ontwerp omvat verschillende beplantingsstroken, die in drijvende vorm worden voortgezet op de Haarrijnse Plas. Een woning kan aan de drijvende stroken worden vastgemaakt. DS landschapsarchitecten O architectenweb.nl/p9794

In de wederopbouwwijk De Raden worden 4 portiekflats en 48 eengezinswoningen gerenoveerd. De verbouwing loopt uiteen van groot onderhoud en technische verbeteringen, tot het samenvoegen van woonlagen. Gevels en trappenhuizen zijn zoveel mogelijk in oorspronkelijke staat hersteld.

Ir bart duvekot architecten bna

POLITIEBUREAU WADDENWEG, Aâ&#x20AC;&#x2122;DAM

KERKJE, LIJNDEN

VAN BEUNINGENPLEIN, AMSTERDAM

Een centrale hoofdtrap in een grote vide zorgt voor een duidelijke ruimtelijke verbinding tussen de drie etages, het dakterras en de verplaatste kantine. Daglicht valt vanuit grote lichtkoepels boven de vide diep in het gebouw. Nieuw in het exterieur is de entree, die in haar afmetingen een duidelijke signaalfunctie heeft.

SP architecten O architectenweb.nl/p9950

Het kerkgebouw en de pastorie, daterend van halverwege de 19e eeuw, zijn verbouwd tot bedrijfsruimte. In beide gebouwen is voor meer daglichttoetreding via het dak gezorgd.

Ook kregen de blinde raamnissen in de kerkgevel kozijnen. In de symmetrische zaalkerk zorgt een ingebrachte verdieping voor extra werkruimte. kerssens | de ruiter architecten O architectenweb.nl/p9973

Voor Stadsdeel Westerpark is de bouw van een ondergrondse parkeergarage de aanleiding om het gehele plein aan te pakken. Het krijgt vijf zones, elk met voorzieningen voor een andere leeftijdsgroep. Drie paviljoens herbergen een theehuis, een tienercentrum en de ingang naar de parkeergarage.

Concrete Architectural Associates

Uw projectportfolio ook op architectenweb?

Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.

90

O architectenweb.nl/p9920

O architectenweb.nl/p9984 ARCHITECTENWEB MAGAZINE

14 MODERNE HERENHUIZEN, VLISSINGEN

NIEUWBOUW WOONHUIS, BOSCH EN DUIN

MFA OOSTERWOLDE, OOSTERWOLDE

Elk van de veertien herenhuizen aan de Koudekerkseweg heeft een eigen karakter dankzij een opvallend raam of een metselverband, een expressieve vorm of een kleur. De straatwand heeft daarmee de levendige afwisseling van de oude stad, maar oogt tegelijk verfrissend nieuw. De variatie in de gevels komt terug in de verschillende plattegronden. WTS Architecten O architectenweb.nl/p9985

Het huis bestaat uit meerdere volumes, die plaats bieden aan wonen, werken en ‘wellness’. Om het brede programma te verenigen met het bestemmingsplan, is het verdeeld over vier vloerniveaus. Daarbij is speels gebruik gemaakt van de hoogteverschillen op de locatie. De gevels maken het onderscheid tussen wonen en werken zichtbaar. Maas Architecten O architectenweb.nl/p10012

Het gebouw herbergt drie basisscholen, een school voor zeer moeilijk lerende kinderen en een peuterspeelzaal met twee groepsruimten. De verschillende ruimten en functies hebben elk een eigen kleur gekregen. In het exterieur zorgen variaties in materiaal- en kleurgebruik voor een andere uitstraling van elke school. Tromp Partners Architecten O architectenweb.nl/p10031

DE KOLENKITBUURT, AMSTERDAM

ZORGCENTRUM DE VENLOENE, LOON OP ZAND

DIENST WERK & INKOMEN, AMSTERDAM

Aan de Leeuwendalersweg worden vier ‘palazzo’s’ van zes woonlagen gerealiseerd, die onderling geschakeld zijn met glazen trappenhuizen. Twee kleuren metselwerk, houten kozijnen en de aansluiting op de buitenruimte zorgen voor een warme uitstraling.

Een accent vormt de slanke woontoren van vijftien bouwlagen aan het einde van de weg. FARO O architectenweb.nl/p10045

De Venloene biedt welzijnsvoorzieningen voor zowel de bewoners als de mensen uit de buurt. Dat inspireerde de architecten om twee bouwdelen met sterk verschillende binnenruimten te ontwerpen. Rond die ruimten liggen de appartementen. In de centrale as is de zorginfrastructuur gehuisvest. Het exterieur sluit aan bij de omliggende bebouwing. Oomen Architecten O architectenweb.nl/p10049

De Dienst Werk en Inkomen (DWI) van de gemeente Amsterdam heeft een nieuw ‘frontoffice’ voor daklozen en drugsverslaafden. Met het oog op de hypersensitieve cliënten is het interieur ingetogen gehouden. De natuurlijk lichtval via het sheddak en het gebruik van hout, glas en aluminium zorgen voor een rustige, heldere sfeer.

Architoop O architectenweb.nl/p10067

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

91

Structure brengt wanden tot leven, versterkt de architectuur en verrijkt het interieur.

De uitvoering in een hoge kwaliteit vinyl maakt Structure vinyl wallcovering bijna onverwoestbaar en dus uitstekend geschikt voor de projectmarkt.

Vescom Nederland B.V. T +31 (0)493 350 767 E vescomnederland@nl.vescom.com www.vescom.nl

COLUMN PETER DRIJVER

500 JAAR PALLADIO Een forumcommentaar bij de spionagefoto van het nieuwste model Aston Martin luidde als volgt: “Hardly breathtaking, horrible wheels. Although given that Aston’s prime market seems to be people with no taste I see this selling out almost instantly. There are more than enough rappers and premier league footballers to buy this up. Sad to see.”

Eenzelfde hopeloosheid overviel me bij het googelen van ‘500 jaar Palladio’. Geen Architectuur Lokaal en geen Nederlands Architectuur Instituut dat er aandacht aan besteedt. En dat terwijl Palladio vier eeuwen vóór Mies van der Rohe een ‘international style’ ontwikkelde.

Op 8 november 1508 werd Andrea Palladio geboren als Andrea di Pietro della Gondola. Zijn vrije verwerking van de hellenistische en romeinse architectuur tot wat we de ‘renaissance’ zijn gaan noemen is uitzonderlijk. Palladio tradt ermee in de voetsporen van Leone Battista Alberti en Sebastiano Serlio. Ook vervolmaakte hij zijn eigen interpretatie van de teksten van Vitruvius.

Palladio’s werk werd nadien geformaliseerd tot ‘stijl’, tot het neo-classicisme. Die karakterisering doet onrecht aan de uitvindingen en vondsten die zijn werk kenmerken, of het nu de narratieve toepassing van de architectonische orden betreft, de ruimtelijke opzet waarmee het huis op het landschap is betrokken of de gave doorwerking van verhoudingen en het decoratief systeem.

De renaissance in de Gouden Eeuw heeft Holland zijn eigen ankerplaatsen en identiteit verschaft: Jacob van Campen, Pieter Post, Adriaan Dortsman, de gebroeders Vingboons, Steven Vennecool, Arent van ’s-Gravezande, noem maar op. Het is de garde van 1600 tot 1700 die de Hollandse architectuur internationaal op de kaart zette en richtinggevend was voor twee eeuwen lang bouwen aan steden en dorpen. Die Nederlandse architecten wisten de luxe en weelde van de Italiaanse interieurs te combineren met ingetogen metselwerk en ook nog eens af te stem-

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

men op de beperkte gevelbreedtes in de lage landen. De hele klassieke canon van Lodewijk XIV tot barok moest op smalle penanten en een geveltop worden uitgedrukt.

Die avant-gardepositie zijn we in elk geval aan de bestuurlijke top kwijt geraakt: onze rijksbouwmeesters en wethouders vinden het ‘interessant’ om de moderne Koen van Velzen het toegangspaviljoen tot Paleis het Loo te laten ontwerpen, in plaats van kundige traditionele architecten als Krijn van den Ende of Diederik Six. Onze rijksbouwmeesters studeren op de nieuwbouw voor de Hoge Raad in Den Haag en hebben een voorkeur voor een van de zes gesuggereerde grove schoenendozen. Onze rijksbouwmeesters lijken gemotiveerd door gezond verstand wanneer ze verrommeling van land en erf aan de orde stellen. In werkelijkheid stellen ze echter een Kim Jong Il-achtig centralisme voor. Niks terugtredende overheid. En met succes, want voor hén verontschuldigen de ministers zich voor hun eigen slechte smaak.

Van uw en mijn belastinggeld wordt nu door VROM een Gemeenschappelijk Ontwikkel Bedrijf opgezet. Onder leiding van de rijksbouwmeesters gaat dat de grondexploitatie en vormgeving regelen van de grote locaties die Nederland nog heeft. Want als Katwijk of Wassenaar het voor het zeggen krijgen bij de bebouwing van het voormalig vliegveld Valkenburg, dan wordt het misschien wel classicistisch. Of Brandevoort. Aan de markt kan je dat niet overlaten, want die heeft geen smaak. Googel eens wie er gevraagd zijn voor de wedstrijd voor het nieuwe Vredespaleis in Den Haag, goedgekeurd door de gemeente Den Haag en de Rijksbouwmeester. ‘The usual suspects’, inderdaad.

postbus@scala-architecten.nl

93

conGres Succesvolle productontwikkeling: van R&D tot marketing

26 november 2008

KEN DE ARCHITECT Media Plaza, Utrecht

'08 Met de volgende workshops:

Ken de architect en uzelf

Ieder gebouw is het resultaat van het creatieve brein van de architect.

En dat wordt gematerialiseerd door materialen en producten van de toeleverende industrie. Ze hebben elkaar nodig, de architect is af-

WORKSHOP 1.

HOE WERKT, KIJKT EN KIEST DE ARCHITECT? Spreker: Kees van der Hoeven, zelfstandig architect

WORKSHOP 2.

MARKETING BIJ TOELEVERANCIERS IN DE BOUW: ‘THE DO’S AND DONT’S’

Spreker: Paul Jas, Marketing & Innovatiemanager bij Holonite BV

hankelijk van het aanbod, de producent is afhankelijk van wens, mo-

WORKSHOP 3.

BRANDING EN SAMENWERKING

ment en bekendheid. Hoe vinden die twee elkaar? Kunnen ze elkaar

Spreker: Hans P Brandt, directeur en aandeelhouder Total Identity

beïnvloeden? Welke krachten werken er tijdens dat gecompliceerde

WORKSHOP 4.

TRENDS IN ARCHITECTUUR; STIJL EN MATERIAAL

proces met die vele partijen?

Spreker: Els Zijlstra, oprichtster van Materia

Dit congres heeft als doel inzicht te bieden in dat proces zodat u als

WORKSHOP 5.

OUT OF DE BOX DENKEN MET PRODUCTONTWIKKELING

producent nog efficiënter, effectiever en overtuigender bent.

Spreker: Atto Harsta, oprichter van Aldus Bouwinnovatie

WORKSHOP 6.

EINDGEBRUIKER GEORIËNTEERD DENKEN

Spreker: André Roelofsen, oprichter en partner van DNA|DNA

Alle informatie over het congres en het inschrijfformulier vindt u op

www.kendearchitect.nl DIT CONGRES IS EEN SAMENWERKING VAN:

MEDIAPARTNER:

I\peX\ij fekn`bb\ck Xcld`e`ld jpjk\d\e mffi iXd\e# [\li\e# mc`\j$ ^\m\cj \e qfen\i`e^ [`\ q`Z_ fe[\ijZ_\`[\e `e bnXc`k\`k# ]leZk`f$ eXc`k\`k \e mfid^\m`e^% ;XXiY`a c\`[k jXd\en\ib`e^ d\k XiZ_`k\Zk\e kfk fgmXcc\e[ Zi\Xk`\m\ \e `eefmXk`\m\ fgcfjj`e^\e% 9\ek l ^\ ek\i\jj\\i[ `e [\ XiZ_`k\Zkfe`jZ_\ df^\c`ab_\[\e mXe [\ gif[lZk\e mXe I\peX\ij6 E\\d [Xe ZfekXZk fg d\k feq\ XiZ_`k\Zk\e$ X[m`j\lij% B`ab fg nnn%i\peX\ij%ec f] Y\c '+0) $ ,- (' )'%

nnn%i\peX\ij%ec N< 9I@E> 8CLD@E@LD KF C@=<

Akoestische plafonds

Vergeet wat u weet Vergeet wat u weet over systeemplafonds. Ga eens rustig liggen en bekijk de wereld vanuit een ander perspectief. Zo komt u tot vernieuwde inzichten. Verrassend. Bijzonder. Inspirerend. Niet gehinderd door alledaagse gedachten over toepasbaarheid. Het idee, dat is waar het in de basis om gaat. Sta pas op als het idee vaste vormen heeft aangenomen.

Dan vertalen we het samen met OWA in hoogwaardige plafondoplossingen. Met vrijheid in creatie en design. Met eindeloze mogelijkheden in afmetingen, kleuren, structuur en bedrukking. Altijd van superieure kwaliteit en functionaliteit. Met OWA. OWA Benelux BV, Postbus 68, 1000 AB Amsterdam, Telefoon: 020 682 53 05, Fax: 020 682 33 72, E-mail: info@owa.nl, Website: www.owa.nl

ENERGIE

GEVELS

Het belang van het efficiĂŤnt omgaan met natuurlijke hulpbronnen kan door niemand meer worden ontkend. Daarom worden nieuwe vormen van energiewinning en energiebesparing ontwikkeld. Zo kan grote winst behaald worden met de gevel van gebouwen.

MARCUS BREDT

DOOR MARCEL TEUNISSEN

[[ TECHNIEK ENERGIEGEVELS

D

e veranderingen van het klimaat, de groei van de wereldbevolking en het dreigende tekort aan fossiele brandstoffen leiden tot een nijpend mondiaal energieprobleem. In de Nederlandse situatie kan het alleen worden opgelost wanneer op termijn elke burger, elke sector van het bedrijfsleven en de overheid, een bijdrage levert aan de reductie van de energievraag. De realisatie van duurzame, soms zelfs intelligente gebouwen is de eerste stap in die richting. Er zal echter nog veel geïnnoveerd moeten worden om meer dan een marginale winst op de energetisch balans te kunnen boeken.

Het is noodzakelijk dat voor elk (groot) gebouw een doordacht klimaatconcept wordt ontwikkeld. In dat concept is een belangrijke taak voor de gevel weggelegd. Met de gevel kan het inwendig energieverlies worden gereduceerd en daarin kan bovendien energie worden opgewekt en opgeslagen. Daarbij kan de gevel voorzien in een reeks eisen van comfort die gebruikers aan een gebouw stellen.

In de praktijk blijkt dat voor het operationaliseren van nieuwe concepten een gezamenlijke inspanning nodig is.

De (technische) kennis van gevelsystemen staat in Nederland op een hoog niveau, maar is vooralsnog te veel versnipperd.

Tekenend voor de situatie is dat architectenbureaus die zich hebben toegelegd op duurzaam bouwen, ondanks langdurige inspanningen tot voor kort alleen proefondervindelijk resultaten hebben weten te boeken in de vernieuwing van het gevelontwerp.

Geïntegreerde gevelsystemen vereisen multidisciplinaire samenwerking. Die kan alleen slagen als het ontwikkelingsproces goed wordt begeleid en ingericht. De aanbesteding dient zodanig gestructureerd te worden dat levensvatbare systemen geen vroegtijdige dood sterven door onhaalbare planningen. Ook moeten de mogelijke nadelen van energiegevels worden onderzocht, zoals de kostprijs, het onderhoud en flexibiliteit bij de uitval van onderdelen.

het accent van additionele naar integrale concepten. Een voorbeeld daarvan was de klimaatgevel. Steeds vaker werden de bouwfysische aspecten van de gevel in samenhang bekeken en de daaraan verbonden mogelijkheden van energiewinning en energiebesparing verkend.

De extreemste uitkomst van deze ontwikkeling is dat alle installaties en functies worden opgenomen in de gevel.

Anders geformuleerd, de voortschrijdende evolutie van techniek en wetenschap maakt het mogelijk volledig geïntegreerde gevelmachines te produceren, waarin geometrie, mechanica, bouwfysica, materiaalkunde, techniek, esthetiek en economie samenkomen. Het is een theoretisch model waarin ook verdere ontwikkelingen van de domotica noodzakelijk zijn. Uiteraard zal er nooit één type gevelsysteem worden ontworpen dat alle problemen oplost. Bovendien vraagt elke situatie nu eenmaal om maatwerk.

De hier gepresenteerde gevelsystemen markeren belangrijke stappen in de ontwikkeling van totaalconcepten voor de gevel. Daarbij wordt duidelijk dat er verwante, maar ook uiteenlopende concepten zijn. Zo worden met de E²-gevel energieopwekking, zonwering en ventilatie gecombineerd.

De Smart Facade doet dat ook, maar lost de klimaatbeheersing op een andere manier op. De Zuidkas kwam voort uit een specifieke opgave en is het resultaat van een veelomvattender concept, waarin de gebouwhuid niettemin een zeer wezenlijk onderdeel vormt.

De drie hier getoonde, uitgevoerde projecten hebben minder omvattende gevelsystemen, maar markeren wel de overgang naar de integrale concepten. De voorbeelden bewijzen dat esthetiek zeker geen ondergeschikte rol speelt. Bindende factor is de inzet van fotovoltaïsche cellen om energie te winnen uit zonlicht. Het project in Beijing onderscheidt zich van de projecten in Heerlen en Parijs, doordat het de opgewekte energie ook weer naar de omgeving uitstraalt.

SYSTEMEN Voor energiewinning in de buitenzijde van het gebouw werd tot in de jaren negentig gebruik gemaakt van panelen en folie die zonlicht omzetten in elektriciteit en warmte. Zulke elementen werden voornamelijk op daken aangebracht.

Terwijl de fotovoltaïsche technieken een snelle ontwikkeling doormaakten en een steeds hoger rendement gaven – met name door de toepassing van de organische cel – verschoof

Geïntegreerde gevelsystemen vereisen multidisciplinaire samenwerking

De E²-gevel Schüco specialiseert zich sinds enige tijd in innovatieve gevelsystemen en onderdelen van de gevel. Het bedrijf heeft recentelijk een model ontwikkeld voor een zogenaamde intelligente gevel. Daarin zijn gecombineerd: energieopslag, CO2-reductie, automatisering, veiligheid, rationele montage en esthetische vormgeving. De gevel wordt gemonteerd vóór de verdiepingsvloer, zodat beglazing over de volledige g hoogte van de ruimte mogelijk is.

De intelligente E² gevel is zo vlak mogelijk gedetailleerd 100

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ROBERT OERLEMANS

[[ TECHNIEK ENERGIEGEVELS

De positionering van de klimaattechniek maakt kamerhoge

De zonwering van microlamellen is in de gevel

beglazing mogelijk

opgenomen

In het integrale concept van de E²-gevel zijn verschillende technieken toegepast. De kozijnen hebben profielbreedtes van 85 millimeter en kunnen geopend worden via geautomatiseerde bedieningselementen die in de gevelstijlen zijn geïntegreerd. Het doel van de geautomatiseerde aansturing is het verkrijgen van een zo goed mogelijke energiebalans, in combinatie met een aangenaam binnenklimaat. De zonwering met microlamellen is in de gevel opgenomen. Dit biedt een maximaal zicht naar buiten, terwijl de zoninstraling met 75% kan worden gereduceerd. De ventilatie vormt een integraal bestanddeel van de E²-gevel. De techniek combineert warmteterugwinning bij de afgevoerde lucht met verwarming of koeling van de toegevoerde lucht.

Het E²-model kan bij verschillende gebouwtypen en omstandigheden worden toegepast, waarbij de gebruiker temperatuur, luchtkwaliteit en zonwering naar eigen inzicht kan aanpassen. De individueel in te stellen luchtverversing beperkt het energiegebruik. Het efficiënt gebruik van thermische collectoren en fotovoltaïsche techniek vermindert de energiekosten.

De gevel is voorzien van flexibel dimensioneerbare fotovoltaïsche modules en translucente zonnecollectoren. De warmte van de zonnecollectoren wordt gebruikt voor de koeling van het gebouw: de opgeslagen warmte-energie wordt omgezet in koud water en gebruikt voor de klimaatbeheersing. Het primaire energiegebruik wordt daardoor verlaagd. De zonnecollectoren en modules zijn zo naadloos mogelijk in de gevel opgenomen en leveren met de aangrenzende vlakken een strak gevelbeeld op.

102

De Smart Facade Het systeem Smart Facade is de uitkomst van een in 2002 gestart onderzoek- en ontwikkelingsproject van diverse marktpartijen, waaronder architectenbureau Cepezed en het bedrijf Level Energy Technology, geleid door het Energy research Centre of the Netherlands (ECN). Dit Zon-Welproject had tot doel een dynamisch gevelsysteem te ontwikkelen dat gebruik maakt van zonne-energie, het daglicht optimaal benut en tevens bijdraagt aan een aangenaam binnenklimaat.

De Smart Facade wekt via zonnewarmte elektriciteit op en verwarmt, koelt en bevochtigt de ventilatielucht. Het wordt mogelijk gemaakt door de innovatieve Smartbox, een unit van 25 bij 120 centimeter die in de ruimte tussen vloer en gevel bijna volledig kan worden weggewerkt. Nog los van ARCHITECTENWEB MAGAZINE

CEPEZED

De Smart Box wordt wegewerkt in de T-kruising van de vloer en de gevel

de energiebesparing, maakt de Smart Facade systeemplafonds voor leidingen en kanalen overbodig, waardoor per bouwlaag ruimte wordt gewonnen. Door de verwarming en koeling van ventilatielucht vervangt de Smart Box niet alleen de radiatoren, maar ook de ventilatiekanalen van de airconditioning. In de unit is een kleine warmtepomp opgenomen die zowel kan koelen als verwarmen. Bovendien voorziet de unit in warmteterugwinning uit de ventilatielucht. Dat wordt mogelijk gemaakt door een nieuw type wisselaar die uit de afgezogen ventilatielucht zowel warmte als vocht terugwint en overdraagt op de koude buitenlucht. Gewoonlijk beginnen tegenstroomwisselaars bij lage temperaturen te condenseren, waardoor kostbare energie verloren gaat en de wisselaar bij vorst dichtvriest. In het nieuwe type wisselaar wordt om de tien minuten de luchtstroom omgekeerd, zodat condensvorming en energieverlies vermeden worden.

Het tweede innovatieve aspect van de Smart Facade is de gevel zelf, samengesteld uit panelen met vacu端misolatie en glas. De spouw tussen het in twee lagen uitgevoerde glas is NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

gevuld met het zeer goed isolerende argongas. In de spouw zijn horizontale lamellen opgehangen die afwisselend functioneren als zonwering en als reflectie-elementen die daglicht diep de ruimte in brengen. Met de ingenieuze oplossing wordt bespaard op de elektriciteitskosten voor verlichting.

In de testopstelling van ECN werden bovendien zonnecellen aangebracht, zodat het gevelelement ook elektriciteit opwekte.

Het is mogelijk naar keuze individuele elementen uit de Smart Facade toe te passen, bijvoorbeeld alleen de Smart Box. Toepassing van het volledige gevelsysteem kan leiden tot energiebesparingen van maar liefst vijftig procent. De verwachting is dat de Smart Box goedkoper wordt dan een traditionele verwarming- en koelinstallatie, zodat ook de totale installatiekosten op termijn lager uitvallen. De lagere verdiepingshoogte dankzij de overbodig gemaakte systeemplafonds kan leiden tot een vermindering aan bouwkosten van tien procent, bij dezelfde netto hoogte. Het grote voordeel van de Smart Facade ligt dan ook in de grote energiezui103

g

[[ TECHNIEK ENERGIEGEVELS

De niveauverschillen in het dak sluiten aan op het stedenbouwkundig plan van Henning Larsen

nigheid zonder meerkosten, zelfs met minder kosten.

De Zuidkas Een verschil met de E²-gevel en de Smart Facade is dat het concept voor de Zuidkas ontwikkeld is door een architectenbureau. Omdat de Rijksgebouwendienst streeft naar de verduurzaming van het eigen gebouwenbestand, is een aantal architecten opdracht gegeven een studie uit te voeren naar een, qua milieudoelstellingen, uitzonderlijk hoog gekwalificeerd gebouw. De opdracht werd gegoten in de vorm van een ontwerp voor een fictief kantoorgebouw op de Zuidas in Amsterdam.

Architectenbureau Paul de Ruiter interpreteerde de opdracht als een kans om de reeds verworven kennis van duurzaam bouwen te intensiveren. Omdat het volgens het bureau alleen tot stand kan komen door integraal te ontwerpen, werd ingenieursbureau Arup bij het project betrokken.

In het ontwerp van de Zuidkas zijn binnen een totaalconcept 104

negen aspecten onderzocht. Eén van die aspecten betrof de energiestromen: het intelligent en efficiënt omgaan met licht, warmte, koude en ventilatie. Door die te combineren was veel winst te behalen.

Het ontwerp voor de Zuidkas bestaat uit een plint waarin winkels en een school zijn opgenomen, met daarboven een beuk met woningen op het zuiden en een beuk met kantoren op het noorden. Hieromheen is een transparante tweede huid geplaatst, zodat verschillende klimaatbuffers ontstaan. De klimaatbuffers werken als een tussenzone waarin het buitenklimaat op een natuurlijke manier wordt gedempt. De schil om het gebouw reduceert aanzienlijk het oppervlak waar warmte in de winter en koude in de zomer door verloren gaan.

Op het zuiden fungeert de bufferruimte als een serre voor de woningen. In de zomer werkt de serre verkoelend door het stack-effect: de opstijgende warme lucht werkt als een schoorsteen. Hierdoor wordt verse lucht aangetrokken en in beweging gehouden. Om te voorkomen dat de bufferARCHITECTENWEB MAGAZINE

De interne ontsluiting in de Zuidkas vindt plaats via de trappen in het atrium

zone te heet wordt, moet de buitenschil geopend kunnen worden.

Op het dak wordt onder de glazen schil ruimte gecreëerd voor een kas. De in het gebouw geproduceerde CO2 wordt via de bufferruimten naar de kas geleid en opgenomen door de planten. Door het genoemde stack-effect wordt een sterke ventilatie gecreëerd via een glazen schacht vanuit de parkeergarage naar de kas.

Het warmteoverschot in de zomer en het koudeoverschot in de winter worden in watervoerende lagen in de bodem opgeslagen. De opgeslagen warmte wordt in de winter gebruikt voor de klimatisering van het gebouw; de koude wordt in de zomer gebruikt voor de koeling.

Door functiemenging kan de energievraag in de loop van de dag beter worden uitgebalanceerd en kan de installatie efficiënter functioneren. In het ontwerp is de verhouding tussen energievraag en -aanbod zoveel mogelijk in balans. Er is een vrijwel gesloten kringloop voor afval, energie, water en CO2. Door de tweede huid om het gebouw kunnen extreme NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

Het concept van de Zonneterp leidt tot het integreren van

g

een kas binnen de mix van functies 105

[[ TECHNIEK ENERGIEGEVELS

invloeden van buiten worden gereduceerd. Hierdoor kan veel langer natuurlijk worden geventileerd. Arup heeft berekend dat het energieverbruik voor ventilatie met circa 75% kan worden gereduceerd.

PROJECTEN

De GreenPix mediawand wekt stroom op en fungeert tevens als zonwering

bij aan de inpassing in de omgeving. In China symboliseert het project de status van Beijing als centrum van technologische innovatie en stedelijke vernieuwing.

Parkstad Limburg Theater, Heerlen De stadsschouwburg van Heerlen uit 1960, destijds ontworpen door F.G. Peutz en B. Bijvoet, is in 2007 door Peutz Architecten gerenoveerd en uitgebreid. De gesloten buitenzijde van het gebouw kreeg een opener karakter door het aanbrengen van glazen puien in de onderbouw. Naast uitbreiding van de capaciteit moest het theater worden aangepast aan de huidige eisen van comfort, functionaliteit,

g

De leds van de mediawand GreenPix biedt een bijzonder groot aantal mogelijke kleurstellingen

LEON ABRAAS

GreenPix Zero Energy Media Wall, Beijing Niet ver van de locatie waar de Olympische Spelen in Beijing hebben plaatsgevonden, heeft Simone Giostra & Partners de energieneutrale mediawand GreenPix ontworpen. Het lichtontwerp en de constructie zijn verzorgd door Arup. Het project maakt deel uit van de renovatie van de vliesgevel van het Xicui Entertainment Complex.

GreenPix bevat een van de grootste leddisplays ter wereld en is het eerste fotovolta誰sche systeem dat is toegepast in een glaswand in China. De gebouwenvelop werd getransformeerd tot een zelfvoorzienend, organisch systeem. De overdag gewonnen zonne-energie wordt na zonsondergang gebruikt om het scherm met leds te verlichten. Het project spiegelt hiermee de klimatologische cirkel van de dag.

De kristallijnen fotovolta誰sche cellen zijn gelamineerd weggewerkt in de glaspanelen. Ze zijn opgenomen in de vliesgevel en in wisselende concentraties aangebracht op de overige gevels van het gebouw. De zonnecellen wekken niet alleen stroom op, maar fungeren ook als zonnescherm dat het interieur beschermt tegen oververhitting, zonder het zicht naar buiten te blokkeren.

De wand zelf bestaat uit 2292 gekleurde ledlampen en werkt feitelijk als een monitor van 2200 vierkante meter.

Door de grote schaal en lage resolutie van het scherm is een medium gecre谷erd dat de omgeving minder domineert dan de gebruikelijke reclame-uitingen. De hieraan verbonden interactie tussen het interieur en de openbare ruimte draagt

Een toepassing van fotovolta誰sche energie-opslag in een van de lichtstraten van het Parkstad Limburg Theater 106

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK STATIONS

NUMMER 18 - JUNI 2008

107

[[ TECHNIEK ENERGIEGEVELS

Via de zonnecellen

De nieuwe zuidgevel van het Parkstad Limburg Theater is

in de gerenoveerde

voorzien van Solar-glas en glasmodulen

gevel wordt elektriciteit opgewekt en

LEON ABRAAS

water verwarmd

Arbo, brandveiligheid en de verscherpte milieuwetgeving. De gemeente gaf de operatie de status van voorbeeldproject, met als bijzondere opgave tot een duurzaam ontwerp te komen. Daartoe zijn zoveel mogelijk bestaande materialen hergebruikt en is speciale aandacht besteed aan energiewinning in de gevels. De genomen maatregelen dragen bij aan de verlaging van de uitstoot van CO2. Via een display aan de gevel is de stroomopbrengst zichtbaar voor voorbijgangers.

In het gebouw heeft gevelbouwer ITH Bouwtechniek Heerlen twee fotovoltaïsche gevelsystemen van Schüco toegepast: Solar-glas en glasmodules in de zuidgevels en in de lichtstraten. Met de gezeefdrukte zonnecellen wordt elektrische stroom opgewekt en water verwarmd, met name voor de nieuwe middenzaal. De glasmodules fungeren tegelijkertijd als zonwering.

De door Peutz Architecten bedachte zeefdruk voor de ‘gewone’ glaspanelen is in het interieur doorgezet op de binnenzijde van de modules. Verder is gebruik gemaakt van extra isolatie en intelligente ramen. Het betreft een systeem

waarbij zowel de lichtcondities als de natuurlijke ventilatie automatisch beheerst worden.

Hotel Industrial, Parijs Een ander voorbeeld van een integrale toepassing van zonnemodules als deel van de gevel is gerealiseerd in Parijs.

De uit milieuneutrale grondstoffen vervaardigde Optisolmodules zijn geproduceerd door het Nederlandse bedrijf Scheuten en kunnen worden gebouwd in afmetingen van vier bij twee meter. Voor dit project zijn ze echter ‘custom build’. De relatief grote afmetingen zijn mogelijk doordat de zonnecellen tussen twee glasplaten ingekapseld worden in giethars.

Het als monument beschermde Hôtel Industrial is een electriciteitscentrale die is getransformeerd tot kantoorgebouw.

Daarom is er een aantal verdiepingen aan toegevoegd.

Omdat de buitenkant niet mocht worden veranderd, was het voor de architect een uitdaging desondanks te zorgen voor een bijzonder gevelbeeld en een prettig binnenklimaat.

Daartoe zijn in de gevel 330 Optisol-modules verwerkt. Het bijzondere is dat de architect het patroon van de bestaande gevel in geabstraheerde vorm heeft gekopieerd naar de modules. Hiervoor zijn in het totaal 45 verschillende modules gemaakt. Wat in wezen heeft plaatsgevonden, was de systematische verwijdering van een aantal zonnecellen om het patroon van de modules af te stemmen op de bestaande gevel. Dit resulteerde niet alleen in een esthetische vormgeving, maar tevens in een goede lichtbalans in de achterliggende werkruimten.

In Hotel Industrial werd oorspronkelijk binnen elektriciteit opgewekt. Nu gebeurt dat in de buitenhuid 108

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

g

LEON ABRAAS

[[ PRODUCTINFORMATIE

O PLATINA VORMSTEEN De Deense onderneming Petersen Tegl heeft een ruim standaardassortiment aan gevelstenen en tegels.

Daarvan bestaat een belangrijk deel uit handvervaardigde stenen in bijzondere vormen of afmetingen. In opdracht vervaardigt de onderneming ook ‘specials’ voor projecten. De stenen kunnen naar wens in iedere vorm worden gebakken en met elk glazuur worden afgewerkt. In opdracht van kunstenaar Olafur Eliasson zijn opvallende vormstenen gemaakt met glazuur van echt platina. Ze zijn toegepast bij een klein privémuseum in Tokio. Door de bijzondere vorm moest grote aandacht worden besteed aan de pasvorm. De stenen zijn aan de gevel geschroefd.

Lucassen Steenindustrie www.lucassen-si.nl O architectenweb.nl/bp9707

O ECO-LOGIC LIGHT Catellani & Smith produceert al enige decennia designverlichting.

Kenmerkend voor zijn ontwerpen is de combinatie van Italiaanse artistieke flair met innovatieve technische oplossingen. Recentelijk heeft Enzo Catellani zich toegelegd op duurzame led-verlichting, zoals tot uitdrukking komt in de naamgeving van de nieuwe collectie. Eco-Logic Light is voor het eerst gepresenteerd op de beurs Light+Building 2008 in Frankfurt. Net als veel andere ontwerpers verkent Catellani & Smith de mogelijkheden van led, die veel speelruimte biedt door zijn kleine afmetingen. Voor de nieuwe collectie heeft dit geleid tot diverse aanpassingen van de vorm van de armatuur Atman, die tevens geschikt is gemaakt voor de ledtechnologie. Evenals de meeste eerdere armaturen is de nieuwe collectie door het monumentale karakter geschikt om te worden toegepast in projecten.

Artimeta www.artimeta.nl O architectenweb.nl/bp9684

110

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O SPEKTRA Het Zweedse Bolon is de uitvinder van de geweven vinylvloer met het karakteristieke weerkaatsende oppervlak. Vinyl is duurzamer dan vloerafwerkingen uit natuurlijke materialen, terwijl het dezelfde geluidabsorberende eigenschappen kent.

De nieuwe collectie Spektra bestaat uit zes ontwerpen, elk met andere kleuren en patronen. In de vloerbedekking zijn bovendien dunne draden met een metaalglans geweven. Daarmee wijkt Spektra af van de koele natureltinten en sobere Scandinavische ontwerpen die Bolon doorgaans produceert. De kleurrijke collectie is volgens de producent dan ook bedoeld om emoties op te wekken. Spektra is samengesteld uit zes dynamische basiskleuren: drie harde en drie zachte kleuren. De collectie bestaat uit gestreepte en monochrome ontwerpen.

Brandt www.brandtbv.nl O architectenweb.nl/bp9676

O VIRTUELL LIGHT DEN-2 Quality Design heeft de omvangrijke collectie Virtuell panelen uitgebreid met het Virtuell Lightprogramma. Het betreft lichtgewicht kunststof platen die voldoen aan brandklasse B1. De platen hebben een glad oppervlak en zijn geschikt voor het bekleden van wanden, plafonds en meubels. Als afwerking kan worden gekozen uit alle beschikbare RAL-kleuren, Luminore echt metaal en diverse folies. Voor het verbeteren van de akoestiek van een ruimte kunnen de platen worden voorzien van een microperforatie, in combinatie met een akoestisch vlies. DEN-2 Alusion-panelen worden geproduceerd van hergebruikt aluminium. Ze zijn licht van gewicht en bovendien translucent. Voor een adequate voorstelling van het ruimtelijk effect van Virtuell Light biedt de producent de mogelijkheid een illustratie in 3D-animatie te maken.

DEN-2 Quality Design www.den-q.nl O architectenweb.nl/bp9710

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

111

[[ PRODUCTINFORMATIE

O GELUIDABSORBEREND EILAND Plafondeilanden dragen op een flexibele en gerichte manier bij aan de optimalisatie van de akoestiek in gebouwen. Vrijhangende elementen zijn geschikt voor ruimten waar om praktische of architectonische redenen een wand-tot-wandoplossing niet mogelijk is, bijvoorbeeld in gebouwen met betonkernactivering of een klimaatplafond. Bovendien blijven installaties goed bereikbaar voor onderhoud. De Ecophon Master Solo S is een geluidabsorberend eiland zonder profielen, maar met geverfde kanten rondom. Daarmee heeft het een pure, minimalistische uitstraling. Het product is verkrijgbaar in 1200x1200x40 mm of 2400x1200x40 mm met het Akutex FT-oppervlak in White Frost.

Saint-Gobain Ecophon BV www.ecophon.nl O architectenweb.nl/bp9696

O TOUCH De matglanzende vloerbedekking Touch is een nieuw vloerbedekkingsmateriaal, volledig vervaardigd uit natuurlijke en hernieuwbare grondstoffen. De collectie bestaat uit twee typen oppervlakken.

Touch duet heeft een opvallend en natuurlijk aandoend reliëf. Het design is zowel glanzend als mat, zowel ruw als glad. Touch solo heeft een monochroom mat, licht gestructureerd oppervlak. De twaalf kleuren van Touch duet zijn geïnspireerd door het groen, geel, rood en bruin van natuurlijke aardtinten; de zes warme kleuren van Touch solo sluiten daar goed op aan. Beide producten combineren de voordelen van linoleum wat betreft hygiëne en natuurlijke uitstraling met het comfort en de tactiele kenmerken van kurk. Een speciale finish maakt reinigen van Touch duet en Touch solo eenvoudig.

Forbo Flooring www.forbo-flooring.nl O architectenweb.nl/bp9691

112

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O GROHE ONDUS De toepassing van digitale technologie draagt bij aan de vergroting van het comfort in de badkamer. Met geavanceerde functies is de lijn badkranen Grohe Ondus eenvoudig te bedienen en veilig in gebruik.

Met een afstandsbediening kunnen de watertemperatuur, de hoeveelheid water en hoofd-, zij- of handdouchefuncties worden geselecteerd. Pictogrammen symboliseren de verschillende functies. De watertemperatuur blijft steeds afleesbaar. In de slaapstand zijn de pictogrammen onzichtbaar, wel blijft de klokfunctie in beeld.

De modellen, waaronder Velvet Black, Moon White en Starlight Chrome, zijn minimalistisch vormgegeven met het organisch lijnenspel van de natuur als uitgangspunt. Verschillende vormen zijn te associĂŤren met waterdruppels en golven. De bijbehorende doucheset Ondus AquaFountain is geĂŻnspireerd op watervallen en regen.

Grohe Nederland www.grohe.nl O architectenweb.nl/bp9685

O LANGWERPIGE BAKSTENEN Hoewel de Nederlandse bouwindustrie de laatste twee decennia steeds vaker strengpersbakstenen toepast, verschijnen er regelmatig nieuwe producten op de markt van de handvormbakstenen. Een van de bedrijven die zich hierop hebben toegelegd, is de Limburgse Heylen Steenfabriek. Onlangs zijn drie nieuwe typen handvormstenen gepresenteerd als uitbreiding van de zogenaamde Smoking-reeks, een van de vier productgroepen van Heylen. Deze bakstenen zijn volgens drie specifieke processen gebakken, waarmee traditie wordt gecombineerd met nieuw verworven inzichten in het vervaardigingsproces. Karakteristiek voor de nieuwe stenen is het langwerpige formaat: de stenen zijn vier centimeter hoog en 29 centimeter lang. Ondanks de slanke verschijningsvorm betreft het stenen met voldoende stijfheid. De nieuwe handvormstenen zijn in diverse kleuren leverbaar.

Heylen Bricks www.heylenbricks.com O architectenweb.nl/bp9698

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

113

[[ PRODUCTINFORMATIE

O RAFICLAD® Holland Composites is gespecialiseerd in vacuüminjectie van grote constructieve producten voor gevels en daken.

Door de producent zijn de gevelvullende elementen uitgebreid met Raficlad®. De vezelversterkte composiet is een bouwmateriaal met veel toekomstwaarde. De ontwikkeling van Raficlad® is opgezet als innovatieproject om het productieproces voor grote constructieve composiet bouwelementen meer te industrialiseren. Met het gevelelement Raficlad® hebben opdrachtgevers en architecten grote vrijheid in de keuze van de vorm, de structuur en de kleur van de panelen. Klantspecifieke ontwerpen zijn bovendien mogelijk met verschillende plaatafmetingen en afwerkingen van de contouren. Voor het creëren van een zogenoemde levende gevel kunnen de kleur en translucentie van de platen worden beïnvloed.

Holland Composites Industrials www.hollandcomposites.nl O architectenweb.nl/bp9709

O LIFTINTERIEURS Voor de vernieuwde KONE Olympus-liftinterieurs namen de designers mode als inspiratiebron. De tijdloze ontwerpen zijn ondergebracht in drie thema’s: Silver Sound is sprankelend en meer vrouwelijk, Metallic Magic is donkerder en mannelijker, en voor Color Cool zijn uiteenlopende kleuren en edele materialen gebruikt. KONE stelt dat eco-efficiency een belangrijk aspect van de producten is. Dit is terug te vinden in zowel de materiaalkeuze als de energiezuinige lifttechnologie en andere opties. Het veiligheidspakket draagt bij aan het toegangsgemak en de veiligheidscontrole van een gebouw. Bij de toegankelijkheid is rekening gehouden met minder valide personen.

KONE www.konedesign.nl O architectenweb.nl/bp9678

114

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O DESIGNRADIATOREN Het assortiment designradiatoren van Prolix is uitgebreid met twee modellen.

De Todor is een variatie op de traditionele handdoekradiator, opgebouwd uit elementen met een strakke kokervorm. De open structuur aan de zijkant resulteert in een opvallend design en heeft tevens een praktische meerwaarde. De handdoeken zijn eenvoudig over de horizontale stralingselementen te schuiven. De uitvoering in rvs maakt de radiator geschikt voor toepassing in ruimten met een hoge (lucht)vochtigheid. De Todor is leverbaar in vier afmetingen. De radiator is beschikbaar in een cv-, een elektrische en een gecombineerde uitvoering. Het model Setsquare van Bisque heeft een ranke vorm en verzorgde afwerking. Er zijn zes lage en vier hoge varianten leverbaar. De standaardlakkleuren van dit model zijn wit, mat zwart en metallic.

Bij grotere aantallen zijn andere lakkleuren bespreekbaar.

Prolix designradiatoren www.designradiator.nl O architectenweb.nl/bp9701

O KERAMISCH GEPRINT GLAS Steinfort Glas bedrukt glas met keramische lakken die met het glas versmelten tijdens het hardingsproces, waardoor een duurzaam product ontstaat met een karakteristieke uitstraling.

Het wordt al enige jaren gedaan door rollercoaten en zeefdrukken, maar sinds kort beschikt de producent als eerste glasbewerker in de Benelux over een printer voor keramische lakken op glas. Hiermee is het mogelijk op glas digitale afbeeldingen van hoge grafische kwaliteit aan te brengen. Deze techniek maakt het bijvoorbeeld aantrekkelijk op glazen delen van gevels een doorgaande afbeelding te verwerken. Naast zwart en wit kunnen tegelijkertijd nog maximaal drie andere kleuren worden toegepast. De uitbreiding van het aantal te verwerken kleuren is momenteel in ontwikkeling.

Steinfort Glas www.steinfort.nl O architectenweb.nl/bp9702

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

115

[[ PRODUCTINFORMATIE

O BLADEX VEERBLADVANGER Bladvangers worden toegepast in dakgoten en op platte daken om verstopping van regenpijpen door bladeren te voorkomen.

De Bladex-veerbladvanger is een kleine innovatie op dit gebied.

De spiralende vormgeving leent zich voor toepassing in elk type dakgoot. Bovendien kan de veerbladvanger worden gebruikt om het dichtslibben van afvoeren met een (gangbare) inwendige diameter tussen de 60 en 90 millimeter te verijdelen. Bijzonder is dat de veerbladvanger door zijn veervorm als een schroef, goed klemmend, in de goot of in de afvoer is te draaien. Dit ondervangt een belangrijk nadeel van de conventionele bladvangers, die doorgaans slecht klemmen en daardoor snel uit de afvoer losraken. De Bladexveerbladvanger past altijd. Het product is zowel budgetvriendelijk verkrijgbaar in verzinkt staal als duurzaam en mooi in roestvast staal.

Tilmar www.tilmar.nl O architectenweb.nl/bp9675

O L-PROFIEL Dit L-vormig profiel vormt de basis voor meerdere los te plaatsen presentaties langs de wand of midden op de winkelvloer. De planken kunnen naar wens in kleur en materiaal (glas, steen, hout) worden toegepast. Het profiel kan onder verschillende hoeken worden geplaatst, met een meer statische dan wel dynamische uitstraling als resultaat. Het Turn-profiel is leverbaar in verschillende hoogtes en versies met led-verlichting. De holle ruimte in het profiel is geschikt voor het onzichtbaar verwerken van verlichtingskabels of snoeren van bijvoorbeeld uitgestalde elektronische producten.

Visplay International www.visplay.com O architectenweb.nl/bp9686

116

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/bouwproducten

Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 2.900 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws!

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 2.900 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.

[[ NIEUW ONLINE BOUWPRODUCTEN

NIEUWE BOUWPRODUCTEN OP ARCHITECTENWEB.NL

Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl.

Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten.

GEVELONDERHOUDSINSTALLATIES

METRIX5 SOUNDBOX EN METRO

Gevelonderhoudsinstallaties hoeven de uitstraling van een gebouw niet te verstoren. Een functionele, veilige en esthetische oplossing is de mastinstallatie, waarlangs een gondel zich vertikaal verplaatst. De VA dakwagen met tweepersoonsgondel maakt ook teruglopende gevels bereikbaar. KONE Liften en Roltrappen, Gevelliftinstallaties en Deursystemen O architectenweb.nl/bp9511

Het modulaire systeem Metrix5 Soundbox scheidingswanden kan worden gebruikt om een wandelpad af te bakenen of om tussen meubelen op te stellen. Zo ontstaan besloten ruimtes met het vereiste arbeidscomfort. De Metro kasten met schuifdeuren sluiten aan op het Metrix programma. Zij dragen bij aan een verbeterde akoestiek. Mewaf O architectenweb.nl/bp9534

KETLEY GEVELSTENEN

HOOG ZITTEN OP SCHOOL

DESIGN KOZIJNSYSTEMEN

Deze gevelstenen zijn vervaardigd van de hoogwaardige kleisoort Etruria Marl en is afgestookt op hoge temperaturen. Dat maakt ze opvallend sterk, duurzaam en kleurvast. De stenen zijn goed te combineren met Ketleystraatstenen. Er zijn verschillende uitvoeringen, kleuren en afmetingen, en een ruime variëteit profielstenen leverbaar. BH Keramiek BV O architectenweb.nl/bp9583

De moderne en stoere Ahrend 452reeks is gecompleteerd met een hoge tafel. Er zijn acht hoogtematen verkrijgbaar, maar een basisschool kan ervoor kiezen om alle tafels met een hoogte van 90 cm te nemen, in combinatie met twee typen stoelen. De leerling zit in de klas op een hoge stoel met instelbare voetenplank. Ahrend

Het IP-Company kozijnsysteem combineert sfeervol hout en onderhoudsarm aluminium in één kozijn. In deze combinatie zijn diverse ramen en kozijnen mogelijk. Het productenpakket omvat ook schuifpuien, vouwdeuren en toegangsdeuren. Elementen worden prefab geleverd met vele opties, zoals Franse balkons en kaderprofielen.

IP-Company.

O architectenweb.nl/bp9605

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl?

Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.

118

O architectenweb.nl/bp9590

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

HOUTFINEER

GEMEENSCHAPPELIJKE GARAGEDEUR

INBRAAKWERENDE TOEGANG

De collectie Shinnoki bestaat uit houtfineerplaten, die geen verdere afwerking vereisen. Doordat fineerhout van verschillende bomen en met wisselende snijlijnen wordt gecombineerd, hebben de oppervlakten geen optische onderbreking. Tegelijkertijd behouden de platen de warme en levendige uitstraling van hout. Decospan NV

De ET 500 is een veilige, snelle, stille en duurzame kanteldeur voor collectieve garages. De basisuitvoering is voorzien van een geperforeerde plaat, maar de deur is eenvoudig esthetisch aan de gebruiksomgeving aan te passen.

Aandrijvingen zijn leverbaar op maat en te combineren met verschillende besturingen. Hรถrmann Nederland BV

O architectenweb.nl/bp9606

O architectenweb.nl/bp9607

De Tourniket en de Circlelock voldoen aan de derde klasse inbraakwerendheid (NEN 5096 en ENV1627). De Tourniket is een energiebesparende draaideur met speciale ondergeleiding, versterkte profielen en aangepaste kapafdekking. De beveiligingssluis Circlelock is gericht op het geautoriseerd betreden van een beveiligde zone. Boon Edam Nederland BV O architectenweb.nl/bp9616

GEMAK EN COMFORT

RAY

DAKLUIKEN

Comfort is een vloerbedekking uit vinyl, die zich in veel verschillende omgevingen laat toepassen. Zij heeft de uitstraling van textiele vloeren, maar de voordelen van vinyl. Comfort is ontwikkeld en geproduceerd in Zweden en komt tegemoet aan de eisen op het gebied van zowel design als onderhoudsgemak. Floor Concepts

De verlichtingsfamilie Ray omvat een tafel-, vloer- en hangende variant. Het ontwerp van Rodolfo Dordoni bestaat uit een verchroomd stalen constructie met een metalen kap, die aan de binnenzijde hoogglans wit is afgewerkt.

De buitenzijde is wit of zwart gelakt.

Voor een meer diffuus licht is er ook een glazen kap. Flos BV

O architectenweb.nl/bp9618

O architectenweb.nl/bp9631

De DL-serie dakluiken hebben een goede weersbestendigheid door de uitvoering in 2 mm roestvast staal, voorzien van een poedercoating. Ze zijn eenvoudig te bedienen en hebben een hoge isolatiewaarde. De dakluiken zijn leverbaar in vele maten en uitvoeringen. Combinaties met trappen en diverse ladders zijn ook mogelijk.

Staka Bouwproducten BV O architectenweb.nl/bp9651

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

119

XELLA onderscheidt zich in duurzame bouwoplossingen.

Met XELLA minimaal energieverbruik tijdens én na het bouwproces.

XELLA neemt het milieu en het veranderende klimaat heel serieus. Dit bewijst zich in opvallende bouwoplossingen die zowel tijdens als na het bouwproces duurzame resultaten opleveren. Zo zijn XELLA bouwproducten van natuurlijke, volledig recyclebare grondstoffen gemaakt, met minimaal gebruik van energie. Maar ook ná de oplevering van een bouwproject zorgt XELLA voor minder energieverbruik, dankzij slimme bouwmethoden en sterk isolerende producteigenschappen. XELLA’s nieuwste innovatie op dit gebied is MULTIPOR. Een superlicht isolatiemateriaal van cellenbeton voor zowel binnen- als buitentoepassingen in de woning- en utiliteitsbouw.

XELLA. Onderscheidende bouwmerken.

www.xella.nl

&$#'&+&' ! '#$ #&& " " )##% ("&' " ( '((% & " + ) $$ %

% ' #$ $ % ' $% & "' ' & " !(& % ," " & #*%##!&

% #(* %##'' & ) #$' " " " ) ( (" ' & )##% ' ## &' ' #! #%'

& " %' ##% #!$ ' ! ' " " " " % ' " & "

"' "' '#$ #&& " " ) " (!'# #( " " % ,"' " ' * ' ' $ % ' " "& ' & * ' *

"# ! "

De dunste spouwisolatie, door de natuur geïnspireerd. de dunste

tand- en groefverbinding voor een perfecte aansluiting

vochtbestendig ruwe zijde beschermt tegen aantasting stevig en vormvast

levenslang

glanzende reflecterende zijde

De natuur is voor onze product innovators een onuitputtelijke bron van inspiratie. Zo ontwikkelden ze Eurowall, een perfect isolerende, duurzame en ultradunne spouwisolatie.

Meer weten over Eurowall of andere producten van Recticel Insulation? Surf naar www.eurowall-recticel.nl

Recticel Insulation - Postbus 1 - 4040 DA Kesteren Tel. +31(0)488 48 94 00 - insulation_info@recticel.com

Waarom Eurowall aanraden? ƾ de dunste spouwisolatie dankzij de uitstekende isolatiewaarde ƾ met 0,023W/mK heeft Eurowall de laagste lambdawaarde voor spouwisolatie in de markt ƾ gemakkelijk in ontwerp en plaatsing: de standaard muurbreedte kan behouden blijven bij verhoogd isolatiepeil ƾ Recticel Insulation is de enige fabrikant van harde isolatieplaten met een Keymark-certificaat ƾ ATG-gekeurd ƾ de nieuwe tand- en groefverbinding aan de vier zijden elimineert koudebruggen en voorkomt energieverlies en een hoge CO2-uitstoot ƾ asymmetrische bekleding voor betere isolatie en bescherming tegen cement ƾ vormvaste, vochtresistente en dimensioneel stabiele platen

de dunste spouwisolatie

Een inspirerend boek over ontwerp van kantoren.

Bestel gratis via

www.rockfon.nl

ERGONOMISCH & COMFORTABEL Kantoorinrichtingen lenen zich uitstekend voor het afgeven van een bedrijfssignatuur. In toenemende mate worden werkomgevingen ingericht met comfortabel designmeubilair dat in beginsel voor andere toepassingsgebieden is ontworpen. Door de reactie van de markt op deze ontwikkeling, ontstaat een steeds breder scala aan kantoormeubilair.

DOOR MARCEL TEUNISSEN

L

ange tijd werden Nederlandse kantoren ontworpen als zogeheten cellenkantoor: een lange gang met aan weerszijden werkkamers. De inrichting bestond in hoofdzaak uit een bureau en een bureaustoel. Diverse ontwikkelingen creëerden een vraag naar een uitbreiding van het standaard kantoormeubilair en een verbreding van het bestaande assortiment: eind jaren zeventig werd de kantoortuin met gezamenlijke werkplekken geïntroduceerd, vanaf de jaren negentig raakten atriumkantoren met flexibele werkplekken in zwang. Andere factoren die een innovatie in kantoormeubilair hebben gestimuleerd, zijn de groeiende aandacht voor verantwoorde arbeidsomstandigheden en het steeds dynamischer karakter van kantoorwerk, waarbij gebruikers gemiddeld kortere tijd op kantoor doorbrengen en dankzij mobiele telefonie en draadloos internet minder aan één werkplek gebonden zijn.

Wachtruimten en werkplekken zijn steeds meer ingesteld op flexibiliteit enerzijds en op comfortabel en ergonomisch verantwoord werken anderzijds.

Op maat gesneden Het ontwerp van veel bureaustoelen ‘dwong’ de gebruiker

124

tot enkele jaren geleden om een standaard zithouding aan te nemen die als ideaal werd gezien. De laatste tijd komen er steeds meer bureaustoelen op de markt, die zich aanpassen aan het lichaamsgewicht en de lichaamspositie van de gebruiker. Bij het achterwaarts leunen of naar voren buigen, beweegt de rugleuning veelal volautomatisch mee. De mogelijkheid om de stoel naar eigen inzicht in te stellen, bijvoorbeeld wat betreft hoogte en diepte van de lendesteunen, blijft meestal bestaan. Dat bureaustoelen steeds comfortabeler worden, blijkt onder meer uit de door het Noorse HÅG geïntroduceerde Sideways-reeks.

Doordat de armleuning van dit type bureaustoel is doorgezet achter de rug, kan men er zelfs schuin in zitten. Ergonomisch meer verantwoord is de nieuwe Capisco 8106 van dezelfde fabrikant, die is ontwikkeld voor het afwisselen van zittende en staande werkzaamheden. Via een gaslift beweegt de stoel geruisloos mee met de lichaamshouding terwijl bijna alle steunen en vlakken instelbaar zijn.

Flexibele werkplekken Wie onderweg of in wachtruimten veel gebruik maakt van de laptop, wordt het wat meubilair betreft steeds gemakkelijker

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

THEM@GAZINE KANTOORMEUBILAIR De Orangebox Spina past

zich

flexibel

aan het gewicht en de positie van het lichaam aan

De zitmeubelen in de serie Meet me hebben een extra brede armleuning

gemaakt. Een voorbeeld is de serie stoelen Meet me van Martin Adelmund, met een opvallend design door de samenstelling van vlakken. Eén daarvan kan fungeren als armleuning of als tafelblad voor een laptop of schrijfblok. Daarmee is deze comfortabele designstoel bijvoorbeeld geschikt voor vergaderingen in informele sfeer. Meet me illustreert hoe designmeubelen die niet specifiek als kantoorinrichting zijn ontworpen, steeds vaker met succes hun weg vinden naar de werkomgeving.

Ook in lobbies en informele ontmoetingsplekken wordt meubilair niet alleen luxueuzer, maar door de modulaire ontwerpen bovendien steeds flexibeler. Producenten brengen elementen op de markt die in diverse composities van tafels en zitplekken kunnen worden gerangschikt. Zo biedt het programma Coffice van Bene de mogelijkheid wisselende zitlandschappen in de meest uiteenlopende curven en cirkels te creëren, die uitnodigen tot zowel relaxen als communiceren. Verder vereist het hedendaagse teamgeoriënteerd werken inrichtingen die snel aan wisselende situaties kunnen worden aangepast. Hiervoor zijn steeds meer eenvoudig te (de)monteren flexibele schermen leverbaar, vaak als onderdeel van complete modulaire inrichtingssystemen.

Comfortabel vergaderen Volgens de laatste trends wordt ook vergaderen steeds comfortabeler. Het is mogelijk vergader- en conferentiezalen met losse objecten in te richten, maar het is nog eenvoudiger om gebruik te maken van complete flexibele programma’s die worden aangeboden en waarmee tegelijkertijd een samenhangende vormgeving wordt bewerkstelligd. Zo introduceert Thonet het A 1700 tafelsysteem. Een nieuwe verbindingstechniek maakt het mogelijk dat één persoon zonder gereedschap de elementen naar wens kan samenstellen. Het aanvullende A 1800 programma omvat kasten, sideboards en containers.

De meeste programma’s zijn voorzien van moderne media- en communicatietechnieken.

Voorzieningen zoals ventilatiesystemen, kabelsystemen, aansluitpunten, switchmogelijkheden en centrale bediening zijn standaard geïntegreerd of worden optioneel aangeboden. Het

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

programma AvinterioLine van BIS biedt zelfs de mogelijkheid tot lift-, spiegel- en rotatieconstructies voor de apparatuur en een minibar.

Nieuwe materiaaltoepassingen Uiteraard leveren ook de toegepaste materialen een bijdrage aan het verhoogde kantoorcomfort. Te denken valt aan het populaire technogel voor zittingen en rugleuningen, met een werking die vergelijkbaar is met die van een waterbed. Ook in het bekleden van meubilair is steeds meer variatie. Zo maakt Ahrend bij het stofferen gebruik van Electro Welding, een techniek waarbij een verwarmde vorm de stoflagen samensmelt en zo een patroon realiseert.

Sommige producenten kiezen bovendien bewust voor hergebruik van materialen. Zo is de serie bureaustoelen All-Tec 115 van Schaffenburg Office Furniture vrijwel geheel vervaardigd uit recyclebare kunststoffen. Ook bij de bureaustoel Spina van SV is aandacht besteed aan het minimaliseren van de milieubelasting.

Hierin is de volledige levenscyclus van de stoel betrokken: van ruw materiaalgebruik en energieverbruik tot productsamenstelling, transport, gebruik en afval.

De HÅG Capisco is prettig bij afwisselend zittend en staand werk

Bezoek ook de volgende websites: www.ahrend.nl www.schaffenburg.nl www.sv.nl www.konig-neurath.nl www.bis.nl

www.ergonomio.com www.bene.com www.kmpkantoormeubilair.nl www.kuipers.nl www.gispen.nl

125

Deze paginaâ&#x20AC;&#x2122;s bevatten gesponsorde onderdelen

[[ THEM@GAZINE KANTOORMEUBILAIR

Amerland 0162 46 09 99 info@amerland.nl www.amerland.nl

Frezza Holland BV 0180 44 13 60 info@frezzaholland.nl www.frezzaholland.nl

DESIGNCOLLECTIE

MYDESK

Centraal in de nieuwe Designcollectie staat het werk van de Nederlandse ontwerpers Chris Slutter, Marco Savelsbergh, Jochem Galama, Jan Peterse en Wiel Caanen. Om meer expressie te brengen in de tot voor kort zakelijke ingerichte werkomgevingen hebben de ontwerpers veel vrijheid gekregen in de vormgeving, het materiaalgebruik en de afwerking.

Extra aandacht is geschonken aan de ambachtelijke productiewijze en de detaillering. De onderneming speelt in op de toepassing van designmeubilair voor de werkplek. De collectie bestaat uit banken, stoelen, fauteuils, barkrukken, bureaus, bureaustoelen, verlichting, kasten, opbergmeubelen en computer-, werk- en vergadertafels. De gebruiker heeft daarbij de keuze uit verschillende stijlen. Sinds kort brengt Amerland het Turkse designmerk Derin exclusief in de Benelux.

Karakteristiek voor het ontwerp van het meubelsysteem MyDesk is de combinatie van eenvoud en vernuft in een modulair concept. De flexibiliteit van het systeem maakt het mogelijk om de drie meest voorkomende typen werkplekken te formeren: het werkbureau, de vergadertafel en de directieopstelling. De strakke, lineaire composities zijn het resultaat van de integratie van de werkplek en de opbergmogelijkheden. Het bijbehorende multifunctionele wandkastsysteem is speciaal ontworpen als achtergrond van de verschillende kantooractiviteiten. Het systeem biedt een grote variatie in mogelijke opstellingen, variĂŤrend tussen vrijstaande en gekoppelde elementen. Daarmee beantwoordt MyDesk aan de dynamiek van de eigentijdse werkvloer. MyDesk ontving tijdens de meubelbeurs in Milaan de prijs voor het beste ontwerp en is onlangs in Nederland op de markt gebracht.

O architectenweb.nl/bp9768

O architectenweb.nl/bp9735

126

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Beltane bv 073 59 44 105 info@beltane.nl www.beltane.nl

Velto BV 071 58 12 400 info@velto.nl www.velto.nl

CATIFA 60

CONFERENTIETAFELS

Tijdens de afgelopen Salone Internazionale del Mobile in Milaan presenteerde Arper het stoeleprogramma Catifa 60.

De lijn is ontworpen door Lievore, Altherr en Molina en is een aanvulling op de reeds omvangrijke Catifa-collectie. De subtiele golvende lijnen van eerdere modellen en een nieuwe schaalvorm kenmerken de stoelen van Catifa 60. De lichte komvorm van de schaal draagt bij aan het zitcomfort De stoelen zijn er in drie hoogtes (laag, medium en hoog). Ze zijn leverbaar met verschillende uitvoeringen van het onderstel en al of niet met beklede armleggers. Het programma Catifa 60 is ontwikkeld voor toepassing in directiekamers, kantoren en conferentiezalen.

Vanwege de snel veranderende wensen in de werkomgeving en de vraag naar flexibiliteit is het tafelsysteem Fascino met de elegante, licht ogende T-poot onder de loep genomen en uitgebreid. Fascino-2 heeft velerlei toepassingsmogelijkheden zoals werken, bespreken, vergaderen en projecten ontwikkelen. De conferentietafels zijn leverbaar met mat glazen en houten bladen. De houten tafelbladen in diverse hoogwaardige oppervlakken zijn gunstig geprijsd. Inmiddels bestaat er een veelvoud in de vormen van de bladen, zoals rechthoekig, ovaal, rechtovaal, bootvormig of rond. De tafels zijn bovendien afgestemd op het gebruik van moderne mediatechnologieĂŤn. Opties zoals kabelgoten, kabeldoorvoer en draaibare drieweg stekkerdozen met diverse aansluitingen completeren het programma.

O architectenweb.nl/bp9811

O architectenweb.nl/bp9782

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

127

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

[[ THEM@GAZINE KANTOORMEUBILAIR

MEER PRODUCTEN

Op deze pagina treft u een selectie aan van vanandere andere bouwproducten bouwproducten die vallen die vallen binnen binnen het het thema thema “vloeraf“kanwerking”. Wilt uWilt toormeubilair”. meer u meer weten weten over een van over een deze van deze producten? producten?

Surf Surf dan naar naar dan www.architectenweb.nl www.architectenweb.nl en typ typ en het het bijbehorende bijbehorende wwwpagina wwwpanummer gina nummer in. in.

AXIA PROFIT

FLOAT HIGH

De stoel heeft een automatische rughoekinstelling die zich aanpast aan de lichaamshouding van de gebruiker. Hierdoor biedt Axia Profit extra bewegingsvrijheid. Dat maakt de stoel geschikt voor werkplekken waar lange tijd intensief beeldschermwerk wordt verricht. De stervoet wordt standaard in zwart uitgevoerd. BMA Ergonomics

Architect Eero Koivisto heeft een fauteuil ontworpen die door de hoge rugen zijleuningen privacy in de werkruimte biedt. Float High is voorzien van uit het zicht geplaatste pootjes, waardoor de compacte vorm vlak boven de vloer lijkt te zweven. Het ontwerp combineert comfort en functionaliteit met Finse eenvoud. Nerus Design

O architectenweb.nl/bp9683

O architectenweb.nl/bp9703

VISION

NED

FRAME

Het vervolg op de oude Pastoe-kubus is een driedimensionaal bergsysteem, waarmee door het volledige verstek en de greeploze fronten composities van lijnen, vlakken, volumes en kleuren kunnen worden gerealiseerd. De rompen kunnen worden ingedeeld met deuren, laden of kleppen, die openen en sluiten via een druksysteem.

Pastoe O architectenweb.nl/bp9711

In samenwerking met interieurarchitect Bart Vos is een aantal meubels uit de begintijd van het bedrijf gerestyled, waaronder werk van W.H. Gispen. Het eerste gedeelte – het WHG-programma – bestaat uit zeven stoelen en twee tafels. Voor de bekleding en de frames werd een eigentijdse collectie stoffen en kleuren samengesteld. Kembo

De presentatie- en documentatiehouder bestaat in drie uitvoeringen en is onderdeel van de lijn Aluminium.

Kenmerkend is de combinatie van gepolijst en mat aluminium, die de producten een representatieve uitstraling geeft. Door het gebruik van de neutrale aluminiumkleur RAL9006 past Frame in vele interieurs. Cascando

O architectenweb.nl/bp9715

O architectenweb.nl/bp9723

Volgend thema De volgende keer is het thema “verlichting” “gevelbekleding”

128

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

IOS

BAUREIHE E

GALVANOLUX

Door de vernieuwende eflexÂŽtechnologie past de bureaustoel ios zich aan de gebruiker aan.

Bewegingsprocessen in de natuur hebben bij de ontwikkeling als inspiratie gediend. De stoel, die met slechts drie knoppen is uitgerust, moet bijdragen aan comfortabel en ergonomisch verantwoord zitten. Samas

De basis van het kwalitatief hoogwaardig meubelsysteem Galvanolux bestaat uit gegalvaniseerd metaal.

Diverse combinaties met materialen als roestvrij staal, verschillende hout- en glassoorten en plexiglas zijn mogelijk.

Kenmerkend is de strakke, robuuste vormgeving, de industriĂŤle uitstraling en de lange levensduur. Transvorm

O architectenweb.nl/bp9738

Het modulair kastsysteem van de fabrikant Weko is vormgegeven volgens de Bauhaus-uitgangspunten, maar met eigentijdse middelen. Om ergonomische redenen en ter accentuering van de strakke lijnen zijn er geen zichtbare scharnieren of handgrepen toegepast. Het systeem is leverbaar met een grote keuze in materialen en kleuren. Orange & Rouge O architectenweb.nl/bp9742

EMO

ROTTERDAM CHAIR

GISPEN ATLAS

De door Krijn Hamelink ontworpen serie stoelen Emo is breed toepasbaar. De stoelen zijn leverbaar met een vierpoots buisframe en met een sledeframe, zowel met als zonder armleggers. Alle zeven modellen hebben een gestoffeerde zitting, terwijl de rug naar keuze in kunststof of gestoffeerd verkrijgbaar is. VDS Stalen Meubelen

Hella Jongerius heeft een eigentijdse interpretatie ontworpen van de klassieke, robuuste houten stoel. Het drievoudig stapelbare zitmeubel is een combinatie van een massief houten constructie met organisch gevormde triplex delen. De Rotterdam Chair is ook in een deels gelakte of deels gestoffeerde uitvoering leverbaar.

Vitra O architectenweb.nl/bp9748

Het ontwerpuitgangspunt voor het tafelprogramma Atlas was het ondersteunen van de belangrijkste activiteiten in de werkomgeving: ontmoeten, overleggen, samenwerken, verwerken en terugtrekken. Daarom zijn alle tafels in hoogte instelbaar, onderling goed te combineren en is een grote variatie in opstellingen mogelijk. Gispen

O architectenweb.nl/bp9747 NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

O architectenweb.nl/bp9745

O architectenweb.nl/bp9749 129

[[ THEM@GAZINE KANTOORMEUBILAIR

THE TREE

WERKMEUBELSYSTEEM

BACKBONE

De door Eero Aarnio ontworpen room divider is dit jaar geïntroduceerd op de beurs in Milaan en is nu in Nederland verkrijgbaar. Het product is gemaakt van recyclebaar polytheen. The Tree is bedoeld om ruimtes in kantoren en restaurants te scheiden, maar is ook toepasbaar als vrijstaand object in diverse soorten interieurs. Planatoffice O architectenweb.nl/bp9759

Het Ahrend 750-programma is afgestemd op het flexibele gebruik van werkomgevingen. Het biedt architecten en inrichters de mogelijkheid om met stoffen en materialen te voldoen aan de wensen van een eigentijdse vormgeving. Bovendien is het mogelijk de corporate identity van de gebruiker op detailniveau door te voeren.

Ahrend O architectenweb.nl/bp9762

Aan het langwerpig meubel kunnen op een relatief klein oppervlak vier werkplekken worden gekoppeld. De Backbone bestaat uit twee kastelementen, verbonden door een topblad.

Elke werkplek beschikt standaard over twee A6-laden en vier ordnervakken.

Binnen het modulaire systeem kan de bergruimte naar wens worden uitgebreid. Markant O architectenweb.nl/bp9775

SKINN

MOIRÉ

ZANOTTA

De bureaustoel met synchroontechniek, verstelbare lendensteun en optionele hoofdsteun maakt het werk zeer comfortabel. Skinn is uitgevoerd met een gepolijst aluminium frame, een rug met netbespanning en een zitting in zwart leer of zwarte projectstof. Een bijpassende bezoekersstoel maakt deel uit van de collectie. Workware

Door het concept van het space frame kon de transparante bekleding worden gereduceerd tot het minimale. Het uitgangspunt was een vorm te creëren die de draagstructuur zichtbaar maakt. Verder wordt beoogd nostalgische herinneringen op te roepen aan moiré textiel en aan de arbeidsvitaminen van de Cubaanse zanger Bennie Moré. Harechair O architectenweb.nl/bp9799

Met sofa’s, (club)fauteuils en een bureau voorziet het programma Zanotta in de inrichting van een werkomgeving waarin enig comfort wordt gewenst. De ranke fauteuils van de lijnen Lord 2278 en Lady 2280, die respectievelijk voorzien zijn van een hoge en een lage rug, zijn in hoogte verstelbaar en uitgevoerd met vaste armleggers. Van der Plas Meubelen O architectenweb.nl/bp9788

O architectenweb.nl/bp9776 130

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

innovatief aan

kwaliteit

en

kantoor-meubel.

De Backbone voorziet tevens in een totaal geïntegreerde kabelmanagement oplossing.

De werkplekken staan op zichzelf en zijn in hoogte verstelbaar.

de Backbone zo een ruime, rustige en eenvoudig schoon te houden werkomgeving.

Kom de Backbone bekijken op onze Orgatec stand (Hal 6.1 / C 060).

U kunt de brochure ook downloaden via onze website: www.markantoffice.com.

functionaliteit

een

Vraag vrijblijvend documentatie van de Backbone aan via info@markantoffice.com.

koppelt

Backbone:

totaalconcept

de

werkplekken kunnen worden gekoppeld. Op een relatief kleine oppervlakte creëert

ruimtebesparende

presenteert

design. De Markant Backbone is een strak, langwerpig meubel waar-aan vier

Dit

Markant

Markant Backbone

OR

w w w. m a r k a n t o f f i c e . c o m

08

GA TE C Be on zoe s i n H k al 6.1 C 06 0 20

COMFORT

Het is tijd om iets recht te zetten

Meer weten? Download de brochure ‘Rockwool steenwol: Brandveiligheid zonder kunstgrepen’ op www.rockwool.nl

INFO

Akoestische plafonds

Vergeet wat u weet Vergeet wat u weet over systeemplafonds. Ga eens rustig liggen en bekijk de wereld vanuit een ander perspectief. Zo komt u tot vernieuwde inzichten. Verrassend. Bijzonder. Inspirerend. Niet gehinderd door alledaagse gedachten over toepasbaarheid. Het idee, dat is waar het in de basis om gaat. Sta pas op als het idee vaste vormen heeft aangenomen.

Dan vertalen we het samen met OWA in hoogwaardige plafondoplossingen. Met vrijheid in creatie en design. Met eindeloze mogelijkheden in afmetingen, kleuren, structuur en bedrukking. Altijd van superieure kwaliteit en functionaliteit. Met OWA. OWA Benelux BV, Postbus 68, 1000 AB Amsterdam, Telefoon: 020 682 53 05, Fax: 020 682 33 72, E-mail: info@owa.nl, Website: www.owa.nl

De glas-in-loodramen van de Willow Tea Rooms zijn kenmerkend voor de ‘wit-met-violette periode’ van Mackintosh

CHARLES RENNIE MACKINTOSH (1868-1928)

Charles Rennie Mackintosh is wellicht de beroemdste architect die Schotland heeft voortgebracht. Zijn specifieke stijl is bijna uitgegroeid tot een merk: het kenmerkende handschrift, het rozenmotief, de stoelen met hoge leuningen, de lampen en de organische ornamentiek lijken in het collectieve geheugen gegrift.

DOOR ESTHER VAN VELDEN EN MARJOLEINE VAN SCHAIK

Charles Rennie Mackintosh (1868-1928) Charles Rennie Mackintosh heeft veel bekendheid verworven met zijn kenmerkende vormentaal, motieven en stilistische meubelontwerpen. Toch zag hij zelf architectuur als de hoogste discipline: in die kunstvorm kwamen 134

volgens hem alle kunsten op unieke wijze bij elkaar. Zijn architectonische ontwerpen moeten dan ook begrepen worden als totaalkunstwerken, eenheden waarin het geheel belangrijker was dan de som der delen.

Symboliek, een rijke vormentaal en uitgebalanceerde tegenstellingen kenmerken zijn werk.

Tijdens zijn studie in Glasgow raakte Mackintosh bevriend met J. Herbert MacNair (1868-1955). Samen met MacNair en de zussen Frances en

Margaret MacDonald – met de laatstgenoemde trouwde hij in 1900 – vormde hij in 1894 de kunstenaarsgroep The Four. In de jaren negentig onderscheidden de vier zich met hun kunstnijverheid door het gebruik van strakke lijnen en symbolische decoraties die de constructie zichtbaar lieten. De meubels, klokken en spiegels die ze ontwierpen, werden gedecoreerd met gestileerde rozenen vrouwenfiguren. De groep hield zich ook bezig met grafisch werk.

The Four, ook wel The Glasgow Four genoemd, legde zo de basis voor wat later bekend zou worden als de Glasgow School-stijl.

De inspiratiebronnen van The Four, zoals het lijnenspel van Jan Toorop, maar ook lokale Keltische en mystieke motieven, werkten door in de architectuur van Mackintosh.

Enerzijds neigde hij naar uitheemse en moderne invloeden, zoals de Europese Jugendstil en Japanse interieurs, maar anderzijds vond hij een waardevolle basis voor zijn architectuur in de Schotse baronial style en de neogotiek. Dit blijkt duidelijk uit ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ARCHIPEDIA

vroege ontwerpen zoals de Queens Cross Church of Scotland uit 1897.

De fascinatie van Mackintosh voor de Schotse bouwstijl blijkt onder meer uit een invloedrijke lezing die hij in 1901 wijdde aan het onderwerp.

Zo robuust als de vroege architectuur van Mackintosh is, zo licht en kleurig zijn de interieurs die hij aan het einde van de negentiende eeuw ontwierp.

Ze vormden destijds een noviteit.

Catherine Cranston bleek zeer vooruitziend toen ze de jonge architect in 1895 vroeg de interieurs voor haar Glasgowse theesalons te ontwerpen, nog voordat hij doorbrak met zijn ontwerp voor de Glasgow School of Art. Tot 1911 zou Mackintosh in totaal vier van haar salons vormgeven, waarvan de wit-met-violette Willow Tearooms de bekendste is.

Van de woonhuizen die hij ontwierp, geldt zijn prijsvraagontwerp voor ‘Haus eines Kunstfreundes’ in 1901 als het invloedrijkste. Het is in 1996, bijna een eeuw later, alsnog gerealiseerd op basis van zijn schetsen.

Mackintosh bleef vernieuwend en zijn tijd ver vooruit. Na een creatieve inzinking in 1914 ontwierp hij tussen 1916 en 1918 een laatste triomf, voordat zijn loopbaan definitief in het slop raakte en hij uiteindelijk in 1928 stierf. De interne renovatie van het woonhuis van ingenieur W.J. Basset-

Lowke, is weliswaar niet bekend bij het grote publiek, maar wordt door critici beoordeeld als de kroon op het werk van Mackintosh. De abstracte interieurs kunnen tot de top van het toenmalige Europese interieurontwerp worden gerekend en de eenvoudige geometrie in met name de ‘striped room’ lijkt een directe voorbode van de avantgardistische vormentaal die na WOI navolging vond in de art deco en De Stijl.

BEKENDE ONTWERPEN Argyle Chair (1898) Mackintosh ontwierp deze stoel voor de Luncheon Room van de Argyle Street Tearooms in Glasgow, een van de vier tearooms van Catherine Cranston. De stoel is één van de populairste ontwerpen van Mackintosh, doordat het de eerste is in een reeks door hem ontworpen stoelen met een hoge rugleuning. Interessant is dat de hoge rugleuning geen andere functie heeft dan een visueel dramatisch statement te zijn in de tearoom.

De rugleuning doorsteekt een ovaalvormige hoofdsteun, die is voorzien van een uitsnede van een ‘vliegende vogel’. Deze organische decoratie paste hij tot 1904 toe op bijna elk meubel dat hij voor de tearooms van Catherine Cranston ontwierp.

De stoel bestaat uit een donker eiken frame en een zitting gevoerd met

Mackintosh ontwierp tussen 1895 en 1911 in totaal vier verschillende Tea Rooms in Glasgow voor Catherine (Kate) Cranston NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

paardenhaar. Kenmerkend is het strenge lijnenspel dat ontstaat door de horizontale latten tussen de vier benen van de stoel en de verticale latten die de ruglening vormen.

Mackintosh was zo content met zijn ontwerp, dat hij een reeks varianten bedacht; hij gebruikte ze onder andere voor de ontwerpwedstrijd van het House for an Art Lover en voor het interieur van zijn eigen eetkamer. De originele stoel is tegenwoordig in het bezit van het Powerhouse Museum in Sydney, Australië.

Hill House Chair # 1 (1903-1904) Deze stoel, ook wel bekend als de ‘Black Ladderback Chair’, ontwierp Mackintosh voor de grote slaapkamer van het Hill House. De ebbenhouten stoel is deel van het interieurontwerp en is eigenlijk niet bedoeld om op te zitten. Hij is ontworpen om een sterk contrast te leveren met het verder geheel witte interieur van de slaapkamer. Verplaatsing ervan zou een ondermijning betekenen van de subtiele balans in het interieur.

Het meubel heeft een sterk verticaal silhouet en een gestileerde vormgeving. De hoge rugleuning loopt door tot de grond en is van boven tot onder voorzien van horizontale sporten als van een ladder. Bovenaan gaat het streeppatroon van de latten over in een open schaakbordpatroon. Het geheel levert een strak lijnenspel op. De trapeziumvormige zitting loopt naar de rugleuning taps toe en is bekleed met smaragdgroen fluweel.

De stoel staat nog altijd in het Hill House en is eigendom van de stichting National Trust for Scotland. Dat dit ontwerp uit het begin van de 20e eeuw nog altijd populair is, blijkt wel uit het feit dat de stoel tot vandaag de dag in verschillende landen wordt gereproduceerd, weliswaar met bekleding in andere kleuren.

135

ARCHIPEDIA

Hill House, Helensburgh (1903-04) Hoewel het statige woonhuis op een heuvel aan de monding van de Clyde niet geldt als het beste werk van Mackintosh, veelgehoorde kritiek is het gebrek aan coherentie in het exterieur, is het Hill House van groot belang in zijn oeuvre. In de ontwerpopdracht voor een woonhuis van uitgever Walter Blackie kreeg Mackintosh bijna carte blanche in vormgeving van exterieur en interieur, zodat Hill House een bundeling van zijn architectonische ideeën en idealen vormt.

De weinig beschutte locatie is zichtbaar in de architectuur: het woonhuis maakt een sterke, massieve indruk en in de dikke muren aan de ‘zeekant’, opgetrokken uit graniet en daarna ruw bepleisterd, zijn slechts kleine raamopeningen toegepast om het Schotse klimaat buiten te houden. De

Mackintosh zet strakke geometrie tegenover zacht kleurgebruik

robuustheid is functioneel, maar ook esthetisch. Het gebruik van natuursteen en graniet en de toepassing van kleine ramen en halfronde torens tegen hoog oprijzende gevelvlakken zijn directe verwijzingen naar de traditionele Schotse baronial style, een centraal thema in het vroege werk van Mackintosh, die een voorliefde had voor metselwerk en vond dat moderne materialen als ijzer en glas de toepassing van steen niet konden vervangen, doordat het ze ontbrak aan massa.

Mackintosh ontwierp van binnen naar buiten. Pas nadat de interne indeling was komen vast te staan, bepaalde hij hoe de gevels zouden worden ingedeeld. De raamindeling van het Hill 136

Het lichtgrijs gepleisterde Hill House refereert aan de Schotse baronial style in de toepassing van halfronde torens en hoog oprijzende, gesloten gevelvlakken

House lijkt hierdoor van buitenaf willekeurig – er zijn 58 vensters met in totaal 40 verschillende raamindelingen – maar binnen is de daglichttoetreding optimaal, ondanks de zware muren en dichte gevelvlakken. Het is in zekere zin een zeer functionalistische wijze van ontwerpen, maar doordat de rest van het exterieur in een architectonische stijl is gemodelleerd, ontstaat er een bepaalde spanning die uitgelegd kan worden als een gebrek aan coherentie.

Ook het contrast tussen het robuuste exterieur en het verfijnde interieur speelt hierin een rol. Mackintosh ontwierp de hal, bibliotheek, zitkamer en master bedroom tot in het kleinste detail, wat de toenmalige opkomst van interieurdesign als kunstuiting illustreert. Hoewel de eikenhouten betimmering van de hal de robuustheid van het exterieur evenaart, is de indruk in de vertrekken er een van licht, organische motieven, zachte kleurtonen en

Het interieur, in dit geval de hal, is tot in het kleinste detail ontworpen

Het rozenmotief is een van de kenmerkende ‘Mackintoshmotieven’

glas-in-lood, herinnerend aan de ontwerpen van de Glasgow Four en vooruitwijzend naar art deco. De zachtheid van de interieurs wordt ingekaderd door de consequente doorvoering van rechthoekige en vierkante vormen: in de vloeren, op de wanden en vooral in het meubilair. De ruimtelijke vertrekken ademen een vroegmoderne sfeer die bijna Japans aandoet, in een strakke belijning die geen ruimte laat voor victoriaanse ornamentiek of klassieke motieven.

Glasgow School of Art, Glasgow (1987-1909) Het beroemdste ontwerp van Mackintosh is zonder twijfel de Glasgow School of Art. Dankzij de gefaseerde realisatie getuigt het gebouw van de ontwikkeling die Mackintosh doormaakte als architect.

Als pupil van het architectenbureau Honeyman and Keppie diende hij in 1895 zijn plannen in voor het nieuwe ARCHITECTENWEB MAGAZINE

academiegebouw en tegen de tijd dat het gebouw voltooid was, in 1909, had Mackintosh zijn piek als architect al bereikt.

De bouw begon in 1897 met het centrale deel en de oostvleugel van de academie en omvatte bij de voltooiing in 1899 de leslokalen, het Museum, de Headmaster’s Room en de Board Room.

Mackintosh profiteerde van de steile helling waarop de school zou worden gebouwd door de korte opstand van de oostvleugel als een Schots kasteel omhoog te laten rijzen. De associatie wordt versterkt door de spaarzame raamverdeling en het gebruik van graniet en natuursteen, bouwmaterialen bij uitstek in de typisch Schotse, wat grimmig uitziende baronial style. In deze periode leunt Mackintosh nog sterk op zijn neogotisch gekleurde opleiding, wat blijkt uit de ornamentiek op de oostgevel: kruisbloemen, torentjes en gevelspitsen. Ook de plattegrond, met een centrale entreepartij en twee lengtevleugels, is in dat opzicht vertrouwd.

De op het noorden gelegen atelier-

Dwarsdoorsnede van de Glasgow School of Art (tweede fase)

Atypisch voor de zware, wat donkere bouwstijl zijn de enorme atelierramen aan de noordkant, die bijna industrieel, zelfs functionalistisch aandoen. De strakke belijning wordt verzacht door de asymmetrische entreepartij, die wordt gekenmerkt door ronde sculpturale vormen en sierlijke smeedijzeren hekwerken en kraagstukken.

Dat er in architectonisch opzicht enkele belangrijke jaren verstreken voordat de tweede fase kon worden bekostigd, is terug te zien in het academiegebouw.

Mackintosh had de oorspronkelijke

tekeningen aangepast en verschillende uitbreidingen op de eerste fase voorgesteld, zoals een reeks studio’s op een nieuw te bouwen tweede verdieping en een workshopruimte in een kelderverdieping. De westgevel kreeg geen neogotische elementen, maar drie erkers van elk acht meter hoogte om de dubbelhoge bibliotheek en bovenliggende verdieping van daglicht te voorzien. De ruimtelijkheid van de bibliotheek vormt, ondanks het gebruik van donkere houtsoorten en sobere, bijna Japans aandoende geometrie, een groot verschil met de entreepartij en het trappenhuis. De Glasgow School of Art werd gebouwd in de tijd dat Mackintosh experimenteerde met een zware, negentiendeeeuwse variant van art nouveau en werd voltooid op het moment dat hij een moderne, hoogst persoonlijke art deco-stijl had ontwikkeld die tot volle uiting zou komen in de vloeiende, wit-met-violette interieurs zoals in de Willow Tearooms.

VOORNAAMSTE WERKEN 1893 – 1895 1894 1895 – 1897 1896 1896 1896 – 1909 1897 1897 – 1899 1898 – 1899 1900 – 1904 1900 – 1901 1900 – 1901 1902 – 1904 1903 – 1904 1903 – 1906 1908 1916 – 1918

Glasgow Herald Building – The Lighthouse, Glasgow Queen Margaret’s Medical College, Glasgow Martyr’s Public School, Glasgow tentoonstelling van de Glasgow Four in Londen interieurontwerp Buchanan Street Tea Rooms Glasgow School of Art, Glasgow ontwerp meubilair Argyle Street Tea Rooms Queen’s Cross Church, Glasgow Church Hall, Ruchill Daily Record Building, Glasgow Windyhill, Kilmaholm Prijsvraagontwerp ‘Haus eines Kunstfreundes’ Hill House, Helensburgh interieurontwerp Willow Tea Rooms, Glasgow Scotland Street School interieurontwerp Ingram Street Tea Rooms Renovatie woonhuis van Bassett-Lowke, Northampton

ramen doen bijna industrieel aan

Archipedia is een educatieve, interactieve architectuurencyclopedie die continu wordt bijgewerkt. In deze rubriek vindt u een extract uit de duizenden artikelen op www.archipedia.nl.

Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia, door bijvoorbeeld een artikel te schrijven of beeldmateriaal te leveren?

Neem dan contact op met Linda Zenger, 035 – 69 93 052 of mail naar lz@architectenweb.nl NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

137

PUBLICATIES

CONSTRUCTING ARCHITECTURE, MATERIALS PROCESSES STRUCTURES, A HANDBOOK

Architectuur / Bouwtechniek Andrea Deplazes [red.]

2008 Birkhäuser Paperback 978-3-7643-8631-3 555 p 25 x 30 cm € 49,90 Engels

Van ruw basismateriaal tot de oplevering, in Constructing Architecture wordt elke technische fase in het bouwproces – met Zwitserse precisie – beschreven.

Hoewel het boek is toegespitst op de technische realisatie van architectuur, komen ook culturele en historische aspecten aan bod en begint Deplazes met een vergelijking tussen architectuur en taal: zoals schrijvers taal gebruiken om zich te uiten, zo benutten architecten architectuur.

Schrijvers passen woorden, grammatica en zinsbouw toe, architecten gebruiken materialen, elementen en structuren.

In 2005 werd de eerste druk jubelend ontvangen en over deze tweede, uitgebreide druk kan niet veel anders worden gezegd: helder van opzet, compleet en praktisch. Het overzicht van basismaterialen, bouwelementen en gebouwstructuren en de voorbeelden van gebouwen en standaarddetails maken dit een handboek voor elke student, architect en ingenieur.

Jammer dat het 2,5 kilo wegende boek niet erg handzaam is.

Een tip voor de volgende editie: de inhoud opdelen in verschillende banden en deze samenvoegen in een box. (LZ)

HENDRICK DE KEYSER, MODERNE BOUWKUNST IN AMSTERDAM 1600-1625

Architectuur Koen Ottenheym, Paul Rosenberg, Niek Smit 2008 SUN Hardcover ISBN 978 90 8506 562 3 223 p 22,5 x 33 cm € 49,90 Nederlands 138

In 1631 schreef Cornelis Danckerts als eerbetoon aan de beeldhouwer en architect Hendrick de Keyser de Architectura Moderna ofte Bouwinge van onsen tyt. Dit bijzondere boek bevatte 44 gravures met uitgebreide beschrijvingen van bekende en minder bekende gebouwen in Amsterdam. Voor het trio architectuurhistorici Ottenheym, Rosenberg en Smit vormde de aantrekkingskracht van de gravures en de onverminderde aandacht voor het werk van de Keyser aanleiding tot vervaardiging van een herdruk van de Architectura Moderna. Hun uitgave bevat verder een uitgebreide biografie en commentaren op het 17e eeuwse boek.

Ook worden de bouwwerken uit de Architectura Moderna besproken, plus een reeks gebouwen waarvan inmiddels vrijwel zeker is dat ze van de hand van De Keyser zijn. Met de 21e-eeuwse uitgave van de Architectura Moderna hebben de auteurs bijna vier eeuwen na dato opnieuw de aandacht op een Amsterdamse architect van betekenis weten te vestigen.

(EvV)

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

HOME DELIVERY

Architectuurgeschiedenis Barry Bergdoll, Peter Christensen 2008 Birkhäuser / MoMa Hardcover ISBN 978 3 7643 8862 1 247 p 28 x 24 cm € 34,90 Engels

“Zelfs het MoMa wijdt een tentoonstelling aan catalogusbouw”, sneerde Ole Bouman afgelopen voorjaar in een lezing: de teloorgang van de architectuur was tot in het MoMa doorgedrongen.

De tentoonstelling ‘Home Delivery: Fabricating the Modern’, gehouden in de afgelopen zomer, ging inderdaad over catalogusbouw. Frank Lloyd Wright, Walter Gropius, Buckminster Fuller… alle ontwierpen ze prefab woningen. Het bleef bijna altijd bij een prototype: tot de gedroomde massaproductie kwam het nooit.

Sinds enkele jaren staan geprefabriceerde woningen opnieuw in de belangstelling. De wens met prefabricage kosten te besparen is onveranderd. Het verlangen om tot een massaproductie te komen maakt langzaam maar zeker plaats voor ‘custom build’-woningen. Het boek bij de tentoonstelling presenteert de geschiedenis van de prefab woning met de documentatie van 58 woningontwerpen. Hoewel de afzonderlijke projectbeschrijvingen kort zijn, biedt het boek als geheel een rijk en volledig overzicht van hun geschiedenis. (MvR)

JAARBOEK ARCHITECTUUR VLAANDEREN 06 07

Jaarboek Architectuur Vlaanderen 06 07 Gideon Boie, Ilse Degerickx, e.a. [red.]

2008 Vlaams Architectuurinstituut Paperback ISBN 978 9 0809 5298 0 22,5 x 29,5 cm 254 p € 49,50 Nederlands NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMER 2008

Het is een vondst om het jaarboek te openen met krantenknipsels over de actuele discussies rond gebiedsontwikkeling, stadsontwikkeling en infrastructuur. Deze ‘proloog’ maakt meteen duidelijk dat architectuur niet autonoom, maar midden in de maatschappij functioneert. Het boek vervolgt met het redactioneel en zes essays over architectuurtendensen. De essays zijn prikkelend en sluiten aan bij actuele kwesties, die nagenoeg allemaal ook in Nederland spelen. Voor het jaarboek selecteerde de redactie 32 projecten, die overzichtelijk zijn gepresenteerd en scherp zijn gekenschetst. De foto’s zijn van gerenommeerde architectuurfotografen. In vergelijking met het Nederlandse architectuurjaarboek, bestaat een relatief groot deel van de selectie uit woningen. Dit karakteriseert de Vlaamse architectuurpraktijk verklaart de achterflap. Daar staat tegenover dat in het Jaarboek Architectuur Vlaanderen complete sectoren ontbreken. Zijn er in 2006-2007 echt geen interessante kantoorgebouwen of horecagelegenheden opgeleverd? (RM) 139

PUBLICATIES

ONZICHTBAAR WERK MICHAEL VAN GESSEL

Christian Bertram & Lisa Diedrich [red.]

2008 NAi Uitgevers Paperback ISBN 978-5662-519-1 348 p 33 x 26 cm € 69,00 Nederlands

Het is geen traditionele monografie, het boek over landschapsarchitect Michael van Gessel. Zijn ontwerpen worden niet besproken, maar komen ‘langs’; eerst in een aantal essays, dan in de foto’s van Kim Zwarts en ten slotte in een serie handtekeningen. Op basis van de teksten en foto’s is een goed beeld te vormen van zijn werk. De tekeningen zijn zonder beschrijvingen een stuk lastiger te beoordelen. Met 132 pagina’s is dit onderdeel aan de lange kant.

De werkwijze van Michael van Gessel blijkt indrukwekkend.

Ontwerpend vanuit de plek weet hij een brug te slaan tussen de historie en de toekomst. Dat is niet zo eenvoudig als het klinkt. De essentie van de plek vindt Van Gessel door meditatief te tekenen, met de hand. Het resultaat zijn landschappen met een verbluffende vanzelfsprekendheid. Vandaar ook de titel: onzichtbaar werk. Tegenover het ‘landschapsdesign’ plaatst Van Gessel een oeuvre dat het Nederlandse landschap laat zien zoals het is. Het is prachtig. (MvR)

RIVERSCAPES, DESIGNING URBAN EMBANKMENTS

Stedenbouw C. Houlzer, e.a 2008 Birkhäuser Paperback ISBN 978 3 7643 8829 4 574 p 26,6 x 22,6 cm € 49,90 Engels 140

De herontwikkeling van rivierkades is in veel Europese steden een actuele ontwerpopgave. Als voormalige levensader van een stad snijden rivieren zich vaak door alle schillen van het stedelijk weefsel heen, maar bij de functieverandering van de rivier is de herontwikkeling van de kades veelal achtergebleven. Riverscapes begint met een uitgebreide analyse van de Rijn in de regio Keulen/Bonn en vervolgt met een overzicht van voorbeeldprojecten uit dat gebied. Het boek levert een rijkdom aan inzicht in die regio op, maar voor de bruikbaarheid van het boek is het jammer dat de auteurs niet gekozen hebben voor een opzet waarin enkele soorten regio’s met elkaar worden vergeleken. In het derde hoofdstuk met Europese voorbeelden komen prachtige ‘kadeprojecten’ aan bod die daar uitstekend geschikt voor waren geweest en die de vertaalslag naar de kades van een andere rivier een stuk gemakkelijker hadden gemaakt. (MvS)

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

STEDEN VROEGER EN NU

Architectuurgeschiedenis Marlite Halbertsma, Patricia van Ulzen 2008 Uitgeverij Coutinho Paperback ISBN 978 90 6283 450 1 236 p 24,0 x 17,0 cm € 26,00 Nederlands

Net als de eerste druk, die acht jaar geleden ontstond uit een syllabus behorend bij een universitair hoorcollege, biedt deze volledige herziene tweede druk van Steden vroeger en nu een overzicht van de Europese stadsgeschiedenis vanaf de Grieks-Romeinse wereld. De herziening zit vooral in de toevoeging van actuele ontwikkelingen als het ontstaan van de ‘creatieve stad’ en de uitbreidingen van de Europese Unie. Hoewel Steden een chronologische ordening kent, is het beslist geen feitenbijbel. De hoofdstukken hebben een selectief karakter waarin de Europese stadsgeschiedenis sprongsgewijs aan bod komt: geen droge opsomming, maar een vloeiend betoog over de Europese stad als cultuurhistorisch fenomeen en in dat opzicht beslist een aanrader. Toch had de uitgave minder syllabusachtig aan mogen doen; de kwaliteit en toegankelijkheid van de tekst rechtvaardigen een breder publiek dan alleen de studenten van het hoorcollege.

Wie een goed boek wil leest dit, wie een mooi boek wil kijkt nog even verder. (MvS)

STOELEN

Design Otakar Mácel, Sander Woertman, Charlotte van Wijk 2008 Uitgeverij 010 Paperback ISBN 978 90 6450 664 2 272 p 24,0 x 17,0 cm € 24,50 Nederlands NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMER 2008

In de catalogus van de stoelenverzameling van de Faculteit Bouwkunde in Delft worden, zoals verwacht, de designstoelen besproken die de faculteit in haar bezit heeft. De ontwerpen zijn geordend in vier materiaalgroepen, te weten metaal, kunststof, hout en natuurlijke materialen. Een slimme keuze, want de collectie, die vanaf 1957 stap voor stap is opgebouwd, is even divers als de herkomst van de ontwerpen: rommelmarkten, fabrikanten, maar ook schenkingen van bijvoorbeeld Gerrit Rietveld, zodat een ordening op chronologie of ontwerper weinig zinvol is. Topstukken zijn stoelen van Charles en Ray Eames, Marcel Breuer en Alvar Aalto. De collectie herbergt verder talloze anonieme ontwerpen, afkomstig uit de 17e tot en met de 20e eeuw. In de uitgave zijn biografieën van de voornaamste ontwerpers opgenomen en de kaft van het boek is uitvouwbaar tot een full colour poster met daarop alle 240 ontwerpen. (MvS) 141

[[ AGENDA

1

TENTOONSTELLINGEN tot en met Since we last spoke about monuments [1] 9 november De tentoonstelling maakt deel uit van ‘nu monument’, een thematisch programma dat de (on)mogelijkheid van een hedendaags monument onderzoekt, evenals de betekenis van kunst hierin.

O www.stroom.nl tot en met Bovenstad – de ontdekking van de stad bovenop de stad [2] 12 november In de expositie staat het belang van efficiënt ruimtegebruik centraal, zoals het benutten van de bovenkant van bestaande gebouwen. De panelen tonen uiteenlopende experimenten in vijf verschillende steden als Groningen en Utrecht over het benutten van deze gelaagdheid in de stad.

O www.podiumarchitectuur.nl tot en met Afstudeerprojecten van 1908 tot 2008 [3] 28 november Het honderdjarig bestaan van de Amsterdamse Academie van Bouwkunst wordt groots gevierd met onder meer deze tentoonstelling. In de Zuiderkerk zijn de afstudeerprojecten te zien die door de jaren heen door studenten van de academie zijn gemaakt.

O www.zuiderkerk.amsterdam.nl

2

tot en met 3 mei Maak ons land [4] 2009 Het NAi is sinds oktober een werkplaats voor de ruimtelijke inrichting van Nederland. Zes maanden lang worden de meest innovatieve voorstellen en ideeën van het publiek opgenomen in de tentoonstelling en verwerkt in een theatrale voorstelling.

O www.nai.nl 6 november tot en 10 jaar ACN: Idealen in de architectuur met 4 januari 2009 Het Nijmeegse architectuurcentrum wil in een jubileumexpositie de vraag naar het wezen van de architectuur opwerpen. Het centrum heeft hiervoor alle tentoonstellingsdeelnemers van het afgelopen decennium uitgenodigd.

O www.architectuurcentrumnijmegen.nl

3

142

8 en 9 november Brede scholen in Nederland Deze tentoonstelling berngt de geschiedenis, de actualiteit en de toekomst van brede scholen in Nederland in beeld door middel van films, maquettes en historisch materiaal. Men organiseert ook een prijsvraag voor architecten.

O www.onderwijsmuseum.nl

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

CONGRESSEN EN SEMINARS 6 november Green and the city Het symposium staat geheel in het teken van groen: in de stad, op de stad en groen om de stad. Er zijn verschillende themasessies en beroemde sprekers als Adriaan Geuze (West 8) ontvouwen hun visie over het onderwerp.

O www.greenandthecity.nl 19 en 20 november CAD CAM Event Voor het eerst in jaren is er een beurs voor de CAD- en CAM-ontwikkelingen.

Arie van Kranenburg, directeur van Arkey Systems, treedt als spreker op, maar ook bedrijven als Adobe en Siemens sturen een afgevaardigde naar het Euretco Expo Center in Houten.

O www.cadcamevent.nl 26 en 27 november Samenspel: borging van ruimtelijke kwaliteit in West Europa Congres over de opdracht Mooi Nederland, die het kabinet zichzelf heeft gesteld. Er wordt over de grens gekeken of men zich in het buitenland evenveel zorgen maakt over de ruimtelijke kwaliteit als dat men hier doet. Wat verstaan zij daaronder en welke instrumenten gebruiken ze om de kwaliteit te bevorderen?

O www.fw.nl

LEZINGEN 18 november Van piramides, grachtengordels en kastelen Architect Sjoerd Soeters spreekt tijdens deze Unesco-lezing over zijn architectonische scheppingen en stedenbouwkundige ontwerpen, en over de eigenzinnige opvattingen over architectuur waar al die creaties uit voortkomen.

O www.volksuniversiteitamsterdam.nl

4

28 november Beplanting en design Via een reeks lezingen belichten hedendaagse tuinontwerpers de nieuwe stromingen, de inspiratiebronnen van nu, maar ook de toekomst van het vak tuinarchitect. Dit keer spreken Fleur van Zonneveld & Eric Spruit en Dick Beijer.

O www.makeblijde.nl

PRIJSVRAGEN inschrijven tot Building for Bouwkunde [5] 6 november IdeeĂŤnprijsvraag voor het nieuwe gebouw van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft, dat het afgebrande gebouw moet vervangen. Studenten, architecten en stedenbouwers worden uitgedaagd ideeĂŤn te ontwikkelen voor het onderwijsgebouw van de toekomst en haar positie in het stedelijk netwerk.

O www.tudelft.nl

5

inschrijven tot International Architecture Awards 1 december Een internationaal prijzenprogramma voor de erkenning van de beste projecten ter wereld. Er wordt gekeken naar vernieuwende ontwerpen, innovatief gebruik van materialen en de relatie met de omgeving. De projecten moeten gebouwd zijn tussen 2005 en 2008.

O www.metropolitanartspress.com

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

143

[[ VACATURES Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb.nl en vul het bijbehorenden wwwpagina nummer in.

BOUWKUNDIG TEKENAAR Tot de functie behoort het vertalen van de standaard formule- en assortimentmodules naar concrete winkelsituaties en (technische) tekeningen, met behoud van de identiteit van de winkelformule.

Het betreft een divers takenpakket. Je hebt minimaal MBO niveau bouwkunde, ervaring met CAD is een pre.

Vacature plaatsen of CV online zetten?

Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!

Continu Engineering Eindhoven (040) 243 19 19 m.boom@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v8996

ASSISTENT ONTWERPER

ARCHITECT

Als assistent ontwerper ondersteun je de architect bij het uitwerken, het visualiseren en presenteren van ontwerpen. De functieinhoud wordt verder afgestemd op jouw kunde en ambities. Wij vragen een afgeronde opleiding TU of AvB en enige relevante werkervaring. We bieden een inspirerende werkomgeving en indien nodig een interne opleiding voor het tekenprogramma.

Continu Engineering Eindhoven (040) 243 19 19 m.boom@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v8842

Wij zoeken een creatieve architect met uitstekende communicatieve vaardigheden: iemand die flexibel en doortastend is en werkervaring heeft met ontwerp- en bouwmanagement. Je werkt gelijktijdig aan meerdere projecten en moet zodoende planmatig en onder tijdsdruk kunnen werken. Je bent verantwoordelijk voor alle stadia van een ontwerp, van acquisitie tot directie.

Continu Engineering Arnhem (026) 442 30 50 b.marcus@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v8538

DIRECTIEVOERDER/PROJECTLEIDER

VERANTWOORDELIJKE TEKENAAR (DEN HAAG)

Als directievoerder vorm je de brug tussen de uitvoerende partij op de bouw enerzijds en de processturing door het bureau anderzijds. Je werkt nauw samen met de projectmanager en projectleider. Je deelt zelfstandig je tijd in, waarbij je rekening houdt met gegeven planningen, vergaderdata en andere prioriteiten.

Minimaal 5 jr ervaring.

InterWork Eindhoven (040) 265 20 00 niels@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8914

Bij dit middelgrote architectenbureau is ruimte voor een bouwkundig tekenaar. Je werkt aan diverse complexe projecten in een team van specialisten. Verantwoordelijkheid, inzet en plezier zijn belangrijk. Je vindt het leuk om projecten uit te werken. Ben jij de HTS bouwkundige met affiniteit voor architectuur die wij zoeken?

Neem dan contact op over de mogelijkheden.

InterWork Delft (015) 251 50 00 peter.freriks@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8990

HTS-ER Voor een internationaal werkend adviesbureau zijn wij op zoek naar een HTS-er met potentie. Het bureau biedt veel mogelijkheden voor een ambitieuze recent afgestudeerde die niet verder wil studeren, maar wel de mogelijkheid wil om zich op korte termijn op professionele wijze verder te ontwikkelen. Ervaring niet noodzakelijk.

InterWork Arnhem (026) 353 09 80 susanne.martin@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8975

144

BOUWKUNDIG TEKENAAR Als bouwkundig tekenaar werk je aan projecten vanaf VO tot en met oplevering. Wij onderscheiden ons in de detaillering en jij wil je daar in verdiepen. Zelfstandig werken wordt gestimuleerd en initiatief gewaardeerd. Help ons perfectie na te streven. Salaris afhankelijk van ervaring en opleiding.

InterWork Amsterdam (020) 423 08 55 eelko@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8841

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ROYAL HASKONING

:OEK JIJ EEN INSPIRERENDE WERKOMGEVING EN WIL JE MEEWERKEN AAN DE

INRICHTING VAN .EDERLAND

¨MAAK DAN KENNIS MET 2OYAL (ASKONING !LS STARTER WIL JE JE KUNNEN ONTWIKKELEN IN JE VAKGEBIED EN ALS ONDERDEEL VAN EEN MULTIDISCIPLINAIR TEAM *E WILT ONTDEKKEN WAAR JE MOGELIJKHEDEN LIGGEN WAAR JE GOED IN BENT EN WAT JE LEUK VINDT !LS ERVAREN ADVISEUR WIL JE JE VERDER KUNNEN ONTWIKKELEN EN DOORGROEIEN *E WEET WAAR JE KRACHT LIGT EN WAT JE INSPIREERT 2OYAL (ASKONING BIEDT DEZE MOGELIJKHEDEN AAN ONDERNEMENDE CREATIEVE EN INITIATIEFRIJKE MENSEN "EN JIJ ZO IEMAND (EB JIJ ZIN IN UITDAGENDE PROJECTEN MET LEUKE COLLEGA´S EN EEN WERKOMGEVING WAARIN JIJ JE THUIS VOELT $E ADVIESGROEPEN 3TAD ,ANDSCHAP ZIJN OP ZOEK NAAR NIEUWE COLLEGA´S MET PASSIE VOOR DE LEEFOMGEVING EN DIE PASSIE KUNNEN OMZETTEN NAAR AANSPREKENDE PLANNEN EN ONTWERPEN VOOR ANDEREN +ENMERKEND VOOR ONZE TEAMS ZIJN DE GEDREVENHEID DE GROTE ZELFSTANDIGHEID WAARMEE JE KUNT WERKEN DE KANSEN DIE JE KRIJGT DE AFWISSELING IN HET WERK EN DE DIRECTE RELATIE MET ONZE KLANTEN GEMEENTEN PROVINCIES PROJECTONTWIKKELAARS PARTICULIEREN ENZ

*UNIOR 3TEDENBOUWKUNDIG /NTWERPER /PLEIDING 7/ OF (BO MET TOT JAAR WERKERVARING 3TANDPLAATS 3TEENWIJK OF 'RONINGEN #ONTACTPERSOON 0ETER 4RAAS

-EDIOR 3TEDENBOUWKUNDIG /NTWERPER /PLEIDING 45 3TEDENBOUW OF !CADEMIE "OUWKUNST 3TANDPLAATS .IJMEGEN #ONTACTPERSOON -ARISKA 2UITER

3ENIOR 3TEDENBOUWKUNDIGE /PLEIDING 7/ MET OF MEER JAAR WERKERVARING 3TANDPLAATS 2OTTERDAM OF %NSCHEDE #ONTACTPERSONEN 2OB 2AMBAT &RANK ,EGTERS

3ENIOR ,ANDSCHAPSARCHITECT /PLEIDING 7/ MET OF MEER JAAR WERKERVARING 3TANDPLAATS 2OTTERDAM #ONTACTPERSONEN 2OB 2AMBAT 6OOR EEN UITGEBREIDE FUNCTIEOMSCHRIJVING ZIE WWW WERKENBIJROYALHASKONING COM

WWW ROYALHASKONING COM

[[ VACATURES

( ( ( (

SECRETARISSEN WELSTANDSCOMMISSIE De twee secretarissen zijn verantwoordelijk voor het voorbereiden en begeleiden van de vergaderingen en de formulering van de adviezen van de welstandscommissie Almere. Waar nodig lever je bijdragen aan het beleid, gericht op de ruimtelijke kwaliteit van de stad. Kennis van Almere en gevoel voor bestuurlijke verhoudingen is gewenst.

Gemeente Almere (036) 539 93 67 carriere@almere.nl www.almere.nl/vacatures O architectenweb.nl/v9008

COMMERCIEEL MEDEWERKER

Oase

van rust...

...die vloeren van Gerflor

Ter versteviging van de saleskant zijn wij op zoek naar een accountmanager projectmarkt, die de contacten met de architecten en projectinrichters in Nederland initieert, onderhoudt en optimaliseert teneinde de vooraf vastgestelde omzettargets te realiseren. We vragen een afgeronde HBO opleiding en minstens 5 jaar ervaring in een soortgelijke functie.

Arco Meubelfabriek b.v.

(0543) 546579 moxener@arcomeubel.nl www.arcomeubel.nl O architectenweb.nl/v9009

-//) "2!"!.4

Want onze producten zijn: Geluiddempend Zeer makkelijk te onderhouden Slijtvast Beschermd tegen schimmels en bacteriĂŤn

WzNB Mooi Brabant, een samenwerkingsverband van Brabantse gemeenten, komt graag in contact met mensen die beschikken over relevante kennis en ervaring naar inhoud, vorm en proces. En deze expertise willen inzetten om de ruimtelijke kwaliteit van Noord-Brabant te bevorderen.

Op dit moment zoekt WzNB Mooi Brabant met name leden voor de gemeentelijke Adviescommissies Ruimtelijke Kwaliteit.

)NFORMATIE EN REACTIES 7Z." -OOI "RABANT WWW WZNBMOOIBRABANT NL \ INFO WZNBMOOIBRABANT NL +ONINGSWEG ". ´S (ERTOGENBOSCH

Telefoon NL +31 (0)40 266 1700 www.gerflor.com

4

$ % " % % " %

% $ # " ! % % % " %! % % % % % % %

% $ % % % % %

%

% $

% $

% %! % % % %! % $ % % %

% $ % % %" %" %! % % %

"""

% $

Mado Nederland bv Langendijk 10 5652 AX EINDHOVEN Postbus 7040 5605 JA EINDHOVEN

Telefoon (040) 251 38 77 Fax (040) 251 43 66 E-mail info@pro-mado.com www.pro-mado.com

% $

Gratis jaarboek t.w.v. €39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine

Surf snel naar architectenweb.nl/awm

=_hW :[khijWj_ed ;Z[b IjWWb <[\c \e ifYlljk% ;\ ]ifekgcXXk mXe _\k >`iX ;\lijkXk`fe <[\c JkXXc `j m\imXXi[`^[ l`k \\e _ff^ nXXi[`^ \e mXe[XXcY\jk\e[`^ M)8$\[\cjkXXc \e c\m\iYXXi mffi \\e^\q`ejnfe`e^\e \e XggXik\d\ekj^\Yfln\e kfk () nffe\\e_\[\e% IfYlljk\ \[\cjkXXc [ilbbefgg\e Æ eXXdgcXXka\j XZ_k\i \\e ^\_Xi[\# feYiXe[ YXi\ ^cXjgcXXk# cl`[jgi\b\i \e d`Zif]ffe [`\ m\iqfeb\e fg^\jk\c[ q`ae# qfi^\e \imffi [Xk _\k >`iX ;\lijkXk`fe <[\c JkXXc fgk`dXXc Y\jZ_\id[ `j k\^\e mXe[Xc`jd\ \e n\\ij`emcf\[\e% D\\i `e]fidXk`\1 nnn%^`iX%ec 8]Y\\c[`e^1 >`iX ;\lijkXk`fe <[\c JkXXc +$mfl[`^

_^jZ_d`kq%[\

ARCH. MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl

NUMMER 21 - OKTOBER / NOVEMBER 2008

149

NUMMER 17 - MEI 2008

149

advertentie index

colofon

Amerland Buva Duco Falco Gerflor Gira Holland Groep Hunter Douglas Ken de architect Kone Krp Luxlight Mado Markant Metten Muurprint Opstalan Owa Recticel Reynaers Rockfon Rockpanel Rockwool Royal Haskoning Saint Gobain Sapa Schueco Sv Thonet Tork Trilux VBI Vescom Vetrotech Visplay VKG WxBN Mooi Brabant Xella Zumtobel

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl.

8 13 3 51 146 148 50 12 94 4, 5 96 97 147 131 151 48 49 133 122 95 123 11 132 145 10 152 30 2 72 70 71 73 92 9 31 69 146 120 121

Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl) Redactie Michiel van Raaij (mvr@architectenweb.nl), Marjoleine van Schaik (mvs@ architectenweb.nl), Robert Muis (rm@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl) Eindredactie Theo Janssen Aan dit nummer werkten verder mee Remco Arnold, Josine Crone, Peter Drijver, Eric Frijters, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Sjoerd Reitsma, Karin Roelofse, Marcel Teunissen, Esther van Velden, Linda Zenger Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl Advertenties Martijn Postmus, Guido Mensink (035) 69 20 874 sales@architectenweb.nl Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Naarden Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers € 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) € 69,nabestellingen € 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven.

colofon

Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand.

Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook.

© 2008 - Architectenweb Media BV Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van Architectenweb Media BV.

presenteert

de

innovatief en

De Backbone voorziet tevens in een totaal geĂŻntegreerde kabelmanagement oplossing.

De werkplekken staan op zichzelf en zijn in hoogte verstelbaar.

de Backbone zo een ruime, rustige en eenvoudig schoon te houden werkomgeving.

Kom de Backbone bekijken op onze Orgatec stand (Hal 6.1 / C 060).

U kunt de brochure ook downloaden via onze website: www.markantoffice.com.

kwaliteit

kantoor-meubel.

aan

werkplekken kunnen worden gekoppeld. Op een relatief kleine oppervlakte creĂŤert

functionaliteit

een

koppelt

Backbone:

totaalconcept

Vraag vrijblijvend documentatie van de Backbone aan via info@markantoffice.com.

ruimtebesparende

design. De Markant Backbone is een strak, langwerpig meubel waar-aan vier

Dit

Markant

Markant Backbone

OR

w w w. m a r k a n t o ffi c e . c o m

08

GA TE C Be on zo s i ek n H al 6 C 0 .1 60 20

Sapa Building System

XXX TBQBCVJMEJOHTZTUFN OM