«Δεν έχω σπίτι, δεν έχω γειτονιά» | Ένα οδοιπορικό στην Ελλάδα των προσφύγων

«Δεν έχω τόπο, δεν έχω γειτονιά»

Ενα οδοιπορικό στην Ελλάδα των προσφύγων

“Without a home, without a neighbourhood”

A journey through the Greece of the refugees

2

“Without a

τόπο, δεν

home, without a

έχω γειτονιά»

neighbourhood”

Ενα οδοιπορικό στην Ελλάδα

A journey through the Greece

των προσφύγων

of the refugees

*Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από τους

*The title is inspired by the lyrics of

στίχους του Νίκου Γκάτσου στο τραγούδι

the song “Greece my motherland” by

«Μάνα μου Ελλάς»

Nikos Gkatsos

3

«Δεν έχω

4

“Dedicated to all those

που βοηθούν τους πρόσφυγες

who are helping the refugees

σε κάθε στιγμή του ταξιδιού τους»

at every stage of their journey”

5

«Αφιερωμένο σε όλους αυτούς

6

Το ταξίδι ήταν πρωτοβουλία της εφη-

Journalist Evangelos Areteos and

μερίδας “Πολίτης” που δημοσίευσε ει-

photographer Eleni Papadopoulou

δικό αφιέρωμα-φωτορεπορτάζ από τις

travelled the refugee route as part of

10 μέχρι τις 14 Μαρτίου 2016. Κείμενα

an initiative of POLITIS daily newspa-

Ευάγγελος Αρεταίος και Φωτογραφίες

per in Nicosia, Cyprus. The reportage

Ελένη Παπαδοπούλου.

was published as a series from 10th to 14th March, 2016.

Ευχαριστούμε την Κατερίνα Στεφάνου We thank Katerina Stephanou for

την επιμέλεια του κειμένου στα ελ-

her valuable help with the editing

ληνικά. Ευχαριστούμε την Ειρήνη

of the text in Greek, as well as Irene

Παπαδοπούλου για την πολύτιμη βοή-

Papadopoulou for her help with the

θεια της με την επιμέλεια του κειμένου

editing of the text in English. Thanks

στα αγγλικά. Ευχαριστούμε την Levant

also to Levant Partners for their kind

Partners για την ευγενική συμμετοχή

contribution towards the cost of the

της στα έξοδα του ταξιδιού.

trip.

7

για την πολύτιμη βοήθεια της με

8

9

10

Ένα δυνατό φως τρυπάει το σκοτάδι. Σαν να ψάχνει κάτι μέσα στη νύχτα και στην τρικυμία. Η Νουρ σφίγγει την κόρη A bright light pierces the darkness. It

βαθιά μέσα στην αγκαλιά της για να

seems to be searching for something

μην βρέχεται. Το φως αυτό δεν είναι

in the night, through the waves. Nour

σαν τ’ άλλα τα φωτάκια που έχει δει

holds her three-year-old daughter

όλες αυτές τις ατελείωτες ώρες πάνω

tightly in her arms to keep her dry.

στη βάρκα τους να ξεφεύγουν για λίγο

This light is not like the others she

από τη νύχτα και να φαίνονται κάπου

has seen all these endless hours in the

μακριά. Το φως αυτό είναι σαν σπαθί

boat, lights seeming to twinkle in the

που κόβει το σκοτάδι.

distance. This light is like a sword cut-

Το κορμί της Νουρ τρέμει. Από κρύο.

ting through the darkness.

Και από φόβο. Ώρες ατέλειωτες που

Nour trembles. From the cold. And

είναι σ’ αυτήν την καταραμένη βάρκα

from fear. All the hours she has been

τη φουσκωτή, με τα πόδια της βουτηγ-

on this damned inflatable boat, her

μένα στο κρύο νερό που μπαίνει από

feet soaking in the cold water pouring

τα κύματα, με το στομάχι της να έχει

in, her stomach pushing up into her

ανέβει στον λαιμό της, με την κόρη της

throat, and with her daughter, who

που έγινε τριών χρονών πριν δέκα μέρες

turned three just ten days ago, tightly

σφιχτά χωμένη στο στήθος της.

clutched to her chest.

11

της που ’ναι τριών χρονών και την έχει

Waters of Death

Όλοι τους στη βάρκα πάνω τώρα έχουν κολλήσει τα μάτια τους πάνω στο φως αυτό που έρχεται από κάπου μπροστά.

Everyone in the boat is now gazing at

Περιμένουν. Φοβούνται. Βρέχει δυνατά

the light which seems to be coming

κι έχει αέρα και τα βλέφαρα της Νουρ

from somewhere in front.

κλείνουν διαρκώς για να προστατεύ-

They wait. Scared. It’s pouring with

σουν τα μάτια από το νερό που μαζί με

rain and windy, Nour has to constant-

τη βροχή βάζει μέσα και αλάτι από τη

ly close her eyes against the rain and

θάλασσα και τα κάνει να τσούζουν.

the sea water stinging them.

Νιώθει τα χέρια του άντρα της να την

She feels her husband holding her,

κρατάνε, όχι και τα δυο χέρια, όχι,

only with one hand, his left. His right

το ένα του χέρι μονάχα, το αριστερό,

hand is gripping the rope which goes

γιατί με το δεξί κρατάει το σκοινί που

around the boat, trying to keep her

τυλίγεται γύρω από τη βάρκα για να

and their daughter in the boat.

κρατιέται και για να κρατάει κι αυτήν

The noise of the sea and the rain al-

και την κόρη τους.

most cover the sound of the boat’s en-

Ο θόρυβος της θάλασσας και της βρο-

gine. She has to keep blinking. The

χής ίσα-ίσα που αφήνει να ακούγεται

light is right on them now.

ο θόρυβος της μηχανής της βάρκας. Τα

Everyone around her on the boat starts

μάτια της ανοιγοκλείνουν.

shouting, that they have arrived, that

Το φως πέφτει τώρα πάνω τους.

they must head towards the light.

Στη βάρκα γύρω της όλοι τώρα φωνά-

Then suddenly they hear voices

ζουν. Λένε ότι έφτασαν, ότι πρέπει η

through the thunder of the waves,

βάρκα να πάει πάνω στο φως το μεγάλο.

and they see shadows of human hands

Ακούγονται ξαφνικά και φωνές μέσα

waving on the beach in front of them.

απ’ το βουητό της τρικυμίας και βλέπουν

The boat is rocking even more now.

και χέρια ανθρώπινων σκιών να κου-

The shadows turn into people wear-

νιούνται στην παραλία μπροστά τους.

ing hoods and raincoats, their voices

Η βάρκα τους κουνάει πιο πολύ τώρα.

become louder.

12

Waters of Death

The boat gets closer to the shore and

σκούφους και με αδιάβροχα που φέγ-

Nour can see some of the beach people

γουν μέσα στη νύχτα. Οι φωνές τους

getting into the water and grabbing

ακούγονται όλο και πιο δυνατά.

the boat to pull it out. The waves are

Η βάρκα φτάνει πιο κοντά στην πα-

high and the boat rocks crazily, not go-

ραλία κι η Νουρ βλέπει τώρα μερικούς

ing where they want it to. More people

από τους ανθρώπους της παραλίας να

come out from the beach, get into the

μπαίνουν στο νερό και να έρχονται να

water and pull the boat towards them.

πιάνουν τη βάρκα και να την τραβάνε

Everyone stands up to get out, but the

έξω. Τα κύματα είναι μεγάλα, η βάρ-

boat is rocking so badly that some peo-

κα ταρακουνάει και δεν πάει εκεί που

ple fall down again, Nour falls too.

θέλουν. Κι άλλοι άνθρωποι από την πα-

Gradually she gets up again and her

ραλία μπαίνουν στο νερό και την τρα-

husband’s hand pushes her towards

βάνε τη βάρκα κοντά τους. Όλοι τους

the front of the boat. She struggles not

τώρα σηκώνονται για να κατέβουν από

to fall again holds more tightly onto

τη βάρκα. Αλλά η βάρκα κουνάει τόσο

the child in her arms.

πολύ που μερικοί ξαναπέφτουν εκεί

At the front of the boat she sees the

που καθόντουσαν, μαζί τους πέφτει κι

women resisting when they’re told to

η Νουρ. Ξανασηκώνεται αργά και το

hand their children over to the beach

χέρι του άντρα της την σπρώχνει τώρα

people, their husbands urging them

προς τη μύτη της βάρκας. Η Νουρ προ-

to pass them out so that they can then

σπαθεί να μην πέσει έτσι πως κουνάει

be helped out in turn. Her husband

η βάρκα και κρατά με δύναμη τη μικρή

pushes harder, he tells her to hand

στην αγκαλιά.

the child out. But she doesn’t seem to

Φτάνει στην άκρη της βάρκας, μπροστά

understand anything. She’s terrified.

της οι γυναίκες αντιστέκονται να μην

Her husband takes the child and push-

δώσουν τα παιδιά τους στους ανθρώ-

es her near to the edge of the boat. She

πους της παραλίας αλλά οι άντρες τους

freezes with panic, but a man is in

τους φωνάζουν να τα δώσουν και μετά

front of her holding out his arms and

να αφεθούν σε άλλους ανθρώπους της

calling to her. One step forward in the

13

Οι σκιές γίνονται τώρα άνθρωποι με

Waters of Death

παραλίας να τις πάρουν κι αυτές έξω.

rocking boat, her husband pushing

Το χέρι του άντρα της την σπρώχνει κι

her, shouting at her to get out. Finally

άλλο. Και της λέει τώρα να δώσει το παι-

she lets herself fall into the arms of

δί. Τον κοιτάζει και δεν καταλαβαίνει.

the stranger.

Δεν καταλαβαίνει τίποτα. Φοβάται. Ο

¶

άντρας της παίρνει τη μικρή και την

I think she will be light and I don’t

σπρώχνει κι άλλο στην άκρη της βάρκας.

use much strength to get her down

Νιώθει το κορμί της σαν να είναι από

from the large inflatable boat and back

πέτρα και να μην μπορεί να το κουνήσει.

to the beach. But when she falls into

Μπροστά της δυο χέρια απλώνονται κι

my arms I’m suddenly aware of the

ένας άντρας κάτι της φωνάζει. Κάνει

weight crushing me. Her body feels

ακόμα ένα βήμα στη βάρκα που κου-

like a rock, stiff and heavy. Her clothes

νάει. Ο άντρας της την σπρώχνει και

are soaked. Using all my strength I

της φωνάζει να κατέβει. Αφήνεται στα

pull her towards the beach. We’re both

χέρια του αγνώστου.

up to our waists in cold water. I keep

¶

stupidly saying to her “OK”, trying to

Νομίζω ότι είναι ελαφριά και δεν βάζω

make her relax and hopefully become

πολλή δύναμη για να την κατεβάσω από

lighter. Her eyes are blank, not seeing

τη μεγάλη φουσκωτή βάρκα και να την

what is going on around her, discon-

πάω στην παραλία. Όταν όμως αφήνε-

nected from me and my attempt to get

ται στα χέρια μου νομίζω ξαφνικά σαν

her to the beach.

το βάρος της να με συνθλίβει. Το κορμί

It’s as if she is somewhere else, away

της είναι σαν πέτρα, άκαμπτο και βαρύ.

from what is happening to her.

Τα ρούχα της είναι μούσκεμα.

But then she starts screaming at me

Βάζω όλη μου τη δύναμη κι αρχίζω να

and pointing towards the boat. I don’t

την τραβάω προς την παραλία. Είμαστε

understand, and keep pulling her to-

μέχρι τη μέση κι οι δυο μέσα στο κρύο

wards the shore. When we finally

νερό. Της λέω διαρκώς ένα ηλίθιο «ΟΚ»

reach the beach, her weight feels like

νομίζοντας ότι θα την καθησυχάσω, ότι

it is breaking my back. I put her down

θα την κάνω πιο ελαφριά.

and try to catch my breath. I need to

14

Waters of Death

Το βλέμμα της είναι κενό, σαν να μην

take her higher up on the beach, un-

βλέπει όλα αυτά που γίνονται γύρω μας,

der some trees where volunteers are

σαν να μην είναι εδώ μαζί μου τώρα που

handing out thermal blankets, hot

προσπαθώ να τη βγάλω στην παραλία.

drinks and first aid. It is pouring with

Σαν να είναι απούσα από αυτά που της

rain, people everywhere shouting, the

συμβαίνουν.

faces around me bouncing eerily in

Ξαφνικά όμως αρχίζει κάτι να μου φω-

and out of the lights. I grab hold of

νάζει και να μου δείχνει συνέχεια τη

the woman and try to lift her. She’s

βάρκα. Αλλά δεν καταλαβαίνω. Και

shouting, but I don’t know what she’s

συνεχίζω να την τραβάω προς τα έξω.

saying and I feel as if her body is an-

Βγαίνουμε στην παραλία. Το βάρος του

chored to the wet sand.

κορμιού της σαν να σπάει τη μέση μου.

One of the men who was in the boat

Την αφήνω για λίγο στη βρεγμένη άμμο

is coming towards us carrying a child.

για να πάρω μια ανάσα. Πρέπει να την

The woman gets up and wraps it in her

πάω πιο ψηλά στην παραλία, κάτω από

arms, the man leans over the child,

κάτι δεντράκια όπου εθελοντές δίνουν

muttering “habibi, habibi”.

στους πρόσφυγες ισοθερμικές κου-

I’m out of breath and have to bend over

βέρτες, ζεστά ροφήματα και πρώτες

to recover. Refugees and volunteers are

βοήθειες.

running on the beach and towards the

Βρέχει δυνατά, φωνές ακούγονται

boat, but the noise of the sea drowns

από παντού, τα πρόσωπα γύρω μου

out their voices, and I suddenly feel

χορεύουν δαιμονισμένα ανάμεσα στο

that everything happening around

σκοτάδι και στα φώτα από φακούς και

me is not real, it’s like a silent movie.

προβολείς.

I get my breath back, but the rain is

Ξαναπιάνω τη γυναίκα και προσπαθώ

blinding me, I can hardly see. ¶

καταλαβαίνω τι μου λέει αλλά νιώθω ότι

It wasn’t just the rain that stopped me

το κορμί της είναι πια καρφωμένο στη

from seeing clearly that night, some-

βρεγμένη άμμο.

thing deep inside me was refusing to

Ένας άντρας από αυτούς που ήταν στη

accept this reality, telling me that this

15

να τη σηκώσω. Εκείνη φωνάζει, εγώ δεν

16

17

Waters of Death

βάρκα έρχεται τώρα προς το μέρος μας, κρατάει στα χέρια του μέσα ένα παιδί. Η γυναίκα σηκώνεται και το παίρνει στην αγκαλιά της. Ο άντρας σκύβει πάνω από το παιδί τους και λέει διαρκώς «χαμπί-

could not be happening in Greece, in

μπι, χαμπίμπι».

Europe, in 2016.

Έχω λαχανιάσει και σκύβω μια στιγμή

That night, I felt for the first time an

για να βρω και πάλι την ανάσα μου.

unbearable, terrifying loss of time

Πρόσφυγες κι εθελοντές τρέχουν στην

and place, as if I were in another di-

παραλία και στη βάρκα αλλά το βουητό

mension in a bad version of reality.

της θάλασσας σκεπάζει τις φωνές τους

Over the next few days this sensation

κι άξαφνα νιώθω σαν όλα αυτά που γί-

would become even stronger, even

νονται γύρω μου να μην είναι αληθινά,

more frightening.

σαν να είναι βουβός κινηματογράφος.

The first night of our journey with

Ξαναβρίσκω την ανάσα μου αλλά η βρο-

Eleni, everything seemed strange, un-

χή μπαίνει στα μάτια μου και δεν βλέπω

real. We had arrived in Mytilini earlier

πια καλά.

that afternoon from Aivali. ¶

Shortly after eleven in the evening we

Δεν ήταν μόνο η βροχή που με εμπό-

went to a beach next to the Mytilini

διζε να βλέπω καλά εκείνη τη νύχτα.

airport, our raincoats buttoned up to

Κάτι βαθύτερο μέσα μου αντιστεκόταν

our necks. It was pouring with rain,

στην πραγματικότητα και μου ψιθύριζε

and cold. The beach was one of the

ύπουλα ότι όλα αυτά δεν είναι δυνατόν

main points where refugee boats were

να συμβαίνουν σήμερα στην Ελλάδα και

landing coming from Turkey, and a

στην Ευρώπη του 2016.

central gathering place for the vol-

Εκείνο το βράδυ, για πρώτη φορά, ένιω-

unteers who waited for them every

σα αυτήν την αναπάντεχη και τρομα-

night.

κτική αίσθηση απώλειας του χρόνου

At about a quarter past one, a small

και του χώρου, σαν να είμαι σε μια

spot of light broke through the dark-

άλλη διάσταση, σ’ ένα κακέκτυπο της

ness in front of us. I didn’t see it

18

Waters of Death

straight away but the people next to me had become accustomed all these months to spotting these faint little lights in the Aegean, and they were already preparing themselves. πραγματικότητας. Τις επόμενες μέρες

Nasos, one of the co-ordinators of the

η αίσθηση αυτή γινόταν ακόμα πιο έντο-

volunteer rescue team, flips a large

νη, ακόμα πιο τρομακτική.

spotlight on and off, signalling to the

Την πρώτη νύχτα του ταξιδιού μαζί με

refugees.

την Ελένη, όλα έμοιαζαν παράξενα και εξωπραγματικά. Είχαμε φτάσει στη

“Boat! Boat! Varka! Varka!”

Μυτιλήνη νωρίτερα το απόγευμα από The voice of a volunteer lifeguard

Λίγο μετά τις έντεκα το βράδυ, πήγαμε

comes through the pouring rain and

σε μια παραλία δίπλα στο αεροδρόμιο

the wild raging of the sea. Lightning

της Μυτιλήνης με τα αδιάβροχα κου-

was flashing in the sky.

μπωμένα μέχρι τον λαιμό. Έβρεχε αστα-

“Even in weather like this the people

μάτητα και έκανε κρύο. Εκεί ήταν ένα

smugglers are sending refugees over.

από τα βασικά σημεία όπου έπιαναν τα

Their situation gets more dangerous

σκάφη με πρόσφυγες που ερχόντουσαν

every day,” Nasos says, then immedi-

από την Τουρκία, κι ένα από τα νευραλ-

ately starts shouting to other volun-

γικά σημεία των εθελοντών που περίμε-

teers to run to the right.

ναν κάθε νύχτα τις βάρκες.

Several groups of volunteers have

Στη μία και τέταρτο μετά τα μεσάνυχτα,

gathered on the beach. I can hear

μια φωτεινή κουκκίδα τρυπάει το σκο-

around me English, German, Spanish,

τάδι μπροστά μας. Εγώ δεν τη βλέπω

Arabic. Thermal blankets are being

αμέσως, οι άνθρωποι όμως δίπλα μου

unfolded, rainproof macs are com-

έχουν συνηθίσει τόσους μήνες να διακρί-

ing out of boxes, each person carrying

νουν αναιμικά φωτάκια στο σκοτάδι του

out a specific task. It’s raining harder

Αιγαίου και ετοιμάζονται ήδη.

than ever.

19

απέναντι, από το Αϊβαλί.

Waters of Death

Ο Νάσος, ένας από τους βασικούς συντονιστές των εθελοντών διάσωσης, αναβοσβήνει τον μεγάλο προβολέα του τζιπ για να διακρίνεται από τους

The spot of light is getting larger as

πρόσφυγες.

it approaches.

One of the co-ordinators, Jennifer

«Boat! Boat! Βάρκα! Βάρκα!»

from Germany, goes over with the volunteers exactly what they will be

Η φωνή ενός εθελοντή ναυαγοσώστη

doing. Amongst them are two girls

ακούγεται μέσα από τη δυνατή βροχή

from Germany who arrived on the is-

και τον άγριο παφλασμό των κυμάτων.

land that morning.

Πού και πού μεγάλες αστραπές σκίζουν

“We must form two human chains

τον ουρανό.

to the right and left of the boat, and

«Ακόμα και με τέτοιο καιρό οι διακινη-

whilst some will hold the boat to sta-

τές στέλνουν ανθρώπους. Η κατάσταση

bilise it, the rest must help the peo-

γίνεται κάθε μέρα όλο και πιο επικίνδυ-

ple to get out. Women and children

νη για τους πρόσφυγες», λέει ο Νάσος

first. Afterwards, carefully remove

και αμέσως μετά αρχίζει να φωνάζει σε

their possessions, they are the most

διάφορους εθελοντές να τρέξουν προς

valuable things they own. They likely

τα δεξιά.

include passports and official docu-

Στην παραλία έχουν μαζευτεί πολλές

ments which are the key to proving

ομάδες εθελοντών. Ακούω γύρω μου αγ-

who they are.

γλικά, γερμανικά, ισπανικά, αραβικά.

“Don’t forget that we’re dealing with

Οι θερμικές κουβέρτες ξεδιπλώνονται,

human lives, falling into the sea is

αδιάβροχα βγαίνουν από τα κουτιά, ο

very dangerous in this weather, people

καθένας έχει να κάνει κάτι συγκεκρι-

could drown in these waves, especially

μένο και το κάνει. Βρέχει όλο και πιο

as they will all be exhausted.

δυνατά.

¶

Η κουκκίδα όσο πλησιάζει μεγαλώνει.

Piercing screams can be heard as

Η Τζένιφερ, μια συντονίστρια από τη

the boat gets closer. The volunteer

20

Waters of Death

lifeguards get in the water up to

λοντές τι ακριβώς πρέπει να κάνουν,

their waists, the others are ready on

ανάμεσά τους είναι και δυο κοπέλες από

the beach. A large green inflatable

τη Γερμανία που ήρθαν το πρωί στο νησί.

approaches.

«Πρέπει να κάνουμε δυο ανθρώπινες

“The smugglers mostly use inflatable

αλυσίδες δεξιά και αριστερά της βάρκας

boats for refugee transport, but they

και όσο κάποιοι θα κρατάνε τη βάρκα

never get in them themselves. They

για να τη σταθεροποιήσουν, οι άλλοι

give the rudder to one of the refugees,

πρέπει να βοηθάνε τους ανθρώπους να

who they charge less for the trip, and

βγουν. Πρώτα οι γυναίκες και τα παι-

push them out into the dark water,”

διά. Και μετά με προσοχή τα πράγμα-

says Mary, a young volunteer from

τά τους, είναι ό,τι πιο πολύτιμο έχουν.

Wales.

Μέσα σε αυτά φυλάσσουν διαβατήρια

The boat gets closer and nearly over-

και επίσημα έγγραφα που είναι το κλειδί

turns in the huge waves. I can see

για να αποδείξουν ποιοι είναι.

women with small

«Μην ξεχνάτε ότι έχουμε να κάνουμε με

children clutched to them, and men

ανθρώπινες ζωές, η προσγιάλωση είναι

trying to hang on to their families,

πολύ επικίνδυνη με αυτόν τον καιρό,

not to fall in the water.

μπορεί να πνιγούν άνθρωποι σ’ αυτά

The inflatable resembles a wild sea

τα κύματα και είναι όλοι τους εξουθε-

monster. There aren’t enough life-

νωμένοι εκεί μέσα».

guards to hold it down, so others enter

¶

the water. Wading through the cold

Διαπεραστικά ουρλιαχτά ακούγονται,

water they start to help the women

καθώς η βάρκα φαίνεται πια καθαρά.

and children being passed down by

Οι εθελοντές ναυαγοσώστες μπαίνουν

the men.

μέσα στο νερό που φτάνει μέχρι τη μέση

They hug the children and rush to the

τους, ενώ οι υπόλοιποι είναι πανέτοιμοι

thermal blankets waiting under two

στην παραλία.

olive trees on the beach. One child,

Ένα μεγάλο πρασινωπό φουσκωτό

it seems to be only two or three years

πλησιάζει.

old, is unconscious.

21

Γερμανία επαναλαμβάνει στους εθε-

Waters of Death

«Οι διακινητές χρησιμοποιούν κυρίως φουσκωτές βάρκες για τη μεταφορά των προσφύγων, αλλά οι ίδιοι ποτέ δεν μπαίνουν σ’ αυτές. Δίνουν το πηδάλιο σ’ έναν από τους πρόσφυγες, στον οποίο κάνουν καλύτερη τιμή, και τους σπρώχνουν στα σκοτεινά νερά», λέει η Μέρι, μια νεαρή εθελόντρια από την Ουαλία. Η βάρκα φτάνει στον γιαλό και κιν-

“Doctor, doctor, we need a doctor

δυνεύει να αναποδογυριστεί από τα

here”, I hear a woman shouting in

μεγάλα κύματα. Βλέπω γυναίκες και

English.

μικρά παιδιά γαντζωμένα πάνω τους, κι

The boat empties out, and the vol-

άντρες που προσπαθούν να κρατήσουν

unteers, together with some of the

τις οικογένειές τους να μην πέσουν στο

refugees, gather up the square plastic

νερό.

bags in which they have brought their

Το φουσκωτό μοιάζει με αφηνιασμένο

lifetime possessions from northern

θαλάσσιο τέρας. Οι ναυαγοσώστες δεν

Syria. It is from there that these for-

είναι αρκετοί για να το συγκρατήσουν.

ty-five refugees have come, having

Μπαίνουν κι άλλοι εθελοντές μέσα.

already spent ten days in Istanbul,

Χωμένοι μέσα στο κρύο νερό αρχίζουν

and having paid the people smugglers

να βοηθάνε τις γυναίκες και τα παιδιά

600 to 1,000 euros each, depending on

που τους δίνουν οι άντρες που είναι

their age, as well as which particular

πάνω στη βάρκα.

smuggling network they approached.

22

Waters of Death

Τα παιδιά τα παίρνουν αμέσως αγκαλιά και τα πάνε στις θερμικές κουβέρτες που είναι κάτω από δυο ελιές στην παραλία. Ένα παιδί, πρέπει να ‘ναι δυο- τριών χρονών όχι παραπάνω, είναι αναίσθητο. «Γιατρός, γιατρός, να έρθει εδώ ο γιατρός», ακούγεται μια γυναικεία φωνή στα αγγλικά. Η βάρκα αδειάζει από τους ανθρώπους και οι εθελοντές μαζί με μερικούς από τους πρόσφυγες μαζεύουν τις πλαστικές τετράγωνες σακούλες όπου κουβαλάνε τα υπάρχοντα μιας ολόκληρης ζωής από τη βόρεια Συρία. Από εκεί ήρθαν οι σαράντα πέντε πρόσφυγες, οι οποίοι προηγουμένως πέρασαν δέκα μέρες στην Κωνσταντινούπολη κι έχουν ήδη πληρώσει στους διακινητές από 600 μέχρι 1000 ευρώ ο καθένας, ανάλογα με την ηλικία και το δίκτυο διακινητών που είχε προσεγγίσει.

“These amounts go up every time the

που οι διακινητές ισχυρίζονται ότι η δι-

smugglers claim that arranging the

έλευση γίνεται πιο επικίνδυνη αλλά οι

crossing has become more dangerous,

πρόσφυγες δεν σταματούν, προτιμούν

but the refugees don’t stop, they prefer

να πληρώσουν περισσότερα, ακόμα

to pay more, even if they have to risk

κι αν κινδυνεύουν να πνιγούν», λέει ο

drowning,” says Nasos, not hiding

Νάσος χωρίς να κρύβει την οργή του.

his rage.

23

«Τα ποσά αυτά αυξάνονται κάθε φορά

Waters of Death

Λίγες ώρες νωρίτερα, εγώ και η Ελένη

Just a few hours earlier, Eleni and I

πληρώσαμε 20 ευρώ το άτομο και κά-

had paid 20 euros each to do the same

ναμε την ίδια διαδρομή από Αϊβαλί στη

trip from Aivali to Mytilini in an hour-

Μυτιλήνη μέσα σε μιάμιση ώρα, πίνο-

and-a-half, drinking hot coffee on the

ντας ζεστό καφέ στο κατάστρωμα του

deck of the ship. The people on the

πλοίου. Οι άνθρωποι της βάρκας έκαναν

boat spent seven hours, in spite of

εφτά ώρες, ενώ οι διακινητές τούς είχαν

being told by the smugglers it would

πει ότι θα έκαναν μία ώρα.

take only an hour.

Το λεωφορείο που κάλεσαν οι εθελοντές

In a short while, the bus arrives which

φτάνει σε λίγο για να πάρει τους πρόσφυ-

the volunteers have called for to take

γες στο κέντρο καταγραφής στη Μόρια,

the refugees to a shelter in Moria, a

λίγα χιλιόμετρα στα βόρεια της παραλίας.

few kilometres north of the beach.

Το μακρινό τους ταξίδι δεν τελείωσε

Their long journey has not finished

ακόμα. Μοναχά ένα εμπόδιο πέρασαν.

yet. They just passed the first obstacle.

24

25

Waters of Death

26

27

28

Lazarus of

των σωσιβίων

the lifejackets

Ένας σωρός από αμέτρητα σωσίβια εί-

There are countless lifejackets piled

ναι στοιβαγμένος πλάι σε έναν τοίχο.

up next to a wall. It is drizzling, it’s

Ψιλοβρέχει.

afternoon and we are at the centre of

Απόγευμα και είμαστε στον χώρο της

the local non-governmental organ-

τοπικής μη κυβερνητικής οργάνωσης

isation “Lesvos Solidarity”, next to

«Lesvos Solidarity», δίπλα στο αερο-

Mytilini airport.

δρόμιο της Μυτιλήνης.

If we hadn’t been witness to the rescue

Αν δεν είχαμε ζήσει εκείνη τη νύκτα τη

of the refugees at the beach, this pile

διάσωση των προσφύγων στην παραλία,

may not have made much impression

ίσως και να μην μας έκανε εντύπωση ο

on us. Bright orange neon waistcoats

σωρός αυτός. Τα συνηθισμένα πορτο-

which keep a person on the surface

καλί φωσφορίζοντα γιλέκα που κρατούν

of the water, they too have become a

τον άνθρωπο στην επιφάνεια του νερού,

part of this disgusting trafficking of

έγιναν κι αυτά μέρος του ξεδιάντροπου

human lives.

παζαριού ανθρώπινων ζωών.

There are some inhuman people, in

Διάφοροι επιτήδειοι σε συνεργασία με

collaboration with the smugglers,

τους διακινητές φτιάχνουν ψεύτικα σω-

who make fake lifejackets and sell

σίβια και τα πουλάνε στους πρόσφυγες

them to the refugees as they prepare

29

Ο Λάζαρος

Ο Λάζαρος των σωσιβίων

που ετοιμάζονται να ανέβουν στις βάρκες και να περάσουν στα ελληνικά νησιά. «Έχουν πνιγεί πολλοί από τα ψεύτικα σωσίβια που σε βουλιάζουν ακόμα πιο πολύ μέσα στη θάλασσα,

to get on boats for the Greek islands.

γιατί αμέσως απορροφούν το νερό»,

“So many have drowned wearing these

μου είπε ο Μπι, ένας Αμερικανός εθε-

fake lifejackets, which just absorb wa-

λοντής εκείνη τη νύχτα που ήμασταν

ter and send you down into the sea,”

στην παραλία περιμένοντας τις βάρκες

I was told by Bee, an American volun-

με τους πρόσφυγες.

teer, that night we were on the beach

Εκτός από τα ψεύτικα σωσίβια οι πρό-

waiting for the refugee boats.

σφυγες μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα

Apart from the fake lifejackets, the

σε σωσίβια που κρατούν τον άνθρωπο

refugees can choose from jackets

στην επιφάνεια του νερού μία ώρα ή

which keep you on the surface for one

σε σωσίβια που τον κρατούν μέχρι πέ-

hour, or jackets which will keep you

ντε ώρες. Οι τιμές των σωσιβίων αυ-

up for anything up to five hours. The

τών ξεπερνούν μερικές φορές και τα

prices of these are often more than 50

πενήντα ευρώ, μου είχε πει λίγες μέρες

euros. I was told of this before starting

πριν ξεκινήσει το οδοιπορικό μας ένας

this journey, by a colleague who had

συνάδελφος που είχε κάνει ένα μεγάλο

done a major report from the Turkish

ρεπορτάζ στα τουρκικά παράλια.

coast.

Ξάφνου ακούγεται ο ρυθμικός μεταλλι-

We can hear the metallic sound of a

κός ήχος μιας ραπτομηχανής.

sewing machine.

«Είναι το εργαστήριο μετατροπής σωσι-

“This is the workshop which turns

βίων σε τσάντες», μας λέει ο Λάζαρος.

lifejackets into bags”, we’re told by

Στην αρχή δεν καταλαβαίνουμε και ο

Lazarus. We don’t understand at first,

Λάζαρος μας εξηγεί: «Μαζεύουμε όλα

and Lazarus explains: “We collect all

30

Lazarus of the lifejackets

τα σωσίβια που μας φέρνουν άλλες ΜΚΟ εδώ και από τα υφάσματά τους φτιάχνουμε τσάντες που σχεδίασε για the lifejackets which other NGOs

Αρχίσαμε να τις πουλάμε στο εξωτερι-

bring us and from the fabric we make

κό. Ήδη έχουμε μια μεγάλη παραγγελία

bags which were designed by an archi-

από το Βέλγιο. Όλα τα έσοδα πάνε για τη

tect in Athens. We’ve started selling

βοήθεια στους πρόσφυγες. Τώρα ετοι-

them abroad. We already have a big

μάζουμε και σακίδια από τα πλαστικά

order from Belgium. All the money

κουφάρια των σκαφών. Θα τα πουλάμε

raised goes to help the refugees. We’re

για να παίρνουμε χρήματα για την οργά-

also now making backpacks from the

νωσή μας, αλλά θα τα δίνουμε και δω-

plastic shells of the boats. We will sell

ρεάν στους πρόσφυγες που θα φεύγουν

them to raise money for our organ-

από τον καταυλισμό για να συνεχίσουν

isation, but we will also give them

το ταξίδι τους. Είναι εντελώς αδιάβρο-

free to refugees who are leaving the

χα και θα μπορούν να μεταφέρουν με

camp to continue their journey. They

ασφάλεια τα πράγματά τους».

are completely waterproof so they can

Στο εργαστήριο ράβει τώρα ο Σαρίφ από

securely transport their possessions.”

το Πακιστάν και ο Γιουσούφ μαθαίνει

At the moment, Sharif from Pakistan

δίπλα του, κόβοντας στην αρχή βάσει

is sewing and Yousouf is learning from

του πατρόν.

him, cutting out the fabric from the

Ο Λάζαρος μιλάει με ένα πράο χαμό-

pattern.

γελο. Είχε στην Αθήνα δικιά του βιοτε-

Lazarus talks to us with a wry smile.

χνία που έραβε μπλούζες αλλά με την

In Athens, he had his own workshop

κρίση αναγκάστηκε να την κλείσει. Εδώ

making blouses, but had to close it due

και περίπου έναν χρόνο έχει έρθει στη

to the financial crisis. He has been in

Μυτιλήνη για να βοηθήσει με τον δικό

Mytilini for about a year to help the

του τρόπο τους πρόσφυγες.

refugees in his own way.

Να «ανασταίνει» σωσίβια και να τα με-

Bringing lifejackets back to life as bags

τατρέπει σε τσάντες και σακίδια…

and backpacks ...

31

εμάς μια αρχιτέκτονας στην Αθήνα.

Η θάλασσα

The sea

που παίρνει ζωές

that kills

Στον καταυλισμό της «Lesvos Solidarity»

In the “Lesvos Solidarity” camp, the

η ελπίδα της «ανάστασης» παλεύει κα-

hope of a ‘resurrection’ struggles every

θημερινά με τη σκιά, αλλά πολλές φορές

day with the shadow, and often the

και με τον ήχο του θανάτου.

sound, of death.

«Έχουμε πάρα πολλούς ανθρώπους που

“We have so many people who come to

έρχονται εδώ στον καταυλισμό, οι οποίοι

the camp who can’t bear to even hear

δεν μπορούν να ακούν ούτε καν τον ήχο

the sound of the waves lapping on the

του παφλασμού των κυμάτων που φτά-

beach nearby,” we’re told by Yiannis,

νει από την παραλία πιο κάτω», μας λέει

a psychologist who volunteers.

ο Γιάννης, ένας ψυχολόγος εθελοντής.

“A short while ago we had a moth-

»Πριν από λίγο καιρό φιλοξενούσαμε μια

er who had lost her child one night

μητέρα που μια νύχτα είχε χάσει το παιδί

during the crossing from Turkey to

της, στο πέρασμα από την Τουρκία στη

Mytilini in an inflatable. She could

Μυτιλήνη με τις φουσκωτές βάρκες. Δεν

not stand the sound of the sea, could

μπορούσε να αντέξει τον ήχο της θάλασ-

not even bear to look at it.”

σας, δεν μπορούσε ούτε να τη βλέπει.

“For the refugees, the Aegean Sea is

«Για τους πρόσφυγες η θάλασσα του

something dark, something which

Αιγαίου είναι κάτι σκοτεινό, κάτι που

they fear, something which has taken

32

33

Η θάλασσα που παίρνει ζωές

φοβούνται, κάτι που έχει πάρει έναν

one of their own. And we see so many

δικό τους άνθρωπο. Και βλέπουμε πάρα

refugees with post-traumatic stress

πολύ συχνά πρόσφυγες με μετατραυμα-

disorder.”

τικό σύνδρομο».

“The Aegean has even changed for us.

«Το Αιγαίο έχει αλλάξει ακόμα και για

It’s not the Aegean we knew, as the old

μας. Δεν είναι το Αιγαίο όπως το ξέρα-

Greek poets described it. It has be-

με, όπως το έχουν περιγράψει οι πα-

come something different,” Dimitra,

λιότεροι Έλληνες λογοτέχνες. Έχει γίνει

a nurse at the camp, tells us. “I am

κάτι διαφορετικό» μας λέει η Δήμητρα,

afraid now to swim in the sea, afraid

η νοσοκόμα του καταυλισμού. «Φοβάμαι

that a body of some drowned refugee

να κολυμπήσω στη θάλασσα, φοβάμαι

will float by me.”

πως θα περάσει από δίπλα μου το πτώμα

Since last October, Dimitra has helped

κάποιου πνιγμένου πρόσφυγα».

eight women deal with lactation,

Από τον περασμένο Οκτώβριο η

mothers who have lost their babies

Δήμητρα έχει βοηθήσει οκτώ γυναίκες

in the Aegean while they were still

να αποθηλάσουν, μανάδες που έχασαν

breastfeeding.

τα μωρά τους στο Αιγαίο όταν ακόμα

Like Lazarus, Yiannis and Dimitra,

θήλαζαν.

there are many volunteers from

Όπως ο Λάζαρος, ο Γιάννης και η

Greece, but also from all over the

Δήμητρα υπάρχουν πολλοί εθελοντές

world, who have mobilised to help

από την Ελλάδα, αλλά και από όλο τον

the refugees. Each one is doing some-

κόσμο, που έχουν κινητοποιηθεί για να

thing he or she knows how to do. They

βοηθήσουν τους πρόσφυγες. Ο καθένας

fill the vacuum left by state mecha-

κάνει αυτό που ξέρει, αυτό που του ανα-

nisms and the politicians of Greece

λογεί. Γεμίζουν τα κενά που αφήνουν

and Europe.

οι κρατικοί μηχανισμοί και οι πολιτικοί

“I came to help because what happens

της Ελλάδας και της Ευρώπης.

here has to stop, it is inhuman,” Felipe

«Ήρθα να βοηθήσω γιατί αυτό που γί-

tells us, a Spanish professional fire-

νεται εδώ πρέπει να σταματήσει, είναι

fighter-lifeguard from Andalusia, who

απάνθρωπο» μας λέει ο Φελίπε, ένας

has taken two weeks leave to come to

34

The sea that kills

Ισπανός επαγγελματίας πυροσβέ-

Mytilini with another colleague.

στης-διασώστης από την Ανδαλουσία

“I have an eight-year-old son, I can’t sit with my arms crossed while chil-

έρθει στη Μυτιλήνη μαζί με έναν ακόμη

dren of his age are drowning here,”

συνάδελφό του.

he tells us.

«Έχω έναν γιο οχτώ χρονών, δεν μπορώ

“I took three weeks’ leave from my

να κάθομαι με σταυρωμένα χέρια την

job in London and came here to help.

ώρα που παιδιά στην ηλικία του πνίγο-

I’m in charge of records for a multi-

νται εδώ» μας λέει.

national company, but I also have a

«Πήρα άδεια τριών εβδομάδων από τη

lifeguard diploma. I had to come and

δουλειά μου στο Λονδίνο και ήρθα να

help however I could”, Pamela tells

βοηθήσω, είμαι υπεύθυνη αρχείων σε

us, while we’re sitting around the fire

μια πολυεθνική εταιρεία αλλά έχω και

which the volunteers have lit, both

δίπλωμα ναυαγοσώστη. Έπρεπε να έρθω

for warmth and to guide the refugee

εδώ να βοηθήσω όσο μπορώ» μας λέει

boats in.

η Πάμελα, η οποία κάθεται γύρω από

“We are witnessing a huge tragedy.

τη φωτιά που ανάβουν εθελοντές τη νύ-

I can’t not do anything in the face of

χτα για να ζεσταίνονται αλλά και για να

all this pain,” Rebecca says. She is a

βρίσκουν τον δρόμο τους οι βάρκες με

Cypriot from London who organises

τους πρόσφυγες.

the reception of international volun-

«Είμαστε μπροστά σε μια τεράστια τρα-

teers on the island.

γωδία. Δεν μπορώ να μην κάνω τίποτα

“We have found sponsors and have

μπροστά σ’ όλο αυτό τον πόνο» μας λέει

bought five hundred new baby slings

η Ρεβέκκα, Κύπρια από το Λονδίνο που

so that mothers can carry their babies

οργανώνει την υποδοχή των διεθνών

on their chests, leaving their hands

εθελοντών στο νησί.

free to carry their belongings around,”

«Βρήκαμε σπόνσορες και αγοράσα-

we are told by Petra, an architect from

με πεντακόσιους καινούργιους ‘μάρ-

Holland who, with other friends, set

σιπους’ για να βάζουν οι μητέρες τα

up the NGO “Because We Carry”, as

μωρά τους στο στήθος, για να μπορούν

she teaches an Afghan father how to

35

που πήρε άδεια δυο βδομάδων για να

Η θάλασσα που παίρνει ζωές

να κουβαλάνε με τα δυο τους χέρια τα

tie the sling and put his baby into it.

πράγματά τους στις μετακινήσεις τους»

“We came for two weeks and when

μας λέει η Πέτρα, μια αρχιτέκτονας από

we go back, other friends will come.”

την Ολλανδία που μαζί με άλλες φίλες

Each of us does what we are capable

της έφτιαξαν την ΜΚΟ «Because we can

of,” says Petra, as the Afghan father

carry» καθώς καθοδηγεί έναν Αφγανό

walks away with a big smile, holding

πατέρα πώς να σφίγγει τον μάρσιπο και

in his now free hands the possessions

να βάζει μέσα το παιδί του. «Ήρθαμε

he will take for his endless journey

εδώ για δυο βδομάδες και όταν εμείς

towards Europe.

φύγουμε θα έρθουν άλλες φίλες μας.

¶

Κάνουμε ό,τι μπορούμε, ο καθένας αυτό

“Safe journey!”. This is written in

που του αναλογεί» λέει η Πέτρα, την

bright colours in all the languages of

ώρα που ο Αφγανός πατέρας απομα-

the refugees at the big wooden gate

κρύνεται με ένα μεγάλο χαμόγελο ενώ

which has been erected at the Moria

με τα ελεύθερα χέρια του κουβαλά τα

camp. Because here, at the “unoffi-

πράγματά του στην αδιάκοπη πορεία

cial” camp, and not at the official reg-

προς την Ευρώπη.

istration centre (hotspot), are all the ¶

other refugees except Syrians.

«Ασφαλή ταξίδια!» Αυτό γράφει με πο-

The shameless policies and diplomatic

λύχρωμα γράμματα σε όλες τις πιθα-

negotiations going on today in Europe,

νές γλώσσες των προσφύγων η μεγάλη

where every country is trying to “pass

ξύλινη πύλη, που έχει στηθεί στον κα-

the ball” of the refugee problem to the

ταυλισμό προσφύγων στη Μόρια. Γιατί

others, has led to yet another human

εδώ, στον «ανεπίσημο» καταυλισμό και

tragedy. A senseless human tragedy

όχι στο επίσημο κέντρο καταγραφής

which has divided the refugees into

(hotspot), είναι όλοι οι άλλοι πρόσφυ-

Syrians and “others”. The “others” are

γες εκτός από τους Σύριους.

the Afghans, Pakistanis, Moroccans,

Οι αναίσχυντες πολιτικές και διπλω-

Africans, anyone trying to escape a

ματικές διαπραγματεύσεις που γί-

terrible enemy, such as the Taliban

νονται σήμερα στην Ευρώπη, όπου η

or Boko Haram, or anyone wanting

36

The sea that kills

κάθε χώρα προσπαθεί να «πετάξει το

to give their children, who have been

μπαλάκι» του προσφυγικού στις άλλες

living for years in debilitating poverty,

έχει γεννήσει ακόμα μία ανθρώπινη

a better future.

τραγωδία. Μια ανθρώπινη τραγωδία

At Moria, north of Mytilini, the Syrian

του παραλόγου που έχει διαχωρίσει

refugees are in the official camp where

τους πρόσφυγες σε Σύριους και τους

all the formalities seem to proceed

«υπόλοιπους». Οι «υπόλοιποι» είναι οι

faster, while the discussions going

Αφγανοί, οι Πακιστανοί, οι Μαροκινοί,

on at a European level for their re-

οι Αφρικανοί, όλοι όσοι προσπαθούν κι

housing in European countries seem

αυτοί να γλυτώσουν από έναν φρικτό

to alleviate at least slightly their pain

εχθρό, όπως οι Ταλιμπάν ή η Μπόκο

and fears.

Χαράμ, ή όσοι θέλουν να δώσουν ένα καλύτερο μέλλον στα παιδιά τους που ζουν σε εξαθλιωτική φτώχεια εδώ και χρόνια. Στη Μόρια, βόρεια της πόλης της Μυτιλήνης, οι Σύριοι πρόσφυγες είναι στον επίσημο καταυλισμό όπου όλες οι διαδικασίες μοιάζουν να προχωρούν πιο γρήγορα, ενώ οι συζητήσεις που γίνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο για επανεγκατάστασή τους σε ευρωπαϊκές χώρες αμβλύνει έστω και λίγο τον πόνο και

37

τους φόβους τους.

38

39

«Περιμένοντας

Waiting

τον Γκοντώ στο

for Godot at

Afghan Hill»

Afghan Hill

Έξω από τον επίσημο καταυλισμό, πάνω

Outside of the official camp, more

από πεντακόσιοι πρόσφυγες, κυρίως

than five hundred refugees, mainly

Αφγανοί, προσπαθούν να επιβιώσουν.

Afghan, try to survive.

«Όλοι αυτοί που είναι εκτός του επί-

“All of those who are outside the of-

σημου καταυλισμού περιμένουν τον

ficial camp are waiting for Godot at

Γκοντώ στο Afghan Hill, έτσι λένε

Afghan Hill, that’s what the Afghans

πια το μέρος μεταξύ τους οι Αφγανοί.

call this place amongst themselves.

Δεν ξέρουν τι θα γίνει, δεν ξέρουν πού

They don’t know what will happen,

μπορεί να καταλήξουν, δεν ξέρουν αν

they don’t know where they will end

θα τους μαζέψουν κάποια στιγμή και

up, they don’t know if they’ll all sud-

θα τους στοιβάξουν σε αεροπλάνα και

denly be put on a plane and sent back

θα τους στείλουν πίσω στην κόλαση,

to the hell they are trying to escape,”

την οποία θέλησαν να εγκαταλείψουν»

Yiannis, a volunteer psychologist,

μας εξηγεί ο Γιάννης, ένας εθελοντής

explains to us.

ψυχολόγος.

They get by thanks to the non-govern-

Τα καταφέρνουν χάρη στη μη κυβερνη-

mental organisation “Better Days for

τική οργάνωση «Better days for Moria»

Moria”, made up of volunteers from

που αποτελείται από εθελοντές από όλη

all over Europe, which co-ordinates,

40

την Ευρώπη, η οποία συντονίζει, φροντίζει, περιθάλπει και συνεργάζεται με άλλες ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται cares for, provides medical care and

«Ξεκινήσαμε από το μηδέν, δεν υπήρ-

co-operates with other NGOs working

χε η οργάνωση. Υπήρχαν πολίτες από

in the camp.

διάφορα μέρη της Ευρώπης που απο-

“We started from nothing, there was

φάσισαν ότι κάτι πρέπει να γίνει για

no organisation. There were citizens

όλους αυτούς τους ανθρώπους εδώ, που

from various parts of Europe who de-

βρίσκονται σε ένα απάνθρωπο no man’s

cided that something must be done

land» μας λέει ο Ραούλ, ένας από τους

for all these people here, in an inhu-

συντονιστές της «Βetter days for Moria»

man ‘no-man’s land’,” we are told

που ήρθε εδώ εθελοντής αμέσως μετά το

by Raoul, one of the co-ordinators of

πτυχίο που πήρε στη Βαρκελώνη.

“Better Days for Moria”, who came

Γύρω μας σκηνές, παιδιά, ζευγάρια,

here as a volunteer right after getting

άντρες μόνοι. Μπροστά από έναν χάρτη

his degree in Barcelona.

της Ευρώπης όπου κάποιος έχει γράψει

Around us are tents, children, couples

με μεγάλα γράμματα «You are here!»

and men alone. In front of a map of

πάνω από ένα βελάκι που δείχνει τη

Europe, on which someone has writ-

Μυτιλήνη, ένα ζευγάρι ρωτάει έναν

ten “You are here!” in big letters over

εθελοντή να τους δείξει πού είναι η

an arrow pointing to Mytilini, a couple

Γερμανία. Είναι από το Κασμίρ, έχουν

are asking a volunteer to show them

ένα παιδάκι τριών χρονών, κι έφυγαν

where Germany is. They are from

για να γλυτώσουν τις θηριωδίες του κι-

Kashmir, they have a three-year-old

νεζικού στρατού. Η γυναίκα μας δείχνει

child, and they left to escape the bru-

τα πόδια της και προσπαθεί να μας πει

tality of the Chinese army. The woman

ότι πονάνε. Πολλοί από τους πρόσφυγες

shows us her feet and tries to tell us

έρχονται από πολύ μακριά διανύοντας

that they hurt. Many refugees come

απίστευτες αποστάσεις με τα πόδια.

huge distances on foot.

41

στον καταυλισμό.

42

43

Ο μίτος της

Ariadne’s

Αριάδνης

web

Η νύχτα πέφτει στο λιμάνι της Μυτιλήνης

Night falls over Mytilini harbour and

και τα φουγάρα του «Αριάδνη» βγάζουν

the chimneys of the “Ariadne” are al-

ήδη τον μαύρο τους καπνό. Το πλοίο

ready spewing out black smoke. The

για τον Πειραιά ετοιμάζεται να φύ-

ship for Piraeus is getting ready to sail.

γει. Πάνω στην αποβάθρα άνθρωποι

On the quay are people with babies in

με μωρά στην αγκαλιά τους κρατούν

their arms, clutching plastic bags and

πλαστικές σακούλες και σακίδια που

backpacks handed out by humanitar-

μοιράζουν ανθρωπιστικές οργανώσεις.

ian organisations.

«Εδώ και πέντε μέρες έχουν μπει περιο-

“For the past five days, restrictions

ρισμοί, μόνο το 30% της χωρητικότητας

have been put in place that only 30%

των πλοίων για Αθήνα μπορεί να είναι

of the all the Athens-bound ships’

πρόσφυγες» μας είπε η υπάλληλος του

capacities can be taken by refugees,”

ταξιδιωτικού γραφείου, την ώρα που

we are told by the employee of the

πήραμε το εισιτήριο.

travel agency when we went to buy

Το κατάστρωμα 7 του «Αριάδνη», ο

our tickets.

εξωτερικός χώρος, τα σαλόνια και οι

Deck 7 of the “Ariadne”, the outside

αριθμημένες θέσεις είναι γεμάτα πρό-

space, the lounges and numbered

σφυγες που βάζουν σε γωνίες τα λιγοστά

seats are full of refuges who have

44

υπάρχοντά τους, κι απλώνουν κουβέρstacked their few belongings in cor-

περάσουν τη νύχτα.

ners and are spreading out blankets,

Μια νέα γυναίκα από την πόλη Ντερ

donated by humanitarian organisa-

Εζόρ της βόρειας Σύριας που σήμερα

tions, to pass the night.

είναι μονάχα ερείπια, μας χαμογελάει

One young woman from the town

ντροπαλά. Κάθεται στο κατάστρωμα

of Der Ezor in northern Syria, now

μαζί με δυο άλλες νέες γυναίκες και

just a ruin, smiles shyly at us. She

τρεις άντρες. Της χαμογελάμε κι εμείς

is sitting on the deck with two oth-

κι αυτή έρχεται και κάθεται δίπλα στην

er young women and three men. We

Ελένη. Μιλάει πολύ, δεν καταλαβαί-

smile back and she comes and sits next

νουμε τι λέει, μιλάει μονάχα αραβικά.

to Eleni. She talks a lot, we don’t un-

Έρχεται και μια φίλη της που είναι ακό-

derstand what she’s saying, as she

μα πιο χαμογελαστή. Μας μιλάνε και

only speaks Arabic. Then one of her

γελάνε. Γελάμε κι εμείς. Δεν πειράζει

friends, even more smiley, comes to

που δεν καταλαβαινόμαστε.

join us. They talk and laugh, we laugh

Έρχονται και οι άντρες που ξέρουν λίγα

too. It doesn’t matter that we can’t

αγγλικά. Μας ρωτάνε πόση ώρα κάνει

understand each other.

το πλοίο για τον Πειραιά, τους απα-

The men come over, who speak a bit of

ντάμε ότι είναι δέκα ώρες και δείχνουν

English. They ask how long the trip is

να εκπλήσσονται. Ρωτάνε μετά για τα

to Piraeus, and seem surprised when

βόρεια σύνορα. Τους εξηγούμε πως

we tell them it’s ten hours. Then they

είναι σφραγισμένα, η Ειδομένη είναι

ask about the northern border, and we

κολαστήριο.

explain that it has been closed, that

Η νύχτα έχει πέσει για τα καλά. Μόνο

Idomeni is a hell-hole.

μερικά φωτάκια φαίνονται πού και πού

Night has fallen now, just a few lights

γύρω από το «Αριάδνη» που διασχίζει

appear now and then around the

το Αιγαίο, ίδιο με έναν αόρατο μίτο της

“Ariadne” as it crosses the Aegean,

Αριάδνης που προσπαθεί να καθοδηγή-

just like an invisible Ariadne’s web

σει τους πρόσφυγες στον τρομακτικό

trying to guide the refugees through

Λαβύρινθο.

the terrifying maze.

45

τες ανθρωπιστικών οργανώσεων για να

46

The journey of

μεγάλης φυγής

the great flight

«Ξέρεις σε πόσα σύνορα μας πυροβο-

“Do you know how many borders shoot

λούν και μας βασανίζουν; Σε έναν συ-

at us and torture us? At one border

νοριακό σταθμό ο στρατός με ανάγκασε

crossing the army forced me to clean

να καθαρίσω το τμήμα με τα χέρια μου

out the office with my hands, down on

πεσμένος στα τέσσερα, κι αυτοί γελάγα-

my knees, while they laughed at me.

νε. Σε άλλες περιοχές μας πυροβολού-

At others places they shot at us, and

σαν κανονικά και μας σκοτώνανε. Έχω

killed people. I have lost a lot of fellow

χάσει πολλούς συνταξιδιώτες μου από

travellers since we left Afghanistan.”

τότε που φύγαμε από το Αφγανιστάν».

We’ve moved inside now, out of the

Έχουμε πια μπει μέσα γιατί κάνει κρύο

cold, and are sitting next to a large

και καθόμαστε δίπλα σε μια μεγάλη οι-

family from Afghanistan. The man

κογένεια από το Αφγανιστάν. Ο άντρας

who talks to us must be over thirty,

που μας μιλάει πρέπει να ’χει περάσει τα

his name is Zamir, he is from Kounduz

τριάντα. Τον λένε Ζαμίρ, είναι από την

and he used to arrange transport for

Κουντούζ και κανόνιζε τις μεταφορές

the containers of the Americans.

των κοντέινερ των Αμερικανών. Όταν

When the American forces left, al-

οι αμερικανικές δυνάμεις αποχώρησαν,

though they had promised him and

παρόλο που του είχαν υποσχεθεί όπως

many others working for them, that

47

Το ταξίδι της

Το ταξίδι της μεγάλης φυγής

και σε πολλούς άλλους που δούλευαν

they would take them to the USA, the

εκεί ότι θα τους έπαιρναν στις ΗΠΑ,

Taliban started attacking them and

οι Ταλιμπάν άρχισαν να επιτίθενται σε

their families. Raping, mutilating,

αυτούς και στις οικογένειές τους σαν

slaughtering. Zamir and his wife,

φρικτή Νέμεση. Βιασμοί, διαμελισμοί,

with their twelve-month-old baby,

σφαγές. Ο Ζαμίρ και η γυναίκα του μαζί

fled. Better an insecure and dangerous

με το μόλις δώδεκα μηνών μωράκι τους,

journey than a certain and terrible

πήραν τον δρόμο της μεγάλης φυγής.

death.

Καλύτερα ένα αβέβαιο και επικίνδυνο

“We left Afghanistan fifty-two days

ταξίδι παρά ένας βέβαιος και φρικτός

ago,” he tells us and shows us photos

αφανισμός.

on his phone from all the places they

«Έχουμε κάνει πενήντα δύο μέρες από

have come through. Desert, moun-

τότε που φύγαμε από το Αφγανιστάν»

tain, snow, valleys, dust, rain, bor-

μας λέει και μας δείχνει φωτογραφίες

ders that each time they manage to

στο κινητό του από όλα τα μέρη που

get through, even the most inhuman,

έχουν διασχίσει. Έρημος, βουνά, χιό-

the most dangerous. With luck, deter-

νια, πεδιάδες, σκόνη, βροχή, σύνορα

mination and, of course, lots of cash.

που κάθε φορά καταφέρνουν να τα πε-

“I can tell you approximately, all the

ράσουν, ακόμα και τα πιο απάνθρωπα,

time the numbers are changing and

τα πιο επικίνδυνα. Με τύχη, επιμονή

it may be much more depending on

και βέβαια πολλά χρήματα.

the conditions at the time: From

«Θα σου τα πω χοντρικά, κάθε φορά οι

Afghanistan to Iran it costs 700 dol-

αριθμοί αλλάζουν και μπορεί να είναι

lars or more per person. From Iran

πολύ παραπάνω ανάλογα με τις συνθή-

to Turkey it’s 600-700 dollars, from

κες που επικρατούν: Από το Αφγανιστάν

Turkey to the Greek islands it is 800-

στο Ιράν το πέρασμα είναι 700 δολάρια

1,300. I don’t yet know how much

και πάνω ανά άτομο. Από το Ιράν στην

from then on. Children under six or

Τουρκία είναι 600-700 δολάρια, από

seven years of age don’t pay.”

την Τουρκία στα ελληνικά νησιά είναι

The “Ariadne” rocks slightly, there’s

800-1.300. Μετά δεν ξέρω ακόμα να

a bit of a rough sea. Around us is the

48

The journey of the great flight

σου πω. Τα παιδιά κάτω από έξι εφτά

family of Zamir, his wife and the baby

χρονών δεν πληρώνουν».

which celebrated his first birthday in

Το «Αριάδνη» κουνάει λίγο, έχει θάλασ-

the snowy mountains of the Turkey-

σα. Γύρω μας είναι η οικογένεια του

Iranian border. Also his two brothers

Ζαμίρ, η γυναίκα του και το μωράκι του

with their wives and children, and

που γιόρτασε τα πρώτα του γενέθλια

his sister with her husband and their

στα χιονισμένα βουνά της τουρκοϊρα-

baby.

νικής μεθορίου, οι δύο του αδελφοί με

It’s past midnight. The women lay out

τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους

Red Cross blankets in the lounge next

και η αδελφή του με τον άντρα της και

to the bar on Deck 7, and fall asleep

το μωράκι τους.

whilst breastfeeding. The men sit on

Περασμένα μεσάνυχτα πια. Οι γυναί-

the deck and talk. After fifty-two days,

κες στρώνουν κουβέρτες του Ερυθρού

unsure of what the future will bring,

Σταυρού στο σαλονάκι δίπλα στο μπαρ

these people still have the strength

του καταστρώματος 7 και αποκοιμιού-

to laugh.

νται θηλάζοντας. Οι άντρες κάθονται

We fall asleep next to them.

στο πάτωμα και μιλάνε. Μετά από πενήντα δύο μέρες και με αβέβαιο το αύριο οι άνθρωποι αυτοί έχουν δύναμη ακόμα και να γελάνε.

49

Αποκοιμιόμαστε δίπλα τους.

A quayside refugee camp Μια αποβάθρα καταυλισμός

The sky has a red glow. The refugees wake to see Athens gradually emerging from the dark and spread out in front of them.

Ο ουρανός είναι βαμμένος κόκκινος.

Zamir and his family wake up. The

Οι πρόσφυγες βγαίνουν από τον ύπνο

mothers with their babies and chil-

τους για να αντικρίσουν την Αθήνα να

dren go first to the ship’s toilets with

βγαίνει σιγά-σιγά από το σκοτάδι και

toothbrushes and toothpaste in their

να απλώνεται μπροστά μας.

hands. The men follow shortly after.

Ο Ζαμίρ και η οικογένειά του ξυπνάνε.

“We will stay a few days in Athens.

Οι μανάδες με τα μωρά και τα παιδιά

We won’t go straight to the border

πηγαίνουν πρώτες στις τουαλέτες του

since it’s closed, we’ll wait until the

πλοίου με οδοντόβουρτσες και οδοντό-

situation clears a bit and then see,”

κρεμες στα χέρια. Οι άντρες ακολουθούν

Zamir tells us.

λίγο μετά.

We leave him with his family on the

«Θα μείνουμε λίγες μέρες στην Αθήνα.

quay at Piraeus, which has turned into

Δεν θα πάμε στα σύνορα αφού είναι

a refugee camp. One refugee family

κλειστά. Να δούμε αν θα ξεκαθαρίσει

from Syria tells us that they have been

η κατάσταση και μετά βλέπουμε» μας

on the quay for four days, waiting, but

λέει ο Ζαμίρ.

not sure what for.

50

Τον αφήνουμε με την οικογένειά του στη μεγάλη αποβάθρα του Πειραιά που έχει μετατραπεί σε καταυλισμό. Μια οικογένεια προσφύγων από τη Συρία μας λέει ότι είναι στην αποβάθρα εδώ και τέσσερις μέρες, περιμένοντας χωρίς να ξέρουν ακριβώς τι.

In the centre of Athens, Plateia

Βικτορίας, μέχρι πρότινος σημείο ανε-

Victorias, until recently the main

πίσημης και μαζικής αναχώρησης προ-

unofficial gathering place for refu-

σφύγων για την Ειδομένη είναι άδεια.

gees bound for Idomeni, is deserted.

Μιλάμε με αστυνομικούς που είναι εκεί

We talk to policemen who are there

για να εμποδίζουν πρόσφυγες να μένουν

to prevent refugees from entering.

στην πλατεία. Μας λένε ότι βλέπουν

They tell us that they see other refu-

άλλους πρόσφυγες να παρασύρουν συ-

gees leading their compatriots on and

μπατριώτες τους και να τους παίρνουν

taking money for promises that they

χρήματα με υποσχέσεις ότι θα τους πάνε

will take them to the north. Then they

στα βόρεια, κι ύστερα τους αφήνουν

dump them in the countryside around

στην αθηναϊκή ύπαιθρο ή σε αυτοκινη-

Athens or on highways in the middle

τοδρόμους στη μέση του πουθενά.

of nowhere.

51

Στο κέντρο της Αθήνας, η πλατεία

52

53

Επιστημονική φαντασία

Science

στην Αθήνα

fiction in

Ξαφνικά, καθώς μιλάμε με τους αστυ-

Athens

νόμους, αναδύονται από τα βάθη του αθηναϊκού μετρό ο Ζαμίρ και η οικογέ-

Suddenly, as we are speaking to the

νειά του, μαζί με δεκαπέντε περίπου

policemen, Zamir and his family

ακόμα συμπατριώτες τους.

emerge from the Athens metro, to-

«Χαθήκαμε, στο λιμάνι μας είπαν να

gether with another fifteen or so of

πάμε στον Ελαιώνα αλλά δεν ξέρου-

their compatriots.

με πού είναι» μας λέει ο Ζαμίρ και τα

“We got lost, and at the quay they

άσπρα δόντια του γυαλίζουν κάτω από

told us to go to Elaiona, but we don’t

τον ήλιο που αρχίζει να δυναμώνει.

know where it is,” Zamir tells us, his

Ο Ελαιώνας είναι στη νότια Αθήνα

white teeth flashing in the increasing

και λειτουργεί εκεί ένας μεγάλος κα-

sunlight.

ταυλισμός προσφύγων. Θα πηγαίνα-

Elaionas is in southern Athens and

με και εμείς εκεί μετά την πλατεία

there is a large refugee camp there.

Βικτορίας και προτείνουμε στον Ζαμίρ

We were headed there after Plateia

και στους συμπατριώτες του να μας

Victorias, so we suggest that Zamir

ακολουθήσουν.

and his group follow us.

54

Αρχίζει έτσι μια απίστευτη περιπλάνηση στο αθηναϊκό μετρό και στους δρόμους της Αθήνας. Βοηθώντας αυτούς τους είκοσι πέντε So starts an incredible meandering

στάσουν στην Αθήνα νιώθω σαν να είμαι

in the Athens metro and on the roads

κομπάρσος σε ένα έργο επιστημονικής

of the city. Helping these twenty-five

φαντασίας. Δεν είχα φανταστεί ποτέ

people find a place to rest in Athens,

ότι θα έφτανε μια μέρα, τον Μάρτιο

I feel as if I’m an extra in a science

του 2016, που θα ανεβοκατέβαινα σκά-

fiction film. I had never imagined that

λες του μετρό, θα έμπαινα σε βαγόνια,

the day would come, in March 2016,

θα περπατούσα σε βρόμικους δρόμους

that I’d be going up and down stairs in

καθοδηγώντας πρόσφυγες στην ίδια

the metro, getting in trains, walking

μου την πόλη. Που έχει γεμίσει ήδη με

on dirty streets, guiding refugees in

χιλιάδες άλλους πρόσφυγες και που ανα-

my own city. Which has already filled

μένεται ότι θα γεμίσει ακόμα πιο πολύ.

up with thousands of other refugees,

Ένας κόμπος σφίγγει το στομάχι μου.

and will become even fuller.

Μαζί του, αυτή η τρομακτική αίσθηση

I can feel a knot in my stomach, and

απώλειας του χώρου και του χρόνου.

this terrifying feeling of loss of space

Ξαφνικά η Αθήνα, η γενέτειρά μου,

and time. Suddenly Athens, my birth-

είναι μια άλλη πόλη, αγνώριστη πόλη.

place, is another city, an unknown

Δεν ξέρω πού είμαι, δεν ξέρω αν είμαι

city. I don’t know where I am, I don’t

στην Αθήνα ή κάπου αλλού, δεν ξέρω

know if I’m in Athens or somewhere

αν είναι μεσημέρι ή απόγευμα, αν είναι

else, I don’t know if it’s midday or

2016, ή κάποια άλλη, άγνωστη σε μένα

afternoon, if it’s 2016, or some other

χρονολογία.

time, I don’t know when.

55

ανθρώπους να βρουν ένα μέρος να ξαπο-

Χαμένοι στην πόλη

Lost in

Ο καταυλισμός του Ελαιώνα δεν έχει

the city

θέση. Κάνει ζέστη, έχει σκόνη. Τα παιδιά είναι κουρασμένα, τα πόδια των

The Elaiona camp has no room. It is

γυναικών δεν αντέχουν άλλο, τα χέρια

hot and dusty. The children are tired,

των αντρών είναι σπασμένα από τα

the women’s feet can’t stand any

πράγματα που κουβαλάνε.

more, the men’s arms are breaking

«Να ξεκουραστούμε λίγο και μετά φεύ-

from the stuff they carry.

γουμε» λέει ο Ζαμίρ.

“Let’s rest a bit and then go on,” says

Ύστερα από λίγο το καραβάνι μας ξεκι-

Zamir.

νάει και πάλι. Για τον καταυλισμό του

Our little caravan sets off again after a

Ελληνικού αυτή τη φορά. Ρωτάω στο

little while. Heading for the Helleniko

μετρό και μου λένε πώς να πάω. Πάλι

camp this time. I ask people in the

στα βαγόνια και στις κυλιόμενες σκάλες.

metro, who tell me how to get there.

Οι οδηγίες δεν ήταν σωστές. Όλα είναι

Back on the trains and escalators.

τόσο καινούργια στην Αθήνα με το προ-

The directions were wrong. Everything

σφυγικό και ελάχιστοι ξέρουν να δίνουν

is so new in Athens with the refugee

ακριβείς πληροφορίες για το πώς μπορεί

situation, and very few know exactly

ένας πρόσφυγας να φτάσει σε έναν από

how a refugee can get to one of these

τους καταυλισμούς.

camps.

56

Φτάνουμε στο πίσω μέρος του παλιού αεροδρομίου του Ελληνικού. Ο καταυλισμός είναι στο μπροστινό μέρος. Αλλά δεν μπορούμε να περάσουμε από μέσα, We reach the back side of the old

γύρο με τα πόδια. Πέντε χιλιόμετρα.

Helleniko airport, but the camp is at

«Δεν αντέχουν οι περισσότεροι, ας κα-

the front. We are not allowed pass

θίσουμε λίγο εδώ και μετά ξεκινάμε

through, we’re supposed to walk all

πάλι» μας λέει ο Ζαμίρ. Και κάτω από

the way around. Five kilometres.

μερικά δεντράκια πίσω από το παλιό

“They can’t take any more, let’s sit

αεροδρόμιο του Ελληνικού, ανάμεσα

for a while and then set off again,”

σε πολυκατοικίες, οι συνταξιδιώτες μας

Zamir tells us. And under a few trees

στρώνουν κουβέρτες και ανοίγουν με-

behind the old Helleniko airport, our

ρικές κονσέρβες. Τα μωρά θηλάζουν.

fellow travellers lay out blankets and

Ένας κάτοικος ξεπερνά την αρχική του

open a few tins of food. The babies feed

αδιαφορία και τους δίνει νερό. Μια

at their mothers’ breasts. A local res-

ομάδα αδέσποτα σκυλιά με άγριες δι-

ident gets over his initial disinterest

αθέσεις εμφανίζονται μέσα από το πα-

and gives them some water. A pack of

λιό αεροδρόμιο και τρέχουν κατά πάνω

stray dogs, with fierce intentions, run

μας γαβγίζοντας απειλητικά. Οι άντρες

at us barking threatingly. The men

σηκώνονται, έτοιμοι να απωθήσουν τα

get up, ready to shoo them off. And

σκυλιά. Κι όλα αυτά μέσα στην Αθήνα,

all this in Athens, not half-an-hour

ούτε μισή ώρα από το κέντρο.

from the city centre.

57

απαγορεύεται. Πρέπει να κάνουμε τον

58

59

«Είναι κρίμα»

“It’s a shame”

Ο Ζαμίρ και οι άντρες μαζεύουν τα αποφάγια και τα σκουπίδια τους.

Zamir and the other men pick up

Φορτώνονται τα υπάρχοντά τους και τις

what’s left of the food and their rub-

κουβέρτες τους, βάζουν τα μωρά τους

bish. Loading up with their posses-

στις πλάτες και ξεκινάμε πάλι.

sions and blankets, they put their

Ξαφνικά, δυο μοτοσυκλέτες με τέσσερις

children on their backs and we set off

πάνοπλους αστυνομικούς της άμεσης

again.

δράσης έρχονται στο σημείο όπου βρι-

Suddenly two motorcyclists with

σκόμαστε. Κατεβαίνουν από τις μηχα-

four special forces policemen ride up

νές και έρχονται προς το μέρος των προ-

to where we are. They get off their

σφύγων. Τους μιλάμε και τους εξηγούμε

bikes and come towards the refugees.

ότι οι άνθρωποι ήρθαν από τη Μυτιλήνη

We speak to them and explain that

και μόλις ξεκινήσαμε να περπατάμε για

these people have come from Mytilini

τον καταυλισμό του Ελληνικού. Μας

and we have just set off to walk to the

δίνουν κάποιες οδηγίες για τον δρόμο

Helleniko camp. They give us direc-

γιατί δεν τον ξέρουμε και προχωράμε.

tions and we move off. We hadn’t

Δεν έχουμε όμως κάνει ούτε εκατό μέ-

gone far, though, when one of the

τρα κι ένας αστυνόμος μου φωνάζει.

policemen calls to me.

60

«Πες τους να σταματήσουν. Είναι πολύ μακριά να πάνε με τα πόδια. Δεν θα αντέξουν οι άνθρωποι, κρίμα είναι. Έχουν και παιδιά μαζί τους και μωρά. Κανονίσαμε και θα φέρουν λεωφορείο από το παλιό αεροδρόμιο να σας πάνε “Tell them to stop. It’s too far on foot,

σουμε εμείς, πες τους να μην ανησυ-

they won’t manage it. It’s a shame,

χούν». Και χαμογελάει.

kids with them and babies. We’ve ar-

Φωνάζουμε τον Ζαμίρ και του λέμε να

ranged for a bus to come from the old

πει σε όλους να σταματήσουν. Η αστυ-

airport to take you to the camp. We’ll

νομία κανόνισε να έρθει λεωφορείο και

come with you too, tell them not to

αστυνομικοί θα μας συνοδέψουν μέχρι

worry.” And he smiles.

τον καταυλισμό. Ένα αυθόρμητο χειρο-

We call Zamir and tell him to get the

κρότημα ξεσπάει και οι άντρες σηκώ-

others to stop. The police have ar-

νουν τα χέρια τους για να ευχαριστήσουν

ranged a bus and they will accompany

τους αστυνομικούς που σηκώνουν κι

us to the camp. An impulsive clapping

αυτοί τα δικά του χέρια και χαμογελάνε.

starts up amongst the men, and they

Το λεωφορείο έρχεται σε λίγο και δια-

raise their hands in thanks to the po-

σχίζουμε την παραλιακή με προορισμό

licemen, who wave back and smile.

τον καταυλισμό του Ελληνικού με δυο

The bus arrives and we take the coast

μοτοσυκλέτες αστυνομικών δεξιά κι

road towards the Helleniko camp,

αριστερά.

with police motorbikes on either side.

61

στον καταυλισμό. Και θα σας συνοδεύ-

Idomeni Rhythmic Arabic music is loudly pouring out of megaphones we can’t see.

Young men hold hands and dance

Ειδομένη

with passion.

It makes me think of Zorba’s dance,

by Kazantzaki. The dance of men

Μια ρυθμική αραβική μουσική ξεχύνε-

who have lost everything, but find

ται με πολλή δύναμη από μεγάφωνα που

in themselves an unbelievable, for us

δεν βλέπουμε. Νέοι άντρες πιάνονται

incomprehensible strength to laugh,

χέρι-χέρι κι αρχίζουν να χορεύουν με

to dance and to carry on fighting for

πάθος.

survival.

62

Στο μυαλό μου έρχεται ξαφνικά ο χορός του Αλέξη Ζορμπά του Καζαντζάκη. Ο χορός του ανθρώπου αυτού που τα έχασε όλα, αλλά που βρίσκει μέσα του μιαν αστείρευτη και ακατανόητη για εμάς τους υπόλοιπους δύναμη να γελάσει, να χορέψει και να συνεχίσει την πάλη για επιβίωση.

Their foreheads are sweating, in spite

τους κι όμως κάνει κρύο, είμαστε όλοι

of the cold. We’re all bundled up in

κουκουλωμένοι με μπουφάν και αδιά-

jackets and raincoats. You can smell

βροχα. Μυρίζει καπνό από τα αμέτρητα

smoke from countless cigarettes and

τσιγάρα και τις πίτσες τις κατεψυγμένες

the frozen pizzas being cooked in small

που ψήνονται σε ηλεκτρικά φουρνάκια.

electric ovens.

Άντρες οι πιο πολλοί αλλά και γυναίκες

Most are men, although there are

ανάμεσά τους.

women amongst them.

63

Ιδρώτας κυλάει τώρα από τα μέτωπά

64

65

66

Μέσα σε μια μόνιμη

In

λάσπη

unrelenting

Είμαστε στο καφενείο του σιδηροδρομι-

mud

κού σταθμού της Ειδομένης, ώρα δέκα We are at the cafe of the railway sta-

είναι ουσιαστικά εγκαταλειμμένος.

tion of Idomeni, ten past ten, Saturday

Επιβατικά τρένα δεν περνάνε, μόνο

night. The station is basically aban-

τα εμπορικά πού και πού με τα βαγό-

doned. Passenger trains don’t pass

νια τους να κάνουν έναν αργό και βαρύ

through, only the freight trains now

μεταλλικό θόρυβο.

and then with their carriages making

Ο σταθμός είναι κομμάτι αναπόσπα-

a slow and heavy metallic sound.

στο πια του πρόχειρου καταυλισμού της

The station has become part of the

Ειδομένης και των δεκαπέντε περίπου

Idomeni camp and the approximate-

χιλιάδων προσφύγων που ζουν εδώ.

ly fifteen thousand refugees who

Μέσα σε μια μόνιμη λάσπη και μια κα-

live here. In unrelenting mud and

θηλωτική αβεβαιότητα.

uncertainty.

67

και δέκα, Σάββατο βράδυ. Ο σταθμός

Μέσα σε μια μόνιμη λάσπη

The station windows are fogged up, it has rained non-stop for days, the Τα τζάμια του σταθμού είναι θαμπά,

bar is full of people. Only the three

βρέχει ασταμάτητα εδώ και μέρες, το

Greeks who work in the cafe, and our-

μπαρ είναι γεμάτο κόσμο. Μόνο οι τρεις

selves, are not refugees. Most of the

Έλληνες που δουλεύουν στο καφενείο κι

refugees around us are Syrian, some

εμείς δεν είμαστε πρόσφυγες. Οι πε-

are Afghan.

ρισσότεροι πρόσφυγες γύρω μας είναι

The music is loud, we constantly hear

Σύριοι και κάποιοι είναι Αφγανοί.

voices calling “yiallah”. The woman

Η μουσική είναι δυνατή και πολλές φο-

who works at the bar throws paper

ρές ακούγονται φωνές να λένε «γιαλ-

napkins in the air, the bodies of most

λάχ». Η γυναίκα που δουλεύει στο μπαρ

of those watching the dancers sway

πετάει χαρτοπετσέτες στον αέρα, τα

rhythmically.

κορμιά των περισσότερων γύρω από

At the tables scattered around the

αυτούς τους νεαρούς που χορεύουν λι-

walls and windows, men and women

κνίζονται ρυθμικά.

are bent over pizzas and fried potatoes

Στα τραπεζάκια που ’ναι σκορπισμέ-

drowned in ketchup and mayonnaise.

να κοντά στους τοίχους και στα μεγά-

Others are just gazing into space.

λα τζάμια, άντρες και γυναίκες είναι

There must be about fifty of us in the

σκυμμένοι πάνω από τις πίτσες και τις

cafe, and there’s no room for more.

τηγανητές πατάτες που ’ναι πνιγμένες

One man, around sixty years of age,

σε κέτσαπ και μαγιονέζα. Άλλοι έχουν

smokes with slow movements, his

τα βλέμματά τους καρφωμένα στο κενό.

body unmoving as a statue and his

Όλοι κι όλοι στο καφενείο πρέπει να εί-

eyes fixated on something we can’t

μαστε περίπου πενήντα άνθρωποι, δεν

see. The music and the crazed danc-

χωράνε άλλοι.

ing doesn’t seem to exist for him.

68

In unrelenting mud

Opposite him, at one of the tables next to the murky station window, a young man looks around as if he can’t believe what he’s seeing. His name is Mohamed, he is twenty-eight years of age, Syrian of Palestinian origin, twice a refugee.

“I have hope, what do you think?”

“You can’t understand how great, how

με αργές κινήσεις, το κορμί του είναι

consuming is our tension and anxiety.

ακίνητο σαν άγαλμα και τα μάτια του

This dance and that crazy enthusiasm

κοιτάζουν επίμονα κάτι που εμείς δεν

you see is the antidote that allows us

βλέπουμε. Η μουσική και ο ξέφρενος

to carry on with this nightmare,” he

χορός τριγύρω του μοιάζει σαν να μην

tells us in perfect English.

υπάρχουν γι’ αυτόν. Απέναντί του,

He has studied Literature at Damascus

σ’ ένα από τα τραπεζάκια δίπλα στο

University.

θαμπωμένο τζάμι του σταθμού, ένας

“My family was very wealthy before

νεαρός κοιτάζει γύρω του σαν να μην

the war, then we lost everything. Now

πιστεύει αυτά που βλέπει. Τον λένε

we all live in one cramped room in a

Μοχάμεντ, είναι είκοσι οκτώ χρονών,

different part of Damascus, our own

Σύριος παλαιστινιακής καταγωγής, δυο

was completely destroyed,” he says,

φορές πρόσφυγας.

with a sarcastic look on his face.

«Έχω ελπίδα, τι λες εσύ;»

He continues, with the same scary

«Δεν μπορείς να καταλάβεις πόσο μεγά-

sarcastic smile: “We only had mon-

λα, πόσο ολοκληρωτικά είναι η ένταση

ey for one person, so just I got away.

και το άγχος μας. Ο χορός κι αυτό το

I hope to reach Europe, Germany or

παθιασμένο κέφι που βλέπεις είναι το

Holland, and then bring my family.

αντίδοτο που μας επιτρέπει να συνεχί-

The first time I tried to pass through

ζουμε σ’ αυτόν τον εφιάλτη» μας λέει

Kamisli in northern Syria to Turkey.

σε άψογα αγγλικά.

The Turks caught me, beat me up and

69

Ένας άντρας κάπου στα εξήντα καπνίζει

Μέσα σε μια μόνιμη λάσπη

Έχει σπουδάσει λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Δαμασκού. «Η οικογένειά μου ήταν πολύ εύπορη πριν τον πόλεμο, μετά τα χάσαμε όλα. Τώρα μένουμε όλοι μας σε ένα δωμάτιο στριμωγμένοι σε μια άλλη συνοικία της Δαμασκού γιατί η δικιά μας καταστράφηκε εντελώς» λέει, και στο πρόσωπό

sent me back,” he said, almost laugh-

του χαράζεται μια έκφραση σαρκασμού.

ing. “Two months later I left again and

Συνεχίζει, με το ίδιο πάντα τρομακτικό

passed by Idlib, again from northern

σαρκαστικό χαμόγελο: «Είχαμε λεφτά

Syria. I got to Izmir to get a boat across

μόνο για ένα ταξίδι κι έτσι έφυγα μόνο

to Mytilini. The first time the boat

εγώ. Ελπίζω να φτάσω στην Ευρώπη,

started leaking a lot of water, we were

στη Γερμανία ή στην Ολλανδία και να

drowning and had to call the Turkish

πάρω μετά και τους δικούς μου. Την

harbour patrol. They turned us back.

πρώτη φορά προσπάθησα να περάσω

Three days later I got in another boat

από το Καμισλί της βόρειας Συρίας στην

for Mytilini. As we got to the island

Τουρκία. Με έπιασαν οι Τούρκοι και

the Greek harbour patrol pulled sud-

με έσπασαν στο ξύλο και με γύρισαν

denly around our boat, we were lucky

πίσω» λέει γελώντας σχεδόν. «Μετά από

it didn’t turn over and that we reached

δυο μήνες ξανάφυγα και πέρασα από

dry land. After the Moria camp, a boat

το Ιντλίμπ, πάλι από τη βόρεια Συρία.

to Piraeus and Idomeni, I’ve been here

Έφτασα μέχρι τη Σμύρνη για να περάσω

for sixteen days.”

με τις βάρκες απέναντι, στη Μυτιλήνη.

I am bending down to hear him, the

Την πρώτη φορά η βάρκα έμπαζε νερά

music is so loud. Nodding my head, I

πολλά και θα πνιγόμασταν κι αρχίσαμε

have nothing to say.

να φωνάζουμε για να έρθει το τουρκικό

“Do I have a chance to get through?

λιμενικό. Και μας γύρισαν πίσω. Μετά

Will they take me to Europe, what do

από τρεις μέρες ξαναμπήκα σε βάρκα

you think?” he asks me at least four

για τη Μυτιλήνη. Φτάνοντας στο νησί το

times.

70

In unrelenting mud

σκάφος του ελληνικού λιμενικού έκανε μια μανούβρα απότομη γύρω μας, αλλά ευτυχώς η βάρκα δεν αναποδογύρισε After a while he leans in to me shy-

καταυλισμό στη Μόρια, μετά πλοίο για

ly and asks: “I’m sorry, but could I

Πειραιά και Ειδομένη. Είμαι εδώ δεκα-

come to where you’re staying to have

έξι μέρες».

a shower? I’m really sorry to ask.”

Έχω σκύψει κοντά του γιατί η μουσική εί-

We are staying on the other side of

ναι τώρα ακόμα πιο δυνατή. Και κουνάω

the border, in Gevgeli, in the Former

μηχανικά το κεφάλι. Δεν έχω τι να πω.

Yugoslavian Republic of Macedonia,

«Έχω ελπίδες να περάσω; Να με πάρουν

there wasn’t even one room on the

στην Ευρώπη, τι λες;» με ρωτάει τουλά-

Greek side. We can pass through

χιστον τέσσερις φορές.

the border whenever we want. For

Μετά από λίγη ώρα που κουβεντιάζου-

Mohamed it’s impossible. Not even

με σκύβει ντροπαλά προς το μέρος μου

for a shower, I can’t look him in the

και με ρωτάει: «Συγγνώμη, μήπως θα

eyes as I tell him.

μπορούσα να έρθω για λίγο εκεί που

The rain is endless. Tents, clothes,

μένετε να κάνω ένα ντους; Συγγνώμη

men, women, children and babies all

κιόλας που ρωτάω».

get soaked. The train lines from the

Εμείς μένουμε στην άλλη μεριά των

station up to the centre of the camp

συνόρων, στη μεθοριακή κωμόπολη

are full of tents. The ‘privileged’ have

Γευγελή της ΠΓΔΜ, δεν είχε ούτε ένα

tents on the platform, the rest are on

δωμάτιο στην ελληνική πλευρά. Εμείς

the rocks around the rails, but most

περνάμε εύκολα όποτε θέλουμε τα σύ-

of the tents are cramped one next to

νορα. Για τον Μοχάμεντ αυτό είναι αδύ-

the other in mud, on the entire area

νατο. Ούτε για ένα ντους. Χαμηλώνω

from the station to the border where

το βλέμμα καθώς του το λέω.

the trains pass through.

71

και βγήκαμε στη στεριά. Ύστερα στον

Η βροχή είναι ασταμάτητη. Σκηνές, ρούχα, άντρες, γυναίκες, παιδιά και μωρά γίνονται όλα μούσκεμα. Οι γραμμές του τρένου από τον σταθμό μέχρι την καρδιά του καταυλισμού είναι γεμάτες σκηνές. Οι «προνομιούχοι» έχουν σκηνές πάνω στην αποβάθρα, οι άλλοι είναι στις πέτρες πάνω στις γραμμές, οι περισσότερες όμως σκηνές είναι κολλημένες η μια στην άλλη πάνω στη λάσπη σε όλη την περιοχή από τον σταθμό μέχρι τα σύνορα από όπου περνούν τα τρένα. Κοντεύουν μεσάνυχτα. Μικρές φωτιές από ξύλα μαζεμένα από δω κι από κει αλλά κι από χαρτόνια, ακόμα κι από

It’s nearly midnight. Small fires are lit

πλαστικά. Μας κυκλώνουν ασταμάτητα

from wood gathered here and there,

κλάματα μωρών κι ήχος επίμονου υγρού

but also from cardboard and even plas-

βήχα, σαν να είμαστε σ’ ένα ατελείωτο

tic. The crying of babies is all around

υπαίθριο σανατόριο.

us, and the sound of coughing, as if

Σκιές ανθρώπων περνούν από δίπλα μας

we are in a huge rural sanatorium.

με τις μυτερές κουκούλες των μακριών

Shadowy figures pass us by, the point-

αδιάβροχων, και μοιάζουν με ερημίτες

ed hoods of their long raincoats give

ή με τους λεπρούς των μεσαιωνικών δα-

them an air of hermits, or lepers from

σών που ζούσαν εξοστρακισμένοι και

mediaeval forests who lived ostracised

κυνηγημένοι από όλους τους άλλους.

and hunted by everyone.

72

«Μην πάρετε το μονοπάτι που βγαίνει “Don’t use the path that comes out to

επιθέσεις από ομάδες Αφγανών, πριν

the asphalt at night, there are attacks

από λίγες μέρες μαχαίρωσαν έναν Σύριο

by groups of Afghans. A few days ago

για να του πάρουν ό,τι είχε» μας είχε

they stabbed a Syrian to steal from

πει το μεσημέρι ο Χασάν, ένας νεαρός

him,” we were told at midday by

Σύριος από τη Δαμασκό που περπατούσε

Hasan, a young Syrian from Damascus

μαζί μας στο λασπωμένο μονοπάτι.

who was walking with us on the mud-

Οι εντάσεις ανάμεσα στους πρόσφυ-

dy path.

γες, στις διάφορες εθνοτικές ομάδες

Tensions between the refugees, the

είναι μερικές φορές εκρηκτικές. Κυρίως

different national groups, is some-

μεταξύ Σύριων και Αφγανών, με την

times explosive. Mainly between

κάθε ομάδα να κατηγορεί την άλλη με

Syrians and Afghans, each group

όλα τα στερεότυπα. Κάποιες επιθέσεις

blaming the other with all the ste-

στο μονοπάτι πράγματι έγιναν, όπως

reotypes. Some attacks have actually

μας πληροφόρησαν εθελοντές πρώτων

occurred on the path, we were told by

βοηθειών.

first aid volunteers.

73

στην άσφαλτο μέσα στη νύχτα, γίνονται

74

75

«Αν δεν το έβλεπα δεν θα πίστευα πόση δύναμη έχουν»

“If I hadn’t seen it I wouldn’t have believed how much strength they have”

Το μεσημέρι που φτάσαμε στον καταυλισμό μια ομάδα άντρες ήταν έτοιμη

At midday when we arrived at the

να πιαστεί στα χέρια με μια άλλη για

camp, a group of men were ready to

δυο ζευγάρια παπούτσια και μερικές

fist fight with another over a pair of

πλαστικές σακούλες.

shoes and some plastic bags.

«Έχουν γίνει κάποια επεισόδια, μερικά

“There have been some episodes, some

ήταν αρκετά βίαια αλλά αν λάβει κανείς

were quite violent. When you take

υπόψη τις τρομερές συνθήκες είναι θαύ-

into account the terrible conditions,

μα το πόσο ειρηνικά συμπεριφέρονται

it’s a miracle how peacefully people

ακόμα οι άνθρωποι. Εντάσεις υπάρχουν

behave. There are tensions, but the

αλλά έρχονται σχεδόν πάντα οι πιο ηλικι-

older members of the different groups

ωμένοι από τις διάφορες ομάδες και κα-

almost always come and calm things

τευνάζουν τα πνεύματα και τους νέους

down amongst the younger men”, we

που είναι πιο ευέξαπτοι» μας λέει ένας

are told by one volunteer of a human-

εθελοντής ανθρωπιστικής οργάνωσης.

itarian organisation.

«Αν δεν το έβλεπα με τα ίδια μου τα

“If I hadn’t seen it with my own eyes

μάτια δεν θα μπορούσα να πιστέψω

I wouldn’t have believed how much

πόση δύναμη έχουν αυτοί οι άνθρω-

strength these people have. How they

ποι. Πόσο αντέχουν τις απάνθρωπες

can put up with inhuman treatment

κακουχίες και την αβεβαιότητα. Πόσο

and uncertainty. How they suffer but

υποφέρουν αλλά και πόση υπομονή και

how much patience and strength they

δύναμη έχουν» μας λέει χωρίς να κρύβει

have,” he says without hiding his

τον θαυμασμό του.

admiration.

76

77

«Η Ευρώπη μας πούλησε»

“Europe

Στην καρδιά του καταυλισμού υπάρχουν

sold us out”

μερικές μεγάλες σκηνές του ΟΗΕ που φιλοξενούν η καθεμιά δεκάδες ανθρώ-

In the centre of the camp there are

πους. Στοιβαγμένοι στην κυριολεξία ο

some large UN tents which each house

ένας πάνω στον άλλο. Αυτές τουλάχι-

dozens of people. Literally cramped

στον δεν είναι πάνω στη λάσπη.

like sardines, but at least they are not

Γύρω από τις σκηνές αυτές είναι και οι

in the mud.

περισσότερες ανθρωπιστικές οργανώ-

Around these tents are most of the hu-

σεις. Μοιράζουν κάθε μέρα τρία γεύ-

manitarian organisations. They give

ματα και σε τακτά χρονικά διαστήματα

out three meals a day, and at regular

μοιράζουν καφέ, τσάι και φρούτα για

intervals also coffee, tea and juice for

τα παιδιά και είδη πρώτης ανάγκης και

the children, emergency supplies and

γάλα για μωρά.

baby milk.

Είμαστε έξω από τη σκηνή του

We are outside the tent of Abdulselam,

Αμπντουλσελάμ, ενός νέου άντρα από

a young man from the Kurdish set-

τον κουρδικό θύλακα του Αφρίν στη

tlement of Afrin in northern Syria,

βόρεια Συρία, ανάμεσα στην Τουρκία,

between Turkey, the Assad forces and

στις δυνάμεις του Άσαντ και στους

the Jihadists of ISIS.

78

τζιχαντιστές του «Ισλαμικού Κράτους». Η σκηνή του είναι πάνω στη λάσπη της Ειδομένης. Έχει βρει μερικά ξύλα και The tent is in the middle of the Idomeni

καίγονται και μια ασθενική φωτιά ρίχνει

mud. He has found a few bits of wood

το φως της στα πρόσωπα γύρω μας. Ο

and some wet cardboard to make a

Αμπντουλσελάμ έφυγε από το Αφρίν

feeble fire which only slightly lights

πριν από τρεις βδομάδες, «άρχισε να

up the faces of the people around us.

βομβαρδίζει η Τουρκία και να κάνουν

Abdulselam left Afrin three weeks ago,

επιδρομές οι τζιχαντιστές». Συνοδεύει

“Turkey started bombarding and the

δυο νέες γυναίκες που έχουν οικογένειες

Jihadists were attacking.” He is accom-

στη Γερμανία.

panying two young women who have

«Η Ευρώπη μας πούλησε όλους για 3

family members in Germany.

δις ευρώ στην Τουρκία του Ερντογάν.

“Europe has sold us all out for 3 billion

Κι είμαστε εδώ στη λάσπη και δεν ξέ-

euro to Erdogan’s Turkey. And we are

ρουμε τι θα γίνει. Αλλά δρόμοι πάντα

here in the mud, not knowing what

υπάρχουν, πάντα θα βρεθούν τρόποι να

will happen. But there are always

συνεχίσουμε...»

ways, there will always be a way to

Τα μάτια του γυαλίζουν μέσα στις

carry on ...”

ανταύγειες της φωτιάς.

His eyes shine in the firelight.

79

κάτι βρεγμένα χαρτόνια που δύσκολα

80

81

Αναπηρικά

Wheelchairs

καροτσάκια

in the mud

στη λάσπη

In the mud of Idomeni we see many wheelchairs outside tents. And the last

Στη λάσπη της Ειδομένης βλέπουμε

day before we leave, we meet Bashir. A

πολλά αναπηρικά καροτσάκια έξω από

Kurd from Hasake in northern Syria,

σκηνές. Και την τελευταία μέρα πριν

where particularly hard fighting is go-

φύγουμε, γνωρίσαμε τον Μπασίρ.

ing on between Kurds and ISIS, Bashir

Κούρδος από το Χάσακε της βόρειας

was born without legs.

Συρίας όπου μαίνονται ιδιαίτερα σκλη-

He left Hasake a month ago with his

ρές μάχες ανάμεσα στους Κούρδους

parents, his siblings and their fami-

και τους τζιχαντιστές του «Ισλαμικού

lies. At the dangerous Turkish-Syrian

Κράτους», ο Μπασίρ γεννήθηκε χωρίς

border, family members lifted Bashir

πόδια.

onto their shoulders. They fell, got up

Έφυγε με τους γονείς του και τα αδέλ-

again; dragged through the mud and

φια του και τις οικογένειές τους από το

stones, Bashir’s hands have become

Χάσακε πριν ένα μήνα. Στα επικίνδυνα

one large wound.

τουρκοσυριακά σύνορα, τον Μπασίρ

They then went by bus from the border

τον είχαν πάρει στους ώμους τους οι

to Izmir, where Bashir was helped by

άλλοι άντρες της οικογένειας. Έπεσαν,

the men of his family into one of the

ξανασηκώθηκαν, σύρθηκαν στα χώματα

boats that the smugglers pushed out

και στις πέτρες, τα χέρια του Μπασίρ

into the dark and dangerous waters

είχαν γίνει μια μεγάλη πληγή.

of the Aegean.

82

Ύστερα με λεωφορείο από τα σύνορα για τη Σμύρνη. Κι εκεί ο Μπασίρ μπήκε με τη βοήθεια των ανδρών της οικογένειας σε μια από τις βάρκες που οι διακινητές σπρώχνουν στα σκοτεινά και επικίνδυνα νερά του Αιγαίου. «Φοβόσουν στη βάρκα;» τον ρώτησα. «Λίγο φοβόμουν, αλλά είχα σωσίβιο και “Were you frightened in the boat?” I

με τα σπασμένα του τουρκικά.

asked him.

Όταν τα σύνορα στην Ειδομένη έκλει-

“I was a little frightened, but I had a

σαν για τα καλά, ο Μπασίρ βρέθηκε

lifejacket and I had my family,” he

αποκλεισμένος στην ελληνική πλευρά

told me in broken Turkish.

μαζί με τη μεγάλη του αδελφή και την

When the border at Idomeni closed

οικογένειά της, τα άλλα μέλη της οικο-

for good, Bashir was trapped on the

γένειας και οι γονείς τους πρόλαβαν να

Greek side with his elder sister and

περάσουν στην ΠΓΔΜ κι από κει στη

her family, the other members of his

Γερμανία.

family and their parents managed to

«Περιμένω εδώ, ίσως τα σύνορα να ανοί-

get through to FYROM and from there

ξουν έστω και για λίγο και θα προλάβω.

to Germany.

Ίσως υπάρξει κι άλλος δρόμος» μας λέει,

“I’m waiting here, if the border opens

κι απομακρύνεται γυρίζοντας τις ρόδες

just for a while I may get through.

της αναπηρικής του καρέκλας.

There might be another route” he tells

Ο Μπασίρ ήταν ανάμεσα στους πρό-

us, and wheels himself away.

σφυγες που προσπάθησαν να περάσουν

Bashir was amongst the refugees who

από τον Αξιό στην ΠΓΔΜ τη μέρα που

tried to pass from Axio to FYROM the

εμείς θα φεύγαμε πίσω για Κιλκίς και

day we were leaving for Kilkis and

Θεσσαλονίκη.

Salonika.

83

είχα και την οικογένειά μου» μου είπε

84

Τα παυσίπονα

The painkillers

Πριν φύγουμε από την Ειδομένη Before we leave Idomeni we try to

Μοχάμεντ. Μας είχε παρακαλέσει να

find Mohamed again. He had asked

του φέρουμε παυσίπονα γιατί υποφέ-

us to bring him some painkillers as

ρει από έντονους πονόδοντους. Και τα

he was suffering with bad toothache.

φάρμακα είναι λιγοστά στον καταυλι-

There are few medicines at the camp,

σμό, παρά τις ηράκλειες προσπάθειες

in spite of the herculean attempts of

ανθρωπιστικών οργανώσεων.

the humanitarian organisations.

Έχω στην τσέπη μου μερικά παυσίπονα

I have some painkillers in my pocket

που μου έδωσε η Ελένη, όσα έχουμε.

that Eleni gave me, all that we had.

Και ψάχνουμε στη μεγάλη σκηνή νού-

We search for the large tent number

μερο πέντε που μας είχε πει ότι μένει

five, where Mohamed told us he was

ο Μοχάμεντ.

staying.

Ρωτάμε γι’ αυτόν, πάμε στα σημεία

We ask for him, going to the points

όπου μοιράζουν φαγητό και καφέ. Δεν

where food and coffee are distributed.

τον βρίσκουμε.

We can’t find him.

Τα παυσίπονα τα ’χα ακόμα στην τσέπη

The painkillers were still in my pocket

μου στον δρόμο της επιστροφής. Και με

on the way home, weighing me down

βάραιναν όσο τίποτε άλλο.

like nothing ever before.

85

προσπαθούμε να βρούμε πάλι τον

86