ՈԻՐԱՐՏՈԻԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՛ՆՈՐ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈԻթՅՈԻՆՆԵՐԸ* Պատմ. գիտ. դոկտոր Ն. վ . ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ Սկսած կարատև
անցյալ
ուղի ւէ անցել։
տանում
(Վանում
տական
առաջին
նշանավոր սկսած
Սմբ ատ
սեպագիր
XIX
դարի
ծավալուն
գործըէ
Իսկ
եր-
Արևմտյան
Հաչաս֊
և ընդօրինակեց
ուրար-
թվում
Արգիշտի
Արևելյան
Հայտնաբերման
1-ի
Հայաստանում
և հրատարակման
հիմքերի
թաւի
ստացավ
վրա
է
նագետներ՝
դնում
րովսկու,
Վրաց•
ԳԱ
գորՄեսրոպ
արտասահմանյան
մանն֊Հաուպտу
3• Ֆրիդրիխ^)
տասնամյակների
եռանդուն
ուսումնասիրությունը
դրվել
տուի քաղաքական Рг. Ճճ. А$1аИс 2 «Արարատ»,
Այդ
ու տնտեսական
1869,
էշ 416
մասին
երր -:
հայտնի
մաս-
ներ Գ. Ա. Ղ ափ անց յան ի, Բ. Բ.
Պիոտ-
ու շատ
կայուն
այլ
Նեյս,
ուրարտագետների Ուրարտուի
հիմքերի
պա տ մ ութ յան,
պրո ֆ. Ի. Մ. Դչ ակո-
ք պրոֆեսորներ
շնորհիվ
և այլն,
էշ 137. և
վրա։
Էեհ֊ բազում
պատմության
Լուծվել
հասարակական
են
Ուրար-
կառուցված֊
1880,
էշ 27.
1881,
ն,
մա՛նրամասն
Ուրարտուի
էշ 604.
1883,
էշ 53,
242,
354.
1884
ք
էշ
սւյլն։
տե՛ս
Б.
Б.
ПИОТРОВСКИЙ,
Урарту, Ереван, 1944, Ц 1—22* 4 М В. Н и к о л ь с к и й , Клинообразные у յա
աշխատությունն
ագի-
Տ с հ ս 1 շ, Ье КЬогкЬог ауес вев աօոսո^ոէտ, .Лоигпа! օք էհ6 Коуа! о ! ОгеМ В г И а т апй 1ге1апс1\ Լօոճօո, 1840, уо1. IX, раг* 3, էշ Հ57—323,
1
1885,
\է շատ
ուր արտ
սովետական
հետազոտողների
ջանքերի
ժամանակ֊
ուսումնասիրու-
Է՝ թվարկել
Գ* Ա. Մելիքիշվիլոկ
և շատ
Այդ
արձանագրությունների
և նրանց
Մ. Վ* Նիկոլսկոլ,
մի շարք
թ.։
աշխատանք-
ու մանրազնին
անուններր
ՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս
1857
անհն արին
ակադեմիկոս
ծանր
иեպագիր
սահմաններում
արևելագետ ՍՍՀ
պսակվեցին
վերծանման
երախտավորների
Հա յկ.
երկարամյա
ուրարտական այլև
Ա ի հոդվածի
բոլոր
վերծանության
\էք հաջողությամբ
Ռո ւս ականավոր
'Լա փան
Շուլցր այդ
տեքստը^։
թթամուր
սեպագրերի
հայտնաբերման,
տ ութ յան
3
Ֆր.
արձանագրությունները,
60֊ական
հայտնի
էլ նոր
ոչ միայն
18.
թթ.
հայտնաբերեց
արձանագրությունների
ինչպես
նովի*,
1827—1828
ուրարտագիտությունը
յանցը
վանից թյան
Դեռևս
թվականներիցք
և նրա շրջակայքում)
Հինարևելյան ներր,
20֊ական
տարեգրության
ուրարտական ծը,
դարի
պատմությունը,
ИсТОрИЯ
надписи З а к а в к а з ь я , Երևան,
1940։
Նույնի՝
И КуЛЬТура.
М „ 1896. Գ ր֊ ИСТОрИКО-ЛИНГ-
вистическое значение топонимики древней Армении, Երևան, 1940 և րաղմաթիվ այլ աշխատություններ» Б. Б. П и О Т р О В С К Н Й , ИСТОРИЯ И КуЛЬТура Урарту, ЕрвВЗН, 1944* Նույնի՝ Ванское царство ( У р а р т у ) , М., 1959՛ Նույնի՝ Искусство Урарту, Л., 1962 և այլնг Г. А. М е л и к и ш в и л и, Урартские клинообразные надписи, М., 1960՛ ՆույնիՀ Наири-Урарту, Тбилиси, 1954 և այլն» И. М. Д ь я к о н о в , Урартские письма и документы, М.—Л., 1963. 5 А. Н. Տ а у с е, ТЬе сипеНогш 1ոտշՈբէ!օո օք Уап, XIV, 1882. С. Р. Լ е հ ш а ո ո - Н а и р է, Согрив 1ոտօ1թէ1օոստ СЬа1(Нсагит, I—II, ВегНп ипсЗ Ье1рг1^ 1928, 1935. յ . Р г I е Ճ г 1 с հ, ЕШМтгип^ 1ոտ игаг1а1зсЬе, Ье1рг1д, 1933 ե այչն,
2 Ն. Վ.
քի,
ուրարտերեն
հարցեր,
լեզվի
որոնք
լույս
պատմության
և հատկապես են սփռում
ու նրա լեզվի
Ուրարտագետների թյունն ների
նուՀետևձ),
,
տալ»,
Հ գին ու մառան),
§ԱՈ — սուր,
ներ,
— ողջություն,
ԷսԵ1—Հովիտ,
կամ
բարբառային
аЬШ-ё(и)-
չափի
կլանք), 16§6 — ես, «ղէ
տալ»,
«ավելի
«առն֊ական»)
անել»
ուժ,
ուժեղ,
Յէ(ս)"
բաժանել,
(Հացահատիկի
(Հմմտ*
р Ш
—ուտել
անջատել,
միավոր),
— դի^՚ի ուղե֊
ս1(ս)-
§ а П — ծառ
(պտղատու
այդի),
—ուժգին
ալլն**:
Ուրար տագի տոլթ լան '•սիք են
(լի&)>
ալ֊
թ1§(թ1էտ) — պեծ, պայծ ք р ! § 1 1 § е — պ ա յ ծ ա ռ ո ւ թ յ ո ւ ն ,
վ րվել(и1аЙ1—ուղևորվեցի), և
կտրտել,
еип (а\уп)—
),
&Հ\Ճ\ (Հմմտ*
վկայու-
(«այնտեղից,
սխրագործութլուններ,
— կապիճ
ո
երջանկությունւ),
(и1§и§в
ս1էս — ուղտ,
«կցել»),
ծով
(էՏ^Շ)
«աղաղ֊ակ»
կոտորել,
кар1
շրջանի
ընդհանրություն֊
еЬаш—ավան,
( «քաղաք»
«կանչել»),
զսէս^)
այնպիսի
—ոդշ
առնականություններ,
/ай1Ы—կերա),
խրթին
լավագույն
8ՈՃյՈ1—անդէն ՏԱՇ
ՀմւՐտ.
«միացնել»,
аГГП(и)§1ПШ
շանքե րի
օրինա Կ՝
(«կաթսա»),
է»,
«ասել»,
/«ավելացնել»,
4ւ այլն,
են,
պա ր и պա պա տած
(«ՏԱ и ՈՏ մ
բազմաթիվ
կազմավորման
բառապաշարային
արմատը)—ջրանցք,
ра1Ж1—.պատած «ձալն
ժողովրդի
1ՏէւՈ1—աստ («այստեղ»),
բայի
.а1е—ա-ղե
հայ
դի ա ական
Ի^*Հպիսիք
§ՑՈ1—սան
ՀՀսլեղ֊ելձ
բառապաշարի
վրա։ ՚
երկարատև
բացահայտումը, (ՀտերՖ),
նրա
նաև
է ուրարաա֊Հայկական
ավրի
Հարությունյան
նաև
երախտավորների
ուրար տա֊Հալկա
ինչպիսիք
են՝
Тиага§1Ше1
ՒյսԵւ
կան
բազմամլա
տեղագրական
աշխատանքի
ա լնպիսի
ար
ընդՀան րութ
АЫНаШ — Աբեդեանք, АЪиШ — Հավունի, Տուարածատափ, ТаГШШ Դարուլնք,
լուն֊
Հավեունիք, —Տա
2 а Ь а 1 з а ֊ Ջ ա վ ա խ ք , С Н а г ш а г м — Գ ա ռ ն ի , А 1 2 1 — Ա ղ ձ ն ի ք , В1а1пШ—Վան, Ьиш—Երևան,
МеШеа— Մալաթիա, ^ 2 и а П 1 ) — Զ ի վ ի ն , Ти§ра — Տոսպ, Բերված
փաստերով,
ւււրարտա֊հայկական Վերը դրման
պետք
ժամանակի
մա յրաքա
նվեր
մինչև
է ավելացնել
և
օրս
էրեբունի֊Երևանի
հայտնադործումը,
որ կատարեցին
\էր Գայ ժողովրդին
ու նրա
այլն7։
բացահայտված
մեր
դարավոր
և նրա
հիմնա֊
ուրարտագետները
պատմություն
և
ունեցող
զաքին՞։
Ուրարտագիտության ժամանակ ® Այդ
սպառվում
և ալլն,
ընդհանրությունները։
ասվածին
որը արժանի
չեն
Еге-
Ка{агха— §1фап1 — Եոփք, 2иа1па
АНа — Աղիովիտ, А { } и п а т — Ախուրյան
իհարկե,
էք,
Цигапа—Խոզան,
Օ ւ Մ զ ս ֊ ք ՚ ա ր ք ե , Աձկւ—Խախ,
կզարշքյ
գա֊
երևացել մասին
անցած
են նաև
մանրամասն
երկար
մոլորյալ տե' и
ոլ ձիգ
ճանապարհին
ճանապարհորդներ,
Գր.
՛Լ ա փ ա ն ց յա
ն,
ժամանակ որոնք
առ
անհաջող
Աւր ա րտ աւէ սլա ա մութ
յունը,
Н. В. А р у т ю н я н, Заметки по урартской клинописи, ՀՍՍՀ ԳԱ <ւՏեղեկագէա 195в, № 7, էջ 89—96։ Նույնի՝ Новая клинописная таблетка из раскопок Кармир-блура, яРе51$сЬг1Й ЛоЬаппеэ Рг1едг1сЬ*, Не1йе1Ьег&, 1959, էչ 43—45 և այլ աչ֊
էջ 37—40։ (Հաս.
գէտ.),
ի։աւո ութ յուննե 7 Այդ այստեղ
մեկ
8 Տե' и «Տեղեկադիր» հիմնադրման 78 —96
ր։
փաստերը առ մեկ Մ.
տեղ են գտել նշել հնարավոր
Ր и ր ա յ ե լ յ ա ն ,
(հաս.
գիտ.),
ժամանակի
և այլուր։
-
1951,
հարցի
մի ամրողշ
շարք
հեղինակների
աշխատություններում,
որոնք
չէ։ Ուրարտական № 8,
շուրշը,
երկու
էշ 75—88։
СС Պ ա տմա֊
նոր Ն.
Վ.
արձանագրուէ
յո ւն,
ՀՍՍՀ
Հ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն յ ա ն ,
բանաս իրական
հանգես»,
1959,
ԳԱ
Երևանի Л? 2—3,
էշ
Ուրար տուի պատմության
փորձեր
են արել
թերևս,
Ա*
թափել
սեպագիր
պիսի
մասնագետներին
Մորգտմանին
ժամանակակից րի
ու վարկածների,
ՏԼո9՝
րը!)
գիտության Չնայած
ջանքեր
և հայերենի վաղուց
դրան,
են
և հայ
մեր
հերքված
հարություն
կածներին։
Ցավոք,
Հայկ,
ԳԱ թղթակից֊անդամներ
1968, №
№№
45,
մասնագետի
46,
1 ), պատմ* 19),
պատմ
48),
Մ.
գիտ*
թեկնածու դոկտոր
19699
2 8 ) , բանասիրական հոդվածները։ Վերոհիշյալ
Հին արևելյան նել հայ
այդ
Տեսնենք, նը»
Ս.
ուրարտացիներին
ապարդյուն ա
վար֊
են
թողնում ձայնէ),
համալսարանի»,
((ГՀայրենիքի
1967,
ձայն)),
1967.,
(С(Սովետական
կցկտուր
դպրոց»?
(«Գարուն»,
1969.
аտվյալներով»
գրավոր
ժխտել
աղբյուրներով
պատմությունն
ավանդված
ու լեզուն
նույնաց՛-
լեզվին։
են հիմնավորում
հայեր
«հիպոթեզնե-
/<СՀայրենիքի
Ռ. Ւշխ ան յանի
են
ան-
մատնված։
Երևանի
պետ ութ յան ոլ
ու լեզվի
Սան դա լջ յան ի և
ու մոռացված
յանի
Է
կարծիքնե-
մասին
յանի
յանի
և բազում
ապրում
տպավորություն
Հասրաթ
թեկնածու
պատմությանն
թե ինչպես
այգպիսի
ջանում
փաստը
արդեն
գիտնականներ
հերքված
Մնացական
գիտ.
լինելու
\էլ որոշ
Սարդար
Աս*
որն
ստեղծված
նմանօրինակ
և մոռացության
տալու Մ.
հանրահռչակ
ժողովրդի
են
վրա
հեղինակները
գոյության
լեզու
Այդ֊
ժամանակ
մասին
Մորդտմանի,
Մ կրյան ի («Բանբեր
* գիտ*
№ 6) Ուրարտուի
միևևույն
հետ ։
քայլերը։
պատմության
որ
ժամանակներում
գործագրում
ՍՍՀ
ժողովրդի շէ,
են
9
որ այն
իր առաջին
հաշտվել
Հիշենք,
ջանքեր
հայերենի
Էր, քանի
գիտությունը,
Պատահական
ուղուց։
ապարդյուն
և բանասիրության
չի կարող
Ուրարտուի
մեջ
անել
ճշգրիտ այժմ
հետ։
ուրարտերենի
սկսել
պատմության
դարաշրջանը,
նույնացման
ա
Էր միայն
բավականաչափ
ծաղկման
հիմն
նոր
բնական
167
ճիշտ
որոնք ուշ շրջանի
փոքրիշատե
Ուր արտ ուի
իր
կանխանշված
Սան դալջյանին, նույնացնելու
անցյալում
ուրարտագիտությունը Սակայն
շեղելու
և Հ՛
ուրարտերենը
մոտեցումը
էն որ մեկնա բան ություննե րը»
(երբեմն
իրենց
այսպես
էլ խուրրիներ)
կոչված համարող
((տեսություայս
մեկնա-
բանները։ Պրոֆ. այն
Մ.
Մկրյ անը
կոնցեպցիան,
ղովրդի сհայոց
լեզուя
ժամանակ տվելի
դեր Վանի,
են միայն
նացիները»։
լեզուն
ւէ, թե
կատարել,
Արմավիրի,
Հիմն ա դիրն եր ը ՝ այնքան ժողովրդի
Դեռ
ավելին,
պատմության
մի
հասկանում
ավելի Երևանի բարձր նա
անհայտ
չեն
և եղել,
և բազմաթիվ կուլտուրա
եզրակացնում
ամենաճիշտ
քան ուրիշ
է•
«гԱյժմ մեծ
տիրող
Հ հայ
հնդեվրոպական,
Ժոոչ
(Гհայ»,
агՀայկականV,
կամ
խայասացիների՝
ժողովրդի
Նա և մեր
խայասացիները
և պետական
ըմբռնումը
մեջ
կուլտ ուրան»:
որ մեր
արմենները
հայեր
ոչ և
\է ընդունել,
մեջ
ա գրության անջատվում
ուրիշ, արմենների
ու համ ար յա
(ГՊետք
պատմության չեն
պատմությունը
իբրև
պատմություն,
անհայտ
կարծում
Րի այն այի
(է+**պատմ
պետ ութ յան
ասելով
կազմավորման
է համարում
և դիտվում
ժողովրդի
բոլորովին
րում՝
որի
պատմությունից
հայկական մեզ
ըստ
սխալ
հնագույն
միալեզվի
երբեք
էլ
ժամանակնե-
նշանավոր կյանք
ստեղծած
կարելի
ւէ ասել,
Խորենացու
քաղաքներիբիայոր
հայ
ըմբռնումն:
А . Ё). М о г ճ է ա а п п, Е ոշ1ք քԹւ՚ ս ոք սոժ Е г к 1 а г и п § с!ег а г т е г И э с Ь е п К е Ш п $ с Ь г ! ! ( е п уоп У а п ипс! йет и ш ^ е ^ е п ^ , , 2 е Н 5 с Ь г 1 К дег О е ^ э с Ь е п шог§еп1апЙ1зсЬеп О е э е П з с Ь а Н * » XXVI, 1872, էշ 465—696» Նույնի՝ ОЪег Д1е К е Ш п Б с Ь г Ш е п уоп А г т е г Н е п , Ն ո ւ յ ն տեղում, X X X I , 1877, էշ 406—438. յ . Տ а ո ճ а 1 1 а ոէ Ьеэ 1ոտշր1թէ1օոտ с и п ^ о г ш е э игагИдиев, УегИэе, 1900, 9
Ն.
168
է.,*
Բիայնայի
ընկալել
թագավորության
է հենց
որպես
նակաշրջանյ»10* մթերքի
այն
Պրոֆ.
հայերի
համարում
հայերենի
և նույնիսկ
աթե /խալդերենը
բեր
լիներ
է մտածել,
վորության
շրջանում
կողմից, չէ։
իրավացի
Մյուս
երևում
Եղիշեի
Շատ
հ եռուն
Ւրիմենա-արմեն
և այլ
ցավալին
բանության
հետ)
այն
կամ III
թյան
«արմեն»
VII
Դրանով
հետ,
այդ
այդ
ր
ինքնին Այդ
Արամէ-Արամ, նա գրում
Մկր յան,
аԲանբեր
Ասենք,
[է.
կողմից որը,
(տրամա-
երբեմն
սակայն,
հա յ-արմ կամ
բայց
միշտ
՝էլ այդ
շատ
ենները
մ. թ. ա . VI,
պետականություն։
չէ"։
որ իբր
կամ
կամ
V, զի-
պատերազմի,
Հայտնի
և
«ներկայանում թագավոր
է հայ ցեղերը
լեռնաշխարհի
բացատրվում
պարզել
հնուց
թափանցիկ
Արամեն
էրիմենան
ժողովրդի
«չկամու-
է
Խորենա-
(Ռուսա
է, որ տասնամյակների
ըստ ամենայնի
որ հայկական
դնելու»
111-ի
անդուլ
են, որ
կազմավորման
շըր-
ի վեր կողք-կողքի
լայնատարած
ապրել
տերիտորիա•
են ուրարտա-հայկական
և տեղագրական
բազում
աշ-
Ուրարտուի
մշակու-
ընդհանրություններ։ <
Հայ
Երևանի
ժողովրդի
կազմավորման
համալսարանի3),
Էշ 50, 52 և ժողովրդի
որ Հ. Աճաոյանը
1967,
և հայ
Л? 1,
գրականության
սկզբնավորման
Էշ 49։
այլուր։ կազմավորման նկատի
Է ունեցել
և հայ Հ.
դրականության
Սանդալք յանի
սկզբնավորման հետևյալ
Հասրաթ
յան,
Էրեբ ունի֊Երևան,
СГՀայրենիքի ձայն»,
1968,
հար-
աշխատությու-
Տ а ո ճ а 1 ք I а ո, Լըտ 1ոտշւ-1թէ1օոտ с и п ё ^ о г т е в и г а г ^ и е э , У е п ^ е , 1900.
.13 !Г „ Ր ո ւ и
թահան-
Երբեմն
առանց
կողմ
ուրարտական
միահյուսված
լեզվական
«մի
ուրարտական
չէ*,
հիանալի
12 сЛ Մ կ ր յ ա ն, Հայ
յ.
Մի
հայերեն
անաչառությունը
գիտունների
վերջը,
է խոսքը,
հետ Հայկական
թվում
Կառչելով
չկամությամբ,
անաչառության»
մասնագետները
\էլ հենց
И Նույն տեղում,
նը՝
թագա-
էլ չեն...
է
ՅԸ> Էէ
«Մի՞՛-
հաստատման
կվւամը
են ուրարտացիների
հարցր,
է•
տեքստից
փաստերից,
և ստեղծում
կարծիքով
սերտորեն
ջանի պատմության
10 Մ,
տար-
արդի
բարբառներն
տեր են դառնում
դարի
ցեղանունը
շնորհիվ
պատմությունը
թային,
Ըստ
մասին
ցու մոտ հիշատակվող
յում։
են ինչ-որ
առանց
Մասնագետների
խատանքի
շատ
Ի՛՛նչ \է ստացվում։
որոշ մասնագետների
մեկում
մինչև
դրսևորման»
հայրը)
դրած,
«պատմագիտական
քողով»։
հետ,
Բիայնայի
Վերը բերված
է, որ պատմագիտական
դարերից
նվաճումների,
Ի՜նչ
վիճակի գրում
որ ուրարտերենը
նմանության
տարածության
են, հասցնում
առանց
մոտեցու-
լիներ, նա
գրաբարով» ։
Մ• Հասրաթ յանը։
է ներկայանում։
մի ընդարձակ
ջում
հայերեն
էլ չէ,
հետ,
թվականությունից
այսօրվա
12
Էլ շէ այն։
անունների
դրսևորվում
քողով
կամ IV,
լինել
Հ.)
հայերեն
\է գնում
մի կողմ
ավանդույթները փանցիկ
սխալ
խայասացիները
քանի
ր միջին
Աճաոյանի
մնաց։
ավելի
«Ավելի
\էին Եղիշեի
անվերա-
արձանագրությունների
միաժամանակ
կամ
գրաբարն
է, որ ուրարտերեն ի՞նչ
Բայց
որ արմենները խոսում
Հ.
է, որ մեր
նույնը
(ուրարտերենը—Ն.
բառա-
արձանագրություններ»"։
սեպագիր
չի կարող
մի ժամ ա ֊ ,
Մկրյանը
է ակադ.
ասում
խորապես
ապա,
որը լեզվաբանական
միջև,
չէ V ան դալջյանը,
կողմից,
դեպքում
կարծ
բառերի
ւարղի հայերենից»։
թե կարելի
պրոֆ.
համամիտ
\է փնտրում
մի լեզու
սեպագրերին,
սեպագիր
Հ Սանդալջյանին,
և
պատմության
ելնելով,
միանգամայն
{(մի քանի դար առաջվա պիտի
է ուրարտական
նմանություններ
և ֊արդի
նա լիովին
պետության
է «հայկական
Մ. Մկրյանը
տառացի
բառերի
և նրանց
ընդհանրություններից
երբ նա «քննադատում մով
Հարությունյան
ժամանակաշրջանը
Ինչ վերաբերում
մասնակի
• պահորեն
Վ.
№ 46»
Ուրարտուի
Հա յ-արմ նալու
եններին
կան
վերը
համրնդհանուր
պա լեզու
ցեղերը,
անկասկած,
ու շրջակա
տեսակետը
կարմիր
թելի
Դրան
պրոֆ.
Գ. Ա.
միանգամայն
կարծ
տեր
են
դարձրել
Ժողովուրդների, ավելի
բարդ
արմենների այն
այդ
նաշխարհի
տարբեր
Աղիովիտը,
որոշակի
պրոցեսում։ րավոր
դեր
Հիշենք,
թագավորները
հայտնի
րարտացին
եր ինճ
Այգ
դեպհան-
ժամանակ
եղան
Հայկական
ապաստանած
լեռ՛
խոլրրիտ֊
հետ ունեն բազմաթիվ
այդ
նույն
լեզ-
տերիտորիայի ցեղեր
ու
հենց ցեղային
Ծուփանի-Ծոփքր,
Աբունի-Հավնունիքը,
ԱլիաԱ
և այլն,
ժողուէրգի
բիլիանի-
և այլն։
կազմավորման
ու ցեղերի
г
դատողություններով
մի քանի տասն յակ
երկրների
շատ
Խա յաս ցին երի
անհիմն
է, հայերենի
հայ
պրոցեսր
հայացքից։
Դիաուխի-Տայքը
ու Ս. V արդար յանի
կամաց-կամաց
է»
արևելագետ
աշխատություններում:
իսկ ի՞նչ
ուա րածա տա փ ը,
տյդ
հան-
զարմանքը»})14։
էն զի տ ե ֊Ան ձի տ ր,
խաղացել
բառերի
Մի թե-
երկարատև
և ուրարտացիների
դա֊-
բախումները։
յանի
аհարթում
արվող
մեզհայտնի
թերևս,
ռազմ ական
Մ. Հասրաթ
օծվում
չեն
ուրարտամասնավո-
կազմավորման
,է ծագում՝
Զաբախա-Ջավախքը,
էին
է ականավոր
առաջին
այն
Ալզի-Աղձնիքը,
«հնգեվրո-
իբր թե հա յ ֊ արմենն երին
Կամ ու ր չքացան
Տ ուա րածինի-Տ
Աբեղեանքը, նրանք
ինչպես
ժամանակվա
մ իություններ՝
որոնք
\է նշմարել
հարց
Դյա֊
ուրարտագետները։
ժողովրդի
հատվածներում
ընդհանրություններ։
ուրարտական
մյուս
մասին
Օրինավոր
Ի. Մ.
տարածության։
հայ
կարելի
և խ եթե ր ր, որոնք,
վական
թվում
մեր
անցնում
ընդարձակ
դառ-
որի
ունեցող
բազմաթիվ
է խոսքը,
և ուրարտացիների
չի սպառվում։
ները
մի
այդ
\է, քան
նման
են նաև
մասին
ապրում
տեր
և հնդեվրոպական,
է հարուցի
Ղալիանը յանի
համամիտ
ո ր «գիտունների»
ժամանակ
ըստ
ստուգաբանություն
չպետք
պրոֆ.
տեսակետը,
երկրներում,
18>
տարածության
ավելացնենք
այն
այն
լեզվում
և հայագետ քում
արդեն
ուրարտերեն
Նույն
թերևս
գտած
հնգեվր ո պա կան-հայկական
դես գալը
մ եկնա րանութ յուննե ր ըյ>
մի ընդարձակ
ասվածին
ճանաչում
տերիտորիայում
րապես
((նոր
իբր «հանկարծ»
կապակցությամբ
կոնովի
պատմության
որոշ
«հա յանում»
զիգզագներով՝
մինչև
{հուսա
է «արմենական», (հայկական)
է ընդամենը
«Ռուսա
են։
այնուհետև,
111-ը,
որի
անգամ
դինաստիան15/
արմ են յան
(՞)»>
այնուհետև
հայրր, արդեն Իսկ
ա յսինքն՝
ուրարտական
Մ. Հասրաթ յան ր
Ար ամ ե-Ար ամ,
և այս
արմենական
կամքով,
այդ
որոշ
զիջում
այնուամենայնիվ,
սկսվում
Ս. Ս արդար յանր
ու-
դարձյալ
վերջնականապես «Ռուսա
ուղին-
է
բավարարվում
հայկական»
մեկնա-
բան ութ յամբ «Արամե֊Արամ» գրում
է. «Ար գի շտին
(УԲիայինա» ուղիղ լի թվա
համադրության
100
չէր կարող
(Վիանա֊Վան) տարի
առաջ
ոչ թե իմ այս
ամենաջերմ
իր պապերից
կոչված
երկրի
դրել (է Արմենների հայտարարությունը,
պաշտպան լսած
չլինել,
Մ.
որ իրենց
կողմից
հիմքը
իրենից
պետականության առաջնորդ այլ
այն,
Հասրաթյանը
Արամը։ թե ինչպես
Թոդ են
զարմանաուրարտա-
И. М. Д ь я к о н о в , Заметки по урартской эпиграфике, .Эпиграфика Востока ; VI, М., 1952, էշ 108։ .Տե՛ս նաև՝ Н. ..В: А р у т ю н я н . Заметки по урартской клинописи, ՀՍՍՀ ԳԱ С Տեղեկագիր* (Հաս. դիա.), 1956, Л? 7, էջ 89-96 և այլ աշխատություններս14
16 (ГՀայրենիքի 16 Նույն
տեղում,
ձայն», 1967,
1968, Л?
Л? 45։ 19։
• •
Ն.
170
գետները,
ամեն
հապետ զանը
Հարությունյան
տրամաբանություն
Ար ամին եկած
Վ.
կնքում
քարին
Ուրմիո
բիայնացիների
լճի
քսելով,
արևմտյան
մկրտարանում,
հայկական
ցեղի
ավազանից
որոնք
մեծ
Վանա
Արամին
հիշել
նա-
լճի
իսկ
ավա-
չեն
ցան-
կացել»^7։ Նախ
երկու
ավազանը քարին
խոսք
գալու
բիայնիլցիների
Մ. Հասրաթ
յանր
երևի
նա
սերում
որից
արևմտյան
ավազանում։
ասորեստան
յան
թյունը.
անունր
հմմտ*,
այլն),
ապա
պեսզի
Վանա
Բայց յալ
եթե
երկու
մինչև
նույնիսկ
նրան
բռնի
լճի
ավազանր
ուժով
բերելու
զարմանալին
Ինչ
հաստատել
եղել լճի
շրջանները՝, սերել դատ ո ղու՝
Ռուսախինիլին
Ուրմիո
լիներ։
է
\է Ուրմիո
հակառակ
Մենուախինիլին,
ֆ
լճի
իսկապես
ճիշտ
)
վերաբերում
հարող
անունից լինի
կարիք
այն
րնկած
ձգվել
արևելքից
նահանգի
հավանական
(Արամալե է Ուրմիո
Գիլզանը։
տերիտորիան
Ար գիշտ ի խին ի լին
ո*վ\էր
Արմարիլի
որ այնտեղ
լճին
լճի
մասին։
տեղագրվում
հայտնի
Վանա
Վանա
տրամաբանություն
կնքվելու
հիշեցնենք,
այգ
ավելի
թերևս,
ավելի
նրան
լայնատարած
(գուցե
(«ամեն
անունր,
ամենուրեք
նրա
ավազանից
\է, թե ուրարտական
է Արամեի
ափերից
կողմից,
արևմտյան
մեղքով
կարծում Ուստի
ապա
հյուսիս-արևմտյան է Արամեի
լճի
մկրտարանում
սեպագրերից
է Արմարիլիին, Մյուս
Ուրմիո
և ուրարտագետների
քսելով»)
նահանգը,
Արամեի՝
լճի
ավազանում,
Սա, իհարկե,
է, որ Մ. Հասրաթ յանր
և որ-
ի միջի
անտեսում
այլոց։
է
հետև-
փաստերը•
Նախ՝
Արամեին
կամ
Արամուին
բիայնիլցիների
մկրտարանում»,
ճշմարտություն
է, օբյեկտիվ
ոչ թե
ինչպես
ուրարտագետներն
կարծո ւմ ք ն ա,
իրականություն,
որր
են
այլ
ենթակա
«կնքել
դա
բացարձակ
չէ որևէ
տ ա րա կու-
նրա
առաջին
օրինավոր
իր արձան ա գրություններում
հիշել
սանքի։ Ար ամեն
ուրարտական
թագավորր։ IX
Այդ
դարի
մասին
ասորեստան
հայտնի
առկա
է « Արամու
իհարկե,
լինելը,
նրան
Մյուս
«հայկական
կողմից, իբր
րր լիովին
արհամարհել
կան թագավոր
մ ելու ասորեստան անհրաժեշտ, թյունն
յան
որպեսզի հիշատակեին
րարտական
պետության
Սարդուրի
պահպանվել։ 17 նույն
»
1-ր)
դեռևս
1968,
լույս
իրենց
էին հիշել,
թե
որևէ,
թեկուզ իբր
Я
բացա-
ր։
ԱսորեսԱրամեի
Արամեի
«փաստով»,
ով
«հայկական»
որ
երբ Արամեի
նրանից
դեպքում
առաջին
ր
բիայնիլցինե-
արձանագրություններում
աշխարհ
սկզբնական
Արամեին տեղում,
է,
այն
Նույնիսկ Այդ
գիտության որևէ
հորջորջում
ժամանակ
իսկ
շրջանի և շատ
միտումնավոր
ուշ
ստիպված
աստվածային չեկած
«հիշել
շատ ավելի
1-ը իր արձանագրությունները
լեզվով։
ա.
ժամանակակցի՝
կարծում
և իրենց
կարող
\է մ . թ*
օծողներր։
է նաև
չէր ստեղծվել։
երր
մինչև
յանր
են նրան
Ս ար դուրի
իրենց
Եվ
(առանց
ուրարտացիя18
գիտեին
ապացուցվում
Իսկ ինչպե*ս
գիրը դեռևս
ե)
111-ը։՝
ամենուրեք
թագավոր»
Մ. Հասրաթ
լինելր
չեն ցանկացել»։
լավ
է,
Սալմանասար
(Արամ
ավելի
թագավոր
տական
թագավոր
ստեղծողն
հիշատակություններում
տանցիներր, քան
բազմիցս յան
թվ ով հինգ
ռության)
պետության
ի՞նչ
է եղել
աննշան,
փաստ
անտեսելու
կազ.
զորություն
էր
արձանադրու-
Արամեի
պատմության
ուրարուրարտա-
ուրարտական
թագավորի՝
իսկ
մասին։
մասին
(րնդհոլպ
ուրարտերենով հարցը
Ուչի ելակետ
45։
И. М. Д ь я к о н о в, А В И И У , ВДИ, 1951, Ш 2, § 27 (I, 23, 45), 28 (35), 29, 31, 32.
Ուրարտուի
դարձնելուց առաջ
և
պետք
ուրարտացի
վերաբերում
ջատագովն
են
՜չի գտել,
ժամանակին
аՌուսա
եղել
ա.)
հայ
զուրկ
է
Ռուսա տո։
նրա
մի
գավոր,
ապա
պես
անուն
րում
է Արմեն
ւէ,—
ցեղի
(հայի)
որդի,
ինչպես դարձրեք՝
հայկական
վի «Ռուսա֊Էրիմ
էջ 37։
Ղափանցյանր
են յան»,
1967,
Այս
տեսակետը Հ9՚ ր.
իր
(ГՀայրենիքի
ձայն»,
1967,
1968,
որ Արմեն
№
ժամանակին,
եթե յակ»:-
են յան»
Ռուսա
(Արմ են ֊Արամ իրեն
ուրարտական-
վերջինն
ելւը»-°: ՛է», « է ր ի ֊
Vարդոլրի, րայց
որպեսզի
և այլն
թահամա-
հափշտակողն
իբր «Ռուսա
Է»,
թաոր֊֊,
ան յակ)
ունենալով)
և
է
իրար
պարզապես
ւէին գահ
անունով։
վերջինն
որ խորթ
Արգիշտի,
имени Эримена, որոշ
Էլ,
Արգիշտի, ոչ ավել,
մի թե այս
ոչ
Էրիմենայի.
Ռուսան
այդպիսով
Հմմտ.
46։
Գ րշ1
.Язык
վերա պահ ութ յա մ բ,
Ուրարտուի
պատմությունը,
История и культура У р а р т у ,
№
չքւ լինի, Արա մ ան
կոչ֊Հ նրանից
19։
К анализу
№ 19։
սխալ կամ
Եզրակացությունն
ուրարտական «Ռուսա
Ամեն:
ուզուրպատոր,
որդին
վրա
անունր:
հափշտակող
(կամ
և այլն։
կնիքի
է ուրարտական
անում
հե-
չհաշված
Այդ
եղել
որ Ռուսան
որ երկար
Հասրաթյանր,—
որ էրիմենա
ընդունելով
223,
I Հ ա յ ր ե ն ի ք ի ձայն»,
կնիքը։
է էրիմենա
՛է էրիմենա,
գահ
Հասրաթյանը. փաստին,
արձանագրություն,
սալիկի
է Մ.
որպես
Ղափանցյան,
Б. Б. П и о т р о в с к и й ,
մի
Սարդոլրի,
«Ռուսա֊արմ
2?
23
պետու-
մ. թ. ա. 625-ից
(«անհամապատասխան
թագավոր՝
31
էջ 221,
վեր-
Ուրարտագետները
կարդում
էրիմենայի
ա ֊ ը իսկապես
< г Հ ա յ ր ե ն ի ք ի ձայն»,
т.
նը,
իբր
դարի
գահին»22,
Մ.
էրիմենա-Արմենը
անուններին)»
И. И. М е щ а н и н о в ,
1933, Ա.
թե
են ոլրսւրտական
և հասկացվի
սովորաբար
կրկնող
Ռուսա
մնում
է ընդունել,
Ռուսա
19
խոսում
պնդումը,
այն
որևէ
ապացուցվի,
պետք
Է բիա/նացիներին»
20
նորագույն
թե аVII
են փնտրում՝
շարունակում
է եկել
Եթե ապա
Ուշ ադրությոլն
որդին՝
պատ-
է զարգացնում
մի փոքրիկ
էրիմեն
Եթե
նա հանդես
անունը,
իրար
գտնված
դարձյալ գոնե
մ են ան խորթ պակաս,
չունենալու
անդրադառնալ
թագավոր
և անհամապատասխան
չի եղել,
թագավորի
ուրարոչ մ ի ֊
թագավորական
որդի։
Ւ. Մ. Ղ՚յակոնովը
անուններին։
հայ֊արմեն...
գավոր
հզորանում
որի
համառորեն
անունով»,
բարձրանում
է էր ի մ են այի
չի
անունր
բի ա յն ա ցին ե րին նրանց
միայն
սակայն
Ի դեպ, )
Ս, Դարդար յանէ.г
ձայնով
սեպագիր
կարդացվի
կրկնող
իսկ
Լիիմենա
անունով
այդ
(՛էրիմենան
աղյուսակը
տեսակետն
կոչում
ուրարտագետ
ճիշտ
է ենթարկվել «
հետզհետե
է բարձր
գտնված
պարագայի
,է
տեսակետը
թթ.20,
կռվաններ
ուրարտական
սխալ
իրեն
Կարմիր֊բլուրից
ավելի
(հայ)՝
որ այդ
2,
դեմ։
ուրարտական
նշանավոր
է ասել,
անհրաժեշտ
դիտելու
և մինչև
նույն
վերջինը
Առայժմ
Հայտնելուց
ստեղծվել համադրությանը,
1930-ական
սեպագիր
ժամանակն
ժամանակ
գիրը
հիմքից։
Փաստորեն «Վերջապես
այլև
արմենները
որևէ
պետք
,է դեռևս
անունով
է Արմեն
պայմաններում
171
կարծիքներ
են յան » շինծու
քննադատության
ցեղանուն
111-ը
ջին ( մ , թ. թյան
սուր
(էրիմենայի
էրիմենան
ապա
արտահայտվել
ընդունելություն
տվյալները
մասին
որ ուրարտերեն
,է «է րիմ են ա֊Արմ
մեջ
մեկնարանությունները»
օրոք։
է Ս. Ս արդարյանը^,
տագիտության ճառով
հիշել,
թագավորության
Ինչ
яնոր
Արամեի
ւէ մեկընդմիշտ
1'շպոլինիի
այն
պատմության
и м ы ш л е н и е ' * I, պաշտպանել
էջ
է
նաև
221—223):
էչ 134—135•
Ц ա փա ն ց յ ա ն, Ուրարտուի
պատմություն
Ն. Վ.
172
ւ,կսւ[ի հայկական րում
դինաստիան։
Հարությունյան
Հիշենք,
որ Ուրարտուի
վաղուց
ի վեր Ռուսա
IV {էլ գոյություն
որը
դարձյալ
ուրարտական
թագավորների
մից
ընդունելի
(ГՌուսա կրկնվող
Լ թե Ռուսա ա ֊ ր ինչ-որ մւրդի Ռուսա I V ֊ ի հետ, Մյուս
կողմհց,
րիա (հացիներին կրկնող շել թյան
խորթ
ա 830֊ական
նրա՛՛ն
«Ռուսայան»
տեսակետ
է"),
չունեն)։
էլ վտարենք
որդի
Ռուսա
Լուտիպ֊
1֊ի
առայժմ
է
որո-
գահակալու֊ այդ
հարցում
հետ ինչպե՛՛ս
ցուցակներից
է
իրար
սկիզբն
Սարդուրի
Լուտիպրիի
արքաների
նրա
«խորթ
ընդունվող
նույնիսկ
(ուրարտագետները
ուրարտական
վարվենք
Արգիշտի,
ք
նա իր իսկ կողմից
Այդ դեպքում
Հետևաբար,
կարծիքով,
որի թագավորության
հետ^
կող•
է։
Սարդուրի
նրա
իսկ
է դասվումՀ
Մ• Հասրաթյանի
թ թ ՚ , շփոթելով
ժամանակաշրջանի
որոշակի
\է, ապա ինչպե՛՛ս
կասի
որդի»,
Մ. Հասրաթյանի
«արմեն յան»
և անհամապատասխան
(դարձյալ
մ. թ.
համար
ցուցակնե-
Ռուսայի
շարքն
էրի մեն ան,
ապա ի՞նչ
ունի («Ռոլսա,
անունների»
որն ընդամենը
եթե
անուններին»,
րիի մասին
չափով
արքայական
վարվենք,
և ց ե ղան վան
իմաստ
վերագրե՞նք։ Այնուհետև, միր֊բլուրի
տարօրինակ
պեղումներից
,է, որ Մ. Հասրաթյանը,
էրիմենայի
անունով
•լիկի այդպես
էլ գրում
«...առայժմ
կի փոքրացնելով
(«փոքրիկ
վելով»
(և
Լ.)
անունը
((սեպագիր
մյուս
առանց
հիմքի
սա֊
տրամադրված
հայտարարում
չի գտնված
կրող կավե
սեպագիր
և, ի վերշո,
\է Կար-
փոքրիկ
կողմից,
անունով
սալիկ»)
նշում
իսպառ
որևէ
է,
մի
չէ այն
որ
արձանա-
աղյուսակը
կրկնա-
անտեսելով
(«չհաշ-
բ
Սեպագիր յանը
ուստի
նրա ք էրիմենայի—Ն. էրիմենայի
հայտնի
4նիքը»,
է՝ «չհաշվելով»),
գրություն*..»)^,
մի կողմից,
տեքստերում
պաձանշում ոչ
ցեղանո
ուս տի
է, ւն)
նա
ամենուրեք
որ
ալն
էրիմեն
։
այի
ուրարտական
օրինաչափորեն
գոնե
«է րի մ են»
անունով
թադավո
կոէվևէ
են
առկա
է
«էրիմեՆա»
Ը^Թ^րցվի),
սեպագիր
ր
է
որը
աղյուսակ
եղեր
անուն֊Հայրանո
(Մ*
(և
ոչ
անձնանուն
է
դոյութէուԱ
Թագավորները
ւնով
Հասրաթ՛•
ունի,
Ուր արտ անուն
ուում
֊ցեղանունովյ,
*ւստի ւ^ստՁ 1Ептепа})1 ( ա մ տ * ! Мепиа(п1) Шри1яе|)1, ^ г & Ш ^ ш ) 1МеПиаЫ, 15аГЙиПП1 IАг^1§1еЬ1 լ & ) պետք է մեկնաբանել «Ռուսա, էրիմեև
նայի
որդի»։
Ուրարտերենում
վերշապես.,
իսպառ
ռելու
դեպքում
բոլոր
թագավորների
«Արմենական» էրիմենայի հայտնի
ի՞նչ
կստացվի։
Ռուսայի
անունով
անմիջապես
ըստ հետո,
որում,
այլև
եթե
ապա մյուս
Եվ,
լինել
իբրև
մ(ուս
դեղանուն֊
«էրիմենական» չի կարող,
արքայական նրանցից
կիրա-
ուրարտական
կոչվածճ
անգամ
Ուրարտուի
բառը։
հետևողականորեն
պետք \է դիտել
այսպես
խոսք
«որդի»
ցեղանունը։
էրիմեն այի,
«Նոր»,
մասին
էւ(ու)
սկզբունքը
ընդհանրապես
են չորս թագավորներ,
եկել է ր իմ են ա յից ավելի
անուններր
ունի
ЕГ1Ш6Па(п1)
որ ոչ միայն
դինաստիայի որդու
է
լուն
և Ս. Ա արդար յանի
կստացվի,
Այդ դեպքում
դո լութ
բացակալսւմ
Մ * Հասրաթյանի
ներ։
ա
երկուսը
կամ
քանի
որ
ցուցակներում հանդես
երկուս ր վերաբերում
են
են շատ
վաղ ժամ ան ակն եր ի։
24 Տ ե ս
н
՛
в
- А р у Т ю н я н, К интерпретации
надписи на глиняной булле Кар-
мир-блура, 25 Տե՛ս ^Պատմա-բանասիրական Г. А . М е л и к и ш в и л иՀանդես*, , У К Н , 1960, էչ 440։№ 1, էշ 26 < Г Հ ա յ ր ե ն ի ք ի ձայն»,
1968,
Л*
46,
223—229։
«հ
Ուրարտուի պատմության Մ. նայի
Հասրաթյանը,
մասին։
քւսպառ
սակայն,
փոխարեն
էրիմենային
կարծիքով,
«էրիմենան
Արարատյան
է տալիս
իր
այս
անգամ
երեք
Լ՚րեթունի—Արին֊բերդ,
կնիք
ում
է դարձել
ղարի
վերջին
620—605
թթ,
կի
թթ.
գլանաձև
կնիքի
նակը
պարզելու
Չէ՛՝
որ էրիմենայից
պատճեն
հետ։
՛օրոք,
ա . 620—
Ռուսա
•590
թ*,
I V ֊ ի
այսինքն
.մտնակին
է,
են
թթ.
թոռըճ
թագավորության
Ռուսա
գտնված արդեն է
VII
և այն,
որ
արձանագրուէ
սեպագիր թթ.
արանքում»։ է
Վերջինիս
շտեմա՛-
է ոչ թե
էրիմենայի
ւմ է Մ.
Հասրաթյանըյ
մոտավորապես պետության
իր
գլանաձև
հացահատիկի կարծո
յէ ուրարտական
ժամա-
I V ֊ ը շարունակել
կործանվել
ինչպես
աղյուսա-
ավե րւ) ան
)։
մայրամուտին
համ ընկել
է իր
620—605
Թեյշեբաինիի
արանքում,
է
.է բերում
(Թե յշեբաինիում
կնքվել
նստել
ավերվել
կավե
վերջին՝
նրա
ում
և
պատճենը
Կ ա րմ իր֊բլոլրի
դարի
ուշ,
Նրա
։ կրող
Թեյշեբաինին
605
այն
մ . թ.
կործանման
ա. ծա֊
ընդհանրապես։
Այնուհետև, հոդվածի
վերին
սկզբում
հանգամանքը,
իր
Մ.
աստիճանի իսկ
խոսք
կարճատևության
մասին
.վերաբերում
.է «էրիմենայի
Մի խոսքով, IV ֊ ը իր Ինքնին
IV ֊ ի
գոյությանը,
\թյո լեները։
նրան
նա
դրանից,
որ
եթե
Մ.
մի
փոքր
կարծում
ենք,
ժամանակ։ դրա
Ինչ
համար
նա
արանքը վերջին
ծավալել կերպ
թագավորը՝
է սոսկ
Հասրաթյանը
այլ
կոնկրետ թագավորության
ապա
որ Ուրարտուի
Թե յշեբաինիում
վերագրելու
,է իբրև
կործանման
գործունեության
տալով
իմաստ նրա
ժամանակին,
\է այնպես,
մոռացության
դիտում
նույնիսկ
կործանման
և Ռուսայի
ապա
հետո
Թեյշեբաինիի
հասկանալի
Սակայն
փոքր
որ
ցեղանվան
և զոհում
ստացվում
է,
էրիմենային բացում
գործունեությունը
հետո։
անալի
ու զրույց
է Թեյշեբաինիի
ընտրում
զարմ
կողմից
Հասրաթ յան ը մի
անձնավորություն,
սա
«VII
դռներըՀետևաբար, մ • թ.
այլ
ունի
կապ
կնիքի
թողել
սկզբներին»27
ը ինչ
բլուր
հայտնի
վերջինը անունը
էչ
էլ
կնիք
համոզման
էրիմենայի
ավելի
Կարմիր֊
ինչպես
րանների
Եվ այն շատ
գործունեությունր կնիքով,
է, թե
հետո
Կարմիր֊բլուրը
Այս
դարի
ցեղանվան
իմաստ։
թ.
Հասրաթյանը,— այժմ
Ռուսա
VI
և
(Արգիշտիխինիլի֊֊Արմավիր,
է, թե
արանքում:
կամ
հետաքրքիր
Մ.
դարձրեք.
քաղաքում
625
ինչու,
բլուր)»։
ւէ
որ նշանակում
600-ական ք^այց
գահին
էրիմե֊
չգիտես
անձն ան վան
մեկում
— Ն . Հ.),
Արին֊բերգ—էրեբունի թյունը
վերագրում
գրում
(ուշադրություն
նա,
տեսակետը
,է ուրարտական
անունով,—
բլուր
վերջում
« էրիմենա֊արմեն»
քաղաքներից
173
դատողությունները
Թեյշեբաինի—Կարմիր
«էրիմենայի Կարմիրդ
է իր
,է) որ հոդվածաշարի
տիրացել
երկրի
մեկնաբանություեները»
շարունակում
Եվ տարօրինակ
մոռացության
անոր
նրա
տեղյակ
կզարգացներ
հարցի
էությունը
Ռոլանկումից
լիներ իր
Ռուսա
դատ ո
առանձնապես
ղու֊ չէր
փոխվի։ Եվ, թե
վերջապես,
ուրարտական
Հրաչյան մի
է։
թագավոր
Զարմանալի
հիմնավորում Ուրեմն,
ցեղանունն
արտառոց
է,
Տե՛ս
,է,
որ իր ճիշտն
ստացվում։
մերթ՝
27 с Հ ա յ ր ե ն ի ք ի ձայն», 28
Ռուսա
չի բերում։ ի՞նչ,է
է թվում
Ըստ
ուրարտական 1968,
Մ. Հասրաթ
I I I ֊ ը իբր այդ
«թեզի})
ասած,
յանի
Խորենացու օգտին
թագավոր,
որին
էրիմենան նա
№ 48։
Н. В . А р у Т Ю Н Я Н, նշվ.
աշխ.,
էջ
223—229։
նույնիսկ
մասին,
հիշատակված
բացարձակապես
էլ չէ
յանի
այն
մոտ նա
հնարավոր
Մ. Հասրաթ
պնդումը
ոչ
բերել։ մերթ «սպանում
«արմեն» է»
Ն.Վ.Հարությունյան
174 տեղս.-բնիկն
երի
թյուն
մերթ
ունի,
չլինելու թյան
ձեռքով։
Հրաչյան
է»
և այլն,
էրեբունիի Երկու
կդառնա,
որ
«երկիր»
որոշիչը
հուշում
ասած,
նունն երի,
մասին։
գրության
տեքստում։
երբեմն
նրանցից
կսւմ
դե տերմին
ոհամր»
խոսք
չի
ճշտման
յաք
մասինг
Մ նա՛
նա
որը
ւ( (որպեսզի
կարծեցյալ
և այլոց
հետ,
որոշիչները
առկա
է
մի՛-
ընդհանուր
երկրանվան այն
բառը
նրա
առաջ
հանկարծ
համապատասխան
պարգ
«երկիր» լինել
ընթերցողին
ունի
սե-
միանգամայն
Բիայնիլիից
գործ
նախքան
ուրարտական
դեպքում կարող
դիցանունների
են,
և եթե,
նանուն,
ցեղանոլն,
հետ,
առ-
այլ
կերպ
ձւփոթՎՒ
ցեզա-
որոնք
նույնպես-
կամ
դետերմինա-
կարող
Հասրաթլանը
նշանակում
է
29 «Հայրենիքի Նույն
Տե՛ս
Ш ող 4 — 6,
պետք
Է լինեն վաղ
Հավնունիք
և
սխալվում
է,
ձայն», №
1968,
М
Ш ող 14——
Էլ խ ուս ա փ ե լով համապատասխան
երկիր
ան անձ֊
հիշյ լ
իմաստով։
աշ-
ա
հոլովա-
կամ
Բիայնիլիի
֊լի
)г
հոգնակերտԷ
(տերիտորիա)։
բիայնիլցիները,
եզակի
գործին
ի и կզբ ան ե նշանակել
ժողովրդի
հայկական
ապա
անունների
կամ
(երկրի)
են-
են,
«րիԲայց-
իրենց
երկրանու-
Չ Է' որ այդպիսին
տեղանուններում՝
Է'Ւ
Աբեղեանք,
այլն։ երբ Նրա
կարծում
է,
թե
ուշադրութլունից
аГШ(ш)§1ПШ վրիպել
են
բ ա ֊ նույն:
48։
45 г
г. А. М е Л И К И Ш В И Л И ,
В,
կամ
Է ուրարտերենի
որ իրենք՝
նաև
ունեն
ասած,,
ընթերցման
նրանց
այն
համար՝
բերվում
հատուկ
Բիայնիլի
կամ
«ГկառուցումներЛ։
տեղում,
լինելը,
Էս%
այսպես
կարգով
ա-
որոշիչը,
ժամանակ
առումով
ցեղի
Է հարուցել,
Բղնունիք,
Մասնագետների
և նպատակ
(օրինակ՝
ծագման
իրողությունը
բառը"»
պատկանող
ձևերից
արձան
սեպագրե-
( «երկիր»)
պարունակում
«Բիայնի»
նը ան պա յմ ան ընկալած Ապահոլնիք,
և այլն
իր մեջ
մ ա սնի կը և, հավանաբար։ այսինքն՝
մեջ
(еЬапШ).
են
Է КиК
դետերմինատիվները,
նրանց
ժամանակ
«երկրներ»
որ ուրարտական
բացառության
թեքված
իհարկե,
ակներևաբար,
կամ
են փակագծերի
արտահայտելու
նշենք,
դրվում
կամ
բա ցա կ ս։ / ում
թարգմանությունների
երկրանուն
րիայնիլին,
իսպառ
ուրարտերեն
հիշեցնելու
անունների
մի թե կասկած
առաջ
ուստի
առնվում
ընթերցողին
խարհագրական
նաև
այնուամենայնիվ,
տեղյակ
այնիներ»,
այստեղ
«երկիր»
(еЬаГп)
նրանք
է
Է, որ որոշիչները
նշաններ չեն
Ի դեպ
сЬаГМ
վեր
«երկիր»
ասացինք
երկրանուններից
սովորաբար
31
դու-
К ՍՏՔւ31ՈՅԱՇ-2>
է չանտեսել
Այդ
ա տիվը,
դեպքում
իրենց
ինչպես
հետո՝
կասկածից
30
ձևի
պետք
Տեքստում
է ուրարտական
ապա,
Մ.
ավան
վերաբեր
արձանագրությունում
ուստի
երկրանուն
Ինչ վերաբերում
որ
«հայկական
գտնված
)։
բառերին,
ձևերը
ենք,
ձևերի
ունեն
գոյու-
չի
բառապաշարի
հոգնակի
քննարկվող
քաղաքանունների,
տիվները
Ա նրա
կանոնները։ է,
է, որ տվյալ
ուրարտերենում
թակա
իբր
1-ի
որ րիայնիլին
111-ը
արձանագրության
կարծում
բացակայում հոգնակի
աղյուսակ
երկրների»^։
ընթերցման
կամ
մամբ
լեզվի
«երկրների»
Արգիշտի
ընդհանրապես
Ռուսս։
մասին
առաջարկելը,
տեքստերի
որդի
սեպագիր
արձանագրություն
կարծիքներին։
հիմնադրման
խոսք
ոչ մի
այլն *
ուրարտերեն
է «Բիայինա
«ճշտումներ»
եզակի
և
մերթ
ցարդ
29
արտահայտած
թարգմանում
պագիր
անունով
անունով
էրիմենայի
դառնանք
Հասրաթյանի
րում
էրիմենայի
«նրա
պատճառով»։
Այժմ
այն
էլ
•
УКН,
- .. / /
127,
;/լ
է
III, տող
Зв,
IV,
տող
10—17,
1Տ8
А,
Ուրարտուի
Արին֊բերդի գիր
պատմության
արձանագրութեան
ալլ
տեքսաերի
չէք
"Ր
(*ե
аГП1(ц)$1пШ
բառով,
«շինել*,
28ճ(ս)-
Հոգնակի
թվի
ինչպես
18>
մ եկնա ր ա ն ո ւ թ յուննե ր ըյ>
§1ճւ§է(ս)-
նուլնիմաստ
*կառուցումներՖ
((նոր
<Гկառուցել3>
բալերը։
Ուստի
դո լականը
կարծում
սչետ ք
է նա,
ալլ,
կամ
մի*թե է
սեսլաՀասկանալի֊
արտահայտվեր
թերևս
§1ժ1§է"
ոչ
կամ
гад՜
արմ ա տներ ով г էրեբունիի յւչ միայն բերդի
արձանագրության
շինարարական
տեքստն
\է),
փակիչ կամ
նվաճողական
նարարական, դե տն ե ր ի ձեռքի
տակ
չափ
տվյալների
ք կառուցումներս ձին
մի
տեքստերում,
ոչնչացմանը,
իսկ
Մ. Հասրաթյանր
մլուսիճ
(Е)'аП-Ь*
շտեմարան»
.ուրարտագիտության Մարգարիտ գտնելով,
մեջ։
Ի՛՛նչ է նշանակում կերպ
հանրապես՝ Ար գիշտին
թե
\է ունենար
Սակայն
քար»
կանգ
անութլունը
իսկ
\է ոչ
Լ
և
\է շինած
Ս արդուրը,
լինի
բնակչութլան
նաև էրեբունիի
5100
ալդ
է.
բառի
և համընդհանուր
թարգմանութլունը, նշան ա կութ
յունոյ
որ ալն մերժել
առնենք
ոչ մի
Հասրաթյանի
է համարում»
'аП
շարունակում
իր
պարիսպ
կապի—քիչ
асհա-
<гՈւրարտագետ
նոր
կտեսնենք,
մյուս
իրավացիորեն
գրում
2 կմ
այ-
այլն։
ռազմ ական
ւէ որ նշանակի
միայն
և խաղողի
Ա. Ա՝ ելիքիշվիլին^
կ ա պ ի - ծ ՝ թիէլ (շուրջ
պետք
իսկ նրա որդինճ
Քիչ հետո
պետք
շենքերի,
Արի ն֊բերդում
ինչ-որ
առալժմ
թարգմ
г.
մերժեց
տրամ ա բան ական
(Г...արի բառը
պատ
գրեթե
ունենալ առան-
ժամանակին
Մ. Հասրաթլանը
ևեթ
մերժեց»։
Նա «ավելի
(Гբերդ,
մասին,
պատեր,
չէ։
վրա։
Նիկոլսկու
պետք
а գրեթե
հնարավոր
ջարկների ալն
սկզբից
որ ա ր ի բառը
է
խաղաղ
,է դարձրել
է պրոֆ,
Ալդ մասին
Րսրալելլանը
բավականա-
պտղատու
Նա անհամ ո զի չ է համարում
ռաջա դրել
ուրարտա-
կարող
և այլև,
որը
շի-
տրամագծորեն
ջախջախմանը,
թարգմանութլունը,
•ա
ասում
վերաբերում
ավերմանը,
առարկա
է և'
տարեգրությունների
գերեվարմանը
ուշադրության
ստրձանա գրությունների
ի նչ արժեք
այն գործերս
արդարացնում
(<гկառուցումներին»այլև զորքերի
եզրա-
)
կարգի
երբ խոսքը
ամրոցների
թշնամու
կոչված,
էլ չենք
ուրարտական
Արին֊
իրավամբ
ստուգաբանական
Այլապես
ւնո
գործերին՝
հրկիզմանը,
ցահատիկի
մասին։
իրեն
է
պարունա-
аГП1§1
հենց
տեքստերում։
բառի
ձեռնարկումներին
հակառակ
մասի
ալդ
եզրափակիչ
շինարարական գիների
եղած
թարգմանությո
տարիների
նրանց
բնույթի
այսպես
մասնագետները
որը հավասարապես
և՛ նվաճողական
հիմնավոր
Ուստի
նկարագիրը
տարվա,
են (Гառնական (հմմտ.
«սխրագործություններ»}
հիշատակվում (ինչպիսին
արշավանքների
երի ամեն
բանաձևերում։
թարգմանում
գոյականը
արձանագրություններում
տ արե գրությունն
տրաֆարետ
միահամուռ
բնույթի
այլև
կող. ուրարտական
аГШ(и)§1ШН
20
առա -
բառի
պարիսպ
Վ.
մտորումներն
(բերդի),
սմ)։
Մ* և
ընդ-
Ալդ
դեպքում
և մեծ
շենքերի
ավելի
1 կմ պատ
է էրեբունիի
ընդամենը
ու
պա֊
րիսպ»™։ Մ. Հասրաթ ап,
որոնք
յանին,
կառուցել
ըստ
երևույթին,
են Արգիշտի
կ ա պ ի տարողությամբ։
Սակալն
մի տարի
թ.)
թլամբ
առաջ
(1967
էրեբունիում
1֊ը՝
նրա
արդեն
կառուցված
հալտնի 10100
հոդվածի
հալտնի մի ամբողջ
էին
33 ( г Հ ա յ ր ե ն ի ք ի ձայն»,
1968,
№
45։
կ ա պ ի և Սարդուրի
11-ը
5100
հրատարակությունից
ավելի
քան
Սարդուրի
շարք
за Տե՛ս Г. А. М е л и к и ш в и л и , Некоторые истории Наири-Урарту, ВДИ, 1951, № 4, 25—26,
երկու
ալլ
вопросы
II ֊ ի
՝2ւՀ՝\֊ներճ
նախաձեռն 10100,
ու֊
12600ц
социально-экономической
ճանաչում
գտել
Ն, Վ,
176 11500
кар1
տարողությամբ։
/հուսա
111-ի
'аГ1֊Ь՝
մեզ
հայտ նի վեց
է ոչ թե 15200
Մ.
ավելի՝
կողմից,
Վ.
Նիկոլսկու
րունիից
հայտնի
է իբրև շումերա կան բնական
էր։
է Մ,
Ь.ОАЬ
ու պարիսպ
մեկ
'аП,
Եվ դա Մ. Վ. Նիկ ոլսկու
Սակայն
ավելի
քան
մեր օրերում,
վաստի
(նորագուլն
փաստերի
որ ինքը՝
մասին,
Նիկոլսկին,
որ էրեբունիի
չափի
միավորով
ված
գարու
կողմից, միցճ
'аП
կոչված
Հետևաբար,
(«տուն
Եվ մի՛՛թե
շենքերն
'агЬ)
մյուս
այդ։
Ուստի
օբյեկտ»յ
Վերջապես,
այս
հետո
Հասրաթյանի տարի))։
կարծիքով,
և կստացւէի
1 ֊ ը ուրարտական
այդ
տեղը
թագավորների (Լուտիպրիիցք
կարծիքով
Ռուսա
թագավորն
ցուցակում Սարդուրի
111-ը
Կ ա րմ ի ր-բլուրը
նի հոդվածի
հրատարակության
34 Տե՛սն. вՍովետական 3
Է, լույս
^•
հոդվածում
Հայաստան»
օրաթերթ,
1968,
Հ" Նի/լոլսէլոլ „КлИНООбраЗНЫв Է ընծայվել 1896 թ .։
37 Տե и Ս,
Ամ
ատուն
Л?
չեն՝^
արդյոք,
ասելու,
որ՛
նոր
(«ամրոց}),
«պարիսպ)),
տվյալներ
100Հ
(859
և
Արգիշտի
մի կողմ
թող-
ապա ուրարտական
մեզ
կգրավի
և Մենուայից
ապա
Մ»•
Է «ուղիղ սկիզբը
է (իսկ նույնիսկ
կլինի
արտահայտվում
Սեպագիր
կող֊
անճշտություններ։
թագավորն
հանենք,
ամենուրեք
մյուս
լիովին
1 ֊ ը դարձյալ
է 20 տարի (եթե
թիվը
Հ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն յ ա ն ,
36 Տե՛ս Н. Я. М а р р в Ван, СПб., 1922, Էչ бб։ 38
պեղվում
մի
նյութերը
Արամեին
թագավոր),
վերջին
ասած,
Նրա հաշվումներով,
Իշպուինիից
Ոլրարտուի
նրշ֊
շտեմարանԽ
գահակալության
Արգիշտի
մեջ
մասնագետները
բաժանում
։ Եթե նույնիսկ
1-ից,
կերպ
որ
փոքր
տարի։
)է «հայկական»
ո ւր մնաց)։
«Թեյշ1,բաինի))-ն
73—74
կասկա«կապիճ»)'лТ
իսկ
կա*,
հա-
ուժը։
Արամեից
թագավորների
ընդամենը
նենք ( որին նա հսւմարում հայտնի
են իրենց
1֊ին
(հայկ,
թարգմանությունները
համեմատաբար
Արգիշտի
չորրորդ
բոլոր
կորցնում
մի քանի
Հաշվի ր, թերևս,
786 թթ,)
մյուս
կարիք
են
չենք
«հացահատիկի
և հնագիտական
բառի
հայտնի
տարեգրության
կա,
ապա֊
տեսակետիցայն
кар!
աղբյուրները
հիմնովին նշենք
բան
են որպես
բոլորից
համ
տեսակետը՛
սխալ
кар1֊Ь/гրով,
զարմանալու
դիտել:
հնացած
к а р ! , ) 3 8 * Այլ
չափվում
մեկնաբանում
'ճГ1 մական
են
Ի՞նչ
գրավոր
հաստատում
(1,022.133
էրե-
փոքրիշատե
դեպքում
շենքերի
բառի
ժամանակ
ի վեր
,է նաև Սարդուրյան
քանակը
ЯГ1
ուրարտերեն
երբ վաղուց
'аП
ներկա֊
ենթադրաբար,
է, որ այդ
իր նախկին
վայրերի)
արտահայտվում
հսկայական
գարին։
Е'аН-Ь
(և այլ
հա՛՛յտ
նրա
և նա,
առկայության
կհրաժարվեր
հասնում մոտավորա֊
ժամանակներում35
տարօրինակ
\է գտնում
տվյալներ
արդեն այլ
որ
գաղափարագրի
պաշտպանություն ծում,
ՐԸ
ԷրեբունիՀ
ուրարտերեն
քանի
Ո
նաև
որոնելու։
հենվում վրա,
եկավ
Հետևաբար,
հնագետներին
Հասրաթյանը
«ամրոց))
*
հայէի
տարողութլունր
Ուրեմն,
ընդամենը
ի
է Մ* Հասրաթյանը,
թարգմանության
է եղել
տասխանությունը։
կարծում
56248-ի։
իզուր
Щ
տարողությամբ34
շուրջ 12 կմ պատ
«բերդ»
1968
(և ոչ թե երկու)
ինչպես
Էրեբունւիում
Մյուս
кар!
՝&Հ՚\֊ների
պես քառապատիկ լացնենք
Այնուհետև,
6848
կապիի,
Հարությունյան
հինգերորդ հետո)։
Նրա-
(հուսա
ГУ-ռ
Մ.
ուղիղ
Հասրաթյա֊ 25
տարի)*
է « Թե յշե բ/ս յին ի»
էրեբունի՚Երևանի
մասինг
242։
НаДПИСИ
З а к а в к а з ь я " գԽքը,
ինչպես
Հայտնի-
и И. А. О р б е л и, Археологическая
экспедиция 1916 г .
ի, Հայոց
էշ
բառ
ու բան,
Վաղարշապատ,
Г. А. М е л и к и ш в и л и, У КН, 1550, տող 10$
1912,
91։
Ուրարտուի
«Իլդարունիա»֊ն՝ նի»,
«Իլդարունի»,
'А2,3.-ն՝ Ս•
Ազզա
և այլն,
կործանումը
բանությունների մենայի
որդի
Ռուսան
Ռուսա
Ուրարտուի աստիճանի յանը։
գրում
է.
կական,
թե
այնպես, Հաջորդները՝
նից՝
ընդՀուպ
նաև մինչև
ժողովրդի
ունի
մասին։
Այլապես
պետական մանր կան
երևում նա ավելի
խուրրիական
ճիշտ
է,
սէ երեն մայն
Համար
դրանց
թիվը
տարբերիչ նույն
և', շատ գծերը։
է
տ ութ յո
մի
ոչ մի կասկած են՝
\է* ։
ծանոթանալ
օրինաչափը
Հայերեն
մեր
լեզու—օտար՛ ծառայեցվել
չի կարելի
են
Հայ
դպրու--
ժամանակաշրջան
ընդ֊
յանը
իրենց
3, 3)րիդրիխի
չկա
աղոտ
յանի
սեպագիր
դա
նույն ա ց ֊
ոչ թե
պատ մ ա -
են, սակայն
տեղյակ
յուրաքանչյուր լեզուները և
իհարկե,
որոշ
արգասիք։
լեզուներ որ այդ
կարծելու,
թե
վերջնականապես և ծ . Սպեյզերի
ուրար* Հե֊ միանգա-
բառապաշարային
նկատելի
են և
ընդՀանրություններ, օրինաչափ
լեզվի
նախահայկական
անտեղյակության
լինել,
ավելի
պատկե-
սեպագրերի
քերականական
է։ Շատ բանում
և նրա
ապա
փոքրիշատե
Հիմք
շատ
որ Ուրարտուն
ազգակից
բառամթերքի
Այդ
է
իսկ
պարսկերե֊
ու գրալեզուն
Նրանցում,
ոչ մի
Ղա
սեպագրերին,
չի կարող
սաՀմանափակ 2
արամեերենից,
\է ուրարտական
Ա. Մնացական
մանավանդ,
Հայ-
գլ^ալեզվից,
քաղդեերենից}
այսօր
որ
պետությունը՝
խուռերհն)
պատմության
Են չ մնում
լեզուներ
ացական—
Համոզվելու,
կոչված
վիթխարի
կՀ ամ ո զվեր,
սեպագրերին
Ուստի
11-ի վերին
Մն
փաստեր
Մնացական
և խուրրիտերենը
խուրրիտերենն
կարելի
վերջերս
աշիյարՀ,
ուստի
նրա
առանձնաՀատկություններով։
րականական,
մասին
կա-
դպրությունը»^։
շուտ
սոսկ
և խուրրիտերեն
ուրույն
թողնել
ք խ ուր րի տա կան) է, այլ
ինքնուրույն
կամքով,
ւ է։
ուրարտերենը
տա զո տողի
լեզվի
Առաջինը
գիրն
պետության
կազմավորում
իրողություն
օտար
է, որ Աս*
Ուրարտական
էրի֊
իբր
Արգիշտի
այբուբենը։
նաիւամեսրոպյան
ամենայնք։
թագավորը
Թեյշեբաինին
(խուրրիական,
Հայաստան
որ այդ
դուրս
Ու-
մեկնա֊
է ասել
\է, ուրարտական
ժողովուրդ,
պատմությունից
են,
թ. (նորագույն վերջին
բավարար
Մաշտոցի
առաջնորդների
րացում
կան
[էր օտար
Մեսրոպ
Հայ
«կրիա֊
Հայերն
եկավնաևԱս*
ասորերենից,
Եվ քանի
էլ
ուզում
ժողովրդի
Հունարենից,
ու գրալեզու։
Ըստ
I I ֊ ը (երևի
Արտաշես
գիր
նույն
ա. 585
Հետագայում
Հայ
Հատվածըճ
մ, թ.
ուրարտական
ու նրա
օգտվում
մերթ
այլն***։
արդեն
ան ց յա լի Համար•
գրկող
Հենց
որդի Ռուսա՞ն)у
Ռուսա
Հայաստանն
ինչպես
նրա
թ.)^,
(հուսայի և
«Այժմ
՛իրոք,
միայն
այդպես,
դաաողություեներովՀանդես
«Ուրարտու))֊ն,
թյան
է ունեցել
պատմության
արտառոց
նա
ճիշտ
է (իսկ
I I ֊ ը ) և այլն,
մերթ
ուրարտացիները
590
1 ֊ ի որդի
18>
մ եկնա ր ա ն ո ւ թ յուննե ր ըյ>
այլն։
տեղի
Համաձայն՝
է Արգիշտի
որդի
և
իբր
((նոր
«էրիաինի»-ն՝
Ս ա ր դա ր յան ի կարծիքով,
րարտուի
ռուցել
պատմության
սակայն
են նրանց իբր
քե-
ուրույն,
ուրարտերենը
Համոզվելու
Համապատասխան
Համար աշխա-
ւններին**։
3» Տե՛ս И. М. Д ь я к о н о в , Последние годы У р а р т с к о г о г о с у д а р с т в а по ассиров а в и л о н с к и м источникам, В Д И , 1951, № 2, էչ 31—39։ 40 ( Г Հ ա յ ր ե ն ի ք ի ձայն», 41 Աս. «Սովետական
1967,
Л?
Մնացականյան, դպրոց»,
43 Տե՛ս и.
1969,
19։
Երկ ու կարևոր №
Հարց
(Р՛
«гՈւրարտական
բնագրի
մասին»,
28։
М. Д ь я к о н о в , Я з ы к и древней Передней Азии, М., 1967, էչ из—16ձ* յ՝. Р г ! е Ճ г 1 с հ, Е Ы й Ь г и п ^ 1ոտ и г а г Ш в с Ь е , Ье1рг!б, 1933. Е. А. Տ р е I տ е г, 1п1гос1исиоп էօ Нигг!ап, Науеп, 1941. 43
12 Հա&դես, Л1» 3
14 Ն.
1՚ն չ մնում ւէ ((Հա յ ժողովրդի ՜ներին
«ծառայեցրել
ցականյանն արքան
\էլ
են այդ
նունը,
Ռուսա
տական
մոտ
անունով։
ցություն
Ինչպես
այնպես
կան»
դպրության
\էլ .մեր
մի երկու
արձանագրության
շունչ.»յ
այսինքն,
ենք բառերի
բնագրից
աստվածր
կողմից՝
շինծու
են
այն
«գործ
թագավոր
ուրարթյուրիմա-
ունի գողթան
տողերի ավելորդ մասին
մ անութ յան»
բառերը,
Հողը
Այսպիսով,
չէ)
նկատի
սեպագիր
Հ արկ կա", կեղծ
մեր
1969,
Ստացվում
է
ը
զավեշ-
արձանա
գրու-
Հետ»։ Հայտարարու-
«թարգմանության
«բառերի
այն֊
կատարյալ
շատ ավելի
մեջ
Համար»։
իբր թե «բնագրի
ունենանք, (առկա
և
Վեր ո ֊
ժամանակի»
մասնակի
կատարյալ
տեղա-
աղճատման
VIII
էրեբոլնիի
Մնացական
բառի
իսպառ
(еЪ&ГХХ) և այլն,
և
դասարանի
Հայ
են գտել
թարգ«երկրր֊
այլն։ գրականումեջ,
Ուրարտուի
խեղաթյուրված
որը
մերթ
րնթերցարան-ժողովածուի» տեղ
«թարգ֊
որոշիչը,
«երկիր»,
Հիմ-
յան ի
(еЬаш)
«երկիր»
ենք մերթ
է երկիր
պատանիներին
Л? 28։
Աս.
,է միայն
վերոՀիշյալ
խոսելու
որ «երկիր»
տեսնում
դարձել
գիտելիքներ։
44 <ГՍովետական դպրոց»,
յանը ձեռնար-
չՀեռանալու
Հանգամանորեն
խոստովանությամբ, արդյոք,
ձևը՝
կազմ ած
Դեկլարատիվ
է տեքստի
դպրոցների
տեքստերի
Рայց
բնագրին՝
վերտծվել
տեքստում
«Հայկական
իր
մի նոր նմուշի
խոստացած
դա и րն թա ց ին Համապատասխանող
Մնացականյանի
\Է»։
արձան ա գրության՝
(զ\ԱՈւ֊ն)
փաստերի
տեղաշարժերի։
պայմաններում
ենթակա
գող֊
Մնացական
և ուրարտերեն
գտնված
Հետո
Համարում
եթե
ունենք
ենք Խալդի
Աս•
նմուշները»։
և ժամանակից
Հեղինակի
սեպագիր
մասին,
բացակայության մանության
ենք
Կատարել
ունեցած
Հ անձին и ուրարտական
Հայկն
կամ ա յա կան
Մեր
դեպքում
գրաբարր
երգերից
բնագրում
Հիմնա«աստվածա-
է, թե գործ
զետեղում»
դատողություններից
էլ ուրարտերեն
նադրման
մի
ուրարտական
է մնացել։
«ոլրարտա֊
քաղաքի
պահում
արգի Հայերենի։
բնագրից
տալիս
Երևան
այստեղ
դպրության
կոչված
ձեռն արկն ե ֊
Համար»**։
աստվածը
ձևը՝
Հասկացողություն
Այլևս
է, բայց
թե իբր
զիջում
է Խալդի
և ամբողջ
Հետ։
էք որ Աս. Մն ւսցականյանր
մ տա ցածին
շարժն»
մի նոր նմուշի
ի տարբերություն
գրաբարյան
տրամադրությամբ։ թվում
<Гուրարտական
Եվ ինչպիսի
շինծու,
ցեղա-
ժամանակի
և տողատել.
է թարգմանաբար
ԱյնուՀ ետ և, «Խալդի պահվում
անժխտելի
է արված•
տպավորություն,
Համարժեքներ
ները։
«արմեն»
«Ինչպես
ենք
առաջինը
է՝ շարադրված
չՀ եռան ա լու
բնագրերն
է.
տեղ
Ղրան ցից
Հայկն
Համեմատություն
կում յ մյուս
տականն
նմուշի։
գտնված
և ժամանակից
й գրաբար յան
ու նրա
Արամե
Համապատասխան
ընթերցարանում
բանաստեղծական
Խալդի
Լա՜վ
թյան
ուրարտական
գա կատարյալ
շարունակում
բնագիրն
երգերից
համաձայն,
ներ»
Աս• Մն Ш-
Հայկական
է արդեն,
նպատակ֊
երևի
է, էրիմենւսն՝
զետեղում
մ ա սն ա կի տեղաշարժ
կոչված
հիշյալ
ապա
,է, թե
որդին)ճ
այնուհետև կազմած
դրման
թյուն։
Արամն
ասվել
ենք թարգմանաբար
բում,
թյան
կարծում
էրիմենայի վերևում
իբր իրենց
ու գրալեզուն»,
նման
Հիշատակված
Մնացականյանո
Հին բնագրերն
պիսի
գիրն
որոնք
է։
Աս.
թան
օտար
I I I ֊ ը (Ռոլսա,
Հարությունյան
ա ռպջնո ր դն ե լփն»յ
իր նախորդների
Խորենացու
Վ.
Աս.
պատմության մեկնաբանություն՛
ու երիտասարդներին
մատուցել
Ուրարտուի
Աս.
Մնացական
(5 սեպտեմբերի, ևս ջնջեց
Ուրարտուն
օտարազգի
հեղինակների
վորություն»։
Եվ այս
աշխատության հիման
մեջ
վըա,
(որը
նշում
պարունակում
շում»
պանված «Բայց
մինչդեռ է,
է մեզ
նական
ինչու
այս
Նախ՝
ոչ ոք այսպիսի
համարում
օտար
զրույցները տինան
իրենց
թե...
որոնք
Նինոսր***
ծություններին՚
դադարեցնել
նացի , էջ 110)։ քըրող
ե աննշան
իսկ
Խորենացին
գոյություն հիմքր
չեն
դրանով
մնում «նոր
լուրը,
առասպելը
զրույցը,
ձեռքով պատճառ
և այս
լուրերի
երգը։
մեկնաբանների»,
առա շ
ու
գրել...
բայց
Մար-Աբաս
Կա֊ [երգենույն
մատյաններ, քաջագորգրվող
մատ-
է վերաբերում» է, որ մեզ
(Խորեհետաքըր֊
վերաբերյալ
պատմական
զրույցների» պատմիչներր,
էին իրարից
սկզբնաղբյուրն
դեռևս
սկզբնաղբյուր-
ու նախնական
կարողանում
չէին
\էլ ,է բերում
հին
է,
նախնական
մարդկանց
Այսպիսով,
և իրողությունը,
չերկբայի
կարևոր
վերաբերյալ
հստակ
«հին
ոչ ոք
բազմաթիվ
ընդգծում
է.
մեհե-
գուսանական
պատմության
օրերին
է գուսանական
տարբերություն
ինչպես
ինչ որ իրեն
Հայաստանի
գրում
կամ
նրանք•••
և առանձին
պարզորոշ
պահ-
մասին
մասին
սակայնք
հի-
վերաբերյալ
մատյաններում
Մի ուրիշ
այն,
չի
251)։
հին լուրերն
իր ժամանակակիցների
Կատինայի ունեցել
այս
համար
թագավորությունից
մարդկանց
միայն
նշված անաչառ
մատյաններում
թող
տեղերի
և
բաժնի
հիմքի
է նախնիների
զանազան և գրել
և Մար֊Աբաս
բուն
Նինոսի
դիվանում։
ժամանակահատվածի
Նինոսի
պա տմ ական
չկան,
արձագանքի
աղբյուր
էշ
Արամի
կամ մեհյանների
հրամայում
էին
այրել,
հոր՝
աշխարհների
մատյաններում
են արքունի
№ 4}
հոգ չէր տանում•
հեռավոր
է, փոքր
վերաբերում
յանները՝
մասին
թագավորների
պատմում
մարդը,
բաների
Մասուդու
ուսումնասիրող
գրավոր
չհիշատակվեցին,
պետու-
հին ս կ օ լ բ ն ա ղ բ յ ո լ ր ն ե ր
հատվածը)*..
թագավորների
թագա-
պատմիչ
ու Նինվեի
ե րի
ժամանակը
և հայոց
դյան ը պատմաբանի
1965,
թե
է ոչ թե ուրա րտա-
«***Մ ո и ուլի
և Արայի
որ այս
բուն
ժողովված
միակ
բաները
ազգերի,
թեպետև[սրանք]
ներ
զրույցն
պատմություններում
ու կասկածի։
րից]
ամ իրամ ի»
է,
մատյանների
առասպելի
երկն
հանդես»,
դար շուտ՞
Նա պնդում
արաբ
հատվածին
Ա. Տ ե ր-՚Հևոն
անգամ
է Ուրարտական
և Շամիրամ»
զբաղեցնող
«Արա-Շ
մի քանի
ժողովուրդ
ապրած
Մ ասուդու
որ Մասուդին
առասպելախառն թե
հետո
«Արա
(«Պատմա-բանասիրական Խորենացին
երբ
տարի
թա րգմ ան ո ղ արաբագետ
ազնվությամբ
հայ
մեկ
և «+ ++հփն
կատարվում
աշխատ ութ յան նշված
եղանակով,
հատվածր
Սեբեոսի
այլ
թերթումյ>
հոդվածով
Հա յա и տ ան ում եղել
պետություն}
պահպանված
Մ ասուդու
վերագրելու
գիտությամբ
179
«Գրական
ժամանակից
Խորենացու,
շուրշ 2000
նաև
հայ թագավորներին։
«հայտնությունը»
հաստատումից
եկավ
քարտեզից,
Մովսես
ուրարտական
մեկնարանություններրյ>
թե ուրարտներ»
վրա հաստատելով
Կատինայիյ
թյան
հանդես
Հին Արևելքի
գահի
կամ
վեր շեր и
ու ՛իր «Հայե՛՛ր
Մար-Աբաս կան ցեղ
(Гնոր
յանը
1969)
ուրարտական
պատմության
ի
զանազանել
ու
գուսանական
երգը։ *
Մեզ համար սին, նի։
որի վերաբերյալ Ուրարտագիտությունը
թևակոխել 12*
անհասկանալի
իր ծաղկման
•
*
է, թե ինչու
գիտության
է բանավեճ
մեջ վաղուց
համարյա դարաշրջանը։
հարյուր
սկսվել
Որևիցէ տարվա
Գիտական
կասկած փառավոր
բարձր
մի հարցի
մա-
գոյություն
չու-
ուղի է անցել
մակարդակով
և
վերծան-
Ն.
180
ված
են ուրարտական
գրություններ, տական
հանրահռչակ
բաինին
և այլն),
քական
առայժմ
վաղուց
Վ.
Հարությունյան
հայտնի
շուրշ հինգ հարյուր
ի վեր հսկայական՝ հուշարձանները*
զգալի
չափով
պատմությունը,
լեզուն,
պաշտամունքը
ինչու,
հանդուգն
( էրե բունին,
ուսումնասիրված
տնտեսությունը, և այլն,
փորձ
արձանա-
պեղվում
են
ուրար-
Ար գիշտի խին ի լին,
Թեյշե֊
են Ուրարտուի
արվեստը,
և այլն։
է արվում
սեպագիր
մասշտաբներով
ճարտարապետությունը,
Եվ հանկարծ,
կասկածի
ռազմա֊քաղա-
այս բոլորից
՛տա՛կ
դնելու
հետո,
չգիտես
Ուրարտուի
գոյու-
թյունը, Ի դեպ, .են ցույց կետից
տարօրինակ
տալիս խիստ
բնորոշ
Արմինա = Հայք» Ղրա հետ
է,
է բանաս,
թի մասին։
ճիշտ
ները
շատ
համեստ
ենք,
մեղմ
են»
կարելի
ա՛յո,
իսկ
հույները
է, որին
Այժմ
է այն
անվանել
Ռ.
ցեղային֊ազգային ուղարկեցի •հայ
ասում
(արմին)
որդին»։
նոլյնարժեք
է, որ մ. թ.
բաբելական էլամերեն «Եվ
գրությունը
լեզվով կոչվում
այսպես, մեզ
45 Ռ. Իշխան
յա
=
Արմինա
«Մի
«Ահա
կարևոր
Արխա
երբ նույն
պարսկական առկա
է Արւ1ի-
տեղերում
երկիրը,
գոր-
«Գարուն»,
պարսկերեն
Արմինա
1969,
ասուրա-
Հայոց
— Բեհիսթունի
բանաձև՝
մեշ
որը
Ուրաշտու), (կամ
М
ես
անունով
արձանագրության
է, Հայքը
Տայ «Դա-
ծառայ՛ին
Բեհիսթունի
այն
(կամ
է (§ 22).
մարդ
մեշ,
է Իշխան յանը,
= Հայք,
Հաար-
է նաև
իմ
դեպքերում,
որը Հայաստանն
է մի չափ՛ազանց
Ա, Ուրարտու
49).
ասված
(արմին)
թվականներին
— եզրակացնում
տալիս
անունը,
դա նույն
«Բեհիսթունյան
Բեհիսթունի
էր Ուրարտու
էր Արմինա,
պարսիկ-
Արմենիա
գործածված
Օրինակ,
արձանագրության Ուրեմն,
գոյություն
էլամ ցիները, կամ
անգամ հայ
այն
բովան-
ձևերով։
քանի
մեշ
մոլո-
ողջ
թե Ուրարտուն
«փաստարկներին»։
(§
ընթերցողին
Մի խոսքով,
են այլևայլ
թե
պատասխանել
հոդվածի
է, որին
Այնուհետև,
ա. 520-ական կոչվում
անփորձ
Հայաստան»։
կամ
կա֊
հարցին,
կլինի
են Արմինա
անունով
կարծում
մեջ հեղաշրջում
էության
միտքը,
ըմբռնումը։
(Արմինա)»
Հալդիտայի
տվել
գիտելիք-
անհրաժեշտություն
է, որ «...այն
երկիրն
է նա,—մի
է Ուրաշաու անունը...
ասվում
հը)»։
Ւշխանյանի
արձանագրությունների
'քյ1Ա-Լ, բաբելական ծածվում
կոչել
,Է, — 1հադիշիշ
Հայաստան
և էլամ ական
և ուրիշները
նյու-
իր
ինչ
ճիշտ
դա միայն
այն
օրինակ,
ստանձնելու*
Իսկ ըստ
ու հստակ
կամ
եթե,
սայթաքումներից,
է, թե
հայտարարում
«...դա
գրում
անթիվ
գործը
սակայն
(էթնիկական)
րեհ թագավորը
տեսա-
«Ուրարտու-
ուրարտագիտական
ուրարտագիտության
պարզ
օտարները
մեշ,—
է
Այդ
համակերպվել,
Ուրարտուն»,
են Հայք
դառնանք
ձանագրության
հոդվածի
է ասված։
ընդամենը,
իսկ հետո
յաստանն
էտ^,
համար
բխում
կերպ
անհասկանալի
է արդյոք,
ունեցել
այլ,
հայերը
մասնակցություն
մարդիկ։
Ռ. Ւշխանյանի
ունենար
պատասխանատու
գցելու
դակությունից ները,
(ելնելով
Ռ. Իշխան յանը
գոյություն
չի ունեցել,
ակտիվ
է, որ «սեպագրագիտական
գիտելիքներով»
ունեցե՛լ
մեշ
էր որևէ
սակայն,
համեստ
Ձևականորեն
րության
թեկնածու
է, նա խոստովանում
չափազանց
аԳոյություն
գիտ.
պատկերացում
է ասված),
կար «շատ
բանավեճին
հետ կապ չունեցող
հոդվածը։ էլ, թերևս,
Իշխան յան ը փոքրիշատե
.տարելու
որ սկսված
ուրարտագիտության
в,
և
աշխարարձանա-
=
էյ
Ուրարտո*
14։
Ուրարտուի
պատմության
((նոր
( Ո ւրաշտ ու) = Հա յա и տ ան (Հայք)։ տեսակի,
ամենատարրական
Նախքան
Ռ. Իշխանյանի կամ
խոսք
Դարեհի
Բեհիսթունյան
ների
մեջ թույլ
տրված
պետք
է լինի
Գագար շիշ,
Խալդիտ
կան բնագրում կարծում քանի
«ամենատարրական
լինի նրա
էլ
պարզագույն
մասին։
փոխարեն՝
Բացի այդ,
Արախա)
երևում
մեջբերումփոխարեն փո-
արձանագրության
էլամա-
օրիգինալի
ինչպես
նման),
չգիտես
^'ггш,)47*
Գուցե
է ամբողջ
հոդվածի
տերմինի
գործածությունից։
է այդ
երկու
«Հալդիտա»֊յի
Այնուհետև,
Ոլրւսրտուն
մաթե-
անցնելը,
«Գադիշիշ»-ի
Բեհիսթունի
այլ Խարմինույա։ բնագրի
տեսակի
էությունից,
ինչու,
և Ռ.
նա
մտածված, Իշխանյանր
Կարծես
թե
չարիք
գոյությունր։
Այժմ
անդրադառնանք
տիկային»ճ
«Արմինա
նրա կարծիքով, Արևելքի
մ, թ. ա.),
Ռ, Իշխանյանի
= Րւրարտու
բխում
Ռ. 1'շխ ան յանը Էլամը
«Արխա»-յի
խուսափում
այն
նրա կատարած
առկա է ոչ թե Ար մինա (պարսկերեն
այդ
է,
թվաբանությանը»
անճշտությունների
(Հալդիտ)։
որ, ինչպես
18>
ր ըյ>
«պարզագույն
արձանագրությունից
է արամեական
մեն ուրեք
Սա մաթեմատիկա
«հայտնագործած»
է Ռ. Իշխան յանը,
անտեսում
յուննե
թվաբանությունл46*
մատիկային»
խարեն՝
մ եկնա րանութ
ա ռաջա րկում
նույնքան
Է «...հաշվի
հին,
որքան
առնել,
մաթեմա-
(Հայք)»,
(Ո ւրաշտու) = Հա յաս տան
պետություններից
(և ավելի)
տեսակի
(Ո ւրաշտ ո լ) = Հա յա и տան
է «Ո ւրարտու
հնագույն
«պարզագույն
որից,
(Հայք)»։
որ
մասնավորապես
Է եղել (սկսած
III
հազարամյակից
Ասորեստանը,
ուստի և
Էլամական
Արմին ա անվանման դիմաց) ավելի
թեկուզ վաղ
գոյությունը
մ. թ. ա. VI դարում,
ժամանակաշրջանի
լքինւս-А դործածմամբ, Է...»։
թյուն
Քայց
անելու,
փաստ չկա, րել
այն,
ուստի միակ
է իբրև
Սա նշանակում
այդպիսին,
իբրև
Նախ և առաջ բնագրի 20), մերեն
բողջ շարք դեպքերում իրենց՝ մենք
էլամական գործ ունենք
46 Նույն
47 66,
90,
մայրենի
Տե՛ս 219,
տեղում,
մ* թ. ա. VI դա-
մեծիմաստ
հետևուորևէ
ենթադրությունը
պետք է
համա-
առաջ
որ Բեհիսթունի
էլ
ասուրա-բաբելերեն
և պարսկերեն
կոչվել
է Արմի-
առաջ էլ Հայաստանը
արձանագրության
են պարսկերեն
բազմաթիվ
բացարձակապես բնագիրր
աշխարհագրական
(ինչպես
անուններր
եղել
արձանագրություններից թարգմանության
էլամական բառեր
(թվով
բացակայում
են
էլա-
և մյուսներր)
մի
ամ-
և անձնանունները
օրինաչափություններից49< (չմոռանանք,
հետ՝ պարսկերենից)
Ի դեպ,
քանի
որ տվյալ Ուրարտուն
տալիս որ
հենց
դեպքում հայտնի
էք 12*
М. А. Д а н д а м а е в , 264— 265,
48 «Գարուն»,
կգնա
աշխարհ»**։
էլամերեն
լեզվի
ետ
հակառակ
էլամերեն
օրիգինալում
ըստ որում
Ար—
դրան
է, որ VI դարից
հանդիպում
պարսկերեն
բառերր,
են՝ ելնելով
Հայոց
նկատենք,
50 տողերում
մինչդեռ
երկիրը
փաստը
ուրիշ շրջանից
արձանագրությունից
Ոլրարւոու (Ոլրաշաու) կոչվող Հայք։
ստույգ
գտնվեն
վավերագրեր
Էլ ժամանակով
հոդվածագրին
ամենահավանական
որ Բեհիսթունի
նա, այսինքն՝
միակ
որ որևէ
փաստ Է։ Եթե
և Էլամ ական
հավասարումն
չի կանխում
«...քանի
Ուրսւրտու (Ուրաշտոլ)-ի
ծանրակշիռ
պարսկական
Իսկ առայժմ
այդ բնավ թեճ
շատ
թվաբանական
դեպի այդ ժամանակները։ րից
ասուրա-բաբելական
1969,
267
և
М 6,
49 М. А, Д а н д а м а е в ,
Иран при первых Ахеменидах, М., 1963, էք
այլն։ էշ
14։
%քվ. աշխ., էջ 87, 88, 90։
63—
Ն. Վ. Հարությունյան
1 8 2
չէ,
ապա
բնագրի մին
է,
միակ
հնարավոր
Խաոք|ւնոնյա—ն այլ
հետևությունը
կարող
ոչ թե սեփական
պարսկերեն
օրիգինալի
է լինել
(էլամականյ
այն,
որ
էլամական
աշխարհագրական
Աւոքինա-у^г
էլամական
տեր-
արտահայտու-
թյունը։ Իսկ ի՛նչ տակության
է ստացվում «միակ
չգիտես
ինչու,
է իբրև
այդպիսին,
ստույգ
իբր
Ւշխանյանի գույն
իբրև
(օրի գին ալը
պարսիկն
խությունը
երր
այսինքն՝
նագրության րին
է,
հասկանալի
է,
տերում
Ուրաշտու
ծանոթ
և րստ
դրել
դարեր
այդ
իսկ
էլամցի
տերմինի
որից
Մյուս որևէ
փաստ
էլամցի
ի
Ավելի
ի՛նչ (խոսքը
պահպանո-
էլ
Я1ГШГШП1-
սեփական
աղբյուրներից
է եղել
հարմարեցնելով
թարգմանու-
էլամերենի
է Խաոքհնայա
պատճառով,
ձևը։
լեզվա-
Այլ
կերս/
թարգմանիչը սեփա-
սեփական
աղբյուր-
«թարգմանաբարл
արտահայտչական
գոր-
ձևը՝
Ո 1֊рш]1Шпи-Ь է բաբե լե րեն Աուքհնա-ծ էլամերենում
արտահայտած՝
վաղ
ուշ
տեքս-
ի վեր հայտնի
Խարմհարտահայտ-
պարսկերեն
պարզ են
Ուստի
օրի գին ա լի
թարգմանիչները
ժ՜ամանակի
շրշանքւ
է նշանակում, էլամական
արամեական ասորեստան
պարսկական թե
«ուրիշ
բնագրի
'гг1՝Ь
այլ ցեղերի
ու ցեղային
վոր
րը Ուրարտուի
հետ, իսկ ուրարտական
և
բա,
АгГШПа-//>0»
շրջանից
և բազմաթիվ
դառ-
յան դրան
«Խարմինույայ>-յի
Իսկ Ասորեստանի դոտեմարտե
գարեր
պարսկերեն
թարգմանիչը,
էլամական
այնպես
ЦаГГШП11]а-Ь՝ չկա»
վերշե-
ենթարկվում։
յան ր, ստիպված
և ստացվել
ա и ո րե и տ ան յան
սերում
չեն
թարգմանիչր,
չունենալու
Աոքինա-յ^
ինչպես
կողմից,
արձա-
VI դարի
Արւքհնա-յի դիմաց բաբելացի Ոլրաշտոլ-ն, արամեացի թարգմանիչը՝
օրիգինալի
Ուրսւշտոէ ձևով, է Խաուքինույա:
իսկ էլամական
ա.
շառավիղնե-
բավականաչափ
վաղուց
Աւ՝մին ա — ն՝
աղբյուրնօրի
ՍքՅՏէԱ'^1
անկա-
պարսից
տերիտորիայոմ
և բաբելացի
գո րծածութ
պարս կերեն
է պարսկերեն
բելական
նույն
աղբյուրներից
տերմին
նում
մ. թ.
ա րձան ա գրության
ներում
Հարկավ>
իր
տիրապետությանը
թվում
փոփոխության
արամեացի
П|ГШГ1ЛП1~1г, իսկ
վում
թ.)
պետության
(այդ
անունները
ի վեր
կան աղբյուրների
նոււա;
(604
յունր
համաձայն,
իրողությունը։
պարսկերեն
ծածել
անութ
տվյալների
պարսից
թարգմանիչը) այդ
թարգմ
արձա-
և ա րա մ ե ա կան բն ա գր ե ր ի )։ Սա է պատմական
տերմիններր,
համազոր
դր
ա
էլամական
տեղաբնիկները
են սեփական
է սեփական
քառալեզվյան
վերշերին
ամենայնի
«պարզաթվաբանությանյ>
արձանագրու-
կան օրինաչափություններին, ասած,
հայտնագործած
Բեհիսթունի
Ուրարտոլ-Ոլրաշտոլին
ժամանակ
մեշ բերելու
Նրա
դարի
երբեմնի
որ Բեհի и թուն յան
չլինելով
թյան
VII
որ աշխարհագրական
զետեղել
եղել
(Բեհիսթունի
են և սովորաբար
թարգմանության
,են։
է, մյուսները
են անվանել
նախկին
բաբելական Հայտնի
ա.
ենթատեքստի
Աո/ինա-Խարմինույա
ղական
մ. թ.
կորցրած
էլամ երեն
կողմից,
էլ Հայաստանր
« ամ են ատ ա րրա կան
Ղարեհի
տերիտորիայի
վեր ապաստանած թյան
ճիշտ կամ
պարսկերենն
դեռևս
մյուս
հիշա-
աշխարհ»։
ր յ ենթարկված այդ
էյ>, իսկ
առաշ
հ ա մ ա ռո տ ա րտ ահա յտ ո ւթյուն ը)
հիմնովին
Сև ազդեցության րը,
Հայոց
Արւ1ինա-յի
Մի կողմից,
է, որ VI դարից
արտահայտած՝
կամ բովան դա կո ւթյան
մոտ։
մ. թ. ա. VI դարից
մաթեմատիկայիյ>
տերմինոլոգիայով
իրենք
փաստը
դա «նշանակում
ենթադրոլթյուններր
տեսակի
նագրության
Ռ. Իշխան յանի
հակառակ մասին
միությունների հարյուրավոր
է)։ դարա-
սեպագիր
Ուրարտուի
աղբյուրնե՛րը, վաստի (ուշ
իսկ
փաստեր
շրջանի
դարերում)։ իսկ
այդ
փաստ
Ի դեպ, մտորում՝ ՛երկիրը
սեփական
երկու
խոսք այլ
եղել
այսինքն՝
Այնուհետև,
Կարսի
Բի այն ի լի՛ն։
Դա էլ
է
ծան-
առաջանում,—
ն և կամ 4 ա ն ի
շրջանում
երկիրը
Այդպես,
նույն
թագավորություն,
կոչվել
է իր
մի
ժամանակ-
Սյունիքի
թագավո-
և այլն,
և ոչ թե ընդհանուր
այդ
թագավորու-
տարբեր
Լոռու թագավորություն
անուններով
Այն՛ինչ
տպավորություն
է սերում
հոդվածագիրը
որոնք
Հ ա յ ք կամ
Հա-
փաստերի
թե
մասնագետնե-
ընդհակառակը,
է և ապա՝
մոլորության
մի փոքր
Բիայնի-
էլ
Բիայնիլին։
մեջ է, երբ կարծում
Բիայնիլին
կենտրոնը
է (նրա
Տուշպան
անտեղյակությունը բերում
Ուրարտու երկրանվան Հայաստանում
մասին
է,
թե
արտահայտությամբ՝
է, այսինքն՝
կոչելու
կամ
է այն
վաղ
հայկա-
անճիշտ
հիշյալ
ենք
կանխամտածված
հետևության,
է—Ն.
գտնված
պայմանականորեն պարզապես՝
այլ,
Տոսպը։
է, որ Ռ. Իշխան յանին մենք
Վանն
նույն
պետության
է ստեղծում,
Բիայնիլիից,
կատարյալ
կենտրոնը
այդ
Հանրահայտ
կամ
IX—VI համար,
յան սեպագրերում ա
կենտրոն։
առաջնայինը
աղբյուրների
ները
են
այնպիսի
ոչ թե Վանն
Բիայնհլի-Ուրարտոլի
(խոսքը
ա.
անունով»*0։
Վանից,
րելով՝
հա-
գոյության
մ. թ.
«...Հարց
4
որ այդ
թագավորություն,
Ռ. Իշխան յանը
տեսումն
սրանք
չէ Ռ. Ւշխանյանի
մասին։
ւ հայաստան
է մտածել,
են ՜ համապատասխան
կան
Մի՛թե պետության
աղբյուրների
Բիայնիլ[.փ
որը եղել է պետության
Աղվանքի
Վանը)։
հաճելի
Ոիաինա կամ թեկուզ
Հայաստանում
րի կարծիքով լին
±ՏՅ
յի տերիտորիայում,
տերմինը
գրավոր
հենց
Կարելի
անունով,
յաստան
ընդհանրապես։
աշխարհահռչակ
է Ռ. Իշխան յանը,—իսկինչո
րություն,
մՀկնաբանությունները»
չէ՞,
թ յ ո ւ ն է կոչվում։
կոչվել
իբրև
թե «Ուրարտու»
ոչ թե Հայք,
ներում
մշակու՞յթը
Արմինա-Խարմինույա
Ասենք պետության
րակշիռ
մասի
Ուրարտուի
լեն Ուրարտուի՝
նույն
отՍոր
պատմության
թե՝
համա-
արձանագրություն-
հ ա յ ա ս տ ա ն յ ա ն ոչ ա ս ո ւ ր ե ր ե ն նրանց
անունը
և շփոթեցնող
ոչ ասուրերեն
հ ա յ ա ս տ ա ն յ ա ն ս ե պ ա գ ր ե ր , իսկ
ան-
«այս
լեզուն՝
սեպագրեր
հայաստան-
յան սեպագրերի լեզու»511 Ենթադրենք, նիլի՛ն։
թե
Ուրարտու անունը
«անճիշտ
ոչ ասուրերեն»
ճապաղ
<гՀայաստանյան
կարելի"
է, թերևս
մի կ ե ր պ , անվանել
պ ա գ ր ե ր ի լ ե զ ո ւ ն » հնարավո՞ր գրերի բաց
լեզու»։
Ո՛չ,
թողնենք։
է բացում
Եվ, կարծում
այնուհետև
Եվ, իսկապես, վո՛ր
եք,
Ռ. Իշխան յանը
է, որ մի օր գիտական հայերեն
պագրերի
փորագրման
«Այդպիսի
1969,
51 Նույն տեղում, Նույն
տեղում,
պատահակա՞ն
ճշգրտությամբ
ժամանակներում»
էշ
М 6, էշ 1»։ էշ
10։
ըստ
13,
«Հայաստանյան սեսեպա-
որ դա «լայն
հայերեն
դիտելու
է առաջադրում,
ու տեղը
բացառված
թե
պողոտա» համար։ <гհնարա-
հայաստանյան
մի հայերեն,
և տեղն
երևույթին,
Բիայ-
փոխարեն
մակդիրը
ապացուցվի
այնպիսի
իսկ
եթե հ ա յ ա ս տ ա ն յ ա ն է։ Յէ
հարց
է»,
«րիայնական
(ուրարտերենը)
անմիջապես
այսինքն՝
հնարավորությունը,
ՏՕ «Գարուն», 62
լինելը,
կամ՝
անվանել
չի հանդուրժէի,
բիայներենը
պագրերի
«բիայներեն»,
է ողորմածաբար
Ռ. Իշխան յանը
և շփոթեցնող
արտահայտության
որը եղել
սեէ
սե-
պատասխանում. չէ»№։
Ն. Վ.
184
Դա, իհարկե, հեռու
կանգնած
դա իսպառ այդ
ճիշտ
բացառված
պատրաստից հայերեն։ ներ։
անցյալ
Սակայն թյունները դարերի
հայերենը, Ավելին,
դր արարի
նախկին
հայերենը
կարող
բարբառ,
էր նաև
շատ
{(...մ.
թ. ա« IX—VI
նախկին լինել,
Վերին շատ
Է \
վիճակն
Էլ չէ,
չհասած
հայկական
մենայնիվք
գրոց
մասին
հեքիաթային
շատ տարբեր
մի այլ
ուրեմն,
ինքնին
հասկանալի
բարբառի
վրա"
Այդ հայ
րարտերենը
իսպառ
ջնջելու
նականներին
յ>} որոնք
ո ւ ր ա ր տ ա կ ա ն և նման
54 Նույն
դեպքում
մի՞թե
բարբառների
դրոց
հիմնված
լինեի
առեղծված-
վրա
« Ո լ ր ա ր ս ւ ո ւ տերմինից որ,
նրա
աղբյուրներից տեղում։ էջ
14։
միայն
վերը Սարգոն
11-ի
այլն։
ուրարտերենը չէ,
((V
այնուամիջին
թող
ներվի
է իր մտորումները՝
իբր
ասորեստանյան փոխարեն,
ժամանակվա
ու՛
ժամանակի
են նաև
դար
ուրարտե-
է, այլ,
«մեր
)
նախկին
բարբառը,
կարծիքով,
ասվածի
և
մեկնաբանել
հայտարարություններ
ուսումնասիրել
հիմնված
չէ գրաբարի,
որ նախքան էր ուշադիր
գրաբարի
և այլն,
հայերեն
երում»։
անհիմն
ծանոթ
գրաբարի
իրողություն
ստեղծել
մեզ
վրա
(ասենք,
Իսկ այդ
և կշտամբում
ըմբռնումների*,
V դար»
ընկել անում՝
չէինել
բարբառի
է, որ
շարունակում
ուղղությամբ
V դարի
նույնիսկ
հիման
ուրարտերեն
մտորումներ
հնարավոր
թե պատմական
նա իր ընթերցողներին,
տեղում,
առաջ
Ռ. Իշխան յանը
արձանագրությունն
պարտավոր
Նույն
9
է հիմնված»։
Ռ. Իշխան յան ը 9 այնուամենայնիվ,
53
չլինել
էր նույնիսկ
հայկական
գրաբարից
է։
մեղ
զավեշտ։
որ այդ
կարող
մի լեզու
կատարյալ
հեր,
էր նույնիսկ
թափել
է եղել
Է։ Իսկ եթե
ասել,
Այդ դեպքում
ծանոթ
Մի խոսքով
վիճակում,
տարօրինակ
իհարկե*՝ոչ
ծագիրը
մեզ
տարի
ջանք
մինչև
Այս բոլորը,
ենք,
կոչ անելու
հայերենը
էր նաև
րենը։
Կարծում
դատողուIX—VI
վրա
V դար։
Է, չի Էլ հասել
հիսուն
սուրա-բաբելական
մինչև
ծանոթ
ապա
շուրջ
բարբառի
հնարավոր
դարի
հայերե՞ն
հայերենի,
հետ
ա.
V դարի
կարող
իրական
հայերենը
կարող
որը,
իրենց
և դրանց
շրջանի
աստիճանի
տարբեր
ցեղե-
իր
<Г...хЛ թ.
1300 —1400
հայկական
փոխանակ
դարերի
վիճակը,..
բարրաււէ
հայերենը
հայկական
հեռու
է եղել
հայերենը
է, չի էլ հասել
հետևից
այն
է}
ուրարտացիների
մասին•
տարբեր
գրոց
մի այլ
ուսո ւմն ա սիրելու
գրաբարից...
ապար-
ընդհանրություն-
շրջանի
է գիտությունից
դրա բա րի ց մի
դարձրեք.
է առեղծվածների
այդ
հան-
են»^։
Ուշադրություն սեպագրերր
Ուստի
մասնակի անտի
«հռչակելու»
շրջանի
ո ր ը у հնարավոր
այստեղ
ի հնուց
է նա,—շատ
վիճակը...
շանքերը
անցան։
ուրարտերեն
որ
լեռնաշխարհում։
հայերեն
այն
այնքան
ունենք,
Ս* Այվազյանին
որ նախապետական
շարունակում
— գրում
իզուր
Ուրարտերենը
են Հայկական
ուրարտերենը
վերջերին
իրոք,
Ռ. Իշխանյանը
գրաբարից։
ներն
է} քանի
էլ ոչ
համոզմունք
կան բառամթերքի
միությունները, ապրել
կատարյալ
ոչ էլ քաջալերել
նրանցում
Ղւս էլ հասկանալի
և հայերենից
և I] ան դա ա յան ի անհամար
դարի
ձեռնարկելու։
Անկասկած,
րը և ցեղային
մենք
չէ ոգևորվել,
վերստին
կողք-կողքի
ուրարտագետ
է։ Մորգտմանիգ
դեռևս
պետք
գործը
որպես
անձնավորություն,
ուղղությամբ
դյուն
չէ*
Հարությունյան
գիտ-
ուրարտերեն, թե
«չկան
անելը
ա֊
հոդվաաղբյուրները։
տեղյակ
կպա-
հետախուզական
Ուրարտուի
նամակներում պանվել կան
պատմության
ССուրարտական
է ուղիղ
25
կամ
անդամ
դրված
այդ
ակնարկվող
սարխադդոնի «րւրոլրգա
հենց
Իսկ
և դրանց
մարդիկ»
Այստեղ,
II-
փոխարեն
պարզապես
արձանագրությունների
մՀ թ.
ա.
VII
դարում
մենք
տարեգրության
արձանագրության
թվարկեցինք
(Ա-
փախստական-
Սարդուրյան
ի Զվարթնոցի
իհարկե,
թագավորների
«ուրարտացի
աղբյուրների՝
կամ Ռուսա
(Ыа1П1§е) /
իսկ
պահ-
ա մ են ահ ա վան ա -
111-ի
ապաստանած
ուրարտական
(игаг|:а]а)
ուրարտական
Սալմանասար
Շուպրիայում
55
ցի՞ն»
են թողնված
185
նույնիսկ
հաճախ
«Արա մ և ուրարտացի՛ն»,
օրոք)
ն ե ՚ ր ը , իսկ
տերմինը
չունենք
շատ
բաց
է « ո ւ ր ա ր տ ա ց ի » բառը։
բազմիցս
նկատի
Ի դեպ,
տեքստերում
մեկնաբանությունները»
аուրարտացի»
(մենք
վերականգնումները)։
անունները
«гնոր
«Բիայնիւ-
ոչ բոլոր
աղբյուր-
ներ ոէ Ինչ
վերաբերում
բառին,
ապա
զուն՝
հայերեն,
այլնу
ապա
խան յանին
է Ռ.
հարց
է ծագում,
Ուրարտու
երկրի
անպայման
այդ
«բիա
«Բիայնիլի»
յն եր են»
ընդունելի
ևս։
ցեղեր,
անելովք
իրենց իրեն
երբեք
ո ւ ր ա ր տ ե ր ե ն չի անունը
չի
Նախ
ապրեին
այլնէ Իշ-
թող
չլիա-
Է,
թերևս,
ոչ մի
շեղում
Ռ.
կան
թագավորներ
մեզնից պարսկե-
թագավորներ
կոչում քանի
համարել), երկրին
չեն
մեշ որոնք
են
անվա-
են
ուրար-
որ նրանցից իր
լեզուն
էլ երբեք
կային երևի
իրենց
երկիրը
111-ը Է
ոչ երբեք
Ուրարտու
նաև
կարգի
իր ժամանակին 1-ը
Սա-
մարդիկ
(այդ
չեն
«ապշել»,
Այնուհետև,
ուրարտա-
ևս Քելյաշինի
ասորեստան կամ
(հայկ.
ու
յան
Թոփու֊
բնագրերում
Ո ւ ր ա ր տ ո ւ անվանել։
դարձյալ
ուրարտական
արձանագրություններում
Ըստ
արքա
Արա-
բազմիցս
նրան
անվանել։ АВИИУ,
67։ № 6,
իր
ամեն
և Ռուսա Նաիրի
չի «ապշել»
Շուպրիայի
է անվանել։
Մենուան
ДЬЯКОНОВ, 1969,
լեռնային
արձանագրությունների
Սալմանասար
66 «Գարուն»յ
որ
<гուրարտացի»
Իշպուինին,
առանձնապես
И. М.
հիշեցնենք,
նրանց
ուրարտացի»
41),
ա պշեին,
և իր
լեզվով
<гեթե
ուրարտացի
լեզուները)
առու-
մի
զինվորներ,
(կամ
համ արել)
ու զինվորներ),
«ապշահար»
55 Տե՛ս
անվանել
որ միայն
Ո ւ ր ա ր տ ո ւ - ում,
որ իրենց
ճիշտը՝
դատողու-
նաև. այլ
և ավելացնում•
գյուղացիներ,
պիտի
արտառոց դեմ
է,
(ասուրերեն
փախստականների
երկլեզվյան
«Արամու
երկրռւմ»
մարդիկ
(կամ
Իշխան չանին
Ասարխադդոնը
երբ
պարտադիր
(ավելի
առած
մի
տվել»^։
երբ
երևույթին,
լեզուն
անվանել
գյուղացիներ
37,
Իշխան յանին
լե-
(/К
աղբյուրներում
հնարավո՛ր
տերմինի
և իմանային,
ո ւ ր ա ր տ ա ց ի չի
ուրարտական
ղավայի
«կարծես
մարդիկ՝
խոսած
մեկը
35,
թե՝
առնեին
հարություն
մեն,
անվանել
գրավոր
Ռ.
և
համաձայնենք,
հոդվածագրի
առա շ Հայաստանում
տ ե ր ե ն , այդ
բնավ
զատ
է,
հունարեն
լեզուն
է «ուրարտերեն»
ժողովուրդներ
հարություն
իսկ
թվումՀ
ուստի
մասին
Նա ընդվզում
տարի
հրաշքով
սուն)
սեփական
հայերենից
լեզվի
Ա ր մ ի ն ա - ո ւ մ ) ապրող
նում,
Մի կերպ
նրա
Հայաստան
((ուր արտ երեն»
Է պետք)։
երկիրը
«ուրարտերեն»
երկիրը
Հունաստան՝
չի կարելի
բառն
(թե՛
ուրարտերեն
2700—2900 րեն
եթե
Է անվանակոչված,
՛մտորումներ
խոսող
լեզուն
արհամարհված
չէ)։
մսաին
մովք
ինչո՛ւ
պարսկերեն}
այդ
անվանել
Ի դեպ, թյան
Բայց
կողմից
թե
Պարսկաստան՝
նի «ուրարտերեն»։ մենուրեք
Իշխան յանի
Էշ
14։
29,
31,
32,
50
(1,
2,
5,
9—16,
20,
29,
33-
Ն.
186
Սակ այն քանի
շատ
որ Ուրարտուի
զու ցեղեր, ների
մի
տատած
ժամանակ
Իշխանյանի
կարծիքով,
էին նաև
այլալե-
( բ ՚ ս ց ի ուրարտացիներից),
ապա
դրանով
է փոխվերէ
Հավաքածու
ուրեմն
Է։
Ո ւրարտուի
տերիտորիայում
Հիշեցնենք,
է, որ այսօրվա
ցիչներ։
Բայց
չիք
չէ
ուրարտերենը,
որ
դա
այն
լեզու-
մասնագետների
խոսքը
արձանագրությունների
գրքերի
լեզուն
խոսքը
Հայերենով
ժամանակ
լեզվխ
մա-
բնակություն
ավարտենք։
սովորել),
միայն,
ը, թերևս,
որևէ
ուղի
Հարթելու
րարտագիտութ{ան Համ արձակվել ծանումը»
Հաս-
ավելի
Համար
են անկեղծ
աշխարՀաՀռչակ
մասին,
այժմ
«սխալներով»),
սովորում ըստ
պիտակ
փակցնում ։ Սա,
Հայ
դե պքում
արդեն у աններելի
է ու֊
որոնք վեր-
и ո վե տ ա կ ան Լենինյան
Իշխան յանին
մրցաաշխատու-
ծանոթ
կամ
պատմաբան,
ան*-
կարելի
սեպագրի
ֆունդամենտալ
մասնագետ-պատմարան ականավոր
նրա
Հասցեին,
ՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս, (իսկ
Սա-
անգիտու-
չի ցուցաբերում որի
ճիշտ
է գործում
«Հայկական
Հարգանք
է ողջ աշխարՀը
կրթության
նյութին
մշակների
լու նկատմամբ,
է և
Հարցում։
Հարձակումներ
Այվազյանի
Վրաց.
մասին
որ Ս• Այվազյանի
իսկական
պատշաճ
Գ. Մ ե լիքիշվի
է,
որ
ով չի վերջանում։
է (ցանկության
այն
Չէ՞
Հարկավ,
սեպագրերի
նա անսքող ասել
ուրարտագետք
դափնեկիր
նանդյանին^7
խոսք
Հայերեն
կլինենք։
ուրարտերենի
այսքան
ապ-
«Ավանգարդ»,
ժողովուրդների։
շարանը
ցավալին
գործած
ակ։
ներկայացու-
ու Հրատարակվող
նաև
ներելի
միասին
և գրականության
որ Հինարևելյան կերպ
Հետ
օրին
Հա յա и տան»,
սխալ
Հաստատած
և Հայագիտության
խոտանի
թյուններով
կոպիտ
մտքերի
Նշենք շատ
ե րին
ի՞նչ
տարրական
ժողովուրդների
և այլ թերթերի
իրողությունը
արտառոց
սակայն
և այլ
պարբերականների
պատմական
Ռ• Իշխան յանի տեղյակություն
էք ապա
մի
Հայերի
թե «Սովետական
բնակություն
է եղել
օրերի
Հա յա ստանում
կանչ»
տպագրվող
ոչ թե Հայաստանում այդպիսին
ասենք,
«Պիոներ
Հայերեն
մեր
ադրբեջանցիներ
եթե
ձայն»,
թերևս,
Սովետական
քրդերք
Հետևաբար,
«Հայրենիքի
նելու
որ Ռ,
ապրում
պաշտոնական
են ռուսներ,
նակի
պետք
է,
ցեղերի։
Հայտնի
թյունն
այն
Հարյուրավոր
Հոդվածագրին
կայն
այն
միություններ
խառնափնթոր
է և ոչ թե
րում
տարօրինակն
էությունը
ուրարտական
Հարությունյան
տերիտորիայում
ու ցեղային
ուրարտերենի
սին
ավելի
Վ.
է
միայն
բանասեր
չլի-
ակադեմիկոս
Հ.
Մ ա-
է։
%I *
Մեր կամքից թե գի տ ա կան այս Ա ական
Հարցերի
Հետ
«լուծում»
ենք
տպավորություն գիտական
57
Նույն
չունեցող
անլուրջ
գործող)
շատ
էլ ասել
ինչպես մարդիկ
այն
մասիքյ,
են խառնվել
պատ-
և թե ինչքան
Հեշ-
Հարցերը։
խնդրում
լինելու
որոշ
խոսք
ընթերցողներից
(բայց
Հարցերին
դատողություններ
այն
բանի
անտեղյակ Հերքելու
Համար, մարդկանց
Համար
դիմե-
փաստարկումների։
Արձակագիր տպագրեց
մի քանի
քննարկմանը
այդ ենք
*
ենք
ոչ մի կապ
ներողություն
որ Հարկադրված
37)
դժվարին
են նրանք
Նախօրոք
լու
ստիպված
գիտության
տությամբ
վրա
անկախ
*
Վ. Խեչում յան ը 1968 « էրե բուն ի,
տեղում,
էշ
15։
Արին
բլուր,
թ.
«Գրական
Հին
թերթում»
Հայաստան»
(№
բազմաբառ
№ 35,
36
և
Հոդվա-
Ուրարտուի
ծա շարը,
իսկ
գրում
(1969
տուն։
Ո չ»
կանի
տեսք
երկրաբան
,ք№1)
մեծադղորդ
կազմը
նրանք
ու կես
տերմինների
դիպում»։
անվանումն
տեղական վանում նալի կամ
(երևի
էլ
հովերով
տարված
ո՞ւմ
կամ
թյան
մեջ
քում)
հարցի
կան
մարգերուն սորվի
պահանջը՝
գրականության
մեջ)
տերմինի
Նաիրի»ֆ թյանն
է պետք»
վերջերին մշակույթի
58
Այղ
և այլն)
իրերի
բերումով
անգնահատելի մասին
ահ՛ս
Նաև
փողոց
է.
թերթ»,
1968,
Հ.)
բոլորովին
որ
զի
ուրիշնե-
«Անհասկանալի
Նաիւփ
անունով
իրեն
(գիտու-
կամ
դեպ-
աշխարհա-
ամբողջ
թագավո-
(իմա՝
երկիրը
Բիայ-
վերակնքելու
է Խեչումյանի
պակաս
հրամայա-
չէ գործածվել
ձևակերպումը
եթե շատ
Առա-
կոչած
Բիայնաի
էլ հետևում
և ճշմարիտ
է,
կամայականությունը։
ստեղծված
(ինչպես
գիտական
հին
Հայաստանի
գոնե՝
հին Հ ա յ ա ս -
(«անգիտորեն
հնարած
է պետք,
թագավորություն»^։
ահավոր
մեղադրանքներ
աղավաղված պատմության հեռացած
նույն
Հեղինակի
անունով
թատերաբեմից մի
ժառանգություն
Л?
կընեն,
է, վասն
չէ,
ժողովրդի է թողել գիրքը
Ուրարտու», դեռևս հասցեին, հեռավոր
36։
«ո ր
մ. թ. որը անցյալի
ա.
գիտուVII
դ.
նյութական և
ներ֊
С. М. А Й В Э 3 Я Н, К НЕКОТОРЫМ
вопросам истории и металлургии древней Армении, М., 1967, էչ 22* Ь9 «Գրական
հան-
200- ամ յա առկա յութ յան
տեղանունով
հետո
գործածել
«աշխարհագրական
ես
որ
ավելի
գրում
հնարած
Այստեղից
ինչպիսի
ան-
շարժումներուն
կխոսինֆ
...Ծաղկի
մի
տ ա ն ի « Ո ւ ր ա ր տ յ ա ն » (Բիայնաի) եք
վրա
էլ
զարմա-
հիշում
աստղերուն
մը
առնվազն
Բ ի ա յ ն ա ի ( Վ ա ն ի ) թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն , կամ Տեսնո՞ւմ
և ո չ
են և բանադատություն
Ո ւ ր ա ր տ ո ւ կոչելու
հասկանալի
հան-
Հ ա յ ասսւ-Հսւյք-.Հսւ յ ա ս տ ա ն երկիրը
Բիայնիլիի—Ն.
«...միայն
չի
ուսուցանելու
ակամայից
Аւելումյանը
է պետք
ցանկությունը»։
սեպագրերի,
մարդ»։
Վ.
անունով
Հ.)
կապ-
զուտ ասորական
հանդգնությունն
Հայասա-Հայքից
ճիշտ՝
նհե ռատես
Ուրարտոլ-
սեպագրերում
բայց
ըլլալով
նյութի
է Հայաստանի
այսինքն՝ ավելի
ուսած
անգիտությամբ
հակապատմական
նայի,
գոյությունը
ո՛չ էթնիկական
գրվածքները,
անանկ
Հայաստան»
աղավաղված
րության,
«մեկնա-
են հենց
յան—Ն.
է։ «Նա ի րին»
պարապած
առթիվ
գիտությանն
«Հին
նորահայտ
է Ս. Այվազյանը,—
անտեղյակ,
մարդու
անմիջապես
ո՞ր
որ
ակադեմիկոսների
ուղղում
աստղագիտությունն
ասորեստանցիների
գրական վել
այս
կամ
Քննարկվող
տերմին
սեպագրերին
Այո\
հարցնելով
փաստը,
Ո ւրարտուի
և «ուրարտական»
ունեցող
վերջապես
բանադատությունն րուն
որոնք
ասորեստան
«Խոհարարություն
կճառեն... է իրենց։
ֆ
է, — գրում
է ասել
մը երկրաչափություն
վրայոք
«փոքրիկ»
այս
ո չ աշխարհագրական,
այս
Պարոնյանին. քիչ
Ուրարտուի
ակադեմիայի
հարվածներն
հետ,
իրին
նշանակություն Կարդալով
օտար
ուզում
«...Նա
է»5&։
ճարեղ
Գիտնա-
ուրարտագետով...
ասորական
աշխարհըմբռնման Կամ
գրվածքը։
դեմ։
է ասորական
ասորական
այն
ուրարտագիտության
ա ռաշին
Ուրար-
ծավալեցին...
անգամ
հայկական
ամսա-
է, արդյոք,
ոչ լուրջ
արշավանք
18>
<гԳարուն»
ունեցե՞լ
ասած,
վարկածներին
իրենց
«Ուրարտու» ված
առաջ
թերևս,
ֆ
համար
Նաիրի
և, մեղմ
մոռանալով
տարի
Այվազյանլւ
«Գոյություն
շռնդա լից
պատմագիտական
մ երժելու
Ս.
մի աշխարհահռչակ
Անդրադառնանք բանների»
մ եկնա րանութ յուննե ր ըյ>
արան
հանեց
դեմ,
համալրվեց
((նոր
վերնագրով
ընդունելով, մեկ
֊հանք
հրապարակ
և ուրարտագիտության ընդամենը
պատմության
•1,տտ
Ն.
կայիս
մի շարք
կույթը
բազմակողմանի
նում կի
եք,
ժողովուրդն
Բայց նուան,
այն
նաև
դեպ՝
հենց 1-ը
այսպես
նույնիսկ վաբար
չկա,
մտորողներ
է «սոսկ
դրանք
անտիկ
«նրանց վստահող
օտարի
ենք,
կում
Խայասայի
երևակայություն
տերիտորիաները։ Այվազյանի
Վան ա լճի
յաիսի,
Աղթամար
ինքը՝
Խա յասա-Ազղի
Ազայի
հետ
րարտուի
և այդ
օրոք
ւքազյանին
ի
հարմոնիկ
ձայնակցում
60
61
հայելու
սկզբում
տերիտորիաները
ու
հետե֊
համար
այդ-
են ձեռն ա ր-
Ուրարտական է մ. թ.
է մ. թ. դեռևս
պետուԽայասա-
ա. XIII
ա. IX
լույս
դ.
դ.
վեր-
կեսերին,
աշխարհ
լեկած
և Ղոլկկամա
հարևան «տեղադրվում
հյուսիս-արևելյան
սահմա-
է ուրարտական
Արարատյան կամքով»,
Ո լա-
դաշտավայրի
տրամադրվում
ԽայասայինԱյս
Ու-
հարցո լմ
Ա,-
Խեչում յան ը։
Ո ւրարւոոլ տերմինը, այս
աչք
դատելու
«նոր
իսկ
այժմ
ուրարտագետների»
Ուրարտա-
թեթև
ձեռքով
ցնդեցին։ Բայց
տեքստ,
եք.
«բարի
է նաև
մյուս
շփոթություն-
արշավանք
Արիպսա
բաղադրիլը՝ չունեցող
յա-
և
яօտարի վրա
նույնացվում
Այվազյանի
տեղա-
Իսկ հեչում
համապատասխանորեն
և Ասորեստանի
երկրորդ
գոյություն
Պատկերացնո՛ւմ
րանց
կղզում
բոլորը,
արդեն
կան պետության հօդս
են»
Խա յա и ա կան
չկա։
նա
և տրամադրելու
ստեղծվել
Խայասան՚Թյուրիմացաբար
(ի
հետե՜
«Հերոդոտոս
չեկած
կործանվել
անգիտությամբ
է
ու սահման
և Խելում յանի
«զավթելու»
«զավթվում
Իսկ
երկրանունը,
«միամիտ
ավերիչ
աշխարհ
պետություն
թե
է'։
են։
նրանք
Խայասան
իբրև
պետության
նագլխին,
ավելորդ
լույս
Վանն
բարբա՛ռն
չափ
կատարվածի
տանը
էլ
ուղեղներում»։
մակարդակ»,
ապօրինաբար
և и,
է Հայասայից»,
սեփական
ամրոցները են»
«անկախ
անվան ա րկումն ե րը՝
դեռևս
արքաներին
Ուրարտուն, Նաիրին և չկա
գիտնականների՝
դարձրեք.
իսկ Ուրարտուն վառ
Ուրեմն
ժամանակակից
ժամանակ
Մե ֊
ապացուցել։
հանդգնությանը նա
Ուստի
Իշպո լինին, Ասենք
Վանի
կարծիքով,
գիտնականների
չունի։
տերիտորիաները
Ինչպիսի՛
Ուրարտու
Վերշինս
Ո լ ր ա ր տ ո լ ի ն : Այվազյանի
գոյություն
Ուշադրություն
ջերին,
եթե
կոմենտարներն
դառնանք
տերմին
կա՞։
են։
գիտելիքների
լեզվով
Կարծում
Սակայն
Ն ս ւ ի ր ի կամ
ուրարտական
Փորձե ք
Այվազյանի
ստեղծող
նրանց
երկիրը
կամ
և Այվազյանի
հեղինակների
օտարներ»,
պիսի
տես-
ժամանա-
«անգիտության»
Ոիայնիլի
էլ կան)։
երկիրը։
հին
վանք»։
մշա-
են
թագավորները՝
«վաներե՚նը»
Խելում յանի
ներ»,
յին։
իսկ
Բիայնիլի֊Ոլրարտուն,
ականշով,
ու
Էլ, ինչպես
արտահայտել
Ուրեմն,
մեղադրենք
կոչված
չկա և ինքը՝
նի կողմից
թյան
1-ը , 60
Ո ի ա յ ն ի լ ի ն թյուրիմացություններ
Նույնիսկ
պատմությունն Պատճառն
իրենց
ուրարտական
և Ռուսա
այսպես
Եվ, այսպես,
դրում
զուգընթաց,
իրենք,
Ուրարտու
բիայներենը
հայերի)
համար։
Է, որ ասորեստանցիները
ասորեստանցիներին,
Ն ս ւ ի ր ի կամ
թվում
իրողությունը։
Սարդոլրի
ինչպես
երի (այդ
չէ" որ Բիայնիլիին
ևն անվանել
Հարությունյան
ուսումնասիրելու
ընդամենը
պատմական
Վէ
չէ"
որ Ուրարտուն
«հայացումը»։ Տե՛ս տող Այղ մեք,
62 Նույն
թագավորներ
Այվազյանի
և
Г. А. М е Л И К И Ш В И Л Н , 2—3.
մասին
294,
ասսուր.
մանրամասն
«Գարուն», տեղում,
19в9, էք 33,
տեքստ,
տե՛ս Л* 3, 34 ,
37)։
Ն.
УКН. տող
Վ.
էլ է ունեցել։
Խեչում յանի 1, տող 2—3։
Ուստի
սկսվում
տխրահռչակ 1—2.
2,
տող
1—2.
10,
Հ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն յ ա ն , Բիայնիլի-Ռլրարտոլն
32—33։
է
նը-
«տեսությանո шиит
ր. ձու։։
Ուրարտուի
Համաձայն,
պատմության
ուրարտական
Հիշատակված
Արամն
առաջին
ուրարտական
վանելէ
յան
Խելում յանի Էլ
նույնիսկ
Անսահման
Ար ամեն
գարում,
դարձել
Հանկարծ
նա Հիշել
սեպագիր
տեքստը63
<г յա՞յ»
Է գրվում։
Կատարյալ
«գյուտ»։
Ուրարտուն
Հայաստան
մոռացել «Հայ»
Հիմա
թագավորների
Այվազյանը
այստեղ
փնին,
կոտաեցի
Հարի
Իսկիգոլու\
Հաս
Հայերեն
մասին
աղոտ
գաղափար
(Հայերենի
Իսկ ուրարտերենի
«ուսուցման»
թյուն
մասնագետների
դարձրեք,—
Էրեբունիի «որպես» բառը,
գրում
որ չգիտես
թյուն ր և նման
շարաՀյուսություևը,
լացնել
Հասկացվող, որ ամեն
դեռևս
ինչից
իսկ
բացի
ված Է « ե ր կ ր ն ե ւ փ » Հոգնակի նախավերջին պետք
տողում.
Է կարդալ կտեսնենք, Որպիսի՜
«որդին»,
ձևը։
Այդպես
Բիայնիլի
թե ինչպիսի մեծիմաստ
չաղ
Շ են իա֊ Հասեցին ավանը,
Հայերենի
կե-
Է
որ ինքնակոչ
ռուսե-
մասին բայց իսկ
սղված
վարում
օրինակ.
են
պարզ
տրամաբանու-
վերջսւպես
անունից
տվյալ
Հետո
ավե-
«թագավորություն» տվյալ
բառը,\
ունի նման
որը
և
նույնպես
երկրների»։
Քիլ
ճշտումըл65*
Արձանագրության «այստեղ
գործած-
արձանագրության
երկրների»,
(թագավորության)
բառերը,
«որդին»,
«թագավորություն0
« հ ի ա յ ն ի լ ի ե ր կ ւ փ » , այլ
Բիայնիլի
(խոսքը
Է—Ն. Հ.)
և
Է
«Ուշադրու-
սղված
կանոնները,
նշանակություն
«թագավորություն»
եք,
«Հայերենը».
գործածում
մեջ
Է արված
«ճշտումներ»։
Կարծում Ի կականի
Նույնիսկ
են «Բիայնիլի»
չի գրված
«...թագավոր
«թագավոր
«որպես»,
կարդալու
այստեղ
իրենց
փոխարեն)։
իր տեղը,
պատճառով
Կարաննիին
Կատարծա
ամենուրեք
բառերը,
պաՀանջում
այդ
ք։
արձանագրության
չի դրվում
որ
Վան»^։
արձանագրության
Հասկանալի
(ափսո՜ս
Տ եսավին,
ավանը
Ահա մի արտառոց
արձանագրություններ
խոսքի
նայե
հայ-ր
ալ աբաեցի\
դասընթացնե՞րը,
ավետող
ինչու
Եռիայ
ունի՝
Համար։
ինքնըստինքյան
ալասի
միջակետի
Է նա,—
Հիմնադրումն
ծերպեց։
շենառեցի
ընթերցողին
կետ-ստորակետը
Խեչումյանը
Հետո
լատանի
գրաբարում
Հայերեն։
ալսոյշեն
Հարեցի
Հնչյու-
րխադդոնի
ծիծաղաշարժ
ազտիու
ալասի
Հայտ-
ուրարտացիները
գրել և խոսել
Հայկին,
մեջ
Ասա
Հայ
և
վերջինս
« յ ֊ Հ »
Աննիային,
որ «Հայ»
Հատաեցի
Ատանի,
Իսկ
արքաներ
Արքինի
Վանա,
Ուժտաեցի
տադրության
քանի
Ատանի
արիլտաեցի
Ուրարտերենի րենի
Հասեցի
իսկ
թագավոր
լ Է։ ԱՀ ա և նրա այդ
աստվածներին
աս տվածները։
սկսեն
ան-
ամենքին
թագավորները՝
Մնաց,
միասին
Հապաղե՞
Հարակներ, բոլոր
մնաց։
«յայ», լեզվի
Է ավանդված։
Հա յա и ական
ի՞նչ
Հետ
«Արգիս տ ը աղե. շեշաՀան
նաև
են
Այվազյանի
և արդի Հայերենի
Է,
թե
ինքնամոռացության
ա и ո ր Ь и տ ան յան
գրաբարով
են «Հայացնել»
և Խուկկանային)։
թե
մոտ՛*
իբր
«յայ֊Հայ»
բառ
ըստ Հայոց
Է գրաբարի
Հիշյալ
Հետևաբար,
Կարծես
Հայ՝
անցումները։
օրոք,
Յա յա անձնանունը
Խելում յանը
նական
Խորենացու
11-ին
Է Հասարակ
Է. «Անպայման
189
Ասարխադգոնի
Ռուսա
աղբյուրի
ոգևորությունից
բացականչում
նի կանոնի»։
իսկ թագավոր թագավոր
մի եղծված
ողորմածությամբ
«Հայ»։
րանություեներըյ)
էէ Մ. թ. ա. VII
ասորեստանցիներն Ասորեստան
<гնոր մ եկնա
մեջ չի գրված
սղված
են
«Բիայնի-
63 Այգ մասին տե՛ս յ . А . К Ո ս ճ է շ о ո, Ш е О е Ь е 1 е ап (1еп $ о п п е п § ю Й 1йг Տէ8Ձէ սոճ
К б п ^ Н с Ь е э Наиэ (1ег Հշ1է А.^агЬасМопв սոճ АвзигЪаШра^, 1893, աեքսա № 48* И. М. Д ь я к о н о в , А В И И У . § 68 а, 1 (ВДИ, 1951, Л? з, էջ 228, л? 4, Էջ 291)։ м С. М. А й в а з я н , Расшифровка армянской клинописи, Երևան, 1963, Էջ г/3: 66 (гԳրական թերթ»,
1969,
Л? 35
(ընդգծումները
Վ.
Խելումյանինն
են}։
190
Ն.
լի երկրի»,
այլ
գործածված
պճնազարդված
կարդալու
«Որդին»
բաքւը,
ն շան ակում
է
Հարությունյան
է «երկրների»
հեչում յանի
գրություններ
Վ.
«պարզ
հոգնակի
կասկած
«Ար դի շտի
չկա,
որ
չի
Մ են ուա յան»
սղված։
կամ
բացի
ավանդված
է նաև
ուրարտերենում
այն
«որդի»։
Ալն ուՀե տև,
«որպես»
մեշ
զգացվում,
քանի
լինի
է
Հզորություն:
Ապա, գիտե՞ք
արդյոք,
բառը
Արգիշտի
իսպառ
նակի (еЬапШ,)
ական»)
ինքնուրույն
էրեբունիի
բառ%
արձանագրության
այսինքն%
ք*իայնիլիին
որ թագավորություն
է ուրարտական
այլ
կանոնները»
արձանագրության
մեշ։
է էրեբունիի
և,
արտահայտությունը բառը
թոՂ ЬЦОАЬ"
սեպագրերում,
ուստի
կամ
այդ
«արձա-
բառի
Եվ, վերջապես,
արձանագրության
լինել չի կարող նրա կարծեցյալ
ձևերի
(«յան,
իբրև
կարդալու)
բացակայում
վարար խոսք անգամ
ունի
ո ր գի»։
1-ը երևի մի փոքր ավելի լավ գիտեին
կազմ ելու (նաև էրեբունիի
МеГШаЬ1п1§6
Մ են ուա յի
КՍ^ВшМайб
ձևով ավանդված
հրաժեշտությունը /еЬаШյ
որ
կա ր ի քր
Հզորություն»,
գրագիրը у կամ էլ հենց նագրություններ
բառի
«րիայնիլիին՝
էս Էյ 1 (бПбН-էսէյւ)66
արձանա-
АГ§;Ш§§е
«Արգիշտի, իմաստ
թարգմանվում
բոլորը4
կանոններով»։
ստացական
չի
Եվ այս
տ րամ ա բան ութ յամ ր և նման
МеПиа()1Ш§е-/» հւ(ու) մասնիկը այգ,
ձևը։
եզակի
ան՛՛
«երկիր»
մեշ,
(бЬаШ)
հետե-
կամ
հոգ-
մասին։
Ահա և էրեբունիի
արձանագրության՝
առաջարկվող
«ճշտումների»
ար-
ժեքը։ Վ. հեչում յանի .ամ են քայլափոխի միտ
և Ս• Այվազյանի
«ուրարտագիտական»
ն կա տ ե լի են փաստական
նյութի
մ եկն ա բան ութ յունն ե ր, տեղանուններին,
աղավաղումներ, մասին
ժամանակագրական
կարելի
զգացվում
է նույնիսկ
օգտվելու
յոությանն
է
գրքեր
հեչում յանի
պատմության
անգամ
ի վիճակի
ահա այստեղ «Ու՛մ
և այլ և այլն։ է,
կարգի Ղրանց
որ կարիք կամ
ո՛՛ր
է գի-
հարցերը։
գիտականորեն
համար,
անկասկածք
աշխատանք,
*
«նոր
չեն լուծելու
Հ1վացող,
Այդ հարցերին
*
ու լեզվի
շատ պարզ ու հասկանալի
քրտնաջան
Րայց,
և այլն,
միա-
պետք»։
Ուրարտուի
առաջարկելու
անձնանունների
արտահայտությունից.
*
փոքր չափով
անտեղյակություն,
անճշտություններ գրել։
գրվածքներում
բայց
մ ե կնա բան ություննե րը» քննարկվող
ըստ էության
սեպագրերի
նոր
է շատ
իմացություն
հայացքից
բավականաչափ
հիմնավորված
անհրաժեշտ
առաջին
ամենա-
ավելի
և,
խրթին
պատասխաններ երկարատև
մանավանդ,
ոէ
լրջախոհ
մոտեցում ։ Տե՛ս
66
Л 68,
տող 67
ՀՍՍՀ
3.
Տե՚ա ԳԱ
г . А. М е л и к и ш в и л и ,
УКН, 155 0 ,
264,
23։
ո սրա րտ . տեքստ,
տող
"ող
2-
156 А И + А1,
աոԴ
26.
С. М. А й в а з я н, О локализации страны Хабхи ассирийских источников* էՏեղնկ
ագիրյ
(Հաս.
գիտ.),
1961,
№
4,
Էշ 83—88։
Իսկ
Հողվածի
խստագույնս
քննադատությունը՝ г . А. М е л и к и ш в и л и , Ассирия и .страны Наири" на рубеже XII—XI вв. д о н, э., ВДИ, 1963, № 2, Էչ 124—125։