PLANI ZHVILLIMOR ITRANSMISIONIT 2012-2021 by PointMedia

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

faqe 1 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012 - 2021

Prishtinë, 2011

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 2 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Përmbajtja Shkurtesat .............................................................................................................................................. 4 1.

HYRJE.......................................................................................................................................... 5

1.1 Roli i Operatorit të Sistemit, të Transmisionit dhe Tregut .................................... 7 1.2 Rrjeti i Transmisionit............................................................................................ 8 1.3 Konteksti i Planit ................................................................................................ 9 1.4 Përmbajtja e Planit ............................................................................................. 11 2. KËRKESAT TEKNIKE NGA KODI I RRJETIT .......................................................... 13 2.1 Hyrje .................................................................................................................. 13 2.2 Të dhënat relevante për planifikim- detyrimet e përdorueseve të sistemit transmetues .................................................................................................................... 14 2.3 Karakteri i të dhënave ........................................................................................ 14 2.4 Standardet dhe kriteret e planifikimit të rrjetit të transmisionit ........................... 16 2.5 Kriteret e planifikimit të rrjetit 400 kV, 220 kV dhe 110 kV ............................... 16 2.6 Kriteret e planifikimit afatgjatë të ri-vitalizimit të rrjetit të transmisionit ............. 19 2.7 Metodologjia e planifikimit ................................................................................. 20 2.8 Planifikimi i konfiguracionit të nënstacioneve..................................................... 21 3. PARASHIKIMI I NGARKESËS ELEKTRIKE ............................................................... 25 3.1 Hyrje .................................................................................................................. 25 3.2 Historiku i ngarkesës dhe gjendja e tanishme ..................................................... 25 3.3 Profili i kërkesës ................................................................................................. 26 3.4 Parashikimi afatgjatë i ngarkesës 2012-2021........................................................ 29 4. KAPACITETET GJENERUESE TË SEE TË KOSOVËS ........................................... 31 4.1 Hyrje .................................................................................................................. 31 4.2 Planifikimi i njësive të reja gjeneruese ................................................................. 32 4.3 Burimet e ripërtërishme ..................................................................................... 33 4.3.1 Hidrocentralet e vogla .................................................................................... 33 4.3.2 Energjia me erë .............................................................................................. 34 5. PROJEKTET ZHVILLIMORE TE RRJETIT TE TRANSMISIONIT TE KOSOVËS.......................................................................................................................................... 36 5.1 Historiku i rrjetit të transmisionit ....................................................................... 36 5.2 Zhvillimi i infrastrukturës së rrjetit të transmisionit; 2012-2021 ........................ 38 5.2.1 Hyrje .............................................................................................................. 38 5.3 Projektet zhvillimore te përfunduara në periudhën kohore 2006- 2010 ............... 39 5.4 Projektet zhvillimore në realizim dhe në proces të zhvillimit .............................. 42 5.5 Projektet e aplikuara për kyçje ne rrjetin e transmisionit 2010-2011 .................... 44 5.6 Lista e projekteve te reja zhvillimore të planifikuara 2012-2021 ......................... 45 5.5.1 Lista e projekteve te reja te kategorisë së përforcimit të rrjetit të transmisionit ... 46

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 3 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë 5.6.2 Projektet e planifikuar të kategorisë: ri-vitalizmi i nënstacioneve të KOSTT-it 49 5.6.3 Projektet e planifikuar të kategorisë për mbështetje e operimit të sistemit ..... 50 5.7 Përshkrimi teknik i projekteve të planifikuara në transmision ............................ 51 5.7.1 Hyrje .............................................................................................................. 51 5.7.2 Projektet e përforcimit të rrjetit të transmisionit ............................................ 52 5.7.3 Projektet e ri-vitalizimit të linjave 110kV ...................................................... 64 5.7.4 Projektet e ri-vitalizimit të nënstacioneve ....................................................... 70 5.7.5 Projektet e avancimit të sistemit të monitorimit, kontrollit dhe matjeve të Sistemit të Transmisionit ............................................................................................ 72 6. ANALIZA KOMPJUTERIKE PERFORMANCËS TE RRJETIT TË TRANSMISONIT ............................................................................................................................. 75 6.1 Përshkrimi i modelit të rrjetit. ............................................................................. 75 6.2 Kapacitetet aktuale të rrjetit të transmisionit; Q4-2011 ...................................... 76 6.1.1 Kapaciteti i linjave 400, 220 dhe 110kV ................................................................. 76 6.1.2 Kapacitetet e transformimit; Q4-2011 .................................................................. 77 2.3 Kapaciteti aktual i shkëmbimit të fuqisë me vendet fqinje ................................. 78 6.3 Analiza e gjendjes së rrjetit të transmisionit sipas topologjisë Q4-2011 ............. 80 6.4 Analiza e gjendjes së rrjetit të transmisionit sipas topologjisë Q4-2012 ............. 86 6.5 Analiza e gjendjes së rrjetit të transmisionit sipas topologjisë - 2016 .................. 92 6.6 Analiza e gjendjes së rrjetit të transmisionit sipas topologjisë - 2021 .................. 98 6.7 Konkluzion i përgjithshëm ............................................................................... 104 7. RRYMAT E PRISHJEVE NË RRJETIN E TRANSMISIONIT ................................. 109 7.1 Hyrje ................................................................................................................ 109 7.2 Kalkulimi i nivelit të rrymave të prishjes ........................................................... 109 7.2.1 Modeli matematik, metodologjia e kalkulimit dhe softueri i aplikuar ............. 109 7.2.2 Karakteristikat e ndërprerësve të fuqisë të rrjetit të transmisionit .................. 110 7.3 Rezultatet e kalkulimit të rrymave të prishjeve .................................................. 111 7.3.1 Vlerësimi i rrymave të prishjes Q4-2011 ....................................................... 111 7.3.2 Vlerësimi i rrymave të llogaritura të prishjes (2016) ...................................... 113 7.3.3 Vlerësimi i rrymave të llogaritura të prishjes (2021) ...................................... 114 8. NDIKIMET MJEDISORE .................................................................................................. 115 9.1 Kujdesi ndaj mjedisit ........................................................................................ 115 9.2 Problematika mjedisore në sistemet e transmisionit .......................................... 116 9.2.1 Problemet mjedisore që shkaktohen nga linjat ............................................. 116 9.2.2 Problemet mjedisore që shkaktohen nga nënstacionet .................................. 117 9.3 Përkujdesja ndaj ndikimeve tjera në mjedis ....................................................... 117 9.4 Planet Mjedisore............................................................................................... 118 9. REFERENCAT ...................................................................................................................... 119 SHTOJCA. A: REZULTATET E SIMULIMEVE KOMPJUTERIKE NE PSS/E .....Error! Bookmark not defined.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 4 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë SHTOJCA B: Rezultatet e kalkulimit të rrymave të prishjes .. Error! Bookmark not defined.

Shkurtesat ENTSO/E – (European Network of Transmission System Operators for Electricity) ESTAP I &II - (Energy Sector Technical Assistance Project) IPA ( Instrumenti Para Antaresimit) KOSTT – Operator Sistemi, Transmisioni dhe Tregu sh.a KEK – Korporata Energjetike e Kosovës sh.a MZHE – Ministria e Zhvillimit Ekonomik MTI - Ministria e Tregtisë dhe Industrisë OPGW – Lloji i kabllit Optik (Optical Ground Wire) OST – Operatori i Sistemit tё Transmisionit PSS/E- Power System Simulator/Engineering PZHT – Plani Zhvillimor i Transmisionit SEE – Sistemi Elektroenergjetik SCADA/EMS – Supervisory Control and Data Acquisition/Energy Managment System SECI – South East Cooperative Inititaive (Regional transmission planinng project) SMM – Sistemi i Menaxhimit Mjedisor TACSR/ACS – ( Përçues special me rezistencë te lartë termike, legurë Al-Çe) TI – Teknologjia Informative ZRrE – Zyra e Rregullatorit për Energji

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 5 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

HYRJE

Sektori i energjisë elektrike si një ndër sektorët më të rëndësishëm industrial në ekonominë e Kosovës, duhet të planifikohet dhe zhvillohet në mënyrë adekuate. Rrjeti i transmisionit, që operohet nga KOSTT, luan rol të rëndësishëm në sistemin elektroenergjetik duke bërë të mundur transmetimin e energjisë nga gjeneratorët deri te konsumatorët e mëdhenj dhe nyjet shpërndarëse. Vizioni i KOSTT-it është që të ”Të jetë kompani profitabile për transmetimin e sigurt dhe stabil të energjisë elektrike, e përgjegjshme ndaj shoqërisë dhe mjedisit dhe e integruar në mekanizmat evropiane”. Misioni i KOSTT-it është që të siguroj:

shërbime cilësore, duke implementuar të arriturat tekniko-teknologjike në zhvillimin e sistemit të transmisionit;

transparencë dhe jo diskriminim në tregun konkurrues të energjisë elektrike;

avancim të pozitës në nivelin rajonal dhe Evropian, përkrahur nga ngritja e vazhdueshme e kapaciteteve njerëzore.

Duke u ndërlidhur me përgjegjësitë e lartpërmendura mbi zhvillimin e sistemit të transmisionit si dhe detyrimet ligjore, KOSTT harton Planin Zhvillimor të Transmisionit (PZhT) i cili paraqet njërën ndër bazat kryesore të planifikimit zhvillimor të KOSTT-it. Rëndësia e përpilimit dhe implementimit të këtij dokumenti haset edhe nga kërkesat legjislative lidhur me përpilimin dhe trajtimin e këtij dokumenti dhe si i tillë i përket nivelit primar dhe sekondar të legjislacionit. Kërkesat Ligjore: Ligji për Energjinë: OST dhe OSSh përgatisin dhe publikojnë planet zhvillimore afatmesme dhe afatgjata në pajtim me kërkesat e Ligjit për Rregullatorin e Energjisë. Këto plane duhet të jenë në pajtim me obligimet e licencave dhe në pajtueshmëri me Strategjinë e Energjisë, Programin për Zbatimin e Strategjisë dhe Bilancet Energjetike

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 6 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Ligji për Energjinë Elektrike: OST do të jetë përgjegjës për përmbushjen e detyrimeve që ndërlidhen me planin dhjetë (10) vjeçar për zhvillimin e sistemit sipas nënparagrafit 5.6 të paragrafit 5 dhe paragrafit 6 të Nenit 14 të Ligjit për rregullatorin e Energjisë. Ligji për Rregullatorin e Energjisë Zyra e Rregullatorit për Energji do të ekzaminojë nëse plani dhjetëvjeçar zhvillimor i sistemit i dorëzuar nga operatori i sistemit të bartjes i mbulon të gjitha nevojat për investim të identifikuara gjatë procesit të konsultimit, dhe mund të kërkojë nga operatori i sistemit të transmisionit të ndryshojë planin dhjetë (10) vjeçar zhvillimor të sistemit.

Licenca për Operatorin e Sistemit të Transmisionit: Në përputhje me nenin 8 të Ligjit për Energjinë dhe Nenit 16 të Rregullit për Licencimin e Aktiviteteve të Energjisë në Kosovë, i Licencuari do të përgatis, nxjerr dhe publikoj Planin Zhvillimor të Sistemit të Transmisionit. Kodi i Rrjetit: Çdo vit KOSTT do të përgatisë dhe lëshojë në qarkullim një plan të detajuar të zhvillimit të transmisionit PZhT për 10 vitet e ardhshme Rregulla për Licencimin e Aktiviteteve të Energjisë në Kosovë: Aplikuesi që aplikon për liçencë për Operator të Sistemit të Transmisionit , duhet të dorëzojë planin e zhvillimit të sistemit, siç përcaktohet në Nenin 12, paragrafi 1 (1.20) të Ligjit për Energjinë Elektrike, dhe Nenin 7 të Ligjit për Energjinë, duke përfshirë edhe ndikimin e zhvillimit të sistemit në tarifat e aprovuara nga ZRRE.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 7 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Kërkesat nga ENTSO-E: Sipas artikullit të Rregullores (KE) 714/2009 nga pakoja e 3-të që përcakton koordinimin në operimin dhe zhvillimin e sistemit të transmisionit “Plani i gjerë i zhvillimit të rrjetit të Komunitetit duhet të përfshijë modelimin e rrjetit të integruar, skenarin e zhvillimit, një koncept të adekuacisë së gjenerimit dhe një vlerësim të fleksibilitetit (elasticitetit) të sistemit”. Për më tepër, PZhT (Plani Zhvillimor i Transmisionit) duhet “të ndërtohet mbi planet kombëtare të investimit dhe nëse është e përshtatshme në bazë të udhëzimeve për rrjeta të energjisë” Në bazë të këtyre obligimeve ligjore të lartpërmendura KOSTT-i obligohet që të përpiloj dhe pas aprovimit nga Zyra e Rregullatorit për Energji, të publikoj dhe implementoj këtë dokument i cili si bazament përpilohet në përputhje të plotë me Strategjinë e Energjisë së Kosovës. 1.1 Roli i Operatorit të Sistemit, të Transmisionit dhe Tregut Mandati i KOSTT-it është përcaktuar në Ligjin për Energjinë Elektrike, me legjislacionin sekondar dhe Licencat e lëshuara nga Zyra e Rregullatorit të Energjisë (ZRrE). KOSTTi, si operator i pavarur i sistemit të transmisionit dhe Tregut, është përgjegjës për operimin dhe zhvillimin e sistemit të transmisionit, duke përfshirë rrjetin e transmisionit dhe operimin e tregut të energjisë elektrike. Përgjegjësitë e KOSTT-it që kanë të bëjnë me zhvillimin e rrjetit të transmisionit janë:

organizimi i studimeve preliminare për mundësitë e ndërtimeve të reja të kapaciteteve bartëse, stabilimenteve, dhe pajisjeve të ndihmuara nga studimet teknike, ekonomike dhe financiare,

hartimi dhe publikimi i planeve afatshkurta dhe afatgjata për zgjerimin dhe modernizimin e rrjetit transmetues.

zhvillimin e rrjetit të transmisionit dhe interkonekcioneve me rrjetet fqinje, me qëllim që të garantohet siguria e furnizimit,

dhënien e informacioneve të mjaftueshme operatorit të çdo sistemi tjetër me të cilin është i ndërlidhur sistemi i tij për sigurimin që kanë të bëjnë me kërkesat zhvillimore të tyre

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 8 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Koordinimi në planifikimin e zhvillimit të rrjetit të transmisionit me kompanitë homologe në rajon si dhe në hartimin e planit dhjetë vjeçar në nivel të ENTSO-E

Në bazë të licencës se dhënë, KOSTT do të përgatis dhe publikoj planin zhvillimor të transmisionit për 3 vitet e ardhshme që është pjesë e planit zhvillimor dhjetë vjeçar. PZhT pasi të aprovohet nga ZRrE duhet të publikohet nga KOSTT. Përdoruesit e rrjetit mund ta përdorin këtë Plan për planifikimin e aktiviteteve të tyre të ardhshme, për kyçjet e reja ose përforcimin e atyre ekzistuese. 1.2 Rrjeti i Transmisionit Rrjeti i transmisionit të Republikës së Kosovës operon me tri nivelet e tensioneve, 400 kV, 220 kV dhe 110 kV. Kosova si zonë elektroenergjetike, është e ndërlidhur përmes linjave ndërkufitare me shtetet fqinje: Serbinë, Maqedoninë, Malin e Zi dhe Shqipërinë. Kufiri i aseteve me Gjenerimin dhe Shpërndarjen të cilat menaxhohen dhe mirëmbahen nga KOSTT-i është në terminalet e transformatorit zbritës të fuqisë 110 kV nga ana e ngarkesës, apo transformatorit ngritës të gjeneratorit, ndërsa me konsumatorët e kualifikuar kufiri është në portalet kyçëse. SEE i Kosovës karakterizohet me rrjet të fuqishëm të interkonekcionit të tensionit 400 kV, i ndërlidhur fuqishëm në rrjetin rajonal. Ndërlidhja e fuqishme e rrjetit të transmisionit me rrjetet përreth, e renditë SEE të Kosovës, në njërën nga nyjat e rëndësishme elektroenergjetike në rajon dhe më gjerë. Rritja e vazhdueshme e konsumit të energjisë elektrike në vend dhe rajon, rritë flukset e fuqisë në linjat e brendshme dhe në ato të interkonekcionit. Kjo rritje e rrjedhave të fuqisë ngushton vazhdimisht margjinën e sigurisë së stabilitetit të SEE të Kosovës, si dhe sistemeve tjera të ndërlidhura me sistemin tonë. Përforcimet e duhura në rrjetin e transmisionit në vend dhe rajon, janë qenësore në ruajtjen e stabilitetit dhe besueshmërisë së sistemit në të ardhmen e afërt. Problemet kryesore të identifikuara në rrjetin e transmisionit, ende paraqiten në rrjetin 110 kV. Rrjeti 110 kV karakterizohet me unaza të cilat përmbajnë në vete nënstacione të shumta të lidhur në seri, të cilat shkaktojnë rënie të tensionit në nyjat fundore.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 9 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Në këtë PZhT janë identifikuar përforcimet e nevojshme të rrjetit, që do të sigurojnë operim të sigurt dhe të besueshëm të sistemit dhe furnizim më kualitativ të konsumit, në pajtim me kriteret teknike të përcaktuara në Kodin e Rrjetit. Gjithashtu si referencë për këtë plan është marrë studimi i kryer (2010) i kompanisë konsulente Fichner në lidhje me optimizmin e topologjisë se rrjetit të transmisionit kryesisht në nivelin 400kV dhe 110kV. 1.3 Konteksti i Planit Procesi i planifikimit dhe zhvillimit të rrjetit të transmisionit paraqet një proces të gjatë dhe kompleks. Procesi përfshin një numër të aktiviteteve, siç janë zhvillimi i rrjetit në relacion me parashikimin e kërkesës për energji, parashikimin e gjenerimit duke mundësuar identifikimin e përforcimeve dhe zgjerimeve të nevojshme të rrjetit që të arrihet operimi brenda parametrave të besueshmërisë si dhe ndikimet në mjedis. Edhe pse PZHT merr si referencë parashikimin për një

periudhë të caktuar kohore të bazuar në Balancën Afatgjatë të

Energjisë Elektrike, plani gjithashtu duhet të përcjellë edhe zhvillimet strategjike të sistemit të transmisionit në periudhë afatgjate kohore. Procesi i planifikimit ka rrjedhur si rezultat i procesit të ristrukturimit të tregut të energjisë. Procesi i planifikimit ka pësuar ndryshime në disa aspekte, krahasuar me procesin e mëhershëm në kompanitë vertikalisht të integruara:

Pasiguritë që vijnë nga mjedisi i tregut dhe të dhënat hyrëse.

Objektivat e ndryshme te përdoruesve te rrjetit (gjeneratorët, tregtaret, furnizuesit, konsumatoret dhe operatoret e rrjetit)

Mos pajtueshmëria-shpërpjesëtimi në mes të kërkesave teknike, ekonomike, mjedisore dhe sociale dhe

Pasiguritë që vijnë nga niveli i integrimit të energjisë nga burimet e ripërtërishme

Po ashtu, nevoja për integrimin në tregun rajonal kërkon rritjen-fuqizimin e kapaciteteve të interkonekcionit, që ndikon në procesin e planifikimit në nivel kombëtar. Opsionet e zhvillimit të rrjetit bazohen në Kodin e Planifikimit dhe në rregullat e përgjithshme planifikuese të rekomanduara nga ENTSO/E. Metodologjia deterministike

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 10 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë (përcaktuese) e cila mbështetet në kriterin e sigurisë N-1, paraqet metodologjinë themelore të zbatuar në këtë plan, me qellim të identifikimit dhe përcaktimit të listës së projekteve të nevojshme për zhvillimin e rrjetit të transmisionit. Ky plan përmban informacione për zhvillimin dhe përforcimet që pritet të ndodhin në rrjetin e transmisionit të Kosovës për 10 vitet e ardhshme dhe atë në:

Ndërtimin e kapaciteteve të reja transformuese dhe transmetuese,

Përforcimin e kapaciteteve ekzistuese transformuese dhe transmetuese,

Ndërtimin e linjave interkonektive me shtetet fqinje,

Ri-vitalizimi i pajisjeve ekzistuese të tensionit të lartë (linja dhe nënstacione)

Zhvillimi i sistemeve mbështetëse të sistemit të transmisionit.

Po ashtu përmban informacione edhe për mundësitë e kyçjes së njësive të reja gjeneruese dhe ngarkesave të reja, në sistemin e transmisionit. Objektivi kryesor i planit dhjetë vjeçar është identifikimi i projekteve të cilat do të rrisin kapacitetin, besueshmërinë, efikasitetin e operimit të rrjetit transmetues. Ky plan do të bëjë të mundur konsumatorëve, pjesëmarrësve të tregut të energjisë, prodhuesve të energjisë, investitorëve të ardhshëm të njoftohen me planin zhvillimor të transmisionit për dhjetë vitet e ardhshme. Ky dokument paraqet planin zhvillimor të punuar në KOSTT i cili e mbulon periudhën dhjetë vjeçare, prej 2012 deri 2021, duke qenë në harmoni me kërkesat që dalin nga ENTSO/E, me ç’rast viti 2011 paraqet vitin referent apo i ashtuquajturi viti zero. Të gjitha informatat në planin zhvillimor si: detajet e projekteve, data e pritur e vënies në operim të projektit, aplikacionet për kyçje në rrjetin e transmisionit që kanë ndodhur gjatë vitit 2010 dhe vazhdojnë të kryhen deri në fund të vitit 2011 janë marrë në konsideratë në përpilimin e këtij dokumenti. Për përgatitjen e planit zhvillimor janë bërë kalkulimet e duhura me softuerin përkatës PSS/E 33, duke simuluar në modelet kompjuterike të sistemit, bazuar në të dhënat e siguruara nga KOSTT dhe nga përdoruesit e rrjetit, po ashtu bazuar edhe në parashikimet e ngarkesës për 10 vitet e ardhshme. Parashikimi i ngarkesës është bazuar në të dhënat historike (konsumi, ngarkesa maksimale, lakorja e kohëzgjatjes së ngarkesës, etj), po ashtu ne

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 11 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë konsideratë janë marrë edhe kërkesa e pritur nga konsumi industrial dhe komercial dhe kyçjet e reja që pritet të ndodhin. Të dhënat e gjenerimit janë siguruar nga KEK-Gjenerimi dhe nga gjeneruesit tjerë. Të dhënat për interkonektorët që pritet të ndërtohen në rajon, janë siguruar nga studimet që bëhen në Grupin Projektues për Planifikimin e Rrjetit Rajonal të Transmisionit - SECI, në të cilin grup kontribuon edhe KOSTT-i nëpërmjet përfaqësuesit të vet. Për secilin vit të planit zhvillimor janë bërë studimet e rrjedhave të fuqisë, duke përcjellë njëkohësisht rritjen e kërkesës për ngarkesën maksimale. Po ashtu janë bërë edhe kalkulimet e rrymave të prishjeve për periudha të ndryshme kohore. Bazuar në rezultatet e kalkulimeve, atëherë është e mundur që të jepen vlerësimet se si do të operoj rrjeti për gjendjen e parashikuar për vitet e ardhshme. Fytet e ngushta apo ngulfatjet në rrjet janë identifikuar dhe zgjidhjet e mundshme janë paraqitur duke analizuar ndikimin e tyre në përmirësimin e performancës operuese të rrjetit të transmisionit. Gjithashtu sistemi i transmisionit është analizuar edhe për ngarkesat minimale, duke identifikuar problemet eventuale me mbi tensionet ne nivelet e tensionit 400kV, 220kV dhe 110kV të cilat mund të shfaqen ne regjimin e ngarkesës minimale verore. KOSTT ka pasur kujdes në vlerësimin e saktësisë së informacioneve të cilat nuk janë në përgjegjësi të saj, duke bërë të qartë se KOSTT nuk është përgjegjës për informacionet apo të dhënat jo korrekte të pranuara nga palët tjera. 1.4 Përmbajtja e Planit PZhT është strukturuar ne 8 kapituj, duke përfshirë edhe Hyrjen: Kapitulli 1– Hyrja Kapitulli 2 – Kërkesat teknike të Kodit të Rrjetit - janë paraqitur procesi

mbledhjes së të dhënave, kriteret dhe standardet e planifikimit, dhe konfigurimi i nënstacioneve sipas nivelit të tensioneve 400 kV, 220 kV dhe 110 kV. Kapitulli 3 – Paraqet parashikimin e kërkesës për energji elektrike e ndarë në konsumin në tri vitet e kaluara dhe në konsumin e parashikuar për 10 vitet e ardhshme.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 12 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Kapitulli 4 – Lista e gjeneratorëve ekzistues dhe atyre të planifikuar. Po ashtu është paraqitur edhe gjenerimi i ripërtërishëm dhe politikat e KOSTT-it në përkrahjen e kësaj teknologjie. Kapitulli 5 – Është përshkruar rrjeti i transmisionit të KOSTT-it, dhe interkonekcionet me fqinjët. Një pjesë e këtij kapitulli përshkruan në mënyrë të detajuar zhvillimet e ardhshme të rrjetit. Kapitulli 6 – Është paraqitur performanca e sistemit për kushte të ndryshme të rrjetit për periudha të caktuara të planit zhvillimor. Kapitulli 7 – Përmban rezultatet e rrymave të lidhjeve të shkurta për periudha të caktuara kohore, me qëllim të vlerësimit të aftësisë shkyçëse të ndërprerësve ekzistues si dhe qëndrueshmërisë dinamike të pajisjeve të tensionit të lartë me rastin e shfaqjes së prishjeve në rrjetin e transmisionit. Kapitulli 8 – Përmban qasjen planifikuese të aspektit mjedisor në relacion me Planin Zhvillimor të Transmisionit Kapitulli 9 – Përmban listën e referencave. Rezultatet e kalkulimeve dhe simulimeve, diagramet, hartat elektrike janë paraqitur në Shtojca.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 13 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

KËRKESAT TEKNIKE NGA KODI I RRJETIT

2.1

Hyrje

Një ndër objektivat kryesore të KOSTT-it është zhvillimi i sistemit transmetues me qëllim të operimit të sigurt, efecient dhe të besueshëm për të mundësuar transmetimin e energjisë elektrike

ashtu që të mbuloj kërkesën në pajtueshmëri të plotë me obligimet ligjore.

Operatori i Sistemit të Transmisionit planifikon zhvillimet në rrjet duke marrë për bazë nevojat afatgjata për energji elektrike. Kërkesa për transmetim të energjisë elektrike varet nga shumë faktor: rritja e konsumit, instalimi i njësive të reja gjeneruese, linjat e reja ndërkufitare, zhvillimi i industrisë së rëndë etj. Nevoja për përforcime në rrjetin e transmisionit përcaktohet bazuar në studimin e performancës së rrjetit të planifikuar kundrejt standardeve teknike të përshkruara në Kodin e Rrjetit, respektivisht në Kodin e Planifikimit. Kodi i Rrjetit mbulon procedurat operative dhe dispozitat që rregullojnë bashkëveprimin ndërmjet KOSTT dhe përdoruesve të Sistemit të Transmisionit të Kosovës. Ky kod gjithashtu përfshin edhe proceset e planifikimit, kyçjes, operimit dhe balancimit të sistemit në situata normale dhe të jashtëzakonshme. Proceset përfshijnë periudha të ndryshme kohore duke u bazuar në situata në të kaluarën, kohën aktuale dhe për domenin kohor afatgjatë. Kodi i planifikimit specifikon kriteret dhe procedurat teknike dhe dizajnuese që do të aplikohen nga KOSTT në planifikimin dhe zhvillimin e Sistemit të Transmisionit të Kosovës. Edhe përdoruesit e Sistemit të Transmisionit gjatë procesit të planifikimit dhe zhvillimit të sistemeve të tyre duhet ta marrin në konsideratë kodin e planifikimit. Gjithashtu ky kod përcakton kërkesat për mbledhjen e informatave të besueshme nga përdoruesit, në mënyrë që KOSTT të mund të bëjë planifikimin dhe zhvillimin e sistemit të transmisionit të Kosovës. Bazuar në Nenin 14 të ‘Licencës së Operatorit të Sistemit të Transmisionit’, Operatori i Sistemit të Transmisionit gjithashtu ka zhvilluar edhe kriteret themelore të planifikimit të cilat të detajuara gjenden në dokumentin e aprovuar nga ZRrE: “Standardet e Sigurisë së Sistemit të Transmisionit dhe Planifikimit”. Ky dokument përcakton një varg të kritereve

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 14 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë dhe metodologjive të cilat KOSTT duhet t’i adoptoj (zbatoj) në procesin e planifikimit të zhvillimit të rrjetit të transmisionit të Kosovës. 2.2

Të dhënat relevante për planifikim- detyrimet e përdorueseve të sistemit transmetues

Në mënyrë që KOSTT të realizoj planin e vet zhvillimor të Rrjetit të Transmisionit të gjithë përdoruesit e rrjetit janë të obliguar të dërgojnë të dhënat relevante të cilat ndikojnë në përcaktimin e planit. Në këtë seksion do të përshkruhet shkurtimisht procesi i mbledhjes së të dhënave të nevojshme për planifikimin afatgjatë, pasi që më të detajuara mund të gjinden në Kodin e Planifikimit - Kodi i Rrjetit, e cila mund të shkarkohet nga faqja elektronike zyrtare e KOSTT-it: www.kostt.com. Gjatë procesit të aplikimit për kyçje të re në rrjetin e transmisionit, për të mundësuar përfundimin e çdo oferte të kyçjes – secili përdorues duhet t’i paraqesë KOSTT-it të dhënat standarde të planifikimit dhe të dhënat paraprake të planifikimit të projektit, të bashkangjitura në aplikacionin për aplikimin për kyçje, dhe brenda dy muajve nga dita që pranohet oferta, duhet të paraqiten të dhënat e detajuara të planifikimit. Çdo ndërrim nga të dhënat e mëhershme në rrjetin e përdoruesit, pala është e obliguar që të informoj KOSTT-in në mënyrë që të bëhet revidimi i të dhënave. Gjithashtu edhe KOSTT-i është i obliguar që t’iu paraqesë përdoruesve të dhënat e sistemit, për t’iu mundësuar përdoruesve ta modelojnë rrjetin e tyre në lidhje me kontributin e rrymave të prishjes.

2.3

Karakteri i të dhënave

Të dhënat të cilat përdoruesit e sistemit të transmisionit janë të obliguar ti dërgojnë në KOSTT, karakterizohen varësisht nga lloji i përdoruesit të sistemit. Ato zakonisht ndahen në dy kategori kryesore:

gjenerator, dhe ngarkesë.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 15 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Gjeneruesit ekzistues dhe të rinj janë të obliguar të dërgojnë të dhënat e centralit për njësitë gjeneruese, të cilat kërkohen nga KOSTT-i, si dhe të gjitha ndryshimet e të dhënave të cilat ndodhin për shkaqe të ndryshme. Secili gjenerues në aplikacionin për kyçje që ia paraqet KOSTT-it për një kyçje të re apo modifikim të një kyçje ekzistuese, duhet të japë informacionet e nevojshme ashtu siç kërkohet nga Kodi i Planifikimit. Të dhënat të cilat plotësohen duhet të përmbajnë informacione të karakterit informues si: vendndodhja e centralit, emri dhe lloji i stabilimentit, koha e pritur e futjes në funksion etj., si dhe informacione të karakterit teknik si: gjenerimi i pritur mujor i energjisë, karakteristikat e fuqisë së gjeneratorit, karakteristikat teknike të makinës sinkrone, të turbinës, pajisjeve rregulluese (rregullatori i shpejtësisë, eksitusi, stabilizuesit e luhatjeve), të dhënat e transformatorit ngritës, konfiguracioni i lidhjes, të dhënat e akordimit dhe llojit të mbrojtjeve rele, të dhënat e konsumit për nevoja vetjake të centralit etj. Ngarkesa ka karakterin e pikave shpërndarëse të cilat shfrytëzojnë rrjetin e transmisionit. Ato përfaqësojnë të gjitha nënstacionet e rrjetit të shpërndarjes, të kyçura në rrjetin 220 kV dhe 110 kV, si dhe konsumatorët industrial të kyçur në rrjetin e transmisionit. Secili përdorues me karakter të ngarkesës në aplikacionin për kyçje që ia paraqet KOSTT-it, për një kyçje të re apo modifikim të një kyçje ekzistuese, duhet të japë informacionet e nevojshme ashtu siç kërkohet nga Kodi i Planifikimit. Këto të dhëna duhet të përmbajnë informacione të karakterit informues si: vendndodhja e nënstacionit, koha e futjes në funksion, parashikimi i ngarkesës për 10 vitet e ardhshme etj., si dhe të dhëna teknike si: konfiguracioni i nënstacionit, niveli i tensionit, të dhënat e transformatorëve, të dhënat e pajisjeve të tensionit të lartë, natyra e ngarkesës, lloji i pengesave në nivelin e tensionit të ulët etj. Përshkrimi pak sa i detajuar rreth të dhënave të përdoruesve në këtë pikë është bërë me qëllim që lexuesi të ketë perceptimin e qartë se çfarëdo jo konsistencë e tyre në këtë dokument është në vartësi të përdoruesve nëse i kanë përfill kriteret e lartpërmendura.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 16 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë 2.4

Standardet dhe kriteret e planifikimit të rrjetit të transmisionit

Planifikimi i rrjetit të transmisionit bazohet në kriteret e përcaktuara në Kodin e Planifikimit, të cilat në mënyrë të detajuar janë përshkruar në dokumentin “Standardet e Sigurisë së Sistemit të Transmisionit dhe Planifikimit”. Metoda standarde e planifikimit apo metoda deterministike e planifikimit të rrjetit të transmisionit, paraqet metodën klasike e cila përdoret edhe në shumë vende të botës, e që po ashtu zbatohet edhe në KOSTT. Principi kryesor në bazë të cilit dimensionohet rrjeti transmetues, është domosdoshmëria e plotësimit të gjitha kritereve teknike në pajtueshmëri me Kodin e Rrjetit, dhe atë me N-1 elemente në punë të ballafaquara me konditat më të vështira për operim. Pra kjo metodë e planifikimit kryesisht bazohet në kondita kritike të operimit të rrjetit të transmisionit. Në parim, planifikimi i sistemit të transmisionit të Kosovës bëhet ashtu që gjatë tërë kohës së operimit të sistemit të përmbushet kriteri ‘N-1’. Sidoqoftë, në disa situata ku nuk është efeciente që gjatë tërë kohës të përmbushet kriteri ‘N1’ do të aplikohen përjashtime për periudha të caktuara kohore. 2.5

Kriteret e planifikimit të rrjetit 400 kV, 220 kV dhe 110 kV

Sistemi i transmisionit të Kosovës në nivelin 400 kV dhe 220 kV ka specifikat teknike dhe ekonomike të cilat dallojnë nga sistemi 110 kV. Kostoja investuese dhe kriteret e dimensionimit të tyre janë shumë më të larta se në nivelin 110 kV. Sistemi i transmisionit është i ndërlidhur me sistemet rajonale të transmisionit përmes rrjetit 400 kV dhe 220 kV, andaj efektet e investimeve në rrjetin e tensionit 400 kV dhe 220 kV nuk janë të izoluara por kanë karakter rajonal. KOSTT ka definuar strategjinë për zhvillimin e rrjetit të transmisionit duke u orientuar në përforcim/zhvillim të rrjetit 400 kV dhe rrjetit 110 kV, ndërsa rrjeti 220 kV nuk do të zhvillohet më tutje, përveç rasteve specifike ku nuk mund të gjendet zgjidhje tjetër. Planifikimi i Sistemit të Transmisionit, bëhet sipas kritereve të përcaktuara në Kodin e Rrjetit, duke konsideruar plotësimin e kriterit N-1, do të thotë që sistemi duhet të jetë në gjendje të operimit normal në rast të shfaqjes së prishjes në rrjet (në Kosovë apo në sistemet tjera) dhe humbjes së njërit nga këto elemente:

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 17 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

linjë ajrore apo kabllovike,

transformator,

kompensator, dhe

gjenerator (Ky kriter nuk mund të shihet në këtë plan, por kjo i kërkohet zhvilluesve të kapaciteteve gjeneruese)

Me rastin e humbjes së njërit nga elementet e lartpërmendura si pasojë e prishjeve apo mirëmbajtjes, sistemi transmetues duhet ti plotësoj këto kondita të operimit:

linjat dhe kabllot transmetuese nuk guxojnë të ngarkohen mbi kufijtë termik të tyre,

nuk lejohet zvogëlim i kapaciteteve të furnizimit,

niveli i tensioneve dhe shpejtësia e ndryshimit të tij nuk guxon të jenë jashtë kufijve të lejuar,

stabiliteti tranzient dhe dinamik i SEE nuk guxon të rrezikohet, dhe

transformatorët energjetik nuk guxojnë të mbi-ngarkohen

Rrjeti 110 kV, zhvillimi i të cilit bëhet në pajtueshmëri me Metodologjinë e Tarifave të Kyçjes në Rrjetin e Transmisionit së KOSTT, përfshinë të gjitha pajisjet e tensionit 110 kV (linjat dhe stabilimentet) përveç transformatorëve të rrjetit të shpërndarjes 110/10(20) kV dhe 110/35 kV. Në kondita normale të operimit performanca e sistemit transmetues duhet të jetë në pajtueshmëri me kriteret operuese të përshkruara në Kodin e Rrjetit. Kodi i Rrjetit definon kufijtë e lejuar të tensionit në sistemin transmetues si në tabelën 2-1. Tabela 2-1 Kufijtë e lejuar të tensionit

Tensioni nominal 400kV 220kV 110kV

Tensioni ne kondita normale Tensioni Tensioni minimal maksimal 380kV 420kV 209kV 231kV 99kV 121kV

Tensioni ne kondita ekstreme Tensioni Tensioni minimal maksimal 360kV 440kV 198kV 242kV 88kV 130kV

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 18 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Ngarkimi i linjave të transmisionit mbi kufirin termik të dizajnuar të përçuesve, do të perceptohet si mbingarkim i linjës. Gjithashtu çdo ngarkim i transformatorëve mbi fuqinë e tyre nominale do të konsiderohet si mbingarkim i tyre. Në tabelën në vijim janë paraqitur kufijtë termik të rrymave për përçues të seksioneve tërthore standarde të cilat aplikohen në KOSTT. Tabela 2-2 Parametrat elektrik standard për linjat ajrore dhe kabllot Seksioni i përçuesit Linja ajrore Al/Çe 150/25mm2 Al/Çe 240/40mm2 HW TASCR 173 mm2 Al/Çe 360/57mm2 Al/Çe 360/57mm2 Al/Çe 490/65mm2 Al/Çe 2x490/65mm2 Kabllo nëntokësore 400mm2 (T = 65 C) 630mm2 (T = 65 C) 800mm2 (T = 65 C) 1000mm2 (T = 65 C) 1200mm2 (T = 65 C)

110kV 110kV 110kV 110kV 220kV 220kV 400kV

440 A 605 A 730 A 780 A 780 A 951 A 1900 A

84 MVA 115 MVA 139 MVA 149 MVA 297 MVA 362 MVA 1316 MVA

110kV 110kV 110kV 110kV 110kV

575 A 740 A 825 A 900 A 1115 A

110 MVA 141 MVA 157 MVA 171 MVA 212 MVA

Pajisjet e tensionit të lartë të cilat operojnë në rrjetin e transmisionit duhet të kenë qëndrueshmëri dhe siguri të mjaftueshme me rastin e shfaqjes së prishjeve në sistem. Kodi i Pajisjeve Elektrike definon rrymat maksimale nominale, rrymat maksimale

te prishjes dhe

kohëzgjatjen e lejuar të prishjes. Në tabelën 2-3 janë paraqitur rrymat nominale për pajisjet e tensionit të lartë.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 19 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Tabela 2-3 Parametrat elektrik standard për pajisjet shkyçës

Tensioni nominal 400 kV 220 kV 110 kV 10 kV 6.3 kV

Rryma maksimale normale 2500* A 2500 A 2000 A 3150 A 3150 A

Rryma e prishjës 40 kA 40 kA 40 kA 40 kA 40 kA

Rryma Kohëzgjatja dinamike e e lejuar e prishjës prishjës 100 kA 1s 100 kA 1s 100 kA 1 s ** 100 kA 1s 100 kA 1s

* Ne raste specifike dhe kondita të veçanta rryma 3150 A mund te adaptohet ** Ne raste specifike dhe kondita të veçanta koha prej 3s mund te adaptohet

2.6

Kriteret e planifikimit afatgjatë të ri-vitalizimit të rrjetit të transmisionit

Plani i ri-vitalizimit të elementeve elektroenergjetike si linjat ajrore, transformatorët, kabllot dhe nënstacionet, në përgjithësi varet nga gjendja teknike, nga vjetërsia e tyre si dhe intensiteti i shfrytëzimit të këtyre elementeve në retrospektivë. Plani i ri-vitalizimit të pajisjeve të rrjetit të transmisionit bëhet në këtë mënyrë:

- Linjat ajrore: Ri-vitalizimi i tyre varet nga dy faktor të cilët janë: vjetërsia e tyre si dhe niveli i humbjeve të shkaktuara në linjë në domenin afatgjatë kohor. Për përçues fazor dhe mbrojtës, izolator, ura lidhëse, tejkalimi i kohës prej 40 vitesh paraqet kusht për futjen në listën e ri-vitalizimit. Frekuenca e prishjeve ne linja paraqet indikator shtesë për selektimin e linjës në listën e ri-vitalizimit. Në aspektin e humbjeve në listë për ri-vitalizim, futen linjat me seksion të tërthortë 150mm2, të cilat gjithashtu janë të ndërlidhura edhe me faktorin e parë, pasi që në fazën fillestare të zhvillimit të rrjetit të transmisionit (1950-1970) linjat 110 kV janë ndërtuar me përçues me seksion tërthorë 150mm2. Koncepti i zhvillimit të kapaciteteve te reja të linjave në rrjetin e transmisionit fokusohet në linjat 400kV dhe 110kV, ndërsa nuk synohet zhvillim i mëtutjeshëm i linjave 220kV. Ky koncept zhvillimor është duke u aplikuar pothuajse në të gjitha sistemet transmetuese të ENTSO/E. Linjat 220kV konsiderohen linja në moshë (>50-60vite) pasi që ndërtimi i tyre kryesisht është kryer gjatë viteve 60-ta dhe 70-ta. Koncepti i vendeve Evropiane konsiston në atë qe linjat 220kV gradualisht të ri-ngritën në

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 20 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë linja 400kV, kryesisht duke shfrytëzuar vetëm trasenë e tyre. Problemet e shpronësimit të pronave private për qellim të ndërtimit të linjave të reja është i theksuar në të gjitha vendet e Evropës.

- Transformatorët e fuqisë: Plani i ndërrimit të transformatorëve të fuqisë të rrjetit të transmisionit bazohet në jetëgjatësinë e pritur të tyre e cila vlerësohet në 50 vite. Faktor tjetër më rëndësi i cili ndikon që transformatorët të përfshihen në listën e ndërrimit është edhe gjendja e tyre reale, e cila monitorohet nga ekipet e mirëmbajtjes përmes testimeve periodike të tyre. Të dhënat statistikore historike te ndodhive ne transformatorët e veçantë (niveli i ngarkimit, numri dhe frekuenca e veprimit të mbrojtjeve te transformatorit, analizat e gazrave etj) janë faktor me rendësi në përzgjedhjen e transformatorëve te cilët duhet të zëvendësohen me transformator të ri. - Nënstacionet (fushat e linjave dhe transformatorëve): Plani i ri-vitalizimit të fushave të nënstacioneve, të cilat përfshihen në kufijtë e definuar të rrjetit të transmisionit gjithashtu bazohet në vjetërsinë e pajisjeve dhe nga gjendja reale e tyre. Prioritet në ri-vitalizim kanë nënstacionet me ndikim të lartë në sistemin transmetues, por edhe të gjitha nënstacionet të cilat jetëgjatësia e tyre ka kaluar 40 vite. Kalimi sistematik nga pajisjet shkyçës me vaj ne ato me gaz SF6 është objektiv i KOSTT-it i cili synohet në planin zhvillimor dhe investiv.

2.7

Metodologjia e planifikimit

Qasja në metodologjinë e planifikimit të rrjetit të transmisionit përbëhet nga hapat në vijim:

Mbledhja e të dhënave hyrëse (krijimi i bazës së te dhënave për modelimin kompjuterik të rrjetit).

Përkufizimi i skenarëve të ndryshëm të përforcimit duke marrë parasysh faktorët e zhvillimit të gjenerimit, ngarkesës, aplikacionet për kyçje, balancën e energjisë elektrike të sistemit, shkëmbimet etj.

Krijimi i modeleve kompjuterike të rrjetit të transmisionit në formatin PSS/E .

Përcaktimi i planit për ri-vitalizim të pajisjeve elektrike ekzistuese në bazë të ciklit jetësor të tyre.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 21 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Identifikimi i kufizimeve në rrjet (analiza N-1).

Përkufizimi i mundësive të përforcimit të rrjetit në bazë të analizës N-1.

Analiza e profilit të tensioneve dhe humbjeve në sistem.

Përkufizimi final i planit të përforcimit si dhe planit të ri-vitalizimit të rrjetit të transmisionit. Në figurën 2-1 është paraqitur algoritmi i metodologjisë planifikuese të rrjetit të transmisionit

Figura 2-1 Procesi i planifikimit të zhvillimit dhe ri-vitalizimit të rrjetit të transmisionit

2.8

Planifikimi i konfiguracionit të nënstacioneve

KOSTT ka përgatitur dokumentin Standardet e Sigurisë së Sistemit të Transmisionit dhe Planifikimit ku janë paraqitur standardet e planifikimit të nënstacioneve të nivelit 400/220kV, 400/110 kV, 220/110 kV dhe 110/10(20) kV, dokument ky i aprovuar nga ZRrE:

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 22 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Të gjitha nënstacionet e planifikuara 400/110 kV do të jenë me konfiguracion

të

zbarrave të dyfishta me fushë lidhëse dhe në sistem të hapur. Dimensionimi i pajisjeve elektrike bazohet në Kodin e Pajisjeve Elektrike, gjithmonë duke u mbështetur nga analizat kompjuterike të cilat definojnë rrjedhat e fuqisë si dhe nivelin e rrymave të lidhjeve të shkurta në nënstacionet përkatëse. Nga ky kriter mund të përjashtohen ato nënstacione ku mund të kyçen gjenerator të fuqive të mëdha dhe konsumator të rëndësisë së tillë që nga një nyje e tillë kërkohet siguri operimi më e lartë se zakonisht. Në këto raste dizajnimi i zbarrave mund të bëhet edhe sipas specifikave shtesë. Në figurën 2-2 është paraqitur konfiguracioni standard për nënstacionet e nivelit të tensionit 400/110 kV. Sistemi i zbarrave të dyfishta për nivelin e tensionit 400 kV i treguar në fig 2-2 mund të avancohet me sistemin shtesë të zbarrës ndihmëse, në nënstacionet të cilat janë të lidhura më shumë se tri linja 400 kV.

Figura 2-2 Planifikimi standard i konfiguracionit të zbarrave të nënstacioneve të reja të planifikuara në rrjetin e transmisionit

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 23 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Konfiguracioni i nënstacioneve 220/110 kV do të jetë i ngjashëm me nënstacionet 400/110 kV. Konfiguracioni i nënstacioneve 110/10(20)kV është i dizajnuar në bazë të dy standardeve sa i përket sistemit të zbarrave 110 kV. Numri i linjave që planifikohet të kyçet në nënstacion 110 kV, do të jetë përcaktues i sistemit të zbarrave. Për nënstacionet të cilat në domenin kohor afatgjatë do të lidhen vetëm me dy linja aplikohet sistemi i zbarrave të llojit “H” i treguar në figurën 2-3.

Figura 2-3

Ndërsa për nënstacionet të cilat do të lidhen më shumë se dy linja aplikohet sistemi me zbarra të dyfishta me fushë lidhëse ashtu siç është treguar në figurën 2-4.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 24 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Figura 2-4

Dimensionet e përçuesve fazor dhe atij mbrojtës për linjat e transmisionit po ashtu janë të standardizuara si në vijim: Për linjat 110 kV: përçuesi 1x240/40 mm2 prej AlÇe, përçuesi i tokëzimit C 1x50 mm2; Për linjat 220 kV: përçuesi 1x360/65 mm2 prej AlÇe, përçuesi i tokëzimit C 2x50 mm2 ose 1x490/65 mm2 prej AlÇe përçuesi i tokëzimit C 2x70 mm2. Për linjat 400 kV: përçuesi 2x490/65 mm2 prej AlÇe, përçuesi i tokëzimit Al 2x126 mm2. Ekziston edhe teknologjia tjetër e përçuesve të cilët kanë gjetur zbatim në KOSTT. Këta përçues të ashtuquajtur “Hot wire”, janë të punuar nga legura speciale TACSR/ACS, të cilat kanë aftësi të punojnë në temperatura të larta. Zakonisht përdoren për gjatësi të shkurta të linjave dhe aty ku nuk ka mundësi të përforcimit të shtyllave. Kapaciteti bartës i tyre, p.sh. i një përçuesi 150/25mm2 prej TACSR/ACS është i njëjtë me kapacitetin bartës të një përçuesi konvencional 240/40mm2, ndërsa pesha është pothuajse e njëjtë me përçuesit konvencional 150/25mm2. E metë e tyre është që me këtë lloj ndërrimi të përçuesve nuk ndihmohet reduktimi i humbjeve të fuqisë, prandaj preferohen vetëm në linjat e shkurta si dhe ato raste kur nuk ekziston mundësia e përforcimeve të shtyllave ku nuk është e mundshme për shkak të peshës të vendosen përçues konvencional 240/40mm2.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 25 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Të gjitha linjat e reja (dhe të përforcuara) do të pajisen me OPGW së paku me 48 fije në përçuesin mbrojtës

për të mbështetur rrjetin e planifikuar të telekomunikacionit

SCADA/EMS.

PARASHIKIMI I NGARKESËS ELEKTRIKE

3.1

Hyrje

Një ndër të dhënat themelore të cilat përcaktojnë zhvillimin e ardhshëm të kapaciteteve të rrjetit të transmisionit

është parashikimi i ngarkesës elektrike apo fuqisë elektrike.

Parashikimi i ngarkesës paraqet pjesën integrale të planifikimit të rrjetit, gjenerimit dhe operimit të sistemit transmetues dhe shpërndarës. Si burim kryesor i të dhënave për zhvillimin e ngarkesës në 10 vitet e ardhshme është marrë modeli i parashikimit të kërkesës i zhvilluar nga KOSTT, i shfrytëzuar nga dokumenti: Balanca Afatgjatë e Energjisë Elektrike 2011-2020[2]. Ky model paraqet parashikimin 10 vjeçar, orë për orë, të kërkesës për energji elektrike. Si i tillë, ky model mundëson parashikimin e ngarkesës për cilëndo orë për 10 vitet e ardhshme duke përfshirë ngarkesat maksimale sezonale (dimërore dhe verore).

3.2

Historiku i ngarkesës dhe gjendja e tanishme

Për disa vite sektori i energjisë elektrike në Kosovë është ballafaquar me probleme të furnizimit me energji elektrike. Reduktimet ditore të planifikuara apo të pa planifikuara janë ende të pranishme. Kjo d.m.th. se konsumi i regjistruar nuk është i njëjtë me kërkesën e cila do të ekzistonte nëse do të kishte furnizim të sigurt dhe cilësor të energjisë elektrike. Reduktimet e planifikuara (programuara) kryesisht bëhen në orët kur konsumi i kërkuar nuk mund të mbulohet nga kapacitetet gjeneruese vendore dhe nga mungesa e importit, apo për shkak të limitimit të kapaciteteve të rrjetit të OSSh. Ndërprerjet e paplanifikuara shkaktohen për shkak të defekteve të papritura dhe të paparashikuara, si dhe për shkak të dështimeve në njësitë gjeneruese, në rrjetin e transmisionit dhe të shpërndarjes.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 26 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Në fig. 3-1 mund të shihet diagrami historik i zhvillimit të ngarkesës maksimale për vendin tonë. Karakteristika jo e zakonshme e lakores së ngarkesës ndër vite reflekton gjendjen politike dhe ekonomike në të cilën ka kaluar Kosova. Pas përfundimit të luftës në Kosovë (1999) e deri më tani, ngarkesa maksimale ka pësuar një rritje mesatare vjetore prej 6%. 1200

1156

1100

1072

1000

967

898

Piku [MW]

900

811

800

693

700 600

692

763

733

759

690 537

653 603

621

624

500

604

525

916

933

656

723

617

550

504

500

400 300

19 85 19 86 19 87 19 88 19 89 19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10

200

Fig. 3-1 Historiku i ngarkesës maksimale nëpër vite në Kosovë

Në tabelën 3-1 janë dhënë fuqitë maksimale të regjistruara për vitet 2002-2010 për sezonin dimëror dhe sezonin veror. Ngarkesa maksimale për vitin 2010 është rritur për 7.3%. Tab. 3-1 Fuqitë maksimale aktive verore dhe dimërore për vitet 2002-2010 Viti 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Piku dimëror [MW] 723 759 811 898 916 933 967 1072 1156 560 597 569 617 637 690 764 795 810 Piku veror [MW]

3.3

Profili i kërkesës

Karakteristika e lakoreve të kohëzgjatjes së ngarkesës për SEE të Kosovës ka pësuar ndërrim të vazhdueshëm, si në aspektin e rritjes proporcionale por gjithashtu edhe në ndërrimin e faktorit të ngarkesës. Në figurën 3-2 mund të shihet lakorja e kohëzgjatjes së ngarkesës për vitin paraprak 2010. Rritja e konsumit veror ka ndikuar në rritjen e faktorit të

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 27 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë ngarkesës, 2.7% të kohës vjetore ngarkesa ka qenë mbi vlerën 1000 MW, ndërsa 21.4% të kohës vjetore ngarkesa ka qenë mbi vlerën 800MW.

Ngarkesa [MW]

Kohëzgjatja e ngarkesës 2010, LF =0.56 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

Piku 1156MW

Vlera mesatare Pm=651 MW 2.7% e kohës vj. P > 1000 MW 21.4% e kohës vj. P>800MW 50% e kohës vj. P>650MW

516 1031 1546 2061 2576 3091 3606 4121 4636 5151 5666 6181 6696 7211 7726 8241 8756 8760 Orët

Fig. 3-2 Lakorja e kohëzgjatjes se ngarkesës për vitin 2010

Kërkesa për energji elektrike në Kosovë përcillet me lakore të cilat në një pjesë të konsiderueshme të vitit (gjatë sezonit dimëror), nuk janë të zakonshme si rrjedhojë e reduktimit të konsumit gjatë periudhave të ngarkesës maksimale. Një formë e tillë mund të shihet në fig. 3-3 e cila paraqet diagramin javor në sezonin dimëror, të një jave tipike të janarit të vitit 2010. Konsumi latent paraqet konsumin e vërtetë nëse nuk do të kishte reduktime të konsumit. Reduktimet e ngarkesës shkaktojnë deformim të lakoreve të konsumit dhe si të tilla dallojnë nga lakoret kur nuk ka reduktime të ngarkesës, që zakonisht janë pa kërcime të theksuara. Maksimumi i ngarkesës arrihet në mes të orës 19 dhe 21, ndërsa minimumi në mes orës 4 dhe 6 të mëngjesit.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 28 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Konsumi Latent

1300

Konsumi

1200 1100 [MW]

1000 900 800 700 600 500 400 1

17 25 33 41 49 57 65 73 81 89 97 105 113 121 129 137 145 153 161 7 ditë

Fig. 3-3 Diagrami tipik javor dimëror i janarit 2010

Në fig. 3-4 është paraqitur diagrami ditor për ditën karakteristike të muajit janar 2010 i cili i përgjigjët njërës nga pikat referente sipas ENTSO/E. Në këtë diagram janë paraqitur dy lakore të cilat njëra tregon konsumin e realizuar, ndërsa tjetra konsumin latent i bazuar në të dhënat e regjistruara në ditarin dispeçerik në KOSTT. Reduktimi i ngarkesës në kondita normale të punës të sistemit elektroenergjetik të vendit zakonisht ndodhë në kohën e dy brezave të konsumit: 9:00 – 12:00 dhe 17:00 – 23:00. Dallimi në mes vlerës maksimale dhe minimale të ngarkesës dimërore për vitin 2010 sillet rreth 383MW apo 36% të vlerës së pikut. Ngarkesës ditore: Janar - 2010

MW 1200

Reduktimi

1100 980

1000

1072

1095 1055

1040

947

900 800 700 672

600 1 2

3 4

5 6 7

8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Konsumi Latent

Konsumi i realizuar

Fig. 3-4 Diagrami i ngarkesës ditore për një ditë të zgjedhur të Janar-it 2010

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 29 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Në fig. 3-5 është paraqitur diagrami ditor për ditën karakteristike të muajit korrik 2010. Në këtë diagram nuk ekzistojnë reduktimet e ngarkesës, ndërsa dallimi në mes vlerës maksimale dhe minimale të ngarkesës ditore është rreth 51%. Në këtë periudhë kohore ky dallim i ngarkesës e bënë shumë të vështirë balancimin e sistemit sidomos pas mesnatës, kur ngarkesat janë minimale dhe bien nën kufirin e minimumit teknik të termocentraleve ekzistuese. Ngarkesa ditore: Korrik 2010 700 613

600 500 400 300

311

200 1

Fig. 3-5 Diagrami ditor i ngarkesës për ditën karakteristike të muajit korrik 2010

3.4

Parashikimi afatgjatë i ngarkesës 2012-2021

Parashikimi i kërkesës për energji dhe fuqi elektrike

është bazuar në parashikimin e

përshkruar në dokumentin e aprovuar nga ZRrE: “Balanca Afatgjatë e Energjisë Elektrike 2011-2020” duke shtuar edhe vitin 2021. Për parashikimin e kërkesës për energji dhe fuqi elektrike në Kosovë është krijuar modeli kompleks matematikor

në Excel, i cili ndërlidhë ndikimin e

katër variablave (faktor

korrektues) në llogaritjen e parashikimit të kërkesës për energji dhe fuqi elektrike. Faktorët e lartpërmendur janë paraqitur në vijim:

Faktori 1: Implementimi i programit qeveritar për efiçiencën e shfrytëzimit të energjisë elektrike;

Faktori 2: zvogëlimi i konsumit për shkak të faturimit më efikas dhe procedurave më efektive të matjes dhe kontrollit (zvogëlimi i humbjeve komerciale);

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 30 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Faktori 3: Ndikimi i parashikimit të GDP në zhvillimin e konsumit;

Faktori 4: Parashikimi i humbjeve teknike në rrjetin e transmisionit dhe rrjetin e shpërndarjes

Parashikimi i zhvillimit të kërkesës për fuqi elektrike për periudhën kohore 2012-2021 sipas tre skenarëve të ndryshëm të rritjes është paraqitur në figurën 3-6, ndërsa të dhënat numerike që korrespondojnë me figurën 3-6 janë paraqitur në tabelën 3-2. Skenari bazë i zhvillimit të ngarkesës karakterizohet me një rritje mesatare vjetore rreth 2.53%. Ky skenar i zhvillimit të ngarkesës do të jetë inputi kryesor

në vlerësimin e

performancës operuese të rrjetit të transmisionit.

Parashikimi i ngarkesës elektrike 2012-2021 1600 1500 1365

1400 MW

1300 1200 1100

1190 1220

1250

1310

1446

1340

1072

1000 900

1175

1156

1283

1390 1410

Skenari bazë Skenari i lartë

967 933

Skenari i ulët

800 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Figura. 3-6. Skenari i rritjes së ulët, bazë (mesatare) dhe të lartë të pikut (ngarkesa maksimale)

Tabela. 3-2. Të dhënat përkatëse të parashikimit të pikut që korrespondojnë me Figurën 3-6 NGARKESA MAKSIMALE E KOSOVËS [MW]

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

Skenari bazë Skenari i lartë Skenari i ulët

1156 1156 1156

1175 1183 1145

1190 1215 1155

1220 1250 1175

1250 1290 1195

1283 1330 1215

1310 1375 1240

1340 1415 1260

1365 1460 1280

1390 1510 1300

1410 1550 1320

1446 1589 1353

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 31 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

KAPACITETET GJENERUESE TË SEE TË KOSOVËS

4.1

Hyrje

Energjia elektrike në Kosovë gjenerohet nga dy termocentrale relativisht të mëdha: TC Kosova A dhe TC Kosova B. Të dy termocentralet përdorin thëngjillin-linjit si lëndë djegëse. Bazuar në Programin Qeveritar për Energji, parashihet që në vitet 2016-2017 të bëhen rivitalizim kapital i njësive B1 dhe B2, që do të reflektoj në rritjen e besueshmërisë së operimit të këtyre dy njësive. Njësitë A3, A4 dhe A5 të TC Kosova A sipas strategjisë së energjisë 2009-2018, do të jenë në operim deri në fund të vitit 2017 dhe pas kësaj kohe do të dekomisionohen përfundimisht. Tabela 4-1. Karakteristikat kryesore të njësive gjeneruese te TC Kosova A dhe TC Kosova B Kapaciteti i njesive te TC [MW] NJESIA GJENERUES

Instaluar Neto

Dispozicion min/max

Lenda djegëse ton/MW

Efikasiteti

Futja ne operim

TC KOSOVA A NJASIA A3 NJASIA A4 NJASIA A5

200 200 210

182 182 187

100-130 100-130 100-135

Lignit/naftë Lignit/naftë Lignit/naftë

1.7-1.9 1.7-1.9 1.7-1.9

23-24.5* 23-24.5 23-24.6

1970 1971 1975

TC KOSOVA B NJASIA B1 NJASIA B2

339 339

310 310

180-260 180-280

Lignit/mazut Lignit/mazut

1.4 -1.45 1.4 -1.46

31.5- 32 31.5- 32

1983 1984

Përveç termocentraleve TC Kosova A dhe TC Kosova B të cilat menaxhohen nga KEK-u, ekziston edhe hidrocentrali Ujmani (2x17.5MW) i menaxhuar nga kompania publike IbërLepenci. Po ashtu edhe disa

hidrocentrale me kapacitete të vogla janë në operim. Në

tabelën 4-2 janë paraqitur të dhënat kryesore për hidrocentralet e vogla te cilat janë te kyçura ne rrjetin e shpërndarjes.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 32 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Tabela 4-2. Karakteristikat kryesore të Hidrocentraleve ekzistuese të Kosovës FUQIA E HC-ve NJESIA GJENERUES HC UJMANI G1 G2 HC LUMBARDHI* G1 G2 HC BURIMI G1 G2 HC DIKANCE* G1 G2 HC RADAVC G1 G2

4.2

Futja ne operim

E dukshme [MVA]

Instaluar [MW]

Neto [MW]

19.5 19.5

17.5 17.5

16 16

1983 1983

5.05 5.05

4.04 4.04

4.00 4.00

1957 (2005) 1957 (2005)

0.475 0.475

0.43 0.43

0.40 0.40

1948(2011) 1948(2011)

0.55 0.55

0.50 0.50

1957(2010) 1957(2010)

0.5 0.5

0.45 0.45

0.47 0.47 0.00 0.42 0.42

1934 (2010) 1934 (2010)

Planifikimi i njësive të reja gjeneruese

Parashikimi i njësive të reja gjeneruese për periudhën 2012-2021, është hartuar duke u bazuar në gjenerimin e pritur nga njësitë ekzistuese gjeneruese, përfshirë vazhdimin e operimit të disa njësive të TC Kosova A deri në vitin 2017, hidrocentraleve ekzistuese dhe atyre të reja të planifikuara për tu ndërtuar, si TC “Kosova e Re” dhe HC Zhuri. Me qëllim të realizimit të objektivave në sektorin e energjisë elektrike sipas Strategjisë së Energjisë në periudhën e ardhshme 10 vjeçare priten aktivitete të shumta në përmirësimin apo rritjen e kapaciteteve gjeneruese të vendit dhe atë në mënyrën si në vijim:

Gjenerimi nga TC Kosova A, me njësitë A3, A4 dhe A5 të jetë operacional. Që të arrihet operimi i këtyre njësive deri kah fundi i vitit 2017 kur edhe do të dekomisionohen në pajtim me Direktivën Evropiane për Centralet me Djegie të fosileve, duhen investime për mirëmbajtje dhe riparime kapitale për shkak të vjetërsisë së termocentralit dhe teknologjisë gjithashtu të vjetruar.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 33 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Gjenerimi nga TC Kosova B, me njësitë B1 dhe B2 në operim. Pritet që këto dy njësi do të rehabilitohen gjatë periudhës 2014 – 2015, duke përfshirë edhe investimet e nevojshme për përmbushjen e standardeve të emetimit të gazrave që kërkohen nga Direktiva Evropiane për Centralet me djegie te fosileve. Pastaj, këto njësi do të vazhdojnë operimin deri në vitin 2027 – 2030.

Gjenerimi nga HC Ujmani, pas mirëmbajtjes dhe rehabilitimit mund të vazhdoj operimin edhe për një periudhë të gjatë kohore.

Gjenerimi nga hidrocentralet e vogla: Lumbardhi, Dikanci, Burimi dhe Radavci .

Gjenerimi nga HC i Zhurit, që pritet të ndërtohet deri ne vitin 2015 dhe fillimin e operimit në vitin 2016.

Gjenerimi nga njësitë e reja gjeneruese të TC “ Kosova e RE”. Njësia e parë gjeneruese pritet të hyn në operim në vitin 2017.

4.3

Burimet e ripërtërishme

Në bazë të caqeve sipas strategjisë Evropiane 20-20-20 Renewable Energy Directive, deri në vitin 2020, 20% e totalit të energjisë së prodhuar duhet të prodhohet nga burimet e ripërtërishme, siç janë centralet me erë, hidrocentralet etj. Edhe Kosova ka vënë si objektiv strategjik arritjen e këtyre synimeve. Potencialet energjetike të burimeve te ripërtërishme në Kosovë nuk janë të larta, si në aspektin e ujërave ashtu edhe të fuqisë së erës. Mirëpo ekzistojnë rajone të caktuara të cilat kanë potenciale të tilla dhe duhet te shfrytëzohen. 4.3.1 Hidrocentralet e vogla Bazuar në strategjinë e Ministrisë se zhvillimit Ekonomik për energjinë e ripërtërishme, është paraparë që gjatë periudhës kohore 2012-2021, rreth 16 hidrocentrale të vogla do të ndërtohen, me kapacitet total të instaluar rreth 60 MW. Në aspektin e ndikimit në performancën operuese të rrjetit të transmisionit, ndërtimi i hidrocentraleve te vogla i cili kryesisht do të kyçen në rrjetin e shpërndarjes, do te ketë ndikim pozitiv. Injektimi i gjenerimit në pikat fundore të rrjetit redukton rrjedhat e fuqisë në rrjetin e transmisionit.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 34 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

4.3.2 Energjia me erë Aprovimi i

tarifave

nxitëse nga ZRrE

për prodhuesit e energjisë nga burimet e

ripërtërishme siç janë parqet energjetike më erë, ka krijuar kushte shumë të favorshme për investitorët potencial. Në tërë vendet e Evropës duke përfshirë edhe Kosovën ekziston një tendencë në rritje e investitorëve të cilët aplikojnë të fitojnë të drejtën për kyçjen në rrjet të kapaciteteve të madhësive të ndryshme të turbinave më erë. Analiza të shumta studimore konkludojnë që rajonet tek të cilat shpejtësia mesatare vjetore e erës në lartësinë 50m është >5m/s kanë arsyeshmëri ekonomike për instalimin e kapaciteteve gjeneruese nga era. Faktori themelor për të investuar në një rajon të caktuar është potenciali dhe profili i shpejtësisë së erës gjatë një viti. Në Kosovë qysh nga fillimi i vitit 2009 për kyçje në rrjet elektrik kanë aplikuar disa investitor të cilët kanë planifikuar kapacitetin total prej 157 MW. Deri më tani në KOSTT janë paraqitur tri aplikacione për kyçjen e turbinave me erë në rrjetin elektrik:

projekti i Shtimes1 me kapacitet prej 100 MW, pjesa juglindore e Kosovës,

projekti i Shtimes2 me kapacitet prej 27 MW, pjesa juglindore e Kosovës

projekti Kitka me kapacitet prej 30 MW-pjesa lindore e Kosovës1

Për të tri aplikacionet e lartpërmendura KOSTT ka definuar qartë mënyrën dhe konfiguracionin e kyçjes në rrjetin e transmisionit. Aktualisht në Kosovë nuk ekziston harta e vlerësimit të potencialeve të erës, ndërsa investitorët me iniciativën e tyre kanë bërë matjen e shpejtësisë së erës në zonat ne te cilat ata planifikojnë të ndërtojnë parqet energjetike nga era. Në figurën 4-1 mund të shihet harta e përgjithshme e potencialeve te erës për rajonin e Ballkanit perëndimor, respektivisht shpejtësisë mesatare vjetore, e siguruar nga http://interface.vortex.es (për lartësinë 50m)

Marrëveshja e kyçjes është nënshkruar ne mes të KOSTT dhe investitorit ne Kitka, ndërsa ende mbetet problematike kreditimi i investimit qe duhet te siguroj investitori nga Bankat ndërkombëtare.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 35 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

fig. 4-1 Harta e Erës ne Rajonin e Ballkanit (Burimi -http://interface.vortex.es)

Në aspektin teknik, aplikacionet e pranuara kryesisht kanë mundësinë e kyçjes ne nivelin e tensionit 110kV. Rrjeti i Transmisionit ne aspektin e rrjedhave të fuqisë, mund te integroj kapacitete të konsiderueshme te gjenerimit nga era, mirëpo ne aspektin e balancimit të sistemit, këto kapacitete me natyrë shumë variabile dhe vështirë të parashikueshme mund te shkaktojnë probleme për Operatorin e Sistemit, nga fakti që sistemi ynë elektroenergjetik aktualisht nuk ka rezerva të mjaftueshme rregulluese. Ky fakt mund të ndryshoj në të ardhmen, nëse realizohen planet e zhvillimit te kapaciteteve te reja gjeneruese, e cila do të shoqërohet me

rritjen e rezervave rregulluese te cilat do të mbulojnë variabilitetin e

paparashikuar te gjenerimit nga turbinat me erë.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 36 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

PROJEKTET ZHVILLIMORE TE RRJETIT TË TRANSMISIONIT TË KOSOVËS

5.1

Historiku i rrjetit të transmisionit

Rrjeti i transmisionit i Republikës së Kosovës gjatë viteve është zhvilluar në disa faza të zgjerimit, përforcimit dhe konsolidimit. Mes viteve 1953 dhe 1958, është ndërtuar linja e parë 110 kV në Kosovë, nga Novi Pazari (në Serbi) deri në Butel (në Maqedoni), duke i lidhur nënstacionet (NS): NS Vallaç, NS Trepçës, NS Vushtrrisë, NS Kosova A, NS Prishtina 1 dhe NS Prishtina 4, NS Ferizaji 1 dhe NS Sharri. Përçuesit e ndërtuar në fazën fillestare të zhvillimit të rrjetit 110 kV ishin përçues me seksion tërthor 150mm2. Më 1960 është ndërtuar linja e parë 220 kV në Kosovë, nga NS Krushevci (Serbi) deri në NS Kosova A e cila ishte në atë kohë në fazën e ndërtimit. Nga 1962 deri në 1975 u ndërtua (TC) Kosova A me pesë njësitë e saj. Në vitin 1978 u ndërtua linja e parë 400 kV në Kosovë duke u lidhur NS Nish (Serbi) me NS Shkupi (Maqedoni) përmes NS Kosova B. Më 1981 u ndërtua HC Ujmani i kyçur përmes linjës 110 kV me NS Vallaçi. Më 1983 u ndërtua linja e dytë 400 kV e interkonekcionit nga Ribarevina (Mali i Zi) për në NS Kosova B, dy linjat 400 kV duke lidhur kështu TC Kosova B (1983) me NS Kosova B. Në të njëjtin vit u ndërtua linja 220 kV nga NS Kosova B në NS Prizreni 2, përmes nënstacionit shpërndarës në Drenas. Po ashtu në të njëjtin vit u ndërtua edhe linja e dytë 220 kV për Drenas duke pasuar me linjën e dyfishtë për furnizim të objekteve industriale të Feronikelit. Më 1988 u ndërtua linja interkonektive 220 kV nga NS Prizren 2 për në Hidro Centralin (HC) Fierza (Shqipëri), po ashtu në të njëjtin vit u ndërtua linja e dyfishtë 220 kV nga NS Kosova B në NS Prishtina 4. Gjithashtu në mes të viteve 70-ta dhe 80-ta u zhvillua dukshëm edhe rrjeti 110 kV, duke përdorur përçues me seksion më të madh 240mm2. Nga viti 1990 deri ne vitin 2000, një dekadë e tërë qëllimisht nga regjimi i atëhershëm nuk u investua ne rrjetin e transmisionit. Në figurat 5-1 dhe 5-2 është paraqitur intensiteti i investimeve nëpër vite në linja dhe nënstacione.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 37 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Investimet në linja

400 kV 220 kV 110 kV

100 80 60 40 20 1980

1990

2000

Vitet

2010

Fig. 5-1 Intensiteti i investimeve nëpër vite në linja 1980-2010

Nr NS/vit

Investimet ne nënstacionet 3 2

1980

1990

2000

Vitet

2010

Fig. 5-1 Intensiteti i investimeve nëpër vite në nënstacione 1980-2010

Pas luftës në Kosovë gjendja në sektorin elektroenergjetik ishte e rëndë, si në gjenerim, transmision, po ashtu edhe në distribucion. Në këtë kohë filluan investimet emergjente të përgjithshme në sektorin elektroenergjetik, te përkrahura nga Buxheti i Kosovës dhe donatoreve ndërkombëtar. Për shkak të nevojave shumë të mëdha, rrjeti i transmisionit nuk u zhvillua konform rritjes se pandalshme të konsumit i cili pasoi pas vitit 2000. Në tabelën 51 mund të shihen projektet relevante të përfunduara në rrjetin e transmisionit deri me themelimin e KOSTT-it.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 38 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Tab. 5-1 Projektet e realizuara 2000-2006 Emertimi I Projektit

Përshkrimi teknik

AT3 ne NS Kosova B 400/220 kV AT3 ne NS Kosova A, 220/110 kV NS Podujeva 220/35/10 kV Ndërrim përçuesi në linjën 110 kV, L 164/1 NS Gjakova 1- NS Gjakova 2 Linja dyfishe 110 kV nga NS Kosova A në NS Prishtina 5

Autotransformatori i tretë 400 MVA AT3 ndërrim, 150 MVA 2x40 MVA

5.2

Viti

Ndërrimi i përçuesit nga 150mm në 240mm , 4.9km 2

AlÇe 240mm , 5.5km

2003 2003 2003 2003 2005

Zhvillimi i infrastrukturës së rrjetit të transmisionit; 2012-2021

5.2.1 Hyrje Ky kapitull paraqet dhe shqyrton projektet e zhvillimit të rrjetit të transmisionit në periudhën kohore 2011-2021.

Duke konsideruar procesin planifikues të rrjetit të

transmisionit si proces tejet kompleks, me varshmëri të madhe nga shumë faktor, domeni kohor dhjetë vjeçar që përcakton këtë dokument është ndarë në dy periudha kohore: pesë vjeçari i parë 2012-2016 dhe pesë vjeçari i dytë 2017-2021. Periudha e parë kohore pesë vjeçare konsiderohet relevante dhe ndikuese në zhvillimin afatgjatë të rrjetit dhe me probabilitet të lartë të realizimit dhe si e tillë projektet që përfshihen në këtë periudhë kohore janë analizuar në hollësi. Periudha e dytë kohore

2017-2021 përfshinë në mënyrë të

përgjithësuar projektet opcionale me karakter të brendshëm apo rajonal për të cilat KOSTT konsideron rëndësinë dhe kontributin e tyre, në arritjen e standardeve teknike për operim të sistemit të transmisionit me qëllim të përkrahjes së tregut të energjisë elektrike. Projektet zhvillimore të rrjetit të transmisionit janë ndarë në katër kategori:

Përforcimet në rrjetin e transmisionit

Kyçjet e reja të ngarkesës (aplikacionet për kyçje)

Ri-vitalizimi i rrjetit të transmisionit

Projektet përkrahëse të sistemit të transmisionit (menaxhim, monitorim, matje dhe kontroll)

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 39 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Të gjitha projektet janë paraqitur në tabelat në vijim të ndara sipas kategorive të lartë përmendura. Lista e projekteve përmban edhe projektet të cilat janë në faza të ndryshme të planifikimit apo të realizimit:

Projektet të cilat janë në fazën e konstruktimit Projektet të aprovuara dhe të cilat janë në proces të specifikimit apo prokurimit Projekte të cilat nga palët e treta është aplikuar për kyçje në rrjetin e transmisionit Projektet të cilat në proces të planifikimit janë konsideruar të domosdoshme për rrjetin e transmisionit dhe janë në fazën e para-fizibilitetit Projektet e KEK-Shpërndarjes të cilat janë përfshirë në planin zhvillimor 2010-2019 dhe të cilat nuk kanë siguri të lartë të realizimit Projekte me karakter të strategjisë shtetërore2 me ndikim në rrjetin e transmisionit të cilat janë në procesin publik të planifikimit. Për shkak të varshmërisë mjaftë komplekse të realizimit të projekteve nga faktorë të ndryshëm, koha dhe mënyra e realizimit të tyre mund të konsiderohet si subjekt i ndryshimeve të mundshme dhe si të tilla në dokumentin e ardhshëm do të revidohen me të dhëna hyrëse të ri-freskuara. Tabelat përmbajnë edhe kodet identifikuese (ID) të projektit, përshkrimin e përgjithshëm të projektit, kohën e pritur të realizimit si dhe arsyen dhe efektet e realizimit të projektit.

5.3

Projektet zhvillimore te përfunduara në periudhën kohore 2006- 2010

Ndarja e Operatorit të Sistemit dhe Transmisionit nga kompania vertikalisht e integruar KEK, nxiti një shtytje të madhe zhvillimore e cila ishte e fokusuar në ngritjen e kapaciteteve të rrjetit transmetues, ngritjen e besueshmërisë dhe sigurisë së furnizimit të konsumit. Përkrahja financiare nga buxheti i Kosovës, nga donatoret, angazhimi i stafit profesional të 2

Të bazuara ne Strategjinë 2009-2018 te sektorit te Energjisë

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 40 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë KOSTT-it duke përcaktuar qartë prioritetet zhvillimore ndikuan në realizimin e shumë projekteve jashtëzakonisht të nevojshme për sistemin transmetues dhe në përgjithësi për përkrahjen e sektorit elektroenergjetik. Gjatë periudhës kohore 2006-2010 ne sistemin e transmisionit janë kryer investime qenësore, në pajtueshmëri me objektivat dhe synimet e identifikuara nga planifikimi afatgjatë zhvillimor i sistemit te transmisionit. Nëse i referohemi planeve te mëhershme zhvillimore të aprovuara nga ZRrE, mund të konsiderohet që shkalla e realizimit të projekteve të planifikuara është mjaftë pozitive. Në tabelën në vijim janë paraqitur të gjitha projektet qe i përkasin kategorisë së përforcimit të rrjetit, të përfunduara ne periudhën kohore 2006 - 2010. Tab.5-2 Projektet qe i përkasin kategorisë së përforcimit të rrjetit të përfunduara nga 2006 deri me 2010. Nr

Emertimi i Projektit

Ndërrim përçuesi në linjën 110 kV, nr 125, NS Kosova A- NS Vushtrria1& 2 Ndërrim përçuesi në linjën 110 kV, nr 164/3, NS Prizreni 1- NS Prizreni 2 Linja e re 110 kV NS Prizren 2- NS Rahoveci Ndërrim përçuesi në linjën 110 kV, L126/1 NS Deçan- NS Gjakova 1 AT1 ne NS Kosova A, 220/110 kV

NS Peja 3, 400/110kV

1 2 3 4

7 8 9 10 11

Adaptimi i linjës L212 si linjë 110kV NS Kosova A-NS Ferizaj 1 Linja e re 110 kV NS Peja 3- NS Klina ne kuader te paket projektit Peja 3 Kyçja e NS Skenderaj 110/10kV me linje dyfishe 110kV ne linjen Vallaq -Peja 3 AT3 ne NSPrishtina 4, 220/110 kV Ndërrim përçuesi në linjën 110 kV, L 126/5, NS Peja 1- NS Peja 2

Përshkrimi teknik

Viti

“HW” 150mm , 24km

2007

“HW” 150mm2, 3.2km

2007

AlÇe 240mm2, 17.25km

2008

2009 2

Ndërrimi i përçuesit nga 150mm në 240mm , 20.2km AT1 ndërrim nga 100MVA në 150 MVA 2009 Nenstacioni 400/110kV, 300MVA. Kyçja ne linjën 400kV, 2009 L437. Perforcimi I linjes L126/3, L126/6 nga 150mm2 AlÇe ne 173mm2 "HW" Riparimi i linjës me parametra te mëparshëm nga NS Kosova A deri ne NS Ferizaj 1, 31km

2010 2010

AlÇe 240mm , 17.25km Linje dyfishe AlÇe 240mm , 4.4km

2010

Autotransformatori i tretë 150 MVA

2010 2010

AlÇe 240mm , 4.6km

Një ngritje e tillë e infrastrukturës së transmisionit kërkon mbështetje nga teknologjia e avancuar, e mbështetur në kriteret dhe standardet e sotme në lidhje me udhëheqjen e

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 41 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë sistemeve moderne transmetuese. Për këtë qellim KOSTT ka implementuar projekte shumë të rëndësishme që i përkasin kategorisë së mbështetjes së sistemit. Në kuadër te këtyre projekteve janë: modernizimi i pajisjeve mbrojtëse, modernizimi i pajisjeve monitoruese dhe komanduese të sistemit transmetues. Në tabelën 5-3 është paraqitur lista e projekteve të kryera deri ne çerekun e tretë të vitit 2011. Projekti me madhor i realizuar ne kategorinë e projekteve mbështetëse të sistemit është SCADA/EMS, projekt i përfunduar në Qershor të vitit 2011. Tab. 5-3 Projektet mbështetëse të sistemit të përfunduara nga 2006 deri me Q3-2011. Nr

Emertimi i Projektit

Përshkrimi teknik

Viti

Nderrimi I mbrojtjeve rele ne NS Nderrimi i sistemi te mbrojtjes rele me mbrojtje te avancuara Kosova B dhe NS Prishtina 4 numerike

2009

ITSMO Njehsorët (ne kufi)

Instalimi i grupeve të reja matëse në pikat kufitare te rrjetit të KOSTT-it.Instalimi i aplikacionit për grumbullimin e madhësive matëse

2010

SCADA-EMS

Sistemi Qendror i SCADA/EMS në Qendrën Nacionale Disqeçerike. SCADA lokale ne NS. Rrugët telekomunikuese

2011

Krahas rritjes së kapacitetit të rrjetit transmetues, KOSTT në objektivat zhvillimore parasheh programin e ri-vitalizimit te nënstacioneve dhe pajisjeve të tensionit të lartë, me qellim të ngritjes së besueshmërisë dhe sigurisë së operimit të sistemit transmetues. Një numër i konsiderueshëm i projekteve të futura në listën me prioritet të lartë në planet zhvillimore tani veç janë implementuar. Rezultatet e investimeve në këtë kategori projektesh janë inkurajuese nga fakti që numri i rënieve për shkak të dështimit të pajisjeve të tensionit të lartë në vitet e fundit ka rënë dukshëm. Në tabelën 5-4 janë paraqitur projektet e përfunduara deri në çerekun e tretë të vitit 2011.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 42 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Tab.5-4 Projektet qe i përkasin kategorisë së ri-vitalizimit të nënstacioneve të përfunduara deri me Q3-2011. Emertimi i Projektit

Nr 1

Ri-Vitalizimi i nënstacionit NS Prishtina 1

Ri-Vitalizimi i nënstacionit NS Kosova A

Ri-Vitalizimi i nënstacionit Kosova B

Përshkrimi teknik Ri-vitalizimi i të gjitha fushave 110 kV të linjave dhe transformatorëve, sistemit të mbrojtjes kontrollit dhe matjeve Ri-vitalizimi total i nënstacionit:Të gjitha fushave 220kV,110 kV të linjave dhe transformatorëve, sistemit të mbrojtjes kontrollit dhe matjeve. Ri-vitalizimi i të gjitha pajisjeve te tensionit të lartë të fushave 400kV dhe 220 kV.

Viti 2009

2010

20102011

Nga tabelat 5-2, 5-3 dhe 5-4 mund te vërehet qe vitet 2009 dhe 2010 ishin dy vitet shumë të suksesshme të KOSTT-it duke implementuar 17 projekte të rëndësishme për sistemin e transmisionit.

5.4

Projektet zhvillimore në realizim dhe në proces të zhvillimit

Intensiteti i investimeve në infrastrukturën e sistemit të transmisionit ka vazhduar edhe gjatë vitit 2011 duke përcjellë objektivat dhe synimet qe dalin nga plani afatgjatë zhvillimor i KOSTT-it. Në tabelën 5-5 janë paraqitur tetë projektet të cilat janë duke u realizuar gjatë vitit aktual 2011 apo të cilat janë në proces të tenderimit.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 43 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Tab. 5-5 Projektet në realizim e sipër dhe në proces të tenderimit. Nr

Emertimi i Projektit

Përshkrimi teknik Viti NS FERIZAJ 2, 400/110 kV, 1x300MVA. Kyçje ne linjën interkonektive L420. Linja e dyfishtë 110 kV NS Ferizaj 2 – NS Ferizaj 1. Linja 110 kV NS Ferizaj 2 – NS Gjilan 5.Kyçja e 2011 linjës L112 dhe L118/3 ne NS FERIZAJ 2

Paket Projekti FERIZAJ 2:

SISTEMI TI-ve për të mbështetur operimet e tregut

Sistemi qendror për grumbullimin dhe përpunimin e të dhënave. Pajisjet harduerike dhe softuerike.

Ndërrim përçuesi në linjën 110 kV, L125/2 dhe L125/3 (Vushtrri 1-Trepçë-Vallaq)

Ndërrimi i përçuesit nga 150/25mm2 në 240/40mm2 në gjatësinë 9.6km nga NS Trepça deri në NS Vushtrria 1 si dhe 20112012 në gjatësinë 11.4km nga NS Trepça në NS Vallaqi

Ri-Vitalizimi i nënstacionit NS PRIZRENI 2, 220/110kV

Ri-vitalizimi i të gjitha pajisjeve te tensionit të lartë të fushave 220kV dhe 110 kV dhe instalimi i autotransformatorit të tretë 150MVA

2012

Ndërlidhja e NS Lipjanit ne linjën 110 kV L112

Linja e re dyfishe110 kV NS Lipjan deri te pika kyçëse ne linjën L112. Kyçja me linjë te dyfishtë 110 kV në linjën ekzistuese L 112 NS Kosova A – NS Ferizaj 1

2012

Alokimi i linjës L1806 nga NS Gjakova 2 në NS Gjakova 1

Ndertimi i linjës së dyfisht 110kV,4km nga pika e prerjës se linjës L1806 (Klinë-Gjakova 2) deri ne NS Gjakova 1 Rivitalizimi total i NS Gjakova1 (pajisjet 110kV). Kalimi ne zbarra të dyfishta.

2012

2011

LFC- Rregullimi Sekondar

Projekti përmban rrugët telekomunikuese si dhe pajisjet harduerike dhe softuerike te cilat do të mundësojnë realizimin 2013 optimal të rregullimit sekondar të dy sistemeve

Linja interkonektive 400 kV NS Kosova B - NS Kashar

Linja 400 kV, 2x490mm2, e gjatë 239km prej të cilave 85.5km në territorin e Kosovës.Pajisjet e tensionit të lartë, pajisjet 2014 mbrojtëse të kontrollit dhe matjeve

Pesë projektet nga kjo listë i përkasin projekteve të kategorisë së përforcimit të kapaciteteve transmetuese. Projektet madhore: Paket Projekti Ferizaj 2 është lëshuar ne pune me 18 tetor 2011, përveç linjës 110kV NS Ferizaj 2- NS Gjilan 5 e cila është ndërtuar por për shkak te vonesave ne ndërtimin e NS Gjilani 5 është energjizuar ne pune pa ngarkese, ndërsa projekti për linjën e re interkonektive 400kV NS Kosova B – NS Kashar është në proces te përzgjedhjes se ofertuesve dhe pritet të futet ne operim në vitin 2014. Në kuadër të zhvillimit, ri-vitalizimit dhe modernizimit te infrastrukturës së KOSTT-it, janë planifikuar edhe aktivitete shtesë të cilat synojnë ngritjen e sigurisë dhe besueshmërisë

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 44 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë operuese të sistemit transmetues. Në tabelën në vijim është paraqitur lista e projekteve të cilat planifikohen të kryhen gjatë këtij viti dhe gjatë vitit pasues 2012. Tabela 5-6. Projektet ri-vitalizuese dhe modernizuese të nënstacioneve 2011-2012 Nr

Emertimi i Projektit

Përshkrimi teknik

Viti

Ndarja e zbarrës në dy seksione në Ferizaj, Gjilan dhe Therandë

Instalimi i ndarësit terthor me qellim te ndarjes se zbarres 110 per te 2012 optimizuar procesin e operimit dhe mirëmbajtjes se NS

Rehabilitimi i stabilimenteve të TL në nënstacionet Ferizaj dhe Gjilani

Nderrimi i pajisjeve te tensionit te lartë 110kV

5.5

2012

Projektet e aplikuara për kyçje ne rrjetin e transmisionit në realizim dhe në proces gjatë periudhës kohore 2010-2011

Gjatë periudhës kohore nga 2009 deri në gusht 2011, në KOSTT janë pranuar 15 aplikacione për kyçje në rrjetin e transmisionit. Të gjitha aplikacionet janë analizuar dhe shqyrtuar konform metodologjisë së tarifave të kyçjes e zbatueshme në KOSTT dhe e aprovuar nga ZRrE. Pesë prej tyre janë aplikacione për kyçje të nënstacioneve të reja shpërndarëse (KEK-OSSh), tri janë për kyçje të parqeve energjetike nga era dhe shtatë janë përforcim i kapaciteteve distributive (KEK-OSSh). Disa prej aplikacioneve për kyçje në rrjetin e transmisionit tani me janë projekte te përfunduara (janë në operim), disa prej tyre kanë mbetur pa u realizuar dhe ende nuk dihet statusi i mëtutjeshëm i tyre. Nga tri aplikacionet për parqet energjetike nga era, vetëm me njërin aplikues (Projekti Kitka) është nënshkruar marrëveshja për kyçje, ndërsa dy të tjerat kanë ngecur. Në anën tjetër aplikacioni i KEK-OSSh për NS Vaganica po ashtu është ndërprerë dhe ende mbetet i paqartë statusi i tij. Gjithashtu edhe aplikacioni i pranuar nga MTI (Ministria e Tregtisë dhe Industrisë) për projektin e furnizimit të parkut industrial është ndërprerë dhe nuk ka aktivitetet nga ana a aplikuesit. Në vijim janë paraqitur aplikacionet për kyçje në rrjetin e transmisionit të cilat janë realizuar dhe që pritën të realizohen. Tab. 5-7 Lista e aplikacioneve për kyçje në rrjetin e transmisionit 2010-2012

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 45 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

1 2 3

5 6 7 8

5.6

Emertimi i Projektit Kyçja e transformatorit të fuqisë 63MVA ne NS Prishtina 1 Kyçja e transformatorit të fuqisë 63MVA ne NS Prishtina 2 Kyçja e transformatorit të fuqisë 40MVA ne NS Prishtina 3

Përshkrimi teknik

Viti

Ndërrimi i transformatorit 31.5MVA me transformatorin 63MVA

2010

Ndërrimi i transformatorit 31.5MVA me transformatorin 63MVA

2010

Ndërrimi i transformatorit 31.5MVA me transformatorin 40MVA

2010

Ri-vitalizimi i të gjitha pajisjeve te tensionit të lartë të fushave 110kV. Përmes linjës së dyfishtë 110 kV, 240mm2 me gjatësi 2km nga NS Palaj do të kyçet në prerjen e linjës aktuale NS Kosova A-NS Vallaq (L163). Shtimi i TR3, 40MVA

2011

Ndërrimi i transformatorit 20MVA me transformatorin 40MVA

2011

Transformatori i tretë shtesë 40MVA, 110/35/10(20)kV

2011

Transformatori i tretë shtesë 40MVA, 110/35/10(20)kV

2011

NS Prishtina 7, 110/10(20)kV

Kyçja direkte ne zbarrat 110kV ne NS Prishtina 4 e dy transformatoreve 2x40MVA.

2012

NS Gjilani 5, 110/10(20)kV

Nënstacioni përmban dy transformator: 2x31.5 MVA, 3 fusha të linjave, 2 fusha transformatorike dhe 1 fushë lidhëse ne nivelin 110 kV me sistem te zbarrave te dyfishta. Linja e dyfishtë 110 kV, 9km, 2012 240mm2 e kyçur në linjën aktuale Gjilan-Viti (L1802). Linja e tretë nga NS Ferizaj 2.

Rritja e sigurisë së furnizimit të NS Palaj Kyçja e transformatorit të fuqisë 40MVA ne NS Peja 1 Kyçja e transformatorit të fuqisë 40MVA ne NS Ferizaj 1 Kyçja e transformatorit të fuqisë 40MVA ne NS Prizreni 1

Lista e projekteve te reja zhvillimore të planifikuara për periudhën kohore 2012-2021

Në vazhdim është paraqitur lista e projekteve të planifikuara sipas kategorive, të cilat janë rezultat i përzgjedhjes optimale të skenarëve të ndryshëm të përforcimit të rrjetit gjatë procesit të planifikimit. Këto projekte përfshijnë periudhën kohore 2012-2021. Listat e projekteve janë prezantuar në tabela të kategorizuara sipas specifikave përkatëse. Një pjesë e madhe e këtyre projekteve janë të përfshira në Planin Zhvillimor 2010-2019, të aprovuar nga ZRrE, ndërsa disa projekte janë të reja dhe rezultojnë nga analiza e detajuar e rrjetit gjatë procesit të planifikimit. Faktorët

qe konsiderohen me ndikim ne ri-dizajnimin e disa

projekteve të planifikuar më parë, në ndryshimin e kohës se implementimit të tyre dhe përzgjedhjen e disa projekteve te reja, janë procese që nuk varën nga KOSTT si: kërkesa

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 46 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë për kyçje të reja të ngarkesës apo gjenerimit, aspektet e sigurimit te financimit, problemet e shpronësimit te pronave etj. Për arsyet e lartpërmendura procesi i planifikimit dhe projektet e zgjedhura për zhvillim janë përshtatur ndryshimeve qe kanë pasuar ndërkohë.

5.5.1 Lista e projekteve te reja te kategorisë së përforcimit të rrjetit të transmisionit Tabela 5-8 përmban listën e projekteve të planifikuara për 10 vitet e ardhshme të cilat konsiderohen me ndikim ne ngritjen e kapaciteteve te rrjetit konform kërkesave qe dalin nga Kodi i Rrjetit. Projektet janë të radhitura sipas kohës së planifikuar të implementimit të tyre. Disa nga projektet do te financohen apo bashkë-financohen nga donatoret si programi IPA 2011, KfW etj. Data e komisionimit te projekteve te lartpërmendura do të varet nga procedurat qe implementojnë donatoret. Analizat e performancës se rrjetit tregojnë qe disa nga projektet si transformatori i dytë në NS Peja 3 janë të nevojshme më herët (2012-2013), mirëpo për shkak të aplikimit te tyre ne programin IPA 2011, këto projekte nuk mund te realizohen më herët. Për programin IPA 2012 janë propozuar edhe një numër i caktuar i projekteve qe gjenden ne tabelën 5-8. Pjesa dominuese e investimeve do te kryhet nga KOSTT përmes kredive te buta te ofruara nga banka Gjermane për ri-ndërtim KFW, ndërsa pjesa e mbetur do te jete donacion i Bashkësisë Evropiane.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 47 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

ID TRIV/L155/2 T-L/RAH

Eliminimi i furnizimit radial . Kriteri N-1

Q32013

Ri-vitalizimi i linjës 110 kV: L155/2 ne koordinim me ndërtimin e NS Leposaviq 110/10kV

a)Ndërrim i përçuesve fazor dhe atij mbrojtës deri ne Leposaviq (14km) b) Përforcim i shtyllave dhe ndërrim i izolatorëve.

Përforcim i kapaciteteve transmetuese dhe përkrahje e ngarkesës

Q42013

T&D-L/DRAGASH

a) 15km, Al.Çe240mm2 b) Fusha e linjës 110kV në NS Theranda

NS Dragashi dhe linja 110kV NS Kukës-NS Dragash- NS Prizren 2 -Ndërtimi i linjës 110kV NS Prizren 2 - NS Dragash, 21km ; b) NS Dragash - NS Kukës, 39km.

(a) NS Dragashi, 2 fusha transf., 2 fusha te linjave dhe nje fushë lidhëse. b) Linja njëfishe, 8km, nga NS Prizreni 2 deri ne Zhur (shtyllat dyfishe). c) Linja dyfishe 13km, nga Zhuri deri ne NS Dragashi d) Linjë njëfishe 26km, nga Zhuri deri ne Kukës (kufi deri ne Kukës 17km)

Optimizimi i operimit te dy sistemeve te Kosovës dhe Shqipërisë. Furnizimi kualitativ dhe i besueshëm i rajonit të Dragashit. Reduktimi I rrjedhave te fuqisë ne NS Prizreni 1.

Q22014

T-RIV/L163/1

Linja e re 110 kV NS Rahovec- NS Theranda -Ndërtimi i linjës se re 110kV (15km)

Ri-vitalizimi i linjës 110 kV: L163/1 -Ndërrim i përçuesve fazor dhe atij mbrojtës -Përforcim i shtyllave dhe ndërrim i izolatorëve.

(a) Ndërrimi i përçuesit nga 150/25mm2 në 240/40mm2 në gjatësinë 32km nga NS Kosova A deri në NS Vallaqi; (b) Përforcim i shtyllave të llojit portal

Rritja e kapacitetit transmetues të linjës nga 83 MVA në 114 MVA me qellim të reduktimit të humbjeve të fuqisë, përmirësimit të kriterit të sigurisë N-1

Q42014

T-ATR/PEJA3

Viti

AT2-300 MVA në NS PEJA3 - Instalimi i autotransf. të dytë 300 MVA, 400/110 kVsi dhe ndërtimi i bazamenteve të transf; (b) Ndërtimi i fushave transformatorike.

(a) Një autotransformator me fuqi 300 MVA, 400/110 kV; (b) Instalimi i pajisjeve të tensionit të lartë për fushat transformatorike 400 kV dhe 110 kV

Rritja e kapaciteteve të transformimit dhe plotësimi i kriterit të sigurisë N-1.

Q22015

T-ATR/FER-2

PROJEKTET E KATEGORISE: PERFORCIM I RRJETIT TE TRANSMISIONIT- (2012-2021) Emertimi i Projektit Përshkrimi teknik Arsyeja për zhvillim

AT2-300 MVA në NS FERIZAJ 2 -Instalimi i autotransformatorit të dytë 300 MVA, 400/110 kVsi dhe ndërtimi i bazamenteve të transformatorit ; (b) Ndërtimi i fushave transformatorike.

(a) Një autotransformator me fuqi 300 MVA, 400/110 kV. (b) Instalimi i pajisjeve të tensionit të lartë për fushat transformatorike 400 kV dhe 110 kV

Rritja e kapaciteteve të transformimit dhe plotësimi i kriterit të sigurisë N-1.

Q42015

T-L PEJA3-PEJA1

Tabela 5-8 Lista e projekteve të planifikuara për përforcimin në rrjetin e transmisionit 2012-2021

Linja e re 110 kV NS Peja 3- NS Peja 1 dhe ri-vitalizimi i NS Peja 1 -Ndërtimi i linjës se re me gjatësi 28km - Ri-vitalizimi i tersishëm i NS Peja 1 (ana 110kV)

a) 28km, Al.Çe240mm2; b) Fusha e linjës në NS Peja 3; c) Rivitalizimi i NS Peja 1 i pajisjeve dhe sistemit te zbarrave ne nivelin 110kV, duke kaluar ne sistem te zbarrave te dyfishta dhe ne sistem GIS te pajisjeve 110kV.

Ndertimi i linjës transmetuese mundëson plotësimin e kriterit N-1. Gjithashtu rrivitalizimi i NS Peja 1 ndikon ne rritjen e sigurisë dhe besueshmerisë se operimit te sistemit.

Q42016

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 48 nga 121

T-RIV/L126/5

T-RIV/L118/3

Ri-vitalizimi i linjës 110 kV: L179/1 NS Prizreni 1 - NS Prizreni 3 - Ndërrim i përçuesve fazor dhe atij mbrojtës; d) Përforcim i shtyllave dhe ndërrim i izolatorëve.

TL-PEJ3-UJM

Linja e re 110 kV NS Peja 3- HC Ujmani- Ndërtimi i linjës se re me gjatësi 25km

TL PZ1-PZ2

Linja e re 110 kV NS Prizren 1- NS Prizren 2 - Ndërtimi i linjës se re me gjatësi 3.5km

T-L/PEJ1-DEÇ

Linja e re 110 kV NS Peja 1- NS Deçan - Ndërtimi i linjës se re me gjatësi 16km

T-RIV/L118/1

Ri-vitalizimi i linjës 110 kV: L118/1 NS Prishtina 1 - NS Kosova A -Ndërrim i përçuesve fazor dhe atij mbrojtës - Përforcim i shtyllave dhe ndërrim i izolatorëve

T/RING_400kV

Ri-vitalizimi i linjës 110 kV: L126/2 NS Peja 2- NS Deçan -Ndërrim i përçuesve fazor dhe atij mbrojtës - Përforcim i shtyllave dhe ndërrim i izolatorëve

T-L/PEJ_MIT

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Linja e re 110 kV NS Peja 3- NS Mitrovica 2 - Ndërtimi i linjës se re me gjatësi 32km

Paket Projekti UNAZA 400kV GJAKOVË-PRIZREN-FERIZAJ - Ndërtimi i stacionit shpërndarës 400kV SSH Gjakova 3 - Ndërtimi I NS Prizreni 4, 400/110kV - Ndërtimi I linjës 400kV: SSH Gjakova 3- NS Prizreni 4

(a) Ndërrimi i përçuesit nga 150/25mm2 në 240/40mm2 në gjatësinë 14.57 km nga NS Peja 2 deri në NS Deçan

Rritja e kapacitetit transmetues të linjës nga 83 MVA në 114 MVA me qëllim të reduktimit të humbjeve të fuqisë, përmirësimit të kriterit të sigurisë N-1.

Q42016

a) Ndërrimi i përçuesit nga 150/25mm2 në 240/40mm2në gjatësinë 4.69 km nga NS Prizreni 1 deri në NS Prizreni 3

Rritja e kapacitetit transmetues të linjës nga 83 MVA në 114 MVA me qellim të reduktimit të humbjeve të fuqisë, përmirësimit të kriterit të sigurisë N-1.

Q32016

a) 25km, Al.Çe240mm2; b) Fusha e linjës 110kV në NS Peja 3 2; c) Fusha e linjës 110kV në HC Ujmani

Plotësimi i kriterit N-1 dhe ngritja e kapaciteteve transmetuese

Q22017

a) 3.5km, Al.Çe240mm2; b) Fusha e linjës 110kV në NS Prizren 2; c) Fusha e linjës 110kV në NS Prizren 1

Ndërtimi i linjës se re transmetuese mundëson plotësimin e kriterit N-1.

Q32018

a) 16km, Al.Çe240mm2 b) Fusha e linjës 110kV në NS Peja 1 c) Fusha e linjës 110kV në NS Deçan

Përforcim i kapaciteteve te transmisionit dhe plotësimi i kriterit N-1 ne zonën e rrafshit te Dukagjinit

Q22019

Rritja e kapacitetit transmetues të linjës nga 83 MVA në 114 MVA me qëllim të reduktimit të humbjeve të fuqisë, përmirësimit të kriterit të sigurisë N-1

Q22020

a) 32km, Al.Çe240mm2 b) Fusha e linjës 110kV në NS Peja 3 c) Fusha e linjës 110kV në NS Mitrovica 2

Ngritja e kapaciteteve transmetuese për rajonin e Mitrovicës me qellim te përkrahjes se ngarkesës. Plotësimi i kriterit N-1

Q32021

(a) SSH Gjakova 3 përmban 3 fusha te linjave dhe një fushë lidhëse (b) NS Prizreni 4, 400/110kV, 300MVA ndërtohet ne vazhdimësi te NS Prizreni 2 e cila permban dy fusha te linjave 400kV dhe një fushë lidhëse 400kV c) Linja 400kV SSH Gjakova 3-NS Prizreni 4, 31.5km d) Ndërtimi i linjës 400kV ,56.5km NS Prizreni 4NS Ferizaj 2 parashihet pas 2021

Konfigurimi ne formë unazore i rrjetit 400kV me qellim te optimizimit te rrjedhave te fuqisë, përkrahjes se gjenerimit te ri dhe te ngarkesës.

Q42021

(a) Ndërrimi i përçuesit nga 150/25mm2 në 240/40mm2 në gjatësinë 7.3km nga NS Prishtina 1 deri në NS Kosova A

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 49 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë 5.6.2 Projektet e planifikuara të kategorisë: ri-vitalizmi i nënstacioneve të KOSTT-it Tabela në vijim përmban listën e projekteve të cilat kanë të bëjnë me procesin e rivitalizimit të nënstacioneve të cilat menaxhohen nga KOSTT-i.

TD/R_PZ3

TD/R_THER

Ri-vitalizimi i pajisjeve të TL ne NS Gjakova 2

Ri-vitalizimi i pajisjeve të TL ne NS Prizreni 3 Ri-vitalizimi i pajisjeve të TL ne NS Theranda - Ndërlidhja me projektin e linjës se re NS RahovecNS Theranda

(a) Ndërrimi i tri (3) fushave të linjave 110 kV, ndërrimi i dy (2) fushave transformatorike 110 kV dhe një fushe lidhëse 110 kV. Ndërrimi i pajisjeve mbrojtëse te tri fushave te linjave (a) Ndërrimi i tri fushave të linjave 110 kV, ndërrimi i 2 fushave transformatorike 110 kV dhe 1 fushe lidhëse 110 kV. Ndërrimi I pajisjeve mbrojtëse te 3 fushave te linjave (a) Ndërrimi i dy fushave të linjave 110 kV, ndërrimi i dy fushave transformatorike 110 kV dhe një fushe lidhëse 110 kV b) Kalim ne sistem te zbarrave te dyfishta

Rritja e sigurisë dhe besueshmërisë së operimit të këtij nënstacioni 31 vjeçar. Rritja e sigurisë dhe besueshmërisë së operimit të këtij nënstacioni te rendesishëm për furnizim te një pjese te konsumit te Prizrenit Rritja e sigurisë dhe besueshmërisë së operimit të këtij nënstacioni 36 vjeçar. Optimizimi permes fushës lidhëse

Viti

Q42012

Q32013

a) Ndërrimi i 5 fushave të linjave 110 kV, ndërrimi i dy (2) fushave transformatorike 110 kV. b) Ndërrimi i sistemit të zbarrave 110kV dhe portaleve dhe ndërtimi i e një fushe lidhëse 110 kV.

Rritja e sigurisë dhe besueshmërisë së operimit të këtij nënstacioni te rendesishëm për furnizim te një pjese te konsumit te Mitrovicës

Q42013

Ndërrimi i ndërprerësve të fuqisë 110kV dhe 220kV përveç dy fushave të ATR3

Rritja e sigurisë dhe besueshmërisë së operimit të nënstacionit

Q42016

Ri-vitalizimi i pajisjeve të TL ne NS Vitia

(a) Ndërrimi i dy fushave të linjave 110 kV, ndërrimi i dy fushave transformatorike 110 kV

Rritja e sigurisë dhe besueshmërisë së operimit të nënstacionit

Q22018

Ri-vitalizimi i pajisjeve të TL ne NS Klina

(a) Ndërrimi i një fushe të linjave 110 kV, ndërrimi i një fushe transformatorike 110 kV

Rritja e sigurisë dhe besueshmërisë së operimit të nënstacionit

Q22019

Rritja e sigurisë dhe besueshmërisë së operimit të këtij nënstacioni te rëndësishëm për furnizim te konsumit te Lipjanit

Q22021

Ri-vitalizimi i pajisjeve të TL ne NS Vallaqi

TD/R_PZ3 TD/R_PZ3 T/CB_PR4

PROJEKTET E KATEGORISE: RI-VITALIZIMI I NS (KOSTT) - (2012-2021) Emërtimi i Projektit Përshkrimi teknik Arsyeja për zhvillim

Ndërrimi i ndërprerësve në NS Prishtina 4

TD/R_PZ3

TD/R_THER

TD/R_GJA2

Nr ID

Tab. 5-9. Lista e projekteve të kategorisë së ri-vitalizimit të nënstacioneve

Ri-vitalizimi i pajisjeve të TL ne NS Lipjan

(a) Ndërrimi i një fushe të linjave 110 kV, ndërrimi i dy fushave transformatorike 110 kV dhe ndërtimi i sistemit te zbarrave te dyfishta me fushe lidhëse 110 kV

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 50 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë 5.6.3 Projektet e planifikuara të kategorisë për mbështetje të operimit të sistemit të transmisionit Në tabelën në vijim janë paraqitur projektet e planifikuara të cilat i takojnë kategorisë mbështetëse të operimit të sistemit të transmisionit. Kjo listë kryesisht është përzgjedhur duke identifikuar nevojën e sistemit transmetues në përmbushjen e kërkesave teknike që dalin nga Kodi i Rrjetit dhe kërkesave teknike që rekomandohen nga ENTSO/E.

INSTALIMI I OPGW në linjat interkonektive 400 kV - Instalimi i rrugëve telekomunikuese përmes fijeve optike në linjat interkonektive 400 kV dhe 220 kV deri ne kufij.

INTER-OST Njehsorët (- Instalimi i pikave matëse në linjat ndërkufitare ne pajtueshmëri me kodin e matjes

T/GIS-SYSTEM

T/TELEK_OPGW

PROJEKTET E KATEGORISE: RI-VITALIZIMI I NS (KOSTT) - (2012-2021) Emërtimi i Projektit Përshkrimi teknik Arsyeja për zhvillim

T/MAT_NJEHSORE

Nr ID

Tab. 5-10. Lista e projekteve të kategorisë mbështetëse te operimit te sistemit; 2012-2021

Sistemi GIS për përkrahjen e Sistemit Transmetues

Viti

(a) Përçuesi mbrojtës ekzistues 65mm2 në 400 kV deri në kufij me vendet fqinje do të ndërrohet me përçues mbrojtës me të njëjtat dimensione me përmbajtje te 96 fijeve optike.

Q32015

(a) Instalimi i transformatorëve matës me nga dy bërthama për matje komerciale me karakteristika të njëjta në linjat e interkoneksionit 400 kV, 220 kV dhe 110 kV (b) Ndërrimi i njehsorëve ekzistues me njehsor ne pajtueshmëri me Kodin e Matjes

Projekti do të mundësoj kompletimin e instalimit të njehsorëve në kufij në pajtueshmëri me Kodin e Matjes.

Q42015

(a) Komplet set i pajisjeve me kontrollim nga distanca si: lokator laserik, termo kamera, digital area foto kamera te pajisura me GPS dhe sistem intern te navigimit (b) Softuer përkatës për integrimin dhe procesimin e te dhenave nga pajisjet dhe prezantim te te dhënave ne format CAD dhe GIS

Ngritja e nivelit te mirëmbajtjes se linjave dhe nenstacioneve. Procesimi i te dhënave te shtyllave, trasesë se linjave, identifikimi i pronave nga kalojne linjat etj.

Q22016

((a) Përçuesi mbrojtës ekzistues 65mm2 në 400 kV deri në kufij me vendet fqinje do të ndërrohet me përçues mbrojtës me të njëjtat dimensione me përmbajtje te 96 fijeve optike.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 51 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë 5.7

Përshkrimi teknik i projekteve të planifikuara në transmision

5.7.1 Hyrje Faza e parë e konsolidimit të rrjetit të transmisionit ka përfunduar pas përfundimit të projekteve: NS Peja 3, linja L112, autotransformatori 150 MVA në NS Kosova A. Faza e dytë e përforcimit të rrjetit të transmisionit e cila pritet të përfundoj në vitin 2012 karakterizohet si fazë e cila synon ngritjen e besueshmërisë dhe sigurisë së rrjetit në aspektin e kriterit N-1. Ne këtë fazë dominon projekti madhor NS Ferizaj 2 i cili me 18 tetor të këtij viti (2011) është futur me sukses në operim. Procesi planifikues i rrjetit të transmisionit i bazuar në kriteret e planifikimit të rrjetit të tensionit të lartë është dinamik dhe si i tillë synon arritjen e standardeve teknike të cilat sigurojnë në terma afatgjatë kohor perspektivë të sigurt të zhvillimit të ngarkesës dhe gjenerimit. Në vazhdim është paraqitur përshkrimi i projekteve zhvillimore nga lista e projekteve të planifikuara për periudhën kohore 2012-2021. Një mori projektesh të planifikuara të cilat priten të përfundojnë deri në fund të vitit 2021, do ta sjellin rrjetin e transmisionit në një gjendje e cila garanton siguri dhe besueshmëri të lartë operuese në pajtueshmëri të plotë me Kodin e Rrjetit. Kjo periudhë kohore përfshinë projekte të cilat ndikojnë drejtpërsëdrejti në përforcimin e rrjetit të transmisionit, projekte të ri-vitalizmit të nënstacioneve dhe projektet e përkrahjes së ngarkesës, për të cilat nga palët është aplikuar në KOSTT për kyçje në rrjetin e transmisionit. Në vijim janë paraqitur ndikimet e projekteve kryesore gjatë periudhës kohore 2012 -2016 sipas kategorisë së projekteve dhe renditjes kohore të planifikuar të implementimit të tyre.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 52 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë 5.7.2 Projektet e përforcimit të rrjetit të transmisionit Në vijim janë dhënë përshkrimet e detajuara për projektet e planifikuara që i takojnë kategorisë së përforcimit apo rritjes së kapaciteteve të rrjetit të transmisionit për periudhën planifikuese 2012-2021.

Projekti: Linja e re 110 kV NS Rahovec- NS Theranda

Furnizimi i ngarkesës në formë radiale (ishull), ashtu si furnizohet sot NS Rahoveci nuk preferohet, pasi që nuk plotësohet kriteri i sigurisë N-1, ndërsa procesi i kryerjes së mirëmbajtjes së linjës së vetme shkakton mos furnizim aq kohë sa zgjatë mirëmbajtja e linjës dhe pajisjeve në dy anët e saj. Simulimet kompjuterike te kryera sipas disa opsioneve të kyçjes se re të NS Rahoveci, krahasimi i rezultateve sipas dy kritereve themelore te planifikimit; kriterit teknik dhe ekonomik përcaktojnë që linja e re 110kV nga NS Rahoveci duhet të lidhet në NS Theranda. Me këtë rast krijohet unaza e re 110kV shume e rendesishme: NS Prizren 2 – NS Rahovec – NS Therandë – NS Prizren 3 – NS Prizren 1NS Prizren 2. Linja 110kV, 240mm2 do të jetë përafërsisht 15km e gjatë. Ky projekt duhet të koordinohet me projektin e ri-vitalizimit të pajisjeve në NS Theranda i cili parasheh ndërrimin e pajisjeve te tensionit 110kV dhe kalimin ne sistemin e zbarrave te dyfishta. Në NS Rahovec ekziston fusha e gatshme e linjës 110kV, ndërsa në NS Theranda duhet ndërtuar fushë të re të linjës. Në figurën 5-2 është paraqitur shtrirja gjeografike e linjës së re. Projekti është planifikuar të përfundoj në çerekun e tretë të vitit 2013.

Figura 5-2. Shtrirja gjeografike e linjës 110kV NS Rahovec – NS Therandë

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 53 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Projekti: NS Dragashi dhe linja 110kV NS Kukës-NS Dragash- NS Prizren 2

Projekti përfshinë ndërtimin e NS Dragashi 110/10(20)kV i cili do të furnizohet përmes dy linjave: NS Dragashi – NS Prizreni 2 (21km) dhe NS Dragashi - NS Kukës (39km). Nga Zhuri deri ne Dragash linja do të konstruktohet e dyfishtë, ndërsa nga Prizreni 2 në Zhur linja do të jetë njëfishe por me shtylla të dyfishta në mënyrë që ana tjetër e shtyllave të përdoret për projektin e HC Zhuri. Në figurën 5-3 është paraqitur shtrirja gjeografike e projektit me të dhënat relevante të tij. Projekti i koordinuar në mes të KOSTT dhe KEKOSSh konsiderohet i rëndësishëm për të dy palët. Për KEK_OSSh projekti mundëson: Furnizimi kualitativ i zonës jugore të Kosovës (Dragashit me rrethinë), reduktimi i humbjeve teknike në rrjetin e shpërndarjes si dhe shkarkimi i transformatorëve 110/35kV ne NS Prizreni 1. Projekti parashikohet të jetë në operim në qerekun e dytë të vitit 2014. Në aspektin e benifiteve që sjell implementimi i projektit për sistemin e transmisionit veçojmë: - Optimizimi i rrjedhave të fuqisë në mes dy sistemeve të KOSTT-it (Kosovës) dhe OST (Shqipërisë) dhe minimizimi i kostos se prodhimit te energjisë elektrike nga gjeneratorët e dy sistemeve. - Shkarkimi i ngarkesës së linjave 110kV NS Prizren 1-NS Prizren 2 dhe NS Prizren 1-NS Prizren 3 ekuivalent me ngarkesën e Dragashit. - Shkëmbimi i tepricave të energjisë elektrike në mënyrë reciproke në mes dy sistemeve e cila me operim radial realizohet në mënyrë të lehtë. - Furnizimi i sigurt i NS Dragashit dhe NS Kukësit duke u realizuar kriteri N-1 (rënia e një linje nuk ndërpret furnizimin e NS Dragashit apo NS Kukësit për shkak të furnizimit të dyfishtë)

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 54 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Figura 5-3 . Projekti i NS Dragashit dhe linjës 110kV me NS Kukës.

Projekti: Autotransformatori i dytë 300MVA në NS PEJA 3, 400/110kV

Ngritja e vazhdueshme e ngarkesës në rajonin e Rrafshit të Dukagjinit ndikon drejtpërsëdrejti në rritjen e ngarkesës në autotransformatorin e vetëm 300MVA në NS Peja 3. Analizat kompjuterike tregojnë që në pikun dimërorë 2012-2013 diku rreth 3% (260 orë) të kohës vjetore nënstacioni Peja 3 punon me risk operues sa i përket kriterit të sigurisë N-1. Përqindja e orëve në risk do të vazhdoj të rritet në 5% për pikun dimëror 2013-2014 dhe në 7% për pikun dimërorë 2014-2015. Duke u bazuar në kriteret e planifikimit nevoja për transformatorin e dytë në NS Peja 3 është aktuale, mirëpo për shkak të kufizimeve financiare ky projekt është propozuar që të përkrahet nga programi IPA 2011. Procedurat e Bashkësisë Evropiane për financimin dhe implementimin e projekteve që përkrahen nga programi IPA

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 55 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë përcaktojnë kohen e komisionimit të projektit dhe kjo kohë është në çerekun e dytë të vitit 2015.

Projekti: Autotransformatori i dytë 300MVA në NS FERIZAJ 2, 400/110kV

Ngritja e vazhdueshme e ngarkesës në rajonin e Kosovës Jug-lindore (Ferizaj, Viti, Sharr, Gjilan, Therandë) ndikon drejtpërsëdrejti në rritjen e ngarkesës në autotransformatorin e vetëm 300MVA në NS Ferizaj 2. Autotransformatori i dytë do të ndikoj në rritjen e rrjedhave te fuqisë nga niveli 400kV ne atë 110kV ne NS Ferizaj 2,

duke shkarkuar

ndjeshëm ngarkesën në autotransformatorët e NS Kosova A dhe NS Prishtina 4. Me instalimin autotransformatorit të dytë nënstacioni Ferizaj 2, do të plotësoj kriterin N-1 në terma afatgjatë kohor, duke ngritur kapacitetet transformuese te sistemit të transmisionit për 300MVA. Projekti i njëjtë sikurse projekti për autotransformatorin e dytë në NS Peja 3, do të financohet nga programi IPA 2011, ndërsa komisionimi i tij është planifikuar të ndodhë ne çerekun e katërt të vitit 2015. Projekti parasheh instalimin e AT2/300MVA/400/110kV, nga një fushë transformatorike 400kV dhe 110kV.

Linja e re 110 kV NS Peja 3- NS Peja 1 dhe ri-vitalizimi i NS Peja 1

Pas përfundimit të projektit të alokimit të linjës L1806 nga NS Gjakova 2 në NS Gjakovë 1, në pjesën e rrjetit të zonës së Dukagjinit do të plotësohet plotësisht kriteri N-1. Në bazë të parashikimit afatgjatë të ngarkesës si dhe në bazë të simulimeve kompjuterike, kriteri i sigurisë N-1 nuk do të plotësohet pas vitit 2015. Rënie kritike do të jetë rënia e linjës 110 kV NS Peja 3-NS Peja 1, me ç’rast në linjën NS Gjakova 1- NS Deçan dhe NS Peja 3 - NS Klinë do të shfaqet mbingarkimi. Për këtë arsye për të eliminuar këtë problem është e nevojshme ndërtimi i linjës së dytë furnizuese 110 kV, 240mm2 me gjatësi 28km nga NS Peja 3 në NS Peja 1. Projekti do të jetë i koordinuar me projektin e ri-vitalizimit të NS Peja 1, ku pritet rehabilitimi i tërësishëm i pajisjeve 110kV dhe kalimi në sistemin e zbarrave të dyfishta. Ky projekt është propozuar për financim nga programi IPA 2012, dhe komisionimi i projektit pritet të ndodhë në çerekun e katërt të vitit 2016. Për shkak të zonës së tej-urbanizuar në afërsi të nënstacionit Peja 1, pesë shtyllat afër nënstacionit duhet të ndërtohen në vend të shtyllave ekzistuese dhe ato duhet të jenë të dyfishta. Nëse do të ketë probleme të

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 56 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë shpronësimit të pronave zgjidhje opcionale do të jetë edhe demontimi i linjës ekzistuese dhe ndërtimi i linjës së re të dyfishtë duke iu shmangur shtegut të ri. Në fig. 5-4 është paraqitur shtrirja gjeografike e projektit.

Figura 5-4. Linja e dytë NS Peja 3- NS Peja 1

Projekti: Linja e re 110 kV NS Peja 3- HC Ujmani

Ngritja e vazhdueshme e konsumit ne rajonin e Mitrovicës si dhe linja e vetme 110kV që lidhë HC Ujmani me rrjetin e transmisionit janë faktorët që nxisin ndërtimin e linjës së re 110kV e cila do të lidhë hidrocentralin me nyjën e fuqishme te rrjetit NS Peja 3. Në figurën 5-5 është paraqitur shtrirja gjeografike e linjës së gjatë 25km. Ky projekt mundëson krijimin e një unaze të re 110kV e rëndësishme për optimizmin e punës së Sistemit Transmetues për pjesen e rajonit të Mitrovicës. Zhvillimi i pritur i konsumit në atë rajon, në veçanti miniera e Trepçës, do të jenë më të sigurta në furnizim me energji elektrike, duke konsideruar ngritjen e kapaciteteve transmetuese. Linja e re do të ndihmoj në shkarkimin e linjave furnizuese të unazës 110kV NS Kosova A – NS Bardhi – NS Vushtrria 1&2 – NS Trepça. Projekti planifikohet të kryhet në vitin 2017.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 57 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Figura 5-5. Linja NS Peja 3- HC Ujmani

Projekti: Linja e re 110 kV NS Prizren 1- NS Prizren 2

Ngarkesa ne rritje te vazhdueshme ne rajonin e Prizrenit, do të vë në risk kriterin N-1 per ate pjesë te rrjetit transmetues. Ky risk do të shfaqet pas vitit 2017 kur ngarkesa maksimale në Kosovë parashihet që të jetë 1340MW. Linja e dytë 110kV nga NS Prizreni 1 në NS Prizreni 2 është e nevojshme pasi qe me konfiguracionin aktual të rrjetit, rënia e linjës NS Prizren 2- NS Prizreni 3 do të shkaktoj mbingarkesë në linjën L164/3. Projekti parasheh ndërtimin e linjës së re 110kV, 240mm2 (114MVA/605A) me gjatësi 3.5km të treguar në figurën 5-6.

Në këtë rast ekzistojnë edhe dy opsione tjera të realizimit varësisht nga

problemet e shpronësimit te pronave dhe pengesave urbanistike: -

Shndërrimi i linjës ekzistuese L164/3 ne linjë të dyfishtë

Kabllo nëntokësore 110kV

Projekti planifikohet të kryhet në vitin 2018. Ky projekt është i rëndësishëm për realizimin e konceptit te grupimit të konsumit 110kV sipas nënstacioneve kryesore. I njëjti projekt është paraparë në studimin e kryer nga Fichner në lidhje me ri-dizajnimin e konfiguracionit te rrjetit transmetues 400kV dhe 110kV.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 58 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Figura 5-6 . Projekti linja e dytë 110kV NS Prizren 1- NS Prizren 2

Projekti: Linja e re 110 kV NS Peja 1- NS Deçani

Për të realizuar krijimin e rezervave të kyçjes dhe shkyçjes, grupimin e pikave distributive 110kV, shmangien e ndikimit negativ te rrjedhave tërthore të fuqisë në mes të grupeve te konsumit te furnizuara nga dy nënstacionet NS Peja 3 dhe NS Prizreni 2, është e nevojshme linja e re 110kV NS Peja 1 – NS Deçani. Kjo linjë do të mundësoj optimizmin e punës së sistemit të transmisionit në zonën e Dukagjinit, duke bërë të mundur përkrahjen e ngarkesës në rritje dhe atë në pajtueshmëri të plotë me kërkesat teknike qe kërkohen nga Kodi i Rrjetit. Me realizimin e kësaj linje do të mund të krijohet grupi i nënstacioneve: NS Peja 1, NS Peja 2, NS Deçani, NS Klina dhe NS Burimi të cilat do te furnizoheshin vetëm nga NS Peja 3, ndërsa shkëputja nga grupi tjetër do të realizohej në NS Gjakova 1 përmes fushës lidhëse. I tërë grupi i nënstacioneve të lartpërmendura do të furnizohet duke plotësuar plotësisht kriterin N-1, ndërsa ndikimet e rënieve të pa planifikuara të linjave 110kV në njërën nga grupet e ngarkesave nuk do të kenë ndikim në grupin tjetër. Ky modus i operimit duhet të zgjidhet nga operatoret e sistemit në kohën e ngarkesave të mëdha dhe si i tillë krijon siguri shumë të lartë operuese duke disponuar me rezerva të kyçjes apo shkyçjes të kapaciteteve të linjave 110kV. Në figurën 5-7 është paraqitur shtrirja gjeografike e linjës së re sipas konfiguracionit 2019 ku edhe pritet implementimi i projektit. Projekti parasheh ndërtimin e linjës 110kV, 15km, AlÇe-240mm2 (114MVA/605A) si dhe dy fusha te linjave 110kV ne dy skajet e saj.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 59 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Figura 5-7. Projekti: linja 110kV NS Peja 1- NS Deçan

Projekti: Linja e re 110 kV NS Peja 3- NS Mitrovica 2

Linja e re 110kV nga NS Peja 3 në NS Mitrovica 2 ( e planifikuar nga KEK-OSSh) do të jetë e nevojshme për rritjen e kapaciteteve furnizuese për rajonin e Mitrovicës dhe Vushtrrisë. Konfiguracioni aktual i rrjetit ne atë zonë, nuk do të plotësoj kriterin e sigurisë N-1 pas vitit 2020, gjithmonë duke u referuar në ngarkesën e parashikuar për 10 vitet e ardhshme. Varësisht se si do të zhvillohet në të ardhmen ngarkesa; sipas tre skenarëve të mundshëm të rritjes, edhe koha e implementimit mund të revidohet. Projekti është paraparë të përfundoj në vitin 2021. Projekti parasheh ndërtimin e 32km të linjës njëfishe 110kV, 240mm2 (114MVA/605A) dhe dy fusha të linjave 110kV njëra në NS Peja 3 dhe tjetra ne NS Mitrovica 2. Në figurën 5-8 është paraqitur shtrirja gjeografike e projektit.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 60 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Figura 5-8. Projekti: linja 110kV NS Peja 3- NS Mitrovica 2

Paket Projekti UNAZA 400kV GJAKOVË-PRIZREN-FERIZAJ

Konfiguracioni aktual i rrjetit 400kV karakterizohet si lidhje yll ku qendra e yllit është NS Kosova B. Konfiguracioni optimal i rrjetave elektrike të tensionit të lartë është konfiguracioni unazor, i cili siguron fleksibilitet dhe siguri më të lartë operuese të sistemit elektroenergjetik. Zhvillimet e pritshme të kapaciteteve të reja gjeneruese dhe parashikimet e ngarkesës, parashikimet e flukseve në rritje të fuqisë në shkëmbimet rajonale, determinojnë nevojën për ri-konfigurimin e rrjetit 400kV. Studimet e mëhershme si ESTAP I kanë rekomanduar rikonfigurimin e rrjetit 400kV në formën unazore, duke iu shmangur zhvillimit të rrjetit 220kV. Simulimet kompjuterike të kryera në modelet komplekse të cilat përfshijnë edhe sistemet regjionale, duke konsideruar skenarët e zhvillimit të kapaciteteve të reja gjeneruese në vend dhe rajon si dhe zhvillimin e parashikuar të ngarkesës po ashtu në vend dhe rajon, tregojnë nevojën për krijimin e unazës 400kV në territorin e Kosovës. Ky konfiguracion është prezantuar si projekt opcional afatgjatë edhe në planet e mëhershme zhvillimore të KOSTT-it të aprovuara nga ZRrE. Studimi i detajizuar i ri-dizajnimit të rrjetit 400kV dhe ndikimeve të saj në Sistemin Elektroenergjetik të Kosovës është kryer nga kompania konsulente gjermane “Fichner”. Koncepti i prezantuar i studimit, rekomandon

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 61 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë krijimin e nyjeve të fuqishme 400/110kV të cilat do të furnizojnë grupet e ngarkesës dhe duke ngritur rezervat e kapacitetit të linjave 110kV me qellim të optimizmit të rrjedhave të fuqisë. Simulimet kompjuterike në modelet komplekse të sistemit të kryera nga KOSTT, tregojnë që pjesa e rrjetit në rajonin e Prizrenit nuk do të mund të plotësoj kriterin N-1 pas vitit 2020, për shkak të impedancës së lartë të dy linjave 220kV furnizuese të NS Prizreni 2. Problemi më i madh do të shfaqet nëse bie linja interkonektive 220kV Fierzë-Prizren 2. Në këtë rast mund të vie deri të kolapsi i tensioneve dhe shkyçja e ngarkesës së NS Prizreni 2. Nëse vështrojmë rrjetin e transmisionit para ndërtimit të unazës 400kV mund të vërejmë ekzistimin e katër nyje të fuqishme dhe të mjaftueshme të transformimit në 110kV: NS Peja 3 furnizon konsumin e Dukagjinit, NS Ferizaj 2 furnizon konsumin e pjesës jug-lindore dhe NS Kosova A se bashku me NS Prishtina 4 të cilat kryesisht furnizojnë konsumin e Prishtinës. Të gjitha këto nyje janë të kyçura në rrjetin e fuqishëm horizontal, ndërsa NS Prizreni 2 mbetet i kyçur në rrjetin po ashtu horizontal 220kV por relativisht të dobët. Koncepti i ri-konfigurimit të rrjetit 400kV nga forma yll në formë unazore sjell përfitimet si në vijim:

Mundëson përkrahjen e kapaciteteve të reja gjeneruese.

Ngritë besueshmërinë dhe sigurinë e rrjetit 400kV.

Ndihmon në sigurinë e shkëmbimeve të fuqisë në mes të Kosovës dhe vendeve të rajonit, apo transiteve që kalojnë nëpërmes rrjetit tonë.

Mundëson ri-konfigurimin e rrjetit 110kV me qellim te optimizmit të rrjedhave të fuqisë si dhe optimizmit të konditave operuese të sistemit të transmisionit

Ngritë kualitetin e furnizimit të konsumit të rajonit të Prizrenit.

Ndihmon në procesin e mirëmbajtjes së linjave 400kV.

Projekti i unazës planifikohet të kryhet në dy faza: Faza e parë: përfshinë ndërtimin e stacionit shpërndarës Gjakova 3, 400kV i cili do të pozicionohet shumë afër linjës interkonektive 400kV NS Kosova B – NS Tirana 2 ku do të kyçet në gjatësinë 51km nga NS Kosova B ashtu siç është treguar në figurën 5-8. SSH Gjakova 3, do të kryej funksionin e pikës së re ndërlidhëse të unazës 400kV. Do të përmbaj tri fusha të linjave 400kV, me mundësi te zgjerimit dhe

një fushë lidhëse 400kV.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 62 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Njëkohësisht do të ndërtohet NS Prizreni 4 400/110kV i cili fillimisht do të ketë të instaluar një autotransformator 300MVA. Nënstacioni do të jetë i pozicionuar në vazhdim të NS Prizreni 2, ku do të shfrytëzohen zbarrat ekzistuese 110kV, me ndryshimin në vendosjen e ndarësit tërthor të zbarrave 110kV. Nënstacioni parasheh ndërtimin e zbarrave të dyfishta 400kV e cila do të përmbaj dy fusha të linjave 400kV dhe hapësirë të mjaftueshme edhe fusha tjera rezerve të linjave dhe transformatorëve. Në figurën 5-10 është paraqitur konfiguracioni i NS Prizreni 4. Dy nënstacionet do të jenë në punë paralele në anën 110kV, që nënkupton shfrytëzimin e autotransformatorëve ekzistues 3x150MVA të NS Prizreni 2. Autotransformatorët ekzistues 220/110kV do të shfrytëzohen deri në fund të ciklit të tyre jetësor, duke i zëvendësuar me autotransformatorët shtesë 400/110kV te cilët do të instalohen në NS Prizreni 4. Nënstacioni shpërndarës Gjakova 3, 400kV do të lidhet përmes linjës 400kV, 2x490mm2 (1316MVA/1900A) me gjatësi 31.5km me NS Prizreni 4, 400/110kV. Faza e parë planifikohet të ndërtohet ne vitin 2021. Faza e dytë: Paraqet fazën e mbylljes së unazës, me ndërtimin e linjës 400kV, 56.5 km nga NS Prizreni 4 në NS Ferizaj 2 ashtu siç është paraqitur në figurën 5-9. Ndërtimi i kësaj linje mund të kryhet brenda periudhës kohore 2021-2025 dhe duhet të jetë në koordinim kohor me projektet e planifikuara të ngritjes së kapaciteteve gjeneratorike bazuar në strategjinë e energjisë 2009-2018.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 63 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Fig.5-9 Shtrirja gjeografike e projektit te unazës 400kV SSH Gjakova 3-NS Prizreni 4- NS Ferizaj 2

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 64 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Rezervë

SSH GJAKOVA 3

NS FERIZAJ 2

400kV

220kV

Fusha lidhese

3x150MVA 300MVA

110kV

Fusha lidhese

Fusha Rez.

Ndares terthor

110kV

Fusha lidhese Linjat 110kV

Linjat 110kV

Figura 5-10. Skema njëpolare e nënstacionit te modifikuar NS Prizreni 2, 220/110kV në NS Prizreni 4, 400/110kV

5.7.3 Projektet e ri-vitalizimit të linjave 110kV Faktorët themelor të cilët janë marrë për bazë për përcaktimin e listës së linjave të cilave do ti ndërrohet përçuesi me kapacitet me të madh transmetues janë:

vjetërsia e linjës si dhe Frekuenca e mbingarkimit të linjës (N-1) niveli i humbjeve të fuqisë në linjë Faktori i parë është qartë i definuar, faktori i dytë dhe i tretë identifikohet nga analizat kompjuterike duke simuluar rrjedhat e fuqisë për kondita të ndryshme të operimit të sistemit të transmisionit, duke marrë parasysh dinamikën e zhvillimit të projekteve në perspektiv të cilat ndikojnë dukshëm në ndryshimin e rrjedhave te fuqisë në rrjetin e transmisionit. Të gjitha linjat 110 kV me seksion të tërthortë 150mm2, të rrjetit të transmisionit janë analizuar në aspektin e humbjeve të fuqisë duke përcjellë përforcimet në rrjet në term afatgjatë kohor.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 65 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Linjat me vjetërsi mbi 40 vite dhe linjat me frekuencën më të madhe të mbi-ngarkimit dhe të cilat kuptueshëm kanë humbje më të mëdha, janë renditur në rend të parë. Objektivi kryesor i kësaj kategorie të projekteve është rritja e kapacitetit të linjave 110 kV me përçues me seksion 150mm2 (83 MVA), në përçues 240mm2 (114 MVA). Disa nga linjat shumë të vjetra kryesisht kanë shtylla nga betoni dhe ndërrimi i përçuesve ekzistues me përçues më peshë më të madhe në aspektin mekanik dhe statik kërkon përforcime të shtyllave, me theks të veçantë të shtyllave këndore. Gjithashtu edhe shtyllat në formë portale kërkojnë përforcim të shtyllave dhe shtim eventual i shtyllave me qëllim të rritjes së stabilitetit mekanik të linjës në tërësi. Në periudhën kohore 2012-2021 janë përzgjedhur këto linja 110 kV të cilat do të përforcohen:

Projekti: Ri-vitalizimi i linjës 155/2 në koordinim me ndërtimin e NS Leposaviq 110/10kV

Nënstacionit të ri NS Leposaviq 110/10(20)kV është planifikuar të furnizohet nga linja ekzistuese ndërkufitare NS Vallaq - NS N.Pazar, e cila do të realizohet me prerjen e saj në afërsi të NS Leposaviq 35/10kV. Linja aktualisht nuk ka kapacitet të mjaftueshëm për shkak të seksionit tërthor që ka (150mm2). Në anën tjetër kjo linjë është një ndër linjat më të vjetra në sistemin transmetues të Kosovës, andaj përforcimi i saj është i domosdoshëm. Ndërrimi i përçuesit planifikohet për 15km të linjës e filluar nga NS Vallaqi deri te pika ku planifikohet të bëhet prerja e linjës L155/2. Në figurën 5-10 është paraqitur shtrirja gjeografike e projektit. Projekti planifikohet të përfundoj në çerekun e dytë të vitit 2014.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 66 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

fig. 5-10 Projekti i ri-vitalizimit të linjës L155/2 në koordinim me ndërtimin e NS Leposaviq 110/10(20)kV.

Projekti: Ri-vitalizimi i linjës 163

Nga të gjitha rezultatet e fituara nga simulimet kompjuterike, linja aktuale L163 nga Kosova A deri ne NS Vallaq me kapacitet 83MVA (150mm2) rezulton të jetë më problematike nga linjat tjera (150mm2) të cilat janë në listën për ndërrim të përçuesit Në fund të vitit 2012 pritet të përfundoj projekti i përforcimit të furnizimit të NS Bardhi, me ç’rast do të bëhet kyçja në linjën ekzistuese NS Kosova A – NS Vallaq. Ngritja e kapacitetit të kësaj linje do të evitoj mbingarkimin e saj në rastin kur shkëputet linja furnizuese NS Kosova A – NS Vushtrri 2. Projekti ndihmon në ngritjen e sigurisë dhe besueshmërisë së furnizimit të ngarkesës të rajonit të Mitrovicës. Në figurën 5-11 është paraqitur pjesa e linjës e cila planifikohet të ri-vitalizohet. Projekti përfshinë ndërrimin e përçuesve 150mm2 (83MVA/440A) me përçues 240mm2 (114MVA/605A), si dhe përforcimet e nevojshme në shtyllat e tipit portal për shkak të shtimit të peshës së përçuesit. Projekti planifikohet të përfundoj në çerekun e katërt të vitit 2014.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 67 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Fig. 5-11 Linja 110kV NS Kosova A – NS Bardhi – NS Vallaq me gjatësi 38.5km

Ri-vitalizimi i linjës 110 kV: L126/2

Linja 14.57 km që lidhë NS Peja 2 me NS Deçan e paraqitur në figurën 5-12, është linjë e ndërtuar në vitin 1967 e cila përmban 52 shtylla të llojit portal dhe përçuesin 150mm2. Linja L126/2 është linjë e rëndësishme, segment i unazës së nënstacioneve 110 kV NS Peja 3 – NS Peja 1 – NS Peja 2 – NS Deçan – NS Gjakova 1. Projekti i ri-vitalizimit të kësaj linje përfshinë përforcimin e shtyllave këndore të formës portal, vendosjen e izolatorëve të rinj kompozitë dhe ndërrimi i përçuesve fazor. Projekti do të ndihmoj në rritjen e kapaciteteve transmetuese si dhe do të ndihmoj në përmirësimin e kriterit të sigurisë N-1. Projekti planifikohet të kryhet në çerekun e katërt të vitit 2016.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 68 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Fig. 5-12 Linja 110kV NS Peja 2 – NS Deçan me gjatësi 14.57km

Ri-vitalizimi i linjës 110 kV: L179/1

Projekti përfshinë ndërrimin e përçuesit nga 150/25mm2 në 240/40mm2 në gjatësinë 4.69km nga NS Prizreni1 deri në NS Prizreni 3 të paraqitur në figurën 5-13. Projekti gjithashtu përfshinë përforcimet statike te shtyllave ekzistuese, vendosjen e izolatorëve të rinj kompozitë dhe ndërrimi i përçuesve fazor. Linja paraqet segmentin ndërlidhës për furnizimin e NS Prizreni 3. Ri-vitalizimi i kësaj linje do të ndikoj ndjeshëm në rritjen e sigurisë dhe besueshmërisë operuese të asaj pjese të rrjetit 110 kV. Projekti planifikohet të kryhet në çerekun e tretë të vitit 2017.

Fig. 5-13 Linja 110kV NS Prizreni 1 – NS Prizreni 3 me gjatësi 4.69 km

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 69 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Ri-vitalizimi i linjës 110 kV: L118/3 Projekti përfshinë ndërrimin e përçuesit nga 150/25mm2 në 240/40mm2 në gjatësinë 28.7km nga NS Ferizaj 2 deri në NS Sharri të paraqitur në figurën 5-14, duke konsideruar vetëm pjesën e linjës deri të NS Ferizaj 1 (Bibaj), pasi qe pjesa nga NS Ferizaj 1 deri ne NS Ferizaj 2 linja është me seksion 240mm2. Projekti gjithashtu përfshinë përforcimin e shtyllave të betonit, vendosjen e izolatorëve të rinj kompozitë dhe ndërrimi i përçuesve fazor. Linja paraqet segment të unazës së rëndësishme të nënstacioneve 110 kV NS Ferizaj 2 – NS Sharr – NS Viti – NS Gjilan 5 dhe është një ndër linjat më të vjetra (110 kV) të rrjetit të transmisionit, andaj ri-vitalizimi i saj do të ndikoj ndjeshëm në rritjen e sigurisë dhe besueshmërisë operuese të asaj pjese të rrjetit te nivelit 110 kV. Projekti planifikohet të kryhet në vitin 2020.

Fig. 5-14 Linja 110kV NS Sharr - NS Ferizaj 2 me gjatësi 28.6 km

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 70 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë 5.7.4 Projektet e ri-vitalizimit të nënstacioneve Në përcaktimin e listës së nënstacioneve të cilat duhet të ri-vitalizohen janë marrë për bazë faktorët në vijim:

Efektet e prishjeve të nënstacionit në sistemin e transmisionit Vjetërsia e nënstacionit Frekuenca e prishjeve në pajisjet e tensionit të lartë Niveli i rrymave të prishjes në nënstacion Probabiliteti i prishjeve në pajisjet e tensionit të lartë fillon të rritet me vjetërsimin e pajisjeve, sidomos te pajisjet të cilat në masë të madhe shfrytëzohen. Po ashtu nënstacionet të cilat karakterizohen me rryma të mëdha të prishjeve janë mjaftë të sforcuara duke ndikuar dukshëm në përshpejtimin e humbjes se besueshmërisë së tyre. Bazuar në të dhënat e arkivuara në KOSTT në relacion me faktorët e lartpërmendur është krijuar lista e nënstacioneve të cilat duhet të bëhet ri-vitalizimi i tyre në pesë vjeçarin e parë të planit zhvillimor.

Projektet: Ri-vitalizimi i Nënstacioneve NS Prizreni 3 dhe NS Gjakova 2: Këto projekte kategorizohen në projektet të cilat rrisin sigurinë dhe besueshmërinë e furnizimit në nyjat e shpërndarjes. Dy nënstacionet e para NS Prizreni 3, 110/10kV dhe NS Gjakova 2, 110/10kV janë futur në prioritetin e parë bazuar në faktorët e lartpërmendur. Frekuenca e prishjeve si pasojë e vjetërsisë së pajisjeve të tensionit të lartë ka tendenca të rritjes andaj ri-vitalizimi i nënstacioneve NS Prizreni 3 (Q3 2012), NS Gjakova 2 (Q42012) në periudhën afatmesme është më se i domosdoshëm. Projektet përmbajnë ndërrimin e pajisjeve ekzistuese te tensionit të lartë 110kV me pajisje të reja konform kodit të pajisjeve elektrike si dhe ndërrimi i mbrojtjeve rele të fushave të linjave me mbrojtje moderne numerike.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 71 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Projekti: Ri-vitalizimi i Nënstacionit NS Theranda:

Ky projekt është i rëndësisë se veçantë, pasi që ndërlidhet me projektin e linjës së re 110kV NS Rahoveci- NS Theranda. Konfiguracioni aktual i zbarrave (sistemi H) të NS Theranda nuk mundëson optimizim të operimit të sistemit, ndërsa paraqet pengesë në procesin e mirëmbajtjes. Në bazë të standardeve të planifikimit nënstacionet të cilat kanë tri apo më shumë linja duhet të konfigurohen me sistem të zbarrave të dyfishtë dhe me fushë lidhëse. Ky projekt parasheh ndërrimin e pajisjeve ekzistuese të tensionit të lartë 110kV, ndërtimin e sistemit të zbarrave të dyfishta (360mm2), instalimin e fushës lidhëse 110kV dhe fushës së re të linjës 110kV NS Rahoveci-NS Theranda. Sistemi i mbrojtjeve ekzistuese rele të fushave të linjave parashihet të ndërrohet me rele moderne numerike. Projekti i linjës së re 110kV NS Rahoveci – NS Theranda dhe projekti i ri-vitalizimit të nënstacionit duhet të integrohen në projekt të përbashkët, i cili planifikohet të kryhet deri në çerekun e tretë të vitit 2013.

Projekti: Ri-vitalizimi i Nënstacionit NS Vallaqi:

NS Vallaqi është një ndër nënstacionet e para të ndërtuara në Kosovë. Ri-vitalizimi i këtij nënstacioni është i domosdoshëm nga fakti që në zbarrat e tij 110kV janë të lidhura 5 linja 110kV, njëra prej të cilave bartë fuqinë e gjeneruar nga HC Ujmani. Gjendja teknike e nënstacionit nuk është e kënaqshme dhe si e tillë rrezikon sigurinë dhe besueshmërinë e furnizimit të konsumatoreve. Ri-vitalizimi i nënstacionit parasheh ndërrimin e pajisjeve të tensionit të lartë 110kV, ndërrimin e sistemit të zbarrave dhe portaleve duke ndërtuar sistemin me zbarra të dyfishta dhe me fushë lidhëse. Projekti është planifikuar të përfundoj në çerekun e katërt të vitit 2013.

Projekti: Ndërrimi i ndërprerësve të fuqisë në NS Prishtina 4:

NS Prishtina 4, 220/110kV, 3x150MVA, paraqet nyje transformuese shumë të rëndësishme në sistemin transmetues të Kosovës. Nënstacioni Prishtina 4. Për shkak të afërsisë nga burimet gjeneratorike ekzistuese dhe ato të planifikuara niveli i lartë i rrymave të prishjes në këtë nënstacion mund të rrezikoj stabilitetin dinamik të sistemit. Të dhënat historike të incidenteve të regjistruara si pasojë e dështimeve në ndërprerës tregojnë rëndësinë e ndërrimit të tyre. Projekti parasheh ndërrimin e gjithë ndërprerësve 110kV dhe 220kV

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 72 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë përveç ndërprerësit 110kV dhe 220kV të fushës së re transformatorike të AT3 i cili është instaluar në vitin 2010. Ky projekt është përzgjedhur për mbështetje nga programi IPA 2012, dhe si i tillë planifikohet të implementohet në çerekun e katërt të vitit 2016.

Projektet: Ri-vitalizimi i Nënstacioneve NS Vitia, NS Klina dhe NS Lipjani:

Sekuenca kohore e implementimit të këtyre projekteve përfshinë periudhën afatgjate nga 2014 deri në 2021. Eksploatimi i pajisjeve te tensionit të lartë për nënstacionet në fjalë deri në periudhën kohore të planifikuar për ri-vitalizim është ekonomikisht i arsyeshëm. Nëse i referohemi vjetërsisë së nënstacioneve, frekuencës së prishjes dhe gjendjes teknike të pajisjeve, operimi i tyre edhe për 5-9 vite është i arsyeshëm. Ri-vitalizimi i pajisjeve të tensionit të lartë 110kV të NS Vitia, 110/35kV është planifikuar të kryhet në vitin 2018. Ri-vitalizimi i pajisjeve të tensionit të lartë 110kV të NS Klina, 110/10kV është planifikuar të kryhet në vitin 2019. Ri-vitalizimi i pajisjeve të tensionit të lartë 110kV të

NS Lipjani 110/35/10kV është

planifikuar të kryhet në vitin 2021.

5.7.5 Projektet e avancimit të sistemit të monitorimit, kontrollit dhe matjeve

të Sistemit të Transmisionit Në vazhdim janë paraqitur projektet nga PZhT qe karakterizohen si të nevojshme në përmbushjen e kritereve që dalin nga Kodi i Rrjetit si dhe nga doracaku i ENTSO/E. .

Projekti: OPGW në linjat e interkoneksionit

Aktualisht në linjat ndërkufitare nuk ekzistojnë rrugët telekomunikuese përmes OPGW. Kërkesat nga Politika 6 e Doracakut të ENTSO/E (UCTE) kërkojnë që një OST duhet të ketë së paku dy linja komunikuese me sistemet fqinjë. Projekti i vendosjes së OPGW në linjat interkonektive deri në kufi konsiderohet i rëndësishëm për KOSTT-in dhe për

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 73 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë sistemin rajonal në tërësi. Që projekti të jetë funksional duhet të ketë Marrëveshje NdërmjetOST-ve ashtu që në tërë gjatësinë e linjës në të dy anët e kufirit të instalohet OPGW. Objektiva kryesore e këtij projekti është instalimi i përçuesit mbrojtës me OPGW (deri në kufi me OST fqinje) dhe pajisjeve telekomunikuese në linjat 400 kV ekzistuese interkonektive:

L 407, NS Kosova B – NS Nish, me gjatësi e 41 km

L 437/2 NS Peja 3 – NS Ribarevinë , me gjatësi 28.8.km

L 420 NS Ferizaj 2 – NS Shkupi 5, me gjatësi 30.6 km Gjatësia totale e instalimit të OPGW është 100.4km

Projekti është prezantuar në IPA 2011 dhe parashihet të implementohet në çerekun e tretë të vitit 2015.

Projekti: INTER-OST Njehsorët

Aktualisht ekzistojnë pikat matëse në të gjitha linjat interkonektive, mirëpo nuk janë plotësisht në pajtueshmëri me Kodin e Matjes si dhe me kërkesat teknike që kërkohen nga ENTSO/E. Problemi qëndron në dy aspekte:

Transformatorët matës të tensionit dhe të rrymës kanë vetëm një bërthamë për matje, ndërsa nga Kodi i Matjes kërkohen dy bërthama të ashtuquajtura komerciale me karakteristika identike.

Njësoret duhet të jenë shumë tarifor

Projekti parasheh ndërrimin e pikave të matjes në linjat interkonektive: - Linja 400 kV: NS Kosova B – NS Nish, - Linjat 220 kV: NS Podujeva – NS Krushevc, NS Prizreni 2 – NS Fierza - Linjat 110 kV: NS Vallaqi – NS N.Pazari, NS Berivojca – NS Bujanovci Gjithashtu në projekt do të përfshihen edhe tri pikat matëse në NS Kosova B në kufijtë me TC Kosova B: - Linja 220 kV, NS Kosova B – TC Kosova B - Dy fushat e njësive gjeneruese B1 dhe B2 në NS Kosova B.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 74 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Me këtë projekt do të bëhet kompletimi i pikave matëse në të gjithë kufirin e sistemit të transmisionit me të tjerët. Edhe ky projekt është prezantuar në IPA 2011 dhe parashihet të implementohet në çerekun e katërt të vitit 2015.

Projekti: Sistemi GIS për përkrahjen e Sistemit Transmetues

Sistemi gjeografik i përpunimit të informacioneve GIS planifikohet të shfrytëzohet për organizimin dhe procedimin e të dhënave të infrastrukturës të transmisionit të shtrirë në tërë territorin e Republikës së Kosovës. Karakteristika themelore e sistemit GIS është mundësia e ndërlidhjes hapësinore-gjeografike të të dhënave, sistemimi i të gjitha detajeve teknike të aseteve të transmisionit në korrelacion me rrethinën. Sistemi GIS mundëson komunikimin edhe me sistemet tjera IT. Aplikimi i sistemit GIS në Sistemin e Transmisionit mundëson: -

Pozicionin e saktë gjeografik të linjave (shtyllave) dhe nënstacioneve, informacionet mbi pronat në dhe përreth pozicionit të instalimit të tyre.

Informacionet teknike te detajizuara për secilën linjë (shtyllë), nënstacion, antenë telekomunikuese etj

Informacione mbi strukturen pronësore dhe ndertimeve në traset e planifikuara për linjat e reja.

Komunikimi ne distancë me pajisje si: kamera termovision, matës laserik të lartësisë (perçuesëve) foto kamera të pajisura me GPS, mjetet logjistike të ekipeve të mirëmbajtjes të pajisura me GPS.

Grumbullimi dhe procedimi i të dhënave në një qendër grumbulluese.

Komunikimi me sistemet tjera IT

Përfitimet nga sistemi GIS janë të mëdha si në aspektin e kursimeve në procesin e mirëmbajtjes, ashtu edhe në procesin e planifikimit operativ dhe planifikimit afatgjatë. Në këtë sistem parashihet të integrohet edhe sistemi për identifikimin e intensitetit dhe pozicionit të shkarkimeve

atmosferike (rrufesë),

qe do të kontribuoj në avancimin e

mëtutjeshëm të mirëmbajtjes preventive. Projekti planifikohet të implementohet në vitin 2016.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 75 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

ANALIZA KOMPJUTERIKE E PERFORMANCËS SË RRJETIT TË TRANSMISONIT

6.1

Përshkrimi i modelit të rrjetit.

Planifikimi i rrjetit të transmisionit fillon me krijimin e modelit matematikor bazë i cili i përgjigjet gjendjes së rrjetit për fundin e vitit 2011 duke shfrytëzuar të dhënat teknike të elementeve të cilat përbëjnë sistemin elektroenergjetik. Parametrat e nevojshëm për krijimin e modelit matematikor bazë përfshijnë:

Parametrat elektrik të gjeneratorëve ekzistues

Parametrat elektrik të linjave 400 kV, 220 kV dhe 110 kV

Parametrat elektrik të transformatorëve, pa përfshirë transformatorët e rrjetit të shpërndarjes

Fuqia maksimale aktive dhe reaktive gjatë sezonit dimëror dhe veror në pikat e shpërndarjes dhe pikat tjera shpenzuese.

Rrjedhat e zakonshme të fuqisë në linjat ndërkufitare

Konfigurimi normal i rrjetit të transmisionit.

Simulimet dhe analizat teknike të performancës së sistemit në periudha të ndryshme kohore janë realizuar me ndihmën e paketës softuerike PSS/E 33. Ky softuer i aplikueshëm për proceset e planifikimit të rrjetave të transmisionit përdoret në shumicën e vendeve të Evropës Jug-lindore, por edhe në shumë vende të Evropës dhe botës. Metoda iterative (përsëritëse) “Full Newton Raphson” është përdor në kalkulimin e rrjedhave të fuqisë, ndërsa në kalkulimin e kriterit të sigurisë së rrjetit është përdorur moduli ACA “AC Contigency Solution” i cili është i integruar në PSS/E. Me qëllim të analizës së kalkulimit të lidhjeve të shkurta në nyjet e sistemit, si dhe aftësitë shkyçëse të ndërprerësve të tensionit: 400 kV, 220 kV dhe 110 kV është shfrytëzuar modeli më kompleks, i cili përfshinë tërë rajonin e Evropës Jug-Lindore, model i cili përmban parametrat e renditjes pozitive, negative dhe nulare të elementeve të rrjetit. Për kalkulimin e rrymave të lidhjes së shkurtër në rrjetin e transmisionit është zbatuar metoda e kalkulimit sipas standardit IEC 60909.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 76 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë SEE është analizuar për kushtet më të pafavorshme gjatë ngarkesës maksimale në rrjet (metoda deterministike). Konditat e operimit dhe performansat e sistemit varen nga konfigurimi i rrjetit, rrjedhat në interkonekcion si dhe kyçja e gjeneratorëve ekzistues. Performanca e analizuar e rrjetit aktual, identifikon pjesët e rrjetit që nuk plotësojnë kriteret teknike dhe nevojat për përforcim në sekuenca të përshtatshme kohore në korrelacion me zhvillimin e parashikuar të ngarkesës së sistemit.

6.2

Kapacitetet aktuale të rrjetit të transmisionit; Q4-2011

Për të pas një pasqyrë të qartë të kapacitetit të rrjetit transmetues të Kosovës, bëhet vlerësimi i veçantë i kapacitetit të rrjetit horizontal dhe kapacitetit të rrjetit në furnizimin e konsumit të brendshëm. Kapaciteti i rrjetit horizontal ka ndikim në importet, eksportet dhe transitet e rrjedhave të fuqisë, mirëpo ndikimi i tij nuk është i theksuar në kapacitetin e rrjetit të brendshëm bazuar në konfiguracionin e veçantë që ka SEE i Kosovës, sidomos të rrjetit 400kV. Në PZhT 2012-2021 kapacitetet aktuale të rrjetit konsiderohet gjendja e rrjetit deri në fund të vitit 2011, ku janë integruar edhe projektet të cilat me siguri të lartë pritet të përfundojnë deri në fund të 2011. Gjithashtu analiza kompjuterike e sistemit për gjendjen aktuale të rrjetit është bërë sipas konfiguracionit të rrjetit për fund të vitit 2011 në korrelacion me parashikimin e ngarkesës për vitin në fjalë. 6.1.1 Kapaciteti i linjave 400, 220 dhe 110kV Në tabelën 6-1 mund të shihen gjatësitë dhe kapacitetet transmetuese për gjatësi të linjave ekzistuese të rrjetit të transmisionit të Kosovës, bazuar në gjendjen e rrjetit në çerekun e parë të vitit 2011. Kapaciteti transmetues Ct paraqet shumën për të gjitha linjat të prodhimit të gjatësisë dhe kapacitetit nominal termik të secilës linjë në veçanti. Kjo madhësi është e definuar në Kodin e Rrjetit e cila jep vlerësimin për kapacitetin transmetues të linjave 400kV, 220kV dhe 110kV.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 77 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Tab. 6-1

Gjatësitë e linjave transmetuese dhe kapaciteti transmetues i tyre. LINJAT

Gjatësia

400kV 220kV 110kV

[km]

187.82 231.8 737.6

S*L (MVA*km) 247410 77434 81174

Nga të dhënat në tabelën e mësipërme mund të shihet se kapacitetet e rrjetit 400kV janë të konsiderueshme, ndërsa kapacitetet e rrjetit 220kV janë paksa më të vogla se kapacitetet e rrjetit 110kV. Nëse krahasojmë kapacitetet e rrjetit 110kV për vitin aktual 2011 (80573 MVA*km) dhe për vitin 2008 (65845 MVA*km), atëherë mund të konkludohet një ngritje substanciale e kapaciteteve (22.3%). 6.1.2 Kapacitetet e transformimit; Q4-2011 Kapacitetet transformuese të rrjetit të transmisionit të cilat menaxhohen nga KOSTT-i janë të instaluara në nënstacionet 400/220kV, 400/110kV dhe 220/110kV. Kapaciteti më i madh transformues është i instaluar në NS Kosova B 400/220kV. Në këtë nënstacion janë të instaluar tre autotransformator të fuqisë nominale 400MVA. Kapaciteti total transformues i këtij nënstacioni është 3*400 = 1200MVA. Në NS Peja 3, 400/110kV është i instaluar vetëm një autotransformator me fuqi nominale 300MVA. Në NS Ferizaj 2, 400/110kV gjithashtu është i instaluar një autotransformator me fuqi nominale 300MVA. Në NS Kosova A, 220/110kV janë të instaluar tre autotransformator me fuqi nominale 150MVA me kapacitet total të transformimit 450MVA. Në NS Prishtina 4, 220/110kV janë të instaluar tre autotransformator me fuqi nominale 150MVA, me kapacitet total të transformimit 450MVA. Në NS Prizreni 2, 220/110kV aktualisht ka dy autotransformator AT1=150MVA dhe AT2 =150MVA, me kapacitet total të transformimit prej 300MVA. (Në fillim të vitit 2012 do të instalohet autotransformatori i tretë 150MVA). Në tabelën 6-2 janë paraqitur kapacitetet e transformimit për rrjetin e transmisionit të Kosovës sipas konfiguracionit te rrjetit Q4-2011.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 78 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Tab. 6-2 Kapacitetet Transformuese në Rrjetin e Transmisionit; Q4-2011 AUTOTRANSFORM (Q4-2011) 400/220kV NS KOSOVA B 400/110kV NS PEJA 3 NS FERIZAJ 2 220/110kV NS KOSOVA A NS PRISHTINA 4 NS PRIZRENI 2 Totali

Numri

Kapaciteti total transformues (MVA)

1200

1 1

300 300

3 3 2 13

450 450 300 3000

Nëse krahasojmë kapacitetet totale transformuese për vitin aktual 2011 (3000MVA) në raport me vitin 2000 (1800MVA), mund të vërehet një rritje esenciale rreth 83%. Furnizimi i drejtpërdrejtë i ngarkesës së kyçur në nivelin 110kV realizohet me kapacitetet transformuese 400/110 dhe 220/110kV me kapacitet total 1800MVA.

2.3

Kapaciteti aktual i shkëmbimit të fuqisë me vendet fqinje

Kapaciteti maksimal i shkëmbimeve të fuqisë me fqinjët (me fuqi natyrore të linjave) me linjat e transmisionit të tensionit të lartë është 1740 MW. Në linjat 400 kV kapaciteti transmetues ekzistues ndërkufitar është rreth 1500 MW (3x500 MW), ndërsa në atë 220 kV arrin deri në 240 MW (120 MW linja me Shqipërinë dhe 120 MW linja me Krushevcin Serbinë). NTC3-ja (Neto Kapaciteti i Transferit) të linjave interkonektive të Kosovës është më e vogël se fuqia e tyre natyrore dhe e njëjta varet edhe nga balanca rajonale e energjisë elektrike në vendet fqinje si dhe nga kufizimet në rrjetin horizontal regjional të cilat mund të shfaqen në regjime të ndryshme të punës. Në tabelën 6-3 mund të shihen kapacitete aktuale të linjave NTC - paraqet maksimumin e totalit të shkëmbimit të fuqisë elektrike në mes të dy zonave kontrolluese, kompatibil me standardet e sigurisë të aplikueshme në të gjitha zonat rregulluese dhe duke marrë në konsideratë pasiguritë teknike të gjendjes së rrjetit. (Definicion nga doracaku i ENTSO-E). 3

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 79 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë interkonektive sipas fuqisë natyrore të tyre (P), NTC mesatare dhe fuqia nominale termike (Sterm) [10]

Tabela 6-3. Kapacitetet aktuale të linjave të interkonekcionit SISTEMET DHE LINJAT INTERKONEKTIVE Kosovë - Serbi NS Kosova B- NS Nish NS Podujeva - NS Krushevc Kosovë - Maqedoni NS Ferizaj 2 - NS Shkupi 5 Kosovë - Mali I Zi NS Peja 2 - NS Ribarevinë Kosovë - Shqiperi NS Prizreni 2 - Fierza

Niveli [kV]

Fuqia natyrore [MW]

Termike [MVA]

400 220

500 120

1317 300

400

500

1317

400

500

1317

220

120

300

NTC [MW] 600

400* 400 210*

* Nga https://www.entsoe.eu/fileadmin/user_upload/_library/ntc/archive/NTC-Values-Winter-2010-2011.pdf

Kapaciteti i njëkohshëm transmetues i Interkonekcionit (KNTI) është i ndryshëm nga NTCja dhe kalkulohet për dy rastet:

Kur sistemi elektroenergjetik në mënyrë të njëkohshme importon nga të gjitha interkoneksionet (në periudha të ndryshme kohore), përderisa të shfaqet kufizimi i parë në rrjetin horizontal për vendin importues dhe vendet eksportuese (për kriterin N-1).

Kur sistemi elektroenergjetik në mënyrë të njëkohshme eksporton nga të gjitha interkoneksionet (në periudha të ndryshme kohore), përderisa të shfaqet kufizimi i parë në rrjetin horizontal për vendin eksportues dhe vendet importuese (për kriterin N-1).

Kalkulimi bëhet përmes softuerit PSS/E, duke u bazuar në parashikimet afatgjata te kërkesës dhe gjenerimit për vendet e rajonit të ndërlidhura me planet zhvillimore të sistemeve regjionale të transmisionit [8]. Rrjedhat natyrore në linjat e interkonekcionit paraqesin rrjedhat e përcaktuara nga impedansa e sistemit, lokacioni i gjenerimit dhe ngarkesës për rastin kur sistemet individuale janë të balancuara (pa shkëmbime). Rrjedhat natyrore janë një ndër

faktorët kryesor

që ndikojnë në kapacitete të ndryshme të

njëkohshme të interkonekcionit për rastin e importit dhe të eksportit.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 80 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Kapaciteti i njëkohshëm Transmetues i Interkonekcionit nuk kalkulohet si shumë e Kapacitetit Neto të Transferit (NTC) dhe si e tillë është dukshëm më i ulët4. Aktualisht KNTI e sistemit transmetues të Kosovës sillet rreth 900MW për importe të fuqisë, ndërsa 1000MW për eksporte të fuqisë. Duke marrë parasysh balancën e parashikuar të energjisë elektrike mund të konsiderohet që kapacitetet aktuale te interkonekcionit janë shumë të fuqishme dhe mundësojnë çfarëdo programi të shkëmbimeve për nevojat e sistemit elektroenergjetik të Kosovës.

6.3

Analiza e gjendjes së rrjetit të transmisionit sipas topologjisë Q4-2011

Investimet e kryera në rrjetin e transmisionit gjatë viteve 2009 dhe 2010 kanë ndikuar në mënyrë esenciale në përmirësimin e përformancës operuese të sistemit të transmisionit. Investimet aktuale të cilat janë në vazhdim e sipër dhe të cilat pritën të përfundojnë deri në fund të vitit 2011, do të avancojnë gjendjen e rrjetit shumë afër kërkesave teknike që dalin nga Kodi i Rrjetit. Në figurën 6-3 është paraqitur skema njëpolare e SEE të Kosovës sipas topologjisë së rrjetit Q4-2011.

6.3.1 Analiza e kriterit të sigurisë N Sistemi është analizuar për ngarkesën maksimale bruto 1175 MW me të gjitha elementet (linjat, transformatorët, ngarkesa) në operim. Në këtë rast janë monitoruar rrjedhat e fuqisë, niveli i tensionit ne zbarra dhe niveli i ngarkesës në linjat 400kV, 220kV dhe 110kV; si dhe në autotransformatorët 400/220kV, 400/110kV dhe 220/110kV. Rezultatet e simulimit nuk identifikojnë element të cilët janë të mbingarkuar. Kapaciteti maksimal i rrjetit të brendshëm transmetues sipas kriterit teknik te sigurisë N për fundin e vitit 2011, sillet rreth 1450MW. Kjo do të thotë që sistemi i transmisionit mund të furnizoj bruto ngarkesën 1450MW, duke plotësuar kriterin e sigurisë N. Nëse i referohemi ngarkesës së parashikuar maksimale, ekziston margjinë e mjaftueshme e sigurisë e cila sillet rreth 19% (275MW). Në figurën A1,

ENTSO/E Raport: System Adekuaci Forecast 2009-2020

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 81 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë dhe A2 në shtojcën A janë paraqitur rrjedhat e fuqisë për kondita normale të operimit sipas topologjisë së rrjetit Q4-2011.

6.3.2 Analiza e kriterit të sigurisë N-1 Përformanca e sistemit është analizuar në aspektin e kriterit të sigurisë N-1, me ç’rast janë monitoruar ngarkimet e linjave dhe transformatorëve si dhe niveli i tensionit në zbarra kur një element kritik (transformator, linjë, kabllo) bie nga puna. Në tabelën 6-4 janë paraqitur linjat të cilat nuk plotësojnë kriterin N-1, rënia e të cilave shkakton devijim te ngarkesës apo tensionit jashtë brezit të lejuar nga Kodi i Rrjetit. Tabela 6-4. Linjat te cilat nuk plotësojnë kriterin N-1 sipas konfiguracionit te rrjetit Q4:2011 [nr]

Rënia kritike e linjës Q4-2011

Elementi i mbingarkuar

It[%]

L 100 kV Ferizaj 2-Sharr

L110 kV: Prishtina 4-Gjilan

101

L100 kV Peja 3-Peja 1

L110 kV: Gjakova 1-Gjakova 2

L 110 kV Gjakova 1-Gjakova 2

L110kV: Peja 3-Peja 1 L110kV: Sharr-Viti

L 110 kV Prishtina 4-Gjilan L100 kV: Ferizaj 2-Sharr

Linjat radiale

1 2

L110kV:Rahovec- Prizren 2 L110kV: Lipjan - Prishtina 4

Zbarrat me renie te tensionit > 10%Un

Peja 1 ;110 kV Peja 2 ;110 kV Deqani ;110 kV 101 Gjakova 1 ;110 kV Sharri ;110 kV 104 Vitia ;110 kV Gjilani ;110 kV 157.4 Berivojca ;110 kV 102

(96 kV) (96.3 kV) (98.7kV) (97.7kV) ( 98 kV) (90.7 kV) (86.8 kV) (85.9kV)

Rëniet kritike me numër rendor 1 dhe 4, do të eliminohen pas përfundimit të NS Gjilani 5 (Q1-2012) , ku edhe do te mund te lidhet linja 110kV NS Ferizaj 2-NS Gjilan 5. Linja është e ndërtuar por nuk mund të kyçet për shkak të vonesave në përfundimin e nënstacionit 110/10(20)kV Gjilani 5, projekt i menaxhuar nga KEK-OSSh. Rëniet kritike me numër rendor 2 dhe 3 do të eliminohen pas përfundimit të projektit të alokimit të linjës L1806 nga Gjakova 2 në Gjakova 1 (Q2-2012) Problemi i furnizimit radial të NS Lipjani do të eliminohet pas implementimit të projektit për kyçjen e NS Lipjani në linjën L112, në vitin vijues 2012. Në aspektin e transformimit ende

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 82 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë eksitojnë kufizime në plotësimin e kriterit N-1. Në tabelën 6-5 janë paraqitur nënstacionet të cilat nuk plotësojnë kriterin N-1. Tabela 6-5. Autotransformatorët te cilat nuk plotësojnë kriterin N-1 (Q4:2011) [nr]

Rënia kritike e Atransfor. Q4-2011

Elementi i mbingarkuar

It Zbarrat me renie te tensionit [%] > 10%Un

ATR1,150MVA NS Prizreni 2

ATR2, 150MVA NS Prizren 2

102.3

Peja 3 110 kV Burimi 110 kV 100 Peja1 110 kV Peja2 110 kV 100 Deqani 110 kV Gjakova1 110 kV Klina 110 kV

L110 kV: Bardh -Vallaq, L110kV: Ferizaj-Therandë

AT1, 300MVA NS Peja 3

(96 kV) ( 96.7kV) (94kV) (94.1kV) (95kV) (98.6 kV) (97.3 kV)

Analizat kompjuterike (simulimet me PSS/E në modelin e sistemit) tregojnë që aktualisht rrjeti i transmisionit mund të plotësoj kriterin N-1 për ngarkesat më të ulëta se 1050 MW. Në figurën 6-1 është paraqitur zhvillimi i kapaciteteve N dhe N-1 të rrjetit (të brendshëm), në relacion me ngarkesën sezonale për periudhën kohore Q1/2009-Q4/2011. Kapaciteti/N (MW)

Ngarkesa (MW)

Kapaciteti /N-1 (MW)

1500 1450

1400 1260

1300

1270

1200

1156

900

1270

1300 1175

1112

1100 1000

1270

1220

1091 1050

1023 947 930

930

930 875

930

870

800

810

830

792 830

850

870 740

700 600

700

750 645

645

500 2009Q1 2009Q2 2009Q3 2009Q4 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4

Figura 6-1 Zhvillimi i kapacitetit të rrjetit të brendshëm të transmisionit nga Q1-2009 deri Q42011.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 83 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë 6.3.3 Profili i tensionit dhe humbjet Krijimi i nyejve të fuqishme në NS Peja 3 dhe NS Ferizaj 2 dhe ndërtimi i linjave 110kV dhe përforcimi i tyre ka ndikuar që në kondita normale të operimit të sistemit transmetuese ( në ngarkesë maksimale), niveli i tensioneve sipas konfiguracionit Q4-2011 të jetë në brezin e lejuar sipas Kodit të Rrjetit. Në figurën 6-2 janë paraqitur profilet e tensionit për dy topologji të ndryshme të rrjetit 2010 dhe 2011. Nga diagrami mund të shihet se niveli i tensioneve në të gjitha nyejt është brenda kufijve të lejuar nga Kodi i Rrjetit. Mund të vërehet ndikimi i futjes në operim të NS Ferizaj 2, i cili reflekton në ngritje të ndjeshme të nivelit të tensionit në nyjet 110kV të ndërlidhura me nënstacionin. Sa i përket plotësimit të kriterit të sigurisë N-1 në aspektin e tensioneve, në tabelat 6-4 dhe 6-5 janë paraqitur rëniet kritike të cilat shkaktojnë rënie të nivelit të tensionit nën vlerën e lejuar nga Kodi i Rrjetit.

124 122 120 118 116 114 112 110 108 106 104 102 100 98

Topologjia_2011

KO S VU OV SH A A T VU RR SH I 2 T TR RR EP I VA ÇA LL A BU ÇI RI M PE I JA PE J D A2 G EÇ JA A N K G OV I JA A KO 1 VA 2 PR KLI IZ NA R P R EN IZ I 2 R P R EN IZ I 1 TH RE ER NI 3 AN FE D A RI Z SH AJI AR R BE V I I R TIJ IV A O JC A G PR JI IS LA N H PR TI I IS NA H PR TI 4 IS NA H PR TI 1 IS NA H PR TI 2 IS NA H TI 3 N A PA 5 LA LI J PJ AN I

U(kV)

Topologjia_2010

Fig 6-2. Krahasimi i Profili i tensionit ne rrjetin 110 kV sipas dy topologjive të rrjetit 2010 dhe 2011

Sistemi është analizuar edhe në aspektin e humbjeve të fuqisë gjatë ngarkesës maksimale, ndërsa rezultatet e kalkulimit kompjuterik janë paraqitur në tabelën 6-6. Janë llogaritur humbjet e shkaktuara në veçanti në linja dhe në transformator dhe atë sipas nivelit të tensionit. Humbjet e llogaritura te fuqisë gjatë ngarkesës së pikut, bazohen ne rezistencat dhe induktivitetet ideale të elementeve të modeluara në PSS/E dhe nuk reflektojnë humbjet reale të cilat varën edhe nga faktorët tjerë të cilët nuk mund të modelohen si; rezistenca e kontakteve të pajisjeve të tensionit të lartë, rezistenca e urave lidhëse të përçuesit e linjave, efekti i koronës, ndikimi i ndryshimit të temperaturës në rezistencën omike etj. Mirëpo

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 84 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë rezultatet e fituara paraqesin indikator krahasues të rëndësishëm të cilët tregojnë trendin e zhvillimit të humbjeve në funksion të ndryshimit të ngarkesës dhe kapacitetit të rrjetit. Humbjet e fuqisë në rrjetë për vite të caktuara nuk korrespondojnë me humbjet e energjisë gjatë një viti pasi që në shumicën e rasteve përforcimet në rrjet ndodhin në çerekun e katërt të vitit, ndërsa efektet në volumin e humbjeve të energjisë në rrjet vërehen në vitin pasues pas përforcimeve relevante në rrjet. Tab. 6-6. Humbjet e fuqisë aktive dhe reaktive gjatë ngarkesës maksimale (Q4-2011)

Humbjet e fuqisë / Topologjia 2011 Totali i humbjeve ne linjat 400kV Totali i humbjeve ne linjat 220kV Totali i humbjeve ne linjat 110kV Totali i humbjeve ne linja e transmisionit Totali i humbjeve ne transformatoret 400/220kV Totali i humbjeve ne transformatoret 400/110kV Totali i humbjeve ne transformatoret 220/110kV Totali i humbjeve ne transformatoret

Totali i humbjeve ne rrjetin e transmisionit

∆P[MW] ∆Q[MVAr] 3.1 -69.5 2.5 -12.7 18 90.5 23.6 8.3 0.8 0.6 2 3.4 27

32.5 31.2 44.6 108.3 116.6

∆P[%] 11.5% 9.3% 66.7% 87.4% 3.0% 2.2% 7.4% 12.6% 100.0%

Humbjet e fuqisë aktive pjesa më e madhe e tyre shkaktohen në linjat e transmisionit (87%) ku kryesisht dominojnë humbjet në linjat 110kV pjesëmarrja e të cilave është 66.7% ndaj humbjeve totale. Krahasuar me humbjet e pikut gjatë vitit të kaluar 2010 (29MW), humbjet në vitin aktual kanë pësuar një rënie të lehtë e cila sqarohet nga fakti që ngarkesa e pikut është ngritur njëkohësisht me ngritjen e kapaciteteve të rrjetit. Humbjet e fuqisë reaktive shkaktohen kryesisht në transformatorët e fuqisë, ndërsa linjat në total janë shumë afër kompensimit reaktiv. Nga tabela mund të shihet që linjat 400kV dhe 220kV injektojnë fuqi reaktive kapacitative në rrjet, pothuajse me vlerë ekuivalente me fuqinë reaktive që absorbojnë linjat 110kV.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 85 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Fig. 6-3 Skema njëpolare e SEE të Kosovës sipas topologjisë së rrjetit Q4-2011

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 86 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Analiza e gjendjes së rrjetit të transmisionit sipas topologjisë Q4-2012

6.4

Në vitin 2012 pritën të përfundojnë projekte shumë të rëndësishme të cilat ndikojnë drejtpërsëdrejti në ngritjen e përformancës operuese të sistemit transmetues. Gjatë vitit 2012 pritet të jenë në funksion projektet:

Kyçja e linjës 110kV NS Ferizaj 2- NS Gjilan5 (kompletimi i projektit Ferizaj 2)

Ndërlidhja e NS Lipjanit ne linjën 110 kV L112 (krijimi i unazës së re 110kV)

Autotransformatori i tretë 150MVA në NS Prizreni 2

Alokimi i linjës L1806 nga NS Gjakova 2 në NS Gjakova 1

Ndërrim përçuesi në linjën 110 kV, L125/3 (NS Trepçë-NS Vallaq)

Përfundimi i projekteve të lartpërmendura do të krijoj avancim thelbësor të sistemit transmetues në drejtim të përmbushjes së kritereve që kërkohen nga Kodi i Rrjetit. Në figurën 6-6 është paraqitur diagrami njëpolar i sistemit elektroenergjetik të Kosovës sipas topologjisë së rrjetit transmetues Q4-2012.

6.4.1 Analiza e kriterit të sigurisë N Sistemi sipas topologjisë së rrjetit Q4-2012 është analizuar për ngarkesën e parashikuar maksimale bruto 1190 MW, me të gjitha elementet (linjat, transformatorët, ngarkesa) në operim. Rezultatet e simulimit nuk identifikojnë linja apo transformator të cilët janë të mbingarkuar. Kapaciteti maksimal i rrjetit të brendshëm transmetues sipas kriterit teknik te sigurisë N për fundin e vitit 2012, do të sillet rreth 1580MW. Kjo do të thotë që sistemi i transmisionit mund të furnizoj bruto ngarkesën 1580MW, duke plotësuar kriterin e sigurisë N. Nëse i referohemi ngarkesës së parashikuar maksimale, ekziston margjinë e mjaftueshme e sigurisë e cila sillet rreth 25% (390MW). Në figurën A-4, dhe A-5 në shtojcën A janë paraqitur rrjedhat e fuqisë për kondita normale të operimit sipas topologjisë së rrjetit Q4-2012.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 87 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë 6.4.2 Analiza e kriterit të sigurisë N-1 Përformanca e sistemit sipas topologjisë së rrjetit Q4-2012 është analizuar në aspektin e kriterit të sigurisë N-1, me ç’rast janë monitoruar ngarkimet e linjave dhe transformatorëve si dhe niveli i tensionit në zbarra kur një element kritik (transformator, linjë, kabllo) bie nga puna. Implementimi i projekteve gjatë vitit 2012, do të eliminoj të gjitha rëniet kritike të linjave të shfaqura në topologjinë aktuale të rrjetit, duke përjashtuar vetëm linjën radiale NS Rahovec – NS Prizren 2. Pra në konsumin dimëror të vitit 2012, kriteri N-1 do të jetë i plotësuar sa i përket linjave 400kV, 220kV dhe 110kV. Problemi i vetëm mbetet furnizimi radial i NS Rahoveci dhe transformatori i vetëm në NS Peja 3, 400/110kV. Rënia e këtij transformatori do të shkaktoj mbingarkimin e një linje 110kV si dhe rënien drastike të nivelit të tensionit në pjesën e rrjetit të zonës së Dukagjinit. Në tabelën në vijim janë paraqitur ndikimet e rënies se transformatorit në pjesët tjera të rrjetit. Tabela 6-7. Nënstacioni NS Peja 3 nuk plotësojnë kriterin N-1 në transformim (Q4:2012) [nr]

Rënia kritike e Atransfor. Q4-2012

AT1, 300MVA NS Peja 3

Elementi i mbingarkuar

It Zbarrat me renie te tensionit [%] > 10%Un

L110 kV: Bardh -Vallaq,

Peja 3 110 kV Burimi 110 kV Peja1 110 kV 110 Peja2 110 kV Deqani 110 kV Klina 110 kV

(97.8 kV) ( 97.7kV) (95.3kV) (95.4kV) (97.2kV) (98.2 kV)

Analizat kompjuterike (simulimet me PSS/E në modelin e sistemit Q4-2012) tregojnë që rrjeti i transmisionit mund të plotësoj kriterin N-1 deri në ngarkesën më të vogël se 1160MW. Nëse i referohemi kohës vjetore prej 8760 orësh, diku vetëm rreth 5% (438h) sistemi nuk plotëson kriterin N-1, ndërsa 95% të kohës vjetore sistemi do të jetë në gjendje të plotësoj kriterin N-1. Në figurën 6-4 është paraqitur zhvillimi i kapaciteteve N dhe N-1 të rrjetit (të brendshëm), në relacion me ngarkesën sezonale për periudhën kohore Q1/2011-Q4/2012.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 88 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Kapaciteti/N (MW)

Ngarkesa (MW)

Kapaciteti /N-1 (MW)

1800 1600

1400 1200

1450

1450 1270

1270

N-1 (Nuk plotësohet)

1112

800 850

1580

1300 1175

1000

1520

1500

930 875

1126

1188 1190

1110

N-1 ( Plotësohet)

1050

870

1160

1140

886 740

749

600 2011Q1

2011Q2

2011Q3

2011Q4

2012Q1

2012Q2

2012Q3

2012Q4

Figura 6-4 Zhvillimi i kapacitetit të rrjetit të brendshëm të transmisionit nga Q1-2011 deri Q42012.

Nga figura e mësipërme mund të vërehen periudhat kohore kur sistemi i transmisionit plotëson apo nuk plotëson kriterin e sigurisë N-1. Nga Q2-2012 deri në fund të vitit 2012 kriteri N-1 do të jetë i plotësuar (zona e gjelbër) duke mos marrë parasysh linjën radiale te NS Rahoveci. Ky fakt paraqet avancimin thelbësorë të përformancës operuese të sistemit të transmisionit nëse i referohemi gjendjes në të cilën ishte sistemi para vitit 2008.

6.4.3 Profili i tensionit dhe humbjet Ngritja e mëtutjeshme e kapaciteteve të rrjetit të transmisionit reflekton në reduktimin e humbjeve të fuqisë dhe në përmirësimin e profileve të tensionit. Në figurën 6-5 është paraqitur diagrami i profilit të tensionit në zbarrat 110kV. Vërehet që niveli i tensioneve është shumë afër vlerës nominale 110kV. Tensionet janë analizuar edhe për ngarkesa minimale verore, me ç’rast jenë identifikuar nivele të larta të tensionit, sidomos në nivelin 220kV. Në këto raste rregullimi automatik i tensionit përmes rregullatorëve të transformatorëve duhet të kalohet në modusin manual, për të reduktuar mbitensionet e rrezikshme në nivelin 220kV. Niveli i tensioneve të rrjetit 400kV diktohet nga gjendja e rrjedhave të fuqisë në regjion, ku ndikimi i sistemit elektroenergjetik lokal në ngritjen apo

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 89 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë uljen e tensioneve është relativisht i ulët. Operatorët e sistemit mund të kontrollojnë tensionet 220kV dhe 110kV duke ri-konfiguruar topologjinë e rrjetit dhe duke optimizuar

LIPJANI

PALAJ

PRISHTINA 5

PRISHTINA 3

PRISHTINA 2

PRISHTINA 1

GJILANI

BERIVOJCA

Umax Unominal PRISHTINA 4

Nënstacionet (zbarrat 110kV)

VITIJA

SHARRI

FERIZAJI

THERANDA

PRIZRENI 3

PRIZRENI 1

PRIZRENI 2

KLINA

GJAKOVA 2

GJAKOVA 1

PEJA2

DEÇANI

PEJA 1

BURIMI

TREPÇA

VALLAÇI

VUSHTRRI 1

Profili U Umin KOSOVA A

130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80

VUSHTRRI 2

U(kV)

pozitat rregulluese të rregullatorëve të tensionit.

Fig.6-5 Profili i tensionit ne zbarrat 110kV sipas topologjisë së rrjetit Q4-2012

Në aspektin e humbjeve gjatë ngarkesës maksimale në vitin 2012 pritet rënie e vogël humbjeve të fuqisë aktive dhe reaktive si rezultat i përforcimit të kapaciteteve transmetuese të rrjetit dhe optimizmit të rrjedhave të fuqisë aktive dhe reaktive. Në tabelën në vijim janë paraqitur humbjet e fuqisë aktive dhe reaktive në total dhe sipas elementeve dhe nivelit të tensioneve të sistemit. Duke krahasuar me vitin aktual humbjet e fuqisë aktive për ngarkesën maksimale të sistemit do të pësojnë një ulje të vogël rreth 0.9MW si rezultat i projekteve të cilat do të përmbyllën deri në fund të vitit 2012. Një reduktim i theksuar i humbjeve te fuqisë vërehet të linjat 110kV nga 18MW (2011) në 16.5MW (2012). Humbjet e fuqisë reaktive gjatë ngarkesës maksimale

gjithashtu do të jenë më të ulëta nga 116.6MVAr (2011) në

93.4MVAr(2012). Fuqia reaktive absorbohet vetëm nga transformatorët, ndërsa linjat në tersi konsiderohen të kompenzuara.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 90 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Tab.6-8. Humbjet e fuqisë aktive dhe reaktive gjatë ngarkesës maksimale (Q4-2012)

Humbjet e fuqisë / Topologjia 2012 Totali i humbjeve ne linjat 400kV Totali i humbjeve ne linjat 220kV Totali i humbjeve ne linjat 110kV Totali i humbjeve ne linja e transmisionit Totali i humbjeve ne transformatoret 400/220kV Totali i humbjeve ne transformatoret 400/110kV Totali i humbjeve ne transformatoret 220/110kV Totali i humbjeve ne transformatoret

Totali i humbjeve ne rrjetin e transmisionit

∆P[MW] ∆Q[MVAr] 3.5 -65.7 2.8 -11.5 16.5 67.8 22.8 -9.4 0.8 0.6 1.9 3.3 26.1

34.2 30.7 37.9 102.8 93.4

∆P[%] 13.4% 10.7% 63.2% 87.4% 3.1% 2.3% 7.3% 12.6% 100.0%

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 91 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Fig. 6-6 Skema njëpolare e SEE të Kosovës sipas topologjisë së rrjetit Q4-2012

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 92 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Analiza e gjendjes së rrjetit të transmisionit sipas topologjisë - 2016

6.5

Deri në vitin 2016, pritet të përfundojnë projekte shumë të rëndësishme të cilat ndikojnë drejtpërsëdrejti në ngritjen e përformancës operuese të sistemit transmetues. Në periudhën kohore 2013-2016 janë planifikuar të përfundojnë projektet si në vijim:

Linja 110kV NS Rahovec – NS Theranda

Linja interkonektive 400kV NS Kosova B – NS Tirana 2

Autotransformatori i dytë 300MVA, në NS Peja 3,400/110kV

Autotransformatori i dytë 300MVA, në NS Ferizaj 2,400/110kV

Linja e re 110kV NS Peja 3- NS Peja 1

Ri-vitalizimi i linjës L155/2 dhe L163

NS Dragashi dhe linja 110kV NS Kukës-NS Dragash- NS Prizren 2

Ri-vitalizimi i linjës 110 kV: L126/2 NS Peja 2- NS Deçan

Bruto ngarkesa maksimale në vitin 2016 është parashikuar të jetë 1310MW. Në figurën 6-10 është paraqitur diagrami njëpolar që korrespondon me modelin kompjuterik 2016.

6.5.1 Analiza e kriterit të sigurisë N Sistemi sipas topologjisë së rrjetit Q4-2012 është analizuar për ngarkesën e parashikuar maksimale bruto 1310 MW, me të gjitha elementet (linjat, transformatorët, ngarkesa) në operim. Rezultatet e simulimit nuk identifikojnë linja apo transformator të cilët janë të mbingarkuar. Kapaciteti maksimal i rrjetit të brendshëm transmetues sipas kriterit teknik te sigurisë N për fundin e vitit 2016, do të rritet dukshëm krahasuar me vitin 2012 si rezultat i përforcimeve të planifikuara në rrjetin e transmisionit. Kapaciteti maksimal i rrjetit të brendshëm transmetues do të sillet rreth 1850MW. Kjo do të thotë që sistemi i transmisionit në vitin 2016 do të mund të furnizoj bruto ngarkesën rreth 1850MW, pa pasur fyte të ngushta në rrjet dhe me nivel të tensioneve në kufijtë e lejuar. Nëse i referohemi ngarkesës së parashikuar maksimale për vitin 2016, ekziston margjinë e mjaftueshme e sigurisë të sistemit transmetues rreth 41%

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 93 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë (540MW). Në figurën A-7, dhe A-8 në shtojcën A janë paraqitur rrjedhat e fuqisë për kondita normale të operimit sipas topologjisë së rrjetit 2016.

6.5.2 Analiza e kriterit të sigurisë N-1 Implementimi në kohë i projekteve të planifikuar deri në vitin 2016, do të rezultojë me një sistem transmetues i cili për herë të parë do të jetë i aftë të përmbush plotësisht kriteret teknike të kërkuara nga Kodi i Rrjetit në aspektin e sigurisë dhe kualitetit të furnizimit. Nga çereku i dytë i vitit 2015 sistemi transmetues do të plotësoj plotësisht kriterin e sigurisë N-1, për linjat (kabllot) dhe transformatorët, gjithmonë duke u referuar në vlerat e parashikuara të ngarkesës në 10 vitet e ardhshme. Nëse parashikimi i ngarkesës shkon sipas skenarit të ulët atëherë kriteri N-1 do të mund të plotësohet edhe më herët. Në figurën 6-7 mund të shihet zhvillimi i kapaciteteve të brendshme të rrjetit të transmisionit (N dhe N-1) në relacion me ngarkesën sezonale për periudhën kohore Q1:2012-Q4:2016

1580 1580

1520

Ngarkesa (MW)

1580 1600 1600 1600 1600

1630

1630 1650

1283

1183

6Q 3

20 1

6Q 2

6Q 1

20 1

5Q 4

20 1

5Q 3

20 1

5Q 2

5Q 1

20 1

4Q 4

20 1

4Q 3

20 1

4Q 2

20 1

4Q 1

20 1

3Q 4

20 1

3Q 3

20 1

3Q 2

3Q 1

20 1

2Q 4

20 1

2Q 3

20 1

825

808

787

768

749

976

955

6Q 4

931

909

1310

1240

1214

20 1

1220 1155

886

1750 1750 1750 1850 1750 1680

1250

20 1

1126

2Q 2

1600

Kapaciteti /N-1 (MW)

Plotësimi i kriterit N-1

1190

20 1

1500 1450

20 1

2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 2Q 1

Kapaciteti/N (MW)

Figura 6-7 Zhvillimi i kapacitetit të rrjetit të brendshëm të transmisionit nga Q1-2012 deri Q42016.

6.5.3 Profili i tensionit dhe humbjet Profili i tensionit në të gjitha nivelet e tensionit 110kV në topologjinë e rrjetit 2016, do të mbetet në kufijtë optimal gjatë ngarkesës maksimale ashtu siç është treguar në figurën 6-8.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 94 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Tensionet operuese do të jenë afër vlerës nominale, duke ndikuar në reduktimin e mëtutjeshëm të humbjeve të fuqisë reaktive, ndërsa humbjet e fuqisë aktive do të ngritën nga 26.1MW (2012) në 28.6MW (2016) si rezultat i ngritjes së ngarkesës. Umax

Umin

Unominal

130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 TS K

APR 110 Z11 0 PR 1 PR 2 PR 3 PR BA 5 RD H LI PJ A G JI LA BE RI V VI T SH IA A FE R R RI Z TH 1 ER A PR IZ 3 PR IZ G 1 JA K D 2 EÇ AN PE JA BU 1 RI VA M LL TR A EP K Ç LI N VU A SH . RA 2 H O G JI SK L5 EN D P D R-6 RA G A PE S JA 3 FE R2

Tensioni [kV]

Tensioni (kV)

Nënstacionet 110kV

Fig. 6-8 Profili i tensionit në zbarrat 110kV sipas topologjisë së rrjetit për vitin 2016

Gjatë regjimit të punës në ngarkesa minimale verore në sistem lajmërohen nivele të larta të tensionit, sidomos në rrjetin horizontal 400kV dhe 220kV ashtu siç është treguar në figurën 6-9. Arsyeja e ngritjes së tensioneve është zhvillimi i kapaciteteve të rrjetit 400kV në regjion dhe me ndikim kryesor ne sistemin tonë; ndërtimi i linjës 239km të gjatë NS Kosova B- NS Tirana 2, e cila në kondita të regjimit të punës në ngarkesë minimale në zbarrat e NS Kosova B injekton rreth 75MVAr fuqi reaktive kapacitative. Me këtë rast është marrë parasysh instalimi i reaktorit induktiv 120MVAr ne NS Tirana 2 (zbarrat 220kV). Kontrollimi i nivelit të i tensioneve në zbarrat 400kV pothuajse është i papërfillshëm duke ndërmarrë masa operative në sistemin elektroenergjetik relativisht të vogël të Kosovës, ndërsa niveli i tensionit në zbarrat 220kV pjesërisht është i kontrollueshëm dhe atë duke bërë modifikime të kufizuara të topologjisë së rrjetit (hapja e linjës NS Fierzë – NS Prizren 2, shkyçja e një transformatori ne NS Kosova B etj). Niveli i mbitensioneve në rrjetin 110kV mund të menaxhohet më lehtë pasi që mund të modifikohet topologjia e rrjetit 110kV sipas moduseve të caktuara me qellim të evitimit të tej kompensimit të linjave. E vetmja mundësi teknike e kontrollimit të mbitensioneve ne rrjetin e transmisionit është instalimi i një reaktori

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 95 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë statik induktiv 100MVAr në NS Kosova B (në zbarrat 220kV). Për shkak të pasigurisë së lartë në zhvillimet e rrjetit në regjion, paraprakisht niveli i tensioneve në rrjetin horizontal (brenda dhe jashtë sistemit) do të monitorohet me kujdes në mënyrë që me kohë të merret vendimi për planifikimin e instalimit të reaktorit 100MVAr në NS Kosova B.

Profili i tensionit

1.12

Unominal

Umax

Uextrem

1.1

(P.U)

1.08

234.5kV

234.3kV

233.4kV

233.8kV

1.06 1.04 1.02

412.8kV 412kV

230.3kV

411.6kV

K os ov aB _4 00 kV Pe ja 3_ 40 0k V Fe riz aj 2_ 40 0k V K os ov aB _2 20 kV K os ov aA _2 20 kV Pr ish tin a4 _2 20 kV Pr izr en 2_ 22 0k V D re na s_ 22 0k V Po du je v ë_ 22 0k V

0.98

Fig. 6-9 Niveli i tensioneve në zbarrat 400kV dhe 220kV gjatë regjimit të punës në ngarkesën minimale verore.

Humbjet e fuqisë aktive do të reduktohen në linjat 110kV, ndërsa në linjat 400kV do të ketë ngritje të humbjeve si rezultat i ndërtimit të linjës 400kV NS Kosova B – NS Tirana2 si dhe ngritjes së flukseve të transitit nëpër rrjetin e transmisionit. Humbjet e fuqisë aktive do të rritën në krahasim me humbjet e vitit 2012, ndërsa humbjet e fuqisë reaktive do të zvogëlohen krahasuar me vitin 2012. Në tabelën në vijim janë paraqitur humbjet totale në rrjetin e transmisionit dhe pjesëmarrja në humbje sipas nivelit të tensionit dhe llojit të elementit.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 96 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Tab. 6-9. Humbjet e fuqisë aktive dhe reaktive gjatë ngarkesës maksimale (2016)

Humbjet e fuqisë / Topologjia 2016 Totali i humbjeve ne linjat 400kV Totali i humbjeve ne linjat 220kV Totali i humbjeve ne linjat 110kV Totali i humbjeve ne linja e transmisionit Totali i humbjeve ne transformatoret 400/220kV Totali i humbjeve ne transformatoret 400/110kV Totali i humbjeve ne transformatoret 220/110kV Totali i humbjeve ne transformatoret

Totali i humbjeve ne rrjetin e transmisionit

∆P[MW] ∆Q[MVAr] 6.2 -82.3 3 -10.5 16 77 25.2 -15.8 0.7 0.7 2 3.4 28.6

24.2 25.5 40.6 90.3 74.5

∆P[%] 21.7% 10.5% 55.9% 88.1% 2.4% 2.4% 7.0% 11.9% 100.0%

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 97 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Fig. 6-10 Skema njëpolare e SEE të Kosovës sipas topologjisë së rrjetit 2016

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 98 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Analiza e gjendjes së rrjetit të transmisionit sipas topologjisë - 2021

6.6

Përformanca operuese e sistemit të transmisionit është analizuar për vitin 2021, i modeluar në PSS/E duke integruar të gjitha projektet e planifikuara për 10 vitet e ardhshme. Sipas listës së zgjedhur të projekteve e determinuar nga analizat kompjuterike, një numër i konsiderueshëm i projekteve të rëndësishme të përforcimit të rrjetit të transmisionit janë planifikuar të implementohen për periudhën kohore 2017-2021 dhe atë si në vijim:

Linja e re 110kV NS Peja 3- HC Ujmani

Linja e re 110 kV NS Prizren 1- NS Prizren 2

Linja e re 110 kV NS Peja 1- NS Deçan

Linja e re 110 kV NS Peja 3- NS Mitrovica 2

Paket Projekti Unaza 400kV Gjakovë-Prizren - Ferizaj (faza I)

Në figurën 6- 14 është paraqitur diagrami njëpolar që korrespondon me modelin kompjuterik 2016.

6.6.1 Analiza e kriterit të sigurisë N Sistemi është analizuar me gjenerim të ri 1000MW të kyçur në NS Kosova B dhe me dekomisionimin e TC Kosova A duke u referuar në skenarin konservativ të zhvillimit të gjenerimit nga dokumenti “Adekuacia e Gjenerimit 2010-2019” të aprovuar nga ZRrE. Sistemi është modeluar për bruto ngarkesën 1446MW të parashikuar për vitin

2021.

Ndërtimi i NS Prizreni 4, 400/110kV dhe krijimi i unazës 400kV përfundimisht e sjell rrjetin e transmisionit në gjendje e cila mundëson përkrahjen e mëtutjeshme të ngarkesës dhe zhvillimin e kapaciteteve të mëdha të gjenerimit si konvencional ashtu edhe ato të ripërtërishme. Ashtu siç është prezantuar në studimin e Fichner-it, topologjia e re e rrjetit 400kV do të mundësoj seksionalizimin e grupeve të ngarkesës të kyçura në rrjetin 110kV dhe ngritjen e sigurisë operuese të sistemit transmetues përmes ngritjes së kapaciteteve rezervë të shkyçës. Kapaciteti i brendshëm i rrjetit do të arrijë vlerën deri në 2100MW me

45%

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 99 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë (654MW) margjinë të sigurisë në raport me ngarkesën maksimale për vitin 2021. Në figurën 6-11 është paraqitur skema horizontale e rrjetit të transmisionit e modeluar në rrjetin regjional (SECI_2020_PSS/E). Nga modeli mund të shihen rrjedhat e fuqisë për regjim të caktuar të shkëmbimeve regjionale. Konfiguracioni unazor mundëson krijimin e katër grupeve të konsumit të cilat do të furnizohen nga nënstacionet kryesore të transmisionit.

Fig.6-11 Rrjeti horizontal i Sistemit transmetues pas ndërtimit të unazës 400kV-topologjia 2021

6.6.2 Analiza e kriterit të sigurisë N-1 Në sistemin e transmisionit sipas topologjisë së rrjetit 2021 nuk identifikohen linja apo transformator rënia e të cilave shkakton mbi-ngarkim apo nën-tension në pjesët tjera të rrjetit. Topologjia e tillë e rrjetit mundëson plotësisht kriterin N-1 dhe atë deri në konsumin 1500MW. Krijimi i unazës 400kV dhe krijimi i katër grupeve furnizuese të konsumit, krijon fleksibilitet dhe siguri të lartë operuese të sistemit. Rënia e çfarëdo linje të vetme 400kV nuk

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 100 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë do të ketë ndikim në sigurinë e furnizimit të konsumit dhe në shkëmbimet regjionale. Kriteri N-1 plotësohet si për linjat interkonektive ashtu edhe për ato të brendshme. Zhvillimi i kapaciteteve të brendshme të rrjetit për periudhën 2016-2021 është paraqitur në figurën 6-12.

Kapaciteti /N-1 (MW)

1315

1268

1900

2100

1900 1900

1446

1368

1050 984

1077

Q 4

Q 3

Q 2

21 20

Q 1

Q 4

20 20

Q 3

Q 2

Q 1

Q 4

Q 3

Q 1 19

Q 4

1009

1900

1410

1035 970

890

Q 2

Q 1

Q 4

17 20

Q 3

1016

855

Q 2 17

17 20

Q 1

998

1900

1292

1900

1390 1334

Q 2

1340

1365

1900

1310

1900 1900

1890 1890 1890

1870

1850

1850 1850

16 20

Ngarkesa (MW)

2100

Q 4

Kapaciteti/N (MW) 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700

Fig.6-12 Zhvillimi i kapacitetit të rrjetit të brendshëm të transmisionit nga 2016 -2021.

6.6.3 Profili i tensionit dhe humbjet Ri-konfigurimi i rrjetit 110kV përmes krijimit të katër grupeve furnizuese I-Peja 3, II-Kosova A & Prishtina 4, III- Ferizaj 2 dhe IV-Prizreni 2&4, krijon kushtet e optimizmit pothuajse maksimal të rrjedhave të fuqisë, e cila reflektohet në profil ideal të tensionit në të gjitha zbarrat 400, 220 dhe 110kV gjatë konsumit dimëror. Në figurën 6-13 është paraqitur profili i tensionit për zbarrat 110kV.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 101 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë Profili I tensionit

Unominal

Umax

Umin

130 125 120 Tensioni [kV]

115 110 105 100 95 90

Vall

Kos A

Thez

Trepz

Rahz

Pz 3

Pz 2

Pr 4

Pz 1

Pr 3

Pr 2

Pr 1

Pr 5

Pr 6

Peja 1

Lipj

Peja 3

Vitia

Klina

Skeni

Burimi

Ujmani

Sharri

Gjilani 5

Dra

Gja 1

Deç

Bardh

Beriv

Vushi 2

Fer 1

Fer 2

Nenstacionet 110kV

Fig. 6-13 Profili i tensionit në zbarrat 110kV sipas topologjisë së rrjetit për vitin 2021

Humbjet e fuqisë aktive në rrjet të shprehura në MW do të jenë më të larta se 2016, si rezultat i ngritjes së konsumit. Sipas kalkulimeve kompjuterike humbjet e fuqisë aktive gjatë ngarkesës së pikut 1446MW do të jenë 35.5 MW, prej të cilave 88.7% janë të shkaktuara nga linjat, ku dominojnë humbjet në linjat 110kV (62%). Në aspektin e fuqisë reaktive në sistemin e transmisionit, ndikimi i unazës 400kV është i theksuar. Linjat në tërësi injektojnë fuqi reaktive në sistem (132MVAr kapacitativ), ndërsa në anën tjetër transformatorët absorbojnë fuqi reaktive rreth 142.5MVAr (induktiv), çka do të thotë që vetëm 10.5MVAr janë humbje të fuqisë reaktive të shkaktuara nga rrjeti i transmisionit. Pjesa reaktive e konsumit do të mbulohet nga burimet gjeneratorike vendore.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 102 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Tab.6-10. Humbjet e fuqisë aktive dhe reaktive gjatë ngarkesës maksimale (2021)

Humbjet e fuqisë / Topologjia 2021 Totali i humbjeve ne linjat 400kV Totali i humbjeve ne linjat 220kV Totali i humbjeve ne linjat 110kV Totali i humbjeve ne linja e transmisionit Totali i humbjeve ne transformatoret 400/220kV Totali i humbjeve ne transformatoret 400/110kV Totali i humbjeve ne transformatoret 220/110kV Totali i humbjeve ne transformatoret

Totali i humbjeve ne rrjetin e transmisionit

∆P[MW] ∆Q[MVAr] 5.8 -261 3.7 -21 22 150 31.5 -132 1 1.3 1.7 4 35.5

57 42 43.5 142.5 10.5

∆P[%] 16.3% 10.4% 62.0% 88.7% 2.8% 3.7% 4.8% 11.3% 100.0%

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012-2021

DT-PA-001

ver. 1.0

Faqe 103 nga 121

Zyra: Zhvillimi dhe planifikimi Afatgjatë

Fig. 6-14 Skema njëpolare e SEE të Kosovës sipas topologjisë së rrjetit 2021

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 104 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë 6.7

Konkluzion i përgjithshëm

Sistemi i transmisionit të Kosovës duhet të zhvillohet në vazhdimësi në mënyrë që furnizimi i konsumit në rritje të bëhet me siguri, besueshmëri dhe kualitet konform kërkesave teknike që dalin nga Kodi i Rrjetit dhe nga doracaku i operimit të ENTSO/E. Një zhvillim adekuat dhe i qëndrueshëm i sistemit të transmisionit krijon kushte të favorshme të zhvillimit të kapaciteteve gjeneratorike konvencionale dhe burimeve të ripërtërishme. Planifikimi i duhur afatgjatë i zhvillimit të sistemit të transmisionit është esencial në përmbushjen e kërkesave të lartpërmendura. Në Planin Zhvillimor të Transmisionit 2012-2021 janë identifikuar nevojat afatmesme dhe afatgjata për projekte infrastrukturore të cilat janë të nevojshme për avancimin dhe mirëmbajtjen e përformancës operuese të sistemit në raport me zhvillimet e konsumit , gjenerimit dhe tregut rajonal të energjisë. PZhT 2012-2021 paraqet prioritetet zhvillimore të renditura në kategori dhe sipas kohës së implementimit. Realizimi i përpiktë i planeve zhvillimore në transmision është sfidues edhe për vendet më të zhvilluara. Problemet e qasjes në pronë, krizat ekonomike globale, mungesa e mjeteve financiare, implikimet sociale janë faktorët që mund të ngadalësojnë apo të pengojnë realizimin e projekteve të cilat nga inxhinierët e planifikimit dëshmohen si të nevojshme. Nëse i referohemi zhvillimeve të 5 viteve të fundit në KOSTT, mund të konsiderojmë që objektivat zhvillimore janë realizuar me sukses falë përkrahjes financiare nga Buxheti i Kosovës dhe nga donatoret ndërkombëtar. Ndikimet pozitive të projekteve te përfunduara dhe atyre në zhvillim janë analizuar në planin paraprak zhvillimor, ndërsa në vijim do të paraqesim komentet e përgjithshme të ndikimeve të projekteve të reja zhvillimore të cilat janë prezantuar në PZhT 2012-2021.

Zhvillimi i Kapaciteteve te rrjetit

Implementimi i projekteve nga PZhT 2012-2021 do të bëjë të mundur ngritjen e vazhdueshme të kapaciteteve të brendshme të rrjetit të cilat do të krijojnë kushte të favorshme për furnizimin e konsumit. Përforcimet në nyjet kryesore NS Peja 3, NS Ferizaj 2 dhe NS Prizren 4, rikonfigurimi i rrjetit 400kV dhe 110kV me ndërtimin e linjave të reja 110kV janë faktorët kryesor të cilët ndikojnë në ngritjen e kapaciteteve të rrjetit të transmisionit. Në figurën 6-15

DT-OS-010

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

ver. 1.0 faqe 105 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë është paraqitur diagrami i zhvillimit të kapaciteteve të brendshme të rrjetit në relacion me zhvillimin e ngarkesës për 10 vitet e ardhshme sipas dy skenarëve te zhvillimit te pikut. Kapaciteti Intern [MW]

Piku vjetor [MW]

Piku i larte [MW]

2500

Margjina e sigurisë

2000

1500 1000 500 0 1012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

Fig. 6-15. Zhvillimit të kapaciteteve të brendshme të rrjetit në relacion me zhvillimin e ngarkesës për 10 vitet e ardhshme

Në periudhën e ardhshme 10 vjeçare edhe rrjeti horizontal do të këtë rritje të kapaciteteve si rezultat i ndërtimit të linjës interkonektive 400kV NS Kosova B – NS Tirana 2, si dhe ndërtimit të unazës 400kV në Kosovë. Kapaciteti i linjave interkonektive të rrjetit të transmisionit të Kosovës do të jetë shumë më i lartë se sa nevojat për importe, apo mundësit për eksporte të energjisë elektrike që do ti ketë vendi ynë në 10 vitet e ardhshme dhe atë duke konsideruar edhe volumin e konsiderueshëm të rrjedhave të transitit (në rrjetin tonë) për nevojat e vendeve të rajonit. Në figurën 6-16 janë paraqitur vlerat indikative të kapaciteteve të njëkohshme të interkonekcionit për eksport dhe import të llogaritura në modelin regjional. Kapacitetet e llogaritura marrin në konsiderim kriterin N-1 për gjithë rrjetin horizontal të sistemeve transmetuese të vendeve të rajonit. Nëse i referohemi zhvillimeve të planifikuara të gjenerimit në Kosovë, rrjeti horizontal do të jetë i aftë të akomodoj kapacitete te konsiderueshme gjeneratorike në pajtueshmëri të plotë me kriteret teknike që kërkohen nga ENTSO/E. Në rast të ndërtimit edhe të linjës së dytë 400kV NS Kosova B – NS Shkupi kapacitete e interkoneksionit do të përforcohen dukshëm. Ky projekt mbetet opcional dhe kryesisht avancimi i tij do të varet nga ndryshimi i rrjedhave të

DT-OS-010

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

ver. 1.0 faqe 106 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë transitit në rrjetin e vendeve të Evropës Jug-lindore si dhe nivelit të kapacitetit gjeneratorik që do të instalohet në Kosovë. MW 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 -200 -400 -600 -800 -1000 -1200 -1400 -1600 -1800

Kapaciteti i Imorteve dhe eksporteve te Interkonekcionit (KNTI) 2012-2021

2012

2013

2014

2015

2016

2017

KNTI Eksport [MW]

2018

2019

2020

2021

KNTI Import [MW]

Fig. 6-16 Zhvillimi i kapaciteteve të njëkohshme të interkoneksionit 2012-2021

Kriteri i sigurisë N-1

Nëse bëjmë një vështrim të gjendjes së rrjetit para 2009, kriteri i sigurisë N-1 nuk plotësohej as gjatë konsumit veror, ndërsa në rrjet në kondita normale të operimit shfaqeshin mbi-ngarkime të cilat menaxhoheshin me reduktimet e ngarkesës. Sot kur i referohemi gjendjes aktuale (2011) gjendja e rrjetit ka ndërruar në mënyrë drastike në aspektin pozitiv, ku në rrjet nuk ekzistojnë fyte të ngushta, ndërsa kriteri i sigurisë N-1 nuk plotësohet vetëm për 10% të kohës vjetore. Implementimi i plotë i kriterit të sigurisë N-1 kërkon investime të konsiderueshme. Nëse i referohemi proceseve zhvillimore të planifikuara për 10 vitet e ardhshme, kriteri i sigurisë do të plotësohet në tersi pas vitit 2015, ndërsa deri në atë kohë kriteri do të jetë shumë afër plotësimit. Në figurën 6-17 është paraqitur aftësia e rrjetit në plotësimin e kriterit të sigurisë N-1 në raport me ngarkesën maksimale për 10 vitet e ardhshme.

DT-OS-010

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

ver. 1.0 faqe 107 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë

Kapaciteti Intern [MW] 1580 1550 1500 1450 1400 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 1000

Plotësohet kriteri N-1

Nuk plotësohet kriteri N-1

1012

2013

2014

Piku vjetor [MW]

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

Fig. 6-17. Zhvillimi i kapaciteteve N-1 të rrjetit të transmisionit 2012-2021

Kualiteti i furnizimit dhe efiçienca

Diku rikujtuar të kaluarën e afërt, rrjeti i transmisionit gjatë ngarkesave dimërore në një pjesë të konsiderueshme të rrjetit nuk mund të ofronte furnizim kualitativ për shkak të rrjetit të dobët, humbjeve të mëdha të fuqisë aktive dhe reaktive. E gjithë kjo rezultonte me tensione shumë të ulëta në nivelin 110kV sidomos në zonat larg burimeve gjeneratorike. Në anën tjetër sasia e energjisë së padërguar tek konsumi si pasojë e restrikcioneve në rrjetin e transmisionit ishte shumë e madhe. Përforcimet që pasuan në rrjet sidomos pas vitit 2008, krijuan kushtet për furnizim kualitativ të konsumit dhe reduktim të jashtëzakonshëm të humbjeve të fuqisë aktive dhe reaktive në rrjet. Niveli i tensioneve u stabilizua pas futjes në operim të projektit Peja3, ndërsa me vazhdimin e investimeve efiçienca operuese e rrjetit dhe kualiteti i furnizimit arritën në nivelin e kënaqshëm. Përforcimet e planifikuara për 10 vitet e ardhshme do të mundësojnë avancim të mëtutjeshëm të kualitetit të furnizimit dhe efiçiencës dhe mirëmbajtjes së saj konform kërkesave teknike nga Kodi i Rrjetit. Në figurën 6-18 është paraqitur diagrami i zhvillimit të humbjeve të fuqisë aktive dhe reaktive gjatë ngarkesës së pikut, bazuar në ngarkesën e parashikuar për 10 vitet e ardhshme.

DT-OS-010

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

ver. 1.0 faqe 108 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë 140 120

∆Q

93.4MVAr

100 ∆P, ∆Q

∆P

116.6MVAr

74.5MVAr

80 60 40

27MW

28.6MW

26.1MW

35.5MW 10.5MVAr

20 0 2011

2012

2016

2021

Fig. 6-18. Zhvillimi i humbjeve të fuqisë në ngarkesë maksimale për vitet 2011, 2012, 2016 dhe 2021

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 109 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë

RRYMAT E PRISHJEVE NË RRJETIN E TRANSMISIONIT

7.1

Hyrje

Ky kapitull shqyrton problematikën e nivelit të rrymave të prishjes në të gjitha zbarrat e nivelit të tensionit 400 kV, 220 kV dhe 110 kV. Shqyrtimi i rrymave të prishjes apo nivelit të rrymave të lidhjeve të shkurta trefazore dhe njëfazore me tokën është bërë për periudha të caktuara kohore në relacion me zhvillimet e planifikuara në rrjetin e transmisionit dhe në përgjithësi të SEE të Kosovës.

7.2

Kalkulimi i nivelit të rrymave të prishjes

Sistemi Elektroenergjetik i Kosovës është fuqishëm i ndërlidhur në rrjetin rajonal të transmisionit 400 kV dhe 220 kV. Furnizimet relevante të rrymave të prishjes të cilat karakterizohen me ndikim serioz në sigurinë e sistemit janë të koncentruar në dy nënstacionet kryesore të sistemit: NS Kosova B dhe NS Kosova A. Në këto dy nënstacione janë të kyçura të gjitha termocentralet ekzistuese. Objektivi i studimit të lidhjeve të shkurta është vlerësimi i ndikimit të rrymave të prishjes në sigurinë e sistemit. Rrymat e prishjes në zbarrat 400 kV, 220 kV dhe 110 kV do të kalkulohen në pajtueshmëri me Politikën 3 të Doracakut të ENTSO-E. Qëllimi themelor i këtij studimi është identifikimi i zbarrave në të cilat niveli i rrymave të prishjes tejkalon kapacitetet shkyçës të ndërprerësve ekzistues si dhe përcaktimin e margjinës së sigurisë të gjithë ndërprerësve tjerë të instaluar apo të cilët do të instalohen në sistemin transmetues të Kosovës.

7.2.1 Modeli matematik, metodologjia e kalkulimit dhe softueri i aplikuar Me qëllim të përcaktimit të rrymave maksimale të prishjes në sistemin transmetues të Kosovës dhe ndikimit të sistemeve fqinje në këto rryma, në studim është shfrytëzuar modeli rajonal i cili përfshin të 13 modelet e integruara të Sistemeve Elektroenergjetike të vendeve të Evropës Jug-Lindore. Gjithashtu për këtë analizë është shfrytëzuar softueri PSS/E 33. Pjesa e rrjetit e cila ndërlidhet me këtë model është ekuivalentuar në rrjet të Tevenenit (metodë për simulime të modeleve në rastet e rrjetave të mëdha).

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 110 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë Metodologjia e kalkulimit është bazuar në standardin IEC 90609. Vlera maksimale efektive e komponentës sub-transiente e rrymës totale të prishjes trefazore dhe njëfazore me tokë, është aplikuar për çdo zbarrë të nivelit 400 kV, 220 kV dhe 110 kV. Në këtë rast gjeneratorët janë ekuivalentuar sipas reaktancës së tyre sub-transiente X"d. Koha prej 100ms është konsideruar si kohë e eliminimit të prishjes. Bazuar në standardin IEC 90609 kalkulimet janë bërë për punën pa ngarkesë, ndërsa konditat fillestare të tensionit të rrjetit të ekuivalentuar të Tevenenit është marrë 1.1Un.

Ik” = Vlera efektive e rrymës se prishjes ip = Amplituda fillestare e rrymes se prishjes (rryma goditëse) Ik= Rryma kontinuale e prishjes idc = Komponenta e dc e rrymës se prishjes A = Vlera fillestare e komponentes dc të idc Fig 7-1 Forma e rrymës së prishjes dhe komponentet e saj.

7.2.2 Karakteristikat e ndërprerësve të fuqisë të rrjetit të transmisionit Në sistemin e transmisionit aktualisht në nënstacionet ekzistuese të KOSTT-it janë të instaluara lloje të ndryshme të ndërprerësve të fuqisë në aspektin e prodhuesve. Ndërsa në aspektin e llojit të mediumit dielektrik për shuarjen e harkut elektrik janë të instaluar dy lloje të ndërprerësve:

me vaj , dhe me me gaz SF6

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 111 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë Gjenerata e vjetër e ndërprerësve zakonisht kanë përdorur vajin si medium dielektrik për shuarjen e harkut, ndërsa gjenerata e re e ndërprerësve shfrytëzojnë gazin SF6 me karakteristikë dielektrike dhe qëndrueshmëri shumë më të mirë. Ndërprerësit me medium SF6 për shuarjen e harkut, paraqesin

standard të domosdoshëm të ndërprerësve për instalim në rrjetin e

transmisionit. Gjithashtu ky lloj i ndërprerësve ka karakteristika të përgjithshme dukshëm më të mira se ndërprerësit me vaj, si në qëndrueshmëri elektro-mekanike gjatë proceseve të kyçjeve dhe shkyçjeve normale, apo gjatë shfaqjes së rrymave të prishjes. KOSTT në mënyrë sistematike është duke ndërruar ndërprerësit me vaj, me ndërprerës të rinj në kuadër të projekteve të ri-vitalizimit të nënstacioneve ekzistuese. Kapaciteti shkyçës i ndërprerësve të fuqisë është i ndryshëm duke filluar nga 16.5 kA, 18.3 kA, 23 kA, 31.5 kA dhe 40 kA. Duke njohur nivelin e rrymave të prishjeve në domenin afatgjatë kohor të cilat mund të shfaqen në të gjitha nënstacionet dhe duke krahasuar me nivelin e kapacitetit shkyçës të ndërprerësve, vlerësohet margjina e sigurisë së ndërprerësve dhe pajisjeve tjera të tensionit të lartë.

7.3

Rezultatet e kalkulimit të rrymave të prishjeve

Bazuar në standardin IEC 60909, janë kalkuluar rrymat e prishjes trefazore dhe njëfazore me tokën për nivelet e tensionit 400 kV, 220 kV dhe 110 kV të rrjetit të transmisionit. Kalkulimi i rrymave është bërë në modelet kompjuterike në relacion me zhvillimin e projekteve sipas konfiguracioneve të rrjetit: 2011, 2016, dhe 2021 Në kapitullin 8 në mënyrë të përgjithësuar janë paraqitur ndikimet e instalimit të gjeneratorëve të rinj në rritjen e vlerave të rrymave të prishjes në domenin e pesë vjeçarit të dytë, duke marrë për bazë skenarin e ulët të zhvillimit të njësive gjeneruese TC Kosova e Re, HC Zhuri dhe potencialet e mundshme nga parqet energjetike me gjenerues nga era të cilat eventualisht do të instaloheshin në rajonin e Shtimes. 7.3.1 Vlerësimi i rrymave të prishjes Q4-2011 Rezultatet e simulimit

të rrymave të prishjes trefazore dhe njëfazore me tokë

për

konfiguracionin e rrjetit sipas gjendjes të fundit të vitit 2011 bazuar në standardin IEC 60909 janë paraqitur në tabelën B-1 të Shtojcës B.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 112 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë Rezultatet nga kalkulimet kompjuterike në PSS/E tregojnë nivelin më të madh të fuqisë së lidhjes së shkurtë në dy nënstacionet kryesore, NS Kosova B dhe NS Kosova A, të cilat janë shumë afër burimeve gjeneruese dhe furnizimeve nga interkonekcioni i fuqishëm 400 kV. Në zbarrat 220 kV të NS Kosova A rryma e lidhjes së shkurtë njëfazore me vlerë 27kA paraqet rrymën më të madhe në rrjetin e transmisionit. Gjithashtu edhe në NS Kosova B në të dy nivelet e tensionit, rrymat e lidhjes së shkurtë njëfazore me tokë janë relativisht të mëdha 20.9 kA (në 400 kV) dhe 26 kA (në 220 kV). Në pjesët tjera të rrjetit duke u larguar nga burimet gjeneratorike rryma e lidhjes së shkurtë trefazore dominon ndaj asaj një fazore.

Të gjitha

nënstacionet 110 kV të cilat janë afër NS Kosova A (zona e Prishtinës), karakterizohen me rryma të mëdha të prishjes. Rezultatet e kalkulimit të nivelit të rrymave të prishjes shpijnë në konkludimin:

Ndërprerësit e fuqisë 400kV, 220kV dhe 110kV të instaluar në rrjetin e transmisionit kanë margjinë të mjaftueshme të sigurisë (>20%). Kapaciteti i tyre shkyçës kundrejt nivelit të rrymave të prishjes është në kufijtë e lejuar sipas standardeve IEC për pajisjet shkyçëse të tensionit të lartë. Planet për ri-vitalizimin e nënstacioneve NS Peja 1, NS Gjakova 1 etj do të ndihmoj në rritjen e margjinës së sigurisë së këtyre nënstacioneve të cilat kanë të instaluara ndërprerës shumë të vjetër që nuk garantojnë qëndrueshmërinë e deklaruar nominale.

Në figurën 7-2 është paraqitur diagrami i rrymave të prishjes për nënstacionet kryesore.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 113 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë Ik3-rryma e prishjës tre-fazore 30.0

Niveli i rrymave te prishjes [kA]

26kA 25.0 20.9kA

27kA

Ik1- rryma e prishjës një-fazore me tokë

25.6kA 23.5kA

21.8kA

20.0 15.0 10.0 5.0

O SO V

A B_ O 40 SO 0 V A K B O _2 SO 20 V A K A_ O 22 SO 0 V A A_ 11 PE 0 JA 3_ 40 PE 0 JA 3_ FE 11 RI 0 ZA J 2FE 40 RI 0 ZA J2 _1 PR 10 IS H T 4_ PR 22 IS 0 H T 4_ 11 PR 0 IZ R 2_ 22 PR 0 IZ R 2_ 11 0 PR IS H T 1 BA RD H I

0.0

Fig. 7-2 Diagrami i nivelit të rrymave të prishjes trefazore dhe njëfazore me tokë për topologjinë aktuale të rrjetit

7.3.2 Vlerësimi i rrymave të llogaritura të prishjes (2016) Zhvillimi i rrjetit dhe ndërrimi i konfiguracionit ndikon në ndërrimin e vlerave të rrymave të prishjes. Një kontribut në ngritjen e rrymave të prishjes do të japë linja e re interkonektive 400kV NS Kosova B – NS Tirana 2, e cila pritet të futet në operim në vitin 2014. Gjithashtu zvogëlimi i impedansave të linjave 110 kV si shkak i përforcimit të tyre ndikon në rritjen e rrymave të prishjes. Në figurën 7-3 mund të shihen vlerat e rrymave të lidhjes së shkurtë trefazore dhe një-fazore me tokë në nënstacionet kryesore Në tabelën B-2 të Shtojcës B, janë paraqitur rezultatet e llogaritjes së rrymave të prishjes për të gjitha nënstacionet e sistemit transmetues sipas topologjisë së rrjetit 2016. Duke u bazuar në planin e ri-vitalizimit të nënstacioneve në relacion me kapacitetet shkyçës të pajisjeve të tensionit të lartë dhe vlerave të llogaritura të rrymave të prishjeve në sistem për konfiguracionin 2016 mund të konkludohet që:

Të gjithë ndërprerësit e fuqisë të instaluar në rrjetin transmisionit si dhe të gjitha pajisjet e tensionit të lartë kanë margjinë të mjaftueshme të sigurisë (>20%).

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 114 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë Planet për ri-vitalizmin e nënstacioneve NS Peja 1, NS Gjakova 1 etj do të ndihmojnë në rritjen e margjinës së sigurisë së këtyre nënstacioneve, të cilat kanë të instaluara ndërprerës shumë të vjetër që nuk garantojnë qëndrueshmërinë e deklaruar nominale.

Ik3-rryma e prishjës tre-fazore

Ik1- rryma e prishjës një-fazore me tokë

30.0

Niveli i rrymave te prishjes [kA]

26.5kA 25.0

24.8kA 25kA

24kA

22.8kA

22kA

20.0 15.0 10.0 5.0

3_ 11 0 RI ZA J2 FE -4 00 RI ZA J2 _1 PR 10 IS H T 4_ 22 PR 0 IS H T 4_ 11 PR 0 IZ R 2_ 22 PR 0 IZ R 2_ 11 0 PR IS H T 1 BA RD H I

3_ 40 PE

10 PE

A_ 1

O SO V K

O SO V

A_ 2

22 0 B_

40 0 A

B_ A

O SO V K

0.0

Fig. 7-3 Diagrami i nivelit të rrymave të prishjes trefazore dhe njëfazore me tokë për topologjinë 2016 të rrjetit.

7.3.3 Vlerësimi i rrymave të llogaritura të prishjes (2021) Në modelin 2021 është marrë parasysh ndërtimi i njësive të reja gjeneruese bazuar në skenarin konservativ nga Plani i Adekuacisë së gjenerimit 2011-2020. Në këtë model TC Kosova A është e shkyçur, ndërsa tri njësi 3x300MW janë modeluar sikurse në figurën 6-11. Nga rezultatet e paraqitura në tabelën B-3, mund të vërehet rritje e dukshme e nivelit të rrymave të prishjes si rezultat i ndërtimit të kapaciteteve të reja gjeneruese si dhe të ndërtimit të unazës 400kV. Në figurën 7-4 është paraqitur diagrami i nivelit të rrymave të prishjes për nënstacionet kryesore të sistemit të transmisionit. Në zbarrat 400 kV të NS Kosova B rryma e lidhjes së shkurtë njëfazore me vlerë 29.3kA paraqet rrymën më të madhe në rrjetin e transmisionit. Në zbarrat 220kV gjithashtu dominon rryma e lidhjes së shkurtë njëfazore me tokë me vlerë 26.8kA Për shkak të de-komisionimit të

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 115 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë njësive gjeneruese të TC Kosova A, niveli i rrymave të prishjes do të pësoj

ulje nëse

krahasohen me vlerat e kalkuluara nga modelet 2011 dhe 2016 Në rajonin e Dukagjinit mund të vërehet efekti i ndërtimit të NS Prizreni 4, 400/110kV e ndërlidhur me unazën 400kV. Rrymat e prishjes do të jenë dukshëm më të larta në nënstacionet afër NS Prizreni 4, se sa para ndërtimit. Nëse krahasojmë aftësitë shkyçëse të ndërprerësve të fuqisë me nivelin e rrymave të prishjes mund të konkludojmë:

Të gjithë ndërprerësit e fuqisë të instaluar në rrjetin e transmisionit kanë margjinë të mjaftueshme të sigurisë. (20%).

Ndërprerësit e fuqisë të instaluar në NS Kosova B dhe NS Kosova A si dhe të gjitha pajisjet e tensionit të lartë nuk rrezikohen ndërtimi i TC Kosova e Re, 3x300MW. Kapaciteti i tyre shkyçës 40kA mundëson margjinë të mjaftueshme të sigurisë. Ik3-rryma e prishjës tre-fazore

Ik1- rryma e prishjës një-fazore me tokë

35.0

Rryma e prishjës [kA]

30.0 25.0

29.3kA 26.8kA

24.5kA

20.0 15.0 10.0 5.0

O SO VA

B_ O 40 SO 0 VA K B_ O 22 SO 0 VA A_ K O 22 SO 0 VA A_ 11 0 PE JA 3_ 40 0 PE JA 3_ FE 11 RI 0 ZA J2 FE -4 00 RI ZA J2 _1 PR 10 IS H T 4_ PR 22 0 IS H T 4_ 11 PR 0 IZ R 2_ 22 PR 0 IZ R G 2_ JA 11 K 0 O VA 3_ 40 PR 0 IZ R 4_ 40 0

0.0

Fig. 7-4 Diagrami i nivelit të rrymave të prishjes trefazore dhe njëfazore me tokë për topologjinë 2021 të rrjetit.

8. 9.1

NDIKIMET MJEDISORE Kujdesi ndaj mjedisit

Përkujdesja e vazhdueshme për mjedis do të jetë pjesë e Politikës së përgjithshme të KOSTT dhe angazhimi i kësaj Politike është

drejtuar në rrugën e certifikimit të KOSTT-it me

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 116 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë Standardin ISO 14001:2004.

KOSTT

në Planin Zhvillimor

do të ndërmerr masa të

parandalimit, korrigjimit në pajtueshmëri me ligjet në vend dhe jashtë vendit që i referohen ruajtjes së mjedisit. Ndikimet negative kryesisht përfshijnë aspektin e ndikimit të fushave elektromagnetike (FEM), zhurmës dhe ndikimit vizual në mjedis (ndikimet më me peshë).

9.2

Problematika mjedisore në sistemet e transmisionit

Mund të themi se problematika mjedisore në sistemet e transmisionit ndahet në:

9.2.1

•

Problemet mjedisore që shkaktohen nga linjat, dhe

•

Problemet mjedisore që shkaktohen nga nënstacionet

Problemet mjedisore që shkaktohen nga linjat

Sot kur paraqitet nevoja e domosdoshme për zhvillimin energjetik të vendit tonë, paraqitur edhe në këtë Plan Zhvillimor, ne duhet të përshtatim prioritetin e kërkesave duke qenë të vetëdijshëm për ndikimin e tyre në mjedis. Prandaj mund të themi se prioriteti anon kah një zhvillim i nevojshëm i transmetimit të energjisë elektrike të tensionit të lartë (gjatë gjithë shtjellimit të lartpërmendur është pasqyruar dhe arsyetuar kjo nevojë), duke mos mënjanuar nevojën për minimizimin e ndikimeve të mundshme në mjedis. Pjesa më e madhe e linjave kalon nëpër sipërfaqet e punueshme, ndërsa diç më pak në ato të ekosistemeve malore ku ndikimi i tyre nuk është aq i shprehur. Nga aspekti i rrezatimit elektromagnetik, ndikim më të madh kanë fushat elektromagnetike të frekuencës industriale. Hulumtimi i ndikimit të dëmshëm të këtij tipi të rrezatimit jo jonizues tek njeriu ende nuk kanë dhënë përgjigje përfundimtare, mirëpo duhet të theksohet se në ditët e sotme është zgjuar një interes i veçantë për ndikimet e mundshme të fushave elektromagnetike si mbi pajisjet elektrike ashtu edhe mbi tërë jetën e gjallë, posaçërisht mbi njerëzit. Në momentin e sanksionimit ligjor të ndikimit elektromagnetik ky plan do të merr në konsiderim dhe do jenë subjekt i implementimit të PZhT-së.

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 117 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë Në të ardhmen duhet bërë inçizimet e duhura dhe të përshtatemi ndaj kërkesave të rekomanduara të Organizatës Botërore të Shëndetësisë. Duhet gjithashtu të përcillet shkaktari i ndonjë veprimi të gabuar të automatikës, zvogëlimi i raportit sinjal-zhurmë në pajisjet e komunikimit dhe të transmetimit të të dhënave etj.

9.2.2

Problemet mjedisore që shkaktohen nga nënstacionet

Përveç zënies së sipërfaqeve nënstacionet bartin edhe ndryshime më të mëdha vizuale në rrethinë, mirëpo në aspektin estetik nuk ndikojnë dukshëm, meqë sipas rregullave duhet të gjenden jashtë zonave të banimit. Zhurma që shkaktohet në vazhdimësi (puna e transformatorëve) ose ajo në jo-vazhdimësi (pajisjet shkyçëse/ndërprerësit), më së shumti ndikon në rrethin e drejtpërdrejtë të nënstacioneve, ndërsa për shkak të reliefit ose vegjetacionit rrallëherë bartet tek pjesët e banuara, por ajo në lokacionin e nënstacioneve ka mundësi të ketë vlera më të mëdha se ato të lejuara. Në pajisjet bashkëkohore shkyçëse/ndërprerësit, është prezent gazi inert, jo i rrezikshëm për shëndetin e njeriut, por me ndikim të padëshirueshëm në mbështjellësin e ozonit dhe me produkte toksike në koncentrime të vogla, që shkaktohen gjatë procesit të punës në pajisje. Duke pas parasysh që ekzistojnë procedura të rrepta sipas rregullave, në përdorimin dhe mirëmbajtjen e ndërprerësve me SF6, propozohet që implementimi i teknologjisë me SF6 të jetë e instrukturuar mirëmbajtja mbas disa dekadave të eksploatimit, kështu që indeksi i rrezikut do të sillet në minimum. Sasitë e mëdha të vajrave sintetike gjenden në transformatorët energjetik, ndërsa diç më pak nëpër pajisjet e tensionit të lartë. Duke pas parasysh se vajrat posedojnë potencial të lartë të ndotjes së mjedisit, janë ndërmarrë masa adekuate, siç janë ndërtimi i baseneve përmbledhëse dhe mbrojtëse për përmbledhjen e rrjedhjes eventuale të vajit. Këto bazene njëkohësisht janë një lloj preventive në raste të avarive të mëdha që ka mundësi të ndodhin.

9.3

Përkujdesja ndaj ndikimeve tjera në mjedis

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 118 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë Në kohën kur nevoja për energji gjithnjë e më shumë po rritet, ndikimet reale në mjedis dhe synimet për një kualitet të mbrojtjes nga ky segment zhvillimor përfshirë edhe këtë PZhT që mbështetë: •

Zvogëlimin e emisioneve në ujë, ajër dhe tokë

•

Rritjen e efektivitetit energjetik

•

Vënien e masave preventive me qëllim të zvogëlimit të numrit të aksidenteve

•

Zhvillimin e sistemeve për mbledhjen e të dhënave dhe baza e të dhënave (forma elektronike)

•

Reduktimin e pjesëve dhe pajisjeve të vjetruara që janë të montuara, etj.

Të gjitha këto të realizohen në etapa kohore të planifikuara paraprakisht, si: •

Zvogëlimi i dëmeve të bëra në të kaluarën

•

Reduktimi i ndikimeve nga aktiviteti në vijim në sektorin përkatës, dhe

•

Parandalimi i ndotjes nga aktivitetet në të ardhmen (p.sh. VNM - Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis real dhe masat preventive në zvogëlimin e duhur)

9.4

Planet Mjedisore

Në favor të implementimit të kërkesave për ruajtjen e mjedisit është edhe nisma e mirë e mbështetur në vendosjen e Politikës mjedisore në KOSTT e cila është në procedurë për t’u miratuar. Përcaktimi i qartë i çështjeve mjedisore në KOSTT dhe orientimin se çfarë do të bëhet për të kontrolluar mjedisin, nënkupton planifikimin. Planifikimi po realizohet edhe nëpërmes të projekteve të reja, të cilat përcillen me Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis. Duke themeluar strukturën organizative, përgjegjësit e personelit, kompetencat dhe trajnimin kështu e fillojmë implementimin. Praktikat e komunikimit, kontrolli i dokumenteve dhe procedurave, kontrolli i operimit dhe parapërgatitjeve emergjente, definojnë pjesën operative të programit. Këto pika janë të përfshira edhe në një Doracak të SMM (Sistemi i Menaxhimit Mjedisor) i cili do të dokumentoj një program për të arritur Objektivat dhe Caqet e përcaktuara. Ky Doracak është hartuar dhe në te përfshihen 18 procedura. Këto, së bashku me auditimin rutinor të cilat janë bërë brenda vitit 2008, 2009 dhe tre mujorin e parë të vitit 2010, Raportimi i gjendjes së inçizuar së bashku me Rekomandimet e duhura, konstituojnë programin e akteve të kontrollit

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 119 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë dhe atyre korrigjuese në SMM. Dhe përfundimisht, një shqyrtim i menaxhimit rutinë të aktiviteteve, përcillet nga niveli më i lartë në KOSTT. Planifikimi afat-gjatë mjedisor do të mbështetë interesin dhe Planin Zhvillimor të KOSTT-it në tërësi, duke synuar:

menaxhim të mirë financiar, që drejton në kontroll më të mirë të mjedisit Prandaj në KOSTT do përfshihen të gjitha pjesët e operimit të cilat kanë ndikim në mjedis, por duke kontrolluar koston dhe ndikimin e saj në buxhetin e përgjithshëm. Krahas kësaj duhet të respektohen:

• Legjislacioni në vend (mjedis, energjetikë) • Legjislacionin e BE (mjedis, energjetikë) • Kodet Teknike në KOSTT • Standardet dhe Normat Ndërkombëtare, etj. Duhet punuar në avancimin dhe përcjelljen e teknologjive të avancuara si dhe në përmirësimin e infrastrukturës të sistemit të operimit (SCADA) dhe sistemit të transmisionit (ndërtimin e linjave dyfishe dhe trefishe)

REFERENCAT

Në këtë raport referencat janë bërë për studimet dhe raportet vijuese të publikuara: [1] Plani Zhvillimor i Transmisionit 2010-2019 /KOSTT [2] Balanca Afatgjatë e Energjisë Elektrike 2011-2020/KOSTT

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 120 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë [3] Plani i Adekuacisë së Gjenerimit 2011-2020/KOSTT [4] Lista e kapaciteteve të reja të transmisionit 2011-2020/KOSTT [5] Kodi i Rrjetit _Edicioni i dytë /KOSTT [6] Kodi i Pajisjeve Elektrike/KOSTT [7] Metodologjia e Taksave të Kyçjes në Rrjetin e Transmisionit/KOSTT [8] Standardet e Sigurisë së Sistemit te Transmisionit dhe Planifikimit/KOSTT [9] Standardet e Sigurisë së Operimit/KOSTT [10] Kodi i Standardeve Elektrike/KOSTT [11]. Kodi i Shpërndarjes/KOSTT-KEK [12] ESTAP I, Module C: “Power Transmission Master Plan”, (CESI et al, 2002), World Bank Grant #TF-027991. [13] ESTAP II: Feasibility Study for the Kosova – Albania 400 kV Transmission Interconnection Project (CESI, September 2005), World Bank Grant #H048 [14] ENTSO-E (UCTE) Operation Handbook, Versioni i fundit [15] Strategjia e Energjisë së Kosovës 2009-2018 [16] “Transmission Network Expansion Project” FICHNER

(Fund i dokumentit)

PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2010 - 2019

DT-OS-010

ver. 1.0 faqe 121 nga 121 Departamenti ; OPERATORI I SISTEMIT Sektori: Zhvillimi i Sistemit dhe Planifikimi Afatgjatë

Përgatiti Emri Mbiemri

Gazmend Kabashi

Nënshkrimi Data

31.11.2011

Kontrolloi ISO 9001 Safete Orana

Aprovoi Kadri Kadriu