Εγχειρίδιο Αντιμετώπισης Σχολικού Εκφοβισμού-Καραβόλτσου by Argos Press

ΣΥΝΟΠΤΙ ΚΟ ΕΓΧΕΙ ΡΙ ΔΙ Ο ΑΝΤΙ ΜΕΤΩΠΙ ΣΗΣ ΣΧΟΛΙ ΚΟΥΕΚΦΟΒΙ ΣΜΟΥ ΕΚΠΑΙ ΔΕΥΤΙ ΚΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙ ΑΣ ΕΚΠΑΙ ΔΕΥΣΗΣ

ΚΑΡΑΒΟΛΤΣΟΥΑ. ΑΘΗΝΑ

ΑΘΗΝΑ, 2013

Πε ρι ε χ όμε ν α Πρόλογ ος ...................................................................................................................3

1. Γε ν ι κέ ςπ λ ηρο φο ρί ε ςγ ι ατ οσχ ο λ ι κόε κ φο βι σμό 1.1 Ορι σμός :τ ιε ί ν αικαιτ ιδε νε ί ν αιεκφοβι σμός ……………………………................4 1.2 Μορφέ ςτ ηςβί αςστ ονε κφοβι σμό…………………………………………..............5 1.3 Συνέ πε ι ε ςτ ουε κφοβι σμούσεθ ύτ ε ςκαιθ ύματ α........................................................6 1.4 Παράγ ον τ ε ςκι νδ ύνουτ ουε κφοβι σμού:σχ ολε ί ο,οι κογ έ νε ι α,κοι ν ότ ητ α..................9 1.5 Ατ ομι κάχ αρακτ ηρι στ ι κάθ υτ ώνκαιθυμάτ ων..........................................................11 1.6 Ορόλοςτ ωνθε ατ ώνστ ονε κφοβι σμό

2. Χα ρακτ ηρι στ ι κάτ ο υσ χ ο λ ι κο ύε κφο βι σμο ύσ τ ηδ ε υτ ε ρο β άθ μι α ε κπαί δ ε υσ η 2.1 Ορόλοςτ ουσχ ολι κούκλί ματ οςστ ονε κφοβι σμό....................................................13 2.2 Ηκρυμμέ νηκουλτ ούρατ ουε κφοβι σμού.................................................................14 2.3 Εφηβε ί α, σχ έ σε ι ςσυν ομηλ ί κωνκαιε κφοβι σμός ......................................................15 2.4 Έκτ ασηκαιέ ν τ ασητ ουε κφοβι σμού........................................................................16

3. Αν τ ι με τ ώπι σητ ο υσχ ο λ ι κο ύε κ φο β ι σ μο ύ 3.1 Ολοκληρωμέ νησχολι κήπολι τ ι κήσεε πί πε δοσχολ ε ί ου,τ άξ ηςκαικοι ν ότ ητ ας ......17 3.2 Οδηγ ί ε ςαν τ ι με τ ώπι σηςτ ουε κφοβι σμούγ ι ατ ουςγ ον ε ί ς ........................................19 3.3 Συμπε ρι φορέ ςε κπαι δ ε υτ ι κώνστ ηδι αχε ί ρι σητ άξ ης ................................................20 3.4 Άμε σηπαρέ μβασηε κπαι δ ε υτ ι κούσεπε ρι στ ατ ι κόε κφοβι σμού..............................23 3.4.1 Λε κτ ι κήε πι κοι νωνί αε κπαι δ ευτ ι κού– θ ύτ η.................................................24 3.4.2 Μηλε κτ ι κήε πι κοι ν ωνί αε κπαι δ ε υτ ι κού– θύτ η...........................................25 3.4.3 Αντ ι με τ ώπι σηαπε ι λώναπότ ουςθύτ ε ς ........................................................25 3.5 Οιποι ν έ ςωςμέ θοδοςαν τ ι μετ ώπι σηςτ ουε κφοβι σμού............................................26 3.6 Μητ ι μωρητ ι κέ ςμέθ οδοιδι αχε ί ρι σηςπε ρι στ ατ ι κώνε κφοβι σμού............................27 3.6.1 Μέ θοδος«Ομάδαςυποστ ήρι ξ ης ».................................................................28 3.6.2 Μέ θοδοςΠί κας .............................................................................................33 3.6.3 Μέ θοδος«Επαν ορθωτ ι κήδι και οσύν η»........................................................34 Επί λογ ος ...................................................................................................................36

Πρόλογος Εν ώ οε κφοβι σμός στ ο σχ ολε ί ο δε νε ί ναιπρόσφατ ο φαι ν όμε ν ο, ι δι αί τ ε ρης ε πι στ ημον ι κήςπροσοχ ήςέ χ ε ιτ ύχε ιτ ι ςτ ρε ι ςτ ε λε υτ αί ε ςδ ε καε τ ί ε ς . Όλ εςοιέ ρε υν ες που έ χ ουν δι ε ξ αχ θε ίσε δι άφορε ςχ ώρε ς , έχ ουν κατ αδ ε ί ξ ε ιτ ην ύπαρξ ητ ου ε κφοβι σμού σεμι κρότ ε ρο ή με γ αλύτ ε ρο βαθμό στ α σχολ ε ί α (π.χ . Αυστ ραλί α, Βέ λ γι ο, Βραζ ι λί α, Γαλλ ί α, Γε ρμαν ί α, Δανί α, Ελβε τ ί α, Ελλάδ α, Η.Π.Α., Ην ωμέ ν ο Βασί λ ε ι ο, Ι απωνί α, Ι ρλαν δί α, Ι τ αλί α, Καν αδάς , Κί ν α, Λι θουαν ί α, Νέ αΖηλαν δί α, Νορβηγ ί α, Νότ ι οςΑφρι κή, Πορτ ογ αλί α, Σουηδί α, Τουρκί α). Σεκάποι ε ςαπότ ι ς χ ώρε ς αυτ έ ς , έ χουν αν αληφθε ί πρωτ οβουλί ε ς σε ε θν ι κό ε πί πε δο γ ι α τ ην αν τ ι με τ ώπι σηκαιπρόληψητ ουφαι νομέ ν ου. Οιπλέ ονπρόσφατ ε ςσυστ ηματ ι κέ ςανασκοπήσε ι ςτ ωνε ρε υν ών, έ χουνε πι σημάν ε ι τ ηναν άγκηαύξ ησηςτ ουαρι θ μούτ ωνσυστ ατ ι κώντ ωνπρογ ραμμάτ ωνπαρέ μβασης , σεόλατ αε πί πε δα- ατ ομι κό, σχ ολε ί ου, τ άξηςκαιγι αόλατ αμέ λητ ηςσχ ολι κής κοι ν ότ ητ ας– μαθητ έ ς , γ ον ε ί ς , ε κπαι δ ε υτ ι κούς . Επί σηςέ χ ουνκατ αδε ί ξε ιτ ηθε τ ι κή συσχ έ τ ι σητ ηςδ ι άρκε ι αςκαιτ ηςέ ντ ασηςτ ουπρογ ράμματ οςμετ ημε ί ωσητ ης έ κτ ασηςτ ουφαι ν ομέ νου. Σε αυτ όν τ ον οδ ηγ ό αν τ ι με τ ώπι σης τ ου φαι ν ομέ ν ου, γ ί νε τ αιμί α προσπάθε ι α ε ν ημέ ρωσηςτ ων ε κπαι δ ευτ ι κών τ ηςδε υτ ε ροβάθμι ας ε κπαί δε υσης , σεόλα τ α προαν αφε ρόμε να ε πί πε δ α δράσης , ε ν ώ δ ί ν ε τ αικαιι δι αί τ ε ρη βαρύτ ητ α στ ην παρουσί ασημητ ι μωρητ ι κώνμε θόδ ωνδ ι αχ ε ί ρι σηςτ ωνπε ρι στ ατ ι κώνε κφοβι σμού. Σημαν τι κήσημε ί ωση: Όσον αφορά στ ηχ ρήση τ ων όρων θύτ ης και θύμα, παρόλ ο που αυτ οί χ ρησι μοποι ούν τ αιε δώ, όπως καισε πολ λέ ς άλλε ςδ ημοσι ε ύσε ι ς , δε νε ί ναι βοηθητ ι κόναχρησι μοποι ούντ αιώςτ αμπέ λε ςστ οχώροτ ουσχ ολε ί ου, καθώςε ί ναι αρν ητ ι κάφορτ ι σμέ ν οικαιε πηρε άζ ουντ ηναυτ οε ι κόν ατ ωνμαθητ ών . Πι οδ όκι μοι θ εωρούντ αιοιόροι : μαθητ ήςπου ασκε ίε κφοβι σμόκαι μαθητ ήςπουδέ χ ε τ αι ε κφοβι σμό.

Τοπ αρό νε γ χ ε ι ρί δ ι οαπο τ ε λε ίμέ ρ οςε ρε υ ν ητ ι κήςπ αρέ μβαση ςστ οπλ αί σι ο δ ι π λωματ ι κή ςε ρ γ ασί αςγ ι ατ οΠρό γ ραμ μα Με τ απτ υ χ ι ακώνΣπ ου δ ώνστ η ν Πρ οα γ ωγ ήκ αιΑγ ωγ ήΥγ ε ί ας , στ οΕθ ν ι κό& Καπ οδ ι στ ρι ακ όΠα νε πι στ ήμι ο Αθ ην ών , Εργ αστ ήρ ι οΥγ ι ε ι ν ής& Επ ι δη μι ολ ογ ί α ςτ ηςΙ ατ ρι κ ήςΣχ ο λή ς .

Γε ν ι κέ ςπληροφορί ε ςγ ι ατ οσχ ολι κόε κφοβι σμό

1.1

Ορι σμό ς : Τιε ί ν αι οσχ ο λ ι κό ςε κ φο βι σμ ός

Ο σχολ ι κόςε κφοβι σμόςε ί ναιηε πι θε τ ι κή ε κε ί νησυμπε ρι φοράπουε ί ναιε σκε μμέ νη, απρόκλητ η και ε παν αλ αμβανόμε νη, αποτ ε λε ί κατ άχ ρηση ε ξ ουσί ας και ε μπε ρι έ χ ε ι αν ι σότ ητ α στ η δύν αμη αντ ι κε ι με ν ι κή(π.χ. σωματ ι κή) ήαντ ι ληπτ ή (π.χ . προσωπι κότ ητ ας ). Ενολί γ οι ς , κατ ε υθύνε τ αιπροςε κε ί νατ α θύματ απουε κλ αμβάνον τ αιαπότ ουςθ ύτ ε ς (έ ν ανή πολ λούςμαζ ί ) ωςαδ ύναμα, ε ί τ ε σωματ ι κάεί τ εψυχ ολογ ι κά.

Τιδ ε νε ί ν αισχ ο λ ι κό ςε κ φο β ι σ μό ς

Ότ αντ αε μπλε κόμε να μέ ρη ε ί ν αιί σης δύν αμηςκαιόχ ιάνι σης , λόγ ω αρι θ μού, σωματ ι κήςδ ι άπλ ασης , κοι ν ων ι κήςθ έ σης , κουλτ ούρας , τ ότ ε πρόκε ι τ αι γ ι α σύγ κρουση, βί αι η ί σως , αλλά όχι ε κφοβι στ ι κή συμπερι φορά (με σαί α φωτ ογ ραφί α). Εκτ ός από τ ην ι σότ ητ α στ η δύν αμη, παρατ ηρε ί τ αι ε πί σης όμοι α συν αι σθηματ ι κή αν τ ί δραση, που σημαί ν ε ιότ ικαιοιδ ύο μαθ ητ έ ςε ί ν αι θυμωμέ ν οι(με σαί αφωτ ογραφί α) καιόχι όπωςστ ονε κφοβι σμόόπουομαθητ ής– στ όχος φοβάτ αι και αδυν ατ ε ί να υπε ρασπι στ ε ίτ ον ε αυτ ό τ ου (πάν ω φωτ ογ ραφί α). Υπάρχ ε ιε πί σης η πε ρί πτ ωση (κάτ ω φωτ ογ ραφί α) τ ουπε ι ράγ ματ ος , όπουοι μαθητ έ ς κάνουν αστ ε ί α με τ αξύ τ ους δι ασκε δ άζ ον τ αςκαιοιδύοαληθι νά. 4

1.2

Μο ρ φέ ςτ ηςβί αςστ ο νε κφοβ ι σμό

Άμε ση/ Σωματ ι κή: Χτ υπ άω, κ λωτ σά ω, σπ ρώχ ν ω, φτ ύ ν ω, βά ζ ω τ ρι κ λο πο δ ι ά, κ λέ βω, κ ρύ βω, κ ατ αστ ρ έ φωτ απρ άγ ματ α

Άμε ση/ Λε κτ ι κή: Κο ρο ϊ δ ε ύω, π ρο σβά λλ ω, β ρί ζ ω, κάν ωσε ξ ου αλ ι κά υ πο ν οο ύμε ν αή/κ αι χ ε ι ρο ν ομί ε ς

Έμμε ση/ Κοι ν ων ι κή: Εκβι ά ζ ω, απ ε ι λ ώμε σωματ ι κήβί ακαι απα ι τ ώ χ ρ ήματ αήπρ άγ μα τ α, δ ι αδ ί δ ωφήμε ς , α πομ ον ών ωκο ι ν ων ι κ ά, π ρο δ ί δωτ αμυ στ ι κά, π ρο σβλ ητ ι κ άγ κρά φι τ ι

Ηλε κτ ρ ον ι κή: μέ σω κ ι ν ητ ούτ η λε φών ουή δ ι αδ ι κ τ ύ ου , απ ε ι λ έ ς , π ρο σβο λέ ς , δυ σφήμι ση, κ οι ν ων ι κήαπ ομό ν ωση, δ ημο σι οπ οί η ση π λη ρο φο ρι ώνκ αιε ι κ όν ων χ ωρ ί ςά δ ε ι α,ψε ύτ ι κη τ αυ τ ό τ ητ αγ ι αε κ μαί ε υ ση π λη ρο φο ρι ώνκ αι γ ε λο ι οπ οί ηση

1.3

Συ ν έ πε ι ε ςτ ο υε κφο βι σμο ύσ εθ ύ τ ε ςκαιθ ύ ματ α

Συν έ πε ι ε ς(σωματ ι κέ ς )ε κφοβι σμού: θύματ α  Γρατ ζ ουν ι έ ς , μώλ ωπε ς , στ ραμπουλήγ ματ α, δ ι αστ ρέ μματ α,δι άσε ι ση  Πονοκέ φαλοι , πόν οιπλ άτ ης , στ ομαχόπον οι  Αϋπνί α,ε φι άλ τ ε ς  Απώλε ι αόρε ξ ηςήβουλι μί α  Αύξησηορμονώνστ ρε ς , άγχ ος  Αδύν αμοαν οσοποι ητ ι κό, με γ αλύτ ε ρηπι θαν ότ ητ α τ ραυματ ι σμούστ απρώτ α15΄με τ άτ οπε ρι στ ατ ι κό  Εύκοληαπώλε ι αι σορροπί ας , παραπατ ήματ α  Κακόςέ λε γχ οςκυκλ οφορί αςαυτ οκι ν ήτ ων

Συν έ πε ι ε ς(πν ε υματ ι κέ ς )ε κφοβι σμού: θύματα  Με ι ωμέ νηι καν ότ ητ ασυγ κέ ντ ρωσης , δυσκολί ες στ ημν ήμηκαιστ ημάθηση  Έλλε ι ψηκι ν ήτ ρωνγ ι αμάθηση  Χαμηλόπροφί λστ ηνε πι κοι νων ί α, δ ελέ νετ ι ς σκέ ψε ι ςτ ουςαπόφόβοχ λε υασμού  Αποφε ύγουννα τ ραβούν τ ηνπροσοχ ή μετ η συμμε τ οχ ή τ ους στ η μαθησι ακή δι αδι κασί α ακόμα καιμεε ρωτ ήσε ι ς  Σχ ολι κήάρνηση,συχν έ ςαπουσί ε ς  Με ι ωμέ νησχολ ι κήε πί δοση

Συν έ πε ι ε ς(κοι νων ι κέ ς )ε κφοβι σμού: θύματ α  Ακολουθούν ομάδα δημοφι λών -ν τ αήδ ων και υπομέ νουντ ηνκοροϊ δί ααπόφόβοχ ε ι ρότ ε ρης μορφήςβί ας  Προσκόλλ ηση σε έ να φί λο, υποτ ακτ ι κά, από φόβομηντ ονχ άσουνκαιμεί ν ουνμόν α  Συν δέ ον τ αιμεπαι δι άμεε πί σηςέ λλε ι μμαστ ι ς κοι ν ωνι κέ ςδε ξ ι ότ ητ εςόπωςτ αί δι α που δε ν μπορούνν ατ απροστ ατ έ ψουναπότ ηβί α  Δυσκολί αν αδ ημι ουργ ήσουναληθι ν ούςφί λους ακόμακαιότ ανηβί αστ αματ ήσε ι

Συν έ πε ι ε ς(αυτ οει κόν α) ε κφοβι σμού: θύματα  Η κοροϊ δ ί α με ι ών ε ιτ ην αυτ οε κτ ί μησή τ ους , ι δι αί τ ε ρα ότ αν αυτ ή σχ ε τ ί ζ ε τ αι με τ η δ ι αφορε τ ι κότ ητ ά τ ους (σωματ ι κή δι άπλ αση, ε θν ι κότ ητ α,κλπ)  Παι δ ι άπουδε ναποδ έ χον τ αιτ ονε αυτ ότ ουςόπως ε ί ν αι , γ ί νον τ αι ι δ ι αί τ ε ρα ε υαί σθητ α σε οποι ουδήποτ εε ί δουςκρι τ ι κή  Εί ναιι δι αί τ ε ρααυστ ηρά, απαι τ ητ ι κάμετ ονε αυτ ό τ ους  Επι κρί ν ουντ ονε αυτ ότ ουςκαιστ αδι ακά όλους τ ουςάλ λους

Συν έ πε ι ε ς(ψυχ ολογι κέ ς )ε κφοβι σμού: θύματα  Βρί σκε τ αισε δι αρκή ε τ οι μότ ητ α καικατ άστ αση άμυνας  Φόβος , αγ ων ί α, ν ε υρι κότ ητ α,ευε ρε θ ι στ ότ ητ α  Δεμπορε ίν αχ αλαρώσε ι , ούτ εστ ι ςκοι νωνι κέ ςτ ου ε παφέ ς  Γί ν ε τ αιε πι θε τ ι κό,ωςαν τ ί δρασηστ ηβί α  Εκτ ον ώνε ιτ ηνέ ντ ασηστ οσπί τ ι ,γ ί ν ετ αιε χ θρι κόκαι αγ ε νέ ς  Μι λ άε ιχ αμηλόφων αήγρήγ ορακαιχ άν ε ι , «μασάε ι » τ ι ςλ έ ξε ι ς  Εμφαν ί ζ ε ιμε λαγ χολ ί α,κατ άθλι ψη  Σε ακραί ε ς πε ρι πτ ώσε ι ς ε μφανί ζ ε ι τ άσε ι ς αυτ οκτ ον ί ας

Συν έ πε ι ε ςε κφοβι σμού(μακροπρόθε σμες ): θύτε ς  Αδυν αμί α να αποδε χ τ ούντ ονε αυτ ότ ουςκαιν α αν τ λήσουνδ ύναμηκαιαυτ οεκτ ί μησημεθ ε τ ι κούς , δ ημι ουργι κούςτ ρόπους  Δυσκολί α δ ι απροσωπι κών σχ έ σε ων , δι αχ ε ί ρι σης θ υμούκαισυγ κρούσε ων  Οι οπαδοί τ ους αποχ ωρούν στ αδι ακά, καθώς με γαλώνουνκαιμέ νουνμόν οι , μεάγ χοςκαιτ άσε ι ς κατ άθλι ψης  Έχ ουν αυξ ημέ ν ο κί ν δυν ον ε αν ι κής καιε ν ήλι κης ε γ κληματ ι κότ ητ ας ,χ ρήσηουσι ώνκαιαλ κοόλ  Αυξημέν ηπι θανότ ητ αβί αι ηςσυμπε ρι φοράςπροςτ α παι δι άκαιτ ησύντ ροφομέ σαστ ηνοι κογ έ νε ι άτ ους

1.4

Παράγον τ ε ςκι ν δύν ου: σχολ ε ί ο,οι κογ έ ν ε ι α, κοι ν ότ ητα

Σύμφων αμετ οκοι νωνι κό-οι κολογ ι κόμοντ έ λο, οκί νδ υνοςπουδι ατ ρέ χε ιέ ν αάτ ομον α υπάρξ ε ιθύμαήθ ύτ ηςε κφοβι σμούσυν ι στ άμι ασύν θε τ ηαλληλε πί δρασημε τ αξ ύατ ομι κών, δ ι απροσωπι κών, κοι ν οτ ι κών καικοι ν ωνι κώνπαραγ όντ ων. Όπωςδι αφαί ν ε τ αικαιστ ο παρακάτ ω σχ ήμα, τ οάτ ομοβρί σκε τ αιστ οκέ ν τ ροαυτ ήςτ ηςαλλ ηλ ε πί δ ρασης , ε ί τ εσαν θ ύμα, ε ί τ ε σαν θύτ ης . Τα υπόλ οι πα συστ ήματ α-πε ρι βάλλ οντ α που τ οε πηρε άζ ουν αλλ ηλ ε πι δ ρούνε πί σηςμε τ αξ ύτ ους .

Παράγον τε ςκι νδύν ου: οι κογέ ν ε ι α  Αυτ αρχι κοίγ ονε ί ς ,τ ι μωρητ ι κοίκαιόχι υποστ ηρι κτ οί  Χρήσηβί αςωςμέ θοδ οςε πί λυσηςπροβλημάτ ων  Συν αι σθηματ ι κήπαραμέ ληση,έ λλ ε ι ψη τ ρυφερότ ητ αςτ απρώτ αχρόν ι ατ ηςζ ωής  Έλλε ι ψηορί ωνπουε κλαμβάν ε τ αιωςαδ ι αφορί α απότ απαι δι ά  Συχ ν άξ ε σπάσματ αθυμούκαισωματ ι κέ ςτ ι μωρί ε ς  Βί αι ησυμπε ρι φοράτ ωνγ ονι ώνπροςτ απαι δ ι ά  Ανοχ ήστ ηβί αι ησυμπε ρι φοράτ ωνπαι δι ών

Παράγον τε ςκι νδύν ου: σχολε ί ο  Αντ αγ ων ι στ ι κότ ητ α,έ λλε ι ψησυνε ργ ασί αςστ η μάθηση  Έλλε ι ψηε ν θάρρυν σηςμαθ ητ ι κώνπρωτ οβουλι ών καιδημι ουργ ι κότ ητ αςστ ημάθηση  Αδι αφορί αήανοχ ήστ ηβί αι ησυμπε ρι φορά  Με ι ωμέ νοε νδ ι αφέ ρονγ ι ατ ησυναι σθ ηματ ι κήζ ωή τ ωνπαι δι ών  Έλλε ι ψησυν εργ ασί αςμετ ουςγ ονε ί ς , μησυμμε τ οχ ήτ ουςστ ησχ ολι κήζ ωή  Έλλε ι ψηκώδ ι κασυμπε ρι φοράςκαισυν ολι κής σχ ολι κήςπολ ι τ ι κής  Έλλε ι ψηπρογ ραμμάτ ωνψυχ οκοι ν ων ι κήςαγ ωγ ής

Παράγον τε ςκι νδύν ου: κοι νότ ητ α  Υψηλάε πί πε δααν ε ργ ί ας ,ε γ κληματ ι κότ ητ ας  Έλλε ι μμαε πι κοι ν ων ί αςμε τ αξ ύτ ων πολ ι τ ι σμι κώνομάδων  Υψηλήπυκνότ ητ απλ ηθ υσμού  Ανε πάρκε ι αε λ ε ύθε ρωνχ ώρων , αθλητ ι σμού, ψυχαγ ωγ ί ας  Κοι ν ων ι κέ ςνόρμε ςπουανέ χ ον τ αιή ε ν θαρρύνουντ ηβί α(κατ άτ ωνγ υναι κών , τ ωνμε τ αναστ ών,τ ωνπαι δι ών )  Κοι ν ων ι κέ ςαν ι σότ ητ ε ς

1.5

Ατ ο μι κάχ αρ ακτ ηρι στ ι κ άθ υ τ ώνκ αιθ υμά τ ων Οιμαθητέ ς– θύτε ςέ χουνσυνήθωςτ αε ξ ήςχαρακτηρι στι κά:  Έν τ ον η, ε ξ ωστ ρε φής , παρορμητ ι κήπροσωπι κότ ητ α  Μήαν οχ ήστ ηδι αφορε τ ι κότ ητ α  Χε ι ρι στ ι κοί ,έ λλε ι ψηε νσυν αί σθησης  Εν αλλάσσοντ αισερόλουςθύτ η-θ ύματ ος  Δι και ολογ ούντ ι ςπράξε ι ςτ ουςωςπρόκλησητ ουθύματ ος καιτ ι ςε κλογ ι κε ύουνε λ αχ ι στ οποι ών τ αςτ ι ςσυνέ πε ι ε ςγ ι ατ οθύμα  Ναρκι σι στ ι κάσχ ήματ απροσωπι κότ ητ ας , υψηλήαυτ οπε ποί θ ηση,με υπε ρβολ ι κάθε τ ι κήαυτ οε ι κόναπουδεστ ηρί ζ ε τ αιστ ηνπραγ ματ ι κότ ητ α, απε ι λέ ςωςπροςαυτ ήναν τ ι με τ ωπί ζ ον τ αιμεε πι θε τ ι κότ ητ α Οιμαθητέ ς– θύματαέ χουνσυνήθωςτ αε ξ ήςχαρακτ ηρι στ ι κά:  Παθητ ι κάθ ύματ α: αν ασφαλή,αγχ ώδ η, μοναχ ι κά, χ αμηλήαυτ οε κτ ί μηση  «Προκλ ητ ι κά» θ ύματ α: αν τ ι δραστ ι κά, αδέ ξ ι α, αυθόρμητ α, συχ νάυπε ρκι νητ ι κάμε δ υσκολ ί ασυγκέ ν τ ρωσης  Ανήκουνσεμε ι οψηφι κή ομάδ α (ε θν ότ ητ α, θρήσκε υμα, αν απηρί α, σε ξ ουαλ ι κός προσανατ ολ ι σμός , σωματ ι κήε μφάν ι ση,παχ υσαρκί α, κλ π)

1.6

Ορ όλ ο ςτ ωνθ ε ατ ώνστ ονε κφο βι σμό

Τικάν ουνσυν ήθως :  Παί ρν ουντ ομέ ροςτ ουθ ύτ η,νοι ώθουνκαι αυτ οίδυν ατ οί  Τονθαυμάζ ουν/ τ ονφοβούντ αι  Δι ασκε δάζ ουν,γ ε λάν εκαιε ν θαρρύνουντ ηβί α  Δε νπι στ ε ύουνότ ιμετ ονατ οπε ι ςκάπουθα αλλ άξ ε ικάτ ι  Νομί ζ ουνότ ιτ ονααναφέ ρε ι ςτ οπε ρι στ ατ ι κό ε ί ν αι‘ κάρφωμα’  Νοι ώθ ουντ ύψε ι ςκαιαν ημπόρι α Τιεί ναικαλόν ακάν ουν :  Απορρί πτ ουντ ηβί ακαιπαρε μβαί νουνγ ι αν α τ ηστ αματ ήσουν , ανε ί ν αιασφαλ έ ς  Υποστ ηρί ζ ουντ οθύμα  Αναφέ ρουντ οπε ρι στ ατ ι κόστ ονε κπαι δε υτ ι κό καιε νθ αρρύν ουντ οθύμαν ακάν ε ιτ οί δι ο

Οιθύτ ε ςε ί ναισυνήθως δυν αμι κά άτ ομα που ε πι δι ώκουν με τ ην ε πι θε τ ι κή τ ους συμπερι φοράναανέ βουνστ ηνκοι νων ι κήι ε ραρχ ί ακαιναέ χ ουνυψηλ ήθ έσησεαυτ ήν (υψηλόstatus). Γι αδ ι άφορουςλ όγους(οι κογ ε νε ι ακούς , κοι νων ι κούς , κλπ) προτ ι μούνν ατ ο πε τ ύχουναυτ όμεαρνητ ι κότ ρόπο, προκαλών τ αςβλάβη, σωματ ι κήή συναι σθ ηματ ι κή στ ουςάλλους , παράμεθε τ ι κότ ρόπο(π.χ .ε πι δόσε ι ςστ αμαθήματ α, στ ααθλήματ α, κλπ). Συχν άμάλι στ αε ί ναιδ ημοφι λε ί ςστ ηνπλε ι οψηφί ατ ωνσυμμαθητ ώντ ους . Οε κφοβι σμός αποτ ε λ ε ίμί αμορφήαν τ ι κοι νων ι κήςσυμπερι φοράςπουακουμπάσεομαδι κέ ςδ ι αδ ι κασί ε ς καιόχ ιαπλάσεσχ έ σε ι ςμε τ αξ ύπροσώπων, δε ναφοράδηλαδήμόνοστ ηδ ι απροσωπι κή σχ έ σηθύτ ηκαιθ ύματ ος . Όσοιαν ήκουνστ ουςφανε ρούςυποστ ηρι κτ έ ςτ ουθ ύτ η, στ ην παρέ ατ ου, δημι ουργ ούν μί α αί σθηση κοι ν ής τ αυτ ότ ητ ας . Στ ην πε ρί πτ ωση τ ου ε κφοβι σμού, αυτ ή ηδι αδι κασί ατ ου «ανήκε ι ν» σεμί αομάδ α, πε ρι λαμβάν ε ιε ν έ ργ ε ι ε ς βλ απτ ι κέ ςγι ατ ους«έ ξω» απόαυτ ήνκαιι δί ωςσεαυτ ούςπουθ ε ωρούντ αιαδύν αμοιν α αν τ ι δράσουν . Ακόμακιανοθύτ ηςλε ι τ ουργ ε ί«σόλο», ησυμπε ρι φοράτ ουέ χ εισχ ε δόν πάν τ αμάρτ υρε ς . Οιαπλοίπαρατ ηρητ έ ςτ ουβί αι ουπε ρι στ ατ ι κού, ε ν δυν αμών ουνμετ ην αδ ι αφορί ατ ουςτ οθύτ η,καθ ώςηαδυν αμί αήαπροθυμί ατ ουςν ακάν ουνκάτ ι ,ε ρμην ε ύε τ αι ωςσυγ κατ άθε σηγ ι ατ ησυν έ χ ι σητ ηςε πι θε τ ι κότ ητ ας . Αλ λάκαιόσοιδε ναν ήκουνστ ην παρέ ατ ουθ ύτ ηκαιδ ε νε ί ν αιαπλώςπαθητ ι κοί , αλ λάδε ί χ νουνν αδ ι ασκε δάζ ουνμεό,τ ι γ ί ν ε τ αι ,ε πί σηςτ ονε νδ υναμώνουνμετ ηστ άσητ ους . Όλ οιαυτ οίοιρόλ οικαιοιδ υναμι κέ ς με τ αξ ύτ ωνμαθ ητ ώνθυτ ών, θυμάτ ωνκαιθε ατ ών , ε ί ν αιαπαραί τ ητ ονααξι οποι ηθούν προκε ι μέ νου ν α αντ ι με τ ωπι στ ε ίτ ο φαι ν όμε ν ο. Εί ν αικαλό να τ ους παρασχ ε θούν συγ κε κρι μέ ν εςοδηγ ί ε ςγι ατ οπωςν ααπορρί πτ ουντ ηβί αμετ ι ςκατ άλληλε ςε νέ ργ ε ι ε ς ,ν α δ ε ί χν ουνε νσυν αί σθησηκαιν ααναλάβουντ ηνηθ ι κήε υθύνητ ουςγ ι ααλληλε γ γ ύηκαι αλλ ηλ οσε βασμό.

Χαρακτ ηρι στ ι κάτ ουσχ ολι κούε κφοβι σμούστ η δε υτ ε ροβάθμι αε κπαί δε υση

2.1

Ορ όλ ο ςτ ο υσχ ο λ ι κ ο ύκλ ί ματ οςστ ο νε κφο βι σμό

Ημε τ άβασηαπότ οδ ημοτ ι κόστ ογυμνάσι οόχ ιμόν οδε νε ί ν αιομαλ ή, αλλ άαν τ ι θέ τ ως ,έ χ ε ι τ αχ αρακτ ηρι στ ι κά μι αςαπότ ομηςαλλαγ ής . Τα ι δ ι αί τ ε ρα γν ωρί σματ ατ ου σχολ ι κού κλ ί ματ οςστ ηδ ευτ ε ροβάθ μι αε κπαί δε υση, πουαποτ ε λούνσημαν τ ι κέ ςδι αφοροποι ήσε ι ςαπό τ ηνπρωτ οβάθ μι ακαιδ ι αμορφώνουντ οφαι νόμε ν οτ ουσχ ολι κούε κφοβι σμούε ί ναικυρί ως τ απαρακάτ ω:

 Με γάλασχολ εί απουσυντ ε λ ούνστ ηναν ωνυμί ατ ωνμαθ ητ ώνκαι δ ημι ουργούνανασφάλ ε ι α  Πε ρι σσότ ε ροικαν όνε ςκαιέ λλε ι ψημαθητ ι κώνπρωτ οβουλ ι ώνπου αν τ ι κρούουνστ ηναν άγ κητ ηςε φηβε ί αςγ ι ααυτ ονομί α  Απώλε ι ατ ουε νόςσημαν τ ι κούεν ήλι κα(δασκάλουτ ηςτ άξ ηςστ οδημοτ ι κό), πολ λέ ςδι αφορε τ ι κέ ςε ι δι κότ ητ ε ς ,τ ηνώραπουόλ οιοιε ν ήλι κε ς , γον ε ί ςκαι ε κπαι δε υτ ι κοί , καιτ οσύστ ημααξι ώντ ουςτ ί θε τ αισεαμφι σβήτ ηση, ε ν ι σχ ύοντ αςτ ι ςμηαναφορέ ςτ ουπροβλ ήματ οςστ ουςε ν ήλ ι κε ς  Φόρτ οςε ργ ασί αςτ ωνε κπαι δε υτ ι κών ,έ μφασηστ ηνκάλ υψητ ηςύλης ,ε λλ ι πής παν ε πι στ ημι ακήε κπαί δε υση,με ι ωμέ νε ςε υκαι ρί εςε πι μόρφωσης , με ι ωμέ ν η δ ι αθε σι μότ ητ αστ ι ςανάγ κε ςτ ωνε φήβων , αποτ ε λούνε μπόδ ι αστ ηδημι ουργ ί α σχ έσηςε μπι στ οσύν ηςμετ αξ ύε κπαι δε υτ ι κώνκαιμαθ ητ ών  Με γαλύτ ε ρηέ μφασησεακαδημαϊ κέ ςε πι δόσε ι ς– πι οέ ν τ ον ηηδ ι άκρι ση με τ αξύαυτ ώνπουτ ακατ αφέ ρνουνκαλύτ ε ρααπότ ουςυπόλοι πους , ηέ ντ ονη αν τ αγων ι στ ι κότ ητ ακαιοιλ ί γ ε ςε υκαι ρί ε ςομαδοσυνε ργ ατ ι κήςμάθησης ε ν ι σχ ύουντ οπρόβλημα  Ησχ ολι κήαποτ υχί αστ ι γ ματ ί ζ ε ιτ ηνκοι ν ων ι κήτ αυτ ότ ητ ατ ωνμαθ ητ ώνκαι συντ ε λε ίστ ηναν τ ι κοι νων ι κήσυμπερι φορά  Απουσί αμαθημάτ ωνδημι ουργι κώνή/καιπουάπτ οντ αιάμε σαστ α ε ν δι αφέ ροντ ατ ωνμαθ ητ ώνστ ηνε φηβε ί α(μουσι κή,σε ξουαλι κότ ητ α) δ ημι ουργούναί σθημααν ί αςκαιπαθητ ι κότ ητ ας , πουε νι σχύε ιτ ονε κφοβι σμό  Με γαλύτ ε ρηποι κι λί αστ ηνκοι ν ων ι κοοι κον ομι κήκατ άστ ασητ ωνμαθ ητ ών, μαθητ έ ςόχ ιμόν οαπότ ηγ ε ι τ ονι ά,πουκάνε ιπι οπολύπλοκε ςτ ι ςκοι ν ων ι κέ ς ε παφέ ς , οιοποί ε ςσυχ ν άκουβαλούντ απροβλήματ ατ ηςπε ρι οχ ήςπου βρί σκε τ αιτ οσχ ολε ί ο  Κάποι ε ςφι λί ε ςαπότ οδ ημοτ ι κόπαραμέ νουν , κάποι ε ςχάν οντ αι , σεμί α πε ρί οδοπουηαποδοχ ήτ ωνσυν ομηλί κωνε ί ν αιπι οσημαντ ι κήαπότ ων ε ν ηλί κωνκαιτ ααρνητ ι κάπρότ υπασυν ομηλί κωνμπορε ίναε πηρε άσουντ ους ε φήβους , σεμί αφάσηαβε βαι ότ ητ αςκαιαν αζ ήτ ησηςτ αυτ ότ ητ ας .

2.2

Η«κρ υμμέ ν η» κο υ λ τ ο ύ ρατ ουε κφο β ι σ μο ύ

Έν ασημαν τ ι κόκαιπολύσυχ ν όε ύρημαστ ι ςέ ρε υνε ςγι ατ ονε κφοβι σμό, ε ί ν αιότ ιοι ε κπαι δε υτ ι κοίαν αφέ ρουνμι κρότ ε ρα ποσοστ ά στ ηνέ κτ αση τ ου φαι νομέ νουαπό τ ους μαθητ έ ς . Επί σης , ε ν ώ η συν τ ρι πτ ι κή πλε ι οψηφί ατ ων ε κπαι δε υτ ι κών αναφέ ρε ιότ ι συστ ηματ ι κά παρε μβαί νε ιγι αν α στ αματ ήσειτ η βί α, οιμαθητ έ ςαναφέ ρουν ότ ιοι ε κπαι δε υτ ι κοίσπάνι απαρε μβαί ν ουν. Αυτ ήηαν αντ ι στ οι χί αστ ι ςαναφορέ ςε κπαι δε υτ ι κών καιμαθητ ών , αποδί δε τ αιαπό τ ουςε ρε υνητ έ ςστ ην αδ υναμί ατ ωνε κπαι δε υτ ι κώνν α αν αγν ωρί σουν τ ο σχ ολι κό ε κφοβι σμό, στ ην έ λλε ι ψη γν ώσης γ ι ατ ην έ κτ αση τ ου φαι ν ομέ ν ου, στ ηναποτ υχ ί ατ ουςνααν αγν ωρί σουντ ησημασί απουέ χ ε ιηαν τ ι με τ ώπι ση τ ουπροβλήματ οςαπότ ημε ρι άτ ουςκαιστ οότ ιοιμαθητ έ ςθ ε ωρούναναποτ ε λ ε σματ ι κέ ς τ ι ς όποι ε ς παρε μβάσε ι ςτ ων ε κπαι δε υτ ι κών . Πι ο αν αλ υτ ι κά, σημαν τ ι κός αρι θμός ε κπαι δε υτ ι κώνφαί ν ε τ αιότ ιαν αγν ωρί ζ ε ιμόνοτ ησωματ ι κήβί αωςπρόβλημαπουχ ρήζ ε ι αν τ ι με τ ώπι σηςαπότ ημε ρι άτ ους , καιόχ ιάλλε ςμορφέ ςσχ ολι κούε κφοβι σμού, όπωςη λ ε κτ ι κήήηψυχολ ογι κήβί α. Κατ άάλλουςπάλι , ηε πι λογ ήν αμηνπαρέ μβουν , οφε ί λε τ αι στ ην πε ποί θηση ότ ιε ί ναιγι ατ ο καλό τ ου θύματ οςνα αντ ι με τ ωπί σε ιμόνο τ ου τ ο πρόβλ ημα. Οιλαν θασμέ νε ςπε ποι θήσε ι ςτ ωνε κπαι δ ε υτ ι κώνγ ι ατ ηβί α– όπωςότ ιο ε κφοβι σμόςε ί ναιέ ν αφυσι ολογι κόκαιφαι ν όμε νοτ ηςζ ωήςκαιαν απόφε υκτ οστ άδι οτ ης αν άπτ υξηςτ ωνπαι δι ώνκαιτ ωνε φήβωνήότ ιε ν δυν αμών ε ιτ οπαι δ ίγ ι ανααν τ ι με τ ωπί σε ι με λλον τ ι κέ ςδ υσκολί ε ς– ε ί ν αιστ όχοςπολλώνπαρε μβάσε ων . Με γάλο ποσοστ ό θυμάτ ων παραδέ χ ε τ αιότ ιδε ν αν αφέ ρε ιστ ους ε κπαι δε υτ ι κούςτ α πε ρι στ ατ ι κάε κφοβι σμού,γ ι ατ ί -φοβάτ αιτ ηνε κδ ί κησηαπότ ουςθύτ ε ς -θε ωρε ίότ ιοε κπαι δε υτ ι κόςαδ υνατ ε ίνατ απροστ ατ ε ύσε ιαπότ ουςθύτ ε ς -θε ωρε ίτ ηναναφοράστ οσχ ολε ί ο‘ κάρφωμα’ -νομί ζ ουνότ ιμπορε ίν αφτ αί ν εκαιτ αί δ ι α Επί σης ,δ ε ναν αφέ ρουντ απε ρι στ ατ ι κάστ ουςγ ονε ί ςγ ι ατ ί -δεθέ λουννααν ησυχ ήσουντ ουςγ ονε ί ςτ ους -θε ωρούνότ ιπρέ πε ιν ατ ακατ αφέ ρουνμόν ατ ουςκαιόχ ιν αφέ ρον τ αισα‘ μαμόθρε φτ α’ -φοβούν τ αιότ ιανοιγ ονε ί ςτ οαν αφέ ρουνστ οσχ ολε ί ο,ηβί αθαχ ε ι ροτ ε ρέ ψε ι Οιπε ρι οχέ ς , όπουσυν ήθωςσυμβαί ν ε ι , μέ σακιέ ξωαπότ οσχ ολε ί ο, ε ί ναικυρί ωςαυτ έ ς όπουυπάρχε ιαν ε παρκήςε ποπτ ε ί ακαιμακρι ά απότ α μάτ ι ατ ωνε ν ηλί κων, όπωςσε δ ι αδ ρόμους , σκάλ ε ς , κυλι κε ί α,τ ουαλέ τ ε ς , σχολ ι κάλε ωφορε ί α, δ ι αδ ρομέ ςαπόκαιπροςτ ην τ άξ ηκαιτ οσχ ολε ί ο,στ οπροαύλι ο. Χρονι κά,ε ν τ οπί ζ ε τ αισεμε τ αβατ ι κέ ςπε ρι όδουςαπόμί αδι δακτ ι κήώραστ ηνάλλη,δηλαδή στ οδ ι άλε ι μμα,αλλάκαιστ ηναρχ ήκαιστ οτ έ λοςτ ηςσχ ολι κήςμέ ρας . Όλατ απαραπάν ω δημι ουργ ούνμί α«κρυμμέ ν η», υποβόσκουσακουλτ ούραγύρωαπότ ο φαι ν όμε ν ο, πουσυντ ε λε ίστ ηνε ξ άπλ ωσήτ ου.Γι αν α«σπάσε ι » ησυμφων ί ατ ηςσι ωπήςκαι ν αέ ρθουνστ οφωςτ απραγ ματ ι κάπε ρι στ ατ ι κά, απαι τ ούν τ αισυγ χ ρονι σμέ ν ε ςδράσε ι ςαπό όλ ουςτ ουςε ν δι αφε ρόμε ν ουςφορε ί ς , όπωςθ αδ ούμεαναλυτ ι κάστ ι ςε πόμε ν ε ςε ν ότ ητ ε ς .

2.3

Εφη βε ί α, σχ έ σε ι ςσυ ν ο μηλ ί κωνκαιε κ φο βι σμό ς

Ηέ ν αρξητ ηςε φηβε ί αςσυμπί πτ ε ικατ άπολύμετ ηνμε τ άβασητ ωνμαθ ητ ώναπότ ην πρωτ οβάθ μι αστ ηδε υτ ε ροβάθμι αε κπαί δε υση. Οιαλλαγ έ ςπουε πι φέ ρε ιηε φηβε ί ακαιο τ ρόποςπουαυτ έ ςε πι δρούνστ ι ςσχ έ σε ι ςμε τ αξ ύσυνομηλ ί κωνκαιστ οσχολ ι κόε κφοβι σμό ε ί ν αιτ οθέ μααυτ ήςτ ηςε ν ότ ητ ας . Αρχ ι κάοιβι ολογ ι κέ ςαλλ αγ έ ς , (π.χ . ύψος , σημάδι ασε ξ ουαλι κήςωρι μότ ητ ας )ε πηρε άζ ουν άμε σατ ηναυτ οε ι κόνατ ωνεφήβωντ ους . Εξ αι τ ί αςτ ωνμε γ άλωνδι αφορώνστ ηνέ ναρξ η, τ ο ρυθ μόκαιτ οε ύροςαυτ ώντ ωναλλαγ ών, δημι ουργ ούντ αιδ ι αφορέ ςστ ηνε μφάνι ση, που ε πι δ ρούνι δι αί τ ε ραστ ηνε ι κόνασώματ οςτ ωνε φήβωνκαιε πηρε άζ ουντ ηνέ ν τ αξήτ ουςσε μί αομάδ ασυνομηλί κων.Συχ νάμαθητ έ ςπουμέ ν ουναρχ ι κάπι οπί σωσεαυτ έ ςτ ι ςαλ λαγέ ς γ ί ν οντ αιστ όχοςυποτ ι μητ ι κώνσχ ολί ωνκαιλε κτ ι κήςβί ας . Στ ηνπορε ί απροςτ ηναυτ ον ομί ακαιτ ηδ ι αμόρφωσητ αυτ ότ ητ ας , οιέ φηβοιαπορρί πτ ουν συχ νάτ ουςγον ε ί ςκαιτ ι ςαξ ί ε ςτ ωνε ν ηλ ί κων , προσπαθούνναδι αφοροποι ηθούναπόαυτ έ ς μέ σααπότ ηνε ξε ρε ύν ησησυχ νάκαιτ ωνδι κώντ ουςορί ων , σεσχέ σημετ ο«καλό» καιτ ο «κακό». Η φάσηαυτ ήδ ι αμόρφωσηςτ ουε αυτ ού, συχ νάσυν οδε ύε τ αιαπόναρκι σσι σμό, ε γ ωι σμό,έ ντ ονε ςκιαπότ ομε ςσυναι σθηματ ι κέ ςαλλ αγ έ ς , αμφι θυμί α, αν άλ ηψηρί σκων.Στ ο σχ ολε ί ο, οισυνομήλ ι κοιπαί ζ ουνπι ατ ονπρώτ ο ρόλ ο, ε ν ώ οκόσμοςτ ωνε ν ηλί κων φαί ν ε τ αιξέ ν οςκαικάποτ εε χ θρι κόςκαικατ απι ε στ ι κός . Οιηγ ε τ ι κέ ςφυσι ογ ν ωμί ε ςτ ων ε φήβωναν απλ ηρώνουνέ τ σιτ οκε νόκαιγ ί νον τ αιαυτ έ ςπρότ υπα συμπε ρι φοράς , ε ί τ ε θ ε τ ι κάε ί τ εαρνητ ι κά. Ταάτ ομαμεαν τ ι κοι νων ι κήσυμπε ρι φορά, όπωςε ί ν αιοε κφοβι σμός , μπορούνέτ σινααποκτ ήσουνοπαδούςκαιυποστ ηρι κτ έ ς . Καθώςοιέ φηβοισυχ ν άθ έ λουν ν ακρατ ούνμυστ ι κότ οδ ι κότ ουςκόσμοαπότ ονκόσμοτ ωνε ν ηλί κων,εί ν αιδ υνατ όνκαι τ απροβλήματ απουαντ ι με τ ωπί ζ ουν , όπωςηθυματ οποί ησηστ ονε κφοβι σμό, ν αε πι μέ ν ουν ν ατ ακρατ ούνκρυφάαπότ ουςε ν ήλι κε ς . Οιδι αφοροποι ήσε ι ςστ ι ςομάδε ςσυν ομηλί κων ε ί ν αι έ ν τ ον ε ς και φαί νε τ αι ότ ι ακολουθούν κάποι αμοτ ί βαστ ι ςδυτ ι κέ ςκοι ν ων ί ε ς . Με ρι κά παραδε ί γ ματ α: Οιαθλητ έ ς : η σωματ ι κή τ ουςδ ύναμηκαιτ α ε πι τ ε ύγ ματ ά τ ους στ ον αθλητ ι σμό, τ ους καθι στ ούναν τ ι κε ί με ν οθαυμασμούκαιγ ι ’αυτ ό ε ί ν αι και τ α λι γ ότ ε ρο πι θανά θύματ α τ ου ε κφοβι σμού. Οι «καλοί » μαθητ έ ς : έ χ ουν καλή αποδοχ ή, λ ι γ ότ ε ρη απο τ ους αθλητ έ ς , αλ λά πι θαν ό έ λλ ε ι μμασεκοι ν ωνι κέ ςδε ξι ότ ητ ε ςμπορε ίν α οδ ηγ ήσε ισεθυματ οποί ηση. Οι «ε ν αλλακτ ι κοί »: ε ξ αι τ ί ας τ ης αν τ ι κονφορμι στ ι κήςτ ουςε μφάν ι σηςή/καισυμπε ρι φοράς ,ε ί ναιγ ε νι κάε πί σηςαποδε κτ οίανέ χ ουνυγ ι ε ί ςκαιμηε πι κί νδ υνε ςσυμπε ρι φορέ ςαποτ ε λ ούνκαιθε τ ι κάπρότ υπα. Οι«κακοί » μαθ ητ έ ς : προέ ρχ ον τ αισυνήθωςαπότ ουςε ν αλ λακτ ι κούς , αλλάοιμηυγ ι ε ί ς , αν τ ι κοι νων ι κέ ςκαιυψηλούκι ν δύν ουσυμπε ρι φορέ ς , πουί σωςυι οθε τ ήσουνστ ηδι άρκε ι α τ ηςε φηβε ί ας ,τ ουςκαθι στ ούνστ αδι ακάαπορρι πτ έ ουςαπότ ηνπλε ι οψηφί ατ ωνμαθητ ών Οι«μοδ άτ οι »: ξ ε χ ωρί ζ ουνκυρί ωςγι ατ ηνε μφάν ι σήτ ους , προέ ρχον τ αιαπόοι κονομι κά ε ύρωστ απε ρι βάλλ οντ α, αρχι κάξ ε χ ωρί ζ ουνωςθε τ ι κάπρότ υπα, αλλάανμετ αχρόν ι αδ ε δ ι ε υρύνουντ αε νδ ι αφέ ρον τ άτ ους , θε ωρούν τ αιρηχ οίκαιόχ ιε υρέ ωςαποδε κτ οί . Η με γάληομάδατ ωνυπολοί πωνμαθητ ώνσυν ήθ ωςδ ε νανήκε ισεκάποι ασυγ κε κρι μέ ν η ομάδα,καθώςδ ενδι αθέ τ ε ικάποι οέ ντ ον οχ αρακτ ηρι στ ι κόπουν ατ ραβάε ιτ ηνπροσοχ ή. 15

Έχ ε ιπαρατ ηρηθ ε ίότ ιστ ηναρχ ήτ ουγυμν ασί ου, οιμαθητ έ ςμε τ ακι νούν τ αιδ υσκολ ότ ε ρα με τ αξ ύτ ωνομάδωνσυνομηλί κων, ε ν ώαργ ότ ε ραε ί ναιπι οσυχν έ ςοιφι λ ί ε ςμε τ αξ ύμε λών δ ι αφορε τ ι κώνομάδων . Αυτ όε ξ ηγ ε ί τ αιπι θαν άαπότ ηναρχ ι κήανασφάλ ε ι ακαιτ οχ άοςπου ε πι κρατ ε ίστ ι ςσχέ σε ι ςτ ωνε φήβωνκαιτ ηνέ ντ ονηαν άγ κητ ουςν ααυτ οπροσδι ορι στ ούνσε σχ έ σημετ ουςσυνομηλί κους , προκε ι μέ ν ουν αγί ν ουναποδ εκτ οί . Καθώςπλ ησι άζ ουνπρος τ ηνε νηλι κί ωση, ηαυτ οπε ποί θησηαυξ άν ε τ αι , ηαί σθησητ αυτ ότ ητ αςε δ ραι ών ε τ αικαιη ε πι ρροήτ ηςομάδ αςσυν ομηλί κωνστ ησυμπε ρι φοράμε ι ών ε τ αι . Ηαν τ ι κοι ν ων ι κήσυμπε ρι φορά, όπωςοε κφοβι σμός , πλέ κε τ αιπάνωστ οδ ί χ τ υτ ωνομάδ ων συν ομηλί κωνκαιτ ηςπί ε σηςγι ααποδ οχ ήαπόαυτ έ ς . Αρχ ι κάοιυπε ρασπι στ έ ςτ ωνθ υτ ών ε ί ν αιπε ρι σσότ ε ροι , ε νώμετ αχ ρόνι αμε ι ών οντ αι , καθώςμε ι ώνε τ αικαιτ οαί σθηματ ης αν άγκηςαποδ οχ ήςτ ουςαπό τ ην ομάδ α συνομηλ ί κων καιαυξάν ετ αιη ανάγ κη γ ι α αν ε ξάρτ ητ η, κρι τ ι κή σκέ ψη. Ο εγ ωι σμός τ ων ε φήβων με ι ώνε τ αι , η ι καν ότ ητ α ε ν συναί σθησηςκαικοι ν ων ι κήςυπε υθ υνότ ητ αςαυξ άνε τ αι ,ι δι αί τ ε ρασεέ ναυποστ ηρι κτ ι κό γ ι ’αυτ ούςπε ρι βάλλον . Η φι λί α, δεσχε τ ί ζ ε τ αιπλέ ονμόν ομετ οαί σθημααποδ οχής , αλλ ά συν δέ ε τ αικαιμεάλ λε ςαξί ε ςκαιε νδ ι αφέ ρον τ ακαισυχ νάξ επε ρν άτ ι ςκλί κε ς . Οιαλλαγ έ ςστ ογν ωστ ι κόε πί πε δο,κατ άτ ηδ ι άρκε ι ατ ηςε φηβε ί ας , παί ζ ουνε πί σηςτ ορόλο τ ους , στ οπρόβλ ηματ ουε κφοβι σμού. Καθ ώςοιε φηβοιγ ί νον τ αιόλ οκαιι κανότ ε ροιστ ην αφηρημέ ν η, ε παγ ωγ ι κή, αν αλυτ ι κή, κρι τ ι κή καιδ ημι ουργι κήσκέ ψη, τ οσχ ολε ί οσυχ ν ά απομακρύνε τ αιαπο τ ι ςανάγ κε ςτ ηςηλι κί αςτ ους . Οιμαθητ έ ςπου δε νμπορούνν α αν τ αποκρι θούνστ ι ςανάγ κε ςτ ουσυστ ήματ οςκαιδ ε νκατ αφέ ρν ουνν αε πι δε ί ξουντ ηναξ ί α τ ουςμέ σαστ οσύστ ημα, βγ αί ν ουνέ ξ ω απόαυτ όκαιε πι δε ι κν ύουντ ηδ ύναμήτ ουςμε άλλ ουςτ ρόπους , κάποτ εκαιαντ ι κοι νωνι κούς .

2.4

Έκ τ ασ ηκα ιέ ν τ ασ ητ ο υε κφο β ι σμο ύ

Όσοναφοράστ ηνέ κτ ασηκαιέ ν τ ασητ ουσχ ολι κούε κφοβι σμούγ ε ν ι κάέ χ ουνπαρατ ηρηθε ί τ αε ξ ής : 1. Οε κφοβι σμόςστ αθε ράμε ι ών ε τ αιμε τ αξ ύτ ωνηλ ι κι ών12 και18 2. Τοφαι νόμε νοφτ άν ε ιστ ηνκορύφωσήτ ουστ αδύοπρώτ αχ ρόν ι ατ ης δ ε υτ ε ροβάθμι αςε κπαί δε υσης 3. Στ αδ ι ακάμε ι ών ε τ αιησωματ ι κήβί ακαιαυξάν ε τ αιηλε κτ ι κήκαιηψυχ ολογι κή 4. Γεν ι κά,τ οποσοστ ότ ουε κφοβι σμού,πουε πι μέ ν ε ιόσοτ αχ ρόνι απροχωρούν, μι κραί ν ε ι , αλ λάμε γ αλώνε ισεέ ντ αση

Μετ ονκαι ρό, ακόμακαιότ ανοαρι θμόςτ ωνθυτ ώνπαραμέ νε ιστ αθε ρός , οαρι θμόςτ ων θ υμάτ ων με ι ών ε τ αι , καθώς τ ατ ε λε υτ αί α, έ χ ουν ε ν τ αχθ είκαλ ύτ ε ρα στ ι ς ομάδε ς συν ομηλί κων , έ χ ουναν απτ υχ θε ίσωματ ι κάκαισυν αι σθηματ ι κάκαιέ χ ουνξε φύγ ε ιαπότ α δ ί κτ υα τ ου ε κφοβι σμού. Κάποι οι υποστ ηρι κτ έ ςτ ων θ υτ ών, καθώς ωρι μάζ ουν συν αι σθηματ ι κά και δ ι αβλέ πουν τ ι ς αρνητ ι κέ ς συν έ πε ι ε ς τ ης αν τ ι κοι ν ων ι κής συμπερι φοράς , αποσύρουν τ η στ ήρι ξή τ ους στ ους θ ύτ ε ς . Οι θε ατ έ ς έ χ ουν αυτ οπροσδι ορι στ ε ίαξ ι ακά, ε ι δι κά αν κάτ ιτ έ τ οι οε ν θαρρύνε τ αιαπό τ ο πε ρι βάλ λον, οι κογ ε ν ει ακό καισχ ολι κό, καιδ ε ν αν έ χ οντ αιτ όσο ε ύκολα τ ον ε κφοβι σμό. Πρώην υποστ ηρι κτ έ ς , πρώην παθητ ι κοίθ ε ατ έ ς καιγ ε ν ι κά με γ αλ ύτ ε ροισε ηλι κί αέ φηβοι , ι καν ότ ε ροιν αχ ε ι ρι στ ούντ ι ςκλ ί κε ςκαιτ αστ ε ρε ότ υπα, μπορε ίνααποτ ε λέ σουνθε τ ι κά πρότ υπαγ ι ατ ουςμι κρότ ε ρους . 16

Αν τ ι με τώπι σητουσχ ολι κούε κφοβι σμού

3.1

Ολ ο κλ ηρ ωμέ ν ησχ ο λ ι κήπ ο λ ι τ ι κήσ εε π ί π ε δοσχ ο λ ε ί ο υ ,τ άξ η ςκα ι κο ι ν ό τ ητ ας

Μεαφε τ ηρί ατ ι ςε πι τ υχημέν ε ςπαρε μβάσε ι ςτ ουπρωτ οπόρουΝορβηγ ούΝτ άνΌλ βι ους (Olweus, 1978, 1986, 1993; Olweus & Limber, 2007) αλλάκαισύμφων απλέ ονκαιμε δ ι ε θνε ί ςοργαν ι σμούς(Παγ κόσμι οςΟργ αν ι σμόςΥγε ί ας , Συμβούλι οτ ηςΕυρώπης ), τ ο σχ ολε ί ο καλε ί τ αι γ ι α τ ην αν τ ι με τ ώπι ση τ ου ε κφοβι σμού, να δημι ουργ ήσε ι μί α ολ οκληρωμέ ν ηπολι τ ι κή, μέ σααπόμί αε νε ργ ητ ι κήκαιαν αστ οχ αστ ι κήδι αδι κασί α, πουν α πε ρι λαμβάν ε ιτ αε ξής : 1. Εν ημέ ρωσηγ ι ατ οφαι ν όμε ν ομέ σωσχε τ ι κήςβι βλι ογραφί ας 2. Δέ σμε υσητ ωνπαρακάτ ωπαραγ όντ ωνστ ηναν τ ι με τ ώπι σητ ουε κφοβι σμού: Δι ε υθυντ ής /ν τ ρι α Σχολι κήε πι τ ροπή Σύλλογ οςδι δασκόντ ων Σύλλογ οςγ ονέ ωνκαικηδ εμόν ων Μαθητ ι κάσυμβούλι α 3. Συγκρότ ησησυν τ ονι στ ι κήςε πι τ ροπής 4. Σχε δ ι ασμόςολ οκληρωμέ ν ηςπολι τ ι κής , μεβάσητ ηναν άλυσητ ωναναγ κών τ ουσχ ολε ί ου,πουθαπε ρι λαμβάνε ι :  Συλλογ ήστ οι χ ε ί ων  Σχε δ ι ασμόςστ όχ ων  Εν τ οπι σμόςφορέ ωνγι απληροφόρησηκαιτ ε χν ογ νωσί α  Εν τ οπι σμόςπι θανώνδυσκολι ώνκαιτ ρόπωναντ ι με τ ώπι σης  Επι λογ ήκαισχε δ ι ασμόςτ ωνπαρε μβάσε ων 5. Εφαρμογ ήτ ηςπολι τ ι κήςμετ αε ξ ήςστ άδ ι α: Α. Συλλογ ήστ οι χ ε ί ων  Ερωτ ηματ ολόγ ι αγι ατ οε ί δοςκαιτ ηνέ κτ ασητ ηςβί ας ,τ ουςτ ρόπουςαν τ ί δρασης τ ωνθυμάτ ων, τ ωνπαρατ ηρητ ώνκαιτ ωνε κπαι δ ε υτ ι κών, σεόλατ α μέ λη τ ης σχ ολι κήςκοι ν ότ ητ ας ,γ ονε ί ς , μαθητ έ ς ,ε κπαι δε υτ ι κούς  Συνε ν τ ε ύξε ι ςμεμέ λ ητ ηςσχ ολι κήςκοι ν ότ ητ αςγ ι αε μβάθυνσηστ οφαι ν όμε ν ο  Παρατ ηρήσε ι ςτ ων ε κπαι δ ε υτ ι κών ή/καιε ι δ ι κών σε δ ι άφορους χ ώρους τ ου σχ ολε ί ουσεπε ρι στ ατ ι κάβί ας Β. Εφαρμογ ήτ ωνπαρε μβάσε ωνσεόλ ατ αε πί πε δα, ατ ομι κό, τ άξης , σχ ολι κής μον άδ ας Γ. Δι άχ υσητ ηςπολι τ ι κής , σεμαθητ έ ς , γον ε ί ςκαιε υρύτ ε ρηκοι ν ότ ητ α, όπουθ α αν αφέ ροντ αιτ αε ξής :  Ορι σμόςβί ας :τ ιε ί δουςσυμπε ρι φορέ ςαφοράαυτ ήηπολ ι τ ι κή  Αρχ έ ςτ ουσχ ολε ί ου:πωςσχε τ ί ζ ον τ αιμετ οθ έματ ηςβί ας  Ρόλοικαιε υθύν ε ςε κπαι δε υτ ι κών , γον έ ων , μαθητ ών  Στ ήρι ξ ηστ ουςμαθ ητ έ ς -θύματ α: σεποι οναν αφέ ρουντ οπε ρι στ ατ ι κό, δι αδι κασί α πουθ αακολουθ ηθ ε ί , υποστ ήρι ξηπουθαδοθ ε ί  Συμβουλέ ςγ ι ατ ουςθε ατ έ ς -μαθητ έ ς : πωςπαρε μβαί νουν , πουαν αφέ ρουν  Συμβουλέ ςγ ι ατ ουςγ ονε ί ςθυτ ών,θ υμάτ ωνκαιθε ατ ών : δι αδι κασί ε ς 6. Αξι ολόγ ησητ ηςε φαρμογ ήςτ ηςπολι τ ι κής , πι θανόςε πανασχε δ ι ασμός , βε λτ ι ωτ ι κέ ς κι ν ήσε ι ς . 17

Παρακάτ ω, έ χ ουνσυγ κεν τ ρωθ ε ίκάποι αβασι κάχαρακτ ηρι στ ι κάαντ ι με τ ώπι σης , αλλάκαι πρόλ ηψης ,τ ουσχ ολι κούε κφοβι σμούμεβάσητ ηνέ ωςτ ώραδι ε θν ήε μπε ι ρί α, σεε πί πε δο σχ ολε ί ου,τ άξηςκαικοι ν ότ ητ ας . Σεε πί πε δ οσχ ολε ί ου  Οργ άν ωσηπαρε μβάσε ωνγ ι ακάθ εηλ ι κί ακαισεόλε ςτ ι ςσχ ολι κέ ςχρον ι έ ς  Συντ ον ι σμόςέ ρε υναςπρι νκαιμε τ άαπόκάθεπαρέ μβαση,γι ατ ηναξ ι ολόγησήτ ης  Δι αρκήςε κπαί δε υσητ ωνε κπαι δε υτ ι κών , αν αζ ήτ ησηε υκαι ρι ώνε πι μόρφωσης  Τακτ ι κέ ςσυνε λε ύσε ι ςτ ωνε κπαι δε υτ ι κώνγ ι ατ οθέ μα  Δημι ουργ ί α συντ ονι στ ι κής ε πι τ ροπής με τ η συμμε τ οχ ή ε κπροσώπων τ ων ε κπαι δε υτ ι κών ,τ ωνμαθητ ών ,τ ωνγ ονέ ων ,ε ι δι κώντ ηςτ οπι κήςκοι ν ότ ητ ας  Εν ημέ ρωσηόλ ωνστ ηνέ ν αρξηκάθεπαρέ μβασης , μεημε ρί δε ς , ομι λί ε ς , φυλλάδι α  Στ ε νήσυν εργ ασί αμετ οσύλ λογογ ονέ ωνκαιε ν θάρρυνσητ ηςσυμμε τ οχ ήςτ ων γ ον έ ωνσεδραστ ηρι ότ ητ ε ςτ ουσχ ολε ί ου,ε κπαί δ ε υσησεδε ξι ότ ητ ε ςε πι κοι ν ωνί ας  Αναβάθμι σητ ουφυσι κούπε ρι βάλ λον τ ος , (δι ακόσμησητ άξ ηςμεαφί σε ς- έ ργ ατ ων μαθητ ών ,γ κράφι τ ιστ ουςτ οί χουςσχ ε δι ασμέ νααπότ ουςμαθητ έ ς , πι ν γκ-πον γ κστ α δ ι αλ ε ί μματ α)  Έμφαση στ η δημι ουργι κότ ητ ατ ων μαθητ ών , μέ σα από σχ έ δι αε ργασί ας , πολ ι τ ι στ ι κέ ςδ ραστ ηρι ότ ητ ε ς , μετ ησυμμε τ οχ ήόλ ωντ ωνμαθ ητ ώντ ουσχ ολε ί ου, πουθααναδ ε ί ξ ουντ ηδ ι αφορε τ ι κότ ητ α, τ αι δι αί τ ε ρατ αλέ ντ ακαιι καν ότ ητ ε ςτ ων μαθητ ών  Ανάπτ υξ ησυστ ημάτ ωνυποστ ήρι ξ ηςμε τ αξύτ ωνμαθητ ών, π.χ. σύστ ημαφί λων (Befriending/buddying) σύμφωναμετ οοποί ογ ί νε τ αιαν άθε σησεέ ν ανμαθητ ήτ ου ρόλ ουτ ουβοηθ ού/φί λου/υποστ ηρι κτ ή/μέ ν τ ορα, ε ί τ εσεμι κρότ ε ρουςμαθητ έ ςε ί τ ε σεσυνομηλ ί κουςτ ου, ώστ εν ατ ονυποστ ηρί ζ ε ιστ ι ςσχ έ σε ι ςτ ουμεσυμμαθητ έ ς τ ου, ι δι αί τ ε ραστ ηναρχ ήτ ηςσχ ολι κήςχ ρονι άς , ναπαρέ χ ε ιβοήθε ι αστ αμαθήματ α, υποστ ήρι ξησεπε ρί πτ ωσηε κφοβι σμού  Ανάπτ υξ ηπρογ ραμμάτ ωνψυχοκοι ν ωνι κήςαγωγ ής , πουπροάγ ουντ ηνψυχ ι κήκαι κοι ν ων ι κήυγ ε ί ατ ωνε φήβων  Ανάπτ υξ η ομάδων ε κπαι δε υτ ι κών / ε ι ρηνοποι ών / δι αμεσολαβητ ών γ ι ατ η δ ι αχ ε ί ρι σησυγ κρούσε ων,βί αι ωνήμη  Ανάπτ υξ ητ ηςπρωτ οβουλί αςτ ης δ ι αμε σολ άβησηςτ ωνσυγ κρούσε ων απόσυνομήλι κους ,γ νωστ ήως «δι αμε σολάβησησυν ομηλί κων »  Ανοι χ τ ήεπι κοι ν ωνί αμετ ουςγον ε ί ςθυτ ώνκαιθυμάτ ων,δι αδι κασί ε ςξ ε κάθ αρε ςγ ι α τ οπωςκαισεποι οναν αφέ ρουνκαιγι ατ αβήματ απουθαακολ ουθήσε ιτ οσχολ ε ί ο  Έλε γ χ οςτ ηςε ποπτ ε ί αςτ ωνχ ώρων,όπουσυν ήθ ως‘ κρύβε τ αι ’οε κφοβι σμός  Δι ατ ήρησηαρχ ε ί ουκατ αγ ραφήςτ ωνπε ρι στ ατ ι κών. Σεε πί πε δ οτ άξ ης Οιε κπαι δε υτ ι κοίπροτ ε ί ν ε τ αιν α:  Οργ αν ών ουν βι ωματ ι κά ε ργ αστ ήρι αγ ι ατ ην πρόληψη τ ου ε κφοβι σμού (παι χ νί δι αρόλων , συζ ητ ήσε ι ς , βί ν τ ε ο, σχ ε δι ασμόςαφί σας ) σεστ αθε ρήβάση ε ν τ αγ μέ ν ηστ οαν αλ υτ ι κόπρόγραμμακάθεχ ρονι άς

 Εφαρμόζ ουνσεστ αθε ρήβάσηπρογ ράμματ απροαγ ωγ ήςτ ηςψυχ ι κήςυγε ί ας (δι αχ ε ί ρι σησυν αι σθημάτ ων,συγκρούσε ων , φι λ ί αςκαιπί ε σηςσυνομηλ ί κων, κλ π)  Αξι οποι ούντ α μαθ ητ ι κάσυμβούλι α, γ ι ατ ην ε ν δυν άμωση τ ηςφων ήςτ ων μαθητ ών , μέ σααπότ ακτ ι κέ ςσυν ε λε ύσε ι ς , όπουαναλύον τ αιτ απροβλήματ ακαι προτ ε ί ν ον τ αιλ ύσε ι ς  Συναποφασί ζ ουνμετ ουςμαθητ έ ςέ ν ανκώδι κασυμπε ρι φοράςστ ηναρχήτ ης χ ρον ι άς  Δε σμε ύοντ αιγ ι ατ ηδ ι αλε ύκαν σηκάθεαναφοράςγ ι αε κφοβι σμό  Εγ καθι δρύουνέ νασύστ ημααν οι χ τ ήςκαιε μπι στ ε υτ ι κήςε πι κοι ν ωνί αςμετ ους μαθητ έ ς  Δημι ουργ ούνμί αδ ι αδι ακασί ααναφοράςτ ωνπε ρι στ ατ ι κώναπότ ουςμαθητ έ ς (π.χ.ε ι δι κήφόρμα,κουτ ίπροβλημάτ ωντ άξ ης )  Αναθέ τ ουν ομαδ ι κά σχέ δ ι αε ργ ασί ας , αξ ι οποι ούν τ ην ομαδοσυνε ργ ατ ι κή μάθηση  Αφι ε ρώνουνχρόν οστ ηνε μπέ δωσηε νόςυγ ι ούςσχ ολι κούκλί ματ οςκαιόχ ιμόνο στ ηνκάλ υψητ ηςύληςστ ογ νωστ ι κότ ουςαντ ι κε ί με νο  Αντ ι με τ ωπί ζ ουν τ ους θύτ ε ς κατ ’ι δί αν , να αποφε ύγ ουν τ η δημόσι α δ ι απόμπε υση,τ ι ςαπε ι λέ ς ,τ ι ςε ι ρων ί ε ς  Εν ημε ρών ουνσυχ ν άτ ουςγ ον ε ί ςγ ι α θέ ματ α συμπε ρι φοράςκαιν α ακούν ε προσε κτ ι κάτ ι ςανησυχ ί ε ςτ ουςγι απι θανόε κφοβι σμό  Ερε υν ούνε νδ ελ ε χώςτ απε ρι στ ατ ι κά,νααν αζ ητ ούντ ι ςμαρτ υρί ε ςτ ωνθυμάτ ων καιτ ωνθε ατ ών , αλ λάνααποφε ύγ ουνν α«ανακρί νουν »τ ουςθύτ ε ς Σεε πί πε δ οκοι ν ότ ητ ας Προτ ε ί νον τ αιτ αε ξής :  Δι άχ υση τ ηςπολι τ ι κήςτ ουσχ ολε ί ουσεόλητ ηνκοι ν ότ ητ αμέ σω ι στ οσε λ ί δ ων, ραδ ι οφών ου,τ ηλε όρασης  Αναζ ήτ ησηηθι κήςκαιοι κον ομι κήςυποστ ήρι ξ ηςαπότ ηντ οπι κήκοι νότ ητ α  Συνε ργ ασί αμετ οπι κούςφορε ί ς , κοι ν ωνι κέ ςυπηρε σί ε ς , αθλ ητ ι κούςσυλλόγ ους

3.2

Οδηγ ί ε ςαν τ ι με τ ώπι σηςτ ο υε κφο β ι σ μο ύγ ι ατ ο υ ςγ ο ν ε ί ς

Οιγ ον ε ί ς σε κάποι ε ς παρε μβάσε ι ς συμπε ρι λαμβάν ον τ αιαπό τ ους ε ρε υνητ έ ς , στ ην ε κμάθησηδε ξ ι οτ ήτ ωνε πι κοι ν ων ί αςμετ απαι δ ι άτ ους . Εδώ, θαδοθούνκάποι ε ςσυνοπτ ι κέ ς οδ ηγί ε ςγ ι ατ ηναναγ νώρι σητ ωνθ υμάτ ωνκαιτ αβασι κάβήματ ααντ ι με τ ώπι σης . Σημάδ ι ααναγ ν ώρι σηςθυμάτ ων  Ανε ξ ήγητ ε ςμε λαν ι έ ςκαισημάδι ααπόχ τ υπήματ α  Δε νέ χ ε ιστ ε ν ούςφί λουςαπότ οσχ ολε ί ο  Δεθέ λε ιν απάε ιστ οσχ ολε ί ο  Εί ν αιαγ χωμέ νο  Παρουσι άζ ε ιαν ε ξήγ ητ η ε πι θε τ ι κήσυμπε ρι φοράστ οσπί τ ι  Απομον ών ε τ αι , κλ ε ί ν ε τ αιστ ονε αυτ ότ ου  Έχ ε ιε φι άλτ ε ς  Νοι ώθε ιάρρωστ οότ ανξυπν άε ιτ οπρωί 19

 Επι στ ρέ φε ισπί τ ιαπότ οσχολ ε ί ομερούχ ασκι σμέν αήαντ ι κε ί με ν αν αλ ε ί πουνήν α έ χ ουνκατ αστ ραφε ί  ‘Χάνε ι ’τ αχ ρήματ άτ ουήάλ λααν τ ι κε ί με ν αστ οσχολ ε ί ο  Φοβάτ αιν απε ιτ ιέ γ ι νεστ οσχ ολε ί ο Στ ουςγ ονε ί ς , θυτ ώνήθυμάτ ων,προτ ε ί ν ε τ αινα:  Παί ρν ουνστ ασοβαράαναφορέ ςτ ουπαι δι ούτ ουςή/καιτ ουσχ ολε ί ουγ ι αθέ ματ α βί ας  Αποφε ύγ ουνν αρί ξ ουντ ηνε υθύν ηγι ατ ονε κφοβι σμόστ αθύματ α  Αποφε ύγ ουνν αεν θαρρύν ουντ ηναντ ί δ ρασηστ ηβί αμεβί α(«χ τ ύπαανσε χ τ υπήσουν» ή«κορόϊ δε ψεανσεκοροϊ δέ ψουν»)  Κρατ άνεγ ραπτ όαρχε ί οτ ωναναφορώντ ωνπαι δι ών , ν αε ν ημε ρών ουνάμε σατ ο σχ ολε ί οκαιν αζ ητ ούνν αε φαρμοστ ε ίηπολι τ ι κήτ ουσχ ολε ί ουστ οθέ μα  Αποφε ύγ ουνν αέρθ ουνσεε παφήμετ ουςγ ον εί ςτ ωνθ υτ ώνή/καιτ ουςί δι ουςτ ους θ ύτ ε ς  Δε ί χν ουνυπομον ήκαθώςούτ εηεπι θε τ ι κήσυμπε ρι φοράτ ωνθυτ ών , ούτ εη παθητ ι κήσυμπε ρι φοράτ ωνθ υμάτ ωναλλάζ ουνε ύκολ α.  Εν θαρρύνουντ οπαι δίτ ουςν ααν ακαλ ύψε ιτ αι δι αί τ ε ρατ αλέ ν τ ακαιι κανότ ητ έ ς τ ου,ε νι σχύον τ αςέ τ σιτ ηναυτ οε κτ ί μησήτ ου  Εν θαρρύνουντ οπαι δί– θύμαν αδημι ουργ ήσε ινέ ε ςφι λ ί ε ς  Δι δάσκουντ οπαι δί– θύτ ημετ οπαράδε ι γ μάτ ους  Ελέ χ γ ουντ οθυμότ ους , μηνε πι βάλλουνσωματ ι κέ ςτ ι μωρί ε ς  Δε ί χν ουνότ ιν οι άζ οντ αιγ ι ατ απροβλήματ άτ ωνπαι δ ι ώνκαιναπροσπαθούνν α βρουνλύσε ι ςμαζ ί  Αναζ ητ ούντ ηβοήθ ε ι αε ι δι κών , αντ οπρόβλημαε πι μέ νε ιήχε ι ροτ ε ρε ύε ι .

3.3

Συ μπε ρ ι φο ρέ ςε κπα ι δ ε υ τ ι κώνσ τ ηδ ι αχ ε ί ρι σητ άξ ης

Στ ηνε νότ ητ ααυτ ή, αν αφέ ρον τ αιοισυμπε ρι φορέ ςτ ωνε κπαι δ ε υτ ι κώνστ η δι αχ ε ί ρι ση τ άξ ης , πουε ν θαρρύνουνήαποθ αρρύν ουντ ηνε κφοβι στ ι κήσυμπε ρι φοράτ ωνμαθητ ών . Όπωςκαιστ ησυμπε ρι φοράτ ωνγ ον έ ωνπροςτ απαι δι άτ ους , έ τ σικαιστ ησυμπε ρι φορά τ ωνε κπαι δε υτ ι κώνπροςτ ουςμαθ ητ έ ςτ ους , έχ ουνε ν τ οπι στ ε ίτ ρε ι ςβασι κέ ςκατ ηγ ορί ε ς/ στ υλσυμπε ρι φοράς :  Τουποστ ηρι κτ ι κόστ υλ, όπουοε κπαι δ ε υτ ι κόςδι ατ ηρε ίτ ον έ λε γ χοτ ηςτ άξ ηςτ ου μέ σααπόξε κάθαραόρι α, πουακολουθ ούντ αιμεσυνέ πε ι ακαισε βασμό, χωρί ς ε ι ρων ε ί ε ςκαιαπε ι λέ ς ,ε νώτ αυτ όχ ροναδί νε ιε πι λ ογέ ςκαιε ν θαρρύνε ιτ ι ςμαθ ητ ι κέ ς πρωτ οβουλί ε ς .  Τοαυτ αρχ ι κόστ υλ , όπουοέ λ ε γχ οςτ ηςτ άξ ηςε πι βάλλ ε τ αιμεε ν τ ολέ ςκαιαπε ι λέ ς , χ ωρί ςσε βασμόστ ηνπροσωπι κότ ητ ατ ωνμαθητ ών .  Τοε πι τ ρε πτ ι κόστ υλ, δ ε νθέ τ ε ιξ ε κάθαραόρι αστ ησυμπε ρι φοράτ ωνμαθητ ών, τ ε ί ν ε ιν αε ί ναι ασυν ε πέ ς και άδ ι κο, χωρί ςι δι αί τ ε ρο ε νδ ι αφέ ρον γ ι ατ ην προσωπι κότ ητ ατ ουκάθεμαθητ ή.

Τρί ασχ ε τ ι κάπαραδε ί γ ματ αε ί ναιτ αε ξ ής : Σεν άρι ο: έ ναςμαθητ ήςφτ άν ε ιαργοπορημέ νος , γι απολλ οστ ήφορά, τ ηνπρώτ ηώρατ ων μαθημάτ ων Τοαυτ αρχ ι κόστ υλ: «Ανξ αν αργ ήσε ι ς , θαπάρε ι ςμονόωρηκαιβαρέ θηκατ ι ςδι και ολογ ί ε ς σου,δε νθέ λων αακούσωτ ί ποτ α» ► Υπάρχ ε ιδημόσι αέ κθε σητ ουμαθητ ή, μεχρήσηαπε ι λής ,δ ε νυπάρχ ε ιε ν δι αφέ ρονγ ι ατ ο λ όγοτ ηςαργ οπορί ας , κλε ί νε ιτ ηνε πι κοι ν ωνί α. Το ε πι τ ρε πτ ι κό στ υλ: «Α, τ ε λι κά βρήκε ςτ ο δρόμο, Γι άνν η; Λοι πόν, κάθ ησε ν α συν ε χί σουμε » ► Οτ όνοςε ί ν αισαρκαστ ι κός , αδ ι αφορε ίγ ι ατ ολόγ οτ ηςαργοπορί ας , δ εσυζ ητ άτ ι ς συν έ πε ι ε ς . Το υποστ ηρι κτ ι κό στ υλ: «Καλημέ ρα Γι άνν η. Άργησε ςγ ι α ακόμη μί α φορά καιθ α συζ ητ ήσουμεγ ι ’αυτ όστ οδι άλε ι μμα» ► Χαι ρε τ άε ιε υγε ν ι κά, πε ρι γ ράφε ιτ οπρόβλημαχ ωρί ςν αε κθέ τ ειτ ομαθητ ήδημόσι α, και δ ε ί χν ε ιε ν δι αφέ ρον, καθώςσυζ ητ άε ικατ ’ι δί αντ οπρόβλημαμετ ομαθητ ήαργότ ε ρακαι προε ι δ οποι ε ίγ ι ατ ι ςσυν έ πει ε ς . Στ η συνέ χ ε ι α αν αφέ ροντ αιδι αφορε τ ι κά στ υλ / συμπε ρι φορέ ςδι αχε ί ρι σηςτ άξ ηςτ ων ε κπαι δε υτ ι κώνκαιοτ ρόποςπουαυτ άσχ ε τ ί ζ οντ αιμετ οσχ ολι κόε κφοβι σμό. Τον αρκι σσι στ ι κόστ υλ Οιε κπαι δ ε υτ ι κοίπου τ ο υι οθε τ ούν ε πι δι ώκουννα ε ί ναιαρεστ οί , δί ν ουν δι πλά, μπε ρδ ε μέ ν αμηνύματ ακαισυχ νά, άλλαλέ ν εμπροστ άκαιάλ λαπί σω απότ ηνπλάτ η τ ωνμαθητ ών . Δημι ουργούνσυμμαχ ί ε ςμεκάποι ουςμαθητ έ ς ,ε ι ςβάροςκάποι ωνάλλων, κάνον τ αςακόμακαι«πλάκα» μευποτ ι μητ ι κάγ ι ’αυτ ούςσχόλ ι α, πουπροκαλ ούντ ο γ έλ ι οστ ουςπολλ ούς . Η υποκρι τ ι κή καιχ ε ι ρι στ ι κή στ άση τ ους , πουε πι δ ι ώκε ινα κρατ ήσε ιτ ι ςι σορροπί ε ς , νααποφύγ ε ιτ ι ςσυγκρούσε ι ςκαιν αε ξ ασφαλί σε ιτ ηδ ι κήτ ους αποδοχ ή, συν οψί ζ ε τ αιστ ηφράση«θ έλ ων ατ αέ χ ωκαλ άμεόλους ». Στ ηνουσί α, δ ε ν ε νδ ι αφέ ρον τ αιν αξ ε καθ αρί σουντ ι ςκατ αστ άσε ι ς , αποφε ύγ ουνν απαί ρνουνουσι αστ ι κέ ς αποφάσε ι ςπουέ χ ουνσυν έ πε ι ε ςγ ι ακάποι ουςήπουαλλάζ ουνουσι αστ ι κάτ οσύστ ημα. Συχ νάσεπε ρι στ ατ ι κάβί ας , προκε ι μέ νουνα«θάψουν »τ οπρόβλημα, υποτ ι μούντ ηβί α, δε νπι στ ε ύουντ οθύμαήρί χ νουνσεαυτ ότ ηνε υθύν η. Η στ άσηαυτ ήδε νε μπνέ ε ι ε μπι στ οσύν η ούτ ε στ αθ ύματ α, αλλά ούτ ε καιστ ους θύτ ε ςκαιε πι τ ρέ πε ιστ ον ε κφοβι σμόν ασυν ε χ ί ζ ε τ αι .

Τοαυτ αρχ ι κόστ υλ Οε κπαι δε υτ ι κόςπουτ οχρησι μοποι ε ί , ε πι δ ι ώκε ι τ ονέ λ ε γχ οτ ηςομάδ αςτ ωνμαθητ ώνμέσω τ ου θυμού, τ ων απε ι λ ών, τ ων ε ν τ ολών , τ ου σαρκασμού, προσπαθε ίε πί τ ης ουσί ας ν α ε κφοβί σε ι , δημι ουργ ών τ ας αποξ έν ωση και ε χθρότ ητ αστ ησχέ σητ ουμετ ουςμαθητ έ ς . Αυτ ή η παι δ αγωγ ι κή προσέ γγ ι σημοι άζ ε ιμετ ογ ον ι ό που χτ υπάε ιτ οπαι δ ίτ ου, ε πε ι δ ή χτ ύπησεέ ν α άλ λοπαι δ ίκαιε ν ι σχ ύειτ ονε κφοβι σμό.

Τοε πι τ ρε πτ ι κόστ υλ Εν ώοιαδι άφοροιε κπαι δε υτ ι κοίχ ρησι μοποι ούντ ονκυν ι σμόγ ι αναδι και ολογ ήσουντ η στ άσητ ους , οιε πι τ ρε πτ ι κοίέ χ ουνμί α«φι λε λε ύθ ε ρη» στ άση, όπουοικαν όν ε ςε ί ν αι ασαφε ί ςκαιε λ αστ ι κοί , όπουοσυμβι βασμόςπροτ ι μάτ αιαπότ ι ςκαθαρέ ςαποφάσε ι ςκαι η δημοφι λί αέ ναν τ ιτ ης αν άλ ηψης ε υθύν ης . Τα θολά μηνύματ αε πι τ ρέ πουν τ ον ε κφοβι σμό, καθ ώς συχ νά τ ο φαι νόμε νο αντ ι με τ ωπί ζ ε τ αιως«πλάκα» ή «μάθημα ε πι βί ωσης » καιγ ε ν ι κάυπάρχε ιέ λλε ι ψηε νδ ι αφέ ρον τ οςκαιπαρατ ηρητ ι κότ ητ ας– π.χ. γι ατ οποι οιμαθητ έ ςε ί ναιαπομον ωμέ ν οι , γι απροσβλ ητ ι κάγ κράφι τ ι . Η στ άσηαυτ ή ε πι τ ρέ πε ιστ ονε κφοβι σμόν αεξ απλωθε ί . Τοαδι άφοροστ υλ Οιε κπαι δ ε υτ ι κοίαυτ οίσυχ νάκατ αφε ύγ ουνστ ονκυν ι σμό. Ακόμακαιαντ οσχολ ε ί ο έ χε ιυι οθε τ ήσε ιμί ασυγ κε κρι μέ ν ηπολι τ ι κήγ ι ατ ονε κφοβι σμό, αυτ οίε πι μέν ουνν α ακολ ουθούντ ηδι κήτ ουςφι λ οσοφί α,πουστ ηνπερί πτ ωσητ ουε κφοβι σμούσυνοψί ζ ε τ αι στ ηφράση: «Εί ν αιδι κότ ουςπρόβλημα, πρέ πε ινατ ολύσουνμε τ αξ ύτ ους ». Ηστ άση αυτ ήε πι τ ε ί νε ιτ ο κλί μα ανασφάλε ι ας στ ο σχ ολε ί ο καιμε ι ώνε ιτ ην πι θανότ ητ α αν αφοράςτ ωνπε ρι στ ατ ι κώνβί αςαπότ ουςμαθ ητ έ ς– θύματ α. Τουποστ ηρι κτ ι κόστ υλ Η στ άσηαυτ ήε πι δι ώκε ιτ ονέ λε γ χ ομέ σωσαφώνορί ωνκαιε ι λι κρι νούςε ν δι αφέ ρον τ ος γι ατ α προβλήματ ατ ωνμαθ ητ ών. Οιε κπαι δε υτ ι κοίπου τ ο υι οθε τ ούν , έ χ ουντ ην ι καν ότ ητ αν ασυν δε θούνπροσωπι κάμετ ουςμαθητ έ ςτ ουςκαιναφροντ ί σουντ ηντ άξ η τ ουςωςομάδα. Αφι ε ρών ουνέ ξ τ ραχρόν ογ ι αν αμι λήσουνμετ ουςμαθητ έ ς , αλλάκαι μεάλλουςε κπαι δ ε υτ ι κούςτ ηςτ άξηςγ ι ατ απροβλήματ απου προκύπτ ουν , θέ ματ α δι δασκαλί αςήσυμπε ρι φοράς . Αν ακι ν ούνσυχ νά ανάλογ ε ςσυζ ητ ήσε ι ςστ οσυμβούλ ι ο δι δασκόν τ ων . Ενημε ρώνον τ αιγ ι ατ οδι δακτ ι κότ ουςαντ ι κε ί με νοκαιγ ι αν έ ε ςμε θόδους δι δασκαλί ας , έ χ ουνπάθοςγι ατ ηδι δασκαλί α. Αντ ι λ αμβάν ον τ αιότ ιηε πέν δυσητ ου χρόν ου, ι δι αί τ εραστ ηναρχ ήτ ηςχ ρονι άς , σεέ ν αυγ ι έ ςκοι ν ων ι κόκλ ί μαστ ηντ άξη, θ α βοηθήσε ικαιτ η μαθησι ακή δι αδ ι κασί α καιότ ιδ ε ν αποτ ελ ε ί«χ άσι μο χρόν ου». Εν δι αφέ ροντ αιγ ι ατ αθέ ματ αβί ας , υποστ ηρί ζ ουνε ν ε ργ άτ αθύματ α, θέ τ ουνσαφήόρι α στ ουςθ ύτ ε ςμεσε βασμό απέ ναν τ ίτ ουςκαικι ν ούν τ ι ςδ ι αδ ι κασί ε ςστ ο σχολ ε ί ο, προκε ι μέ νουν ααν τ ι με τ ωπι στ ε ίτ οπρόβλημα.Εί ν αιημόν ησυμπε ρι φοράπουμπορε ίν α συν τ ε λέ σε ιστ ηνάμβλυνσητ ουφαι ν ομέν ουτ ουε κφοβι σμού.

Ηδ ι αχ ε ί ρι ση τ ηςτ άξ ηςκαιησχ ε τ ι κή ε πι μόρφωσητ ωνε κπαι δε υτ ι κώνσ’αυτ ήν , θ α βε λ τ ι ώσε ιτ ηνε πι κοι νων ί ατ ουςμετ ουςμαθητ έ ςαλ λάκαιτ ι ςακαδημαϊ κέ ςε πι δόσε ι ςστ ο μάθημάτ ους . Εντ έ λε ι ,θ ατ ουςβοηθ ήσε ιναυι οθε τ ήσουνμί αυποστ ηρι κτ ι κήσυμπε ρι φορά, όχ ιμόν ογ ι ατ ημε ί ωση τ ηςβί αςκαιτ ουε κφοβι σμούστ οσχ ολε ί ο, αλλάκαιγ ι ατ η συν ολι κότ ε ρηβε λτ ί ωσητ ηςποι ότ ητ αςτ ηςσχ ολι κήςζ ωήςτ όσογ ι ατ ουςμαθητ έ ςτ ουςόσο καιγ ι ατ ουςί δ ι ους .

3.4

Άμε σ ηπ αρέ μβ ασ ηε κπ αι δε υ τ ι κο ύσ επ ε ρι στ ατ ι κόε κφο β ι σ μο ύ

Τα βήματ α πουπροτ ε ί νον τ αιν α ακολουθήσουνοιε κπαι δε υτ ι κοί , ότ ανε ί ν αιοιί δι οι μάρτ υρε ςπε ρι στ ατ ι κώνβί αςή/καιε κφοβι σμούε ί ναιτ αε ξ ής : Στ αματ ούντ ηβί αι ησυμπε ρι φορά Αν αφέ ρουν στ ο θύτ η αυτ ό που ε ί δ αν να συμβαί ν ε ικαιτ ον ί ζ ουν ότ ιη βί αδ ε νε ί ν αι αποδε κτ ή στ ο σχ ολε ί ο, δε ν κατ ηγορούν , δε ν ε ι ρωνε ύον τ αικαιδε ναπε ι λούν Ενημε ρώνουνότ ιθασυζ ητ ήσουνμετ οθύτ η αργότ ε ρα Ζητ ούν ε ν ημέ ρωση από τ ους θε ατ έ ς γι ατ ο πε ρι στ ατ ι κό Παρηγ ορούν τ ο θύμα και προσφέ ρουν ε πι βεβαί ωσηότ ιθατ οπροστ ατ ε ύσουν Τοσύν ηθε ςε ί ν αιν αγ ί ν ε τ αιπροσπάθ ε ι αναδι αλε υκανθε ίτ οπε ρι στ ατ ι κότ ηνί δι αε κε ί ν η στ ι γ μή, μετ αυτ όχ ρονηπαρουσί αθύτ ηκαιθύματ οςκαιπι θανάκαικάποι ωνθε ατ ών . Αυτ ή η πρακτ ι κή ε νθ αρρύν ε ιτ α ψέ μματ α, τ η συν έχ ι ση τ ηςε πι θ ε τ ι κότ ητ ας αλλ ά καιτ ης θ υματ οποί ησης . Αργ ότ ε ρα, με ατ ομι κέ ς ή/και ομαδι κέ ς συν αντ ήσε ι ς με τ ους ε μπλε κόμε νους , οε κπαι δε υτ ι κόςθαμπορέ σε ιν ααντ ι με τ ωπί σε ιαποτ ε λε σματ ι κότ ε ρατ ο πε ρι στ ατ ι κό(βλ.ε νότ ητ αγ ι αμητ ι μωρητ ι κέ ςμε θόδουςδι αχ ε ί ρι σηςπε ρι στ ατ ι κών ) Παρακάτ ω πε ρι γ ράφε τ αιέ ν α σε ν άρι οε κφοβι σμού, ε νός προκλ ητ ι κού θ ύματ ος , που αποφασί ζ ε ικάποι αφοράν ααπαν τ ήσε ιστ ηλε κτ ι κήβί ατ ουθύτ ημεσωματ ι κήβί α, σε συν δυασμόμεδύοδι αφορε τ ι κέ ςαν τ ι δράσε ι ςε κπαι δ ε υτ ι κώνκαιτ ααν τ ί στ οι χ αμηνύματ α πουδ ί νον τ αι , μέ σωαυτ ώντ ωναντ ι δ ράσε ων , στ ουςμαθητ έ ς . Σε νάρι ο1ο Δύοαγόρι αμαλών ουνστ οπροαύλι ο. Δάσκαλος(φωνάζ ον τ αςαπόμακρι ά): Ελάτ εε δώ ε σε ί ς ! Αμέ σωςε ί πα! Τιν ομί ζ ε τ εότ ι κάν ε τ ε ; Αγ όρι1: (αναψοκοκκι ν ι σμέ νοκαιλαχ αν ι ασμέ ν ο): Αυτ όςτ οξε κί ν ησε ! Αγ όρι2: (αναψοκοκκι ν ι σμέ νοκαικλαί γον τ ας ): Ψέ μματ α! Αυτ όςμεέ βρι σε ! Εκπαι δε υτ ι κός(φων άζ οντ ας ): Τέ λ οςε ί πα! Πηγ αί ν ε τ εαμέ σωςκαιοιδύοστ ογ ραφε ί οτ ης δ ι ε υθύντ ρι ας ! Τιμην ύματαπήρανοιμαθητ έ ς; •Τον αφων άζ ε ι ςε ί ναιε ντ άξ ε ι •Τον αακούσε ι ςκαιν αμάθε ι ς τ ιέ γ ι νεδ ε νε ί ν αισημαντ ι κό Σε νάρι ο2ο Δύοαγόρι αμαλών ουνστ οπροαύλι ο. Εκπαι δε υτ ι κός(κι ν ούμεν οςπροςτ απαι δ ι ά): Στ αματ ήστ επαι δ ι ά, ηρε μήστ ε . Τισυμβαί ν ε ι ε δ ώ; Αγ όρι1: (αναψοκοκκι ν ι σμέ νοκαιλαχ αν ι ασμέ ν ο): Αυτ όςτ οξε κί ν ησε ! Αγ όρι2: (αναψοκοκκι ν ι σμέ νοκαικλαί γον τ ας ): Ψέ μματ α! Αυτ όςμεέ βρι σε !

Εκπαι δε υτ ι κός : Εντ άξ ε ι . Τώραε ί στ εκαιοιδύοθ υμωμέ νοι . Πάρτ εμι αβαθι άανάσα,. κι ε λ άτ εν απι ε ί τ εέ ναποτ ήριν ε ρόν αηρε μήσε τ ε . Με τ άθασυζ ητ ήσουμετ ισυνέ βηγ ι αν α λ ύσουμετ οπρόβλημα. Τιμην ύματαπήρανοιμαθητ έ ς; • Το ν απι ε ι ςλί γ ονε ρόκαιν απάρε ι ςμι αβαθι ά αν άσα, μπορε ίνασεβοηθήσειν α δ ι αχ ε ι ρι στ ε ί ςτ οθ υμόσου • Ησυζ ήτ ησηγ ι ατ απροβλ ήματ αε ί ν αιμί αε ν αλλακτ ι κήστ ηβί α • Θέ λε ιναμαςακούσε ικαιν αμαςβοηθ ήσε ι

3.4.1 Λε κ τ ι κήε πι κο ι ν ων ί αε κ παι δε υ τ ι κ ού- θ ύ τ η Παρακάτ ωδ ί ν οντ αιμε ρι κάπαραδ ε ί γ ματ αλε κτ ι κήςε πι κοι νων ί αςμε τ αξύε κπαι δε υτ ι κούκαι θ ύτ ηκαιτ ααν τ ί στ οι χ αμηνύματ απουε μπε ρι έ χε ιαυτ ήηε πι κοι ν ωνί α. «Πώςκαιαποφάσι σε ςνατ ονχ τ υπήσε ι ς ;» ►Υπάρχε ιε πι λογ ήκαιε υθύν ηγι ατ ηνε πι λογ ή. «Θαπρέ πε ιτ ώραν απάμεστ ογραφε ί οκαιν αβρούμεμαζ ίέ νατ ρόπον αλύσουμεαυτ ότ ο πρόβλ ημα» ►Τοπαι δίμπορε ίν αλύσε ιτ απροβλήματ άτ ουκαιναλάβε ιυποστ ήρι ξ ηανχρε ι αστ ε ί . «Πώςνομί ζ ε ι ςότ ιέ ν οι ωσε ;» ►Εν θαρρύνε ιτ ηνε νσυναί σθ ησητ ουπαι δ ι ούκαιπροσκαλ ε ίσεε πι κοι ν ων ί α. Τιν ομί ζ ε ι ςθαμπορούσεναγ ί νε ιγ ι αν αμηνε παν αληφθε ίξανά; ►Τοπαι δίμπορε ίν αβρε ιτ ρόπουςνααποφύγε ιτ ηβί α. «Ητ ι μωρί ασουε ί ναιστ έ ρησηόλ ωντ ωνε πόμε νωνδι αλε ι μμάτ ων » ►Τι μωρε ίκαιαδι αφορε ίγ ι αεξ ηγ ήσε ι ς . ‘ Κοί τ ατ ιέ καν ε ς , απαράδ ε κτ ησυμπε ρι φορά!» ►Απε υθύν ε ικατ ηγ ορί α, ε πι κρί ν ει , αποσκοπείστ ηδημι ουργ ί αε ν οχ ών. «Γι αναδούμετ ώρατ ιθασκε φτ ε ί ςγ ι ανατ οε ξ ηγ ήσε ι ςαυτ ό!» ►Ει ρων ε ί α,υπον οώντ αςότ ιτ οπαι δ ίδ ε νε ί ναιι καν όούτ εν αδώσειε ξ ηγ ήσε ι ςγ ι ’αυτ όπου έ καν ε , πόσομάλλονναβρε ιμί αλύσηστ απροβλήματ άτ ου. ►Όχ ι : «Χτ ύπησε ςτ οΓι ώργο;» Αλλά:«ΟΓι ώργ οςπον άε ικαικλαί ε ι . Τισυν έ βη;» Αποφε ύγ ουμετ αψέ μματ α... Γι ατ ίαποφε ύγουμεν αρωτ ήσουμε«γ ι ατ ίτ οέ καν ε ς ;» Γεν ι κά, ε ί ν αιαρκε τ άδύσκολογ ι ατ ονοποι ον δήποτ εν αε ξ ηγήσε ιτ ι ςπράξ ε ι ςτ ουκαι σί γουραόχ ιβοηθητ ι κόγ ι ατ ουςθύτ ε ς , καθ ώςε ν έχ ε ικατ ηγ ορί α. Μί απι θαν ήαπάν τ ησηθ α μπορούσεν αήτ ανε ξάλλου:«δ ε νξ έ ρωγ ι ατ ίτ οέ κανα». Έστ ωε πί σηςότ ιότ ανρωτ άμεέ ναν ε κπαι δε υτ ι κόγ ι ατ ίν ομί ζ ε ιότ ιτ οέ καν εαυτ όομαθητ ής , αυτ όςαπαν τ ά: «γ ι ατ ίδ ε νέ χ ε ι άλλ οτ ρόποναδ ε ί ξε ιότ ιε ί ν αιδυν ατ όςκαιε πι ζ ητ άτ ηνπροσοχήόλων ». Θαπε ρί με ν εποτ έ καν ε ί ςομαθητ ής– θύτ ηςν α προβε ίσεμί ατ έ τ οι αε ρμην ε ί ατ ηςσυμπε ρι φοράςτ ου; Μάλλονόχ ι . Μί αάλλ ηπολύσυχν ήαπάν τ ησηπουδί νουνοιθύτ ε ς ,ε ί ν αιμί αδ ι και ολογ ί α 24

γ ι ατ ησυμπε ρι φοράτ ους , πουσυχ νάαποτ ε λε ίκατ ηγορί αγ ι ατ οθύμακαιμηαν άλ ηψη ε υθ ύνηςαπότ ημε ρι άτ ους . π.χ . «Γι ατ ίτ ονχ τ ύπησε ς ;» «Μουπήρετ ομολύβιμουχ ωρί ςναμερωτ ήσε ι » Καιπάλιε ί ν αιτ ε λε ί ωςαπί θ αν οναπάρουμεμί ααπάντ ησητ ουτ ύπου: «γ ι ατ ίδ υσκολε ύομαι ν ααν ε χτ ώτ οάτ ομοαυτ ό, ε ρμήνε υσαωςέ λλε ι ψησε βασμούτ ησυμπε ρι φοράτ ουκαι ε πι δ ε ι κν ύωτ ηδύν αμήμουστ ουςσυμμαθ ητ έ ςμουμετ ον ατ ονχ τ υπήσω». Επομέ ν ως , αν καιοεκπαι δε υτ ι κόςαν αζ ητ άτ ηναι τ ί ατ ηςσυμπε ρι φοράςμετ ηνε ρώτ ηση«Γι ατ ί ....;», αυτ ή ε ί ν αιι δι αί τ ε ραδύσκολ οναδοθ ε ίαπότ ουςμαθητ έ ςκαισυνήθωςοδ ηγε ίσεσυμβατ ι κέ ς δ ι και ολογ ί ε ςκαικατ ηγ ορί ε ςπροςτ ο θύμα, καιωςτ έ τ οι α, ε ί ν αιμηβοηθ ητ ι κή στ ην ε πι κοι ν ωνί αε κπαι δ ε υτ ι κού– θύτ η.

3.4.2 Μήλ ε κτ ι κ ήε π ι κο ι ν ων ί αε κπ αι δ ε υ τ ι κο ύ- θ ύτ η Δι ατ ηρήστ ετ ηνέ κφρασητ ουπροσώπουσαςουδέ τ ε ρη,αποφύγε τ ετ οθυμωμέ ν οή συν οφρυωμέ ν ούφος . Δι ατ ηρήστ εοπτ ι κήε παφήαλλάαποφύγε τ εναε πι με ί ν ετ ενακάνε ιτ οί δι οκαιο μαθητ ής(π.χ .‘ ναμεκοι τ άςότ ανσουμι λάω’ ). Βε βαι ωθε ί τ εότ ιδί ν ε τ εαρκε τ όπροσωπι κόχ ώροκαιαποφύγ ε τ εν αέρθ ε τ επολύ κον τ άστ οπρόσωποτ ουμαθητ ή. Αποφύγ ε τ ενακουν ήσε τ ετ οδ άκτ υλόσας ,ν αβάλ ε τ ετ αχέ ρι ασαςστ ημέ σησας , ν αχ τ υπήσε τ εέ ν ααν τ ι κε ί με ν ο(π.χ.πόρτ α, βι βλί ο).

Αποφύγ ε τ εναανε βάσε τ ετ ηνέ ν τ ασητ ηςφων ήςσας ,δ ι ατ ηρήστ εήρε μοτ όν ο Ανδ ι απι στ ώσε τ εότ ιαν αστ ατ ών ε στ εήθ υμών ε τ ε , δώστ ελί γ οχρόν οστ ονε αυτ όσας καιπάρτ εμε ρι κέ ςβαθι έ ςανάσε ς ,γ ι αν αηρε μήσε τ ε , πρι νμι λήσε τ εστ ομαθ ητ ή. Ανδ εμπορε ί τ εμόνοισαςναε λέ γ ξε τ ετ ηνκατ άστ αση,ζ ητ ήστ ετ ηβοήθε ι ατ ου υπόλ οι πουπροσωπι κούτ ουσχολ εί ου.

3.4.3 Αν τ ι με τ ώπι σηαπε ι λ ώναπότ ο υ ςθ ύ τ ε ς  Αντ ι με τ ωπί στ ετ ι ς απε ι λέ ς με τ ρόπο που να δε ί χ ν ει ε ν δι αφέ ρον γ ι ατ α συν αι σθήματ ατ ουμαθητ ήκαιμηνπαί ρν ε τ εαυτ έ ςήάλλ ε ςπροσβολ έ ςπουτ ι ς συν οδε ύουνπροσωπι κά. π.χ . πε ί τ ε : «Θαπρέ πε ιν ααι σθάνε σαιπραγ ματ ι κάάσχημα γ ι αναπε ι ςκάτ ιτ έ τ οι ο».  Πάρτ εσοβαράκάθεαπε ι λήπουαφοράσε σωματ ι κήβλάβηάλλωνατ όμων ήτ ου ε αυτ ούτ ουή/καικατ αστ ροφήπε ρι ουσι ακώνστ οι χε ί ων .  Γι αν αε κτ ι μήσε τ ετ ηναξ ί ατ ηςαπε ι λ ήςκαιτ ηνπι θ αν ότ ητ απραγ ματ οποί ησήςτ ης , σκε φτ ε ί τ ετ ηνπροηγ ούμε ν ησυμπε ρι φοράτ ουμαθ ητ ή (π.χ . συχ ν ά προβλήματ α ε πι θε τ ι κότ ητ ας , κατ αστ ροφή αν τ ι κει μέ νων , βασανι σμόςζ ώων ). Αν δ ε νε ί στ ε σί γουροιγ ι ατ ηνε κτ ί μησήσας , συμβουλε υτ ε ί τ εέ ν ανε ι δ ι κόσεθ έ ματ αψυχ ι κής υγ ε ί ας .

3.5

Οιπο ι ν έ ςωςμέ θ οδ ο ςαν τ ι με τ ώπ ι σ ηςτ ο υε κφο βι σμο ύ

Κατ ’αρχ ήν ,ε ί ν αισημαν τ ι κόν αε πι σημαν θε ίπωςηύπαρξηε ν όςκώδι καποι νώναπόμόν η τ ης , δε νε ξ ασφαλί ζ ε ικαιτ ηνε πι βολήτ ους , καθώςοε κφοβι σμόςγ ί νε τ αιμακρι άαπότ α μάτ ι ατ ων ε ν ηλί κων, καιανδε νυπάρχ ουνανοι χ τ ά συστ ήματ αε πι κοι ν ων ί αςμε τ αξύ ε κπαι δε υτ ι κώνκαιμαθ ητ ών,πι θαν άδ εθ αυπάρχ ουνκαικατ αγ γ ε λί ε ςγ ι αε κφοβι σμόαπότ α θ ύματ αή/καιαπότ ουςθ ε ατ έςτ ουε κφοβι σμού. Κάποι ε ςάλλ εςσημαν τ ι κέ ςπαρατ ηρήσε ι ς γ ι ατ ι ςποι νέ ςε ί ν αικαιοιεξ ής :

Οιποι νέ ςτ ε ί ν ουνναστ αματ ήσουντ ονε κφοβι σμό,αλλ άμόνο προσωρι ν ά. Οι ήπι ε ς ποι ν έ ς που συχ ν άε πι βάλλ οντ αι δ ε νε πηρε άζ ουν τ ον ε κφοβι σμό. Απότ ηνάλλ ηαυστ ηρότ ε ρε ςποι ν έ ς , όπωςηαποβολή, ε ί τ ε θε ωρούν τ αιαπε χθ ε ί ςκαιάδι κε ςαπότ ουςθ ύτ ε ςκαιτ ουςυποστ ηρι κτ έ ς τ ους , οπότ εοιτ ε λε υτ αί οιτ ε ί νουνν ασυμπαραστ αθούνστ ουςθύτ ε ςγ ι α τ ηντ ι μωρί α, ε ί τ εκάποτ εθε ωρούν τ αιακόμα καιε πι ι θυμητ έ ς(π.χ . «γ λι τ ών ωμάθ ημα»). Εί ν αισυν ήθ ωςγ ε νι κήςμορφήςκαιδε ναναλογ ούνστ οε ί δοςκαιστ ην έ ντ ασητ ουε κφοβι σμού. Δεσυντ ελ ούνστ ον ααν τ ι ληφθε ίοθύτ ηςτ ηβλάβηπουπροκαλ ε ί . Συχ νάδημι ουργ ούναι σθήματ αε κδί κησηςστ ουςθ ύτ ε ςκαιο ε κφοβι σμόςε ί τ εχε ι ροτ ε ρε ύε ιε ί τ εκρύβε τ αικαλύτ ε ρα. Εί ν αιαποτ ε λ ε σματ ι κότ ε ρεςότ αντ οάτ ομοήοοργαν ι σμόςπουτ ι ς ε πι βάλ λε ιέ χ ε ικε ρδί σε ιτ οσεβασμότ ουθύτ η. Ότ ανδεσυμβαί ν ε ιαυτ ό στ ασχ ολε ί α, οιθύτ ε ςδε νε πηρε άζ οντ αιαπότ ηνε πι κρι τ ι κήστ άσητ ων ε κπαι δ ε υτ ι κών. Ηαποδοχ ήπουσυνε χ ί ζ ουνν αλ αμβάν ουνοιθύτ ε ςγι ατ ησυμπερι φορά τ ους , απότ ουςυπόλοι πουςμαθ ητ ές , ει δ ι κάστ ηνε φηβε ί α, υπε ρτ ε ρε ί έ ναν τ ιτ ουσχολε ί ουπουτ ηναπορρί πτ ε ι . Η ε πι βολήποι ν ώναξι ακάστ ηρί ζ ε τ αιστ ηνάσκησητ ηςε ξ ουσί αςαπό τ ημε ρι άτ ουσχολε ί ου,ε μπε ρι έ χ ε ιτ ομήν υματ ουδυν ατ ούπουτ ι μωρε ί τ οναδύν ατ ο, καιμοι άζ ε ιε πομέ ν ωςν ααπηχε ίτ ηδυν αμι κήτ ουί δι ου τ ουφαι νομέ νουτ ουε κφοβι σμού.

Μεβάσητ ηδ ι ε θ νήε μπε ι ρί ακαιέ ρε υνα,φαί νε τ αιπωςηεπι βολήποι νώνδε νε παρκε ίγ ι ατ η με ί ωσητ ουσχ ολι κούε κφοβι σμού. Ί σωςσεκάποι αι δι αι τ έ ρωςσοβαράπε ρι στ ατ ι κά, που συν ι στ ούνπαραβατ ι κή/ ε γ κληματ ι κήσυμπε ρι φορά, ν αμημπορούνν ααποφε υχ θούν , αλλ ά ακόμα και τ ότ ε συν ι στ ών τ αι μη τ ι μωρητ ι κέ ς μέ θοδοι δι αχ ε ί ρι σης πε ρι στ ατ ι κών ε κφοβι σμού,όπωςθ αδ ούμεαν αλ υτ ι κάστ ηναμέ σωςε πόμε ν ηε ν ότ ητ α.

3.6

Μητ ι μωρ ητ ι κέ ςμέ θ οδ ο ιδ ι αχ ε ί ρι ση ςπε ρ ι στ α τ ι κώνε κ φο βι σμο ύ

Στ ηνεν ότ ητ ααυτ ήθαπαρουσι αστ ούνμέ θ οδοιδ ι αχ ε ί ρι σηςπε ρι στ ατ ι κώνε κφοβι σμούσε ατ ομι κόε πί πε δο, οιοποί ε ςπε ρι λ αμβάν ουνσυν αντ ήσε ι ςτ ωνε κπαι δε υτ ι κώνμετ ουςθύτ ε ς , τ α θύματ α, τ ους θε ατ έ ς και κάποι ε ς και τ ους γ ον ε ί ς θυτ ών καιθυμάτ ων . Οι σημαν τ ι κότ ε ρε ς , ε πι στ ημον ι κά τ ε κμηρι ωμέ νε ς , μη τ ι μωρητ ι κέ ς , μέ θοδ οιαν τ ι με τ ώπι σης πε ρι στ ατ ι κώνσχ ολι κούε κφοβι σμούε ί ν αιοιε ξής : 1. Μέ θοδος«Δε νκατ ηγορώ» (παλαι ότ ε ρηον ομασί α) ή«Ομάδ αςυποστ ήρι ξης » (‘NoBlame’ or ‘Social Group Method’) 2. Μέ θοδοςΠί κας(Method of Shared Concern) 3. Μέ θοδος«Επαν ορθωτ ι κήςΔι και οσύν ης » (Restorative Justice) Όλε ςοιμέθ οδοιαποσκοπούνστ ον αστ αματ ήσε ιοε κφοβι σμός  χ ωρί ςν ααπε υθ ύνουνκατ ηγ ορί ε ςστ ουςθύτ ε ς  χ ωρί ςν ατ ουςανακρί νουν  χ ωρί ςν ατ ουςαπε ι λ ούνμετ ι μωρί α αλλ άπροσπαθών τ ας  ν ααυξήσουντ ηνε νσυναί σθ ησήτ ουςγ ι ατ αθύματ α  ν αε μπλέ ξ ουνκαιάλλουςσυμμε τ έ χ οντ εςστ ονε κφοβι σμό(υποστ ηρι κτ έ ςθ υμάτ ωνή θ υτ ών , απλούς παρατ ηρητ έ ς ) ή άλλους ε ν δι αφε ρόμε ν ους (γ ον ε ί ς ), σε μί α δ ι αδ ι κασί αε πί λυσηςπροβλημάτ ωνμέ σασεκλί μααλλ ηλ οσε βασμού. Στ ηνε νότ ητ ααυτ ήθαπαρουσι αστ ε ίαν αλυτ ι κάηπρώτ ημέ θοδ οςκαιπι οσυν οπτ ι κάοι υπόλ οι πε ςδ ύο. Εξ άλλου, ηπρώτ ημοι ράζ ε τ αιπολ λάκοι ν άμετ ηδε ύτ ε ρη, ε ν ώ ητ ρί τ η χ ρησι μοποι είε νπολλ οί ςβήματ ακαιτ ωνδύοπροηγ ουμέ ν ων , μεκυρι ότ ε ρηδι αφοράότ ι ε μπλέ κε ικαιτ ουςγ ονε ί ςθυτ ώνκαιθυμάτ ων . Δύοσημαντ ι κέ ςδι ε υκρι ν ήσε ι ςγ ι ατ ηχρήσητωνμε θόδων: ►Σε πε ρι πτ ώσει ς σχ ολι κής βί ας όπου οι μαθ ητ έ ς συγκρούον τ αι βί αι α αλλ ά οι αν τ ι μαχ όμε ν ε ς πλ ε υρέ ςε ί ναιί σηςδύν αμης , προτ ε ί ν ε τ αιη μέ θ οδος τ ηςΔι αχ εί ρι σης Συγκρούσε ωναπότ ονε κπαι δε υτ ι κό-δ ι αμε σολ αβητ ή(Conflict Resolution) ήκαιαπότ ους ί δ ι ουςτ ουςμαθητ έ ς(Peer Mediation). Οιπαραπάν ω μέ θοδ οιδε νπροτ ε ί νον τ αιγ ι ατ ην αν τ ι με τ ώπι ση πε ρι στ ατ ι κώνε κφοβι σμού, αλλάθε ωρούν τ αιι δι αί τ ε ρα χ ρήσι μοιγ ι ατ ην πρόλ ηψητ ουε κφοβι σμού. ►Γι αε κε ί νε ςτ ι ςλί γ ε ςπε ρι πτ ώσε ι ςθυτ ών , πουδε ί χν ουνν αμηνμπορούνν αδε ί ξουνκαμί α ε ν συναί σθησηγ ι ατ ηνκατ άστ ασητ ουθ ύματ ος , αλλάούτ εκαιν ααν τ ι ληφθούντ ηβλάβη πουτ ουπροκαλούν, όπουηε κφοβι στ ι κήσυμπε ρι φορά, έ χε ιμε γ άληέ ν τ ασηκαισοβαρέ ς συν έ πε ι ε ςστ ηζ ωήτ ωνθυμάτ ωνκαιε πι μέ νε ιανε ξ άρτ ητ ααπότ ηστ άσητ ηςυπόλοι πης ομάδαςτ ωνσυμμαθητ ώντ ους , συν ι στ άτ αιη παραπομπή σευπηρε σί ε ςψυχ ολογ ι κής υποστ ήρι ξης . Οιπαραπάνωμέ θοδ οιπι θανάνααποδ ε ι χ τ ούναν αποτ ε λε σματ ι κέ ςσεαυτ έ ς τ ι ςπε ρι πτ ώσε ι ς .

3.6.1 Μέ θ ο δ ος«Ομάδ αυπ ο στ ήρι ξ ης » ΔύοΆγγ λοιε κπαι δε υτ ι κοί , οΤζ ώρτ ζΡόμπι νσονκαιηΜπάρμπαραΜέ ην ς(Maines & Robinson, 1992, 2008) ε ι σήγ αγαντ ημέ θοδ οτ ηδε καε τ ί ατ ου΄ 90, ε νώ μί αχ ρήσι μη προσαρμογ ήτ ηςέ γ ι ν εαπότ ηνΣουΓι άνγ κ(Young, 1998). Ηε πι τ υχί ατ ηςέ χε ιπερι γ ραφε ί καιπρόσφατ αε ρε υν ητ ι κά(Smith et al, 2007). Βήμα1ο– συναντ ών ταςτ οθύμα

Εί ν αιδ υνατ όν , αντ οε πι θ υμε ίτ οθύμα,ναπαρε υρί σκε τ αισεαυτ ήτ ησυν άντ ησηκαι έ ναςγ ον ι όςή/καιφί λ οςτ ου. Οε κπαι δε υτ ι κόςσυναν τ άτ οθύμαμεσκοπό: 1. Ναε ξ ηγ ήσε ιτ ημέ θοδοκαιναπάρε ιάδ ε ι αν ασυν ε χί σει 2. Ναε ν θαρρύνε ιτ οθύμαναε κφράσε ιτ ασυν αι σθήματ άτ ου 3. Νασυζ ητ ήσε ιτ ησύν θε σητ ηςομάδαςυποστ ήρι ξ ης Σκοπόςτ ηςσυν άν τ ησηςδ ενε ί ν αιν ααν ακαλ ύψε ιτ απραγ ματ ι κάπε ρι στ ατ ι κά. Αντ ο θύμαε πι θυμε ίν αδι ηγ ηθ ε ίτ ιέ γι ν εακρι βώς , πάν τ ααυτ όαν απλ αι σι ώνε τ αιαπότ ον ε κπαι δ ε υτ ι κό,έ τ σιώστ εναγ ί νε τ αιαναφοράστ ασυν αι σθήματ α. Παράδε ι γ μα:Θύμα:«Όλοιμεαγ νοούν , κανε ί ςδεμουμι λάε ι » Εκπαι δε υτ ι κός : «Νι ώθε ι ςλοι πόνμον αξι ά,ε πε ι δ ήδ ε νέ χ ε ι ςκάποι ονν αμι λήσε ι ς » Ζητ άε ιε πί σηςτ ηνάδε ι ατ ουθύματ οςγ ι ατ οαντ ουε πι τ ρέ πε ιν ακρατ ήσε ιήόχι σημε ι ώσε ι ςγ ι α όσα λέ γ οντ αι , προκε ι μέ νου ν α συγκρατ ήσε ιευκολ ότ ε ρα τ ι ς πληροφορί ε ς . Σημαν τ ι κόε ί ν αιε πί σηςτ οθύμαν ακατ αλάβε ιτ ηδ ι αδι κασί ακαινα δώσε ιτ ησυν αί ν ε σήτ ουγ ι ’αυτ ήν . Με ρι κέ ςφορέ ςοιμαθητ έ ςφοβούντ αιπι θανή ε κδί κησηκαιχ ε ι ροτ έ ρε υσητ ηςβί αςκαιδεθέ λ ουνν ααποκαλύψουντ αον όματ ατ ων θυτ ών . Εδώ καλόε ί ν αιν ατ ον ι σθε ίότ ιδε νπρόκε ι τ αιγ ι αδι αδι κασί αε ξ ε ύρε σης ε νόχ ωνκαιότ ιδε νθαυπάρξ ε ικαμί ατ ι μωρί αγ ι ατ ουςθύτ ε ς . Επί σης , συχν άβοηθ άε ι τ οναμι λήσουνσεέ ναπρώηνθύμα,πουβοηθήθηκεαπότ ηδι αδι κασί α. Αντ οθύμα υποβαθμί ζ ε ιτ οπρόβλημακαιδεθέ λε ιναακολ ουθηθε ίηδ ι αδ ι κασί α, θυμί στ ετ ου ότ ιε ί στ ευπε ύθ υνοςγ ι ατ ησωματ ι κήκαιψυχ ι κήασφάλε ι αόλ ωντ ωνμαθητ ώνκαι πωςθέ λ ε τ ενασαςε ν ημε ρώσε ι , ανηε πι θ ε τ ι κήσυμπε ρι φοράσυνε χ ι στ ε ί . Επί σης , πε ί τ εότ ιθαεν ημε ρωθ ούνσχε τ ι κάοιγ ονε ί ςτ ου. Τέ λος , αυξ ήστ ετ ηνε ποπτ ε ί ασας γ ι ατ οθ ύμα. Τοθύμαθαυποδε ί ξε ιτ αάτ ομαπουθ ασυμμε τ έ χουνστ ηνομάδ αυποστ ήρι ξ ηςμε τ ά απότ ι ςπαρακάτ ωε ρωτ ήσε ι ςτ ουε κπαι δε υτ ι κού: Ποι οςάσκησεβί α;Ποι οςήτ ανκον τ άκαιυποστ ήρι ξετ ηβί α; Ποι οςάλλοςγν ωρί ζ ε ιτ ισυν έ βηαλλ άδ ε νπήρεμέ ροςστ ηβί α; Ποι οςε ί ν αιφί λος /ητ ουθύματ ος ; (ανδε νυπάρχ ε ι , ποι οςθαήθε λε ςν αε ί ναιφί λος /η σου;) Ποι ος συμμαθ ητ ής /τ ρι α θα μπορούσε ν ατ ον βοηθήσε ι ; (αναζ ητ ούμε κάποι ο πρόσωποπουοιπε ρι σσότ ε ροισέ βοντ αικαιε κτ ι μούνκαιθαμπορούσεν αε πηρε άσε ι θε τ ι κάκαιτ ουςυπόλοι πουςμετ ησυμπε ρι φοράτ ου) Εί ν αιαπαραί τ ητ οόλοιαυτ οίοιρόλοιν ασυμπε ρι λ ηφθ ούνστ ηνομάδαυποστ ήρι ξης . Οε κπαι δε υτ ι κόςκλε ί ν ε ιτ ησυν άν τ ηση: Α. Ζητ ών τ αςτ ηνάδ ε ι ατ ουθ ύματ οςν αμε τ αφέ ρε ιόσαε ι πώθ ηκαν , δι ε υκρι νί ζ ον τ ας τ υχ όνδε δ ομέ ν απουτ οθύμαδε νε πι θυμε ίν αμε τ αφε ρθούνστ ησυνάν τ ησηκαιστ ην οποί αοε κπαι δε υτ ι κόςθ αλ ε ι τ ουργήσε ιωςαν τ ι πρόσωποςτ ουθύματ ος .

Β. Προσκαλών τ αςτ οθ ύμαν αγράψειή/καιναζ ωγραφί σε ιόσαέ γ ι ν αν,μεέ μφαση στ ασυν αι σθήματ άτ ουκαιστ ι ςάλλ ε ςτ υχ όνσυν έπε ι ε ςπουε ί χ εηβί αστ ηζ ωήτ ου (π.χ . δε νήθ ε λεναέ ρθε ιστ οσχ ολε ί ο,ε ί χεε φι άλτ ε ς , κλ π) Γ. Προσφέ ροντ αςστ ομαθητ ήσυγ κεκρι μέ νηδυν ατ ότ ητ αε πι κοι νων ί αςμαζ ίτ ουμ’ έ νανε ύκολοκαιδι ακρι τ ι κότ ρόπο(π.χ. σήμαμετ οχ έ ρι -σύμβολοτ ου‘ όλακαλά’ ), προκε ι μέ ν ουναδι ασφαλί σε ιότ ιηβί αέ χ ε ιστ αματ ήσε ι . Σεκάθεπε ρί πτ ωση, χ ωρί ς ν αγ ί ν ε ιαν τ ι ληπτ όαπότ ουςυπόλοι πουςσυμμαθητ έ ς . π.χ . ηε ρώτ ηση«ε ί σαικαλά;», δεβοηθάστ οχτ ί σι μοτ ηςαυτ οε κτ ί μησηςτ ουθύματ ος . Δ. Δι ε υθε τ ών τ αςτ οχρόν οτ ηςσυν άντ ησηςκαιρωτ ώντ αςανε ί ν αιαπαραί τ ητ οαυτ ή ν αγ ί ν ε ιαμέ σωςμε τ ά, προκε ι μέ ν ουναδι αφυλ αχ θε ίηασφάλ ε ι ατ ουθύματ οςήαν μπορε ίν αναπε ρι μέ ν ε ιλ ί γ οχ ρόνοακόμη. Ε. Με τ άτ οτ έ λοςτ ηςσυν άν τ ησης , οιγ ονε ί ςε ν ημε ρών οντ αιγ ι ατ ηδ ι αδι κασί απου ακολουθε ί τ αι .

Βήμα2ο– οργανών οντ αςτ ηνομάδαυποστήρι ξ ης

Οε κπαι δ ε υτ ι κόςσυγ κροτ ε ίτ ηνομάδαυποστ ήρι ξ ης , μοι ρασμέ ν η, όσοτ οδυνατ όν , ι σόποσα σεθύτ ε ς , φανε ρούςυποστ ηρι κτ έ ςτ ου θ ύτ η, απλούςπαρατ ηρητ έ ςκαι υποστ ηρι κτ έ ςτ ουθύματ ος . Καθ ώςτ ουςκαλε ίπροσωπι κά, δ εδ ί ν ε ιε ξ ηγήσε ι ςγ ι ατ η συν άντ ηση. Η συνάν τ ησηε ί ναικαλ όναγ ί νε ισεφι λι κήατ μόσφαι ρα, μεπροσφορά κάποι ωνμι κρώνε δε σμάτ ων .

Βήμα3ο– ε ξηγών ταςτ οπρόβλ ημα

Οε κπαι δ ε υτ ι κόςχαι ρε τ άτ ουςμαθητ έ ςέ νανέ ν ανκαιτ ουςε υχ αρι στ ε ίγ ι ατ ην παρουσί ατ ουςστ ησυν άντ ηση. Ξε κι ν άμι λών τ αςγ ι ατ αδ ι κάτ ουσυν αι σθήματ ακαι προβλήματ α. Παράδε ι γ μα: «Εί ν αιμέ σαστ ακαθήκοντ άμουν αδι ασφαλί σω τ ηνασφάλε ι αόλων τ ωνμαθητ ώνστ οσχολ ε ί οκαιαν τ ι με τ ωπί ζ ωέ ν απρόβλημα,στ οοποί οθαήθε λατ η βοήθε ι άσαςγ ι αν ατ οαντ ι με τ ωπί σω, καθώςδ εθ αμπορούσανατ ολύσωμόν οςμου καιγ ι ’αυτ ότ ολ όγοσαςκάλε σασήμε ραε δ ώ. Ανησυχ ώλοι πόνγ ι ατ ον /τ ην ........που πε ρνάε ιδύσκολατ ώρατ ε λε υτ αί α». Χρησι μοποι ε ίκατ όπι ντ ογ ραπτ όή/καιτ ηζ ωγ ραφι άτ ουθύματ οςκαιτ οδί ν ε ισε κάποι οναπότ ουςμαθ ητ έ ς , όποι ονε πι θυμε ί ,ν ατ οδι αβάσε ι . Σεκαμί απερί πτ ωσηδ ερωτ άε ι : «τ ίέ γι ν ε ;» ή«γ ι ατ ίέ γι ν ε ;», δ ε νασχ ολε ί τ αιμετ ονα αποδώσε ι κατ ηγ ορί ε ς ή να ψέ ξε ικάποι ον από τ ους συμμε τ έ χ ον τ ε ς ή να προσδ ι ορί σε ικαντ ουςθ ύτ ε ς .

Εί ν αιπολύ πι θαν ό μόλ ι ς αναφε ρθε ίτ ο όνομα τ ου θύματ ος ν α ακουστ ούν απαν τ ήσει ςαπότ ουςθύτ ε ςτ ουτ ύπου: «Δε νήμουνε γ ώ» ή«Αυτ όςτ οξε κί ν ησε πρώτ ος ». Ανσυμβε ίαυτ ό, ε ί ν αικαλόοε κπαι δ ε υτ ι κόςν αε παν αλ άβε ιότ ιε δώδε ν κατ ηγορε ί τ αικαν ε ί ςγ ι ατ ί ποτ ακαιότ ισκοπόςτ ηςσυν άντ ησηςε ί ν αιν αβοηθήσουμε όλοιέ νασυμμαθητ ήμαςπουυποφέ ρε ι . Ανκάποι οςμαθ ητ ήςε πι μέ νε ιότ ι«Αυτ όςνα δε ί τ ετ ιμαςκάνε ι », μπορε ίνα κανον ι στ ε ίμί ασυν άντ ησημαζ ίτ ου, γ ι αν αε λ ε γχ θε ίανκαιομαθ ητ ήςαυτ όςε ί ν αι θύμαβί ας .

Βήμα4ο– μοι ράζ ον ταςτ ηνευθύνη

Μόλι ςδ ι αβαστ ε ίτ ογ ραπτ ότ ουθ ύματ ος , οισυμμε τ έ χον τ ε ςί σωςαν ησυχ ήσουνγ ι α πι θανήτ ι μωρί α. Εδ ώε ί ν αιηκατ άλ ληληε υκαι ρί αν ατ ονι στ ε ί , ότ ικαν εί ςδ ε νθα τ ι μωρηθε ί , ότ ιε ί ν αιε υθύν ητ ουε κπαι δ ε υτ ι κούν αβοηθήσε ιτ οθύμα, αλλάδε ν μπορε ίν ατ οκάν ε ιαυτ όχ ωρί ςτ ηβοηθ ε ι άτ ους . Τομηαπε ι λητ ι κόκλ ί μακαιημη χ ρήσηκατ ηγ ορι ών , αν ακουφί ζ ουνσυνήθωςτ ουςθύτ ε ς , πουδ ε νέ χουνέ τ σιλόγ ονα αμυν θούνγι ακάτ ι , αφούκαν ε ί ςδε ντ ουςε πι τ ί θε τ αι .

Βήμα5ο– αν αζ ητ ώντ αςλύσει ς

Κύρι οςσκοπόςτ ηςσυν άντ ησηςε ί ναιηανάπτ υξ ητ ηςε ν συν αί σθησηςσεθ ύτ ε ς , υποστ ηρι κτ έ ςκαιπαρατ ηρητ έ ς . Στ οαυτ ότ οβήματ ηςμε θόδου,έ μφασηδ ί νε τ αιστ α συν αι σθήματ ατ ουθύματ οςκαιόχ ιστ οτ ιακρι βώςσυν έ βηήποι οςέ κανετ ι . Με αυτ ότ οντ ρόποδε νε πι κε ν τ ρωνόμαστ εσεγ ε γ ονότ α, αι τ ί ες(γ ι ατ ίτ οέ καν ε ς ) και κατ ηγορί ε ς(ποι οςφτ αί ε ι ) αλλάστ ασυν αι σθήματ ατ ωνθυμάτ ων , άρακαιστ ην ε υνσυν αί σθησητ ωνμε λ ώντ ηςομάδαςυποστ ήρι ξ ης . Στ ησυν άντ ησηαυτ ήδε νπροσδ ι ορί ζ ον τ αιοιθύτ ε ς , ανκαιόλοιγν ωρί ζ ουνποι οι ε ί ναι . Άλλωστ εσυχ ν άδ ί χ ωςκανν αε ρωτ ηθούνγ ι ’αυτ ό,τ οπαραδ έ χον τ αιαπόμόνοι τ ους . Η όλη όμως προσέ γ γι ση τ ους βοηθά ν α αντ ι λ ηφθ ούν τ α αρν ητ ι κά αποτ ε λέ σματ ατ ηςσυμπε ρι φοράςτ ουςκαιτ ουςε ν θαρρρύνε ινατ ηνε γκατ αλε ί ψουν . Ηπροσπάθε ι αδημι ουργ ί αςε ν οχώνδεθε ωρε ί τ αιβοηθητ ι κή, καθώςσυχ ν άοδ ηγ ε ίσε αντ ε κδ ί κηση. Υπάρχε ιόμωςαί σθημαντ ροπής , πουσυντ ε λε ίάλλ ωστ εκαιστ ην αλλαγ ήσυμπε ρι φοράςτ ους . Ημέ θ οδοςαξι οποι ε ίε πί σηςτ ηδυναμι κήτ ηςομάδας . Ακόμηκαιαναρχ ι κάοιθ ύτ ε ς αρνούν τ αιν ααποδ ε χθ ούντ ηνε υθ ύνηγ ι ’αυτ όπουσυμβαί ν ε ιή/καιδ εθέ λ ουννα αλλάξ ουνσυμπε ρι φορά, όλε ςοιδηλώσει ςυποστ ήρι ξ ηςαπότ αυπόλοι παμέ λητ ης ομάδ ας προς τ οθ ύμα, αποδ υναμώνουν τ ους θύτ ε ς , οιοποί οιστ η συν έ χ ε ι α δυσκολε ύον τ αιν ασυν ε χί σουντ ηνε πι θε τ ι κήσυμπε ρι φοράπροςτ οθύμα,αφούτ ώρα πι α δε νε ί ναιμόνο τ ου απέ ναν τ ίτ ους , αλλά υποστ ηρί ζ ε τ αικαιαπό άλ λους συμμαθητ έ ςτ ου.

Αν αλυτ ι κότ ε ρα, κάθεμαθ ητ ής– μέ λ οςτ ηςομάδαςυποστ ήρι ξ ης , καλε ί τ αιαπότ ον ε κπαι δ ε υτ ι κόνασυν ε ι σφέ ρε ιμετ ι ςι δέ ε ςτ ου,γ ι ατ οτ ιμπορε ίναγί ν ε ιώστ ετ οθύμα ν α νι ώσεικαλ ύτ ε ρα, πι οι καν οποι ημέ νοκαιχαρούμε νομέ σα στ ο σχ ολε ί οκαι συγ κε κρι μέ ν ατ ιθαμπορούσενακάνε ιοί δι οςγ ι ’αυτ ό. Παράδε ι γ μα: «Εγ ώθατ ουκάνωπαρέ αστ οδι άλε ι μμα» «Εγ ώθαπωκαιστ ηνπαρέ αμουνακάθε τ αιμαζ ίμαςστ οδι άλε ι μμα» «Εγ ώθατ ονχαι ρε τ άωκάθεπρωίκαιθατ ονρωτ άωτ αν έ ατ ου» «Εγ ώ θαπαρατ ηρώ πωςαι σθάνε τ αικαιθαπηγαί νωνατ ουμι λάω αντ ον βλέ πωστ ε νοχ ωρημέ ν ο» «Εγ ώθαπε ρπατ ήσωμαζ ίτ ουωςτ οσπί τ ιστ οσχ όλασμα» «Εγ ώ θα τ ου ζ ητ ήσω ναέ ρθε ιμαζ ίμαςστ ομπάσκε τπουπαί ζ ουμετ ο απόγε υμα» «Εγ ώθατ ουζ ητ ήσων αέ ρθε ιστ οσπί τ ιμουμι αμέ ρα» ή«στ οπάρτ υμου» «Εγ ώθααγν οώαπόδωκαιπέ ρατ ι ςε νοχ λητ ι κέ ςτ ουσυνήθε ι ε ς » «Εγ ώθαστ αματ ήσων ατ ονε ν οχ λώ» «Εγ ώθατ ονβοηθ ήσωαντ ονπε ι ράξουνάλλοι » «Εγ ώθατ ουςπων αστ αματ ήσουν , ανκάποι οιτ ονκοροϊ δε ύουν » «Εγ ώ θα πω καιστ ουςφί λουςμουν ατ ονυποστ ηρί ζ ουνανάλλ οιτ ον κοροϊ δε ύουν » «Εγ ώθαζ ητ ήσωαπότ ουςφί λουςμουν αστ αματ ήσουνν ατ ονκοροϊ δ ε ύουν» «Εγ ώθατ ονδι αλέ γωαπότ ουςπρώτ ουςστ ηνομάδαμουστ ηγυμν αστ ι κή» Μετ οντ ρόποαυτ ό, ηδ ι αδ ι κασί αε ξε λ ί σσε τ αισεμί ασυνάν τ ησημι αςομάδαςπου συν έ ρχ ε τ αιγι αν αλύσε ιέ ναπρόβλημα, ε νώοιπροτ άσε ι ςσεπρώτ οπρόσωπο«Εγ ώ θα....» συν τ ε λούνστ ηναν άληψηε υθύν ηςαπότ ουςμαθ ητ έ ς , ακόμακαιανδε ν πραγματ οποι ούνόλαόσαλέ γ οντ αι . Απότ ηγ λώσσατ ουκατ ηγ ορώ στ οδε ύτ ε ρο πρόσωπο, πουστ οχε ύε ιστ ονέ λε γ χοτ ηςσυμπε ρι φοράςαπόέ ναε ξωτ ε ρι κόκέ ν τ ρο ε λέ γ χ ου(τ ονε κπαι δε υτ ι κό) πουσυχν άλέ ε ι : -Γι ατ ί(εσύ) συμπε ρι φέ ρε σαιέ τ σι ; -Κατ αλαβαί ν ε ι ς(ε σύ)πόσοσοβαρόε ί ν αιαυτ όπουέ κανε ς ; -(Εσύ) ε ί σαιαπαράδ ε κτ ος ! -Αν(ε σύ) συν ε χί σε ι ςέ τ σι , θαέ χ ε ι ςσυν έ πε ι ε ς ... ...με τ ακι ν ούμαστ ε , μέ σω τ ηςμε θόδου, στ ηγ λώσσατ ου«εγ ώ», πουαν αλαμβάνε ι τ ονε σωτ ε ρι κόέ λε γ χ οσυμπε ρι φοράςτ ουατ όμου. Ηε μπε ι ρί ααπότ ηχ ρήσητ ηςμε θόδ ουέ ωςτ ώρα, έ χε ιδ ε ί ξ ε ιπωςσυχ νάοιμαθητ έ ς κάνουνπροτ άσε ι ςι δι αί τ ε ραθ ε τ ι κέ ς , πουσπάνι αγ ί νον τ αιπραγματ ι κότ ητ α. Παρ’ όλααυτ ά, αυτ όπουπολ ύσυχ νάσυμβαί ν ε ιε ί ν αιοιθ ύτ ε ς , ε πηρε ασμέ ν οιαπότ ο κλί μασυμπαράστ ασηςκαιαυτ ήτ ην«ε πί θε σην οι αξί ματ ος », ν ’αφήσουνήσυχ οτ ο θύμα. Αυτ όε ί ναιάλλωστ εκαιτ οε λάχ ι στ ο, πληνε πι θ υμητ ό, αποτ έ λε σμα που ε πι δι ώκε τ αιαπότ ημέ δοδο.

Βήμα6ο– κλεί σι μοσυν άντ ησης

Οε κπαι δε υτ ι κόςδ εναναζ ητ άυποσχ έ σε ι ςήκάποι αςάλληςμορφήδέ σμε υσηαπό τ ουςμαθητ έ ςγ ι ατ ηντ ήρησητ ωνλε γ ομέ ν ων. Εν δε ί κνυτ αιόμωςν ακατ αγ ράφε ιτ ι ς προτ άσε ι ςτ ουςσεμί αε υχ αρι στ ήρι αφόρμαπουθ αδ ί ν ε ιστ ουςμαθητ έ ςστ οτ έ λος τ ηςσυν άν τ ησης , χωρί ςόμωςαυτ έ ςοιπροτ άσε ι ςτ ωνμαθητ ώνναέ χ ουντ ηνι σχ ύ κάποι ας γραπτ ής συμφων ί ας – συμβολαί ου που πρέ πε ιν ατ ηρηθε ί . Επί σης δι ε υκρι νί ζ ουμεότ ιδε νθαυπάρχ ε ισχ ε τ ι κόςέ λε γ χ οςγ ι ’αυτ όήσυν έ πε ι ε ςγ ι ατ ημη τ ήρησήτ ου. Ηε υχ αρι στ ήρι αφόρμαμπορε ίν αέ χ ε ιτ ηνπαρακάτ ωμορφή: Ευχ αρι στ ώτ ον /τ ην.................................................... γ ι ατ ησυ μμε τ οχ ήτ ουστ ηνομάδαυπ οστ ήρι ξ ης καιγ ι ατ ηνπ ρότ ασηπουέ καν ε : «Εγώθα..............................................................................................»

Κλ εί ν οντ αςτ ησυν άν τ ηση, ε κφράζ ε ιτ ηνε μπι στ οσύν ητ ουστ ηνομάδ αότ ιτ αμέ λη τ ηςομάδαςυποστ ήρι ξ ηςθακάν ουνότ ικαλ ύτ ε ρο μπορούν, γ ι αν αν ι ώσε ιπι ο χ αρούμε νοτ οθύμα. Καν ον ί ζ ειε πί σηςμί αε πόμε ν ησυν άν τ ησημαζ ίτ ους , ώστ ενα δι απι στ ώσουντ ηνε ξ έ λι ξητ ουθέ ματ ος .

Βήμα7ο– συνάν τ ησηανατροφοδότησης

Μί αε βδ ομάδα πε ρί που με τ ά, τ α μέ λη τ ηςομάδαςυποστ ήρι ξ ηςκαιτ ο θύμα συν αντ ι ούν τ αιμετ ονε κπαι δ ε υτ ι κό, έ ναςέ ν αςξ ε χωρι στ ά. Εδ ώ οε κπαι δε υτ ι κός δι ε ρε υν άτ ην ε ξέ λι ξ ητ ης υπόθε σης , με απώτ ε ρο σκοπό ν αε λέ γ ξε ιαν η ε πι θε τ ι κότ ητ α προς τ ο θύμα έ χε ιστ αματ ήσε ι . Δε νέ χε ισημασί α αν όλοι πραγματ οποί ησαντ ι ςπροτ άσε ι ςτ ους . Οε κπαι δε υτ ι κόςε υχ αρι στ ε ίόλουςγι ατ η συμβολήτ ους . Συν ήθ ως , οε κπαι δε υτ ι κόςέ χ ε ιδι απι στ ώσε ικαιαπόμόν οςτ ουμέ σα στ ηνεβδ ομάδα,ανηκατ άστ ασηγ ι ατ οθύμαέ χ ε ικαλυτ ε ρε ύσε ι , οπότ εοικατ ’ι δί αν αυτ έ ςσυναν τ ήσε ι ςε ί ναιπολύσύντ ομε ς . Ανη βε λτ ί ωση ε ί ναιμι κρή, οε κπαι δε υτ ι κόςε νθ αρρύν ε ιτ α μέ λη τ ηςομάδας υποστ ήρι ξ ηςνασυνε χ ί σουντ ηθε τ ι κήτ ουςδ ράσηκαικαλε ίσεμί ασυν άντ ησηκαι κάποι ουςάλλουςμαθητ έ ςνα υποστ ηρί ξουν τ ο θύμα. Αν δ ε ν υπάρχ ε ικαμί α βε λτ ί ωση, ησυν άν τ ησητ ηςομάδ αςυποστ ήρι ξηςε παναλαμβάν ε τ αιμετ αί δι αάτ ομα ή/καιμεν έ αμέ λη.

3.6.2 Μέ θ ο δ οςΠί κας Τημέ θοδοει σηγήθηκεοΣουηδ όςψυχολ όγοςΑν ατ όλΠί κας ,τ ο1989. Σχε τ ι κέ ςέ ρε υνε ς έ χ ουνδε ί ξε ιε πι τ υχ ί ατ ηςμε θόδουστ ηνπλ ε ι οψηφί ατ ωνπε ρι πτ ώσε ων(Smith & Sharp, 1994; Pikas, 2002; Rigby, 2005). Ταβήματ ατ ηςμε θόδουε ί ν αιτ αε ξ ής : Βήμα1ο: Συγ κέ ντ ρωσηπληροφορι ών,έ μμε σακαιόχ ιαπότ οί δι οτ οθ ύμα,αλλά απόπαρατ ηρήσε ι ςτ ουί δι ουτ ουε κπαι δ ε υτ ι κούήαν αφορέ ςτ ρί τ ων , προκε ι μέ νουν α αποφε υχ θούνε χθ ρι κάσυναι σθήματ ακαιπράξε ι ςε κδ ί κησηςε ναντ ί οντ ου.

Βήμα2ο: Συν άν τ ησημετ ουςθύτ ε ς– αυτ ούςπουυποψι άζ ε τ αιοε κπαι δε υτ ι κός– με τ ονκαθέ ναξ εχ ωρι στ ά, γ ι ατ ηνε γ καθ ί δ ρυσημί αςσχέ σηςαλ ληλοσε βασμού,πρι ντ ην ομαδι κή συν άντ ηση μαζ ίτ ους . Κανε ί ς δε ν κατ ηγ ορε ί τ αιγ ι αε κφοβι σμό. Ο ε κπαι δε υτ ι κόςτ ονί ζ ε ιπωςτ οθύμαδε ναι σθάν ε τ αικαλ άκαιρωτ άε ιανγ νωρί ζ ουν κάτ ιγ ι ατ ηνκατ άστ ασήτ ουοιθ ύτ ε ς . Ότ αναν αγ ν ωρι στ ε ίτ οπρόβλ ημαπουέ χ ε ιτ ο θ ύμααπότ ουςθ ύτ ε ς , χ ωρί ςκατ ηγ ορί ε ςκαιαπόδοσηε υθυν ών(«μήπωςφτ αι ςε σύ γ ι ααυτ ό;»), αμέσωςε πι ζ ητ ε ί τ αιηκατ άθε σηπροτ άσε ωναπότ ημε ρι άτ ουςγ ι ατ ην ε πί λυσητ ουπροβλήματ ος .

Βήμα3ο: Συν άντ ησημετ οθύμα, γ ι ανακατ αθ έ σε ιτ ηθέ σητ ουγ ι ατ οπρόβλημα. Ο ε κπαι δε υτ ι κόςαν αφέ ρε ιότ ιθέ λ ε ινατ ο βοηθήσε ικαιότ ιέ χ ε ιζ ητ ήσε ικαιτ η βοήθε ι ατ ωνθυτ ώνγι ατ ηβε λτ ί ωσητ ηςκατ άστ ασης . Ζητ άε πί σηςτ ηγ νώμητ ουγ ι α τ ι ςπροτ άσε ι ςτ ους .

Βήμα4ο: Συν άν τ ησημετ ουςθ ύτ ε ς , ομαδι κήγι ατ ονέ λ εγ χ οτ ηςπροόδουστ οθέ μα. Αρχι κή ε ρώτ ηση: ‘ Πώς βλ έ πε τ ε να πάνε τ α πράγ ματ αγ ι ατ ον /τ ην ....;’Οι συμμε τ έ χ οντ ε ςε παι νούν τ αιγ ι ατ ηναλλ αγ ήσυμπερι φοράςτ ουςκαιε ν θαρρύνον τ αι ν αδε χ τ ούνμί ασυνάν τ ησημετ οθ ύμα. Ανυπάρχε ιαντ ί στ ασηκαιοε κπαι δ ε υτ ι κός δ ε ν μπορε ίνα ε γ γ υηθε ίτ η θε τ ι κή στ άση τ ων θυτ ών απέ ναν τ ιστ ο θύμα, η συνάν τ ησηαναβάλλε τ αιγ ι ααργ ότ ε ρα.

Βήμα5ο : Συν άντ ησηομαδι κήόλων, παρουσί ακαιτ ουθύματ ος ,γ ι ατ ηνορι στ ι κή συμφων ί αμε τ αξ ύτ ουςκαιγ ι αν αε πι βε βαι ωθε ίότ ιοε κφοβι σμόςέ χ ε ιστ αματ ήσε ι . Αντ οθύμαπροκαλ ε ίμεκάποι οτ ρόπο,ε νθ αρρύν ε τ αινααλλ άξ ε ισυμπε ρι φοράαπό τ ονε κπαι δε υτ ι κό. Η ορι στ ι κή συμφων ί α πουυπογράφε τ αι , αφορά στ οπωςθα σ υ μ πε ρ φ έ ρ ο ν αιοιμαθητ έ ςμε τ αξύτ ουςαπόε δώκαιπέ ρα. Ανησυμφων ί αδε ν Πι θ α ν ά ε μι π ό δ ι α :τ τ ηρηθε ί από οποι αδήποτ ε πλε υρά, τ ότ εζ ητ ε ί τ αι η άμε ση ε νημέ ρωση τ ου ε κπαι δε υτ ι κού. 33

Πι θανάε μπόδ ι α: Μί απι θ αν ήδ υσκολί ααφοράστ ονε ντ οπι σμότ ων θ υτ ών, (έ στ ω και αυτ ών που απλώς υποψι αζ όμαστ ε ), μέ σω αν αφορών από άλλους μαθητ έ ς ή άμε ση παρατ ήρηση τ ου ί δι ου τ ου ε κπαι δε υτ ι κού, καθ ώς συνήθως ο ε κφοβι σμός γ ί νε τ αιπί σω απότ ηνπλάτ ητ ωνε νηλί κωνκαιοι υπόλ οι ποιμαθητ έ ςσυν ήθωςαδι αφορούνγι αό,τ ι συμβαί νε ιήφοβούντ αιν ατ οαναφέ ρουν . Γι αν α ξ ε πε ραστ ε ί αυτ ή η δυσκολί α προτ ε ί ν ετ αι η γ ε ν ι κότ ερηε υαι σθ ητ οποί ηση όλ ωντ ωνμαθητ ών γ ι ατ οπρόβλημαώστ εναε νδ ι αφε ρθούνγι ’αυτ ό. Επί σης , πρέ πε ιν ατ ονι στ ε ίι δι αι τ έ ρως στ ους μαθητ έ ς πως η μέ θοδος δ ε θα κατ αλ ήξ ε ισε τ ι μωρί α κανε ν ός , κάτ ι που θε ωρεί τ αιότ ιθα ε ν θαρρύνε ιτ ι ςαν αφορέ ςτ ωνπε ρι στ ατ ι κώνστ ους ε κπαι δε υτ ι κούς . Έν αάλλοπι θ αν όε μπόδι ο, αφοράστ οότ ισυνήθωςοιθ ύτ ε ςδ εδ ι αθέ τ ουντ ηδ ε ξι ότ ητ ατ ης ε ν συναί σθησηςκαιημέ θ οδοςβασί ζ ετ αιαρκε τ άπάν ω στ ηνι καν ότ ητ άτ ουςγ ι ’αυτ ή. Οι ε ι σηγ ητ έ ςτ ηςμε θόδουαπαν τ ούνπωςημηαπόδοσηε υθ υνώνκαικατ ηγ ορι ών , αλλ άκαιη αποφυγ ήτ ηςε πι βολ ήςποι ν ής , βοηθ άτ ουςθύτ ε ςν ασυν αι σθανθούντ ηθέ σητ ουθύματ ος αλλ άκαιανακόμαδε νφτ άσουνωςε κε ί ,τ ουλάχ ι στ οναν τ ι λαμβάν οντ αιότ ιησυμπε ρι φορά τ ουςδε νε ί ναιαν ε κτ ή. Μί α κρι τ ι κήγι ατ η μέ θ οδο, αφοράστ ηνκοι νήπαρουσί α στ η συνάν τ ηση θ υτ ώνκαι θ υμάτ ων , καιστ ορόλοτ ουε κπαι δ ε υτ ι κούωςμε σολαβητ ήμί αςσυγ κρουσι ακήςσχ έ σης με τ αξ ύτ ους . Αυτ όπροϋποθ έ τ ε ιτ ηνι σότ ητ αστ ηδύν αμημε τ αξύτ ωνδύομε ρών , κάτ ιπου δ ε νσυμβαί ν ειστ ηνπε ρί πτ ωσητ ουε κφοβι σμού. Η απάντ ησησεαυτ ήτ ηνκρι τ ι κήε ί ν αι πωςησυνάν τ ησηαυτ ήδε νπρέ πε ιν αγ ί ν ε ι ,έ ωςότ ουδι ασφαλι στ ε ίότ ιηστ άσητ ωνθ υτ ών θ αε ί ν αιθ ε τ ι κήαπέ ν αν τ ιστ οθύμακαιπωςτ οθύμαδε νθαθυματ οποι ηθε ίξαν ά. Τέ λος , μί αακόμακρι τ ι κήαφοράστ οότ ικαλ ε ί τ αικαιτ οθύμα, ανσυγ κατ αλέ γ ε τ αιμε κάποι οτ ρόποστ απροκλ ητ ι κά,ν ααλλάξ ε ισυμπε ρι φορά,μεκί ν δυνοτ ον ακατ ηγορηθε ίκαι τ οί δ ι ογ ι ατ ονε κφοβι σμό,κάτ ιπουθέ λουμεν ααποφύγουμε . Ημέ θ οδοςαπαντ άε ιότ ιαυτ ό γ ί ν ε τ αι , μόνοότ ανδε χ τ ε ίκαιτ οί δι οτ οθ ύμακαιθ ε λήσε ιν αβοηθήσε ιτ ηνκατ άστ αση αλλ άζ οντ αςτ ησυμπε ρι φοράτ ου.

3.6.3 Μέ θ ο δ ος«Επαν ο ρθ ωτ ι κήδ ι κ αι ο σ ύν η» Τομον τ έ λοαυτ όε πηρε άστ ηκεαπόαν άλογ ε ςπροσε γ γί σε ι ςτ ηςν ε αν ι κήςε γ κληματ ι κότ ητ ας (Braithwaite, 1989) καιε φαρμόστ ηκεστ ασχ ολε ί α(Moore & Forsythe, 1995) αρχι κάστ ην Αυστ ραλ ί α, τ ο 1993. Αποτ ε λε ίμί α μέ θ οδο ομαδ ι κής ε πί λυσης προβλημάτ ων και αποκατ άστ ασηςτ ωνθυμάτ ωνμετ ησυμμε τ οχ ήμε λώντ ηςσχ ολι κήςκοι ν ότ ητ ας , μαθητ ών, γ ον έ ων καιε κπαι δε υτ ι κώνή/καιε ι δ ι κώνσυμβούλων . Η μέ θοδοςέ χε ιαποδε ι χ θε ίκαι πρόσφατ α(Bowles, Garcia Reyes & Pradiptyo, 2005; Burssens, & Vettenburg, 2006) ότ ι έ χ ε ικαλάαποτ ε λέ σματ απουδι αρκούνστ οχρόν ο.

Σκοποί : • Ο θύτ ης να αν αλάβε ιτ ην ε υθ ύνη γι ατ ο λάθος τ ου καιν α αναλάβε ινα αποκατ αστ ήσε ι , μεκάποι οτ ρόπο,τ οθύμα. • Μέ σα σε έ ν α κλί μα αλληλοσε βασμού, όλ οιν α βγ ουν κε ρδι σμέ νου από τ η δι αδι κασί α. Τοθύμαν ανι ώσε ιασφαλέ ςκαιοθύτ ηςε πανε ν τ αγμέ ν οςστ ησχολ ι κή κοι νότ ητ α,ωςέ ν αμέ λ οςτ ης , πουδε νπροκαλε ίπλέ ονβλάβηστ αυπόλ οι παμέ λητ ης . Ησυν άν τ ησηε ί ναιαπαραί τ ητ οναπροε τ οι μαστ ε ίκατ άλληλα,μεκατ ’ι δί ανσυναν τ ήσε ι ςμε όλ ουςτ ουςσυμμε τ έ χον τ ε ς , ώστ εοε κπαι δε υτ ι κόςν αδι ε ρε υν ήσε ιαρχ ι κάτ ι ςσυμπε ρι φορέ ς , καιτ ασυναι σθ ήματ α, ναε ν ημε ρώσε ιγι ατ ηδ ι αδι κασί ακαιγ ι ατ αόρι απουθατ ηρηθούν, καιν αδ ι ασφαλί σε ιτ ηνε θ ε λοντ ι κήσυμμε τ οχ ήτ ους . Ηδι αδι κασί α: τ ώρα

συν αι σθ ήματ α

τ ότε

τ ώρα τ ώρα τ ότε συ μπε ρι φο ρέ ς

σκέ ψε ι ς

τ ότε

Όπωςφαί ν ε τ αιστ οπαραπάνω σχ ήμα η συζ ήτ ηση κι νε ί τ αισετ ρε ι ςάξον ε ς : τ ι ς συμπε ρι φορέ ς ,τ ασυν αι σθήματ ακαιτ ι ςσκέ ψε ι ςόλωντ ωνσυμμε τ ε χόν τ ωνστ οχρόν ο πουδι ε ξ ήχ θησαντ απε ρι στ ατ ι κάκαιστ οπαρόν . Πι οσυγ κε κρι μέ ναοσυν τ ον ι στ ής ε κπαι δ ε υτ ι κόςήε ι δ ι κόςσύμβουλος : • Φροντ ί ζ ε ινα ακουστ ούν τ α ον όματ α όλων καιανακοι νών ε ιτ ο σκοπό τ ης συν άντ ησης . • Ζητ άε ιαπόόλ ουςτ ουςσυμμετ έ χον τ ε ς , μετ ησε ι ράπουκρί ν ε ικατ άλ ληλη, να πε ρι γράψουντ αγ ε γον ότ α, ποι ε ςήτ ανοισυν έ πε ι ε ςγ ι ’αυτ ούς , πωςέ νοι ωσαντ ότ εκαι πωςνοι ώθουντ ώρα. Εί ν αισημαν τ ι κόν αμηνυπάρξ ουναρνητ ι κοίχ αρακτ ηρι σμοίή κατ ηγορί ε ςήοποι ασδήποτ εάλλ ηςμορφήςβί αι ηε πι κοι ν ων ί α. • Κατ όπι νζ ητ άε ικαιπάλιαπόόλουςν απροτ ε ί ν ουνκάποι ε ςλύσε ι ςγ ι ατ ομέ λλονκαι γ ι ατ ηναποκατ άστ ασητ ουθ ύματ ος(π.χ . ναζ ητ ήσε ισυγν ώμη,ν ατ ουκάν ε ιέ ν αδώρο, ν αγράψε ιγι ’αυτ όέ ναευγ ε ν ι κόγ ράμμα, νακάν ε ιγ ι ααυτ όμί ακαλήπράξη, να αποκατ αστ ήσε ιτ ι ςπι θαν έ ςυλι κέ ςζ ημι έ ς ,ν απε ιαπλώςότ ιθαστ αματ ήσε ιτ ηβί α). • Στ οτ έ λος , όλοισυμφων ούνσεκάποι ε ςπροτ άσε ι ςκαιυπογ ράφουναντ οε πι θυμούν τ ησυμφωνί α. Επί σης , καλούν τ αιν απουντ ιαποκόμι σαναπότ ηδι αδι κασί ακαιπως ν οι ώθ ουντ ώρα.

Πι θαν άε μπόδι α Ηε πι τ υχί ατ ηςδι αδι κασί αςε ξ αρτ άτ αισεμε γ άλοβαθμόαπότ ονκαλ όχ ε ι ρι σμότ ης συν άντ ησηςαπότ ουςε ι δι κούςήε ι δ ι κάε κπαι δε υμέν ουςε κπαι δε υτ ι κούς , αλλάκαιαπό τ ην ε τ οι μότ ητ ατ ων γ ον έ ων καιτ ων μαθητ ών να λε ι τ ουργ ήσουν βάσε ιτ ης δι αδι κασί αςπουτ ουςπροτ εί ν ε τ αι . Άλ λαεμπόδι ααφορούν: Στ ασυν αι σθήματ αβαθύτ ε ρηςε νοχ ής , πουε ν δέ χ ε τ αιναπροκληθούνστ ους θύτ ε ς , παρόλ οπουαυτ όδ ε ναποσκοπε ί τ αι Σεψε ύτ ι κη«απολ ογί α» τ ωνθυτ ών Σεστ ι γ ματ ι σμότ ωνθυτ ώνκαισεδι στ αγμότ ηςκοι ν ότ ητ αςνατ ουςξ αναδε χ τ ε ί στ ουςκόλπουςτ ης Στ οότ ιθύτ ε ςκαιθύματ απι θ αν άν αμην οι ώσουνσυμφι λι ωμέ νοιήότ ιέ χε ι αποκατ αστ αθε ί/ «ε πανορθ ωθε ί » ησχ έ σητ ους

Ηε πι λογ ήτ ηςκατ άλλ ηλ ηςμε θόδουε ξ αρτ άτ αιαπόπολλούςπαράγον τ ε ς . Με ρι κοίαπό αυτ ούςε ί ναιησοβαρότ ητ ατ ωνπε ρι στ ατ ι κών , ηε παρκήςε πι μόρφωσητ ωνε κπαι δε υτ ι κών, ησυνε ργ ασί αγον έ ωνκαισχολ ε ί ου, τ αδ ι αφορε τ ι κάαποτ ε λέ σματ ατ ωνμε θ όδωναν άλογ α μετ οε κάστ οτ εε υρύτ ε ροε κπαι δ ε υτ ι κόπλαί σι ο.

Επί λ ο γ ο ς Στ ηνΕλλάδα, οιπροσπάθ ει ε ςγι ατ ηναν τ ι μετ ώπι σητ ουσχ ολι κούε κφοβι σμούέ χουνλί γ α χ ρόν ι αζ ωήςπί σω τ ους . Αξι οποι ών τ αςτ ηνπλ ούσι α δι ε θν ήε πι στ ημον ι κήε μπε ι ρί ακαι γ ν ώσηγι ατ οπρόβλημα, μεδ ι κτ ύωσηκαισυντ ονι σμόόλ ωντ ωνε ν δι αφε ρόμε ν ωνφορέ ων, μετ οσχ ε δι ασμόμί αςε θνι κήςπολι τ ι κήςγι ατ οθέ μα, ε ί ν αιδυν ατ όν , ανόχιν αε ξ αλε ί ψουμε, τ ουλάχι στ ονν αμε ι ώσουμεδ ραστ ι κάτ ηνέ κτ ασηκαιτ ηνέ ν τ ασητ ουφαι ν ομέ ν ου. Γι ατ ηνπροστ ασί ατ ωνδ ι και ωμάτ ωντ ωνπαι δι ώνμαςν αζ ουνκαιν αμαθ αί ν ουνσεέ ν α ασφαλέ ςκαιε ι ρηνι κόσχολ ε ί οκαιγι ατ ηνε μπέ δωσητ ωναξ ι ώντ ηςαλληλε γ γ ύηςκαιτ ου αλλ ηλ οσε βασμού.

Χρ ήσι μο ισύ ν δ ε σμο ι Παραδ ε ί γ ματ αε θ νι κώνσχ ε δί ωνδράσηςμεε νημε ρωτ ι κόυλι κόκαισχέ δ ι αμαθ ημάτ ων : Australian Bullying. No Way http://bullyingnoway.gov.au Canada, Promoting Relationships and Eliminating Violence http://www.prevnet.ca New Zealand, No Bully - Kia-Kaha http://www.police.govt.nz/service/yes/downloads/kia-kaha/kia-kaha-secondary-health-tguide.pdf United States Department of Education http://www.stopbullying.gov/what-you-can-do/educators/index.html Άλλοιοργ ανι σμοί : Δι ε θνέ ςΠαρατ ηρητ ήρι ογ ι ατ ηΣχ ολι κήβί α http://www.ijvs.org Ευρωπαϊ κήΕπι τ ροπή,Πρόγ ραμμαVISTA γι ατ ηβί αστ ασχ ολε ί α,2006 http://www.vistaeurope.org/index.php Συμμαχ ί ακατ άτ ουε κφοβι σμού:δί κτ υοπάνωαπό100 οργ ανι σμώντ ουΗν ωμέ νου Βασι λε ί ουγι ατ οσχολι κόε κφοβι σμό,απότ ο2002 http://www.anti-bullyingalliancetoolkit.org.uk/ Συμβούλι ογ ι ατ ηνΕπαν ορθωτ ι κήΔι και οσύν η, μεοδηγ ί ε ςγι ακαλέ ςπρακτ ι κέ ς http://www.restorativejustice.org.uk/ ChildNet – Οργ αν ι σμόςγ ι ατ ηνκατ απολ έ μησητ ηςηλε κτ ρον ι κήςβί ας http://www.childnet.com/publications/ EACH – Οργ ανι σμόςγ ι ατ ηναντ ι με τ ώπι σητ ουομοφοβι κούε κφοβι σμού http://www.eachaction.org.uk/wp-content/uploads/2012/02/Safe-to-Learn-HomophobicBullying.pdf Stonewall: Οργ αν ι σμόςγι ατ ηνκατ απολέ μησητ ωνδι ακρί σε ωνκαιτ ηςβί αςλόγ ω σε ξ ουαλ ι κούπροσανατ ολι σμού http://www.stonewall.org.uk/at_school/education_resources/default.asp Ο.Η.Ε., Με λέ τ ε ςγι ατ ηβί ακατ άτ ωνπαι δ ι ών http://www.unviolencestudy.org/ Δί κτ υοκατ άτ ηςβί αςστ οσχ ολε ί ο,ηπρώτ ηπροσπάθε ι αστ ηνΕλλάδα http://www.antibullyingnetwork.gr/page.aspx ΟΣυνήγ οροςτ ουπαι δι ού,μεπαραδε ί γ ματ αδράσε ωνσχ ολε ί ωναπόόλητ ηνΕλλ άδ α http://www.0-18.gr/gia-megaloys/bia-sto-scholeio 37

Εν δ ε ι κτ ι κήβ ι βλ ι ο γ ρ αφί α Αρτ ι νοπούλ ου, Β. (2001). Βί αστ οσχ ολ ε ί ο: Έρε υ ν ε ςκ αιπολ ι τ ι κέ ςστ ηνΕυρώπη. Αθ ήν α: Με τ αί χ μι ο. Αρτ ι νοπούλ ου, Β. (2010). Η σ χολ ι κήδ ι αμε σολ άβηση: Εκπαι δε ύ ον τ αςτ ουςμαθητ έ ςστ η δ ι αχ ε ί ρι σητ ηςβί αςκ αιτ ουε κ φοβι σμού. Αθήνα,Νομι κήΒι βλι οθήκη. Γι ωτ οπούλου-Μαραγκοπούλ ου,Α. (ε πι μέ λε ι α) (2010). Ομαδ ι κ ήβί ακαιε πι θε τ ι κ ότ ητ αστ ο σ χολ ε ί ο.Αθ ήν α: Νομι κήΒι βλι οθήκη. Σπυρόπουλος , Φ. (2011). Σχ ολ ι κ όςΤραμπουκ ι σμός . Αθήν α: Σακκουλά. Τρί γ κα– Με ρτ ί κα, Ε. (2012). Σχ ολ ι κ όςε κφοβι σμός- Θυματ οποί ηση- Ορόλ οςοι κογ έ νε ι ας σ χολ ε ί ου . Αθήν α: Εκδόσει ςΓρηγ όρη. Courtecuisse, V. (1998). Βί αστ οσχ ολ ε ί ο.Βί ατ ουσχ ολε ί ου . Αθήν α: Ελλην ι κάΓράμματ α. Olweus, D. (2009). Εκφοβι σμόςκ αιβί αστ οσχ ολ ε ί ο.Αθ ήν α: ΕΨΥΠΕ. Rigby, K. (2008). Σχ ολι κόςε κφοβι σμός : Σύ γ χ ρον ε ςαπόψε ι ς . Αθήνα:Τόπος . -------------------------------------------------------------------------------------------------------------Bowles, R. A., Garcia Reyes M., & Pradiptyo R. (2005). Monitoring and evaluation the safer school partnerships programme. London: Youth Justice Board for England and Wales. Braithwaite, J. (1989). Crime, Shame and Reintegration. Cambridge: Cambridge University Press. Burssens, D., & Vettenburg, N. (2006). Restorative group conferencing at school: A constructive response to serious incidents. Journal of School Violence, 5, 5–17. Cowie, H., & Jennifer, D. (2008). New perspectives on bullying. London: Open University Press. Hopkins, B. (2004). Just Schools: A Whole School Approach to Restorative Justice. London, New York: Jessica Kingsley. Maines, B. & Robinson, G. (1992). The No Blame Approach (video and training booklet). Bristol, UK: Lucky Duck Publishing. Maines, B. & Robinson, G. (2008). Bullying: The Support Group Method Training Pack. A Lucky Duck Book. London: Paul Chapman. Moore, D. & Forsythe, L. (1995). A New Approach to Juvenile Justice: An Evaluation of Family Conferencing in Wagga Wagga. New South Wales: Charles Sturt University. Olweus, D. (1978). Aggression in the schools: Bullies and whipping boys. Washington, DC: Hemisphere. 38

Olweus, D. (1986). The Olweus Bully/Victim Questionnaire. Mimeo. Bergen, Norway: Research Center for Health Promotion, University of Bergen. Olweus, D. (1993). Bullying at school. Oxford, UK: Blackwell. Olweus, D., & Limber, S. P. (2007). Olweus Bullying Prevention Program Teacher Guide. Center City, MN: Hazelden. Pikas, A. (1989). The common concern method for the treatment of mobbing. In E. Roland & E. Munthe (eds) Bullying: An International Perspective. London: David Fulton. Pikas, A. (2002). New developments of the shared concern method. School Psychology International, 23(3): 307–326. Rigby, K. (2005). The method of shared concern as an intervention technique to address bullying in schools: an overview and appraisal. Australian Journal of Counselling and Guidance, 15, 27–34. Smith, P. K, Howard, S., & Thompson, F. (2007). Use of the support group method to tackle bullying, and evaluation from schools and local authorities in England. Pastoral Care, 25(2), 4–13. Smith, P.K. & Sharp, S. (eds) (1994). School Bullying: Insights and Perspectives. London: Routledge. Smith, P. K., Pepler, D., & Rigby, K. (2004). Bullying in schools: How successful can interventions be? Cambridge, UK: Cambridge University Press. Sullivan, K., Cleary, M., & Sullivan, G. (2004). Bullying in Secondary Schools. London: Paul Chapman. Young, S. (1998). The Support Group Approach to Bullying in Schools. Educational Psychology in Practice, 14(1): 32–39.