Voorwoord
5
Forever young?
8
Late rijpingsjaren
12
Zelfbeeld en werk
18
Vooruitkijken
22
De opgang
26
Voorwoord
h Je wordt ouder papa, geef het maar toe Je wilt er alles aan doen, maar je weet niet hoe Je wordt ouder papa, je wordt ouder papa Je wordt ouder papa, geef het maar toe Je bent nog snel, maar ook eerder moe Je wordt ouder papa, je wordt ouder papa*
h Ja, je kinderen zeggen het eerder dan je het aan jezelf wilt toegeven. Maar er komt voor iedereen een moment dat je de signalen niet langer kunt negeren. Is het niet de leesbril, dan wel het feit dat iedereen om je heen tegenwoordig veel zachter en onverstaanbaarder lijkt te spreken. Of je merkt ’s morgens als je je sokken wilt aantrekken dat de afstand tussen je handen en voeten ineens veel groter * T itel: Je wordt ouder papa; Muziek/tekst: P. Koelewijn; Uitgever: Coolwine Music/BMG Talpa Music. ~ 5 ~
geworden is. Ja, je wordt ouder, papa (of mama natuurlijk!). Ineens realiseer je je dat het herfst wordt. Dat kan je een gevoel van paniek bezorgen. Is het al zo laat? Voor je het weet is het is sluitingstijd! En we moeten nog zoveel! We moeten er jong en vitaal blijven uitzien. We moeten het vooral ook druk hebben, want de omgeving zou eens mogen denken dat we niet meer mee kunnen komen. Feit is dat we in onze tijd ook veel langer in goede gezondheid actief kunnen zijn. Zelfs nu de pensioenleeftijd gaandeweg stijgt, is het nog altijd zo dat zeer velen onder ons in elk geval fysiek nog veel energie hebben. Anders dan onze grootvaders en -moeders, die soms op hun tandvlees de AOW-leeftijd wisten te halen. Dan waren ze ook meteen bejaard en zo gedroegen en kleedden ze zich ook. Ik ben een hardlopende opa en ik doe workouts met mijn tweejarige kleindochtertje, languit liggend op de grond in de woonkamer. Mijn eigen bovenste beste opa Toon heb ik nooit anders gezien dan in grijs pak, das, overhemd, bretels en keurig gepoetste zwarte schoenen. De meest actieve sport die hij beoefende was dammen. Ik vind het geweldig dat ik nog een halve marathon kan lopen, al doe ik er langer over dan tien jaar geleden. Ik maak nog volle werkweken, maar ik ben dikwijls ‘s avonds blij dat ik – niet te laat – naar bed kan. Ik word ouder. Wat doet dat gegeven met mij? En wat doe ik met dat gegeven? Daarover wil ik in dit boekje met u nadenken, als medereiziger op een weg die we allemaal gaan. Misschien hebben we verschillende voorstellingen over het einddoel,
~ 6 ~
maar onderweg zijn we lotgenoten op een weg door een land dat we eigenlijk niet goed kennen. Lotgenoten, dat suggereert dat we aan een onontkoombaar scenario onderworpen zijn. En in zekere zin is dat ook zo. Ons leven is vergankelijk. De psalmdichter zegt: ‘De sterveling – zijn dagen zijn als het gras, als een bloem op het veld, zo bloeit hij. Wanneer de wind erover is gegaan, is hij er niet meer en zijn plaats kent hem niet meer.’ ( psalm 103:15-16, HSV) Maar het realistisch aanvaarden van dat gegeven en het verkennen van de mogelijkheden die deze levensfase ons ook biedt, kunnen ons helpen om van het ouder worden een ‘opgang’ te maken. Een pelgrimage die ons onderweg nieuwe inzichten, vergezichten en rijkdommen kan bieden. Zullen we een stukje met elkaar oplopen? Henk Fonteyn
~ 7 ~
Forever young?
Ruwweg vanaf ons vijftigste jaar treden we een nieuwe levensfase in. Niet meer jong, maar ook nog niet oud. We rennen en reizen nog volop, maar steeds vaker zendt de komende oude dag signalen naar ons uit. Een blik in de spiegel volstaat vaak om te beseffen dat forever young een wens is die in elk geval voor ons uiterlijk niet opgaat! Tussen de 50 en de 70 bevinden we ons in de jaren van de late nazomer, je kunt ook zeggen vroege herfst. Nee, echt oud zijn we nog niet en voelen we ons ook niet. En zelfs al zijn we al enkele jaren met pensioen, we zijn doorgaans nog vitaal en beweeglijk. De commercie heeft dat allang ontdekt. Zo biedt de reiswereld talloze avontuurlijke seniorenreizen. Ook zijn we als senioren verwoed bezig met joggen, nordic walken en workouts in de sportschool, waarbij je zelfs een personal coach aangemeten kunt krijgen die zich heel specifiek met jouw overtollige vetrollen bemoeit. Omroep MAX is niet meer weg te denken als mondige en breed georiënteerde stem van de vijftigplussers, en Plus Magazine schrijft over alles wat ons in de herfst van het leven interesseert. ‘We’ zijn een serieuze doelgroep, een markt.
~ 8 ~
SANDWICH
Daarnaast is het nest vaak weer leeg en hebben we dus meer tijd. Veel mensen komen echter in een soort sandwichpositie terecht, doordat die tijd wordt gevuld met zorgtaken. Soms vrijwillig, maar vaak ook min of meer noodgedwongen, zorgen ze voor kleinkinderen en/of hoogbejaarde ouders. In een enkel schrijnend geval is er ook de zorg voor de partner die vroegtijdig hulpbehoevend is geworden. Die mantelzorg kent twee gezichten: het kan veel betekenis en zin aan het leven toevoegen, maar het eist ook veel energie. Ik ga er in het kader van dit boekje niet verder op in, maar wilde het ook niet ongenoemd laten. Net zoals ik ook besef dat niet iedere senior de vreugde van kinderen en kleinkinderen kent, en dat veel mensen tegen hun wens alleengaand zijn en daarmee voor andere uitdagingen staan dan wanneer je de oude dag als partners, ouders en opa en oma tegemoet gaat. Dat gezegd hebbend, er zijn bepaalde aspecten aan het ouder worden die voor de overgrote meerderheid herkenbaar zijn. TIJD
Over het algemeen geldt dat er meer tijd beschikbaar komt. Tijd voor allerlei uitgestelde projecten in en om het huis. Tijd voor de hobby die al die jaren in de verdrukking was geraakt. Tijd om te genieten van de kleinkinderen, waar dat met de kinderen vaak onvoldoende lukte toen ze die leeftijd hadden door de drukte van werk en studie. Dat en
~  9  ~
De vroege herfst is een tijd van nieuwe mogelijkheden
nog zoveel meer. De vroege herfst is in dit opzicht een tijd van nieuwe mogelijkheden! GELD
Daar waar sprake is van partners is er vaak een dubbel inkomen, of pensioen en AOW. De hypotheek is een bevredigend eind afgelost. Kortom, er is meer geld beschikbaar om te doen wat tot nog toe niet kon. Vaak doet in deze nieuwe levensfase de camper zijn intrede, soms nog een motorfiets. De schaamte voor de e-bike wordt overwonnen. Er is ruimte en vrijheid om dit nieuwe landschap van ons leven in al zijn dimensies te verkennen. Ook de spirituele dimensies. Tijd om te evalueren, te mediteren, te reflecteren op zin en betekenis van de levensfase die voorbij is en van wat nog komt. Op de diverse camino’s naar beroemde religieuze pelgrimsplaatsen als Santiago of Assisi is de leeftijdscategorie zestigplus dan ook zichtbaar goed vertegenwoordigd. Een pelgrimage combineert op harmonische wijze het avontuurlijke en recreatieve met het meditatieve en spirituele. GOEDE R A AD WORDT DUUR
Nog lang geen winter dus, maar naarmate de herfsttijd vordert melden de voortekenen van de winter zich wel vaker. Al was het maar in de vorm van het overlijden van onze ouders, ooms en tantes; die
~ 10 ~
hele generatie mensen die vanaf onze jeugd als vanzelfsprekend deel van ons leven uitmaakte en in de voorste linie stond. Veel neven en nichten ontmoeten elkaar na jaren ineens weer regelmatig rond de uitvaart van hun wederzijdse ouders. En het wegvallen van die generatie voegt toe aan de ervaring van ‘onbekend land’: we kunnen onze voorgangers de weg vaak niet meer vragen. Goede raad, juist nu we die zo graag zouden horen, is niet meer verkrijgbaar. En het paradoxale is: toen dat nog wel kon, dachten wij vaak dat we het zelf wel wisten … ONBEKEND LAND
Vanuit een jou bekende en overzichtelijke wereld waarin je de weg weet, kom je op zekere dag tot de conclusie dat je weg door onbekend land voert. En er is geen grote, vertrouwde hand om jouw onzekere kleine handje in weg te stoppen. Onze naderende oude dag is onbekend terrein voor ons. Juist in die periode dat we zelf niet meer jong, maar ook nog niet echt oud zijn. We weten niet meer precies waar we thuishoren. Het kan ons onaangenaam verrassen als we in de volle trein ineens een zitplaats krijgen aangeboden. En als we nog in het arbeidsproces meedoen, kunnen we op ons werk soms ervaren we dat we de snelheid en de ambities van de jongere generatie en de eindeloze reorganisaties en technologische ontwikkelingen niet meer kunnen bijbenen.
~ 11 ~