www.eko.ba
Top lista deset najvećih zagađivača, prema podacima iz integrisanog registra ispuštanja i prenosa zagađenja (PRTR) Bosne i Hercegovine Izvještaji za godine 2011–2013
www.eko.ba
Poznati, vjerovatni i potencijalni karcinogeni
1.
4. 7.
Grupa hemikalija koje su uključene u registar na osnovu njihovih opasnih dejstava
Kancerogene materije
2. Ugljen monoksid (CO)
5. Gasovi koji izazivaju kisele kiše
Mutagene materije
Poliaromatski ugljikovodici (PAH)
8.
Reprotoksične materije (bez ugljenmonoksida)
3.
6. 9.
Staklenički gasovi
Čestice prašine (PM10)
www.eko.ba Tabela 1
Poznati, vjerovatni i potencijalni karcinogeni Rangirana su postrojenja po količinama hemikalija ili njihovih jedinjenja koje je klasifikovala Međunarodna agencija za istraživanje raka (IARC) kao poznate (1), vjerovatno (2A) i potencijalno (2B) kancerogene za ljude, a koji se nalaze u registru ukupnog ispuštanja u zrak, vodu i tlo, prema podacima objavljenim u PRTR za godine 2011. do 2013. godine. U grupu 1 spadaju sljedeće hemikalije ili njihova jedinjenja prijavljena u PRTR: arsen, azbest, benzen, etilen oksid, hrom, kadmij, polihlorirani bifenili (PCB) i vinil hlorid. U grupe 2A i 2B spadaju slJedeće hemijske supstance ili njihovi spojevi prijavljeni u PRTR: 1,2,3,4,5,6- heksahlorocikloheksan (HCH), 1,2-dihloroetan (DCE), di- (2-etil heksil) ftalati (DEHP), dihlordifeniltrihloretan (DDT), dihlormetan (DCM), etilbenzen, heptahlor, heksahlorobenzen (HCB), hloroalkani (C10-13), hlordan, hlordekon, lindan, mireks, naftalin, nikal, olovo, živa, tetrahloretilen, ugljen tetrahlormetan (TCM), toksafen, trihloretilen i trihlormetan.
000
000
000
000
000
000
000
000 0
Godina
Emisije (kg)
R. br.
Organizacija/firma
Pogon/postrojenje
1.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department Aglomeracija
2011
7020
2.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department Energetika
2011
772
3.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department BOF čeličana
2011
304
4.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
Rotaciona peć sa pratećim postrojenjima
2012
17
5.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
2013
10
www.eko.ba Tabela 2
Kancerogene materije Rangirana su postrojenja po količinama hemikalija ili njihovih jedinjenja koje je klasifikovala Međunarodna agencija za istraživanje raka (IARC) kao karcinogene (1) za ljude, a koji se nalaze u registru ukupnog ispuštanja u zrak, vodu i tlo, prema podacima objavljenim u PRTR za godine 2011. do 2013. U grupu 1 spadaju sljedeće hemikalije ili njihova jedinjenja prijavljena u PRTR: arsen, azbest, benzen, etilen oksid, hrom, kadmij, polihlorirani bifenili (PCB) i vinil hlorid.
Godina
Emisije (kg)
Department Aglomeracija
2011
6206
Department Energetika
2011
59
R. br.
Organizacija/firma
Pogon/postrojenje
1.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
2.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
www.eko.ba Tabela 3
Reprotoksične materije (bez ugljen-monoksida) Industrijski operatori u godinama 2011-2013. su ispustili najviše reprotoksičnih materija (one čije udisanje šteti reproduktivnim organima), osim ugljen-monoksida. Hemikalije su označene kao reprotoksične na osnovu evaluacije Agencije za zaštitu životne sredine (EPA) Državne Kalifornije*, a profili hemikalija su navedeni na web stranici PRTR registra. Među reprotoksične materije koje sadrži taj dokument uključene su sljedeće hemikalije: 1,2,3,4,5,6-heksahlorocikloheksan (HCH), arsen, benzen, benzo (g, h, i) perilen, dihlordifeniltrihlor-etan (DDT), di-(2-etil heksil) ftalati (DEHP), diuron, etilen oksid, fluoranten, heksahlorobenzen (HCB), hlordekon, hrom, kadmij, mireks, nonilfenol i nonilfenoletoksilati, organska jedinjenja kalaja, ugljen monoksida, pentahlorbenzen, policiklični aromatski ugljikovodici (PAH) , polihlorirani bifenili (PCB), polihlorirani dioksini + furani (PCDD / F), živa, simazin, toluen, toksafen, tributiltin i njegova jedinjenja, trifeniltin jedinjenja i ksilen. * State of California EPA – Office of Environmental Health Hazard Assessment 2006: Safe Drinking Water and Toxic Enforcement Act of 1986 – Chemicals Known to the State to Cause Cancor or Reproductive Toxicity, 29.IX.06. Proposition 65. Dostupno na: http://www.oehha.ca.gov/prop65/prop65_list/Newlist.html#list
Godina
Emisije (kg)
Department Aglomeracija
2011
6206
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department saobraćaj
2011
2051
3.
Natron-Hayat.d.o.o. Maglaj
Natron-Hayat d.o.o. Maglaj
2013
1637
4.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
Rotaciona peć sa pratećim postrojenjima
2012
1394
5.
Bosnalijek d.o.o. Sarajevo
Bosnalijek, farmaceutska i hemijska industrija
2011
1076
6.
Agregati i betoni “Put” d.o.o. Sarajevo
Agregati i betoni “Put” d.o.o. Sarajevo
2011
582
7.
Gramat d.o.o.
kamenolom “Sklop”
2013
252
8.
BBM Vareš d.o.o.
Postrojenje za preradu krečnjaka i spilita
2013
85
9.
ŠPD Unsko-sanske Šume d.o.o. Bosanska Krupa
Kamenolom Bukovača
2013
77
10.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department Energetika
2011
59
R. br.
Organizacija/firma
Pogon/postrojenje
1.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
2.
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10
www.eko.ba Tabela 4
Ugljen monoksid (CO) Industrijska postrojenja, koja s od 2011–2013. ispustila najviše reprotoksičnog ugljen monoksida.
Godina
Emisije (kg)
Aluminij d.d.
2012
8 354 404
Tvornica cementa Kakanj d.d.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
2013
816 513
3.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department Aglomeracija
2011
607 947
4.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
Rotaciona peć sa pratećim postrojenjima
2012
550 207
5.
KJKP Sarajevogas d.o.o. Sarajevo
Cjevovod za prenos gasa prečnika od 300 do 500 mm i pritiska većeg od 0,4 MPa (4 bar)
2013
125 529
R. br.
Organizacija/firma
Pogon/postrojenje
1.
Aluminij
2.
www.eko.ba Tabela 5
Mutagene materije Rangirana su postrojenja prema količini hemikalija ili njihovih jedinjenja koje se klasifikuju kao mutagena, a koja se nalaze u registru ukupnog ispuštanja u zrak, vodu i tlo, prema podacima objavljenim u PRTR za period od 2011. do 2013. godine. Hemikalije su klasifikovane kao mutagene na osnovu profila hemikalija navedenih na web stranici PRTR. Grupa mutagenih materija uključuje sljedeće hemikalije ili njihove spojeve prijavljen u PRTR: alahlor, antracen, 1,2-dihloroetan, diuron, etilen oksid, fenoli, mireks, policiklični aromatski ugljikovodici (PAH), trifluralin, trihloretilen i vinil hlorid.
Godina
Emisije (kg)
Department saobraćaj
2011
2051
Natron-Hayat d.o.o. Maglaj
Natron-Hayat d.o.o. Maglaj
2013
1637
3.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
Rotaciona peć sa pratećim postrojenjima
2012
1377
4.
Bosnalijek d.o.o. Sarajevo
Bosnalijek, farmaceutska i hemijska industrija
2011
1076
5.
Agregati i betoni “Put” d.o.o. Sarajevo
Agregati i betoni “Put” d.o.o. Sarajevo
2011
582
6.
Gramat d.o.o.
kamenolom "Sklop"
2013
252
7.
BBM Vareš d.o.o.
Postrojenje za preradu krečnjaka i spilita
2013
85
8.
ŠPD Unsko-sanske Šume d.o.o. Bosanska Krupa
Kamenolom Bukovača
2013
77
9.
Lasta
Lasta tvornica keksa i vafla d.d.
2013
54
R. br.
Organizacija/firma
Pogon/postrojenje
1.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
2.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
www.eko.ba Tabela 6
Staklenički gasovi Rangirana su postrojenja prema količini gasova sa efektom staklene bašte (ugljen dioksid, azotni oksid, metan) po njihovom potencijalu da doprinesu efektu staklenika u ukupnom ispuštanju u zrak, prema podacima objavljenim u PRTR za period od 2011. do 2013. godine. Brojevi su dati u tonama. Na prvom mjestu utiču samo emisije ugljen-dioksida.
Godina
Emisije (tona)
Tvornica cementa Kakanj d.d.
2013
269 379
Farmavita d.o.o.
Farmavita
2013
223 199
3.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
Rotaciona peć sa pratećim postrojenjima
2012
214 891
4.
ZD RMU Zenica d.o.o. Zenica
Jama "Raspotočje"
2011
72 960
5.
Presal extrusion
Presal extrusion d.o.o
2013
71 524
6.
ZD RMU Zenica d.o.o. Zenica
Stara jama sa separacijom
2011
33 411
7.
Regionalna deponija Mošćanica
Regionalna deponija Mošćanica
2013
23 520
8.
ZD RMU Zenica d.o.o. Zenica
Jama "Stranjani"
2011
16 661
R. br.
Organizacija/firma
Pogon/postrojenje
1.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
2.
1
2
3
4
5
6
7
8
www.eko.ba Tabela 7
Gasovi koji izazivaju kisele kiše Ova industrijska postrojenja u periodu od 2011. do 2013. godine ispustila su najviše gasova koji izazivaju kisele kiše (amonijak, azotni oksidi, sumpor-oksidi, fluorovodik i hlorovodik):
Godina
Emisije (kg)
Blok 4
2012
18 291 000
Javno preduzeće Elektroprivreda BiH
Blok 5
2012
16 684 000
3.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department Energetika
2011
8 347 511
4.
Javno preduzeće Elektroprivreda BiH
Blok 6
2012
7 928 000
5.
Javno preduzeće Elektroprivreda BiH
Blok 3
2012
5 537 000
6.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department Koksara
2011
2 660 748
7.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department Aglomeracija
2011
1 149 255
8.
Natron-Hayat d.o.o. Maglaj
Natron-Hayat d.o.o. Maglaj
2013
979 561
9.
Aluminij
Aluminij d.d.
2012
716 848
10.
ZD Rudnik mrkog uglja "Đurđevik" d.o.o. – Đurđevik
Pogon Jama i Separacija
2012
485 568
R. br.
Organizacija/firma
Pogon/postrojenje
1.
Javno preduzeće Elektroprivreda BiH
2.
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10
www.eko.ba Tabela 8
Poliaromatski ugljikovodici (PAH) Ova industrijska postrojenja u periodu od 2011. do 2013. godine ispustila su u zrak najviše poliaromatskih ugljikovodika (PAH).
Godina
Emisije (kg)
Department saobraćaj
2011
2051
Natron-Hayat d.o.o. Maglaj
Natron-Hayat d.o.o. Maglaj
2013
1637
3.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
Rotaciona peć sa pratećim postrojenjima
2012
1377
4.
Bosnalijek d.o.o. Sarajevo
Bosnalijek, farmaceutska i hemijska industrija
2011
1076
5.
Agregati i betoni “Put” d.o.o. Sarajevo
Agregati i betoni “Put” d.o.o. Sarajevo
2011
582
6.
Gramat d.o.o.
kamenolom “Sklop”
2013
252
7.
BBM Vareš d.o.o.
Postrojenje za preradu krečnjaka i spilita
2013
85
8.
ŠPD Unsko-sanske Šume d.o.o. Bosanska Krupa
Kamenolom Bukovača
2013
77
9.
Lasta
Lasta tvornica keksa i vafla d.d.
2013
54
R. br.
Organizacija/firma
Pogon/postrojenje
1.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
2.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
www.eko.ba Tabela 9
Čestice prašine (PM10) Ova industrijska postrojenja u periodu od 2011. do 2013. godine ispustila su u zrak najviše čestica prašine (PM10).
Godina
Emisije (kg)
Blok 6
2012
1 042 000
Javno preduzeće Elektroprivreda BiH
Blok 4
2012
613 000
3.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department Aglomeracija
2011
448 262
4.
Javno preduzeće Elektroprivreda BiH
Blok 5
2012
422 000
5.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department Koksara
2011
412 269
6.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department Energetika
2011
346 676
7.
Aluminij
Aluminij d.d.
2012
202 654
8.
Farmavita d.o.o.
Farmavita
2013
163 037
9.
ArcelorMittal d.o.o. Zenica
Department BOF čeličana
2011
92 984
10.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
Tvornica cementa Kakanj d.d.
2011
81 957
R. br.
Organizacija/firma
Pogon/postrojenje
1.
Javno preduzeće Elektroprivreda BiH
2.
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10
www.eko.ba Napomene: Podaci za Bosnu i Hercegovinu koji su iznad dozvoljene granice, odnose se samo na 32 postrojenja, i samo na 14 hemikalija (arsen, kadmij, olovo, živa, benzen, PAH, HCFC –samo jedan slučaj, HCl, SO2 /SOx , NO2 / NOx , CO, metan, CO2, prašina PM10). Za poređenje: U Češkoj Republici, podaci za 2013. godinu sadrže emisije iz 1.657 postrojenja, sa izvještajima koji se odnose na 35 susptanci koje se ispuštaju u zrak, 32 supstance koje se ispuštaju u vodu, 14 supstanci koje se ispuštaju u tlo, 32 supstance u transferima otpadnih voda i 25 agenasa u transferima otpada. U Češkoj Republici prijavljuju se sve emisije od svih postrojenja koja prelaze dozvoljeni prag. Izvještaji također obuhvataju i otpad. U odnosu na E-PRTR (Evropski integrirani registar zagađenja) postrojenja u Češkoj Republici izvještavaju i o emisijama stirena i formaldehida. Podaci za Češku Republiku su javno dostupni na: http://www.irz.cz.