Học ở trường đời by ArtCorner.vn

HUAÂN TÖÔÙC BADEN POWELL Baûn dòch cuûa DCC TOÂN THAÁT ÑOÂNG & TOÂN THAÁT SAM

HOÏC ÔÛ TRÖÔØNG ÑÔØI

TUÛ SAÙCH HUAÁN LUYEÄN MIEÀN II BAN TU THÖ HUAÁN LUYEÄN MIEÀN II Taùi baûn laàn 4

HOÏC ÔÛ TRÖÔØNG ÑÔØI DÒCH THEO BAÛN TIEÁNG PHAÙP AØø L’ EÙCOLE DE LA VIE

HIEÄU ÑÍNH THEO NGUYEÂN BAÛN TIEÁNG ANH LESSONS FROM THE VARSITY OF LIFE.

Lôøi Giôùi Thieäu Thôøi

gian ôû tröôøng hoïc thì ngaén, chöông trình hoïc thì

giôùi haïn, phaàn lôùn laø lyù thuyeát vaø töø chöông ... chæ ñuû cung caáp cho chuùng ta caên baûn toái thieåu ñeå böôùc vaøo ñôøi. Töø ngaøy rôøi gheá nhaø tröôøng, ta môùi hoïc thaät söï ôû trong cuoäc soáng haèng ngaøy, hoïc cho ñeán phuùt choùt cuûa ñôøi mình. Hoïc ôû tröôøng ñôøi thì voâ haïn ñònh vaø ña daïng, moãi ngöôøi hoïc ñöôïc nhöõng baøi hoïc khaùc nhau, do ñoù coù ngöôøi thaønh coâng, coù ngöôøi laïi thaát baïi... vì thieáu kinh nghieäm, maø kinh nghieäm chæ coù ñöôïc sau khi ta ñaõ traûi qua. Ñeå ñôõ maát thôøi gian töï ruùt kinh nghieäm vaø giuùp ta deã thaønh coâng trong cuoäc ñôøi, toát nhaát laø ta hoïc hoûi kinh nghieäm cuûa ngöôøi xöa. Cuï Baden Powell laø ngöôøi töøng traûi, ñaõ soáng nhieàu nôi khaép theá giôùi, chung ñuïng vôùi nhieàu daân toäc, laên loän ñuû moïi ngheà, höôûng ñuû moïi thöù tieâu khieån töø theå thao, saên baén, du lòch, aâm nhaïc, kòch ngheä, hoäi hoïa, ñieâu khaéc... maø ôû ñaâu, trong laõnh vöïc naøo Cuï cuõng thaønh coâng myõ maõn. Ban tu thö Huaán Luyeän Mieàn II, giôùi thieäu vôùi caùc baïn taùc phaåm “Hoïc ôû tröôøng ñôøi” cuûa Baden Powell qua nhöõng trang saùch ñaày haáp daãn, caùc baïn vöøa bieát ñöôïc tieåu söû cuûa vò saùng laäp phong traøo HÑTG, vöøa hoïc ñöôïc nhöõng baøi hoïc quyù baùu raát coù ích cho chuùng ta trong cuoäc soáng. TOÂN THAÁT SAM

Quyeån saùch naøy ñöôïc taëng cho ngöôøi ñaõ mang laïi Haïnh Phuùc cho toâi : Vôï Toâi.

Thay Lôøi Töïa “Cuoäc soáng thaät laø ñeïp – Cuoäc soáng bình dò” ROBERT BROWNING “Theá giôùi cuûa chuùng ta thaät khoù maø chinh phuïc Ñuùng laø moãi hoa hoàng ñeàu coù gai, nhöng hoa hoàng ñeïp thaät !” FRANK L. STANTON “Chaúng ai ñi qua cuoäc ñôøi, cuõng nhö khoâng theå ñi qua mieàn thoân daõ, maø chaúng ñeå laïi sau löng nhöõng daáu veát, vaø laém khi nhöõng daáu veát aáy giuùp cho nhöõng keû ñi sau tìm ra ñöôøng cuûa hoï”. “Toâi luoân nhôù nhöõng lôøi töø bieät cuûa cha giaø toâi : “Con ôi, ñöøng bao giôø…” nhöng toâi khoâng muoán nhaéc laïi nhöõng lôøi aáy ôû ñaây. Toâi thaät laø ñieân roà vì ñaõ chaúng löu yù gì ñeán ñieàu aáy caû, vaø ñaõ traû giaù ñaét cho nhöõng laàm loãi cuûa toâi; neáu toâi coù moät ñöùa con trai, toâi seõ chuyeån nhöõng lôøi aáy laïi cho noù vaø nhaéc ñi nhaéc laïi maõi ñeå in saâu vaøo taâm trí cuûa noù. Ñieân roà thay cho chuùng ta luùc coøn nieân thieáu ! Cöù töôûng raèng chuùng ta khoân ngoan, vaø queân raèng caùc baäc ñaøn anh cuûa chuùng ta ñaõ hoïc ôû Tröôøng Ñôøi, tröôøng lôùn hôn taát caû moïi hoïc ñöôøng, vaø moãi ngaøy chuùng ta phaûi hoïc ôû hoï moät ñieàu gì”. JANES trong baùo Fishing Gazette

Toâi

chaúng coù chuùt duïng yù gì khi vieát veà cuoäc ñôøi toâi :

moät hoài kyù chæ laø söï laäp ñi laäp laïi caùi “toâi”, nhöng coù nhieàu ngöôøi ôû caùc nôi yeâu caàu toâi keå laïi moät vaøi bieán coá, vôùi yù nghó nhöõng kinh nghieäm aáy coù theå giuùp ích cho caùc baïn treû tìm höôùng ñi trong cuoäc ñôøi. Do vaäy, vì caùc baïn treû maø toâi vieát taäp saùch naøy, vaø vôùi danh töø baïn treû, toâi muoán hieåu laø caùc thanh nieân cuõng nhö thieáu nöõ, vì toâi cuõng hoïc ôû Tröôøng Ñôøi nhö ñaõ neâu treân. Toâi khoâng vieát moät tieåu söû nhieàu chi tieát, baét ñaàu töø ngaøy thô aáu ñeå ñi daàn ñeán caùc naêm sau cuûa cuoäc ñôøi. Thaät ra laø moät môù “hoã loán” hay moät thöù baùnh pudding, toâi e raèng seõ hieám thaáy caùc haït nho khoâ trong baùnh vaø ñoäc giaû buoäc phaûi töï tìm laáy.

LAØM THEÁ NAØO ÑEÅ TRÔÛ NEÂN GIAØU ?

Tröôùc

heát, haõy nhôù raèng toâi ñaõ höôûng cuûa ñôøi khoâng

keùm moät ai, toâi coù quyeàn noùi veà noù. Trong moät baøi ôû baùo Manchester Guardian, maø toâi khoâng bieát taùc giaû, ngöôøi ta moâ taû toâi laø “ngöôøi giaøu nhaát theá giôùi”. Ñoù laø moät ñieàu quyeát ñoaùn thaät taùo baïo, nhöng khi nghó kyõ, toâi cho raèng noù khoâng xa söï thaät. Vì raèng, moät ngöôøi giaøu khoâng phaûi laø keû coù nhieàu tieàn, maø laø moät ngöôøi haïnh phuùc. Vaø toâi laø ngöôøi aáy. Toâi bieát nhieàu nhaø tyû phuù khoâng coù haïnh phuùc: hoï khoâng coù taát caû nhöõng gì hoï muoán vaø vì theá ñaõ khoâng thaønh coâng trong ñôøi. Moät caùch ngoân Xri-lan-ca noùi raèng : “Ngöôøi coù

haïnh phuùc laø ngöôøi giaøu, nhöng ñöøng do ñoù maø nghó raèng ngöôøi giaøu coù haïnh phuùc”. Ngöôøi thaät söï coù haïnh phuùc laø keû coù raát ít ham muoán. Taát caû caùc tieåu söû, hay gaàn nhö theá, ñeàu chöùa ñöïng nhöõng lôøi khuyeân boå ích ñeå thaønh coâng trong ñôøi, nhöng khoâng coù tieåu söû naøo toát hôn vaø chaéc chaén coù hieäu nghieäm hôn laø tieåu söû cuûa Ñöùc Chuùa Trôøi. Neáu baïn ñaõ ñoïc cuoán “Ñöôøng thaønh coâng” thì baïn ñaõ bieát raèng quan nieäm cuûa toâi veà söï thaønh coâng ôû ñôøi laø haïnh phuùc. Vaø nhö oâng HENRY NEWBOLT ñaõ noùi, haïnh phuùc laø ôû choã ñaõ laøm cho nhöõng ngöôøi khaùc sung söôùng. Vaû laïi, söï thaønh coâng tuøy thuoäc vaøo chuùng ta chöù khoâng phaûi nhôø moät “soá phaän” thuaän lôïi hay nhôø aûnh höôûng cuûa nhöõng ngöôøi baïn coù uy quyeàn, ñoù laø moät ñieàu maø tuoàng nhö caùc baïn treû khoâng chaáp nhaän. Toâi ñaõ laém laàn trình baøy raèng muïc ñích cuûa phong traøo Höôùng Ñaïo laø ñaøo taïo nhöõng ngöôøi ñaøn oâng, nhöõng ngöôøi ñaøn baø, nhöõng coâng daân coù söùc khoûe vaø haïnh phuùc, coù khaû naêng ñeå giuùp ích ñoàng loaïi. Ngöôøi ñaøn oâng hay ñaøn baø ñaõ ñaït ñeán möùc coù caû ba ñieàu aáy ñöôïc trang bò ñeå thaønh coâng trong ñôøi. Ngaøy kia coù ngöôøi hoûi toâi coù theå ñònh nghóa ngaén goïn trong ít chöõ, 50 chöõ chaúng haïn, quan nieäm cuûa toâi veà ñieàu neân laøm nhaát trong ñôøi. Toâi ñaõ ñaùp raèng, toâi chæ caàn 8, 9 chöõ “Haõy thöïc hieän moät cuoäc hoân nhaân haïnh phuùc”, nhö theá toâi muoán noùi raèng, ngöôøi coù dieãm phuùc ñöôïc tình yeâu vöõng beàn cuûa vôï hieàn ñaõ thaønh coâng trong haønh ñoäng quan troïng nhaát cuûa ñôøi mình.

Vôùi danh töø “hoân nhaân haïnh phuùc”, toâi khoâng muoán noùi thôøi kyø traêng maät moät vaøi tuaàn hay vaøi thaùng roài sau ñoù laø söï nhaân nhöôïng chung, maø laø moät thôøi kyø traêng maät keùo daøi maõi maõi. Haõy tin lôøi kinh nghieäm cuûa toâi ! Nhöng coøn moät ñieàu khaùc nöõa ñeå kieän toaøn söï thaønh coâng: Ñoù laø giuùp ích keû khaùc. Neáu khoâng coù ñieàu kieän cuoái cuøng naøy, söï thoûa maõn nhöõng ham muoán ích kyû cuûa chuùng ta, khoâng cho chuùng ta höôûng moät haïnh phuùc hoaøn toaøn vieân maõn.

HAI CUOÄC ÑÔØI CUÛA TOÂI

Toâi

tìm thaáy moät lôøi caùo loãi khaùc cho taäp saùch naøy,

trong vieäc, coù leõ laø duy nhaát, laø toâi ñaõ soáng hai cuoäc ñôøi. Ngöôøi ta coù theå phoûng ñoaùn ra khoâng bieát bao nhieâu chuyeän, ngoaøi chuyeän maø toâi muoán noùi. Ñôøi soáng thöù nhaát, khoâng, toâi muoán noùi raèng toâi ñaõ baét ñaàu böôùc vaøo cuoäc soáng, khi ra tröôøng vôùi chöùc vuï só quan treû trong quaân nguõ, vaø ôû ñoù, do moät söï may maén phi thöôøng coäng vôùi loøng yeâu ngheà thieát tha, toâi ñaõ thaêng traät nhanh, ñöa toâi leân daàn caùc caáp cuûa binh nghieäp. Trong ñôøi soáng thöù nhaát aáy, toâi ñaõ ñöôïc ñaëc quyeàn ñi thaêm nhieàu xöù laï do chính phuû Anh ñaøi thoï chi phí. Toâi ñaõ phuïc vuï taïi AÁn Ñoä, ôû AÙp-ga-nít-xtaêng, ôû Nam Phi, ôû Taây Phi vaø ôûû Ai Caäp. Ñôøi soáng theå thao, haønh quaân, tình höõu nghò, cuoäc soáng nhoïc nhaèn nöõa, ñaày daãy khoù khaên beänh taät, chia ly, ñen toái laøm cho ta thaáy nhöõng ngaøy naéng töôi ñeïp hôn. Vieäc lôùn, vieäc nhoû thay phieân nhau ñeø leân vai toâi : Thöôïng só roài Thieáu taù, roài Ñaïi taù chæ huy moät trung ñoaøn, toâi nhaän

laõnh nhöõng traùch nhieäm cao quyù maø moät quaân nhaân coù theå ñöôïc trao, luoân luoân tieáp xuùc gaàn guõi vôùi binh só cuûa toâi. Toâi laïi coøn nhaän laõnh nhieàu coâng vieäc quan troïng hôn nöõa, toâi seõ keå laïi sau. Ví duï : toâi phaûi tuyeån moä moät ñoäi nguõ ngöôøi ñòa phöông cho cuoäc vieãn chinh Ashanti, phaûi giöõ troïng traùch Tham möu tröôûng trong chieán dòch Matabeùleùland, chæ huy ñoäi quaân tuyeät vôøi goàm caû ñaøn oâng vaø ñaøn baø, ñaõ giöõ vöõng thaønh Mafeking trong traän chieán vôùi quaân Boers, quan troïng hôn nöõa laø vieäc toå chöùc ñoaøn caûnh saùt Nam Phi sau chieán tranh ñeå giuùp vaøo vieäc bình ñònh xöù aáy. Cuoái cuøng, toâi ñaït ñeán ñænh cuûa thöù baäc trong binh chuûng toâi, vôùi söï boå nhieäm Töôùng Toång thanh tra kî binh, do ñoù toâi ñaõ ñöôïc ñaëc quyeàn tuyeät vôøi huaán luyeän nhöõng kî binh cuûa chuùng ta cho Theá chieán thöù nhaát. Vì theá, maø luùc 42 tuoåi, nghóa laø töông ñoái coøn treû, toâi nhaän traùch nhieäm Tham möu Tröôûng, luùc 53 tuoåi, nhôø söï may maén luoân luoân öu ñaõi, toâi ñaõ hoaøn thaønh binh nghieäp vaø ñöôïc nghæ höu.

Cuoäc ñôøi thöù nhaát vaø cuoäc ñôøi thöù hai cuûa toâi noái lieàn nhôø Höôùng Ñaïo

Cuoäc ñôøi thöù hai. Roài töø ñoù môùi baét ñaàu cuoäc ñôøi thöù hai cuûa toâi, moät ñôøi soáng khaùc haún, treân moät phöông dieän hoaøn toaøn môùi, tuy nhieân, nhö cuoäc ñôøi thöù nhaát, noù goàm coù Phong traøo Höôùng Ñaïo. Toâi keát hoân vôùi ngöôøi trôû thaønh caùnh tay phaûi cuûa toâi trong vieäc giaùo duïc chaúng rieâng gì con caùi chuùng toâi, maø caû ñaïi gia ñình Nam Nöõ Höôùng Ñaïo Sinh ñaõ ñöôïc khai sinh töø ñoù. Gioáng nhö traùi soài trôû thaønh caây ñaïi thuï, chuùng toâi ñaõ ñöôïc ñaëc quyeàn tuyeät vôøi thaáy phong traøo, töø moät nhoùm nhoû 25 treû em caém traïi treân hoøn ñaûo Brownsea, lôùn vaø phaùt trieån thaønh moät coäng ñoàng huynh ñeä bao goàm haàu heát caùc nöôùc vaên minh cuûa theá giôùi, vaø theo baûn thoáng keâ môùi nhaát ñaõ leân ñeán hai trieäu chín traêm ngaøn ñoaøn vieân. (Lôøi dòch giaû : Hieän nay 150 nöôùc coù Phong traøo HÑ, toång coäng coù 16 trieäu HÑS ñang hoaït ñoäng vaø khoaûng 250 trieäu ngöôøi ñaõ tham gia phong traøo HÑ treân khaép theá giôùi). Ñoù laø sô löôïc ñôøi soáng cuûa toâi. Toâi ñaõ toùm taét laïi cuoäc ñôøi cuûa toâi ñeå baïn coù theå hình dung veà ñaïi cöông noäi dung cuûa quyeån saùch naøy.

CHÖÔNG 1

NHÖÕNG NAÊM ÑI HOÏC

Toâi chuaån bò vaøo ñôøi nhö theá naøo ? Hoïc vaán toâi thu thaäp ñöôïc ra sao ? Toâi ñaõ gom goùp hoïc vaán töø nhieàu nguoàn khaùc nhau : gia ñình, hoïc ñöôøng, du lòch, theå thao... Coù leõ baïn seõ nghó raèng “chaéc chaén caùc thöù ñoù ñeàu raát toát, nhöng chaéc anh (nghóa laø toâi) ñaõ ñöôïc lôïi theá luùc ñaàu, coù moät ñoáng tieàn baïc vaø moät söï may maén toät ñoä”. Ñaønh raèng, veà may maén, toâi ñaõ coù ñöôïc raát nhieàu. Tuy nhieân, söï may maén cuõng nhö loøng can ñaûm, noù coù theå ñeán vôùi anh, nhöng moät phaàn lôùn, chuùng ta coù theå “taïo” ra noù. Coøn veà tieàn baïc, toâi khoâng coù nhieàu ñaâu. Khi thaân phuï anh laø moät muïc sö vôùi 14 ñöùa con maø anh laø ñöùa thöù 12, anh chaúng coù cô may thaáy tieàn baïc vung vaõi chung quanh anh. Thaân phuï toâi cuõng khoâng goùp söùc ñöôïc vaøo vieäc giaùo huaán toâi, vì oâng qua ñôøi luùc toâi môùi 3 tuoåi. Thaät laø moät maát maùt lôùn cho toâi, vì thaân phuï toâi coù moät hoïc thöùc uyeân baùc, moät ngöôøi toaøn naêng. May maén thay cho toâi, 9 naêm sau khi thaân phuï toâi qua ñôøi, baùc só Pusey coâng kích thaân phuï toâi vaø ñaõ vieát thoùa maï oâng thaäm teä ñeán noãi gaây ra moät luoàng coâng phaãn trong nhöõng ngöôøi ñaõ bieát vaø ñaõ khaâm phuïc nhöõng yù kieán roäng raõi cuûa oâng, neân hoï ñaõ vieát baùo baùc boû nhöõng lôøi vu caùo aáy.

Nhöõng quan nieäm cuûa oâng ñi tröôùc thôøi ñaïi (oâng laø moät nhaø khoa hoïc vaø moät nhaø tieân tri), chính ñoù laø nhöõng quan nieäm hieän ñöôïc baøn caõi roäng raõi vaø thöôøng ñöôïc coâng nhaän. Neáu khoâng coù söï phaûn öùng gaây neân do nhöõng lôøi chæ trích oâng, coù leõ toâi khoâng khi naøo bieát ñöôïc nhöõng ñöùc tính cuûa oâng. MEÏ TOÂI

Taát

caû bí quyeát cuûa söï ñaøo taïo toâi thaønh ngöôøi naèm

trong con ngöôøi cuûa meï toâi. Laøm sao baø quaû phuï kyø dieäu aáy ñaõ nuoâi daïy ñöôïc taát caû chuùng toâi, maø chaúng moät ai trong anh chò em chuùng toâi trôû thaønh hö hoûng, laøm sao baø ñaõ khoâng phaûi kieät söùc mình vì lo aâu vaø meät nhoïc, toâi chaúng bieát ñöôïc, vaø khoâng theå hieåu noãi. Tuy laø moät quaû phuï ngheøo, chaúng nhöõng baø ñaõ nuoâi döôõng, may maëc, daïy doã chuùng toâi, maø baø coøn tìm ra thì giôø ñeå laøm nhieàu vieäc khaùc nöõa, ñaëc bieät ñaõ ñöôïc xem nhö moät trong nhöõng ngöôøi saùng laäp phong traøo giuùp ñôõ raát nhieàu cho caùc phuï nöõ taân tieán cuûa chuùng ta. Chính aûnh höôûng cuûa baø ñaõ dìu daét toâi trong cuoäc soáng, hôn caû nhöõng lôøi chæ daïy hay kyû luaät maø toâi ñaõ hoïc ñöôïc ôû nhaø tröôøng. THAM VOÏNG SÔÙM

Luùc

coøn nhoû, toâi thích laùi moät ñaàu maùy xe löûa, toâi chaéc

raèng ñieàu ñoù cuõng laø öôùc voïng cuûa 90% treû nhoû. Nhöng rieâng toâi, toâi laïi coù moät lyù do khaùc nöõa, laø kyõ sö Robert Stephenson, ngöôøi phaùt minh ñaàu maùy xe löûa, laïi laø cha ñôõ ñaàu cuûa toâi.

Thaät laø laï luøng khi nghó raèng chæ caùch moät theá kyû thoâi, luùc ñoù taøu löûa ñöôïc xem nhö laø ñeà taøi dieãu côït ! OÂng Stephenson cha phaûi giaûi thích raèng chæ coù maáy con boø bò thieät thoøi khi ñuïng ñoä. Bieám hoïa veà chieác taøu hoûa, John Leach ñaõ veõ noù nhö moät ñoà chôi treû em. Luùc 8 tuoåi, toâi muoán caûi taïo xaõ hoäi vaø trôû neân moät ngöôøi xaõ hoäi chuû nghóa cuoàng tín.

Ñaàu maùy xe löûa, keû thuø cuûa boø

Toâi vieát nhöõng “Luaät cho nhöõng ngaøy toâi veà giaø”, “Toâi seõ laøm theá naøo cho nhöõng ngöôøi ngheøo cuõng giaøu coù nhö chuùng toâi (chöa ña ngoân laém ñaâu). Cuõng nhö chuùng ta, hoï phaûi ñöôïc haïnh phuùc. Taát caû ai ñi qua moät ngaõ tö seõ ñoùng moät soá tieàn cho nhöõng ngöôøi queùt ñöôøng, vaø seõ caûm ôn Chuùa veà nhöõng ñieàu maø Chuùa ñaõ ban cho hoï. Chuùa ñaõ taïo ra nhöõng ngöôøi ngheøo, nhöõng ngöôøi giaøu, vaø toâi coù theå noùi cho anh roõ neân laøm gì ñeå trôû thaønh ngöôøi toát. Phaûi caàu nguyeän Chuùa moãi khi coù theå caàu nguyeän, nhöng vì chuùng ta khoâng theå trôû neân toát nhôø caàu nguyeän maø thoâi, neân phaûi caàn gaéng söùc ñeå coù theå trôû neân toát. Vieát ngaøy 28 thaùng 2 naêm 1865”. Noùi veà vieäc aáy, Ñoâ ñoác Smyth, oâng noäi toâi ñaõ vieát cho toâi: “… Veà caùc luaät cuûa chaùu ! Phaûi chaêng, luaät gioáng nhö moät vuõ ñieäu thoân queâ, trong khi muùa, vuõ coâng nhaûy ngoe nguaåy cho ñeán luùc khoâng coøn ñöa tay hay chaân leân ñöôïc nöõa.

“Caùc luaät cuõng nhö khoa vaät lyù, ñieàu hay nhaát laø duøng ñeán ít chöøng naøo toát chöøng naáy. “Nhöng chaéc chaén raèng vôùi yù nghó cuûa chaùu “khi chaùu veà giaø” muoán giaøu vaø ngheøo chung voán, chaùu chæ theo veát cuûa Jack Cade, khi oâng aáy muoán laøm deã moïi vieäc baèng caùch chaët ñaàu taát caû caùc traïng sö.

Ñaàu maùy xe löûa, moät ñoà chôi treû em

Ngöôøi haøo hoa phong nhaõ naøy ra leänh, luùc ñöùng chieám caàu Luaân Ñoân, raèng töø nay taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc ñoái xöû nhö nhau, vaø ñieàu ñoù ñaõ xaûy ra thaät, vì oâng aáy ñaõ bò chaët ñaàu vaø nhö theá, leänh cuûa oâng ñaõ ñöôïc thi haønh”.

TAÏI CHARTERHOUSE

Luùc 13 tuoåi, toâi ñeán Edimbourg thi vaøo tröôøng Cao ñaúng Fettes. Toâi ñöôïc may maén nhaän laõnh moät trong nhöõng hoïc boång ñaàu tieân maø moät toå chöùc ñaõ daønh cho. Nhöng toâi khoâng höôûng ñöôïc vì may maén laïi coøn öu ñaõi toâi hôn. Thaät theá, moät hay hai tuaàn sau, ngöôøi ta laïi cho toâi moät hoïc boång cuûa tröôøng Charterhouse. Toâi nhaän hoïc boång naøy. Toâi khoâng phaûi laø moät hoïc sinh gioûi, toâi raát tieác phaûi noùi nhö theá, toâi khoâng chaêm hoïc nhö ñaùng ra toâi phaûi chuù taâm vaøo. Theo lôøi pheâ bình cuûa caùc thaày giaùo, thì ban ñaàu toâi hôi khaù, nhöng trong vieäc hoïc taäp, söï chaêm chuù cuûa toâi giaûm daàn.

Moät hoâm, muoán thuyeát phuïc con trai toâi phaûi hoïc chaêm hôn vaø daønh ñöôïc nhieàu ñieåm cao hôn ôû tröôøng, toâi cho noù xem nhöõng hoïc baï cuûa toâi vaø ñöa cho noù ñoïc. “Naøy, xem ñaây naøy – oà, khoâng, coù leõ khoâng phaûi ñoaïn naøy” (ôû ñoaïn ñoù thaày Buisson ñaõ pheâ : “Khaù. Haïnh kieåm coù theå khaù hôn”). “AØ, ñoaïn naøy, cuõng chöa phaûi” (trong ñoaïn naøy thaày Doone ñaõ cheâ toâi laø “ít ñöôïc vöøa yù”, vaø thaày daïy coå ngöõ ñaõ pheâ “ít chaêm chuù vaøo vieäc hoïc”). Maëc cho nhöõng lôøi pheâ bình ít ñeïp ñeõ ñoù, khi toâi leân lôùp saùu, thaày giaùo môùi veà moân coå ngöõ, tieán só löøng danh T.L.Page roäng löôïng pheâ raèng toâi “ñuû yeâu caàu veà moïi phöông dieän”, nhöng thaày toaùn laïi noùi ngöôïc laïi raèng toâi “ñaõ töø boû moân toaùn”, coøn veà phaàn phaùp vaên thì ñöôïc pheâ “coù theå khaù hôn, nhöng löôøi nhaùc, thöôøng nguû ôû lôùp”, coøn veà khoa hoïc töï nhieân, toâi “chaúng chuù yù gì ñeán baøi vôû”. Tuoàng nhö caùc thaày cuûa toâi, khoâng tin gì ôû khaû naêng cuûa toâi. Tuy nhieân, oâng Hieäu Tröôûng Tieán só Haig Brown, moät nhaø giaùo duïc loãi laïc, tính tình cao thöôïng, maëc cho nhöõng lôøi chæ trích treân, laïi tìm thaáy moät chuùt höùa heïn nôi toâi, neân ñaõ pheâ raèng toâi “coù khaû naêng hôn laø vieäc hoïc ôû lôùp ñaõ cho pheùp phoûng ñoaùn, vaø oâng haøi loøng veà haïnh kieåm cuûa toâi !”. Tia khuyeán khích aáy lôùn daàn vaø trôû thaønh moät ngoïn ñuoác nghò löïc sau naøy, khi toâi hieåu ra raèng caàn phaûi hoïc taäp chu ñaùo.

ÑOÁI VÔÙI TOÂI, TIEÁNG HY LAÏP VAÃN LAØ TIEÁNG HY LAÏP

Toâi

ñöôïc an uûi khi nhaän thaáy raèng raát nhieàu vó nhaân

hôn toâi cuõng ñaõ khoâng toû ra laø nhöõng thaàn ñoàng trong thôøi

gian hoïc taäp. Trong quyeån saùch “Nhöõng böôùc ñaàu cuûa toâi trong cuoäc ñôøi” oâng Winston Churchill ñaõ thuù nhaän raèng oâng khoâng tieáp thu vaên hoïc coå ñieån vaø toaùn hoïc ñöôïc. OÂng John Collier ñaùng kính coâng nhaän raèng khoâng thaâu thaäp ñöôïc gì treân gheá nhaø tröôøng Eton, vaø Huaân töôùc Darling môùi ñaây laïi vieát : “Nöôùc ta ñaõ chuoác laáy nhieàu khoù khaên voâ keå ôû phöông ñoâng chæ vì tieáng Hy Laïp laø moân hoïc baét buoäc ôû caùc tröôøng ñaïi hoïc coâng laäp. Ñieàu ñoù ñaõ laøm cho nhieàu ngöôøi, maø laø nhöõng ngöôøi raát bieát ñieàu (trong ñoù coù theå keå oâng Gladstone quaù coá) ñaõ ñöa ñaát nöôùc khoâng ngöøng giuùp ñôõ ngöôøi Hy Laïp chæ vì hoï ñaõ hoïc lòch söû cuûa Heùlene vaø Ulysse maø toâi cho raèng laø ngöôøi ít ñaùng troïng nhaát”. Huaân töôùc Darling cuõng nhö oâng Winston Churchill raát sung söôùng “ñaõ khoâng phí thì giôø ñeå hoïc tieáng Hy Laïp, maø laïi chaêm chuù hoïc moät moân coù ích hôn : anh vaên”. Cuõng vaäy, Huaân töôùc Birkenhead, moät nhaø trí thöùc xuaát saéc nhö theá, ñaõ thuù nhaän raèng oâng khoâng bieát gì veà vaên hoïc coå ñieån. Khi vieát tieåu söû cuûa mình, Huaân töôùc Balfour ñaõ coù theå noùi veà toâi : “Anh thaáy chöa, khi hoài töôûng laïi quaù khöù, toâi raát buoàn nhaän thaáy raèng toâi raát ít thay ñoåi trong 70 naêm nay. Neáu phaûi vieát veà chính toâi, toâi phaûi taûû roõ veà chaân dung cuûa toâi : moät thaèng löôøi khi naøo cuõng coù moät vieäc gì ñoù ñeå laøm. Coøn raát xa, toâi môùi coù theå laø moät ngöôøi uyeân baùc, nhöng toâi laïi bieát ñaïi cöông raát nhieàu ñieàu. Ñoù khoâng phaûi laø loãi cuûa caùc vò thaày toâi neáu toâi khoâng hoïc ñöôïc tieáng Hy Laïp hay tieáng La Tinh, vaø cuõng chaúng phaûi laø loãi cuûa toâi neáu khoâng coù moät ngoân ngöõ naøo khaùc ñöôïc daïy cho toâi”. Coøn Thoáng cheá Henry Wilson, thì oâng ñaõ rôùt hai laàn khi thi vaøo quaân nguõ.

Nhöõng hieåu bieát cuûa toâi veà vaên hoïc coå ñieån cuõng chaúng hôn gì nhöõng hieåu bieát veà toaùn hoïc nhöng thaät tình toâi khoâng nhìn thaáy lôïi ích cuûa chuùng cho cuoäc soáng cuûa toâi. Traùi laïi, toâi hieåu raèng beân caïnh tieáng Anh, neáu bieát töôøng taän moät vaøi sinh ngöõ khaùc, hieåu bieát veà khoa hoïc, veà keá toaùn, veà ñòa lyù, söû kyù ñaïi cöông, hay ít nhaát laø phöông phaùp duøng ñeå tìm hieåu chuùng, seõ raát quyù cho toâi. Theo toâi, buoäc nhöõng thanh nieân khoâng chuùt ham thích hoïc tieáng Hy Laïp vaø tieáng La Tinh, laø moät phí phaïm thì giôø cuõng ngu xuaån nhö buoäc caùc thieáu nöõ chaúng coù chuùt khieáu aâm nhaïc naøo taäp ñaùnh ñaøn döông caàm. ………………………………………………………………………………………………………………….. Ai ñoù ñaõ noùi raèng “caùi coát yeáu trong vieäc daïy ôû caùc hoïc ñöôøng laø laøm theá naøo cho caùc moân sinh trôû thaønh nhöõng ngöôøi coù giaùo duïc, coù ñaàu oùc laønh maïnh vaø caân ñoái, daàu khoâng truyeàn thuï cho hoï ñöôïc nhieàu kieán thöùc”. Neàn giaùo duïc ñoù ñaõ chöùng toû trong moïi tröôøng hôïp raèng noù coù theå ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi troïng danh döï, khoâng theå mua chuoäc hay laøm hö hoûng, nhöõng ngöôøi bieát tuaân kyû luaät, can cöôøng, coù oùc saùng kieán, bieát nhaän traùch nhieäm, vaø nhö oâng Roxburgh ñaõ noùi trong saùch Eleutheros cuûa oâng, nhöõng ngöôøi “coù theå chaáp nhaän trong phoøng khaùch vaø voâ giaù trong moät cuoäc ñaém thuyeàn”. Vaû laïi, nhöõng chæ trích cuûa toâi, khoâng coøn hôïp vôùi caùc thöôøng hieän giôø, vì ngaønh giaùo duïc ñaõ tieán boä nhieàu trong nöûa theá kyû nay, sau khi toâi rôøi gheá nhaø tröôøng. Tuy nhieân, nhöõng phöông phaùp cuõ khoù maø keát lieãu ngay ñöôïc, vaø khoâng cung öùng ñöôïc nhieàu thuû laõnh vaø coâng boäc toát cho vieäc chung maø hoï coù boån phaän ñaøo taïo neân trong soá haøng vaïn thanh nieân ñöa vaøo ñôøi moãi naêm.

Coù quaù nhieàu ong ñöïc trong boäng ong chuùng ta, quaù nhieàu phí phaïm veà nhaân löïc aáy, maø ñaëc bieät hieän giôø ñaát nöôùc ñang caàn ñeán, neáu hoï ñaõ ñöôïc huaán luyeän chu ñaùo ñeå coù theå ñem heát naêng löïc ra phuïc vuï.

NGHEÀ DAÃN ÑAÏO

Suoát thôøi gian ôû quaân nguõ, toâi ñaõ coù yù ñònh (baïn coù theå goïi noù laø moät ñònh kieán) noù cöù aùm aûnh toâi hoaøi, vaø noù ñaõ toû ra coù ích cho coâng vieäc cuûa toâi trong quaân ñoäi, baèng caùch laøm cho coâng vieäc cuûa toâi coù lyù thuù hôn. Sau naøy noù laïi trôû thaønh moät daây lieân keát hai cuoäc ñôøi cuûa toâi, hai cuoäc ñôøi khaùc nhau haún. Toâi muoán noùi ñeán ngheà daãn ñaïo. Ngheà daãn ñaïo goàm raát nhieàu chuyeän. Toùm taét, ñoù laø ngheä thuaät hay khoa hoïc ñeå thaâu löôïm nhieàu tin töùc. Tröôùc hay trong moät traän chieán tranh, nhöõng tin töùc lieân quan ñeán vieäc beân ñòch chuaån bò löïc löôïng, yù ñoà cuûa hoï, caùc cuoäc chuyeån quaân ñeàu coù moät taàm quan troïng ñaëc bieät cho vò Tö leänh neáu oâng muoán thaéng traän. Veà phía hoï, leõ dó nhieân, quaân ñòch cuõng coá heát söùc giöõ kín caùc tin töùc aáy . Traùch nhieäm cuûa ngöôøi ñöôïc giao phoù ñi tìm kieám caùc ñieàu aáy ñöông nhieân raát khoù khaên vaø nguy hieåm. Neáu nguïy trang ñeå tìm hieåu, ngöôøi ta seõ cho hoï laø moät giaùn ñieäp vaø hoï coù theå bò xöû baén, coøn neáu maëc quaân phuïc thì laïi deã bò nhaän ra hôn vaø cuõng coù theå nguy hieåm ñeán tính maïng. Ñeå coù theå thaønh coâng, tröôùc heát phaûi hieåu roõ saùch löôïc vaø toå chöùc cuûa quaân ñoäi. Trí töôûng töôïng vaø oùc saùng kieán cuûa moãi ngöôøi, cuõng nhö 4 ñöùc tính thieát yeáu cuûa moät binh só

(gan daï, löông tri, möu meïo vaø tinh thaàn hôïp taùc) ñeàu raát caàn cho coâng taùc naøy vaø treân moät möùc ñoä raát cao. Ñoái vôùi ngöôøi trinh saùt, vaán ñeà tieän nghi, an toaøn caù nhaân khoâng phaûi laø ñieàu quan troïng. Nhöng hoï tham döï moät cuoäc chôi haøo höùng, vaø vì giaù trò to taùt cuûa cuoäc chôi aáy ñoái vôùi Toå quoác, neân hoï coù theå chòu ñöïng caùc ruûi ro gaëp phaûi. Theâm vaøo ñieàu maø toâi ñaõ hoïc ñöôïc ôû lôùp cuõng nhö ôû tröôøng – thaät hieám hoi – toâi cuõng thu thaäp ñöôïc ngoaøi giôø hoïc nhieàu ñieàu raát boå ích cho toâi sau naøy. Trong caùc dòp nghæ heø, toâi laïi hoïc ñöôïc nhieàu ñieàu hôn nöõa, vôùi maáy anh em cuûa toâi. Nhöõng nguoàn giaùo duïc phuï aáy laø : saân khaáu, nuùi röøng, bieån caû. Sau naøy, toâi laïi nhaän ñöôïc nhieàu baøi hoïc cao hôn nhôø caùc cuoäc du lòch ra nöôùc ngoaøi, nhôø saên baén thuù lôùn vaø cuoái cuøng laø coâng vieäc trong quaân nguõ. Tröôùc khi vieát tieáp, toâi coù theå ghi laïi ôû ñaây raèng toâi ñaõ nghó ñeán vieäc ñaët teân cho quyeån saùch naøy laø “Nhöõng quaû bom cuûa ñôøi toâi”. Taïi sao ñeå teân aáy ? Bôûi vì nhöõng giai ñoaïn quan troïng nhaát trong binh nghieäp cuûa toâi ñaõ ñeán vôùi toâi raát baát ngôø, do moät cô may hay aûnh höôûng ngoaïi lai vaø ngoaøi loøng mong moûi cuûa toâi. ………………………………………………………………………………………………

LEÂN SAÂN KHAÁU

Quaû bom thöù nhaát ñaõ noå luùc toâi coøn laø caäu beù hoïc sinh ôû Charterhouse. Moät hoâm, toâi ñöôïc chæ ñònh ñoùng vai chính, vai Bob Nettles trong vôû haøi kòch nhan ñeà “Daønh cho cha meï vaø thaày giaùo chuùng ta”.

Tieán só Haig Brown, moät nhaø giaùo duïc raát möïc saùng suoát, xem nhöõng buoåi dieãn kòch nhö moät phöông tieän höõu ích ñeå phaùt trieån trí naõo thieáu nhi, ñaõ khuyeán khích, ra leänh nöõa, baûo hoïc sinh nghieân cöùu vaø töï trình dieãn caùc vôû kòch. Toâi may maén ôû trong soá hoïc sinh ñöôïc choïn, vaø raát nhôù ôn oâng ñaõ taïo cho toâi cô hoäi taäp luyeän moät ngheä thuaät raát quyù cho toâi, chaúng nhöõng noù cho pheùp toâi taäp quen dieãn taû vaø noùi tröôùc coâng chuùng, maø hôn nöõa, noù ñaõ laøm phaùt trieån trong toâi khaû naêng dieãn loät ñöôïc moät nhaân vaät baèng caùch thay ñoåi gioïng noùi, daùng ñieäu, moät ñieàu caàn thieát nhaát cho ngöôøi trinh saùt.

NUÙI RÖØNG

ÔÛ Charterhouse, beân ngoaøi boán böùc töôøng quanh tröôøng laø moät vuøng röøng raäm choaùn caû ngoïn ñoài doác, roäng haøng nghìn laàn saân chôi. Toâi thöôøng hay ñeán ñoù, töôûng töôïng raèng mình laø moät nhaø ñi saên hay moät keû trinh saùt. Toâi boø thaän troïng tìm nhöõng “daáu veát” vaø quan saùt kyõ muoân thuù : thoû, soùc, chim, chuoät. Nhö moät nhaø ñi saên thöïc thuï, toâi giaêng baãy, vaø khi baét ñöôïc moät con thoû (thænh thoaûng thoâi) toâi kieân nhaãn hoïc caùch loät da noù, röûa saïch vaø naáu aên. Nhöng bieát raèng nhöõng ngöôøi Da Ñoû ôû gaàn ñoù, döôùi daïng caùc thaày giaùo ñi tìm hoïc sinh troán hoïc, toâi söû duïng moät thöù beáp löûa nhoû khoâng coù khoùi, ñeå khoûi bò loä choã aån cuûa toâi.

Caùc thaày giaùo, khoâng phaûi nhöõng ngöôøi luoân nhìn leân cao

Trong troø chôi aáy, toâi ñaõ ñuû kyõ xaûo ñeå aån naáp trong caùc luøm caây khi moät tai hoïa saép ñeán vì kinh nghieäm daïy cho toâi raèng moät oâng thaày ñi tìm hoïc sinh troán hoïc ít khi nhìn leân cao. Ngöôøi Hy Laïp ñaõ laàm to khi goïi con ngöôøi laø anthropos, nghóa laø "ngöôøi ngoù leân cao” vì raát hieám khi nhìn quaù taàm cao cuûa hoï. Vaø nhôø theá, khoâng ngôø raèng coù ñöôïc nhöõng kieán thöùc voâ giaù cho toâi sau naøy.

Rình trong röøng raäm

Thaät vaäy, chaúng nhöõng caùc hieåu bieát aáy raát quyù baùu cho toâi trong caùc cuoäc ñi saên thuù lôùn vaø trong ngheà trinh saùt quaân ñoäi cuûa toâi, nhöng nhôø ñoù toâi coù thoùi quen ñeå yù ñeán nhöõng daáu veát nhoû, nhöõng daáu veát maø toâi keát hôïp laïi vaø tìm ra yù nghóa – noùi caùch khaùc laø thoùi quen voâ giaù cuûa quan saùt vaø suy luaän.

TRINH SAÙT ÔÛ BIEÅÂN

Duø

thieáu maát söï höôùng daãn vaø nhöõng lôøi khuyeân cuûa

cha toâi, vôùi tö caùch laø con trai thöù baûy trong gia ñình, trong caùc dòp heø toâi ñaõ ñöôïc caùc anh toâi chæ daãn cho. Caùc anh toâi raát ñoaøn keát vôùi nhau vaø ñeàu coù khieáu theå thao : caùc anh bôi gioûi, ñaù boùng vaø cheøo thuyeàn thöôïng thaëng. Taát caû caùc anh ñeàu coù khaû naêng töï laøm laáy nhöõng gì hoï caàn nhöng khoâng ñuû tieàn mua : ñoùng moät chieác thuyeàn, chaúng haïn.

Chuùng toâi töï döïng choøi ñeå ôû, töï ñan löôùi ñeå baét caù, baãy thoû, baãy chim, nhôø vaäy thöôøng baét ñöôïc chim muoâng ñuû ñeå aên trong gia ñình. Trong taát caû caùc vieäc ñoù, toâi phaûi laõnh phaàn rieâng trong coâng vieäc chung, nhaát laø nhöõng vieäc thöôøng daønh cho thaèng em uùt, ví duï nhö laøm caù, laøm thoû (oâi chao, thaät laø moät coâng vieäc gôùm ghieác), naáu aên vaø röûa cheùn baùt. Nhöng taát caû caùc vieäc ñoù raát toát cho toâi. Khi chuùng toâi coù ñöôïc nhieàu tieàn hôn, chuùng toâi coù theå mua moät chieác thuyeàn xeáp ñöôïc. Ngoaøi nhöõng cuoäc ñi chôi khaùc, chieác thuyeàn aáy ñaõ cho pheùp ba anh em chuùng toâi ngöôïc doøng soâng Thames töø Luaân Ñoân leân ñeán gaàn nguoàn cuûa noù, sau khi ñaõ phaûi vaùc thuyeàn qua nuùi ñoài. Chuùng toâi laïi theo doøng soâng Avon, ngang qua Bristol, veà ñeán Severn, roài laïi ngöôïc soâng Wye ñeán ngoâi nhaø nhoû maø chuùng toâi ôû thôøi ñoù taïi xöù Galles. Ñoù thaät laø moät cuoäc phieâu löu maïo hieåm, nhaát laø vieäc vöôït soâng Severn (baûy daëm) trong chieác thuyeàn nhoû, nhöng laïi raát boå ích cho chuùng toâi. Cuoái cuøng, sau ñoù, khi coù ñuû tieàn, anh em chuùng toâi trôû thaønh sôû höõu chuû chieác thuyeàn moät buoàm troïng taûi 10 taán, ñoùng theo ñoà aùn cuûa anh Warington toâi; thoâi thì töø ñoù anh em chuùng toâi ñöôïc höôûng nhöõng ngaøy vui söôùng, khi ñi ven theo bôø bieån Anh quoác vaø xöù Ecosse, baát kyø muøa naøo trong naêm. Chuùng toâi ñaõ gaëp raát nhieàu trôû ngaïi, vaø vì phaûi töï xoay xôû laáy, neân chuùng toâi ruùt ñöôïc nhieàu kinh nghieäm quyù baùu. Sau naøy, toâi seõ keå laïi cho caùc baïn vaøi caâu chuyeän, nhöng ñöùng veà phöông dieän giaùo duïc, chaéc chaén raèng kyû luaät, söï chòu ñöïng nhoïc nhaèn vaø gian khoå, nhöõng tai hoïa phaûi ñöông

ñaàu trong caùc cuoäc du thuyeàn aáy ñaõ goùp moät phaàn raát lôùn trong vieäc hình thaønh tính khí cuûa chuùng toâi.

DU LÒCH VAØ THEÅ THAO

Nhöõng tröôøng hoïc khaùc maø toâi ñaõ traûi qua ñeàu veà sau, khi toâi ñaõ rôøi gheá nhaø tröôøng : ñoù laø nhöõng dòp du lòch, saên baén thuù lôùn vaø phuïc dòch trong quaân ñoäi. Nhôø ñi du lòch neân toâi coù dòp thaáy caùc daân toäc khaùc soáng nhö theá naøo, roài so saùnh vôùi xöù sôû cuûa mình. Ñaëc bieät laø caùc cuoäc giao tieáp vôùi nhöõng ngöôøi ñuû moïi thaønh phaàn ñaõ gaëp trong caùc ngaøy ngao du cho toâi nhöõng taàm nhìn môùi vaø caùc yù töôûng roäng raõi hôn maø toâi raát caàn. Roài theå thao trong röøng laïi hieán cho toâi dòp tieáp caän vôùi thieân nhieân, laøm cho taâm hoàn roäng môû, ñaèng khaùc toâi hoïc ñöôïc kinh nghieäm quyù baùu theo veát thuù röøng hay aån naáp ñeå saên baén, laïi phaûi thaïo caùch caém traïi vaø quen daàn vôùi vieäc ñöông ñaàu cuøng nguy nan; taát caû caùc ñieàu ñoù ñeàu raát quyù cho toâi trong ngheà trinh saùt quaân söï. Cuoái cuøng nhôø ôû trong quaân ñoäi hieän dòch, ngheà ñeïp ñeõ nhaát trong taát caû caùc ngheà, toâi ñaõ hoaøn taát vieäc giaùo döôõng cuûa toâi.

TRINH SAÙT THÔØI CHIEÁN

Neáu hoài töôûng laïi cuoäc ñôøi cuûa anh, thì anh thích nhaát giai ñoaïn naøo ? Ñoái vôùi toâi, ñaønh raèng noùi chung, thì toâi ñaõ höôûng ñöôïc moät cuoäc ñôøi sung söôùng. Nhöng khi töï hoûi toâi ñaõ ñöôïc höôûng vui töôi nhieàu trong giai ñoaïn naøo, thì chaúng do döï gì, toâi nhôù ñeán

moät ñoàng baèng khoâ caèn, ñaày buïi gai bò naùm chaùy bôûi maët trôøi thieâu ñoát, chæ tìm thaáy ñöôïc moät chuùt boùng maùt nôi coù moät luøm caây nhoû, aùo quaàn chuùng toâi raùch töôm, thöùc aên thöôøng ngaøy chæ laø moät ít thòt ngöïa vaø hai naém boät (vaø vì khoâng coù thì giôø ñeå naáu nöôùng, chuùng toâi thöôøng khuaáy boät trong nöôùc soâi ñeå aên). Chuùng toâi bò nhoïc nhaèn, kieät söùc vì thöôøng hay ñi ñeâm, ñuoåi theo moät keû ñòch man rôï vaø xaûo quyeät. Nhöõng veát thöông ôû khaép maët vaø tay chuùng toâi chæ ñöôïc boâi qua loa moät lôùp môõ laáy töø baùnh xe. Ngöïa chuùng toâi gaày trô xöông vaø nhöõng con vaät ñaùng thöông aáy cuõng quaù meät moõi. Tuy nhieân, cuoäc soáng thaät laø vui, chuùng toâi cöôøng traùng vaø quen chòu ñöïng, saün saøng laøm moïi vieäc. Moãi ngaøy laïi xaûy ra cho chuùng toâi moät noãi gian truaân môùi, nhieàu yeáu toá ñaùng quan taâm hoaëc lo ngaïi, vaø chuùng toâi soáng vôùi nhau trong tình baèng höõu thaân thöông. Thaät laø moät cuoäc phieâu löu maïo hieåm vinh quang vaø voâ tö löï. Vaø nhöõng ñeâm ! Nhöõng ñeâm tuyeät ñeïp döôùi voøm trôøi laïnh buoát, caùc vì sao laáp laùnh tuoàng nhö muoán theo böôùc chaân chuùng toâi, thaän troïng vaø im laëng (vôùi raát nhieàu khaû naêng coù quaân ñòch ñuoåi theo).

Naèm rình ôû Matopos

Doø töøng böôùc, ñeå yù ñeán töøng hoøn ñaù, töøng buïi caây, taát caû giaùc quan caêng thaúng : Thò giaùc, thính giaùc, khöùu giaùc… ñeå nghe ngoùng moïi tieáng ñoäng, moïi chuyeån dòch, caû muøi cuûa quaân ñòch nöõa, cuùi ngöôøi xuoáng gaàn nhö boø, ngöôøi trinh saùt tieán leân, nghæ moät laùt roài laïi töø töø ñi, heát söùc kieân nhaãn trong moät troø chôi “cuùt baét cuûa ngöôøi muø”. Hoï chæ ñi moät mình, an toaøn ñöôïc, soáng soùt ñöôïc, chæ nhôø vaøo söï kheùo leùo bieát tìm ñöôøng, nhöng tröôùc heát, hoï khoâng ñöôïc trôû veà vôùi tay khoâng. Nhöõng baát traéc ? Leõ dó nhieân laø coù nhieàu baát traéc. Ñoù laø muoái laøm cho cuoäc chôi theâm höông vò. Thuù thaät vôùi baïn raèng tim toâi ñaõ ñaùnh thình thòch khi laàn ñaàu tieân, nhöõng ngöôøi Matabeùleùs ñaõ phaùt hieän ra toâi ñi boä moät mình giöõa nhöõng taûng ñaù, treân söôøn ñoài. Nhöng khi nghó raèng toâi coù theå chaïy nhanh hôn hoï, nhôø coù ñoâi giaøy ñeá cao su, thì bieán coá laïi trôû neân vui, sau ñoù söï kieän aáy laïi xaûy ra theâm chín laàn nöõa. Thaät laø moät giaây phuùt caûm xuùc maõnh lieät khi chuùng ñuoåi theo toâi, nhö moät baày choù döõ ñuoåi theo moät teân ñaøo nguõ. Tieáng heùt ruøng rôïn cuûa vò thuû laõnh ra leänh cho boïn saên ñuoåi “Ñöøng gieát noù, haõy baét soáng maø ñem veà !” laïi caøng thuùc giuïc keû chaïy troán phaûi nhanh chaân hôn nöõa. Tröôït moät böôùc, traëc maét caù chaân coù theå ñöa ñeán haäu quaû : moät cuoäc tra taán tinh khoân vaø keùo daøi tröôùc khi keát thuùc baèng moät ñoøn chaám döùt cuoäc ñôøi cuûa keû bò toùm. Nhöng luùc ñoù, söï kích ñoäng khoâng cho pheùp nghó ñeán caùc vaán ñeà aáy. Toâi chæ bieát raèng nhôù laïi nhöõng luùc haøo höùng aáy, cho toâi thaáy raèng cuoäc ñôøi cuûa moät ngöôøi trinh saùt laø moät cuoäc ñôøi ñaùng soáng. Ñoù laø coâng vieäc cuûa con ngöôøi vaø toâi thích vieäc aáy.

TRINH SAÙT TRONG THÔØI BÌNH

Vì toâi ñaõ keå cho anh veà cuoäc soáng ngöôøi trinh saùt trong thôøi chieán vôùi nhöõng baát traéc vaø nhöõng thuù vò cuûa noù, toâi phaûi giaûi thích cho anh roõ raèng, thôøi bình hoï cuõng coù vieäc laøm, vieäc laøm naøy cuõng ñaày raãy nhöõng caûm xuùc vaø nhöõng khoù khaên cuûa noù. Nhö ngöôøi tieân phong trong xöù laï, ñi tröôùc vaø höôùng daãn quaân ñoäi, vöøa ñi vöøa thu thaäp tin töùc cho pheùp coù theå tieán quaân, cuõng vaäy ngöôøi trinh saùt thôøi bình ñi phieâu löu moät mình trong nhöõng mieàn chöa khai phaù vaø nhôø hoï ñaõ môû nhieàu xöù laï cho vaên minh thaâm nhaäp. Nhöõng ngöôøi daãn ñöôøng aáy ñöôïc goïi laø nhaø thaùm hieåm, ngöôøi thaêm doø, keû tieàn phong, nhaø truyeàn giaùo, ngöôøi ñi saên, caûnh saùt bieân giôùi. Nhöõng ngöôøi aáy phaûi gan daï, beàn bæ kheùo leùo, coù theå chòu ñöïng khi gaëp khoù khaên gian khoå, saün saøng tieán leân, luoân xa hôn baát kyø luùc naøo gaëp cô hoäi thuaän tieän. Chæ bieát troâng caäy vaøo mình, hoï luoân luoân phaûi laïc quan, giöõ vöõng loøng tin khi taát caû ñeàu toû ra voâ voïng vaø tröôùc heát phaûi laøm theá naøo cho ngöôøi ta coù theå tin ôû hoï ñeå giao moät vieäc khoâng caàn ngöôøi theo doõi, khoâng caàn lôøi khuyeán khích. Trong thöïc teá, nhöõng ngöôøi bieân giôùi aáy raát saün saøng töông trôï nhau, giuùp keû khaùc khi xaûy ra moät tai naïn hoaëc gaëp khoù khaên. ÔÛ taát caû caùc nôi treân theá giôùi, toâi ñaõ thaáy nhöõng ngöôøi tieân phong nhö theá laøm vieäc, vôùi nhöõng thuyeàn hai buoàm, laùch qua caùc hoøn ñaûo ôû Nam cöïc hay nhöõng taûng baêng ôû ñaûo Ñaát Môùi. Chinh phuïc caùc doøng soâng trong röøng baït ngaøn ôûû Canada ñeå laøm ra thuûy ñieän, vaø nhôø kieân trì lao ñoäng vaø

nghieân cöùu neân ñaõ buoäc ñaát ôû Keùnia cho moãi naêm hai muøa luùa, ôû nôi maø tröôùc ñaây caây khoâng moïc ñöôïc; tìm kieám moû than, moû saét ôû Rhodesia, chinh phuïc caùc sa maïc ôû UÙc chaâu vaø Nam Phi, hay ñöa thaùi bình vaø aùnh saùng ñeán cho thoå daân xöù Nigeria vaø Soudan. Ngaøy naøy qua ngaøy khaùc, nhöõng ngöôøi tieân phong aáy tieán tôùi, laùnh xa quaàn chuùng, laùnh xa lôøi ngôïi khen, luoân luoân duõng caûm vaø gan goùc. Nhöõng ñöùc tính caàn thieát cho ngöôøi trinh saùt thôøi chieán : nghò löïc, töï tin, gan daï, söï hy sinh... cuõng raát caàn thieát cho ngöôøi trinh saùt thôøi bình ôû taän cuøng bieân giôùi cuûa vaên minh. Ñoù khoâng phaûi laø nhöõng ñöùc tính coù theå hoïc hoûi trong moät lôùp hoïc, moãi ngöôøi phaûi töï tìm laáy vaø töï laøm phaùt trieån cho mình. Neáu khoâng theå ñöa thanh nieân vaø caùc thieáu nöõ ñeán nhöõng röøng xa ñeå daïy cho hoï tieáp xuùc vôùi thieân nhieân huøng vó, ta coù theå hieán cho hoï moät ít ñieàu hoïc hoûi ñöôïc ôû nuùi röøng : ñoù laø ñieàu maø chuùng toâi coá gaéng laøm trong Phong traøo Nam nöõ Höôùng ñaïo. Vaø do vaäy, hai cuoäc ñôøi cuûa toâi, cuoäc soáng trong quaân nguõ vaø cuoäc ñôøi daân söï ñeàu ñaõ ñöôïc noái lieàn vaø thaám nhuaàn bôûi Höôùng Ñaïo.

CHÖÔNG II

KÒCH SÓ - HOÏA SÓ - NHAÏC SÓ ÔÛ CHARTERHOUSE

Toâi

tin chaéc raèng caùc buoåi trình dieãn maø chuùng toâi toå

chöùc trong noäi boä hoïc sinh, do Tieán só Haig Brown, vò Hieäu tröôûng saùng suoát vaø uyeân baùc, cho pheùp vaø khuyeán khích, ñaõ giuùp chuùng toâi ruùt nhöõng kinh nghieäm quyù baùu raát boå ích cho chuùng toâi sau naøy, trong cuoäc ñôøi.

GIAÙ TRÒ GIAÙO DUÏC CUÛA CAÙC BUOÅI TRÌNH DIEÃN

Khoâng phaûi vì nhìn xa muoán chuaån bò cho chuùng toâi vaøo ngheà dieãn vieân maø oâng Hieäu tröôûng khuyeán khích chuùng toâi ñoùng kòch nhöng chính vì giaù trò giaùo duïc cuûa noù.

Noùi raønh roït

Bieát ñoåi gioïng vaø laøm ñieäu boä

Laøm khaùn giaû xuùc ñoäng

Ñoái vôùi boïn con trai chuùng toâi, tröôùc heát noù cho chuùng toâi thaáy giaù trò vaø veû ñeïp cuûa ngaâm thô. Roài noù laïi taäp cho chuùng toâi thuoäc loøng töøng ñoaïn vaên, taäp dieãn ñaït cho kheùo leùo tröôùc moät cöû toïa, taäp noùi raønh roït, roõ raøng, duøng danh töø thích hôïp, bieát caùch ñoåi gioïng vaø laøm ñieäu boä ñeå khieán cho khaùn giaû xuùc ñoäng, cuoái cuøng noù coøn taäp cho chuùng toâi coù khaû naêng öôùc löôïng phaûn öùng cuûa khaùn giaû; toùm laïi, taát caû nhöõng ñieàu caàn thieát cho ngöôøi phaûi noùi tröôùc coâng chuùng.

MOÄT VAØI KINH NGHIEÄM CUÛA TOÂI TRONG LUÙC DIEÃN KÒCH

Luùc soaïn laïi nhöõng ghi cheùp cuõ cuûa toâi, toâi nhôù laïi raèng Huaân töôùc Grenfell, luùc coøn laø Tieåu ñoaøn tröôûng, coù laàn baét toâi trình baøy tröôùc tieåu ñoaøn moät loaït ñeà taøi sau ñaây : 

Veà nhöõng ñaøn Orgue thôøi La Maõ coå ñaïi.



Nhöõng ñaàu maùy xe löûa ñuû loaïi.



Nhöõng con ngöïa cheát vaø nhieàu ñieàu khaùc ñaïi loaïi nhö theá...

Phaûi töôûng raèng toâi tinh thoâng nhieàu ñieàu khaùc nhau. …………………………………………………………………………………………………………….. Moät tôø chöông trình cuõ giuùp toâi nhôù laïi ñaõ thuû vai Ñaïi uùy O'Scuttle trong vôû kòch Piccadilly khoán khoå. Ñoù laø moät buoåi dieãn do gia ñình Carr Glyn, ôû Hanford, gaàn Blandford döïng neân. Luùc aáy Huaân töôùc Wolverton (chuû cuûa baày choù saên ñeïp ôû thung luõng Blackmore) ngöï trò ôû khu vöïc ñoù. ……………………………………………………………………………………………………………..

Trong kòch Cox vaø Box, vôû ca kòch nheï baát huû cuûa Burnand vaø Sullivan, toâi nhôù ñaõ tham gia trình dieãn ñeán 26 löôït, maø löôït ñaùng ghi nhôû nhaát laø ôû laâu ñaøi thaønh phoá Cap.

Böùc hoïa treân tôø chöông trình quaûng caùo buoåi dieãn kòch Cox vaø Box taïi laâu ñaøi ôû Cap

Theo ñaây laø böùc hoïa nôi baûn in chöông trình cuûa buoåi dieãn, böùc hoïa veõ ngöôøi chuû in, ngöôøi baùn muõ noùn vaø anh ñoäi xeáp Bouncer ñöùng giöõa giöõ thaêng baèng cho hai anh treân nhuùn ñu hai ñaàu, ôû phía sau laø caùi coång xöa cuûa ngoâi laâu ñaøi. Nhöõng coâ gaùi taân thôøi thích cheá nhaïo caùc baø chò cuûa hoï thôøi Nöõ hoaøng Victoria vaø thieân veà vieäc coù moät yù kieán phoùng tuùng trong vaán ñeà ñoan trang. Neáu toâi muoán (nhöng toâi chaúng laøm ñaâu), toâi coù theå keå cho hoï moät vaøi ñieàu nhoû veà nhöõng ngöôøi phuï nöõ thôøi aáy, coù khaû naêng laøm cho hoï troá maét ngaïc nhieân vaø thay ñoåi yù kieán.

Nhöng neáu hoï nghó raèng hoï laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân huùt thuoác vaø mang toùc ngaén, toâi coù theå noùi cho hoï bieát raèng vaøo naêm 1876, coù moät baø ñeán Charterhouse döï moät buoåi trình dieãn kòch, laïi mang toùc ngaén vaø huùt thuoác, khoâng phaûi ñieáu thuoác nhoû xinh xaén, maø laø ñieáu xì gaø to xuø. Baø ôû taïi nhaø Girdlestone, coù moät chaøng hoïc sinh ñoät nhieân chaïy xoäc vaøo phoøng cuûa thaày giaùo vaø ñöùng tröôùc vò ñaïi bieåu baát ngôø cuûa giôùi phuï nöõ naøy, chæ bieát thoát leân : “Thöa oâng, toâi xin loãi – Toâi muoán noùi : Thöa Baø...OÂng... Baø… toâi muoán noùi...” roài chaïy vuït ra ngoaøi maø khoâng coøn daùm bieän baïch gì nöõa, chaïy ra ñeå loan tin coù moät ngöôøi “quaùi thai” trong nhaø ! ………………………………………………………………………………………………………….. Phaûi chaêng laø ñeå laøm quaûng caùo cho toâi. Baây giôø toâi chaúng coù theå noùi gì ñöôïc, nhöng luùc ñoù, toâi ñam meâ dieãn troø, vaø nhöõng coá gaéng cuûa toâi veà moân aáy ñaõ cung caáp cho toâi haøng nghìn kinh nghieäm thuù vò. Ví duï : ñaõ coù moät thôøi gian, toâi ñi theo moät gaùnh haùt löu ñoäng goàm caû ngheä só nghieäp dö vaø ngheä só nhaø ngheà döôùi söï höôùng daãn cuûa oâng Charles Young, moät nhaø soaïn kòch, vôùi coâ Monkton laøm ñaøo chính, moät söï chuyeån vò caâu chuyeän “Nhöõng ngöôøi baïn ñöôøng quyù” vaøo cuoäc ñôøi thaät. ÔÛ ñoù, ta coù theå bieát ñöôïc cuoäc soáng khaéc khoå maø nhöõng ngheä só chuyeân nghieäp phaûi chòu ñöïng Nhöõng buoåi dieãn taäp cuûa chuùng toâi raát nghieâm tuùc vaø chaët cheõ vaø ta mau choùng thaáy ñöôïc raèng taïi sao nhieàu ngheä só nghieäp dö trong 2, 3 buoåi dieãn ñaàu thì raát ñaït, laïi thaát baïi khi trôû thaønh chuyeân nghieäp luùc phaûi ñoùng moät vai gì ñoù toái naøy qua toái khaùc, tuaàn naøy sang tuaàn khaùc, trong nhieàu thaùng lieàn.

ÑAÚNG CAÁP : MOÄT KINH NGHIEÄM

Trong

moät dòp khaùc, toâi phaûi ñoùng vai Sam Gerridge,

ngöôøi thôï haøn trong vôû kòch “Ñaúng caáp”. Söï boá trí caùc vai thaät laø hoaøn haûo vaø moãi dieãn vieân ñeàu tìm thaáy trong vai mình ñoùng con ngöôøi thaät cuûa mình : ngheä só khieâu vuõ Rosina Vokes thuû vai Polly Eccleùs, ngheä só kòch muùa, vaø hai só quan kî binh ñeàu do hai só quan kî binh thuû vai. Chæ tröø ra anh Tieåu ñoaøn tröôûng Lacey phaûi ñoùng vai Eccles, oâng giaø say röôïu, vaø toâi ñoùng vai ngöôøi thôï haøn. OÂng Lacey höùa seõ coá gaéng dieãn ñaït toát nhaân vaät baèng caùch uoáng caøng ngaøy caøng nhieàu röôïu, coøn toâi, ñieàu duy nhaát phaûi laøm,laø hoïc ngheà thôï haøn. Toâi ñeán nhôø oâng Greenburg, ngöôøi thôï may cuûa ñaùm thôï ôû Chelsea. OÂng aáy taïo cho toâi moät boä aùo quaàn lao ñoäng hôi moøn vaø moät boä aùo quaàn ñeå ñi dieän ngaøy chuùa nhaät, raát hôïp cho moät anh thôï haøn ......... .... .... ................................... Toâi hoaøn thieän vieäc thöïc hieän nhaân vaät cuûa toâi baèng caùch ñeå moät choøm raâu caèm vaø giöõ tay traùi xa nöôùc vaø xaø phoøng trong moät thôøi gian. Tay phaûi toâi quaán vaûi vaø treo leân vôùi baêng cheùo qua vai, phaûi chöùng minh raèng toâi bò thaát nghieäp, vaø cuõng ñeå caùo loãi cho toâi phaûi ñöùng ngoaøi caùc cuoäc aåu ñaû tuy ñuùng pheùp ra thì toâi phaûi tích cöïc goùp phaàn beânh vöïc cho baïn höõu. Vaøi ngaøy sau toâi baét ñaàu nghieân cöùu ngöôøi maãu cuûa toâi trong caùc xöôûng thôï, caùc quaùn röôïu ôû vuøng ñöôøng Thöông maõi. Moät saùng ñeïp trôøi, toâi theo ñaùm ñoâng ñang chen laán nhau tröôùc chaán song ñieän Buckingham ñeå xem nhöõng thöôïng khaùch ñeán döï moät vöông leã.

Beân caïnh toâi, trong ñaùm ñoâng, coù hai thieáu nöõ ñeïp, ñaùng kính vaø phuïc söùc sang troïng. Trong luùc hoï ñang ngaây ngaát ngaém nhìn moät chieác aùo maø hoï ñaëc bieät öa thích, thì moät keû thoâ loã hôi say röôïu chen laán hoï ñeå tieán leân tröôùc, duøng cuøi choõ ñaåy moät trong hai coâ xuoáng raõnh nöôùc vaø noùi tuïc taèn : “Naøy con kia ! traùnh ra cho tao ñöùng naøo !”. Moät phuùt sau, duø toâi khoâng coù yù haønh haï oâng aáy, oâng teù ngöõa ra giöõa ñöôøng. OÂng ta ñöùng baät daäy, chöûi ruûa vaø tìm ñaù neùm. Nhöng chöa kòp thöïc hieän yù ñoà thì oâng ta ñaõ bò caûnh saùt toùm coå loâi ñi. Trong luùc ñoù thì hai thieáu nöõ caùm ôn coi nhö laø toâi ñaõ cöùu maïng hoï, mong moõi raèng caùnh tay bò baêng boù cuûa toâi khoâng ñeán noãi ñau ñôùn vì beânh hoï. Söï laõnh ñaïm ñaõ ñöôïc ñaùnh tan, laùt sau chuùng toâi ñaõ coù quan heä toát vaø toâi laáy laøm vinh döï giôùi thieäu cho hoï nhöõng nhaân vaät quan troïng ñeán döï leã. Cuoäc dieãu haønh xong, toâi caùo bieät hoï nhöng môùi ñi ñöôïc möôi böôùc thì hoï chaïy theo toâi, cuøng vôùi moät chaøng trai tuaán tuù. Ñoù laø Jim Bates, vò hoân phu cuûa Kate, vaø hoï giôùi thieäu toâi vôùi anh ta, nhö moät vò anh huøng. Jim khoâng phaûi laø ngöôøi löng chöøng, vaø duø muoán duø khoâng, toâi bò keùo ñi uoáng traø vôùi hoï taïi nhaø meï anh aáy trong moät con ñöôøng nhoû cuûa thôï thuyeàn ôû taïi quaän Westminster; töø ñoù, gia ñình anh aáy vaø toâi trôû thaønh thaân thieát. Toâi trôû thaønh baïn laøm vieäc vaø vui chôi cuûa Jim vaø thöông meán anh, anh aáy laø bieåu töôïng xöùng ñaùng cuûa ngöôøi thôï Anh quoác. Döôùi söï höôùng daãn kheùo leùo cuûa anh, tuy raèng anh chaúng coù chuùt nghi ngôø gì, toâi ñaõ nhanh choùng ñaït ñöôïc ñieàu toâi muoán, nghóa laø söï hieåu bieát nhöõng cung caùch vaø thoùi tuïc cuûa giôùi anh ta, nhôø moät phöông caùch raát deã chòu maø toâi ñaõ

khoâng nghó ra. Gia ñình bieát toâi döôùi teân Charlie, neân toâi ñöôïc töï do lui tôùi tuøy thích. Caùc buoåi dieãn xong, leõ dó nhieân, toâi khoâng coøn ñeán thaêm Jim nöõa vaø chæ vaøi naêm sau ñoù, toâi môùi laïi gaëp anh ta. Ñoù laø trong dòp dieãu haønh nhaân leã khaùnh tieát ôû Aldershot, maëc quaân phuïc khinh kî binh, toâi phi ngöïa mang theo moät leänh cuûa Boä tham möu, khi toâi suyùt daãm phaûi moät ngöôøi beá con vaø daãn vôï tieán leân tröôùc. “AØ Jim, maïnh khoeû chöù ? Baø Bates, oâng baø khoâng nhôù toâi aø ? Charlie ñaây ! Naøy, haõy ñöa taám theû naøy nôi coång daønh rieâng ñaèng kia, oâng baø seõ nhìn xem cuoäc dieãu haønh tieän hôn. Taïm bieät nheù !”. Ñoù laø laàn cuoái cuøng toâi gaëp laïi Jim Bates. Nhöng toâi luoân nhôù ôn oâng ñaõ giuùp toâi ñoùng vai Sam Gerridge ñöôïc ñaït hôn, tuy raèng oâng aáy khoâng ngôø ñeán. zz

KHIEÁU ÖÙNG KHAÅU VAØ ÑOÁI ÑAÙP

Coù

laàn moät ñoaøn kòch chuyeân nghieäp löu ñoäng nhôø toâi

ñoùng vai ngöôøi lính canh trong vôû kòch Iolanthe, thay cho moät ngöôøi vöøa bò beänh. Chuùng toâi khoâng coù thì giôø taäp dieãn, nhöng vai Private Willis, teân lính canh, laïi raát deã vaø ít naëng nhoïc. Chæ coù moät baøi phaûi haùt, sau ñoù ñöùng canh gaùc, ñi qua ñi laïi, chaúng noùi chuyeän gì vôùi nhöõng vai khaùc. Toâi haùt xong vaø ñaõ laøm hieäu qui ñònh ñeå coâ ñaøo nhaát vaøo, nhöng khi ñi ñeán tröôùc choã ngöôøi nhaéc tuoàng, oâng naøy noùi nhoû vôùi toâi : “Coâ aáy chöa chuaån bò xong, anh haõy öùng bieán moät caùi gì”.

Vaø toâi beøn öùng bieán. Sau khi nhìn kyõ chung quanh, nhö ñeå xaùc ñònh raèng khoâng coù moät só quan naøo beân caïnh, toâi ñeå suùng xuoáng, roài ngoài thoaûi maùi, toâi baét ñaàu noùi moät mình veà yù nghó cuûa rieâng toâi, moät chuù lính, veà söï quyeán ruõ cuûa coâng vieäc canh gaùc, keå laïi nhöõng kieåu caùch maø moät teân lính thaùo vaùt coù theå traùnh söï naëng nhoïc aáy maø khoâng bò baét quaû tang phaïm phaùp. Vôùi moät lôùp khaùn giaû quaân nhaân (trong ñoù coù caû ngaøi Coâng töôùc Connaught), caâu chuyeän cuûa toâi ñaõ ñaït ñöôïc muïc ñích, noù thaønh coâng ñeán noãi oâng baàu gaùnh haùt khaån khoaûn yeâu caàu toâi dieãn theâm moät toái nöõa hoâm sau vaø nhaéc laïi caâu chuyeän canh gaùc aáy. Thöôøng thì hôi khoù cho tôùi khi phaûi öùng khaåu maø khoâng coù ñöôïc ít phuùt ñeå suy nghó tröôùc, nhöng toâi ñaõ nhieàu laàn nhaän thaáy raèng khi ta taäp trung tö töôûng vaøo moät ñeà taøi, nhö khi ta ñöùng treân saân khaáu, coù raát nhieàu yù nghó hieän ñeán moät caùch raát taøi tình. Thoùi quen öùng bieán, ôû saân khaáu thöôøng xem nhö laø moät loãi laàm, coù luùc laïi laø moät trôï löïc quyù. Leõ dó nhieân, noù laøm phaùt trieån khieáu ñoái ñaùp, moät ñöùc tính raát caàn cho nhöõng ai muoán noùi chuyeän tröôùc coâng chuùng, ví duï quyù nhaát cho moät vò ñaïi bieåu quoác hoäi vì thöôøng hay bò baét buoäc phaûi traû lôøi nhöõng ngöôøi caét lôøi. Coù leõ toâi seõ keå cho baïn moät caâu chuyeän xöa nhöng noù ñaùng ñöôïc nhaéc laïi, vì noù cho ta thaáy nhöõng lôøi ñoái ñaùp hay. Ñang giöõa moät baøi dieãn vaên chính trò, oâng George Reid, Toaøn quyeàn UÙc chaâu, bò moät thính giaû ngaét lôøi vaø noùi to : “OÂng chæ laø moät keû ranh maõnh coù hai maët”.

Sau khi nhìn choøng choïc ngöôøi vöøa ngaét lôøi trong giaây laùt, oâng aáy lieàn ñaùp : “Theá coøn hôn oâng, vì ñaùng leõ ra oâng phaûi ñeå laïi nhaø caùi baûn maët cuûa oâng hieän phoâ ra luùc naøy”.

MOÄT TROØ VUI

Toâi vöøa leân bôø taïi Malte sau khi ñi du lòch ôû Sicile. Toâi coù mua ôû ñoù veà, coi nhö moät vaät laï, moät caùi yeân ngöïa cao, baèng ñoàng thau maø ngöôøi ñòa phöông thöôøng ñaët leân löng löøa ngöïa cho ñeïp. Noù ñöôïc trang hoaøng baèng moät daõy nuùt kim loaïi saép theo caùi muõi nhoâ leân phía tröôùc, vaø ôû ñaèng sau coù hai caây côø baèng ñoàng thau. ÔÛ hai beân laïi coøn coù nhöõng hoät nuùt lôùn hôn. Moät ngöôøi baïn, thaáy toâi veà vôùi vaät laï aáy, hoûi : “Ñoù coù phaûi laø moät nhaïc cuï khoâng ?”. Toâi ñaùp : “Khoâng phaûi nhaïc cuï thì caùi gì ñaây ?” Raát nghieâm tuùc, oâng yeâu caàu toâi chôi nhaïc cuï aáy trong moät buoåi hoøa nhaïc seõ toå chöùc vaøo tuaàn sau. Vaø toâi phaûi thöïc hieän lôøi yeâu caàu. Toâi thu xeáp vôùi daøn nhaïc, hoï phaûi chôi khuùc nhaïc ñeäm, coøn toâi thì ñoäc taáu treân caây ñaøn yeân ngöïa (Selluraphone ) cuûa toâi. Tröôùc ñoù, toâi phaûi buoäc vaøo “nhaïc cuï” aáy moät caùi quai ñeå mang vaøo coå vaø ñeå moät caùi löôïc chaûi toùc coù boïc moät tôø giaáy moûng tröôùc mieäng toâi, toâi haùt qua caùi löôïc vôùi moät gioïng kim, vöøa haùt vöøa baám nôi hai caây côø vaø goõ leân caùc nuùt ôû tröôùc vaø ôû sau ñeå taïo ñieäu nhaïc. Chaúng moät khaùn thính giaû naøo bieát söï gian traù.

Moät nhaïc cuï môùi : Selluraphone

Toâi khoâng daùm noùi ñaõ coù bao nhieâu troø ñuøa kieåu aáy laøm vui cho cuoäc ñôøi cuûa toâi, vaø troø ñuøa laøm cho toâi vui thích nhaát laø troø ñuøa maø toâi seõ keå cho baïn nghe, noù xaûy ra ôû Sim la.

SÖÏ LÖØA PHÆNH ÔÛ SIMLA

Ñaùng leõ ra thì Ñaïi uùy Quentin Agnew, tuøy vieân cuûa Toång tö leänh George White phaûi toû ra coù löông tri hôn nhöng chính oâng laïi xui toâi. Hoâm ñoù, chuùng toâi coù giöõ moät phoøng xem kòch, daønh cho maáy ngöôøi baïn vaø sau ñoù chuùng toâi seõ ñi aên ôû caâu laïc boä. Trong luùc chuùng toâi thay aùo ñeå ñi aên thì oâng Agnew laïi naûy ra yù baûo chuùng toâi traù hình, vaø traø troän vaøo caùc baïn cuûa chuùng toâi nhö nhöõng khaùch laï. Noùi, laø laøm. OÂng töï traù hình vaø trôû thaønh moät phoùng vieân baùo chí ngöôøi Anh, coøn toâi thì thaønh moät Coâng töôùc YÙ Ñaïi Lôïi, toâi ñaïi dieän cho baùo Roâme, chuùng toâi baûo raèng töø AÂu chaâu ñeán ñeå theo doõi traän chieán luùc ñoù ñang aùc lieät ôû bieân giôùi AÙp-ga-nít-xtan. Chuùng toâi tin rieâng cho moät tuøy vieân khaùc cuûa ngaøi Toång tö leänh bieát bí maät cuûa chuùng toâi, nhôø oâng naøy ñi theo chuùng toâi ñeán nhaø haùt ñeå giôùi thieäu chuùng toâi vôùi caùc baïn ñaõ ñeán nhaø haùt tröôùc. OÂng aáy giaûi thích raèng chuùng toâi ñöôïc giôùi thieäu vôùi vò Toång tö leänh vaø ñöôïc ngaøi giöõ toâi vôùi oâng Agnew ôû laïi aên côm, vaäy caùc baïn chuùng toâi coù vui loøng tieáp hoä hai vò khaùch laï trong luùc chuùng toâi vaéng maët hay khoâng ? Chuùng toâi nghó raèng coù leõ ít phuùt sau seõ bò loä taåy, nhöng do moät cô may hieám coùù, caùc baïn chuùng toâi khoâng nghi ngôø gì heát, vaø chuùng toâi ñaõ thaønh coâng ñeán noãi khi maøn ñaàu dieãn

xong hoï daãn chuùng toâi ñi giôùi thieäu vôùi nhöõng ngöôøi baïn khaùc cuõng ñang xem haùt. Khoâng coù moät thoaùng nghi ngôø naøo trong vieäc nhaän daïng chuùng toâi, traùi laïi laø ñaèng khaùc; moät vaøi baïn cuûa chuùng toâi laïi noùi rieâng cho nhöõng ngöôøi maø hoï töôûng laø khaùch laï aáy nhöõng ñieàu maø khoâng khi naøo noùi vôùi baïn hoï. Cuoái buoåi toái, thaáy raèng chuùng toâi khoâng bò loät maët naï, chuùng toâi laïi coù yù nghó ñi döï buoåi aên toái khoâng vôùi tö caùch laø chuû maø vôùi tö caùch laø khaùch ñöôïc môøi. Toâi voäi vieát moät maûnh giaáy cho moät só quan treû cuûa trung ñoaøn toâi, ñang nghæ pheùp, nhôø anh aáy vui loøng ñeán caâu laïc boä tieáp ñoùn caùc vò khaùch cuûa chuùng toâi vaø thay toâi trong cöông vò chuû môøi, giaûi thích raèng toâi ñöôïc vò Toång tö leänh giöõ laïi aên toái. Trong phaàn taùi buùt, toâi noùi theâm raèng, trong caùc vò khaùch aáy laïi coù hai phoùng vieân baùo chí ngoaïi quoác maø moät ngöôøi laø Coâng töôùc YÙ Ñaïi Lôïi, caû hai vöøa môùi ñeán vaø toâi tha thieát yeâu caàu anh ta ñaëc bieät chuù yù ñeán hoï. Khi chuùng toâi ñeán caâu laïc boä, ngöôøi thuoäc haï trung thaønh cuûa toâi ñaõ saün saøng ñoùn tieáp phaùi ñoaøn, nhöng vì khoâng bieát tieáng YÙ, anh noùi vôùi toâi baèng tieáng Phaùp, moät thöù tieáng Phaùp queø quaët laøm cho toâi töùc cöôøi. Trong luùc toâi coá heát söùc kìm giöõ nhöõng baép thòt ôû maët, nöôùc maét toâi laïi traøo ra, maëc daàu toâi khoâng muoán, vaø anh laïi thaân tình hoûi toâi, vaãn baèng tieáng Phaùp “OÂng ñau maét phaûi khoâng ?”, vaø toâi ñaõ traû lôøi göôïng gaäp “Vaâng, toâi hôi ñau maét”. Sau naøy caâu noùi aáy ñaõ ñöôïc truyeàn tuïng khaép Simla, vaø khi coù ai hoûi : “OÂng coù khoûe khoâng ?”, thì caâu traû lôøi luoân laø “Vaâng, toâi hôi ñau maét”. Chính sau böõa aên, söï keát cuïc ñaõ xaûy ra. Qua khoeù maét, toâi thaáy moät baø khaùch ñeán sau löng Agnew vaø nhìn caùi löng maø

nhaän ra oâng ta, neân laïi gaàn ñeå noùi chuyeän. Baø ta kinh ngaïc bieát bao khi thaáy mình ñöùng tröôùc moät ngöôøi coù raâu vaø noùi gioïng laï. Baø boû ñi, vaø ñeán noùi vôùi moät baø baïn söï nghi ngôø cuûa baø, toâi hieåu ra laø phaûi haønh ñoäng ngay. Toâi giaû vôø say röôïu, thaáy theá nhieàu baø ngoài caïnh nghó raèng ñaõ ñeán luùc hoï neân ruùt lui; vaø vì toâi ñöùng daäy maø toû ra muoán ñi theo hoï, thì moät só quan ôû gaàn toâi, kheøo chaân vaø laøm cho toâi ngaõ. Nhöng toâi nhanh nhaãu ñöùng daäy ñeå ñi theo caùc baø qua phoøng beân, roài thaáy hoï thaät tình sôï haõi, toâi ruùt ñaàu toùc giaû cuûa toâi ñeå toû cho hoï bieát raèng khoâng coù gì ñaùng sôï caû. Chaúng coù gì ñaùng sôï cho hoï, nhöng khoâng phaûi cho toâi, hoï nhaän ra vaø vaây haõm toâi, laáy thaûm cuoän laïi roài caùc baïn toâi ngoài ñeø leân khoâng chuùt neå nang. Saùng hoâm sau, khi ñeán gaëp oâng Töôùng vì coâng vieäc, oâng hoûi toâi ngay vôùi moät gioïng nghieâm khaéc : “Coù phaûi anh chæ huy Trung ñoaøn 5 Long kî binh ?”. Toâi nhìn thaáy moät tia hoùm hænh nôi maét oâng, neân ñaùp laïi : “Thöa Thieáu töôùng, khoâng, khoâng phaûi ôû ñaây. Trung ñoaøn cuûa toâi ôû Meerut”. OÂng ta cöôøi vaø noùi : “Taïi sao hoâm qua anh khoâng ñeán vôùi toâi ôû phoøng xem haùt ?”. Toâi beøn traû lôøi vôùi moät söï nhuùn nhöôøng raát möïc : “Thöa Thieáu töôùng, ngaøi ôû treân giôùi haïn”. Toâi nghó raèng coù leõ vì theá maø töø ñoù toâi ñöôïc oâng che chôû vaø sau ñoù toâi nhaän ñöôïc leänh vaøo quaân ñoäi chính qui. Gieãu côït, löøa phænh, boâng ñuøa... taát caû caùc ñieàu ñoù ñeàu buoàn cöôøi, nhöng, nhö bieám hoïa, neáu noù laøm cho taùc giaû vaø khaùn giaû vui ñuøa thì thöôøng hay laøm meách loøng ngöôøi bò gieãu.

Vôùi ñieàu kieän laø phaûi deø chöøng, moùn tieâu khieån aáy laø moät dòp toát cho thanh nieân tieâu phí tính ngoâng cuoàng cuûa tuoåi treû, khoå noãi, thöôøng caùc baïn thanh nieân khoâng bieát döøng ñuùng luùc, lao vaøo cuoäc chôi quaù giôùi haïn cho pheùp, roài töø moät söï vui ñuøa ñôn thuaàn voâ haïi, trôû neân hoãn xöôïc vaø ñaùng gheùt. Thuû moät vai coù theå coù moät giaù trò giaùo duïc. Coù khaû naêng traù hình ñeå gioáng heät moät keû khaùc, coù theå thuû vai ñeán phuùt choùt, ñoù laø moät khieáu raát quyù ñoái vôùi ngöôøi trinh saùt chaúng haïn. Nhöng caùi ñoù ñoøi hoûi, khi ñôøi soáng cuûa anh tuøy thuoäc vaøo noù, phaûi ñuû töï tin vaø vöõng vaøng, vaø tröôùc ñoù, phaûi taäp ngheä thuaät löøa phænh ngöôøi khaùc (coù bao nhieâu só quan cao caáp khen toâi ñaõ cho thuoäc haï cuûa hoï nhöõng lôøi khuyeân naøy).

TÌNH BAÙO

Moät thôøi gian sau, toâi ñöôïc chæ ñònh phuïc vuï

trong cô

quan tình baùo ôû ngoaïi quoác, vaø khi ñoù kinh nghieäm coù ñöôïc luùc vui chôi dieãn kòch, traù hình, löøa phænh keû khaùc... ñaõ giuùp ích cho toâi raát nhieàu. Trong quyeån saùch “Nhöõng cuoäc phieâu löu cuûa toâi luùc saên baén trong chieán tranh vaø do thaùm”, toâi ñaõ keå laïi moät vaøi giai ñoaïn cuûa thôøi kyø aáy trong binh nghieäp, maø söï thaønh coâng chæ döïa vaøo vieäc ñaõ traù hình gioûi, ñaõ bieát caùch thay ñoåi daùng ñieäu vaø phong caùch... Nhaân vaät mình phaûi thuû vai leõ dó nhieân tuøy thuoäc töøng tröôøng hôïp moãi luùc moãi khaùc, nhöng thöôøng thöôøng vai hay nhaát caàn löïa choïn laø moät keû heát söùc ngu ngoác. Coù nhieàu luùc toâi raát khoù nhoïc laém môùi nhòn ñöôïc cöôøi vang, caùi cöôøi noù soâi suïc trong toâi, cuõng khoâng daùm ñeå loä tí naøo trong aùnh maét, ví duï khi moät só quan thoå daân giaûi thích cho toâi hieåu nhöõng döï

aùn chieán löôïc maø chính toâi ñang caàn tìm bieát, toâi caøng toû ra ñaàn ñoän bao nhieâu thì oâng ta laïi caøng coá gaéng giaûi thích caën keû hôn cho toâi. Neáu toâi coù toû veû moät tí haêm hôû gì, thì oâng ta ñaõ caûnh giaùc ngay, nhöng khi thaáy toâi khoâng löu taâm ñeán vaán ñeà laïi laøm cho oâng ta chaùn naûn, chæ coù thaùi ñoä löng chöøng môùi thích hôïp, raát khoù taû roõ, coát nhaát laø phaûi teá nhò, tinh vi. Thaät laø thuù vò tuyeät vôøi.

THUÙ VUI CHO NGÖÔØI KHAÙC

Cuõng coù theå coù thuù vui baèng caùch khaùc khi dieãn troø. Nhôø oâng Ñaïi taù cuûa toâi, ngaøi Baker Russell, maø toâi coù ñöôïc thuù vui naøy : toâi muoán noùi caùi thuù laøm cho ngöôøi khaùc vui. Ñoù laø moät thöù theå thao khoâng thua keùm gì caùc moân theå thao khaùc, nhaát laø khi coù dòch taû hay dòch thöông haøn vaø ngöôøi ta ñang sôï cheát. Trong cuøng loaïi yù nghó aáy, caùi “cao daùn” ôû Malte laø moät thaønh coâng lôùn. Khi toâi tham döï vaøo Boä Tham möu cuûa hoøn ñaûo, toâi nghó raèng neân taïo cho binh só moät nôi tieâu khieån ngoaøi doanh traïi vaø toâi muoán noù khaùc haún ñoàn lính caøng nhieàu caøng toát. Töø moät beänh vieän boû troáng khoâng duøng nöõa, chuùng toâi bieán thaønh moät caâu laïc boä lôùn vaø ñeïp vôùi saân khaáu, phoøng khieâu vuõ, choã chôi bi da, phoøng ñoïc saùch vaø vieát thö, phoøng taäp theå duïc, tieäm aên (ôû ñoù ñöôïc pheùp baùn röôïu, bia vaø caû röôïu muøi), phoøng taém vaø gaàn 40 phoøng troï. Moät soá nhaø caïnh ñoù ñöôïc taân trang thaønh moät caâu laïc boä cho phuï nöõ vaø treû em cuûa quaân ñoäi ñoàn truù. Ngay töø luùc ñaàu, caùc cô sôû aáy ñaõ ñaït keát quaû, chaúng nhöõng veà phöông dieän taøi chaùnh, maø caû veà phaàn tinh thaàn.

Chính caùc binh só hoaøn toaøn töï ñaûm nhieäm laáy, nhöõng chieâu ñaõi vieân thay phieân nhau chòu traùch nhieäm traät töï. Tuy nhieân vaãn coù lôøi than phieàn, moät phaàn vì caùc chuû quaùn röôïu bình daân vaø cuõng do moät vaøi linh muïc. Toâi môøi hoï hoïp ñeå tieáp thu nhöõng lôøi chæ trích cuûa hoï. Hoï than phieàn nhaát laø caâu laïc boä laïi ôû vò trí toài teä nhaát cuûa thaønh phoá, ôû giöõa nhöõng quaùn röôïu thaáp heøn vaø nhöõng nhaø cöûa taøn teä hôn nöõa. Raát ngaây thô, toâi hoûi : “Vaäy neáu caùc anh coù moät choã söng taáy, thì caùc anh ñaép cao daùn ôû ñaâu ?” Coù moät thoaùng im laëng, roài hoï hieåu ñöôïc yù toâi noùi vaø ñaùm maây ñöôïc tan bieán trong moät traän cöôøi doøn daõ, töø ñoù hoï luoân uûng hoä chuùng toâi. Nhöng caùi teân ñöôïc löu laïi, vaø caâu laïc boä ñeïp ñeõ cuûa toâi ñöôïc bieát döôùi danh hieäu “cao daùn”.

MOÄT VAØI GIAI THOAÏI

Toâi coù raát nhieàu baïn hoïc laøm dieãn vieân, toâi ñaõ coù ñöôïc trong giôùi hoï nhieàu baïn thaân thieát vaø coá tri. Moät hoâm, toâi ñöôïc oâng Squire Bancroft môøi aên côm. Khi vöøa ñeán cöûa nhaø oâng aáy, toâi gaëp moät baø quen ñang baám chuoâng. Toâi hoûi baø laøm gì ñaáy. Baø baûo baø ñeán aên ôû nhaø oâng Bancroft. 

OÀ, vaäy thì toâi seõ vaøo vôùi baø vaø baø seõ giôùi thieäu toâi.



Toâi sôï khoâng theå laøm ñöôïc. Baïn hieåu cho, toâi chæ moät mình ñeán aên côm vôùi hoï thoâi.

Nhöng toâi maëc keä lôøi phaûn khaùng cuûa baø, khi caùnh cöûa môû, toâi cuøng ñi vaøo vôùi baø. Baø phaûn ñoái, nhöng toâi vaãn khaêng khaêng leo leân caàu thang theo sau baø, duø raèng baø khaån khoaûn yeâu caàu toâi ñi veà. Baø vaøo phoøng khaùch, heát söùc giaän döõ, luoân coù toâi theo beùn goùt. Nhöng baø khoâng theå khoâng phaù leân cöôøi khoan khoaùi khi cuoái cuøng bieát raèng toâi cuõng ñöôïc môøi duøng côm nhö baø. ………………………………………………………………………………………………….. Trong moät böõa aên toái thuù vò ôû Beerbohm Tree, ngöôøi ta xeáp toâi ngoài caïnh Nat Goodwin, moät dieãn vieân Myõ vaø noùi vôùi toâi “Anh seõ thaáy oâng aáy raát vui”. Nhöng Nat laïi toû ra raát giöõ gìn yù töù vaø ít noùi, vaø toâi nhaän thaáy raèng oâng aáy hôi teû nhaït, thì thình lình oâng quay veà phía toâi vaø hoûi : 

OÂng ñaõ coù laàn naøo ñöôïc xem moät khí caàu khôûi haønh chöa?



Trôøi ñaát ! coù roài !



Coù phaûi laø luùc oâng bò chöùng veïo coå ?



UÛa, khoâng !

“Vaäy thì ñieàu ñoù ñaõ xaûy ra cho toâi”. Roài oâng baét ñaàu keå cho chuùng toâi nghe moät caùch hoùm hænh baèng caùch naøo, tuy khoâng ngaång ñaàu leân ñöôïc, oâng ñaõ döï cuoäc leân cao cuûa khí caàu baèng ñoâi maét cuûa nhöõng ngöôøi beân caïnh, vì oâng bò baét buoäc phaûi nhìn xuoáng ñoâi giaøy cuûa hoï ñeå bieát, tröôùc khi hoûi hoï veà söï dieãn tieán cuûa khí caàu. Nhaân dòp aáy, Weedon Grossmith laïi ñoïc cho chuùng toâi nghe moät ñoaïn raát xuùc ñoäng veà nhöõng ngöôøi lính cuûa toaùn

quaân ñöôïc ñoäng vieân ñöa vaøo cuoäc chieán. Ngay luùc ñaàu, nhieät tình aùi quoác cuûa chuùng toâi ñöôïc khôi daäy. Chuùng toâi soáng laïi cuoäc chieán, caùi thoáng thieát cuûa caâu chuyeän laøm cho chuùng toâi raát caûm xuùc vaø ñoaïn cuoái noùi leân söï phaán khôûi trong chuùng toâi... maø chaúng caàn theâm moät chöõ naøo ! Khoâng, toâi khoâng muoán noùi raèng Weedon ñaõ ñi quaù giôùi haïn cuûa söï deø daët. Khoâng ñaâu, oâng ta chæ nhaéc laïi vôùi ñoâi moâi cuûa mình, moät dieãn vieân noùi raønh roït vaø “soáng ñoäng” cuûa ñoaïn vaên. ………………………………………………………………………………………………………………….. OÂng Herbert Tree, coù moät hoâm ñaõ keå cho toâi nghe : moät laàn oâng baét gaëp con gaùi mình luùc leân möôøi hai tuoåi, maëc aùo quaàn con trai. Hoûi taïi sao vaäy thì coâ beù ñaùp : Con ñaõ choïn trong lòch söû ba nhaân vaät cuûa moãi phaùi ñeå nghieân cöùu. Con nhaän thaáy raèng phuï nöõ ñaùng gheùt, coøn phaùi nam coù taát caû caùc ñöùc tính, vì theá, keå töø hoâm nay, con khoâng coøn muoán laø moät thieáu nöõ nöõa. Con seõ thaønh moät trang nam nhi. OÂng thaân sinh hoûi coâ ta coù theå noùi cho oâng bieát roõ teân töøng ngöôøi ñaëc bieät ñaõ ñöa coâ ñeán quyeát ñònh laï luøng aáy. Coâ ta keå teân oâng Richard Coeur de Lion vôùi nhöõng ñöùc tính quyù baùu hieäp só cuûa oâng aáy, roài sau khi keå taøi ñöùc cuûa Saul, coâ noùi theâm : 

Vaø nöõa,... caû cha nöõa, cha ôi ! Theá laø ñuû roài : oâng phaûi chaøo thua.



Nhöng con laáy nhöõng aùo quaàn con trai aáy ôû ñaâu ?



Con mua cuûa anh Johnny Smiles, laùng gieàng cuûa mình, vôùi giaù 18 xu Anh. Anh aáy bò beänh ban ñoû vaø khoâng caàn ñeán nhöõng y phuïc naøy nöõa, vì ñang naèm lieät giöôøng.

HOÄI HOÏA

Toâi nghó raèng trong thaâm taâm cuûa moãi ngöôøi ñeàu coù moät nhu caàu töï nhieân muoán phaùt bieåu qua trung gian moät ngheä thuaät naøo ñoù : vaên chöông, thi ca, aâm nhaïc, saân khaáu, hoäi hoïa hay ñieâu khaéc. Rieâng toâi, toâi ñaõ höôûng ñöôïc nhieàu thuù vui lôùn trong caùc laàn ñi thöû vaøo caùc ngaønh ngheä thuaät aáy. Ví duï : Toâi raát thích veõ. Thöïc hieän moät böùc hoïa, ñoái vôùi toâi laø moät vieäc laøm ñaày baát ngôø, vì toâi khoâng khi naøo bieát keát quaû cuûa noù seõ ra sao, khi veõ xong. ÔÛ tröôøng, chöa khi naøo toâi hoïc veõ, vì ñoù laø moät moân hoïc phuï maø toâi khoâng coù tieàn ñeå traû hoïc phí, nhöng toâi laïi thöû töï hoïc baèng caùch nghieân cöùu vaø sao cheùp theo nhöõng böùc hoïa cuûa caùc ngheä só, baèng caùch nhìn xem hoï ñaõ ñaït ñöôïc hieäu quaû aáy nhôø gì. Toâi laïi coøn hoïc ñöôïc nhieàu ñieàu quyù khi xem caùc böùc veõ cuûa ngöôøi xöa trong caùc hang ñoäng : thaät theá, tuy raèng caùc böùc veõ ñeàu thoâ thieån vaø hoàn nhieân, nhöng laïi cho chuùng ta thaáy moät möùc ñoä ñaùng khaâm phuïc, aán töôïng soáng ñoäng vaø linh hoaït. Tuoàng nhö suoát caû cuoäc ñôøi, toâi töï cho mình coù boån phaän phaûi vieát thö veà nhaø haèng tuaàn, duø toâi ôû ñaâu, vaø nghó raèng caùc thö töø cuûa toâi seõ ñöôïc ñoùn nhaän thích thuù hôn neáu coù theâm ñoâi neùt phaùc hoïa, vì theá khi du lòch, thö töø cuûa toâi trôû thaønh nhöõng trang baùo coù minh hoïa. Baây giôø toâi coù moät boä söu taäp raát ñeïp, raát quyù baùu ñoái vôùi toâi, vì noù nhaéc laïi nhöõng ngaøy vui töôi cuûa quaù khöù, chuùng trôû thaønh nhöõng bieân nieân söû quyù. Neáu toâi coù hoïc veõ, chaéc chaén toâi seõ coù nhöõng böùc hoïa ñeïp hôn, nhöng caùi khoù laø tìm thì giôø ñeå hoïc.

Hình veõ coå xöa cho ta thaáy söï soáng ñoäng

Nhöng toâi laïi ñöôïc hoïc thöïc haønh hay nhaát khi toâi ñöôïc baàu laøm hoäi vieân danh döï cuûa caâu laïc boä Sketch taïi Luaân Ñoân. Chuyeän aáy ñaõ laâu roài vaø nay mai hoï seõ cho pheùp toâi ñöôïc trôû thaønh hoäi vieân hoaït ñoäng. Nhôø döï caùc buoåi hoïp vaøo chieàu thöù saùu neân toâi nhaän ñöôïc nhöõng lôøi khuyeân vaø lôøi chæ trích quyù baùu, quyù hôn nöõa laø toâi ñöôïc xem hoï laøm vieäc vaø quan saùt phöông phaùp cuûa hoï. Trong caùc hoäi vieân, coù nhieàu ngheä só teân tuoåi nhö John Hassall, Dudley Hardy, Lawson Wood, Heath Robinson, Harry Rowntree, Starr Wood, Reneù Bull, F. Shepherd, vaø nhieàu vò khaùc nöõa.

Ñoù thaät laø moät ñaùm ngöôøi thoâng minh, xuaát saéc vaø vui tính, maø hieän nay hoï vaãn theá. Tuy ñaõ giuùp toâi thu thaäp ñöôïc moät boä söu taäp veà caùc chuyeán ñi du lòch, hoäi hoïa coøn ñem tieàn taøi ñeán cho toâi, ñaøng khaùc laïi daïy cho toâi ñeå yù trong thieân nhieân nhöõng veû ñeïp maø toâi coù theå khoâng nhìn thaáy neáu toâi khoâng bieát veõ. Ít laâu sau khi toâi ñeán AÁn Ñoä, baùo Graphic muoán mua nhöõng böùc minh hoïa töø maët traän. Thöû laøm, toâi ngaïc nhieân vaø raát thích thuù khi nhaän ñöôïc moät ngaân phieáu 6 ñoàng tieàn vaøng Anh quoác, traû coâng böùc veõ ñaàu tieân cuûa toâi. Toâi lieàn göûi theâm caùc böùc veõ khaùc, vaø töø ñoù, giöõa tôø baùo vaø toâi, daây lieân laïc keùo daøi vaø trôû neân thaân tình. Sau ñoù toâi laïi ñöôïc quen oâng Carmichael Thomas, luùc ñoù laø chuû nhaân vaø laø nhaø xuaát baûn baùo Graphic, roài chuùng toâi trôû neân thaân höõu. Soá tieàn maø toâi nhaän ñöôïc veà caùc böùc hoïa ñaõ phuï giuùp raát ñaéc löïc cho soá löông só quan caáp thaáp cuûa toâi, cho pheùp toâi chôi maõ caàu vaø ñi saên heo röøng. Neáu khoâng coù soá tieàn aáy thì toâi khoâng theå tham döï caùc thuù treân ñöôïc.

OÂNG HARRY JOHNSTON

Thôøi

aáy, coù moät coäng taùc vieân khaùc cuûa tôø baùo laø oâng

Harry Johnston maø oâng Thomas raát ngôïi khen veà taøi veõ. OÂng bieát nhieàu hieåu roäng, ngoaøi caùc khaû naêng thaùm hieåm vaø quaûn trò, oâng laïi ñöôïc ca tuïng veà veû thanh lòch, nhöõng nghieân cöùu cuûa oâng veà toân giaùo, hieåu bieát cuûa oâng veà thieân nhieân vaø taøi ngheä hoäi hoïa hieän thöïc. Nhöõng böùc hoïa cuûa oâng ñeàu ñöôïc khen ngôïi, chaúng rieâng veà maøu saéc vaø giaù trò cuûa neùt veõ, maø caû söï chính xaùc cuûa caùc

tieåu tieát. Moät trong nhöõng böùc veõ ñeïp nhaát cuûa oâng, veõ teân giaëc Masai bò gieát ôû traän tieàn. Ñeå coù ñöôïc taùc duïng maø oâng muoán theå hieän, oâng ñaõ phaûi thueâ moät ngöôøi Masai naèm xuoáng ñaát trong phoøng veõ cuûa oâng, vôùi tö theá thích hôïp vaø ñaõ röôùi leân ngöôøi anh ta moät bình huyeát cöøu, ñeå laøm cho böùc veõ hieän thöïc hôn. Trong luùc oâng ñang baän veõ, thì moät phaùi ñoaøn thuû laõnh ñeán vaø ñi thaúng vaøo phoøng hoïa cuûa oâng. Caûnh töôïng gheâ rôïn kia hieän ra tröôùc maét laøm hoï kinh hoaøng vaø moãi ngöôøi chaïy moät ngaõ, phao tin raèng khi moät oâng töôùng da traéng muoán veõ moät ngöôøi cheát, thì oâng aáy gieát moät ngöôøi ñeå laøm maãu. Vì toâi cuõng veõ, neân toâi chuù yù ñeán caùc böùc hoïa khaù ñuû loaïi, vaø chuùng laøm toâi thích thuù hôn luùc toâi khoâng bieát veõ, vì toâi coù theå thöôûng thöùc saâu xa hôn yù nghó cuûa hoïa só vaø thoâng ñieäp cuûa böùc hoïa. ÔÛ thôøi kyø hieän nay maø moïi vieäc ñeàu hoái haû, huyeân naùo vaø duy vaät thì hoäi hoïa coù caùi lôïi laø giuùp ta thoaùt khoûi söï voâ traät töï vaø huyeân naùo cuûa nhöõng choã ñoâng ngöôøi, ñeå ñeán moät nôi yeân tónh cuûa thieân nhieân, ñaém mình trong nhöõng veû ñeïp vaø kyø quan maø taïo hoùa ñaõ baøy ra cho chuùng ta thöôûng thöùc.

ÑIEÂU KHAÉC

Toâi cuõng coù thöû ñieâu khaéc. Ñaõ laâu roài, khi toâi ñoàn truù ôû Malte, moät ngheä só töø YÙ Ñaïi Lôïi ñeán ñeå taïc moät coâng trình kyû nieäm cho nhaø thôø lôùn, cho pheùp toâi ñöôïc ñeán xem oâng laøm vieäc. Moät hoâm, toâi ñeán phoøng laøm vieäc cuûa oâng gaëp luùc oâng ta ñi vaéng. Ñeå gieát thì giôø, toâi laáy moät naém ñaát seùt vaø vui thích

naën töôïng ngöôøi lính thuûy ñang huùt thuoác. Roài toâi treo leân töôøng ñeå khoe vôùi 2, 3 ngöôøi hoïc troø cuûa oâng aáy. Khi trôû veà, nhìn thaáy taùc phaåm myõ thuaät aáy, oâng hoûi ai ñaõ naën ra böùc töôïng vaø baûo toâi hoâm sau ñeán baét ñaàu naën töôïng theo maãu. OÂng tìm cho toâi moät ngöôøi maãu, moät teân moïi ñen giaø xöù Nobie, thoáng thieát vaø muø loøa. Nhöõng neùt maët cuûa oâng giaø aáy raát roõ neân deã thöïc hieän vaø do cô may, toâi ñaõ naën ñöôïc moät böùc töôïng raát ñaït, ñeán noãi khi tröng baøy trong moät cuoäc trieån laõm myõ thuaät sau ñoù, ñöôïc pheâ bình raát thuaän lôïi.

THUYEÀN TRÖÔÛNG JOHN SMITH

Vieäc ñoù khích leä toâi, neân veà sau, khi trôû veà Anh quoác, toâi laïi laên xaû vaøo moät coâng trình taùo baïo hôn : naën töôïng baùn thaân vò anh huøng cuûa toâi : Thuyeàn tröôûng John Smith ôû Virginie. Toâi khoâng theå thueâ moät ngöôøi maãu, vaø khoâng coù thì giôø laøm ban ngaøy, thaønh ra phaûi laøm vaøo buoåi toái. Vôùi moät caùi göông soi coù ba maët, toâi naën caùi soï, hai tai vaø caùi oùt, theo maãu caùi ñaàu cuûa rieâng mình, coøn veà neùt maët thì toâi döïa vaøo trí töôûng töôïng, coá yù laøm theá naøo ñeå loät ñöôïc tính tình raát ñoäc ñaùo vaø ñaùng khaâm phuïc cuûa oâng. John Smith laø moät nhaø quaân söï coù tieáng taêm, moät nhaø haøng haûi nhieàu kinh nghieäm, vaø cuõng laø nhaø veõ baûn ñoà, nhaø thaùm hieåm, nhaø cai trò ôû thuoäc ñòa, oâng ñaõ Phaùt hoïa böùc töôïng baùn thaân cuûa thuyeàn tröôûng John Smith.

chieán ñaáu duõng caûm trong quaân ñoäi cuûa Sigismond choáng vôùi Thoå Nhó Kyø; vaø trong dòp aáy, nhaân oâng haï ñöôïc ba ngöôøi gioûi nhaát cuûa hoï trong cuoäc chieán ñaáu moät choïi moät, oâng ñöôïc taëng thöôûng quyeàn ñöôïc chaïm khaéc ôû caùc huy hieäu cuûa oâng hình 3 ñaàu ngöôøi Thoå Nhó Kyø bò chaët”. Sau ñoù, oâng laïi ñöôïc chæ ñònh laõnh ñaïo moät cuoäc thaùm hieåm bôø bieån Hoa Kyø, nhöng xeùt raèng nhöõng taøu thuûy cuûa mình khoâng ñuû khaû naêng hoaøn thaønh muïc ñích ñöôïc giao phoù, oâng nghó ñeán vieäc raát giaûn tieän laø qua Phaùp ñaùnh chieám 3 taøu thuûy lôùn hôn. Roài oâng ñöa moät ñoaøn ngöôøi di cö ñeán Virginia vaø cho hoï laäp cö treân bôø soâng James. Roài oâng ñi saên baén moät mình vaø tìm hieåu haäu phöông xa laï, chæ ñem theo moät thoå daân daãn ñöôøng. Ñeå anh naøy khoûi chaïy troán, oâng buoäc ngöôøi naøy vaøo chaân mình vôùi daây nòt taát. Hoï bò nhöõng thoå daân choáng ñoái taán coâng, vaø trong luùc chaïy, ngöôøi daãn ñöôøng bò teù xuoáng ao, keùo theo John Smith, vì vaäy oâng bò toùm vaø ñem ñeán trình dieän vò thuû laõnh Powhattan, chæ nhôø söï can thieäp cuûa con gaùi oâng naøy, coâ Pocahontas maø oâng thoaùt cheát. Sau ñoù hoï trôû thaønh baïn höõu. Pocahontas quy theo ñaïo cô ñoác vaø keát hoân vôùi Rolfe, thuyeàn phoù cuûa Smith, xuaát thaân töø moät gia ñình coå kính ôû Norfolk. Bò thöông naëng vì moät vuï noå, Smith trôû veà Anh quoác, vaø sau ít naêm laâm beänh, oâng qua ñôøi do nhöõng veát thöông haønh haï. Cho ñeán phuùt laâm chung, oâng vaãn laø ngöôøi vui veû nhaát treân ñôøi. OÂng ñoïc cho nhaân vieân cheùp hoài kyù vaø cöôøi khanh khaùch khi nhaéc laïi moät vaøi ñieàu ruûi ro cuûa mình, laøm cho ngöôøi thö kyù cuûa oâng thuù nhaän raèng ñaõ ghi cheùp ñöôïc sô saøi.

Toâi coù ñöôïc moät nhaân vaät lyù thuù ñeå naën töôïng, vaø böùc töôïng aáy ñaõ ñaït ñeán noãi toâi phaûi ñuùc thaønh töôïng ñoàng. Ít laâu sau, ñöôïc môøi göûi moät vaøi taùc phaåm cuûa toâi cho cuoäc trieån laõm do caùc só quan quaân ñoäi vaø haûi quaân toå chöùc, toâi lieàn gôûi töôïng cuûa oâng Smith ñeå tham döï. Thay vì ñöa ra tröng baøy, bôûi cho raèng ñoù laø phaåm tuyeät haûo, neân oâng giaùm ñoác phoøng trieån thaúng böùc töôïng leân Vieän Haøn laâm Hoaøng gia nhaân naøy söu taäp caùc taùc phaåm ñieâu khaéc, vaø vieän naøy nhaän böùc töôïng, laøm cho toâi raát ñoåi ngaïc nhieân.

moät taùc laõm göûi dòp vieän ñaõ thaâu

Ñoù laø moät quaû bom môùi trong ñôøi toâi. Sau ñoù, toâi khoâng coù lyù do ñeå ngöøng laïi treân con ñöôøng toát ñeïp aáy, nhöng luùc baáy giôø vì binh nghieäp cuûa toâi quaù baän roän, neân toâi khoâng theå tieáp tuïc. Toâi cuõng nghó raèng khoâng neân thöû thôøi vaän quaù, vaø toát hôn laø neân töï maõn vôùi nhöõng thaønh coâng aáy. Toâi laøm theo yù ñoù, vaø töø ñaáy ñeán nay ngoaøi moät vaøi töôïng nhoû, toâi khoâng naén ñöôïc gì nöõa. Nhöng baïn seõ noùi, ñieàu ñoù coù lieân quan gì ñeán ngheà trinh saùt ? Ñaây laø lyù do : Moät khi ta ñaõ baét ñaàu laøm ñieâu khaéc, ta nhìn moãi ngöôøi döôùi moät khía caïnh khaùc laï. Voâ yù thöùc, ñoâi maét chuù yù ñeán daùng caùi ñaàu, nhöõng ñöôøng neùt treân maët, vôùi möùc ñoä cao hôn tröôùc. Ta khoâng theå töï kieàm cheá ñöôïc. Baïn ngöùa tay muoán naën ñaát seùt ra hình caùi muõi, caùi traùn kia maø baïn ñaõ nhìn thaáy.

Daàn daàn ta cuõng coù ñöôïc khaû naêng nhôù nhöõng khuoân maët, moät yeáu toá raát quyù ñoái vôùi moät caûnh saùt ñieàu tra chaúng haïn, hoaëc cho moät trinh saùt. Khi ta coù khaû naêng nhôù laïi ñeå naën moät khuoân maët hay moät daùng ngöôøi, ta coù theå veõ nhöõng böùc bieám hoïa ñeïp. Sau moät ngaøy ñi saên, trong thôøi gian tuyeät dieäu töø luùc uoáng traø ñeán böõa aên toái, toâi ñaõ naën ñöôïc nhieàu töôïng nhoû bieám hoïa ngöôøi vaø ngöïa ñaõ nhìn thaáy treân thöïc ñòa.

VUÕ ÑIEÄU

Toâi cuõng raát chuù yù ñeán vuõ, vaø toâi nghó raèng nhôø söï nhanh nheïn, coù ñöôïc khi taäp nhaûy maø toâi ñaõ boû xa raát deã daøng nhöõng ngöôøi ñuoåi baét khi toâi bò quaân giaëc Matabeùleùs phaùt hieän giöõa nhöõng taûng ñaù ôû söôøn nuùi Matapos taïi Rhodeùsia. Vuõ ñieäu ñaõ taäp cho toâi laáy thaêng baèng vaø kieåm soaùt ñöôïc nhöõng baép thòt ôû baøn chaân vaø caúng chaân cho neân toâi coù theå nhaûy töø taûng ñaù naøy qua taûng khaùc raát deã daøng vaø chính xaùc, trong luùc boïn Matabeùleùs, daân ñoàng baèng, khoâng quen vôùi ñòa hình naøy bò tröôït teù hay phaûi treøo khoù khaên sau toâi. Vì theá, caû vuõ ñieäu nöõa cuõng laø moät söï chuaån bò höõu ích cho ngheà trinh saùt quaân ñoäi cuûa toâi.

NHAÏC ÑAØN

ÔÛ

Charterhouse, toâi tham gia ñoaøn sinh vieân só quan

vôùi tö caùch lính keøn, toâi coøn chôi keøn trong ñoäi quaân nhaïc vaø caû vó caàm trong daøn nhaïc.

Ban nhaïc naøy sinh hoaït theo moät phöông thöùc tuyeät dieäu buoäc moãi thaønh vieân phaûi luaân phieân ñieàu khieån daøn nhaïc. Caùch taäp döôït aáy ñaõ ñöa ñeán hai keát quaû höõu ích khi toâi vaøo quaân nguõ. Tröôùc heát, vì bieát chôi nhaïc keøn ñoàng neân toâi ñöôïc baàu laøm tröôûng ñoäi quaân nhaïc cuûa trung ñoaøn, vaø vôùi tö caùch aáy, chaéc raèng oâng nhaïc tröôûng khoâng thích toâi. Tuy nhieân, luùc oâng aáy ñi pheùp, toâi coù theå thay theá oâng ñieàu khieån ñoäi quaân nhaïc. Ñaèng khaùc, nhôø quen söû duïng neân toâi coù theå thoåi keøn hieäu vì theá toâi deã daøng töï ra leänh cho trung ñoaøn, cho neân ñôõ maát thì giôø, khoâng theå traùnh ñöôïc neáu tröôùc ñoù phaûi noùi cho ngöôøi lính keøn caàn thoåi leänh gì. Nhöõng noã löïc cuûa toâi, tuy taäp teånh, trong laõnh vöïc chôi nhaïc, luùc maáy naêm coøn hoïc ôû nhaø tröôøng ñaõ toû ra raát coù lôïi, ñoái vôùi ngheà nghieäp cuûa toâi sau naøy.

GIA ÑÌNH, MAÙI AÁM NGOÏT NGAØO...

ÔÛ

Charterhouse, oâng John Hullah, thaày daïy haùt, ngay

ngaøy ñaàu ñaõ nhaän thaáy raèng toâi coù gioïng kim cuõng nhö oâng. Moät nhaïc só teân tuoåi khaùc, oâng Paolo Tosti, cuõng thöôøng ñeán chôi nhaø toâi, vaø chuùng toâi raát thích thuù ñöôïc nghe oâng haùt baøi “Taïm bieät”, tuy raèng gioïng oâng khoâng ngang taàm vôùi tình caûm maø oâng ñaët vaøo trong baøi haùt. Toâi nghó raèng toâi laø moät trong nhöõng ngöôøi cuoái cuøng ñöôïc nghe Adeline Patti trong caùch dieãn xuaát voâ song khuùc haùt “Gia ñình, maùi aám ngoït ngaøo”. Luùc ñoù, sau böõa côm toái taïi nhaø baø, laâu laém sau khi baø ñaõ giaõ töø saân khaáu. Chuùng toâi yeâu caàu baø haùt; tuy gioïng ca khoâng coøn söï raïng rôõ vaø aâm vang caàn thieát cho moät thính phoøng, nhöng taïi ñoù, trong

phoøng khaùch cuûa baø, baø thaät laø tuyeät dieäu vaø laøm cho chuùng toâi meâ say laï luøng, sau khi baø trình dieãn laø caû moät söï im laëng ñaày xuùc caûm. Ít ngöôøi coøn nhôù ñeán Payne, taùc giaû cuûa baøi haùt aáy, moät baøi haùt raát quen thuoäc ôû Anh quoác. Toâi ñöôïc vieáng ngoâi moä cuûa oâng nhieàu laàn, ôû Tunis (luùc tröôùc, oâng laøm vieäc ôû Toøa laõnh söï Myõ taïi ñoù), trong moät nghóa ñòa nhoû, chaät choäi ôû cuoái moät con ñöôøng heïp heûo laùnh. OÂng qua ñôøi trong boùng toái, nhöng baøi haùt cuûa oâng coøn soáng maõi. Nhòp ñieäu ñieàu khieån moät caùi gì to taùt hôn caû theá gian, noù aûnh höôûng ñeán caû vuõ truï; trong thôøi ñaïi cuûa toác ñoä vaø huyeân naùo, noù ñang coù nguy cô tan bieán khoûi ñòa caàu, may maø nhaïc Jazz ñeán cöùu vaõn, ñaõ laøm cho noù soáng laïi nhôø tieáng troáng. Ta thaáy raèng, ôû ñaâu cuõng coù caùi toát, keå caû trong nhaïc Jazz, mieãn laø chuùng ta bieát tìm ra noù.

CAÙI TROÁNG CUÛA MELBA

Noùi veà troáng, coù laàn toâi aên saùng vôùi coâ ca só löøng danh Melba trong toøa nhaø xinh ñeïp cuûa coâ ôû UÙc chaâu. Ngoaøi nhöõng vieäc thích thuù khaùc, toâi ñeán thaêm ñoaøn HÑS cuûa coâ. Ngöôøi ta baûo raèng trong ñoaøn naøy coù moät em chôi troáng “nhö moät thieân thaàn”. Veà phaàn toâi, coù leõ toâi nghó raèng treân coõi tieân thì coù nhieàu ñaøn harpe hôn laø troáng. Nhöng khi em aáy baét ñaàu chôi, laàn ñaàu tieân toâi thaáy trong troáng coù nhieàu nhòp ñieäu hôn laø caùi phaùch ñôn giaûn vaø ngöôøi ta coù theå ñöa aâm nhaïc chính hieäu vaøo tieáng troáng neáu chôi kheùo.

VEÀ ÍCH LÔÏI CUÛA TAØI TÖÛ TRONG LAÕNH VÖÏC NGHEÄ THUAÄT

Toâi sôï raèng, sau khi ñoïc nhöõng doøng treân, baïn seõ coù yù nghó raèng nhöõng taùc phaåm ñaàu tay cuûa toâi trong laõnh vöïc ngheä thuaät khoâng phaûi laø nhöõng saûn phaåm cao caáp. Vaø baïn ñaõ nghó ñuùng. Baïn seõ cho raèng toâi laø moät chaøng khoâng nghieâm tuùc vì toâi ñeà cao vò trí cuûa ngöôøi haùt, cuûa vuõ coâng, hay kòch só. Coù leõ baïn muoán noùi : “Vaäy anh chaúng coù chuùt yù thöùc gì veà phaåm caùch hay sao ?”. Toâi laïi laø moät ngöôøi cöùng ñaàu, ñaøng khaùc, ñeå töï beânh vöïc, toâi coù moät lôøi daãn quyù trong Horace Walpole, ngöôøi ñaõ vieát ñaâu ñoù : “Thænh thoaûng moät khuùc haùt hay, duø voâ nghóa, khoâng phaûi laø khoâng ñuùng choã, ngay caû ôû nôi vöông giaû”. Baïn xem ñoù ! Baïn seõ thöù loãi cho toâi, neáu ôû ñaây toâi thuù nhaän vôùi baïn ñaày ñuû veà nhöõng sôû thích, toát hoaëc xaáu cuûa toâi vaø veà söï huaán luyeän cuûa toâi, vì nhöõng ñieàu ñoù laø cô sôû cho vieäc chuaån bò vaøo ngheà sau naøy cuûa toâi trong quaân ñoäi, laøm trinh saùt, vaø giuùp cho toâi höôûng troïn veïn haïnh phuùc cuûa cuoäc ñôøi. Nhö ñaõ noùi ôû treân, haïnh phuùc chaúng phaûi chæ laø höôûng thuï nhöõng caùi hay caùi ñeïp cuûa cuoäc ñôøi, nhöõng caûnh ñeïp, nhöõng kyø coâng cuûa thieân nhieân, moät phaàn lôùn haïnh phuùc naèm ôû ñieàu mình ñaõ giuùp ngöôøi khaùc sung söôùng. Caùi maø ñoái vôùi toâi chæ laø moät taøi töû nghieäp dö veà ngheä thuaät laïi nhieàu luùc raát coù ích vì ñaõ cho pheùp toâi giuùp ñoàng loaïi höôûng nhöõng phuùt tieâu khieån maø laém luùc hoï raát caàn.

CHÖÔNG III

THEÅ THAO

Töø

naêm

1570,

Roger

Ascham ñaõ khuyeán caùo neân taäp côõi ngöïa, bôi loäi vaø caùc thöù theå thao ngoaøi trôøi nhö moät boå sung höõu ích cho söï luyeän taäp. Theå thao ñoàng ñoäi nhö boùng ñaù, khuùc coân caàu, maõ caàu vaø caùc thöù khaùc taäp, cho ta tuaân kyû luaät, vì ngöôøi chôi phaûi tuaân theo luaät vaø leänh cuûa anh tröôûng ñoäi, phaûi chôi thaät thaø, phaûi naâng ñôõ baïn höõu, phaûi chôi cho ñoäi chöù khoâng phaûi cho rieâng mình vaø vì danh tieáng cuûa mình.

Tình baïn trong theå thao

Anh ñaõ bieát nhöõng ñieàu aáy caû roài, nhöng ñieàu toâi muoán ñeà caäp laø, nhöõng ñöùc tính caàn thieát khi chôi boùng ñaù cuõng caàn thieát cho cuoäc chôi trong ñôøi, khi ñaûm nhieäm vai troø coâng daân cuûa moät ñoäi lôùn : caû nöôùc.

NGHEÀ HAØNG HAÛI

Trong chöông I cuûa taäp saùch naøy, toâi ñaõ ñeà

caäp nhöõng

keát quaû toâi ñaõ thaâu löôïm ñöôïc trong vieäc leøo laùi moät chieác

taøu thuûy luùc coøn treû : moät trong nhöõng caùi lôïi lôùn cuûa ngheà haøng haûi laø noù cung caáp cho ngöôøi thanh nieân cô hoäi ñoái ñaàu vôùi nguy nan ñeå taäp cho quen, neân veà sau trong nhöõng luùc khuûng hoaûng, khi caän keà caùi cheát, vaãn tænh taùo. Veà phöông dieän aáy, nöôùc Gia Naõ Ñaïi laø moät tröôøng hoïc tuyeät haûo, vì ai muoán ñi du lòch trong nöôùc aáy hay chôi theå thao trong caùc röøng roäng meânh moâng thì thöôøng thöôøng phaûi xeâ dòch baèng thuyeàn. Trong chieác taøu buoàm ñeïp maø thuûy thuû ñoaøn goàm coù caùc anh toâi vaø toâi, chuùng toâi gaëp nhieàu hieåm nguy hôn luùc thöôøng chuùng ta chôi thuyeàn vì oâng anh caû cuûa toâi, thuûy thuû nhaø ngheà, vaø laø thuyeàn tröôûng cuûa chuùng toâi, vöõng tin raèng, neáu moät ngaøy kia chuùng toâi gaëp moät chieác taøu bò naïn vaø ra coâng cöùu nguy cho hoï, chaúng nhöõng chuùng toâi laøm ñöôïc moät vieäc nghóa, maø laïi coøn ñöôïc thöôûng nhieàu tieàn nöõa. Thaät laø moät tö töôûng thieân taøi.

Haõy vôù laáy caùi saøo kia !

Boïn nhoû chuùng toâi, chuùng toâi caàu trôøi cho ñöøng coù chieác taøu naøo laâm naïn caû, nhöng toâi phaûi noùi raèng chuùng toâi chaúng nghó ñeán chieác taøu thoâi ñaâu. Moät ngaøy kia, giôø ñaõ ñieåm, trong luùc thuyeàn chuùng toâi ñang ñaäu trong cöûa bieån Harwich, moät nôi höõu tình tröø khi baõo taùp töø phía ñoâng thoåi tôùi, laøm cho noù trôû thaønh ñòa nguïc. Hoâm ñoù, moät côn baõo nhoû töø phía ñoâng tôùi, chieác taøu cöùu naïn, nghe tieáng goïi caáp cöùu, ñaõ leân ñöôøng ngay; veà phaàn chuùng toâi, caêng leân moät ít buoàm roài voäi vaõ ra khôi theo moät loái khaùc; bieån daäy soùng ñuïc ngaàu, nhìn thaät laø khuûng khieáp. Ra ñeán ngoaøi khôi, ñaùm buïi nöôùc ñaäp raùt vaøo ngöôøi, bieån ñoäng ñeán noãi chuùng toâi chaúng thaáy taêm daïng chieác taøu cöùu naïn vaø tình traïng cuûa chuùng toâi cuõng thaät baáp beânh. Nhöng chuùng toâi vaãn beàn bó – baát ñaéc dó – phaán ñaáu beân nhau, trong nhieàu giôø, tuy chaúng nhìn thaáy gì. Vaø khi ñeâm ñeán, vò thuyeàn tröôûng cuûa chuùng toâi möøng roái rít, anh noùi : “May thaät ! chuùng ta coù hy voïng thaáy thuyeàn aáy hôn nhôø nhöõng buïi than hoàng bay ra töø oáng khoùi taøu”. Nhöng nhöõng söï tìm kieám cuûa chuùng toâi vaãn voâ hieäu vaø cuoái cuøng khi chuùng toâi vaøo laïi cöûa bieån, ñöôïc bieát raèng chieác taøu cöùu naïn cuõng veà khoâng vì chieác taøu bò naïn ñaõ ñöôïc moät chieác taøu keùo cöùu roài, vaø hieän cuõng ñang aån naáp an toaøn trong cöûa bieån. Nhö theá chuùng toâi ñaõ maát tieàn thöôûng cöùu taøu, nhöng laïi coù ñöôïc kinh nghieäm, chuùng toâi coøn coù nhieàu cô hoäi ñeå ruùt kinh nghieäm, trong nhöõng naêm du haønh baèng ñöôøng bieån treân chieác taøu cuûa chuùng toâi. Tuy raèng chuùng toâi thöôøng hay ñi vaøo luùc gioù to soùng lôùn, raát hieåm nguy cho taùnh maïng, nhöng khoâng khi naøo chuùng toâi nhaän ñöôïc tieàn thöôûng caû !

Moät laàn, chuùng toâi ñaõ thoaùt cheát, khi xuoâi bieån Manche trong côn baõo töø phía Taây – Nam ñeán. Chuùng toâi coá gaéng ñeán Darmouth, nhöng soùng vaø thuûy trieàu maïnh hôn chuùng toâi, laøm ñöùt daây neùo laøm veânh coät buoàm muõi vaø laøm gaõy caùi chaén song. Chuùng toâi chæ coøn bieát ñoåi höôùng vaø chaïy troán côn baõo, moät vieäc laøm khoâng deã daøng gì, coøn hôn laø quay trôû lui, treân maët bieån noåi soùng aáy vôùi haøng traêm cô hoäi ñöôïc thaáy taøu laät uùp. Thaät laø moät cuoäc chaïy troán rôïn ngöôøi, ñuùng laø côn aùc moäng, ôû giöõa nhöõng ngoïn soùng cao baèng caùi nuùi, trong ñeâm toái mòt muøng, chuùng chæ chöïc moät phuùt lô ñeãnh cuûa chuùng toâi ñeå nhaän chìm chieác taøu. Giôø naøy qua giôø khaùc, troùi chaët vaøo vò trí nhö nhöõng con khæ ñoät, vôùi nhöõng sôïi daây ñuû daøi ñeå moãi chuùng toâi coù theå thöïc hieän phaàn vieäc cuûa mình, chuùng toâi keùo nhöõng daây chaõo öôùt cöùng nhö theùp, vôùi nhöõng baøn tay teâ coùng, ñaày noát phoàng maø nöôùc maën laïi laøm cho theâm ñau buoát. Chuùng toâi ñaõ thoaùt naïn nhieàu laàn tröôùc khi ñeán ñöôïc muõi Portland Bill ñeå aån naáp. Nhöng duø sao, ñoù cuõng laø moät baøi hoïc höõu ích. Thaät theá, noù daïy cho chuùng toâi phaûi bieát nghieâm tuùc tuaân theo kyû luaät, phaûi kheùo leùo, phaûi giöõ bình tónh trong côn nguy bieán, phaûi coù tinh thaàn ñoàng ñoäi, moãi ngöôøi laøm heát söùc mình ñeå giöõ an toaøn cho keû khaùc.

CAÂU CAÙ

Ñeà caäp ñeán xöù Gia Naõ Ñaïi vaø caùc taøu thuyeàn, toâi laïi nhôù ñeán nhöõng cuoäc caâu caù ñoái vaø caù vöôït trong caùc hoà ñeïp vaø soâng ôû caùc röøng tuøng cuûa Gia Naõ Ñaïi. Thaät laø moät thôøi kyø ñeïp ñeõ.

Coù moät ngöôøi Gia Naõ Ñaïi goác Phaùp daãn ñöôøng cho toâi. OÂng aáy muùa rìu thaät ñeïp. OÂng coù theå haï caây roài xeû vaùn deã daøng nhö goït moät caây buùt chì. To lôùn, beùo maäp, vôùi hai baøn tay to töôùng, oâng khoe raèng coù theå naâng leân moät vaät naëng 150 kg, tuy vaäy oâng vaãn nhaûy ñöôïc vaøo thuyeàn nheï nhaøng nhö moät con chim, vôùi nhöõng ngoùn tay to lôùn, oâng coù theå laøm nhöõng caùi moài nhoû nhaén ñeå caâu caù. Vôùi moät Anh ngöõ khoâng troâi chaûy, oâng chaäm raõi keå cho toâi nghe khoâng bieát bao nhieâu chuyeän vui veà cuoäc soáng hoang daõ vaø nhöõng bí aån cuûa röøng raäm. OÂng keå cho toâi nghe, coù moät ñeâm traêng, ñang nguû trong leàu vaûi, boãng thöùc giaác, oâng thaáy chieáu leân maùi leàu moät hình boùng gioáng heät hình daïng cuûa moät ngöôøi baïn, toái hoâm ñoù ñi caâu, maø chöa veà. OÂng ngôõ raèng ngöôøi baïn aáy, hai tay ñaët leân maùi, ñang coá nhìn vaøo trong, oâng leân tieáng môøi vaøo, nhöng chaúng thaáy hoài aâm. Boãng nhieân oâng thaáy rôïn ngöôøi. Roài khoâng theå töï kìm cheá ñöôïc, oâng tung meàn nhaûy ra, hình boùng aáy tan bieán maát. Saùng hoâm sau, döôùi xa, ôû haï löu con soâng, oâng thaáy xaùc ngöôøi baïn ñaõ cheát keït trong moät ñoáng thaân caây, hai tay dang roäng, maët nhìn phía tröôùc, gioáng heät hình boùng ñaõ thaáy treân maùi leàu hoài hoâm ............ .................................................... ÔÛ Nam Phi, toâi ñaõ caâu ñöôïc raát nhieàu caù giöõa moät vuøng ñeïp tuyeät vôøi, trong nhöõng suoái thô moäng chaûy töø Drakensburg, caâu ñöôïc nhöõng con caù ñoái oùng aùnh nguõ saéc ôû ñoù laø moät thöù theå thao lyù thuù. UÙc chaâu vaø ñaëc bieät laø Tasmania, nay caïnh tranh vôùi Taân Taây Lan, xöa kia ñaõ moät thôøi löøng danh veà nhöõng con caù ñoái khoång loà. Vaøo ngaøy cuoái muøa caâu, toâi ñeán Launceston

ôû Tasmania, toâi voäi vaõ laùi xe hôi moät traêm caây soá ñeå ñeán Grand Lac vaøo luùc maët trôøi laën, trong côn möa to gioù lôùn. Nhöng toâi vaãn ñi caâu, vaø luùc hoaøng hoân buoâng maøn xuoáng, toâi ñaõ baét ñöôïc moät con caù ñoái lôùn. Toâi chöa heà thaáy moät con caù to maïnh, hung haêng nhö theá, thaät laø moät cuoäc tranh ñaáu gay go, nhöng cuoái cuøng toâi thaéng cuoäc. Nhöng coøn löu laïi trong loøng toâi yù muoán trôû laïi Tasmania moät laàn nöõa tröôùc khi cheát ........................ ....... ......... ....................................... Caâu caù hoài coù thích thuù hôn caâu caù ñoái khoâng ? Toâi chaúng bieát. Hai thöù caù raát khaùc nhau, vaø toâi chæ bieát noùi moät ñieàu laø toâi thích caû hai loái caâu. Caâu caù hoài khoù khaên, cöïc nhoïc hôn, coù theå thaät deã phaùt caùu, nhöng sau nhieàu giôø, nhieàu ngaøy gaéng söùc voâ boå, ñoät nhieân ta thaáy caàn caâu rung ñoäng, vaø cuoái cuøng giaät ñöôïc moät con caù leân bôø, thì luùc ñoù ñöøng coù yeáu loøng, vì chaéc chaén raèng ta seõ bò caûm xuùc maïnh khoù neùn ñöôïc. Caâu caù ñoái, traùi laïi, caàn nhanh nheïn, möu trí, ñoù laø caû moät ngheä thuaät ñaày saéc saûo nheï nhaøng, noù ít ñöa ñeán nhöõng caûm xuùc maïnh, nhöng laïi vui thuù hôn. Caùch ñaây vaøi naêm, khi ñeán thaêm moät ñoaøn Höôùng ñaïo ôû xöù Galles, khi ngöôøi ñoùn tieáp (coá Huaân töôùc Glanusk) hoûi toâi muoán taëng quaø gì, vaø bieát sôû thích cuûa ngöôøi ñoùn tieáp, toâi ñaõ noùi raèng muoán taëng quaø cho toâi, thì cho toâi ñi caâu moät ngaøy, laø toâi thích nhaát. OÂng beøn nhaän lôøi vaø môøi toâi veà nhaø quan cö (bungalow) xinh ñeïp cuûa oâng treân soâng Wye. Saùng hoâm sau ngaøy toâi ñeán (nhaân laø ngaøy chuùa nhaät), con gaùi oâng ñöa toâi ñi xem con soâng, tröôùc khi ñi leã ôû nhaø nguyeän. Toâi theøm thuoàng quaù, beøn ruùt moät caàn caâu treân giaù coát ñeå thöû quaêng löôõi caâu moät caùi thoâi, trong vuøng nöôùc xoaùy

ñeïp maét. Moät caùi nöõa... Nhöng – OÀ, noù caén caâu roài ñoù vaø con caù aáy thaät laø to ñeïp. Noù bôi nheï nhaøng quanh loã xoaùy vaøi phuùt, keùo maïnh daây caâu roài ñoät nhieân bôi nhanh veà thöôïng löu, oáng cuoán daây caâu xoå ra keâu veøo veøo.

Coâ ta höôùng daãn toâi ñuoåi theo con caù ñang loäi ngöôïc doøng

Caàn phaûi theo noù, nhöng bôø soâng lôûm chôûm, vaø ñeán luùc toâi caàn phaûi nhaûy xuoáng nöôùc, tuy trang phuïc khoâng hôïp cho vieäc naøy. Coâ chuû nhoû beù deã meán cho toâi bieát nhöõng moái nguy cuûa doøng soâng : giöõa caùc taûng ñaù coù nhöõng hoá saâu ñeán 7 meùt. Roài, duøng saøo ñeå doø döôùi nöôùc, coâ ta cuõng nhaûy xuoáng nöôùc ngaäp nöûa ngöôøi vaø baûo toâi naém tay coâ khi coù theå duøng tay kia ñeå ñieàu khieån caàn caâu, coâ höôùng daãn toâi ñuoåi theo con caù ñang loäi ngöôïc doøng soâng.

Con caù keùo toâi theo noù

Chuùng toâi ñi theo noù hoài laâu, cuoái cuøng ñeán moät nôi thoaùng ñaõng, nöôùc saâu, vaø chuùng toâi khoâng theå ñi theo noù nöõa. Noù giaät maïnh caàn caâu : ai seõ thaéng ? Toâi coù giaät con caù leân ñöôïc khoâng, hay caàn caâu seõ gaõy ? Toâi baùm chaët, nghieán raêng, chôø ñôïi töøng phuùt thaáy sôïi daây ñöùt toang. Nhöng daây vaãn chaéc. Roài ñoät nhieân con caù ñoåi chieàu, bôi veà phía chuùng toâi. Tuy cuoän daây laïi gaáp ruùt, toâi nhaän thaáy caàn caâu uoán meàm. Toâi nghó raèng noù thoaùt ñi ñöôïc, thì daây caâu laïi caêng thaúng. Roài noù laïi tieáp tuïc bôi veà haï löu, keùo chuùng toâi theo, cho ñeán khi trôû veà nôi khôûi haønh vaø chuùng toâi ñaõ giaät ñöôïc con caù leân : ñoù laø moät con caù naëng 25 caân Anh. Trong luùc chuùng toâi keùo noù leân bôø, thì ñaèng sau löng chuùng toâi, moät traøng hoan hoâ vang daäy, vaø chuùng toâi ngaïc nhieân thaáy coù moät soá ñoâng ngöôøi tuï taäp beân veä ñöôøng ngang qua ñoù, haân hoan chaøo möøng söï thaønh coâng cuûa chuùng toâi.

Nhöng caâu chuyeän khoâng chaám döùt ôû ñoù, vì caùc ngöôøi aáy loan truyeàn tin vui ñeán tai caùc nhaø baùo. Moät tuaàn sau, toâi nhaän ñöôïc moät taäp taøi lieäu vieát baèng tieáng xöù Galles vaø Anh ngöõ”; nhaân vieäc naøy, moät hoäi nghò toân giaùo ñaõ ñöôïc trieäu taäp vaø ñaõ quyeát ñònh raèng, khoâng moät treû em naøo, trai hay gaùi, trong giaùo xöù ñöôïc gia nhaäp Höôùng ñaïo ñoaøn, bôûi toâi ñaõ phaïm loãi vì ñi caâu trong ngaøy leã Sabbat. Con “Jock Scott” laø moät con ruoài quyù ñeå caâu caù hoài, noù mang teân moät ngöôøi phuï caâu ôû Makerstoun, anh naøy ñaõ taïo ra moät daùng ñaëc bieät ruoài caâu cho nöõ coâng töôùc xöù Roxburgh, baø naøy ñem veà Na Uy. Vaø töø ñoù, con ruoài caâu aáy raát ñöôïc öa chuoäng. Moät ngöôøi “phuï caâu” danh tieáng khaùc ôû Makerstoun laø Rob O'the Trows. Thaät laø moät ngöôøi kyø dò neáu ta tin vaøo caâu chuyeän sau ñaây : ngaøy noï anh ñi caâu chung vôùi moät ngöôøi haøo hoa phong nhaõ. Moãi khi caâu ñöôïc moät con caù hoài, ngöôøi aáy lieàn laáy trong tuùi aùo ra moät chai röôïu nhoû vaø uoáng moät hôùp, roài laïi caát vaøo. Anh Bob lieác nhìn chai röôïu, nghó raèng theo pheùp lòch söï oâng ta seõ môøi anh uoáng moät nguïm Nhöng anh bò thaát voïng. Laùt sau, oâng aáy laïi caâu ñöôïc moät con caù hoài khaùc, laïi uoáng moät hôùp röôïu nöõa. Theâm moät laàn anh Bob laïi hy voïng ñeå roài thaát voïng Ñeán laàn thöù ba, Bob nhaûy xuoáng thuyeàn vaø ra söùc cheøo thuyeàn rôøi xa. OÂng laõo caâu goïi anh laïi : “Anh ñi ñaâu vaäy ?”, Bob coäc caèn traû lôøi : “Ngöôøi uoáng röôïu moät mình thì cuõng coù theå caâu caù moät mình”, vaø anh trôû veà nhaø. Khoâng coù phöông phaùp taäp kieân nhaãn naøo hôn laø ñi caâu.

Laøm sao maø nhöõng con ngöôøi aáy coù theå ngoài caû ngaøy trong chieác thuyeàn nhoû treân soâng Thames hay saép haøng ngoài caû traêm ngöôøi treân bôø soâng Trent haøng giôø ñeå döï moät cuoäc thi. Nhöng hoï raát thích thuù. Baïn haõy thöû hoûi baát kyø ai, xem hoï coù vui thích khoâng ? Hoï seõ traû lôøi : “Coù chöù !” tuy raèng gioû ñöïng caù cuûa hoï roãng khoâng. Vì hoï ñi caâu chöù khoâng coát ñeå baét caù.

Caûnh hoang daõ coù veõ ñeïp rieâng cuûa noù

Tính kieân nhaãn laïi coøn caàn hôn, khi ñi caâu vaøo moät ngaøy gioù, khi daây caâu bò roái tung maø phaûi thaùo daàn. ÔÛ Anh quoác maø gaëp theá, laø ñaõ chaùn laém roài, ôû UÙc Ñaïi Lôïi thì laïi coøn teä haïi hôn nöõa, khi maø (tröôøng hôïp naøy ñaõ xaûy ñeán cho toâi) moät con chim aùc laø ñaäu treân caønh caây gaàn ñoù cöôøi saèng saëc moãi laàn daây caâu cuûa anh bò roái hay bò maéc keït trong buïi raäm.

Tuoàng nhö söï vaéng maët cuûa neàn vaên minh trong khung caûnh taêng theâm vò muoái cho moân theå thao caâu caù, daàu ôû ñoàng hoang Galway, ôû nuùi Natal, ôû röøng cuûa Gia Naõ Ñaïi hay cuûa Tasmania : vuøng hoang daõ coù veû quyeán ruõ rieâng cuûa noù. Tuy nhieân, nhöõng con soâng ôû Anh quoác cuõng coù veû meâ hoaëc cuûa noù : coù gì thích thuù hôn moät buoåi saùng ñi caâu trong caùc ñaàm coû aåm öôùt xöù Hampshire, gia suùc gaëm coû non, nöûa chaân luùn saâu trong ñaùm boâng cuùc vaøng; chim moû nhaùt bay lieäng trong khoâng trung, nhöõng con quaï khoang treân nhöõng caây du keâu töøng hoài, coøn baïn, phaûi kheùo leùo laém vôùi con caù ñoái cuûa baïn, ñi chaäm raõi trong yeân laëng, trong coâ lieâu, xa laùnh ñaùm ñoâng oàn aøo, xa söï naùo nhieät, hoái haû cuûa cuoäc soáng thò thaønh. Theo yù toâi caâu caù ñoái laø phöông thuoác tónh döôõng quyù nhaát ôû ñôøi. Trong nhöõng dòp aáy, khoâng caàn ñeán ngöôøi phuï caâu. Moät keû khoâng coù khaû naêng keùo con caù leân bôø thì khoâng phaûi laø moät ngöôøi ñi caâu.

SAÊN BAÉN

Hoâm

qua coù ngöôøi noùi vôùi toâi : “Saên chim moû nhaùt laø

moät thöù theå thao nguy hieåm nhaát trong ñôøi”. Thaät ra thì cuõng khaù maïo hieåm khi ta ñi saên ôû Anh quoác. Con chim bay thaáp vaø hay bay quaëc trôû laïi, ngöôøi ñi saên khi thaáy chim bay ñöa suùng leân baén maø khoâng chaéc aên. Nhöng ôû xöù sôû cuûa noù, ví duï nhö ôû Albanie, chim moû nhaùt nhieàu laém, ta coù theå ung dung baén, caån thaän hôn vaø coù hieäu quaû hôn.

Khoâng coù ñaát saên naøo toát hôn. Khoå thay xöù Albanie trôû neân vaên minh quaù; nhöng vaøi naêm tröôùc ñaây, khi ñi thuyeàn buoàm ñeán ñoù (luùc aáy chæ coù phöông tieän giao thoâng ñoäc nhaát naøy), chuùng toâi caém neo ôû moät vònh nhoû, khoâng coù ñöôøng giao thoâng vôùi noäi ñòa, vaø haèng ngaøy chuùng toâi leân bôø ñi saên. Luaät phaùp buoäc chuùng toâi phaûi coù moät ngöôøi lính ñi theo, tieàn thuø lao moãi ngaøy laø 6 haøo Anh vaø thuoác huùt thoûa thích. Cuõng caàn theâm vaøi daân laøng vaø ñaøn choù saên cuûa hoï. Thaät laø moät myõ caûnh, hoï coù veû nhöõng teân cöôùp chính coáng, vaø ñoù laø leõ dó nhieân, vì ngheà chính cuûa hoï laø chaän baét du khaùch ñeå laáy tieàn maõi loä, ít ra thì hoï cuõng ñöôïc bao che bôûi chính quyeàn, töôïng tröng laø chuù lính ñi theo hoï moïi nôi. Nhöng veà vieäc ñuoåi thuù saên, thì khoâng coù ai baèng hoï ñöôïc, hoï laø nhöõng laø baïn ñoàng haønh vui veû, nhöõng coân ñoà chai ñaù, vaø nhöõng theå thaùo gia taøi ba. Nhöõng baày choù khoâng phaûi laø ñieàu dò thöôøng trong xöù. Ngöôøi ta taäp cho chuùng xoâng vaøo taán coâng nhöõng keû laï maët, laøm nhö theá ñeå ngaên ngöøa caùc vuï troäm cöøu, neáu ta nhìn thaáy moät ñaøn cöøu ñang gaëm coû ôû söôøn nuùi, thì chôù laïi gaàn, moãi baày cöøu ñeàu coù 3, 4 con choù theo giöõ. Maáy con choù naèm nghæ trong luùc ñaøn cöøu aên coû, nhöng neáu coù moät keû laï ñeán gaàn, con choù saùt ñoù seõ nhaûy choàm leân ngöôøi aáy, keâu goïi maáy con khaùc ñeán taán coâng, vaø chuùng chæ haøi loøng khi keû laï aáy bò quaät ngaõ xuoáng ñaát vaø voâ hieäu hoùa. Moät ñaïo luaät khaéc khe, caám baén choù duø ñeå töï veä, vi phaïm seõ bò phaït raát naëng, nhöng ñöôïc pheùp ñaâm baèng dao gaêm neáu chuùng ñeán gaàn. Khi leân bôø, chuùng toâi ñem theo maáy ngöôøi trong thuûy thuû ñoaøn ñeå duøng hoï laøm ngöôøi xua thuù saên, hoï caàm theo maáy caây

saøo choáng thuyeàn vöøa ñeå duøng ñaäp vaøo buïi raäm, vöøa ñeå choáng cöï vôùi choù. Moät theå thaùo gia quen thuoäc, ngöôøi xöù Essex, ñaõ töøng ñi saên ôû Albanie, coù keå cho toâi nghe raèng, moät hoâm bò con choù taán coâng, oâng ñaõ laáy suùng haï noù; roài ñoät nhieân nhôù laïi ñaïo luaät treân, oâng voäi ñem choân con choù ñeå phi tang. Nhöng ñang choân, thì ngöôøi chuû con choù xuaát hieän. Toâi la leân : “Trôøi ñaát ! Theá roài anh xöû trí ra sao?” – “Toâi coøn coù theå laøm gì ñöôïc nöõa ? Toâi phaûi choân caû oâng aáy luoân !”

ÔÛ MALTE

Moät quyeån saùch vieát veà saên baén ôûû Ñòa Trung Haûi quyeát ñoaùn raèng toâi giaät giaûi quaùn quaân trong vieäc saên chim moû nhaùt ôû Malte. Toâi khoâng coøn nhôù con soá ñöa ra, nhöng chaéc noù cuõng khoâng cao laém, vaø toâi khoâng tin raèng ñaõ coù khi naøo toâi baén ñöôïc quaù nöûa taù trong moãi muøa. Khi nhöõng con chim moû nhaùt bay ngang qua ñaûo trong cuoäc di truù haøng naêm, chuùng thöôøng thích ñaäu trong caùc vöôøn cam thuoäc dinh thöï muøa heø cuûa vò thoáng ñoác ôû Verdala. Toâi chòu traùch nhieäm veà cô sôû naøy, vaø ñaõ giao heïn vôùi ngöôøi troâng nom vöôøn, khi naøo thaáy moät baày moû nhaùt bay ñeán thì treo moät caùi côø vaøng treân noùc nhaø ñeå toâi coù theå thaáy töø vaên phoøng cuûa toâi taïi La Valette, caùch ñoù 13 km. Khi nhìn thaáy caây côø, toâi lieàn nhaûy leân xe hôi vaø ñeán Verdala, trong luùc ñoù ngöôøi giöõ vöôøn ñaõ cho goïi vaøi ngöôøi xua thuù saên, vaø chuùng toâi lieàn ñi luøng chim moû nhaùt. Vieäc ñi saên ôû Malte cuõng hôi nguy hieåm, ví duï : caùc ñaùm ruoäng raát nhoû vaø ñeàu coù thaønh cao bao boïc, vaø trong muøa

chim di truù, moät trong hai ñaùm ruoäng ñeàu coù saün moät ngöôøi ñi saên vôùi suùng. Leõ dó nhieân, ngöôøi naøy baén veà moïi phía vaø ñaïn va vaøo töôøng thaønh roài doäi laïi raát nguy hieåm. Thaän troïng nhö thöôøng leä, vaø bieát roõ nguy nan coù theå xaûy ñeán, toâi ñoùng baûo hieåm tai naïn, nhaát laø ñoâi maét. Soá tieàn baûo hieåm ñaõ ñöôïc hoaøn laïi nhanh choùng nhôø nhöõng khoaûn tieàn boài thöôøng veà nhöõng veát thöông nheï trong luùc toâi ñaùnh caàu. Nhöõng saân chôi caàu ôû Malte phaàn lôùn ñaày ñaù soûi, traùi boùng baät leân vôùi söùc maïnh phi thöôøng vaø coù theå ñaäp vaøo maët anh. Khi bò teù thì neáu khoâng bò gaõy xöông cuõng traày da chaûy maùu, bò cöùa ñöùt thòt ñau ñôùn.

ÔÛ NAM PHI

ÔÛ Nam Phi, toâi coù moät baïn giaø ngöôøi Boer, moãi khi gaët luùa mì, oâng ñeå laïi töøng haøng caây ñeå cho chim cun cuùt ñeán aån truù. Luùc ñoù cun cuùt raát deã haï. Hoâm ñaàu tieân toâi ñeán saên ôû ñaát oâng, oâng ñi theo vôùi nhöõng thöùc giaûi khaùt. Khi toâi baén ñöôïc con thöù nhaát, oâng reo hoø ngôïi khen, vaø laùt sau, khi toâi baén ñöôïc caû hai con, moät beân phaûi, moät beân traùi, thì nieàm phaán khôûi cuûa oâng khoâng coøn giôùi haïn ñöôïc nöõa. OÂng noùi raèng chöa khi naøo thaáy ñöôïc nhö vaäy vaø caàn phaûi möøng söï kieän aáy : oâng beøn môû moät chai Brandy. Roài oâng xem xeùt caùi suùng cuûa toâi vôùi veû ñaày thaùn phuïc. Toâi phaùt hieän ra raèng oâng chöa khi naøo thaáy suùng vôùi noøng trôn laùng, vaø vaãn nghó raèng toâi baén chim vôùi caây suùng noøng coù raõnh. Toâi coøn coù cô hoäi saên chim cun cuùt ôû Egypte, ôû Soudan, vaø ôû AÁn Ñoä, toâi coøn saên nhieàu thuù vaø chim khaùc, keå caû chim moû nhaùt vaø vòt trôøi.

ÔÛ TUNISIE

Nhöõng cuoäc

ñi saên cuûa toâi taïi Tunisie ñaõ xaûy ra trong

nhöõng tröôøng hôïp khaù laõng maïn. Toâi coù taïi ñoù moät ngöôøi baïn, ñoù laø moät chuû ñieàn ngöôøi Anh, sang ñoù ñaõ laâu, ôû moät quaän coù nhieàu thuù röøng. OÂng giuùp toâi laøm quen vôùi moät ngöôøi AÛ Raäp hay chöõ, oâng Hads Amor, oâng naøy trôû thaønh ngöôøi ñoàng haønh cuûa toâi trong moïi luùc vaø laø ngöôøi tieáp ñaõi moãi laàn toâi vieáng thaêm nöôùc aáy. Toâi ñaõ ôû laïi moät hoâm raát thuù vò ôû trang traïi cuûa oâng taïi Sidi Salem El Owain coù nghóa laø “Nhaø moà cuûa moät ngöôøi queø beù nhoû”, oâng ñaõ ñaõi toâi moät böõa côm chim tu huù goàm coù gaïo, gaø gioø, thòt cöøu non haàm chung vôùi nhieàu thöù gia vò, taát caû hoïp laïi thaønh moät moùn aên ngon laønh, boác tay maø aên. AÊn xong, chuùng toâi ngoài quanh ñoáng löûa ñoát baèng thaân caây lôùn (ban ñeâm trôøi maùt laïnh), döôùi aùnh sao, noùi chuyeän vaø nghe nhöõng ñieäu haùt xa laï cuûa gia nhaân oâng aáy cho ñeán khuya. Vaø khi naèm nguû, chuùng toâi ñaép chung moät caùi chaên. OÂng thaät laø moät chuû nhaân khaû aùi vaø raát lòch söï. Sau naøy toâi môùi bieát oâng laø ngöôøi AÛ Raäp goác Algeùrie, thuû laõnh moät boä laïc, teân thaät cuûa oâng laø Hoaøng thaân vöông Ben Ali Sed Kaoui. Theo taäp quaùn coå truyeàn cuûa boä laïc, oâng ñaõ gieát moät ñòch thuû trong moät traän giao ñaáu theo kieåu thôøi phong kieán. OÂng ñaõ bò nhaø chöùc traùch Phaùp xöû toäi, ñaøy ñi Cayenne, moät nhaø tuø ôû xöù Guyanne thuoäc Phaùp. Sau khi ñaõ ôû ñoù vaøi naêm, oâng troán thoaùt ñöôïc vaø trôû veà Tunisie, ôû ñoù, ngöôøi trong boä laïc che chôû cho oâng khoûi bò caûnh saùt baét. Ñieàu ñoù giaûi thích taïi sao oâng sôï gaëp caùc só quan Phaùp.

Ít laâu sau, toâi ñoïc trong moät tôø baùo Phaùp raèng choã truù aån cuûa oâng ñaõ bò phaùt hieän, trang traïi bò caûnh saùt bao vaây, oâng bò baét vaø bò baén cheát.

Moät ñöùa con cuûa sa maïc

Nhôø oâng maø toâi coù ñöôïc nhieàu baïn höõu ngöôøi Beùdouins, maø toâi raát khaâm phuïc tinh thaàn theå thao vaø tính hieáu khaùch. Thaät tình, nhöõng ngöôøi con cuûa sa maïc aáy coù nhieàu ñöùc tính quyù vaø nhieàu tuïc leä ñaùng yeâu. Ví duï : ai ñaõ ñaët chaân leân trong voøng nhöõng coïc giöõ leàu cuûa hoï, laø khaùch môøi cuûa hoï vaø ñöôïc hoï coi laø thieâng lieâng. Ñeå toû loøng hieáu khaùch, hoï caém coïc giöõ leàu raát xa nhö tuoàng hoï muoán giaêng baãy ñeå ñoùn khaùch ñeán baát ngôø. ………………………………………………………………………………………………….. Cuõng ôû trong vuøng aáy, toâi laøm quen vôùi moät chuû ñieàn treû ngöôøi Phaùp, anh naøy môøi toâi ñeán saên chim moû nhaùt trong moät ñaàm laày cuûa anh aáy.

Anh noùi vôùi toâi raèng ñaõ coù nhieàu ngöôøi ñeán saên ôû ñoù, nhöng ngöôøi ta ñoàn raèng ôû ñoù coù ma quyû, vì khoâng khi naøo ngöôøi ta saên ñöôïc quaù hay döôùi 18 con chim. Khi toâi baén ñöôïc con thöù 19, ngôõ raèng toâi giaät giaûi quaùn quaân, nhöng tuy raèng toâi thaáy con chim aáy rôi ôû nôi khoaùng ñaõng, maø chuùng toâi vaãn khoâng tìm ra noù, vaø vì theá, toâi cuõng chæ coù ñöôïc 18 con chim. ÔÛ ñoù, toâi ñaõ hoïc ñöôïc raèng con ruoài traâu khi ñaõ bò baét thì baùm vaøo baát cöù ñaâu vôùi gan lì cuûa con choù döõ, vaø ngöôøi AÛ Raäp duøng chuùng nhö nhöõng caùi keïp ñeå ruùt daêm hay gai ghim vaøo da thòt. Hoï ñaõ chæ cho toâi xem moä cuûa moät thanh nieân AÛ Raäp môùi choân : moät ñeâm, anh naøy ñaõ laûng vaõng quanh leàu vaø ñaõ laøm cho ngöôøi choàng hay ghen nghi ngôø neân toùm laáy anh ta, troùi tay quaët sau löng, roài chaúng caàn nghi thöùc gì, laáy suùng haï saùt anh. Haønh vi naøy ñaõ ñöôïc luaät AÛ Raäp xem nhö laø quaù ñaùng, oâng aáy bò baét vaø ñeàn toäi. OÂng ta seõ bò thaét coå, moät ngöôøi seõ troøng vaøo coå oâng moät daây thoøng loïng vaø keùo maïnh, trong luùc moät ngöôøi khaùc troøng theâm moät daây nöõa vaø keùo veà phía ñoái dieän cho ñeán khi oâng ta taét thôû. Thaät laø moät caùch cheát ngoä nghónh !

ÔÛ ANH QUOÁC

Toâi khoâng khi naøo ñi saên ñeå gieát chim thuù nhieàu chöøng naøo hay chöøng aáy. Thöôøng thöôøng toâi chæ lo cho böõa aên cuûa toâi thoâi, tröø khi toâi naáp ñeå baén ôû Anh quoác. Vôùi caùch sau, toâi ñaõ coù laàn vöôït taát caû caùc kyû luïc. Thaät theá, hoâm ñoù toâi ñaõ baén ñöôïc 50 con chim tuy chæ toán coù 20 vieân ñaïn.

Ngöôøi chuû troï cuûa toâi ñaõ goïi nhöõng HÑS ñòa phöông ñeán ñeå laøm ngöôøi luøa chim, vaø sau moãi xaï thuû coù moät HÑS ñeå ñi löôïm vaø toång keát soá chim ñaõ bò baén rôi cho chính xaùc. Khi maõn cuoäc saên, nhaûy ra khoûi nôi truù aån, nhìn thaáy ñoáng chim ñaõ baén ñöôïc, toâi phaùt hieän ra raèng maáy em HÑS ñaõ leùn boû theâm vaøo ñoù nhöõng con chim cuûa ngöôøi khaùc baén rôi. Ñaùng sôï thay tinh thaàn beâ phaùi ! Toâi khoâng thích naáp ñeå baén baèng ñi saên ôû nôi khoaùng ñaõng. Coù leõ cuõng vì lyù do ñoù maø Thieáu taù Powell Cotton, nhaø saên thuù lôùn noåi tieáng ñaõ noùi ñeå giaûi thích lyù do oâng ít saên kieåu aáy : “Anh bieát ñoù, toâi baén xoaøng laém !”

Toâi chæ saên baén ñeå kieám thöùc aên

SAÊN ÔÛ CHAÂU PHI

Noùi ñeán vieäc ñi saên, toâi coøn giöõ moät kyû nieäm tuyeät vôøi trong nhöõng ngaøy löu truù ôû nhaø moät ngöôøi Boer teân laø Bertie Van der Byl ôûû Bredasdorp gaàn muõi Agulhas. OÂng aáy coù moät noâng traïi roäng, ôû gaàn ñoù coù theå saên baén, chuùng toâi thöû saên heo röøng vôùi giaùo treân nhöõng con heo nhaø thaû ñi hoang. Taïi noâng traïi aáy coù nuoâi moät baày sôn döông Chaâu Phi. Gioáng naøy gaàn nhö tuyeät chuûng ôûû trong röøng. Ngöôøi chuû cho pheùp chuùng toâi haï moät con. Ñoù laø dòp duy nhaát, chaúng nhöõng vì gioáng aáy hieám, maø caû söï ngoä nghónh cuûa cuoäc saên. Van Der Byl ñöa toâi ñi treân moät xe hai baùnh do boán con la keùo, ñi thaúng ñöôøng trong noâng traïi cho ñeán khi thaáy boùng daùng baày thuù. Luùc chôït thaáy chuùng toâi, caùc con sôn döông cao gioø chaïy troán. Sau moät laøn roi quaát, maáy con la chaïy thaät nhanh ñuoåi theo. Thaät laø moät cuoäc chaïy ñua ñaày höùng thuù, chieác xe nhaûy leân töøng hoài treân neàn ñaát goà gheà ñoâi khi chæ chaïy treân moät baùnh, veà phaàn toâi, coá heát söùc baùm chaët vaøo xe, trong luùc ngöôøi chuû nhaân thích thuù vaø haêng say nhö moät chaøng trai treû, laïi thuùc maáy con la chaïy thaät nhanh hôn nöõa. Luùc ñaàu töôûng khoâng khi naøo chuùng toâi theo kòp baày sôn döông, nhöng boãng nhieân ñaøn thuù ñoåi höôùng, chaïy theo moät voøng troøn, chuùng toâi beøn baét kòp baèng caùch chaïy ñöôøng taét. Tröôùc maët chuùng toâi laø hai ngoïn ñoài cao, ñaøn thuù chaïy phía beân phaûi cuûa caùc ngoïn ñoài, Van Der Byl cho baày la chaïy phía beân traùi; khi chuùng toâi ñeán giöõa hai ngoïn ñoài, oâng heùt to “baén ñi !” vöøa heùt vöøa ghìm maáy con la laïi, toâi nhaûy xuoáng ñaát kòp ñeå baén moät con ñöïc trong luùc noù chaïy vaøo giöõa hai ngoïn ñoài. Moät vieân ñaïn truùng vaøo coå, noù cheát ngay laäp töùc. Con thuù thaät laø ñeïp.

Vaøi naêm sau, Van Der Byl laïi coù moät noâng trang khaùc, oâng ñem baày thuù ñi theo vaø nhoát vaøo moät chuoàng roäng. Luùc xaûy ra chieán tranh vôùi daân Boers, quaân ñoäi Anh chieám ñoùng caû vuøng vaø khi ñeán noâng trang ñaõ gieát caû ñaøn thuù ñeå laáy thòt. Toâi e raèng loaøi thuù aáy nay ñaõ hoaøn toaøn tuyeät chuûng ôû xöù naøy.

SAÊN CHOÀN

Trong nhöõng ngöôøi baïn

Hoøa Lan cuûa toâi ôû Cap, coù raát

nhieàu ngöôøi thích theå thao. Coù luùc toâi ñaõ ñöôïc laøm chuû moät baày choù saên choàn, vaø nhöõng cuoäc saên baén cuûa chuùng toâi ñöôïc nhöõng ngöôøi nghieäp dö theo doõi. Toâi ñaõ keå laïi nhöõng thaønh tích cuûa hoï trong quyeån “Theå thao trong thôøi chieán”. Ñieàu ñoù ñaõ xaûy ra töø laâu, tröôùc caû chieán tranh vôøi quaân Boers. Toâi ñoan chaéc raèng söï thöïc haønh chung nhöõng moân theå thao tuï hoäi ngöôøi Boers laãn ngöôøi Anh trong caùc cuoäc saên, maø ñöôïc tieáp tuïc nhö tröôùc, thì nay trong xöù aáy ñaõ coù ñöôïc moät tình baïn ñaèm thaém giöõa hai gioáng ngöôøi neáu khoâng noùi laø hai gioáng seõ hoäi nhaäp hoaøn toaøn. THEÂM MOÄT TRÖÔØNG NÖÕA : TRÖÔØNG SAÊN CHOÀN

Khi nghó laïi, toâi cho raèng saên choàn laø moät baøi hoïc quyù. Tuy noù ñaõ trôû thaønh moät moân theå thao nhaân taïo, trong moät xöù vaên minh noù vaãn coøn ñöôïc thöïc haønh khaép nôi treân nöôùc Anh, maëc cho chieán tranh, maëc duø moãi ngaøy ngheà nuoâi ngöïa caøng suùt giaûm, maëc caû caùc thöù thueá naëng vaø taêng giaù. Ñoù laø moät loái tieâu khieån coøn soùt laïi töø thôøi xa xöa cuûa nöôùc Anh.

Moät ngöôøi Boer saên choàn

Nhöng chöa heát. Trong thôøi chieán, toâi ñaõ thaáy phaàn lôùn caùc ñoaøn kî binh cuûa theá giôùi, vaø caâu hoûi “Ñoaøn naøo troäi nhaát?” ñaõ khoâng ñöôïc ñaët ra vôùi toâi, nhöng toâi khoâng khi naøo nghi ngôø raèng caùi troäi hôn ñoù laø nhôø caùc cuoäc saên choàn. Nöôùc ta mang ôn moân theå thao aáy ñaõ giuùp cho ñoaøn kî binh laáy phaåm ñeå buø cho löôïng maø khoâng caàn söï ñoùng goùp cuûa nhaân daân. Hoaøng ñeá nöôùc Ñöùc tröôùc ñaây ñaõ thaáy roõ ñieàu ñoù ngay caû tröôùc khi nhaän thaáy söï troäi hôn aáy trong theá chieán thöù nhaát, vì theá, oâng ñaõ taïo cho tröôøng kî binh Hanovre moät baày choù saên. Ñaøn choù naøy ñöôïc quaân söï hoùa vôùi moät Ñaïi uùy chæ huy vaø moät Trung só nhaát laøm ngöôøi côõi ngöïa theo choù saên… Chaúng nghi ngôø gì nöõa, cuoäc saên choàn laø moät loái taäp luyeän, buoäc ngöôøi ñi saên phaûi vöôït leân, khoâng do döï, qua baát cöù ñaùm ñaát naøo, hoï hoïc caùch taän duïng vieäc ñi ngöïa, bieát giöõ gìn söùc ngöïa, bieát phaùn ñoaùn luùc naøo caàn ghìm laïi, vaø luùc naøo caàn thaû cho noù maëc söùc phoùng leân.

Cuoäc ñi saên aáy cuõng luyeän cho hoï moät ñöùc tính quyù baùu : chæ nhìn qua ñaõ bieát ñaát aáy ra sao, maø khoâng caàn phaûi coù nhöõng buoåi thaûo luaän voâ boå, hay nhöõng buoåi hoïc teû nhaït veà “thöïc ñòa” maø chæ nhôø quen chôi moät thöù theå thao haáp daãn vaø boå ích.

CHÔI MAÕ CAÀU

Cuõng theá, maõ caàu laø moät tröôøng hoïc quyù, rieâng ñoái vôùi caùc só quan kî binh vaø cuõng khoûi caàn ñeán söï ñoùng goùp cuûa ngöôøi daân. Nhöng ta khoâng theå noùi nhö theá veà tuùi tieàn cuûa ngöôøi chôi.

WINSTON CHURCHILL VAØ MAÕ CAÀU

Trong

quyeån hoài kyù môùi

vieát vöøa ñaây, oâng Winston Churchill ñaõ queân khoâng keå ñeán moät trong nhöõng baøi dieãn vaên hay nhaát maø oâng ñaõ phaùt bieåu, veà maõ caàu, trong moät buoåi tieäc. OÂng ñaõ khai trieån vaán ñeà aáy moät caùch huøng bieän tröôùc maët chuùng toâi, chuû tröông raèng chaúng nhöõng maõ caàu laø moân theå thao ñeïp nhaát, cao nhaát cuûa theá gian, maø coøn laø söï maïo hieåm huøng duõng nhaát, theå thao nhaát maø ta coù theå coù ñöôïc. Ñaùnh maõ caàu

Cuoäc noùi chuyeän ñaõ laøm cho chuùng toâi phuïc laên vaø dieãn giaû ñöôïc hoan hoâ. Sau ñoù moät ngöôøi noùi raèng : “Ngöôøi ta ñaõ thaáy Winston ñuû roài”. Moät yù kieán ñöôïc moïi ngöôøi taùn thaønh, tröø oâng ta. Sau ñoù hoï boû oâng döôùi moät chieác traøng kyû laät ngöôïc vaø beân treân coù moät thuoäc haï maäp uù ngoài leân. Nhöng khoâng maáy choác, oâng ñaõ loøn ra phía moät beân vaø noùi : “Ngoài treân toâi chaúng ñöôïc gì, vì toâi laø cao su”.

SAÊN HEO RÖØNG Con heo röøng

Coù

laàn toâi ñaõ yeâu caàu oâng Rudyard Kipling theâm vaøo

nhöõng baøi oâng vieát trong nhaân vaät röøng vaøi neùt veà hai con raát quan troïng thuoäc daõ thuù maø oâng ít ñeà caäp ñeán trong “Truyeän röøng xanh” : toâi muoán noùi ñeán con heo röøng vaø con vòt trôøi, caû hai nhaân vaät ñeàu coù nhöõng neùt rieâng bieät. Heo röøng laø chuùa sôn laâm. Noù laø con thuù ñoäc nhaát maø khoâng ai daùm ñöông ñaàu, coù leõ tröø con teâ giaùc. Khi noù ñeán vuõng nöôùc ñeå uoáng, taát caû caùc con khaùc, keå caû coïp, traâu röøng vaø voi (nhaát laø voi) ñeàu laëng leõ rôøi choã aáy, töï nhuû raèng chuùng khoâng khaùt nöôùc, hoaëc thích uoáng nöôùc ôû nôi khaùc. Chaúng phaûi vì noù suûi boït mieáng hay vì muøi noù haêng, chính chuùng sôï caëp nanh cuûa noù. Noù laø con thuù duy nhaát coù theå nhaûy xoå vaøo baïn tuy khoâng bò treâu choïc, noù laø con thuù ñoäc nhaát luoân luoân khoù tính.

Boø röøng Canada khi noåi caùu

Moät con traâu giaø Phi Chaâu, moät con boø röøng Gia Naõ Ñaïi coù theå coù nhöõng luùc noåi caùu, luùc ñoù khoâng neân ôû treân ñöôøng ñi cuûa noù, coøn con heo röøng thì baát kyø luùc naøo cuõng nguy hieåm caû. Heo röøng gan daï vaø coäc caèn, nhanh nhö ngöïa, nhöng noù coù theå nhaûy ôû nhöõng nôi ngöïa khoâng nhaûy ñöôïc. Ñöùng thaúng, noù coù theå cao baèng caùc baïn, chaân noù daøi vaø to. Noù khoâng ngaàn ngaïi loäi soâng, daàu soâng coù nhieàu caù saáu; noù cho raèng muøa maøng cuûa thoå daân troàng : döa, mía, nguõ coác… ñeàu laø thöùc aên cuûa rieâng noù, vaø nôù maëc söùc aên; neáu coù ai ngaên caûn, noù quaät xuoáng ñaát ngay roài duøng hai nanh nhoïn ñeå xeù tan xaùc. Ñoù laø con thuù maø chuùng toâi thöôøng saên ôû AÁn Ñoä, côõi ngöïa vaø caàm lao ñeå saên, veà phaàn caûm xuùc vaø meâ say, thì khoâng coù moân theå thao naøo saùnh kòp vôùi caùi thuù chôi naøy. Cuoäc saên

Ñoaøn saên goàm 3 hay 4 ngöôøi côõi ngöïa. Nhöõng ngöôøi xua thuù saên ñuoåi cho heo röøng ra khoûi hang vaø caùc ngöôøi ñi saên thuùc ngöïa chaïy theo trong röøng, thöôøng thöôøng con heo chaïy

tröôùc trong nhöõng caây soá ñaàu. Tay saên naøo ñuoåi theo kòp noù tröôùc, ñöôïc vinh döï ñaáu söùc vôùi noù. Nhöng ngay khi thaáy nguy cô coù theå bò baét, noù quaët qua moät beân hay quay ngöôïc laïi, noù phoùng leân keû thuø. Moät caùi phoùng lao, neáu khoâng truùng vaøo cô quan troïng yeáu, chæ laøm cho noù hung haõn theâm roài theo ñoù laø hai beân taán coâng nhau lieân tieáp döõ doäi, vaø khi keát thuùc cuoäc chieán khoâng phaûi con heo luoân luoân naèm döôùi. Noù söû duïng caëp nanh thuaàn thuïc tuyeät vôøi ñeå töï veä vaø nhieàu con ngöïa hay, ñaõ bò noù phanh thaây. Trong caùc vò Hoaøng töû AÁn Ñoä vaø caùc só quan kî binh coù raát nhieàu ngöôøi saên heo röøng gioûi, vaø chính söï gaëp gôõ trong laõnh vöïc theå thao naøy ñaõ naûy sinh nhöõng tình baïn quyù baùu giöõa nhöõng só quan quaân ñoäi Anh vaø quaân ñoäi AÁn. Huaân töôùc William Beresford, tuøy vieân quaân söï cuûa Phoù vöông laø moät tay saên heo röøng raát noåi tieáng. Toâi coøn nhôù moät laàn thaáy oâng ngaõ ngöïa raát nguy khoán, coù theå cheát ñöôïc, tröø oâng aáy, trong luùc oâng ñuoåi theo moät con heo röøng ôû noâng traïi Stud taïi Saharounpour. Nhöõng chuoàng ngöïa ñöôïc bao boïc bôûi caùc haøng raøo goã vaø coù cöûa ra vaøo. Con heo röøng thay vì nhaûy qua haøng raøo, laïi huùc vaøo caùnh cöûa laøm gaõy ñoøn chaén, cöûa baät môû, cho neân khi con ngöïa cuûa Beresford nhaûy qua, caùnh cöûa cuõng môû theo vaø con ngöïa rôi xuoáng treân caùnh cöûa laøm cho ngöôøi côõi teù nhaøo xuoáng neàn ñöôøng. Nhöng vì oâng Beresford laø moät ngöôøi AÙi Nhó Lan, neân môùi thoaùt cheát.

Bill Beùresford töø treân cao

Ñöôïc thöû thaùch

Toâi

thöôøng hay saên heo röøng, luùc cuøng trung ñoaøn cuûa

toâi ñoàn truù ôû Muttra trong 3 naêm. Toâi khoâng khi naøo ñi nghæ pheùp ôû mieàn nuùi, nhö thoùi thöôøng cuûa nhöõng ngöôøi ôû ñoù, vì toâi khoâng theå boû queân moân theå thao deã ñam meâ aáy. Möôøi boán naêm sau, khi ñaõ phuïc vuï ôû Nam Phi vaø Anh Quoác, toâi trôû laïi AÁn Ñoä ñeå chæ huy Trung ñoaøn 5 Long kî binh. Sau khi toâi ñeán ñöôïc vaøi ngaøy, caùc só quan cuûa trung ñoaøn leã pheùp hoûi toâi coù muoán tham gia moät cuoäc saên heo röøng khoâng? Toâi nghó chaéc coù ñieàu gì ñoù, vaø caùc baïn treû aáy noùng loøng muoán thöû thaùch chuû töôùng cuûa mình treân ñaát saên, ñeå xem thöû toâi ñöôïc deät baèng thöù vaûi gì. Thaät laø moät dòp khoù khaên cho toâi. Toâi lo aâu töï hoûi, sau bao naêm khoâng chôi moân theå thao aáy, moät moân theå thao caàn ñeán

gan daï, tænh taùo, toâi coù theå chòu noãi côn thöû thaùch khoâng? Nhöng khi moät con heo röøng bò haï, nhöõng lo aâu cuûa toâi bieán maát. Sau cuoäc röôït ñuoåi con heo röøng bò vaây trong moät luøm caây. Toâi phi ngöïa ñi ra xa ñeå xem noù coù chaïy thoaùt veà phía kia khoâng, trong luùc nhöõng ngöôøi khaùc canh giöõ hai söôøn. Bieát raèng noù ôû trong luøm caây, chuùng toâi goïi maáy ngöôøi xua thuù saên caån thaän vaøo tìm vaø luïc loïi moïi nôi, chaúng thaáy noù ñaâu caû ! Nhaûy xuoáng ngöïa, toâi ñi theo maáy ngöôøi xua thuù, ñeå bieát chaéc raèng hoï ñaõ luïc loïi moïi nôi. Trong luùc chuùng toâi ñi baêng qua luøm caây raäm raïp laàn thöù ba, toâi nhaän thaáy raèng nhöõng ngöôøi xua thuù ôû ñoaïn giöõa ñaõ toûa veà phía bìa röøng ñeå boïc quanh moät ñaùm caây raäm raïp. Toâi laïi gaàn ñaùm caây baûo hoï vaây quanh ñeå ñuoåi con heo chaéc ñang aån truù ôû ñoù. Nhöng leänh naøy cuõng voâ ích, vì boãng nhieân noù xuaát hieän, phoùng thaúng vaøo toâi. Toâi chæ kòp haï löôõi giaùo xuoáng, con heo nhaûy xoå vaøo muõi giaùo, laøm muõi giaùo ñaâm thaúng vaøo ngöïc noù. Caùi va chaïm maïnh aáy laøm toâi teù ngöõa, tay caàm chaët caây giaùo, trong moät giaây ñoàng hoà, noù naèm treân buïng toâi, coá söùc laáy nanh ñaâm vaøo toâi, may maén thay caây giaùo ñaõ caûn noù xa thaân hình toâi. Maáy ngöôøi thoå daân, nhöõng keû can ñaûm, chaïy taùn loaïn, la heùt baèng tieáng AÁn Ñoä ñeà goïi caùc kî só khaùc : “Con heo röøng ñaõ ôû trong ñoù thaät, noù gieát cheát Ñaïi taù Sahip roài !” Vaøi giaây sau, hoï ñaõ nhaûy xuoáng ngöïa vaø chaïy ñeán cöùu toâi. Moät só quan nhoû thoù, trong luùc haêng say, ñaõ lao caây giaùo quaù nhanh neân khoâng truùng con heo vaø teù nhaøo treân löng noù. Nhöõng ngöôøi khaùc chaïy theo kòp, ñaõ nhanh choùng haï saùt con heo. Sau ñoù, ngöôøi ta hoûi toâi : “Ñaïi taù coù thoùi quen keát thuùc cuoäc saên khi xuoáng ngöïa”. Vaø ñeå khoûi luøi böôùc, toâi traû lôøi : “Taïi sao khoâng ?”. Vaø ñieàu ñoù ñöa toâi ñeán vieäc taùi dieãn kyø

coâng cuûa toâi, cho neân chuùng toâi thöôøng keát thuùc caùc cuoäc saên heo röøng sau khi xuoáng ngöïa, laøm cho cuoäc saên ñuoåi lyù thuù hôn. Ñieàu ñoù cuõng laøm cho cuoäc saên theâm haáp daãn. Giaûi thöôûng saên heo röøng ôû Kadlr

Haøng naêm, thöôøng coù moät cuoäc thi saên heo trong röøng raäm ôû Kadir gaàn Meerut, theå thao gia cuûa caùc ñoaøn ôû AÁn Ñoä ñeàu tuï hoïp ñeå döï caùc cuoäc thi voøng loaïi, cho ñeán luùc chung keát ñònh ñoaït ai laø ngöôøi chieám giaûi. Cuoäc thi aáy goïi laø “Cuùp heo röøng”. Hoaøng töû xöù Galles trong dòp vieáng thaêm AÁn Ñoä, ñeán döï khaùn cuoäc thi chung keát, ñaõ tuyeân boá raèng ngaøi cuõng muoán tham gia trong ñoaøn tranh giaûi. Nhöng vì chæ ai ñaõ qua voøng loaïi môùi ñöôïc döï thi chung keát, ngöôøi ta tin cho bieát laø ngaøi khoâng theå tham döï vaø yeâu caàu ngaøi ruùt lui yù ñònh, bôûi khoâng ai muoán ngaøi tham gia moät cuoäc saên nhö theá vì thöôøng hay teù vaø laø nhöõng dòp teù nguy hieåm.

Hoaøng töû xöù Galles ñoaït giaûi saên heo röøng

Tuy nhieân, hoaøng töû vaãn khaêng khaêng xin döï cuoäc saên, duø raèng ngaøi khoâng döï vaøo cuoäc thi. Ngaøi ñaõ laø moät trong nhöõng ngöôøi hieám coù khoâng bò teù ngöïa, tuy raèng khoâng quen ñaát saên, ngaøi thaéng cuoäc “ngoaïi haïng”. Thaät laø moät chieán coâng ñeïp ñeõ. Ñam meâ saên heo röøng, leõ coá nhieân laø toâi ñaõ ghi teân döï thi, ñeán 3 laàn. Laàn cuoái, luùc toâi ôû Trung ñoaøn 5 Long kî binh. Hai só quan maø toâi phaûi tranh taøi cuõng ôû trong cuøng ñôn vò. Luùc ñaàu laø moät cuoäc röôït ñuoåi cuoàng loaïn theo con heo röøng. Moät luùc sau khi khôûi haønh, moät ngöôøi cuûa chuùng toâi bò teù, bôûi vaäy chæ coøn laïi hai ngöôøi thi gan. Chuùng toâi chaïy mau laém, boãng nhieân ngöôøi tranh ñua vôùi toâi bò teù khaù naëng, neân chæ coøn toâi vôùi con heo röøng ñaõ thaám meät, caùch toâi khoâng xa laém. Toâi chæ coøn caùch thuùc ngöïa, phoùng caây giaùo leân roài thaéng cuoäc. Tuy nhieân, quay laïi nhìn ñoái thuû, oâng Dunbar, toâi thaáy caû ngöïa vaø kî só ñeàu naèm soùng soaøi treân maët ñaát, ñieáng ngöôøi, ñaàu vieân só quan keà beân moùng chaân ngöïa, coù theå xaûy ra tai naïn nguy hieåm. Vì vaäy, töø giaõ con heo röøng, toâi quay laïi ñeå keùo ñoàng ñoäi ra khoûi vò theá nguy hieåm. Sau khi ñaõ cho oâng aáy nghæ choác laùt, troïng taøi ra leänh ñuoåi theo moät con heo röøng khaùc, Dunbar lieàn vöôït qua toâi (ñieàu maø toâi cho laø khoâng lòch söï) ñaâm giaùo ngay vaøo con heo, vaø giöõ chaët laáy caùn. Ñieàu ñoù cho pheùp oâng ta thaéng cuoäc vaø ñoaït giaûi. Nhôø theá giaûi thöôûng cuõng thuoäc veà Trung ñoaøn chuùng toâi, ñoù môùi laø ñieàu duy nhaát caàn quan taâm. Trong hai dòp khaùc, khi toâi döï thi, toâi ñaõ vaøo ñöôïc chung keát, ôû ñaây laïi xaûy ra vuï noå bom maø toâi thöôøng noùi hay xaûy ra trong ñôøi toâi, ñoù laø vieäc giaät giaûi thöôûng ôû Kadir. Toâi ñaõ qua caùc cuoäc ñaáu loaïi treân hai con ngöïa Hagareøne vaø Patience, vì

theá caû hai con ngöïa phaûi chaïy traän chung keát, thi ñua vôùi moät con thöù ba. Toâi côõi con Hagareøne, con ngöïa yeâu quyù cuûa toâi, vaø Ding Mac Dougall, só quan nhö toâi, côõi con Patience thay toâi. Con Hagareøne vöôït leân tröôùc hai baïn cuøng thi khaù xa, boãng con heo röøng chui vaøo moät buïi caây daøi, gioáng nhö caùi haøng raøo raäm raïp.

Hagareøne thaät laø baïn quyù cuûa toâi, noù yeâu ñôøi vaø nhaûy chæ vì thích nhaûy

Khi con Hagareøne choàm leân ñeå nhaûy qua, toâi nhaän thaáy raèng beân kia buïi raäm laø moät con soâng ! Chuùng toâi phoùng tôùi vaø rôi xuoáng soâng gaàn ñuùng treân löng con heo röøng, laøm noù voäi quay trôû ngöôïc laïi ñeå ñuïc vaøo buïi vaø chui ra nôi noù ñaõ chaïy vaøo, trong luùc chuùng toâi loäi leân bôø soâng. Hagareøne moät beân, toâi moät beân. Con heo xuaát hieän tröôùc maët Mac Dougall vaø anh ta ñaõ laáy giaùo ñaâm cheát ngay. Vì vaäy nhôø Mac Dougall maø toâi ñaõ ñoaït giaûi.

Moät moân theå thao taøn baïo

Nhöõng vò ngoài treân gheá baønh

eâm aû ñeå ñoïc nhöõng ñieàu

toâi vieát, chaéc chaén seõ pheâ phaùn moân theå thao naøy. Cuõng nhö ngöôøi say röôïu noùi vôùi vò muïc sö thuyeát giaûng mình, toâi seõ noùi vôùi hoï : “Haõy laøm thöû roài seõ pheâ phaùn”. Haõy thöû xem con ngöïa laáy laøm thích thuù khi döï cuoäc, keå caû con heo röøng nöõa, nhö ñieân nhö daïi, ñem taát caû söùc löïc vaøo cuoäc ñaáu, cuõng nhö baïn ñem toaøn taâm toaøn löïc vaøo söï kích thích cuûa cuoäc saên, thích thuù ñöôïc höôûng troïn veïn söï ñam meâ ñang soâi suïc trong ngöôøi. Vaâng, saên heo röøng laø moät moân theå thao taøn baïo, tuy nhieân toâi thích noù cuõng nhö toâi meán con thuù can ñaûm maø toâi tranh taøi. Toâi khoâng nghó raèng ôû ñaây khoâng coù tö töôûng maâu thuaãn. Maø ai trong chuùng ta luoân luoân thuûy chung nhö nhaát vôùi chính mình? Duø kheùo noùi, kheùo laøm, maëc nöôùc sôn vaên minh phuû ngoaøi, nhöõng baûn naêng cuûa con ngöôøi nguyeân thuûy khoâng naèm saâu trong ngöôøi. Trong moãi ngöôøi coù moät keû saùt nhaân : haù chuùng ta chaúng thaáy noù trong suoát cuoäc chieán tranh sao ? Nhöng hieån nhieân caùc giaùo ñöôøng coâng nhaän söï vieäc; daàu sao, chuùng ta chöa bao giôø thaáy moät coá gaéng naøo ñeå caám ñoaùn söï gieát choùc laãn nhau, nhöõng ngöôøi anh em trong Chuùa. Cho ñeán ngaøy maø neàn giaùo duïc döïa treân nhöõng neàn taûng taâm linh hôn, thay vì thoûa maõn vôùi nhöõng kieán thöùc hoaøn toaøn töø chöông, neàn giaùo duïc chuù troïng ñeán vieäc ñaøo taïo tính khí hôn laø nhoài nheùt kieán thöùc lyù thuyeát vaøo ñaàu oùc treû, thì chuùng ta chæ coù lôùp sôn ôû beân ngoaøi.

THUÙ SAÊN LÔÙN

Tröø cuoäc saên heo röøng vaø saên choàn noùi rieâng, thöôøng thì ngöôøi ta khoâng ñi saên treân löng ngöïa. Tuy nhieân, coù laàn toâi ñaõ ñi saên choù soùi vôùi nhieàu ngöôøi côõi ngöïa khaùc gaàn Kandahar. Thoâng thöôøng moät con choù soùi coù khaû naêng chaïy nhanh hôn ngöïa, nhöng trong dòp ñoù, noù chaïy sai höôùng, hoaëc môùi aên no ? Chæ bieát raèng sau moät luùc röôït ñuoåi, chuùng toâi vaây noù trong moät caùi haøo cuûa ñoàn luõy vaø noù bò moät ngoïn giaùo ñaâm cheát. Toâi cuõng coøn nhôù cuoäc saên moät gioáng choù röøng khaùc, cuøng vôùi maáy ngöôøi AÛ Raäp, ñoù laø moät troø chôi raát nguy hieåm maø toâi ñaõ döï. Chuùng toâi döï ñònh, sau khi laøm cho noù meät thì bao vaây vaø cuøng moät luùc chóa suùng baén vaøo noù. Chuùng toâi quaây thaønh moät voøng troøn vaø baén vaøo giöõa, theo höôùng tröôùc maët, may vì côõi ngöïa, suùng chóa xuoáng ñaát neân nhöõng vieân ñaïn khoâng truùng con thuù chæ rôi xuoáng ñaát. Cuõng coù laàn, cuøng vôùi baày choù saên, toâi ñaõ ñuoåi theo vaø gieát moät con linh döông ôû Nam Phi vôùi ngoïn giaùo. ÔÛ AÁn Ñoä, ñaõ coù laàn toâi haï moät con linh döông ñen vôùi moät khaåu suùng luïc. Caâu chuyeän xaûy ra nhö sau : Toâi ñang haønh quaân cuøng vôùi Trung ñoaøn thì boãng nhieân moät con linh döông ñen coù caëp söøng daøi vaø ñeïp xuaát hieän, noù chaïy haêng say giöõa ñoàng troáng traûi. Toâi nhaän thaáy noù döøng laïi ôû moät coät truï xaây baèng gaïch, toâi ñi ra xa ñeå cho truï aáy chaén giöõa con vaät vaø toâi, ñoaïn phi ngöïa veà phía coät truï, traùnh khoâng cho noù nhìn thaáy; Tuy nhieân, noù nghe tieáng ñoäng, toâi beân nhanh nheïn ruùt suùng luïc ra baén trong luùc noù

quay mình ñeå chaïy thoaùt. Nhöng noù phoùng qua moät böùc töôøng baèng ñaát vaø maát daïng. Toâi nghe moät tieáng “OÂ” tieác reõ vang leân trong haøng quaân, khi toâi ñang ñuoåi theo noù. Nhìn qua phía beân kia böùc töôøng ñaát, toâi khoâng thaáy boùng daùng noù treân caùnh ñoàng roäng meânh moâng, nhöng laïi thaáy noù naèm cheát ôû chaân töôøng. Vieân ñaïn ñaõ baén truùng tim vaø noù nhaûy qua töôøng laø coá gaéng cuoái cuøng cuûa söï daãy cheát ...................................................................... ÔÛ AÁn Ñoä, coù nhieàu luùc ñi saên heo röøng laïi gaëp baùo. Tuy toâi khoâng coù dòp laøm, nhöng nhieàu ngöôøi saên ñaõ gieát con baùo vôùi löôõi giaùo, sau khi thuùc ngöïa ñuoåi theo noù. Nhöng ñoù laø moät troø chôi raát nguy hieåm, con baùo coù moät lôùp da raát dai chaéc vaø meàm dòu cho neân raát khoù gieát noù vôùi moät caùi giaùo, laém luùc, khi bò saên ñuoåi, noù naáp vaøo moät buïi raäm, chôø cho ngöïa chaïy tôùi thì nhaûy leân voà löng ngöôøi ñi saên.

Con baùo maø toâi ñaõ saên ñöôïc trong röøng ôû Knysna

Hai con baùo maø toâi coù ñöôïc laø : moät con baùo con maø toâi baét soáng vaø nuoâi nhö buøa hoä meänh, con kia toâi gieát ñöôïc trong röøng ôû Knysna, Nam Phi.

Nhaân moät dòp nghi pheùp, chuùng toâi ñi saên voi trong khu röøng ñeïp giöõa nhöõng ngoïn nuùi hoang daõ. Khi ñi saâu vaøo röøng, chuùng toâi caém leàu vaø ñi saên luøng voi. Theo lôøi moät thoå daân, caùi nguy laø ñaøn voi ñang luøng suïc chuùng toâi.

Moät tieàu phu Italia noùi raèng : caùch ñôn giaûn nhaát ñeå tìm voi laø laøm tieàu phu vaø haï caây to. Daàu ôû xa maáy nöõa, chuùng cuõng chaïy ngay ñeán. Anh ta noùi raèng, luùc aáy ngöôøi ta vaét chaân leân coå maø chaïy ñi tìm moät caây gaàn ñoù ñeå leo leân. Moät laõo chuû ñieàn Hoøa Lan cuõng noùi vôùi chuùng toâi raèng ôû quanh ñoù coù nhieàu voi, nhöng oâng thuù thaät ngay raèng : “Neáu chuùng khoâng nhöôøng choã, thì chính toâi phaûi trôû veà nhaø”. Tuy nhieân voi chaúng quaáy raày : chuùng toâi ñi heát caây soá naøy ñeán caây soá khaùc maø chaúng thaáy gì. Ñeán moät khu röøng raäm raïp vôùi nhöõng caây döông xæ khoång loà coù ngoïn giao nhau ôû treân ñaàu chuùng toâi, trong luùc chung quanh thì daây röøng chaèng chòt, döông xæ thaân leo vaø nhöõng buïi caây gai goùc laøm thaønh moät meâ loä cung khoâng tìm ra ñöôøng ñöôïc, chæ thaáy maáy ñöôøng moøn voi ñi xuyeân ñuû höôùng. Moät luùc sau, oâng Selous, nhaø saên voi noåi tieáng, ñi ngang qua khu vöïc, thaáy röøng raäm raïp quaù, oâng tìm caùch thoaùt ra gaáp, vui möøng vöôït khoûi moät nôi nguy hieåm ñeán theá tröôùc khi chöa bò voi xeù xaùc. Veà phaàn chuùng toâi, khoâng bieát gì veà voi vôùi caùc thoùi quen cuûa chuùng, neân ñaõ haêm hôû ñi vaøo nôi maø moät thieân thaàn cuõng khoâng daùm beùn maûng ñeán. Khi tôùi moät ngoïn ñoài thaáp khoaùng ñaõng, chuùng toâi môùi thaáy moät baày voi ñang aên coû gaàn ñoù, giöõa nhöõng buïi caây thaáp, vôùi nhöõng löng to troøn vaø caùc tai buoâng thoõng boùng loaùng döôùi aùnh maët trôøi. Chuùng toâi boø giöõa röøng raäm ñaày döông xæ trong moät giôø ñeå laïi gaàn, nghe ñöôïc tieáng raên raéc cuûa caønh caây gaõy, tieáng nhai vaø tieáng thôû phì phoø cuûa voi.

Tieáng caønh gaáy vaø nhöõng buïi caây bò giaøy xeùo bôûi caùc böôùc chaân caøng luùc caøng gaàn, cuoái cuøng thaáy caän keà vaø tuoàng nhö ôû chung quanh chuùng toâi, nhöng caây coái raäm raïp neân chöa thaáy ñöôïc gì caû. Boãng nhieân, coù caùi gì lay ñoäng tröôùc maët toâi. Roài moät caønh caây bò beû gaõy, moät caùi voøi ñen nhaùnh quaán quanh caønh caây, moät giaây sau toâi thaáy hai caùi ngaø traéng daøi, roài caùi ñaàu to töôùng vaø hai tai cuûa chuù voi röøng. Sau khoaûnh khaéc noù ñaõ maát daïng giöõa nhöõng caønh caây lay ñoäng. Hai con voi khaùc, ôû caïnh toâi, moãi con moät beân, nhöng vaãn khoâng thaáy chuùng ñöôïc, tröø khi chuùng cöû ñoäng, tuy nhieân cuõng khoù nhìn roõ vì caây raäm che boùng. Toâi khoâng nhìn roõ ñeå baén, toâi nghó raèng chaéc toâi khoâng baén, chaúng phaûi vì sôï, nhöng vì toâi bò chuùng meâ hoaëc vaø roài toâi ñaõ luoân nghó raèng voi laø con vaät quaù to lôùn, quaù toân nghieâm ñeå cho moät keû phaøm phu yeáu ñuoái gieát. Vì vaäy, ñaøn voi cöù tieáp tuïc haønh trình, vöøa ñi vöøa beû gaõy caønh caây, vöøa nhai, vöøa roáng. Roài ñoät nhieân trôû neân im laëng, hoaøn toaøn tónh mòch ñeán rôïn ngöôøi. Chaúng coøn moät tieáng ñoäng. Toâi nghó raèng chuùng phaùt hieän hoaëc nghe tieáng chuùng toâi vaø ñang giöõ theá. Nhöõng thoå daân ñi theo chuùng toâi phaù tan söï im aéng vaø noùi : “Chuùng ñi caû roài!”. Thaät theá, chuùng ñaõ ñi heát, chaúng moät tieáng ñoäng, khoâng moät tieáng raên raéc cuûa caønh caây gaõy, nhö ñi treân ñaàu ngoùn chaân vaäy. Quan saùt voi röøng laø moät caùi thuù, thì xem voi nhaø laøm vieäc laïi caøng thuù hôn.

ÔÛ Moulmein taïi Mieán Ñieän, ta coù theå haèng ngaøy xem chuùng saép xeáp laïi caùc suùc goã lôùn ôû gaàn xöôûng cöa, vôùi moät tinh khoân khoâng keùm con ngöôøi. Sau ñaây laø moät ví duï : moät con voi, voøi keùo moät bi goã to vaøo xöôûng cöa, phaûi ñi vaøo moät loái heïp giöõa nhöõng maùy chaïy oàn aøo vaø nhöõng löôõi cöa quay tít. Noù ñaõ khoân ngoan quay ñaàu vaø ñeå bi goã qua moät beân, roài ñaët doïc theo maët baèng cuûa caùi cöa, ñuùng vaøo choã phaûi ñaët, chæ caùch chöøng moät phaân thoâi, duøng voøi ñaåy nheï cho ñeán luùc bi goã naèm ñuùng vò trí. Roài ñi ra khoûi xöôûng cöa, noù löôïm moät ít goã pheá thaûi ñem ra boû vaøo ñoáng raùc. Khi ngang qua maáy ngöôøi ñang keùo thaân goã naëng bò maéc keït vì chöôùng ngaïi vaät; Nhìn thaáy tình theá aáy vaø tuy chaúng ai baûo ban, noù ñi qua roài laáy chaân sau ñaåy khuùc goã qua khoûi vaät caûn, laøm vaäy chæ vì muoán töông trôï.

1. Voi chaát maáy khuùc goã Giaù tò

2. Neáu moät con voi ñôõ moät khuùc goã quaù naëng ñoái vôùi noù noù beøn tìm moät con baïn ñeán ñöa voøi giuùp söùc

Roài, nhaân ñi ngang voøi nöôùc, nghó raèng ñang khaùt, noù duøng muõi voøi vaën robinet ñeå uoáng cho ñaõ, ñoaïn laëng leõ boû ñi, ñeå voøi nöôùc chaûy leânh laùng. Ngöôøi chuû noùi raèng ñoù laø taùnh xaáu duy nhaát cuûa noù : luoân luoân queân khoùa voøi nöôùc. Toâi ñaõ coù dòp muïc kích tính deã baûo vaø trí thoâng minh tuyeät vôøi cuûa voi ôû Terai, taïi ñoù coù laàn toâi ñaõ côõi voi ñi saên. Ñoù laø moät con voi caùi, maø caùi teân AÁn Ñoä coù nghóa laø “Raêng sö töû”. Côõi voi thaät laø thoaûi maùi, tuy khoâng phaûi luoân luoân theá, bôûi vì coù nhieàu con voi ñi khaäp khieãng vaø moãi böôùc laøm xoác anh khoù chòu. Ngoài treân löng cao gaàn hai thöôùc, ñi qua röøng raäm ñaày coû cao, coû caây baät leân laïi soät soaït nhö huyùt coøi, toâi haún coù caûm töôûng nhö ñang ôû trong chieác taøu treân bieån. Caùi caûm giaùc aáy vaãn coøn trong nhöõng luùc döøng chaân, vì con “Raêng sö töû” khoâng theå ñöùng yeân ñöôïc, tieáp tuïc nghieâng qua beân naøy, ngaõ veà phía kia, chaàm chaäm vaø nhö ñöa voõng. Nhöng khi ñi saên, noù chaïy nhanh hôn choù, vaø khi ñeán gaàn con moài, duø laø chim ña ña hay con hoå thì noù döøng laïi nhö hoùa ñaù, chính noù ñaõ nhieàu laàn baùo cho toâi bieát khi maø toâi chaúng thaáy gì. Ví duï : moät hoâm leo leân haøo saâu trong röøng raäm, tuy bôø doác ñöùng noù vaãn treøo leân nheï nhaøng maëc daàu thaân hình phuïc phòch; boãng nhieân noù döøng laïi baát ñoäng : coù thuù saên gaàn ñoù. Toâi quan saùt chung quanh. Chaúng thaáy gì. Nhöng lieàn sau ñoù, toâi thaáy ôû treân cao, khoâng caùch xa toâi maáy, caùi löng loâng laù cuûa con gaáu ñen. Moät vieân ñaïn nhaèm xuyeân qua xöông soáng, con thuù cheát ngay, laên xuoáng vöïc truõng beân caïnh chuù “Raêng sö töû” ñang baát ñoäng.

Leõ dó nhieân khoâng phaûi taát caû moïi con voi ñeàu ñöôïc huaán luyeän nhö vaäy. Coù moät con voi cuûa Trung ñoaøn toâi, moät hoâm loäi qua soâng vôùi nhöõng xaáp leàu vaûi naëng treân löng, boãng nhieân gaëp choã caùt chaûy suït. Noù lieàn laáy voøi caëp laàn löôït 3 ngöôøi gaàn noù ñeå quaêng xuoáng loùt chaân cho noù thoaùt khoûi choã hieåm nguy. Leõ dó nhieân, noù ñaõ toû ra khoân ngoan, nhöng haønh ñoäng ñoù khoâng theå tha thöù ñöôïc neân con voi ñaõ bò xieàng vaøo chaân moät daây xích naëng cho ñeán khi cheát. Moät thôøi chuùng toâi coù ñeán 20 con voi trong traïi, moät con giaän ngöôøi naøi, moät hoâm nhaân luùc ngöôøi naøi naèm nghæ tröa, noù laáy chaân giaãm leân ngöôøi anh ta ñeå nghieàn naùt, nhöng ñaët chaân xuoáng sai choã, neân chæ laøm daäp baép veá anh aáy thoâi. Lieàn xaûy ra moät cuoäc huyeân naùo : nhöõng ngöôøi naøi khaùc baét con voi ñoù vaø troùi vaøo moät caây to. Roài ñem 19 con voi coøn laïi ra saép haøng, ngöôøi ta giaûi thích cho chuùng hieåu voi kia ñaõ phaïm loãi gì roài baûo maáy con voi naøy tröøng phaït con coù loãi. Chuùng laøm ngay : moãi con laáy voøi caàm moät daây xích naëng ñi ra ñaèng sau noù vaø duøng daây xích quaät maïnh vaøo moâng.

HAØ MAÕ

Toâi

khoâng chuùt ngöôïng nguøng khi thuù nhaän raèng toâi

thích nhöõng con haø maõ. Neáu toâi coù moät thaàn hoä meänh, toâi nghó raèng seõ choïn con haø maõ, tuy raèng con vaät naøy khoâng theå nuoâi trong nhaø ñöôïc.

Scott khoâng boû phí thì giôø…

Noù khoâng coù gì coù theå goïi laø ñeïp, nhöng ta cuõng khoâng theå noùi laø noù voâ vò : traùi laïi, trong toaøn thaân noù caùi gì cuõng ñaëc bieät. Baïn haõy vaøo sôû thuù maø ngaém noù, veà phaàn toâi, toâi coù theå ñöùng haèng giôø ñeå nhìn noù vaø thöông noù nöõa. Baïn coù bieát chuyeän con haø maõ soång chuoàng ra khoûi vöôøn thuù khoâng ? Buoåi saùng sôùm, tröôùc khi khaùch ñeán xem, noù ñaõ tìm ñöôïc caùch thoaùt ra ngoaøi, vaø nhöõng ngöôøi troâng nom vöôøn thuù ñang tìm caùch ñöa noù veà laïi chuoàng. Tröôùc heát, hoï duøng nhöõng naém coû ngon laønh ñeå nhöû noù, nhöng xaûo quyeät, noù aên coû roài ñi ra xa hôn nöõa. Phaûi laøm gì ñaây ? OÂng giaùm ñoác, Bartlett, boãng naûy ra yù kieán tuyeät vôøi. OÂng nhôù raèng Obasch (teân con haø maõ) gheùt cay gheùt ñaéng moät trong nhöõng ngöôøi giöõ vöôøn teân laø Scott, vaø thöôøng huùc anh ta moãi khi troâng thaáy. OÅng lieàn ñi tìm oâng naøy, duùi vaøo tay anh moät tôø baïc vaø noùi : “Anh haõy ra cho con Obasch thaáy, vaø ngay khi noù saép söûa ñuoåi anh, thì anh chaïy thaät nhanh veà chuoàng noù, khi anh vaø noù ñaõ ôû trong chuoàng, thì anh chæ caàn treøo leân haøng raøo ñeå nhaûy ra”.

Scott saün coù oùc theå thao, khoâng do döï gì, anh chaïy ñeán choã con haø maõ vaø heùt leân : “EÂ, Obasch ! ñoà con vaät gheâ tôûm!” Obasch, ngaïc nhieân, nhìn leân vaø thaáy ngöôøi goïi noù, nhaû naém coû ñang nhai, quay lui vaø chaïy nhanh ñeán Scott. Anh naøy khoâng boû phí thì giôø; vaø cuõng khoâng coù gì ñeå do döï, phoùng heát toác löïc veà chuoàng haø maõ, ñaèng sau anh laø Obasch chaïy theo beùn goùt. Anh chaïy ñeán chuoàng vaø treøo leân nhöõng chaán song saét ôû phía ñoái dieän vôùi cöûa vaøo, vöøa kòp ñeå khoûi bò con thuù to huùc phaûi, nhôø theá con thuù bò nhoát laïi trong chuoàng. Vì khoâng theå nuoâi haø maõ ôû nhaø, toâi phaûi töï baèng loøng vôùi moät caùi na naù nhö theá : ñoù laø caùi soï con haø maõ maø toâi giöõ kyû nieäm. Ñeå toâi keå baïn nghe toâi ñaõ gieát noù trong tröôøng hôïp naøo. Moät ngöôøi baïn vaø toâi caém traïi ven bôø hoà coù nhieàu haø maõ. Thoå daân quanh vuøng ngheøo ñoùi vaø raát caàn thòt, nhöng caùc con haø maõ tinh khoân khoâng loù mình ra khoûi maët nöôùc khi bieát coù ngöôøi quanh hoà, vì theá neân khoù baén chuùng laém. Ngaøy noï, chuùng toâi ñeán moät nôi treân bôø hoà xa choã chuùng toâi caém traïi ñeå coá tìm thaáy chuùng. Haø maõ coù theå ñaèm mình döôùi nöôùc thaät laâu, nhöng thænh thoaûng phaûi ngoi ñaàu leân maët nöôùc ñeå thôû. Luùc ñoù chuùng phun ra moät tia nöôùc nhoû, chuùng caån thaän chæ ñeå cho ñaàu loã muõi nhoâ leân treân maët nöôùc thoâi, roài laën ngay xuoáng. Vì theá ngöôøi ta coù theå thaáy 6 ñieåm ñen nhoû laø muõi, maét vaø tai chæ trong khoaûng 3 giaây ñoàng hoà thoâi. Tuy nhieân chuùng luoân luoân noåi leân ôû moät vò trí nhaát ñònh, vì vaäy ngöôøi ta saép saün moät caây suùng nhaém vaøo ñieåm ñoù roài khi thaáy con maét xuaát hieän, boùp coø suùng ngay tröôùc khi con thuù kòp laën xuoáng laïi. Vì theá chuùng toâi chöïc saün treân bôø ñeå chôø xem thöû baïn toâi hay toâi gieát ñöôïc con haø maõ lôùn khi noù troài ñaàu leân tröôùc maët

chuùng toâi. Toâi naèm xuoáng ñeå nhaém cho deã. Caùch naèm baén naøy ñaõ khieán cho thoå daân ñi theo, goïi toâi laø M'hlalapanzi nghóa laø “Ngöôøi naèm ñeå baén” hoaëc nghóa boùng laø “Ngöôøi nghieàn ngaãm keá hoaïch tröôùc khi thi haønh”. Teân aáy vaãn coøn laïi cho toâi sau naøy, trong ñaùm thoå daân vaø caùc baïn saên cuûa toâi.

M’ hlalapanzi

Toâi nhaém choøng choïc con maét cuûa haø maõ khi noù xuaát hieän vaø naèm yeân khoâng cöû ñoäng trong thôøi gian noù laën xuoáng nöôùc, roài khi noù trôû leân laïi, toâi baén ngay, con thuù noåi nöûa mình leân treân maët nöôùc vaø roáng moät tieáng khuûng khieáp, ñoaïn bieán maát laøm nöôùc daäy soùng.

Thòt haø maõ duøng ñeå aên

Laùt sau, moät con khaùc xuaát hieän, khoâng xa choã ñoù laém, laàn naøy baïn toâi baén, may maén truùng noù vaø caûnh töôïng luùc naõy laïi xaûy ra. Moät con haø maõ cheát thì chìm nghæm döôùi nöôùc, nhöng sau vaøi giôø, nhôø trong buïng sình hôi, xaùc noù laïi noåi leân maët nöôùc. Bieát ñieàu ñoù, caùc thoå daân cuûa chuùng toâi canh chöøng caån maät ñeå tìm thaáy daáu hieäu thaân xaùc cuûa hai con haø maõ; Hieån nhieân, ñeán chieàu, moät ngöôøi chaïy veà traïi chuùng toâi hôùn hôû ñöa tin ñaõ tìm thaáy xaùc moät con noåi leân maët nöôùc. Moïi ngöôøi voäi chaïy ñeán xem con vaät to töôùng ñang naèm nghieâng treân maët nöôùc, giaït saùt bôø lau saäy. Chuùng toâi khoâng tìm ra veát thöông cho ñeán khi laät mí maét leân, chuùng toâi thaáy raèng vieân ñaïn xuyeân thuûng maét leân ñeán oùc noù. Leõ dó nhieân, hai chuùng toâi, ai cuõng ñoaùn chaéc raèng ñoù laø con vaät maø mình ñaõ haï. Toâi ñaõ duøng moät caây suùng nhaø binh, coøn baïn toâi thì duøng suùng thöôøng. Khi laáy vieân ñaïn ra, thì thaáy sau vieân ñaïn coù hình muõi teân, daáu hieäu ñaïn nhaø binh : vaäy con haø maõ aáy do toâi baén ñöôïc. Ñaùng leõ caùc baïn neân xem nhöõng thoå daân cuûa chuùng toâi laøm gì vôùi con haø maõ aáy. Tröôùc heát, hoï khoeùt ôû buïng moät loã vuoâng, ñuû roäng ñeå moät ngöôøi coù theå chui vaøo ñöôïc, moät thoå daân caàm dao chui vaøo vaø caét nhöõng taûng lôùn tim gan... ñeå chia cho ñoàng boïn. Khoâng coù gì ruøng rôïn baèng khi thaáy teân thoå daân möøng quyùnh, maùu con vaät laám lem khaép ngöôøi töø ñaàu ñeán chaân. Vuøng ñoù hoang vu gaàn nhö sa maïc, nhöng chieàu hoâm ñoù, luùc toâi ñeán, coù gaàn moät traêm ngöôøi da ñen tuï taäp quanh xaùc

con haø maõ. Ñoái vôùi nhöõng keû khoán khoå aáy, mieáng thòt töôi laø moät moùn quaø quyù, nhö khi treû em ñöôïc nguyeân oå baùnh Noel, coøn quyù hôn nöõa vì hoï gaàn cheát ñoùi. Ñeâm ñoù, traïi chuùng toâi laø nôi dieãn ra nhieàu troø vui. Moãi thoå daân, sau khi nhoùm löûa rieâng, xieân töøng laùt thòt to ñeå nöôùng chung quanh beáp. Thòt chöa kòp chín, nhöng chaúng sao, hoï aên soáng hoaëc chæ môùi aâm aám. Suoát caû ñeâm, moãi laàn thöùc giaác, chuùng toâi nghe hoï nhai, nhai maõi.

SÖ TÖÛ

Trong

ñeâm ñoù, vaøo khoaûng boán giôø saùng. Chuùng toâi

ñang nguû yeân laønh, löûa taøn daàn, vaø nhöõng thoå daân giuùp vieäc tham aên nhaát cuõng lim dim nguû; moät trong nhöõng con choù suûa leân hoaûng sôï, laøm toâi thöùc giaác tröôùc; tieáp ñoù con deâ caùi ôû gaàn beân keâu leân be be ñeå baùo nguy, phaù tan baàu khoâng khí tónh mòch cuûa ban ñeâm; laùt sau coù tieáng ñoäng lôùn, tieáng caønh caây gaõy, tieáng moùng boø neän treân neàn ñaát : boán con boø cuûa chuùng toâi kinh hoaûng ñaõ röùt ñöùt daây buoäc, chaïy thoaùt khoûi chuoàng ñeå aån vaøo nhöõng buïi raäm quanh vuøng. Chæ trong moät giaây ñoàng hoà, moïi ngöôøi ñeàu thöùc daäy vaø chaïy loän xoän. Toâi nhaûy ra khoûi leàu, tay caàm giaùo, vaø thaáy maáy thoå daân trong tình traïng voâ cuøng hoát hoaûng, chæ thoát ra ñöôïc moät tieáng “N'gonyama” : sö töû. Bò loâi cuoán bôûi muøi thòt haø maõ roâ ti, muøi suùc vaät, muøi ngöïa (moät con ngöïa ñoái vôùi sö töû cuõng nhö toâ xuùp ruøa ñoái vôùi moät oâng xaõ tröôûng), neân moät ñaøn sö töû lang thang keùo ñeán traïi chuùng toâi, maáy con boø chaïy taùn loaïn, sö töû ñuoåi theo.

Chuùng toâi ñang thaûo luaän veà tình hình, thì boãng nhieân moät tieáng roáng ñau ñôùn noåi leân gaàn ñoù, baùo cho chuùng toâi bieát soá phaän cuûa moät con boø. Khi bình minh loù daïng, chuùng toâi ñi luøng baày sö töû vaø chaúng bao laâu, troâng thaáy chuùng. Moät con ñöïc to töôùng ñang xeù xaùc con boø, trong luùc boán sö töû non, ngoài gaàn ñoù, chôø leänh ñöôïc döï tieäc. Söï xuaát hieän cuûa chuùng toâi phaù raày chuùng noù, caû baày boû chaïy, chuùng toâi lieàn röôït theo con sö töû lôùn, theo daáu chaân noù treân caùt, giôø naøy qua giôø khaùc, töôûng raèng saép baét gaëp noù, nhöng noù cao chaïy xa bay neân chuùng toâi khoâng thaáy ñöôïc boùng daùng. Cuoái cuøng ñeán choã röøng thöa vaø chuùng toâi thaáy noù chui vaøo moät buïi raäm ñaày gai. Chuùng toâi nhanh chaân laïi gaàn, vaây quanh buïi caây saün saøng nhaû ñaïn ngay khi noù xuaát hieän. Nhöng noù khoâng chòu loä dieän. Theo lôøi khuyeân cuûa ngöôøi tröôûng toaùn tìm veát, moät chieán só laõo luyeän ngöôøi Zouloul, chuùng toâi ñaët keá hoaïch saên. Luøm caây gioáng nhö nhöõng buïi laùc lôùn thöôøng thaáy ôû caùc baõi laày cuûa nöôùc Anh : phía treân daøy ñaëc vaø ñaày gai, döôùi goác coù nhieàu ñöôøng haàm xuyeân töø beân naøy sang beân kia. Theo keá hoaïch, toâi phaûi boø vaøo moät trong caùc ñöôøng haàm aáy, ngöôøi Zoulou theo saùt toâi. Ngay khi phaùt hieän con sö töû, toâi phaûi baén ngay roài naèm aäp xuoáng ñaát. Anh Zoulou seõ laáy caùi khieân lôùn che chôû cho caû hai chuùng toâi, vaø khi sö töû voà tôùi thì anh ta seõ duøng giaùo ñaâm vaøo buïng noù. Toâi thaáy keá hoaïch ñoù thaät tuyeät vôøi, chæ tröø phaän söï cuûa toâi. Toâi chaúng thích chuùt naøo veà yù töôûng boø vaøo ñöôøng haàm ñeå gaëp sö töû : chæ nghó ñeán vieäc aáy thoâi ñaõ laøm cho toùc toâi

döïng ngöôïc ! Tuy nhieân, luùc coøn nhoû, ngöôøi ta ñaõ daïy cho toâi raèng, trong luaät cuûa soùi con, laø khoâng ñöôïc nghe mình, toâi luoân coá gaéng tuaân theo.

Moät caùch raát ñôn giaûn ñeå gieát con sö töû

Toâi phaûi noùi raèng, luùc ñoù toâi raát muoán laøm traùi vôùi luaät; chòu thua söï sôï haõi. Tuy nhieân toâi vui söôùng noùi raèng toâi ñaõ thaéng. Toâi beøn boø vaøo ñöôøng haàm. Caøng boø saâu vaøo, toùc treân ñaàu toâi caøng döïng ñöùng, khi ñeán khuùc quanh cuûa ñöôøng haàm, toâi thaáy ñaèng tröôùc maët... aùnh saùng ban ngaøy, ôû beân kia : chaúng thaáy boùng daùng con sö töû ñaâu caû. Toâi trôû neân can ñaûm hôn, toâi chui ra nôi khoaùng ñaõng vôùi caûm töôûng mình laø ñaùng maët anh huøng. Con sö töû laùnh ñaâu khoâng thaáy ñöôïc... Anh thaáy ñoù, moät con sö töû khoâng luoân luoân can ñaûm nhö ngöôøi ta thöôøng noùi. Daàu sao, toâi ñaõ gaëp ñöôïc moät con sö töû khoâng thích gaëp toâi vaø ñeå toùm taét, toâi chæ noùi raèng toâi vaãn soáng trong luùc ñaàu cuûa noù ñoän rôm vaø da noù hieän duøng ñeå trang hoaøng phoøng nguû cuûa toâi.

100

NHÖÕNG CON VAÄT TOÂI CÖNG

Toâi

ñaõ coù laàn noùi raèng toâi thöông keû thuø cuûa toâi, moät

ñieàu deã noùi maø khoù laøm. Trong tröôøng hôïp naøy, keû thuø toâi muoán ñeà caäp ñeán laø con heo röøng. Moät hoâm toâi raát sung söôùng baét ñöôïc trong röøng raäm moät con heo röøng con coøn nhoû. Toâi ñöa veà nhaø vaø nuoâi noù. Noù trôû thaønh moät ngöôøi baïn treû cuûa toâi, raát vui thích. Noù ñi laïi töï do trong choã ôû, nhöng vaãn giöõ veû hoang daõ cuûa noù, chaïy troán vaøo buïi caây ngay khi thaáy moät ngöôøi laï ñeán. Toâi taäp cho noù chaïy ñeán khi toâi goïi ñeå cho noù aên, vaø khi ngöôøi queùt vöôøn goïi noù laïi ñeå cho aên noù cuõng chaïy ñeán lieàn. Nhöng noù khoâng khi naøo queân duøng maáy raêng nanh nhoû nhaén ñeå huùc anh ta, toû ra raèng noù nhaän böõa aên chöù khoâng nhaän tình baïn. Trong vöôøn coù goác moät caùi caây ñaõ bò chaët, Algernon (teân con heo röøng con) thöôøng chaïy quanh maø khoâng thaáy chaùn. Noù chaïy theo hình soá 8, moãi khi ñeán gaàn goác caây thì duøng nanh thoïc vaøo, khi veà phía traùi, khi veà phía phaûi, nhö ñeå taäp luyeän chieán ñaáu sau naøy. Toâi coøn coù moät con ngöïa caùi giaø gioáng Anh quoác. Noù töï do ñi laïi vaø vì noù quen saên heo röøng neân khoâng thích thaáy Algernon. Noù choàm tôùi khi thaáy heo con, vaø con heo tinh nghòch naøy laïi thích treâu choïc cho ñeán luùc ngöïa phi tôùi, hai tai cuïp xuoáng, ñeå chaø ñaïp hoaëc ñaù neáu coù theå ñöôïc. Baát haïnh cho Algernon khoán khoå, moät hoâm, maáy con choù, thaáy ngöïa caùi ñuoåi theo heo con chaïy quanh raøo, lieàn chaïy huøa theo vaø chaúng maáy choác chaän noù laïi, taán coâng vaø caén noù bò

101

thöông tích naëng neân phaûi haï saùt noù luoân. Ngöôøi ta ñaõ duøng giaùo ñeå gieát noù, ñoù laø ñieàu noù ñaùng ñöôïc höôûng nhö thoâng leä. Chæ coù moät daõ thuù khaùc ñöôïc toâi nuoâi trong nhaø, ñoù laø moät beo con maø toâi ñaët teân laø “Squirks”. Ngöôøi ta baùo cho toâi bieát raèng coù moät con beo laûng vaûng trong röøng Kadir, toâi ñi tìm noù. Côõi voi, toâi vaøo röøng raäm, nhìn kyõ chung quanh, boãng thaáy loù ra ngoaøi buïi caây raäm moät caùi chaân con beo.

Squirks coøn nhoû

Toâi lieàn baén vaøo choã maø toâi ñoaùn laø thaân con vaät; nhöng phaùt ñaïn chæ laøm cho noù hoaûng sôï, vaø vì noù cöû ñoäng, toâi thaáy roõ ñoù ñuùng laø moät con beo nhöng côû nhoû, ngöôøi ta coù theå noùi ñoù laø beo con. Toâi nhaûy töø treân löng voi xuoáng, baét laáy noù vaø ñem veà traïi. Hoâm ñoù, toâi nguû ngoaøi trôøi vôùi moät con choù nhoû vaø con beo môùi baét ñöôïc. Giöõa ñeâm, beo con gaàm leân, nhöng roài laïi naèm yeân vaø nguû ngon beân caïnh con choù, vì ñaõ quen bieát nhau. Saùng hoâm sau, nhìn thaáy daáu chaân moät con beo to ñi quanh choã toâi naèm nhieàu laàn môùi hieåu lyù do vì sao hoài hoâm beo con gaàm leân, coù leõ ñoù laø con beo meï, nhöng noù khoâng ñuû can ñaûm ñeå ñeán baét con noù laïi.

102

Toâi baén vaøo chaân moät con beo

ÔÛ vôùi toâi gaàn moät naêm, Squirks thaät vui, thaät tinh nghòch, cuõng thuaàn döôõng vaø thaân giao nhö moät con choù, nhöng ñöøng tin chaéc laém.

Squirks laøm quen vôùi con choù

Roài toâi rôøi AÁn Ñoä, vaø nhieàu ngöôøi baïn toû ra saün saøng nhaän laõnh Squirks. Toâi cho hoï nuoâi thöû trong 24 giôø, nhöng moãi laàn hoï ñeàu traû laïi toâi vôùi lôøi caûm ôn.

Noù maïnh gheâ gôùm vaø nhaát laø quaù tinh nghòch, vaø cuoái cuøng toâi phaûi giao noù cho ngöôøi AÁn, gia nhaân cuûa toâi. Toâi coù nuoâi raát nhieàu choù vaø ngöïa, thöôøng khoâng ñeïp laém, nhöng khoâng vì theá maø toâi khoâng thöông. Toâi cho raèng ít coù ngöïa con xaáu xí nhö con Hercule cuûa toâi, moät con ngöïa toâi mua ñöôïc laàn ñaàu tieân. Toâi mua cuûa moät noâng daân AÁn vôùi giaù reû maït, ngöôøi naøy duøng noù ñeå chôû rôm ra chôï baùn. Ñem veà chaêm soùc vaø cho aên no ñuû, noù trôû thaønh moät con ngöïa

103

hay, nhaûy raøo gioûi vaø laø ngöïa raát thuaàn thuïc vaø khoân ngoan trong caùc cuoäc ñaùnh maõ caàu.

Noù raát maïnh vaø ñaày xaûo quyeät

Töø con choù con maø toâi ñaõ laøm cheát vì cho aên quaù no luùc toâi coøn beù tí, cho ñeán con “Shawgm” maø toâi coøn nuoâi, toâi nghó raèng toâi khoâng khi naøo khoâng coù moät con choù, khoâng chæ moät con maø thöôøng laø 2 hoaëc 3. Shawgm, moät con choù ñeïp gioáng Labrador, coù boä loâng oùng möôït, caëp maét to maøu naâu, laø quaø taëng toâi nhaân moät cuoäc hoïp baïn HÑS cuûa 5 chaâu : Shropshire, Herefordshire, Worcestershire, Gloucestershire vaø Monmouth. Do ñoù maø caùi teân cuûa noù goàm nhöõng maãu töï ñaàu cuûa 5 chaâu treân. Con choù aáy coù trí khoân vaø hieåu bieát nhö loaøi ngöôøi. Toâi coù ñoïc ôû ñaâu ñoù raèng khaùc bieät giöõa ngöôøi vaø thuù laø ngöôøi coù tính haøi höôùc nhöng thuù thì khoâng. Chaéc taùc giaû caâu noùi aáy chöa khi naøo nuoâi choù.

104

THUÙ VÒ CUÛA CUOÄC SAÊN

Laàn theo moät con thuù röøng baèng nhöõng maùnh khoùe nghó ra ñöôïc maø khoâng ñeå cho noù ñaùnh hôi hay troâng thaáy, coù söùc haáp daãn laï luøng ñoái vôùi toâi, duø con thuù aáy chæ laø moät con chim hay moät con vaät bình thöôøng. Thuù vò caøng lôùn lao hôn khi caàn phaûi tranh taøi möu meïo vôùi moät daõ thuù to lôùn ôû moät nôi khoù khaên nhö con sôn döông treân Hy maõ laïp sôn, hay con nai ôû Ecosse, hoaëc hôn nöõa laø moät con thuù coù khaû naêng voà gieát anh. Khi noùi ñeán vieäc saên nai, toâi khoâng muoán ñeà caäp ñeán cuoäc saên nai thöôøng coù, nghóa laø döôùi söï höôùng daãn cuûa moät ngöôøi ñöa ñöôøng vaø vöøa chæ con thuù môùi phaùt hieän vöøa trao suùng cho baïn baén. Ñoái vôùi toâi, luùc baám coø laø luùc khoâng coøn caùi thuù ñi saên nöõa. Thaät ra thì noù vaãn coøn, caûm xuùc khi thaáy vieân ñaïn truùng ñích hay tröôït maát, vaø neáu truùng ñích thì noù gieát con thuù hay chæ laøm bò thöông. Daàu sao, tuy toâi gaëp caû nghìn cô hoäi laøm con tim chai saïn, vieäc noå suùng cuõng thöôøng ñem ñeán cho toâi nieàm hoái haän. Toâi buoàn chaùn khi thaáy ñoâi maét ñeïp cuûa con linh döông hoûi toâi : “Toâi ñaõ laøm gì taùc haïi ñeå oâng phaûi haï saùt toâi ?”, ñeå roài thaáy hai con maét noù lôø ñôø khi taét thôû. Trong nhöõng naêm daøi noái tieáp, toâi khoâng theå naøo cheá ngöï ñöôïc nieàm hoái haän ray röùc maø toâi caûm nhaän khi gieát con chim ñaàu tieân. Nhöng, nhö toâi ñaõ noùi, toâi laø moät keû baát nhaát, toâi laïi voâ cuøng thích thuù khi baén ñöôïc moät con træ ñang bay hay moät

105

con gaø röøng rôi xuoáng ñaát nhö hoøn ñaù cuoäi, cuõng nhö luùc haï ñöôïc con höôu ñang nhaûy nhoùt hoaëc moät con thuù döõ. Ñaøng khaùc, ñoái vôùi toâi, thì haï thuû moät con voi to cuõng phi lyù nhö laøm noå tung thaùp Luaân Ñoân, nhöng neáu saên noù vôùi moät maùy aûnh thì laïi laø moät moân theå thao tuyeät vôøi.

SAÊN NAI ÔÛ TOÂ CAÙCH LAN Toâi chöa heà ñi saên kieåu aáy, neân khoâng ñuû tö caùch ñeå noùi veà chuyeän aáy, nhöng toâi ñaõ ñi saên nhieàu, neân coù theå noùi raèng toâi khoâng thích loái saên aáy. Toâi ñaõ saên nhieàu gioáng nai vaø nhieàu thuù lôùn, ôû nhöõng nôi khaùc, nhöng khi thaáy raèng phaûi baêng röøng Toâ Caùch Lan theo ñuoâi moät ngöôøi höôùng daãn, toâi laïi khoâng theå thích ñöôïc. Theo yù toâi, caùi thuù cuûa vieäc ñi saên laø theo veát con moài roài truø tính vaø thöïc hieän moät phöông thöùc ñeå tieáp caän noù maø khoâng ñeå cho noù ñaùnh hôi. Veà phaàn toâi, neáu toâi laïi khaù gaàn noù ñöôïc (ví duï khaù gaàn ñeå coù theå chuïp moät böùc aûnh ñeïp), toâi khoâng coøn ñoøi hoûi gì hôn nöõa, ai baén con thuù thay toâi cuõng ñöôïc. Toâi ñaëc bieät gheùt vieäc coù ngöôøi khaùc mang suùng giuøm, vaø hôn nöõa laø suùng boû vaøo trong bao. Laàn ñaàu tieân toâi ñi saên ôû Toâ Caùch Lan, toâi noùi : “Neáu ñoät nhieân chuùng ta gaëp moät con nai”. Ngöôøi daãn ñöôøng ñaõ ñaùp laïi : “Khoâng theå ñoät nhieân maø gaëp ñöôïc !”. Chính ñoù laø ñieàu ñaõ xaûy ra khi chuùng toâi ñeán ngoõ queïo. Ngöôøi daãn ñöôøng ngaïc nhieân, ruùt suùng ra khoûi voû, naïp ñaïn vaøo, roài cuoái cuøng trao suùng cho toâi, trong luùc ñoù con nai giaø ñaõ bieán maát ñaøng xa trong thung luõng. Cuoái cuøng, khi ñeán ñöôïc gaàn moät con nai khaùc, con naøy baét ñöôïc hôi chuùng toâi, laån vaøo sau moät luøm caây vaø bieán maát. Caàm suùng nôi tay, toâi chaïy ñoùn ñöôøng noù, ngöôøi höôùng daãn döøng laïi sau vaø noùi chaúng ích gì, toâi ñaõ phaïm loãi vì khoâng nghe theo quan ñieåm saên baén cuûa anh aáy.

106

Coù ñieàu chaéc chaén laø, con nai tô chaïy caùch toâi 150 meùt vaø vì vaän may thöôøng coù, vieân ñaïn cuûa toâi ñaõ baén truùng vaøo coå laøm noù cheát töôi. Ngöôøi daãn ñöôøng beøn khen ngôïi toâi, nhöng toâi coù caûm giaùc raèng söï vieäc aáy khoâng laøm vöøa loøng oâng. Sau naøy oâng laïi coù nhieàu lyù do ñeå khoâng öa toâi. Moät laàn khaùc, toâi treøo leân moät ngoïn ñoài cuøng vôùi moät baø thieän xaï. Baø ta khaêng khaêng caàm suùng nôi tay ñeå phoøng moïi söï baát ngôø. Ñoät nhieân, moät con nai xuaát hieän tröôùc maët chuùng toâi, baø naõ suùng baén ñoùn trong luùc noù chaïy xuoáng moät vöïc saâu. Con thuù maát huùt trong buïi raäm, nhöng moät con choù saên cuûa chuùng toâi ñuoåi theo vaø khoâng bao laâu sau, suûa leân baùo hieäu ôû phía bôø beân kia. Moïi ngöôøi ñeàu chaïy theo, nhöng toâi ngôø vöïc neân döøng laïi ñaøng sau ñeå xem thöû maët ñaát coù cung caáp cho chuùng toâi ñieåm chæ naøo maø laàn theo ñöôøng chaïy cuûa nai. Hieån nhieân, toâi tìm thaáy con ñöôøng : moät gioït maùu, moät daáu moùng chaân roài moät gioït maùu nöõa laïi ñöa toâi ñi ñeán moät höôùng khaùc moïi ngöôøi, vaø caùch ñoù 100 meùt, toâi thaáy con nai naèm cheát. Trong luùc ñoù, con choù saên vaãn chaïy...

SAÊN AÛNH

Hieän nay, caøng ngaøy ngöôøi ta caøng ít saùt haïi thuù röøng, maø chæ saên chuùng baèng maùy aûnh. Thay vì haõnh dieän veà con thuù mình ñaõ haï saùt, caùc tay saên ngaøy nay töï haøo veà nhöõng taám phim ñaõ chuïp ñöôïc. Caùch saên môùi naøy caàn phaûi möu meïo, phaûi khoân kheùo hôn, maø cuõng khoâng keùm ñoøi hoûi phaûi gan daï.

107

Nhöõng hình aûnh maø caùc tay saên thu thaäp ñöôïc, nhaát laø nhöõng cuoän phim quay ñöôïc, laøm cho hoï vaø caùc baïn höõu thích thuù hôn laø caùc caëp söøng hay caùc taám da thuoäc. Loái theå thao môùi naøy laøm cho nhöõng ngöôøi saên thuù röøng trôû thaønh moät nhaø sinh vaät hoïc hôn laø moät ñoà teå, noù khoâng ñoäng ñeán thuù röøng, neân con em hoï sau naøy vaãn coù theå thöïc hieän moân theå thao aáy vaø höôûng thuï nhöõng baøi hoïc maø röøng xanh thöôøng daønh cho nhöõng ai muoán ñeán gaàn.

LEO NUÙI

Laïi coøn coù moät moân theå thao khaùc maø toâi raát thích : ñoù laø leo nuùi. Toâi ñaõ ñi ngang doïc taát caû caùc nuùi haïng trung cuûa daõy Hy maõ laïp sôn, nuùi Andes vaø daõy nuùi Rocky, vaø tuy raèng thöôøng hay traân troïng chieâm ngöôõng caùc ñænh tuyeát vónh cöûu cuûa chuùng, toâi chöa bao giôø ñaët chaân leân ñaáy. Toâi nghó raèng söï töï taïi im aéng cuûa chuùng coù veû thieâng lieâng, vaø cho raèng thaät laø ngaïo maïn neáu ai ñoù muoán ñaët chaân leân choán aáy. Söï leo nuùi laøm cho toâi thích thuù khoâng nhöõng vì ñi saên phaûi bieát leo nuùi, maø vieäc leo nuùi coù caùi gì huyeàn bí, vaø kích ñoäng boå ích cho taâm hoàn cuõng nhö theå duïc boå ích cho thaân theå. Toâi coù ñoïc ôû ñaâu ñoù : “Chuùng ta seõ trôû thaønh moät ñaïo só Yoga khi leân nuùi vì ôû ñoù chuùng ta chæ bieát taûn boä, nguû vaø suy gaãm. “Toâi khoâng bieát taïi sao, nhöng trong 10 ngöôøi ôû treân cao ñoä 500 meùt, thì ñaõ coù 9 ngöôøi theo Ñöùc Phaät. Chính ngoïn nuùi laø nguyeân nhaân; ñænh nuùi noùi vôùi hoï trong tónh laëng cuûa ban

108

ñeâm; cöôøng ñoä bao truøm quanh hoï thu huùt hoï ñeán vôùi toân giaùo. Roài caùc phieàn naõo tan bieán, nhöõng lo aâu laéng ñoïng, taâm trí môû roäng, nhöõng chu kyø môùi cuûa tri giaùc môû ra cho hoï. “Trong caùc ñoâ thò noùng nöïc, ñoâng ñuùc, caàn phaûi coù caùi gì ñeå baùm víu vaøo : moät vò Cöùu theá, moät ngoïn ñuoác do moät baøn tay chaéc chaén vaø haûo taâm, nhöõng lôøi khích leä trong coõi u minh. “Nhöng ôû ñaây, ngöôøi ta khoâng tìm – ngöôøi ta thaáy. Baûn ngaõ bò tan bieán. Trong thieân nhieân, coù moät muïc tieâu huyeàn bí tieáp xuùc vôùi anh, khoâng phaûi thaúng vaøo anh maø chæ giaùn tieáp. “Anh coù theå nghó rieâng, nhöng anh hoøa hôïp vôùi coã caây, soûi ñaù, chaúng coù öu tieân gì”.

BAØI HOÏC CUÛA RÖØNG NUÙI

Trong

giaùo duïc HÑ, baøi hoïc ruùt ra töø cuoäc soáng giöõa

thieân nhieân laø raát caàn thieát, duø hoïc trong thôøi bình khi thaùm du hay hoïc trong thôøi chieán ñeå doø bieát tình hình. Hôn taát caû caùc moân hoïc khaùc, cuoäc soáng giöõa thieân nhieân laøm naûy nôû khieáu quan saùt vaø suy luaän, söùc beàn bó gan daï, tính kieân nhaãn, taøi kheùo leùo, loøng töï tin, söï bình tónh, nhaän thöùc chính xaùc. Hôn nöõa, ta laïi coù ñöôïc moät quan nieäm roäng raõi veà tình ñoàng loaïi khi cuøng chia seû khoù khaên hoaïn naïn vôùi ngöôøi ñòa phöông, duø hoï khoâng ñöôïc vaên minh tieán boä nhö baïn. Cuoái cuøng, khi quen soáng giöõa thieân nhieân, ta seõ hieåu roõ hôn, thaám thía hôn, traät töï vieân maõn ôû ñoù, vaø Taïo hoùa ñaõ an baøi moïi vieäc.

109

Ñoâi Lôøi Phi Loä Nhôø taøi quan saùt vaø suy luaän saéc beùn, nhôø ngheä

thuaät

duøng ngöôøi : bieát trao traùch nhieäm vaø tin töôûng vaøo thuoäc caáp... neân BP ñaõ thaønh coâng trong binh nghieäp : ñöôïc caáp treân tin töôûng, ñöôïc binh só meán thöông, nhieäm vuï naøo cuõng hoaøn thaønh... neân môùi 52 tuoåi ñaõ laø Trung Töôùng. Tieáng taêm BP vang doäi trong vieäc coá thuû thaønh Mafeking, nhaân soá ít maø vaãn caàm cöï ñöôïc vôùi quaân ñòch ñoâng gaáp boäi nhôø bieát söû duïng treû em thay theá moät vaøi coâng vieäc cuûa ngöôøi lôùn. Cuõng töø ñoù BP ruùt ra ñöôïc kinh nghieäm : neáu tin töôûng maø trao traùch nhieäm vaø ñeå caùc em töï quaûn (phöông phaùp haøng ñoäi) thì thieáu nieân cuõng coù theå laøm toát moïi coâng vieäc ñöôïc giao phoù, chaúng khaùc gì ngöôøi lôùn. Cuõng töø yù nieäm ñoù maø Cuï naûy ra yù töôûng thaønh laäp phong traøo HÑ ñeå giaùo duïc treû em. Chaëng ñöôøng binh nghieäp cuûa BP laø moät ñoaïn ñôøi ñaày soâi noåi, lyù thuù traûi qua moïi chieán tröôøng töø AÁn Ñoä, Nam Phi, Zoulouland, Matabeùleùland... ñöôïc moâ taû moät caùch sinh ñoäng döôùi ngoøi buùt töï thuaät cuûa Cuï töø chöông IV ñeán chöông IX. Tuy ñaõ dòch ñaày ñuû, nhöng vì taøi chaùnh eo heïp neân chuùng toâi xin löôùt qua vaøi doøng keå treân. Heïn caùc baïn khi coù phöông tieän, chuùng toâi seõ cho in ñaày ñuû. Baây giôø môøi quyù baïn xem tieáp caùc chöông sau :

110

CHÖÔNG X

CUOÄC ÑÔØI THÖÙ HAI CUÛA TOÂI : NAM VAØ NÖÕ HÖÔÙNG ÑAÏO Roài baét ñaàu cuoäc ñôøi thöù hai cuûa toâi. Toâi giaõ töø binh nghieäp vaøo naêm 1910, vaø chæ chaêm lo cho phong traøo Höôùng ñaïo ñang moãi ngaøy moät lan roäng. Tuy ñieàu ñoù laø coâng vieäc quan troïng nhaát cuûa ñôøi toâi, laïi cuõng laø vieäc deã daøng nhaát, vì moïi ngöôøi ñeàu haêng say goùp coâng cuûa mình. Naêm 1912, moïi vieäc ñeàu troâi chaûy, thì baát ngôø moät quaû bom hoaøn toaøn môùi laï, noå ra trong tim toâi.

QUAØNG DAÂY VAØO COÅ

Cuoäc ñôøi thöù nhaát cuûa toâi luoân luoân naùo nhieät vaø toâi khoâng coù thì giôø nghó ñeán chuyeän khaùc, keå caû chuyeän hoân nhaân. Ngöôøi baïn thaân thieát nhaát cuûa toâi, anh Ginger Gordon, ôû ñoaøn 15 kî binh, ñaõ coù laàn dieãu toâi veà vaán ñeà aáy, goïi toâi laø laõo giaø gaân ñoäc thaân, vaø vì traû lôøi anh ta raèng toâi chaúng thích laäp gia ñình, vaû laïi toâi bieát chaéc raèng chaúng ai muoán laøm vôï toâi, anh aáy nhìn toâi vôùi caëp maét treâu choïc vaø noùi caùch saønh ñôøi raèng : “Maøy cuõng seõ bò troøng vaøo nhö nhöõng keû khaùc, anh baïn toâi ôi, vaø ôû thôøi kyø maø baïn khoâng ngôø nhaát !” Söï vieäc ñaõ xaûy ra ñuùng nhö theá. Sau ñaây laø caâu chuyeän :

111

Khi hoïc caùch tìm theo veát, toâi taäp xeùt ñoaùn tính tình cuõng nhö haønh ñoäng cuûa ngöôøi ñaõ ñeå laïi daáu chaân. Caùc thoå daân treân theá giôùi coù taøi nhìn daáu chaân maø bieát ñöôïc tính tình cuõng nhö haønh ñoäng vaø thaâm yù cuûa ngöôøi maø hoï theo veát : chaúng haïn muõi chaân chæa ra ngoaøi laø cuûa moät ngöôøi noùi doái ñaát luùn veà phía ngoaøi goùt chaân gôïi cho ta bieát ñoù laø cuûa moät ngöôøi öa phieâu löu v.v… Tieáp tuïc cuoäc tìm hieåu, toâi ñi ñeán keát luaän raèng 46% ñaøn baø raát thích phieâu löu veà moät chaân, coøn chaân kia laïi do döï, vì theá neân thöôøng xöû söï xuùc ñoäng. Leõ dó nhieân, moät bieät leä veà söï khaúng ñònh aáy laøm cho toâi chuù yù. Moät hoâm khi ñi vaøo doanh traïi Knightsbridge (luùc ñoù toâi coøn ôû trong quaân nguõ), toâi gaëp moät thieáu nöõ daét theo moät con choù loâng xuø (coâ hoaøn toaøn xa laï vaø toâi cuõng khoâng thaáy maët) maø daùng ñi toû ra coâ laø ngöôøi chöõng chaïc vaø thaéng thaén, coù nhieàu löông tri maø laïi coøn thích phieâu löu maïo hieåm nöõa. Sau ñoù toâi khoâng nghó gì ñeán coâ ta. Hai naêm sau, treân boong chieác taøu thuûy ñöa toâi ñi Antilles, toâi nhìn thaáy laïi caùi daùng ñi aáy ôû moät nöõ haønh khaùch. Khi coù ngöôøi giôùi thieäu chuùng toâi vôùi nhau, toâi hoûi coâ ta: “Coâ ôû Luaân Ñoân phaûi khoâng ?”. Nhöng khoâng coâ ta ôû Dorsetshire. Toâi ñaõ ñoaùn sai. -

Vaäy, coù phaûi coâ coù con choù xuø maøu naâu vaù traéng khoâng ?

Ñuùng theá (ngaïc nhieân roõ reät).

Coù moät hoâm coâ ñeán Luaân Ñoân, gaàn doanh traïi Knightsbrigde phaûi khoâng ?

Phaûi, caùch ñaây 2 naêm.

Chuùng toâi thaønh hoân vôùi nhau vaø chung soáng raát haïnh phuùc.

112

Cuoäc ñôøi thöù hai cuûa toâi baét ñaàu theá ñoù, soáng vôùi nhaø toâi cuøng caùc Nam Nöõ Höôùng ñaïo sinh.

NGUOÀN GOÁC NAM NÖÕ HÖÔÙNG ÑAÏO SINH

Tuy thieáu beà daøy cuûa lòch söû khoâng laâu sau chieán tranh vôùi quaân Boers, tieáng taêm vang doäi laøm cho toâi suy nghó nhieàu. Ñaønh raèng toâi chaúng troâng ñôïi gì tieáng khen aáy, cuõng nhö khoâng ñaùng khen, vaø toâi khoâng tìm noù. Neân chaêng, toâi phaûi tìm hieåu moät caùch cao xa hôn ? Phaûi chaêng, ñoù laø moät tieáng goïi ? Toâi coù theå duøng noù caùch naøo cho coù lôïi hôn khoâng ? Neáu neân, thì baèng caùch naøo ? Ñoù laø nhöõng caâu hoûi doàn daäp ñeán trong ñaàu oùc toâi. Toâi baét ñaàu nhaän thaáy lôøi giaûi ñaùp vaøo khoaûng 1901–1903, trong luùc toâi coøn ôû Nam Phi. Thaät theá, luùc ñoù toâi nhaän ñöôïc nhieàu thö cuûa caùc thanh nieân, thieáu nöõ khaép nôi ñaõ chuù yù ñeán coâng vieäc cuûa toâi. Moät hoâm Huaân töôùc Allenby raát ngaïc nhieân thaáy caäu con trai nhoû cuøng vôùi coâ baûo maãu ngaát ngöôûng treân moät caønh caây ñeå mai phuïc. Coâ aáy giaûi thích raèng ñaõ theo hoïc ôû tröôøng cuûa baø Mason, maø ôû ñoù, cuoán “Höôùng daãn veà trinh saùt” cuûa toâi ñöôïc duøng ñeå daïy cho treû quan saùt vaø suy luaän.

Tìm thaáy coâ baûo maãu ngaát ngöôûng treân caønh caây

Ñoù laø ñieàu ñaàu tieân chæ daãn cho toâi thaáy giaù trò giaùo duïc cuûa trinh saùt trong quaân ñoäi.

113

Tuoàng nhö coù theå laøm ñöôïc gì veà höôùng ñoù, neáu toâi bieát ñöôïc neân laøm theá naøo : caàn reøn thanh saét luùc coøn noùng. Vôùi raát ít thì giôø raûnh roãi luùc ñoù, toâi coá gaéng giaûi ñaùp nhöõng ñoøi hoûi cuûa nhieàu toå chöùc thanh thieáu nieân, baèng caùch trao cho hoï nhöõng lôøi khuyeân ruùt ra töø cuoäc soáng haèng ngaøy vaø nhöõng thaønh coâng cuûa trinh saùt quaân ñoäi, hay ngöôøi röøng, nhöõng keû anh huøng cuûa tuoåi treû. Ví duï veà vaán ñeà huùt thuoác, toâi ñaõ vieát : “Moät ngöôøi trinh saùt, maø maïng soáng tuøy thuoäc vaøo söï thaêng baèng cuûa thaàn kinh, söï tinh maét, thính tai, hay coù khöùu giaùc toát, khoâng huùt thuoác vì bieát roõ caùi haïi cuûa noù. Thieáu taù Burnham, ngöôøi trinh saùt Hoa Kyø, khoâng huùt thuoác; F.C. Selous, tay saên maõnh thuù löøng danh, cuõng khoâng huùt thuoác”. “Huùt thuoác coù haïi cho tuoåi thanh xuaân hôn laø cho ngöôøi lôùn hay keû giaø. Vì vaäy, neáu khoâng phaûi laø moät chaøng ngoác, anh thanh nieân seõ khoâng huùt thuoác, vì coù theå moät ngaøy kia ngöôøi ta caàn ñeán anh ñeå laøm trinh saùt hay moät coâng vieäc gì khaùc caàn ñeán nhöõng yù nghó trong saùng vaø nhöõng gaân coát chaéc nòch”. Toâi coù caû taù thö nhö theá veà vaán ñeà aáy vaø caùc vaán ñeà khaùc maø toâi ñaõ ñöôïc yeâu caàu goùp yù, ñieàu ñoù laøm cho toâi thaáy raèng thanh nieân ñang tìm höôùng ñi vaø saün saøng theo moät thuû laõnh ñeà xuaát cho hoï moät muïc tieâu. Roát cuoäc, chính töø thanh nieân ñeán vôùi toâi yù nghó xin giaûi nguõ ñeå baét ñaàu cuoäc ñôøi thöù hai cuûa toâi, vaøo naêm 1910.

114

REØN LUYEÄN TÍNH KHÍ, MOÄT NHU CAÀU CUÛA QUOÁC GIA

Töø luùc coøn laø Thöôïng só cho ñeán luùc leân Ñaïi taù, coù haøng traêm thanh nieân ôû döôùi quyeàn toâi, toâi coù theå xem hoï nhö nhöõng saûn phaåm ñaëc thuø cuûa söï giaùo huaán trong caùc tröôøng hoïc ôû nöôùc ta. Phaûi xem keát quaû ñaõ thu löôïm ñöôïc ñeå ñaùnh giaù vieäc giaùo huaán, daàu phöông phaùp cuûa noù coù hay ho maáy ñi nöõa. Ñoù laø ñieàu maø thöôøng ngöôøi ta ít chuù yù ñeán. ÔÛ ñaây, keát quaû laø nhöõng ngöôøi ñaùng meán, bieát ñoïc bieát vieát, thöôøng coù haïnh kieåm toát, bieát kheùp mình vaøo kyû luaät vaø coù theå trôû thaønh nhöõng binh só bieát dieãn haønh ñeïp, nhöng laïi khoâng coù caù tính laãn taùnh khí vaø hoaøn toaøn thieáu saùng kieán hay chí maïo hieåm, khoâng coù khaû naêng töï xoay xôû. Nhöõng tieän nghi cuûa cuoäc soáng vaên minh laøm cho hoï trôû thaønh moät con vaät trong baày thuù, ngöôøi ta ñaõ laøm cho hoï moïi vieäc roài, ngöôøi ta ñaõ lo cho hoï khoûi bò ruûi ro roài. Ñaønh raèng, nhöõng ñieàu naøy raát ñuùng caùch ñaây 20 naêm. Phaûi öôùc ao raèng töø ñoù ñeán nay ñaõ coù nhöõng tieán boä (toâi tin chaéc nhö theá) vaø chöông trình hoïc ôû caùc tröôøng cuûa chuùng ta hieän nay coù muïc ñích ñaøo taïo cho ñaát nöôùc nhöõng coâng daân höõu ích, chöù khoâng phaûi nhöõng caùi maùy thi cöû. Hoâm nay, neàn giaùo duïc laïi ñöùng tröôùc nhöõng khoù khaên môùi : baûn tính a dua caøng ngaøy caøng taêng, teä haïi cuûa caùc baùo ñaêng tin giaät gaân, nhöõng phim aûnh ñoài truïy, vaø söï deã daøng bò loâi cuoán bôûi caùc khoaùi laïc thaáp heøn thieáu laønh maïnh, cuoái cuøng laø tính ham meâ côø baïc.

115

Söï baønh tröôùng vaø canh taân cuûa caùc thaønh phoá, laøng maïc, cô xöôûng, nhöõng ñöôøng nhöïa phaúng phiu, nhöõng ñieän thoaïi, ñieän baùo, ñieän khí... maø chuùng ta thöôøng goïi laø “vaên minh” laøm cho con ngöôøi xa daàn thieân nhieân, queân haún veû ñeïp kyø dieäu cuûa noù, vaø söï caûm thoâng vôùi taïo hoùa, xa daàn ñôøi soáng vaät chaát cuûa quaàn chuùng vôùi nhöõng ñieàu kieän lao ñoäng nhoïc meät, vaø söï ñieân cuoàng ñi tìm thuù vui haï caáp. Thieân nhieân ñaõ bò laõng queân trong cuoäc soáng, laáy giaû taïo ñeå thay theá noù, vôùi xe ñaïp, xe hôi, vôùi thang maùy, chaân tay chuùng ta yeáu daàn vì thieáu taäp döôït, vaø coù leõ con chaùu chuùng ta seõ coù nhöõng boä oùc to xuø, nhöng khoâng coù baép thòt.

GIAÙ TRÒ GIAÙO DUÏC CUÛA TRINH SAÙT QUAÂN ÑOÄI

Khi huaán luyeän cho thanh nieân trôû thaønh binh só, chuùng ta phaûi caûi hoùa moät vaøi thieáu soùt trong tính khí cuûa hoï, boài boå theâm hoïc vaán, toùm laïi laø laøm cho hoï trôû neân nhöõng ngöôøi coù theå tin caäy ñöôïc. Phaûi taäp cho hoï moät soá taùnh toát maø khoâng coù saùch giaùo khoa naøo ñeà caäp ñeán : gan daï, thoâng minh, saùng kieán, chí maïo hieåm. Chuùng ta thaâu löôïm ñöôïc keát quaû khoâng phaûi nhôø nhöõng buoåi taäp ñi ñeàu böôùc buoàn teû, maø nhôø söï tieáp xuùc vôùi thieân nhieân, baèng caùch buoäc hoï soáng trôû laïi cuoäc soáng cuûa ngöôøi baùn khai, baèng caùch daïy cho hoï theo daáu veát, tìm bieát theá ñaát ban ngaøy cuõng nhö ban ñeâm, bieát troán aån, bieát laøm nôi truù taïm, töï kieám laáy thöùc aên vaø töï baûo veä mình. Chöông trình aáy raát haáp daãn ñoái vôùi hoï, neân chuùng ta khoâng bao giôø thieáu ngöôøi tình nguyeän theo hoïc. Chöùng côù cuûa söï haáp daãn laø caùc cuoäc ñaøo nguõ ít ñi, so vôùi tröôùc ñaây coù nhieàu binh só ñaøo nguõ vì chaùn gheùt cuoäc soáng ôû ñoàn traïi vaø caùc cuoäc taäp döôït ñi ñeàu böôùc.

116

Nhöng keát quaû cuûa phöông phaùp môùi naøy chöùng minh raèng chuùng toâi ñaõ coù lôïi nhieàu, chaúng nhöõng ñaõ coù ñöôïc nhöõng trinh saùt vieân coù theå giuùp ích raát ñaéc löïc, maø coøn laø nhöõng ngöôøi laøm vieäc coù löông taâm, bieát töï tin vaø coù tinh thaàn traùch nhieäm khieán cho hoï trôû neân huøng traùng, töï troïng vaø trung thaønh hôn.

AÙP DUÏNG HUAÁN LUYEÄN TRINH SAÙT QUAÂN ÑOÄI VAØO GIAÙO DUÏC COÂNG DAÂN

Trong

thôøi gian coá thuû ôû Mafeking, Huaân töôùc Edward

Cecil, vò Tham möu tröôûng cuûa toâi ñaõ naûy ra yù duøng nhöõng treû nhoû laøm lieân laïc vieân, laøm tuøy phaùi... neân quaân só coù theå raûnh tay ñeå ñaøo haàm haøo; caùc treû em aáy ñöôïc taäp hoïp laïi vôùi nhau, döôùi söï chæ huy cuûa moät em trong boïn hoï, goïi laø anh “haï só” Goodyear vaø ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï ñöôïc giao phoù moät caùch tuyeät vôøi, thöôøng toû ra raát can ñaûm, duø döôùi hoûa löïc cuûa ñòch. YÙ thöùc hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa caùc em chöùng minh raèng ta coù theå tin ôû hoï nhö tin ngöôøi lôùn, chæ caàn chuùng ta tin vaøo hoï vaø ñeå hoï chòu traùch nhieäm veà coâng vieäc ñöôïc giao phoù. Ñoù laø moät baøi hoïc raát quyù cho toâi. ………………………………………………………………………………………………………………….. Naêm 1904, döïa treân nhöõng döõ kieän aáy, toâi vaïch ra moät chöông trình cho thieáu nieân, nhöõng ñöôøng neùt chính gioáng nhö trong chöông trình huaán luyeän trinh saùt quaân ñoäi. Naêm 1905, ngaøi William Smith môøi toâi ñeán thaêm Löõ ñoaøn Thieáu sinh quaân cuûa oâng ôû Glasgow nhaân dòp leã kyû nieäm naêm thöù 21 ngaøy thaønh laäp. Khi toâi thaáy söï tuï hoïp ñeïp maét cuûa gaàn 6 ngaøn thieáu nieân, vaø ñöôïc bieát raèng phong traøo naøy lan roäng

117

nhanh choùng, toâi môùi saùng maét ra veà moät ñaëc ñieåm khaùc cuûa tuoåi treû : ñoù laø hoï saün saøng töï gheùp mình vaøo moät chöông trình vaø moät kyû luaät neáu chöông trình vaø kyû luaät aáy haáp daãn hoï. Toâi cuõng nhaän ra raèng coù haøng traêm thanh nieân saün saøng hieán daâng thì giôø vaø naêng löïc cho moät coâng cuoäc nhö theá. Ñoù laø ñieàu khoâng coù hoïc thuyeát naøo tieân ñoaùn caû. Khi ngaøi William noùi vôùi toâi raèng ñoaøn cuûa oâng coù gaàn 54 ngaøn treû, toâi khen ngôïi oâng veà nhöõng thaønh quaû quyù baùu ñaõ thaâu löôïm ñöôïc, nhöng sau khi nghó laïi, toâi khoâng theå khoâng noùi theâm raèng, neáu xeùt ñeán soá thieáu nieân coù theå coù trong caû nöôùc, thì phong traøo cuûa oâng phaûi tuï hoäi 10 laàn nhieàu hôn trong 20 naêm, neáu chöông trình sinh hoaït daønh cho hoï ñöôïc ña daïng vaø haáp daãn. OÂng hoûi toâi phaûi laøm theá naøo cho noù haáp daãn hôn, toâi cho bieát vieäc huaán luyeän trinh saùt quaân ñoäi ñaõ thaâu löôïm ñöôïc nhieàu keát quaû trong quaân só cuûa ñoaøn kî binh chuùng toâi, vaø caùi gì na naù nhö theá coù theå haáp daãn caùc treû cuûa chuùng ta. Coøn veà muïc ñích thì coù theå laø Hoøa bình thay cho chieán tranh, vì nhöõng ñöùc tính nhaém ñeán nhö : tính khí kieân cöôøng, söùc khoûe, söï huøng traùng, cuõng caàn cho ngöôøi coâng daân nhö quaân nhaân. OÂng hoaøn toaøn ñoàng yù vaø khuyeân toâi vieát moät quyeån saùch daønh cho thanh nieân, theo nhöõng ñieàu trình baøy trong quyeån “Höôùng daãn veà trinh saùt”. Trong nhöõng giôø raûnh roãi hieám hoi cuûa toâi ngoaøi coâng vuï Toång thanh tra kî binh, toâi vieát ra yù kieán cuûa mình, vì nhaän thaáy raèng ñoù coù theå laø coâng cuoäc gaén boù vôùi caùi tieáng toát ñaùng gheùt maø toâi coù ñöôïc. ………………………………………………………………………………………………………

118

Vaän may (hay soá phaän, neáu anh muoán) ñöa ñaåy, chính trong luùc ñoù, toâi ôû laïi chôi vaøi ngaøy taïi nhaø oâng Arthur Pearson maø toâi ñöôïc bieát roõ coù loøng toát kín ñaùo vaø traùi tim ñaày thieän caûm vôùi thanh nieân baát haïnh, coïng theâm loøng yeâu nöôùc noàng naøn. Ñoù laø ngöôøi toâi caàn ñeán vaø toâi thoå loä cho oâng bieát döï ñònh cuûa mình. Ngay laäp töùc, oâng soát saéng khuyeán khích toâi vaø ñöa ngöôøi cuûa oâng ñeán giuùp toâi, chính cuõng nhôø oâng maø cho ñeán nay toâi ñaõ ñöôïc söï hôïp taùc cuûa oâng Percy Everett, caùnh tay phaûi cuûa toâi. Tröôùc khi cho in quyeån saùch döï ñònh, toâi muoán thöû nghieäm nhöõng nguyeân taéc cuûa phöông phaùp môùi. Trong muïc ñích aáy, toâi muoán môû “traïi” treân moät khu ñaát thuaän tieän, xa daân chuùng, xa caùc nhaø baùo, nôi maø toâi coù theå thöïc hieän thí nghieäm moät caùch eâm aû. Baø Van Realt cho toâi möôïn hoøn ñaûo Brownsea cuûa baø, ôû trong vònh Pool Harbour, toâi taäp hôïp laïi ñoù moät nhoùm treû ñuû thaønh phaàn thuoäc ñuû moïi giôùi.

Ñaây laø moät ngöôøi coù theå thaønh HÑS

Keát quaû thoûa maën hoaøn toaøn loøng mong moõi cuûa toâi, do ñoù môùi cho in quyeån “Höôùng ñaïo cho treû em”.

NHÖÕNG CAÊN BAÛN

Ñeå phaùc hoïa chöông trình, duø laø vieát moät baøi dieãn vaên, moät quyeån saùch, hay moät hoaït ñoäng, caàn :

119

1. Thaáy roõ muïc ñích vaø laøm cho noù minh baïch. 2. Moät hoaït ñoäng daønh cho thanh nieân phaûi haáp daãn, ñoù laø nguyeân taéc thöù hai. 3. Laäp moät caùi Luaät ñeå hoï noi theo. 4. Cuoái cuøng, taïo cho noù moät toå chöùc xöùng hôïp, vôùi nhöõng ngöôøi chæ huy laønh ngheà.  Muïc ñích : Muïc ñích cuûa chuùng toâi laø naâng cao trình ñoä cuûa nhöõng coâng daân töông lai, nhaát laø veà tính khí vaø söùc khoûe. Muoán theá phaûi tìm bieát nhöõng nhöôïc ñieåm cuûa daân trí trong nöôùc roài tìm caùch trieät phaù noù baèng nhöõng hoaït ñoäng maø ñôøi soáng ôû hoïc ñöôøng khoâng theå cung öùng ñöôïc : laøm thuû coâng, sinh hoaït ngoaøi trôøi, giuùp ích tha nhaân ñöùng haøng ñaàu trong chöông trình chuùng toâi.

Nhaø tieàn phong Buffalo Bill, moät HÑS vaø moät thoå daân da ñoû

120

 Laøm cho sinh hoaït haáp daãn :

Taát

caû chöông trình sinh hoaït ñeàu döïa treân neàn taûng

cuûa moät troø chôi giaùo duïc, moät cuoäc chôi loâi keùo caùc em töï huaán luyeän mình. Ñaët teân phong traøo aáy laø gì ? ÔÛ ñaây, caùi teân raát quan troïng. Neáu chuùng ta goïi noù laø “Hoäi ñeå phaùt trieån nhöõng ñöùc tính toát” (chính ñoù laø muïc ñích cuûa noù), chuùng ta seõ ít hy voïng haáp daãn treû. Nhöng goïi noù laø “Höôùng ñaïo” vaø hieán cho nhu caàu hoaït ñoäng cuûa treû moät höùa heïn, seõ trôû thaønh moät ngöôøi daãn ñöôøng laïi laø moät vieäc khaùc : baûn naêng taäp hoïp thaønh baêng nhoùm cuûa chuùng seõ ñöôïc thoûa maõn neáu chuùng ñöôïc nhaäp vaøo moät “Ñoaøn” vaø moät “Ñoäi”. Phaûi cho hoï moät kieåu ñoàng phuïc ñeå maëc, caùc chuyeân hieäu phaûi ñaït ñeå chöùng toû nhöõng tieán boä coù ñöôïc nhôø söï gaéng söùc, hoï seõ bò thu huùt. Döôùi teân chung “Höôøng Ñaïo”, ta coù theå neâu göông cho hoï, nhöõng nhaø thaùm hieåm, ngöôøi ñi saên, caùc thuûy thuû, phi coâng, keû tieàn phong, ngöôøi röøng hoang daõ, nhöõng keû bieân phoøng... Caùi taøi ngheä cuûa ngöôøi röøng coù theå truyeàn ñaït cho thanh nieân thaønh thò baèng caùch daïy cho chuùng caém traïi, caùch theo daáu veát, ñoán caây, naáu aên treân beáp löûa ôû röøng. Taát caû nhöõng caùi ñoù coù söùc haáp daãn chuùng, vaø ñoàng thôøi seõ laøm taêng söùc khoûe, thoâng minh, nghò löïc, thaùo vaùt vaø kheùo tay. Ngöôøi Hieäp só treû

121

 Luaät :

Thi vò cuûa Hieäp só ñaïo thôøi trung coå coù söùc haáp daãn laï thöôøng treân thanh nieân vaø thoûa maõn yù höôùng ñaïo ñöùc cuûa hoï. Luaät Hieäp só buoäc hoï troïng danh döï, laøm boån phaän khoâng vì lôïi, giuùp ích tha nhaân... caùc luaät quyù baùu ñoù seõ ñöôïc tieáp nhaän nhieät tình neáu ta vieát ra döôùi daïng Luaät Höôùng Ñaïo. Luaät Höôùng Ñaïo

Phaûi

traùnh ñöøng laøm Luaät Höôùng Ñaïo nhö moät chuoãi

nhöõng ñieàu raên thuï ñoäng. Ngaên caám thöôøng chæ khuyeán khích söï phaïm loãi, vì noù traùi vôùi tinh thaàn ñoäc laäp cuûa treû, (vaø caû cuûa ngöôøi lôùn). Ta khoâng theå daïy caùc em baèng caùch noùi “Ñöøng laøm ñieàu naøy !” maø traùi laïi, baèng caùch noùi : “Haõy laøm ñieàu kia !”. Luaät maø chuùng toâi ñònh hieán cho hoï ñöôïc soaïn ra nhö moät chæ daãn cho haønh ñoäng chöù khoâng phaûi moät coâng cuï ñaøn aùp caùc taät xaáu cuûa hoï. Noù giôùi haïn trong vieäc moâ taû ñieàu hay vaø ñieàu ngöôøi ta troâng ñôïi nôi hoï. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

122

Ai cuõng coù theå tin vaøo danh döï cuûa moät HÑS . HÑS trung thaønh. HÑS coù boån phaän giuùp ích keû khaùc. HÑS laø baïn cuûa moïi ngöôøi. HÑS leã ñoä. HÑS thöông yeâu suùc vaät. HÑS vaâng lôøi. HÑS cöôøi vaø huyùt saùo khi gaëp khoù khaên. HÑS tieát kieäm. HÑS trong saïch töø tö töôûng, lôøl noùi ñeán vieäc laøm.

(Lôøi dòch giaû : treân ñaây laø 10 ñieàu Luaät maø BP ñöa ra daïng baûn töø luùc khôûi thuûy. Caùc nöôùc theo ñoù dòch ra vaø theâm bôùt ñoâi chuùt ñeå haønh vaên ñöôïc suoâng seû. HÑVN vaãn theo ñuùng 10 ñieàu Luaät. Coù nöôùc goäp laïi cho ngaén goïn coøn 5 ñieàu; Coù nöôùc laïi phaân thaønh 12 ñieàu... tuy nhieân nhöõng yù chính ñeàu khoâng thay ñoåi). Lôøi Höùa

Naêm 1902, nhaän ñöôïc laù thö cuûa moät thanh nieân cho toâi bieát raèng, moät chaøng treû, khi ñaõ ñöôïc raøng buoäc bôûi moät lôøi heïn, thì raát traân troïng lôøi heïn aáy. (Toâi töï hoûi, ngöôøi baïn chöa quen aáy nay coù coøn soáng khoâng ?). Anh ta ñaõ vieát cho toâi nhö sau : “Toâi höùa vôùi oâng, vôùi taát caû loøng thaønh cuûa toâi (ñuùng nguyeân vaên) raèng khoâng khi naøo toâi duøng ñeán thuoác huùt hay röôïu. Xin thaân aùi chaøo oâng. H.V.Halifax NS…” Vì vaäy, toâi ñöa cho HÑS moät lôøi höùa long troïng, deã giöõ hôn laø moät lôøi theà. Theo Lôøi Höùa ñoù, hoï cam ñoan gaéng heát söùc mình ñeå : 1. Laøm troøn boån phaän vôùi Chuùa vaø nhaø Vua. (Lôøi dòch giaû : HÑVN ñoåi laø “Trung thaønh vôùi Toå quoác” 2. Moãi ngaøy laøm moät vieäc thieän (Boån phaän ñoái vôùi tha nhaân). 3. Tuaân theo Luaät HÑ.

123

Höôùng ñaïo thuûy ñoaøn Töï baûn thaân toâi ñaõ ñöôïc caùc anh toâi huaán luyeän trong nhieàu dòp ñi bieån baèng ghe buoàm nhoû, neân bieát roõ giaù trò cuûa söï taäp luyeän aáy, ñaõ vun ñaép cho nhieàu ñöùc tính maø khoâng moät moân theå thao naøo treân ñaát lieàn coù theå taïo ra ñöôïc vôùi möùc ñoä aáy. Chöa keå vieäc ñoù laøm gia taêng söùc khoûe vaø nôû nang gaân coát, ñôøi soáng treân maët bieån giuùp cho thanh nieân quen vôùi hieåm nguy, nhöõng thöû thaùch maø taøu thuyeàn gaëp phaûi ôû moïi thôøi tieát, buoäc hoï phaûi gan daï vaø thaän troïng, töï tin, bieát xoay xôû, nhöõng ñöùc tính laøm cho hoï neân ngöôøi. ÔÛ thôøi ñaïi cuûa chuùng ta maø cuoäc soáng eûo laû vaø sôï hieåm nguy, ngöôøi HÑ thuûy ñoaøn coù dòp laøm cho tinh thaàn vaø cô theå theâm cöùng raén, nhöõng dòp maø cuoäc soáng bình thöôøng cuûa ta hieän nay khoù gaëp.

Moät HÑS thuûy ñoaøn

VI vaäy chuùng toâi môû ngaønh HÑ Thuûy ñoaøn. Chæ 5 naêm sau ngaøy thaønh laäp, ñoaøn HÑ naøy ñaõ toû roõ lôïi ích. Thaät theá, khi nöôùc ta bò loâi cuoán phaûi döï vaøo Theá chieán I, nhöõng HÑ thuûy ñoaøn ñöôïc chính phuû giao cho vieäc canh gaùc bôø bieån vaø ñaõ laøm troøn phaän söï, nhôø theá nhöõng lính duyeân phoøng ñöôïc raûnh ñeå sung vaøo Haûi quaân.  Toå chöùc

Luùc ñaàu chæ coù nhöõng Thieáu ñoaøn, moãi ñoaøn 32 em, goàm 4 ñoäi, moãi ñoäi 8 em. Vaøi naêm sau, vì lyù do taâm lyù, caùc em ñöôïc chia laøm 3 ngaønh :

124

AÁu sinh (Soùi con) (töø 8 ñeán 11 tuoåi) hoïp thaønh Baày, chia ra thaønh Ñaøn, coù AÁu tröôûng dìu daét. Thieáu sinh (töø 12 ñeán 17 tuoåi) moãi Ñoaøn coù 4 Ñoäi, moãi Ñoäi töø 6–8 HÑS maø Ñoäi Tröôûng cuõng laø ngöôøi cuøng trang löùa. Traùng sinh (töø 17 tuoåi röôõi trôû leân) moãi Traùng ñoaøn coù nhieàu Toaùn vôùi Toaùn Tröôûng. Caû ba ngaønh hoïp laïi thaønh moät Lieân ñoaøn coù Lieân ñoaøn Tröôûng. Moät aáu ñoaøn hay moät Thieáu ñoaøn khoâng neân goàm quaù 32 em. Toâi ñöa ra con soá aáy, vì chính toâi khi caàm ñoaøn toâi ñaõ nhìn thaáy raèng toâi chæ coù theå caàm moät ñoaøn 16 em, neáu toâi muoán ñaøo taïo cho töøng em moät coù tính khí. Cho raèng nhöõng ngöôøi khaùc coù theå laøm gaáp ñoâi toâi, neân ñöa ra con soá 32.

125

PHAÂN TÍCH CHÖÔNG TRINH HOÏC TAÄP CUÛA HÑS 1.

Tính khí vaø thoâng minh

Ñöùc tính nhaém tôùi.  Veà thoâng minh : Quan saùt Suy luaän

 Veà coâng daân taùnh : Thaúng thaén Traät töï Coù ñöùc taùnh thuû laõnh Bieát traùch nhieäm Toân troïng quyeàn cuûa ngöôøi khaùc  Veà tinh thaàn : Troïng danh döï Hieäp só tính Töï tin Gan daï Bieát thöôûng thöùc Myõ thuaät Naâng cao taâm hoàn Toân giaùo

126

Nhôø caùc hoaït ñoäng Ñi quan saùt thöïc ñòa Thaùm xeùt Ngheà röøng Hoïc tìm veát Troø chôi ñoàng ñoäi Troø chôi ñoàng ñoäi Coâng vieäc trong ñoäi Hoäi Ñoàng Ñoaøn

Luaät HÑ Sinh hoaït HÑ

Yeâu thích thieân nhieân Hoïc th.nhieân, laøm söu taäp Hoïc thieân vaên Thöông yeâu suùc vaät Giuùp ích tha nhaân (xem ôû döôùi)

2. Theå löïc vaø söùc khoûe Ñöùc tính nhaém tôùi  Söùc khoûe

 Theå löïc

Nhôø caùc hoaït ñoäng Töï nhaän traùch nhieäm veà söùc khoûe cuûa mình Veä sinh Theå duïc Ñieàu ñoä Ñi traïi Luyeän taäp thaân theå Troø chôi Bôi loäi Ñi boä Leo nuùi v. v...

3. Kheùo tay Ñöùc tính nhaém tôùi. Kheùo tay Bieát saùng cheá

Nhôø caùc hoaït ñoäng. Coâng taùc kyõ thuaät Thi veà kyõ naêng Hoïc veà chuyeân hieäu (coù hôn 60 chuyeân hieäu) Ghi chuù : Nhöõng hoaït ñoäng treân, trong luùc laøm phaùt trieån söï kheùo tay cuûa treû, vaø laøm cho hoï taän duïng thì giôø nhaøn roãi, seõ coøn giuùp hoï choïn löïa ngaønh ngheà hôïp vôùi khaû naêng vaø sôû thích cuûa hoï. 4. Tinh thaàn phuïc vuï Ñöùc tính nhaém tôùi Vò tha Boån phaän coâng daân Yeâu nöôùc

Nhôø caùc hoaït ñoäng Vieäc thieän Caáp cöùu

127

Boån phaän ñoái vôùi Toå quoác. Boàn phaän ñoái vôùi nhaân loaïi

Cöùu hoûa Cöùu ngöôøi bò naïn

NGÖÔØI TRÖÔÛNG

Veà

HÑS thì nguyeân taéc cuûa phong traøo ñaõ ñònh roõ,

nhöng duø chuùng coù nhieät tình bao nhieâu ñi nöõa cuõng coøn moät vaán ñeà raát quan troïng laø khoâng theå thieáu nhöõng ngöôøi Tröôûng ñeå ñieàu haønh toå chöùc. Phaàn lôùn vaán ñeà aáy ñöôïc caùc em töï giaûi quyeát. Hoï ñuû löông tri ñeå nhìn nhaän raèng caàn coù nhöõng Tröôûng lôùn tuoåi hôn ñeå höôùng daãn neân töï ñi tìm nhöõng ngöôøi coù theå laõnh ñaïo hoï. Rieâng toâi ñaõ ñöôïc thaáy nhöõng thaønh quaû röïc rôõ trong vieäc töï nguyeän phuïc vuï cuûa caùc só quan ôû Löõ ñoaøn Thieáu sinh quaân, vaø toâi bieát raèng trong nhaân daân ta coù moät soá ñoâng ngöôøi saün saøng hy sinh thì giôø vaø laïc thuù caù nhaân ñeå ñaûm nhaän troïng traùch aáy.

Troø aûo thuaät cuûa ngöôøi Tröôûng

128

Nhöng toâi khoâng ngôø hoï ñaõ ñaùp öùng heát söùc nhieät tình khi nhaän ñöôïc lôøi môøi goïi cuûa phong traøo. Chính nhôø hoï maø Höôùng Ñaïo ñaõ lan roäng nhanh vaø thaâu ñöôïc keát quaû myõ maõn nhö hieän nay. Toâi ñaõ ñònh tröôùc raèng, anh Tröôûng khoâng phaûi laø moät thaày giaùo hay moät só quan, maø laø moät ngöôøi anh caû ôû giöõa baày em, chöù khoâng phaûi ôû ngoaøi hay ôû treân chuùng. Anh Tröôûng phaûi cuøng sinh hoaït vôùi hoï, chia seû noãi haêng haùi cuûa hoï, nhôø theá coù khaû naêng hieåu roõ töøng caù nhaân, anh coù theå höôùng daãn nhöõng coá gaéng cuûa hoï, hieán cho hoï nhöõng lôøi khuyeân moãi khi nhaän thaáy raèng caùc em khoâng coøn thích thöù sinh hoaït naøy hay loaïi sinh hoaït kia.

ÑOÀNG PHUÏC

Caûnh saùt Nam Phi vôùi ñoàng phuïc do toâi veõ kieåu

Moät HÑS ngaøy nay

129

Ñoàng phuïc coù theå haáp daãn caùc em raát nhieàu, vaø khi hoï aên maëc nhö ngöôøi röøng hoï seõ töôûng töôïng raèng mình laø ngöôøi lo giöõ vöõng bieân cöông, nhöõng ngöôøi maø hoï thöôøng ngöôõng voïng. Ñoàng phuïc coøn bieåu hieän tình baïn, vì khi ñaõ gioáng nhau caû roài, noù xoùa boû taát caû ngaên caùch veà giai caáp vaø bieân giôùi. Hôn nöõa, ñoàng phuïc HÑ goïn gheõ vaø veä sinh, hai ñieàu raát hôïp thôøi ngaøy nay.

NÒT VÔÙ

Moät chi tieát, môùi nhìn tuoàng nhö voâ nghóa,

nhöng laïi

raát quan troïng trong ñoàng phuïc HÑ, ñoù laø nòt vôù (taát). Chaúng nhöõng duøng ñeå giöõ cho vôù khoûi tuoät xuoáng, nhöng laø vì cuøng moät thöù len, chuùng coøn duøng ñeå vaù nhöõng loã raùch ôû vôù. Caùc tua nòt laïi coù maøu khaùc nhau, ñeå deã phaân bieät Traùng sinh (maøu ñoû) vaø Thieáu sinh (maøu luïc).

HUY HIEÄU CUÛA PHONG TRAØO

Luùc

Höôùng Ñaïo môùi ñöôïc thaønh laäp, nhieàu ngöôøi leân

tieáng chæ trích raèng chuùng toâi muoán quaân söï hoùa. Ñoù laø chuyeän thöôøng tình, khi coù vieäc gì môùi ñöôïc thaønh laäp, thì cuõng coù nhöõng ngöôøi böôi moùc ñieàu gì ñoù ñeå chæ trích, trong khi chöa bieát roõ ñaàu ñuoâi gì caû. Trong tröôøng hôïp naøy, hoï nghó raèng muïc ñích cuûa phong traøo laø muoán bieán caùc treû em thaønh quaân nhaân, vaø ñeå haäu thuaãn cho laäp luaän cuûa mình, hoï quaû quyeát raèng huy hieäu cuûa chuùng toâi laø “moät muõi giaùo, bieåu töôïng cuûa chieán tranh vaø söï ñoå maùu”.

130

Ngöôøi ta ñaùnh ñieän baûo toâi giaûi thích. Toâi ñaùp : “Huy hieäu cuûa chuùng toâi laø moät hoa Baùch hôïp, moät hoa Baùch hôïp bieåu töôïng cho Hoøa bình vaø thanh khieát”. Nhöng khoâng phaûi vì theá maø caùc HÑS ñaõ chaáp nhaän noù. ÔÛ thôøi Trung coå, Charles, vua xöù Naples, vì laø ngöôøi goác Phaùp, neân coù moät hoa Baùch hôïp ôû treân Vöông hieäu cuûa oâng, chính döôùi trieàu ñaïi ñoù, maø Flavio Gioja, moät nhaø haøng haûi ñaõ laøm cho la baøn ñöôïc chính xaùc vaø thoâng duïng. Treân maët la baøn coù ghi nhöõng maãu töï ñöùng ñaàu cuûa caùc chöõ Baéc, Nam, Ñoâng, Taây, nhöng vì tieáng YÙ Ñaïi Lôïi chöõ “Baéc” coù nghóa laø Tramontana (Sao Baéc cöïc) neân oâng ta ghi moät chöõ T to töôùng ñeå chæ phöông Baéc, ñoàng thôøi ñeå toû loøng ngöôõng moä nhaø vua, oâng gheùp chöõ T vôùi hoa Baùch hôïp, vöông bieåu. Töø ñoù daáu hieäu aáy ñöôïc moïi nôi duøng ñeå chæ phöông Baéc treân baûn ñoà, hoïa ñoà vaø la baøn.

Höôùng Ñaïo khoâng coù gì gioáng quaân tröôøng

YÙù nghóa ñích thöïc cuûa huy hieäu aáy laø hoa Baùch hôïp chæ höôùng ñuùng (vaø treân cao), khoâng nghieâng veà phaûi hay qua traùi, ñeå khoûi thaønh ra trôû luøi. Hai ngoâi sao ôû hai beân töôïng

131

tröng cho hai maét cuûa AÁu sinh ñaõ ñöôïc môû to tröôùc khi trôû thaønh Thieáu sinh, luùc em ñaït ñaúng hieäu “Soùi hai sao”. Ba muõi nhoïn cuûa hoa Baùch hôïp nhaéc nhôû HÑS veà 3 Lôøi Höùa.

CHAÂM NGOÂN

Chaâm

ngoân cuûa HÑS laø “Saép saün”. Cuõng nhö y phuïc,

chaâm ngoân aáy xuaát phaùt töø Ñoaøn Caûnh saùt Nam phi, quaân só cuûa chuùng toâi, ñaõ vui veû chaáp nhaän noù, vì moät phaàn ñaõ phaûn aùnh ñuùng ñieàu hoï saün saøng laøm moïi vieäc trong baát cöù luùc naøo, vaø moät phaàn vì noù laáy maáy maãu töï ñaàu cuûa teân toâi (Be Prepared). Hoa Baùch hôïp ñaõ trôû thaønh huy hieäu chung cuûa taát caû HÑS treân theá giôùi. Ñeå phaân bieät töøng nöôùc, quoác hieäu cuûa moãi nöôùc ñöôïc veõ choàng leân treân hoa Baùch hôïp, töùc laø veõ phía tröôùc. Chaúng haïn ôû Hoa Kyø, con où vaø quoác hieäu cuûa nöôùc Myõ ñöôïc veõ leân treân neàn hoa Baùch hôïp cuûa HÑ Theá giôùi.

CAÙI NUÙT

ÔÛ döôùi hoa Baùch hôïp vaø chaâm ngoân coù moät sôïi daây keát thaønh caùi nuùt. Caùi nuùt naøy cuõng nhö caùi nuùt nôi khaên quaøng, nhaéc nhôû HÑS laøm vieäc thieän haèng ngaøy.

CAÙI GAÄY

Ñeå chæ ñöôøng, ñaây laø caùi gaäy cuûa HÑS, ñöôïc thoâng duïng trong nhieàu ñôn vò. Ñoù laø moät phuï tuøng quyù baùu, gaàn nhö caàn thieát khi phaûi tìm ñöôøng luùc ban ñeâm, ôû nôi ñaát goà gheà.

132

Nhieàu gaäy coät laïi vôùi nhau coù theå laøm thaønh caùi caàu, coät buoàm, moät choøi quan saùt nhoû hay choøi thoâng tin. Gaäy coøn coù theå duøng ñeå deïp moät ñaùm ñoâng, laøm caùi caùng ñeå chôû ngöôøi bò thöông tích hay duïng cuï caém traïi.

CHUYEÂN HIEÄU

Chaúng nhöõng chæ coù treû em thích huy hieäu maø thoâi. Toâi bieát nhieàu ngöôøi lôùn saün saøng hy sinh tính maïng (hay ñaõ hy sinh tính maïng) ñeå ñoài laáy moät huy chöông. Vì vaäy, tuy ngöôøi ta coù theå cheâ raèng ñaõ lôïi duïng tính khoe khoang cuûa treû, chuùng toâi ñaët ra nhöõng chuyeân hieäu maø moïi HÑS coù theå ñaït ñöôïc neáu chòu khoù hoïc moät moân naøo ñoù vaø ñaõ qua ñöôïc cuoäc thöû thaùch. Ví duï coù chuyeân hieäu bôi loäi, thôï moäc, thôï neà v.v... gaàn 60 chuyeân hieäu trong ñoù moãi HÑS coù theå choïn moät hay nhieàu moân em thích. Ñieàu ñoù khuyeán khích em choïn moät ngheà phuï, moät ngheà tay traùi, veà khoa hoïc kyõ thuaät hay ngheä thuaät vaø coù leõ cuõng nhôø ñoù maø sau naøy em khoâng thaát nghieäp. Vaû laïi, chæ coù moät ñieàu kieän ñeå xeùt HÑS aáy coù xöùng ñaùng vôùi chuyeân hieäu aáy hay khoâng, ñoù laø söï coá gaéng hoïc hoûi cuûa em. Nguyeân taéc aáy khuyeán khích caùc HÑS chaäm chaïp hay keùm thieân tö, nhöõng em ñaõ bò nhieàu thaát baïi lieân tieáp laøm cho nhuït chí. Neáu em toû ra kieân trì, duø coù vuïng veà ñi nöõa, ngöôøi giaùm khaûo cuõng cho em truùng tuyeån. Laém luùc ñieàu ñoù laøm cho em tieáp tuïc hoïc hoûi caùc moân khaùc cho ñeán luùc em ñaït ñöôïc nhieàu chuyeân hieäu vaø trôû thaønh gioûi dang nhö caùc em khaùc. Ñöùng haøng ñaàu cuûa taát caû laø chuyeân hieäu can ñaûm, ñaõ laäp ra ñeå ghi nhôù cöïu HÑS Jack Cornwell (ñöôïc thöôûng Huy chöông Nöõ hoaøng Victoria) cheát beân bôø soâng Chester ôû traän chieán Jutland trong Theá chieán I.

133

VUA EDOUARD Vll VAØ HÖÔÙNG ÑAÏO SINH

khi vieát xong quyeån “Höôùng ñaïo cho treû em”, toâi

nghó raèng caùc toå chöùc giaùo duïc hieän nay seõ duøng ñeán vaø toâi khoâng caàn phaûi lo gì nöõa. Nhöng vaøo muøa xuaân 1909 toâi nhaän thaáy raèng ngoaøi nhöõng ñoaøn HÑ ñaõ coù saün, laïi xuaát hieän theâm nhöõng ñôn vò ñoäc laäp. Chính naêm 1909, Vua Edouard VII noùi chuyeän vôùi toâi veà Höôùng ñaïo ñoaøn. Tuy phong traøo HÑ coøn ôû trong giai ñoaïn phoâi thai, nhaø Vua ñaõ thaáy raèng noù coù nhieàu trieån voïng, raát nhieàu khaû naêng, ñieàu ñoù khieán toâi phaûi heát söùc löu taâm ñeán, daàu ñieàu ñoù coù laøm khoâ caïn taát caû tieàn taøi cuûa toâi ñaõ khoù nhoïc daønh duïm ñöôïc (ñieàu ñoù ñaõ xaûy ra thaät). Toâi quyeát ñònh döùt khoaùt vaø laøm theo höôùng ñoù. Toâi môøi taát caû HÑS taäp hoïp moät ngaøy naøo ñoù ôû “Thuûy tinh cung”, caùc em ñeán tham döï leân tôùi con soá 11.000 ngöôøi. Ñoù laø cuoäc taäp hoïp ñoâng ñuùc chöa töøng coù trong phong traøo môùi thaønh laäp ñöôïc hai naêm. Ñoù cuõng laø moät quaû bom ñoái vôùi toâi. Nhaän thaáy raèng toâi khoâng theå cuøng moät luùc vöøa ñaûm nhaän troïng traùch trong phong traøo HÑ, vöøa lo binh nghieäp. Phaûi boû bôùt moät ! Boû caùi naøo ? Veà phöông dieän caù nhaân, ôû tuoåi 52, toâi ñaõ laø Trung töôùng, moät chöùc vuï khaù cao so vôùi löùa tuoåi, ñaøng khaùc, thaät laø tieác neáu phaûi boû dôû moät coâng cuoäc môùi meû raát nhieàu höùa heïn, maø luùc ñoù toâi khoâng thaáy ai coù theå hay vui loøng ñaûm nhaän laáy.

134

Vì theá, nhö toâi ñaõ noùi, toâi ñaõ haàu chuyeän raát laâu vôùi Nhaø Vua. Bieát raèng Ngaøi hieåu roõ taâm traïng toâi, neân ñaõ yeâu caàu Ngaøi cho toâi bieát yù kieán caàn giaûi quyeát ra sao ? Ngaøi cho raèng Phong traøo Höôùng ñaïo quan troïng hôn : vì theá toâi xin giaûi nguõ. Nhaø Vua tieáp tuïc löu taâm ñeán söï tieán trieàn cuûa phong traøo. Ngaøy 05/05/1910, toâi ñöôïc môøi ñeán cung ñieän Buckingham vaøo khoaûng 3 ñeán 4 giôø chieàu. Nhaø Vua muoán gaëp toâi ñeå baøn veà moät cuoäc hoïp baïn HÑ ôû Windsor. Khi toâi ñeán, Haàu töôùc Soveral ôû beân caïnh Ngaøi, vaø toâi chôø trong moät phoøng keá caän. Khi Haàu töôùc Soveral ñi ra, moät quan haàu cho toâi bieát Nhaø Vua hôi meät vaø muoán nhaén vôùi toâi raèng Ngaøi mong ñeán tham döï cuoäc hoïp baïn HÑS vaøo thaùng 6 taïi coâng vieân Windsor. Chieàu hoâm ñoù, ngay tröôùc luùc toâi ñeán, Huaân töôùc Islington ñöôïc Nhaø Vua trao cho taän tay saéc leänh boå nhieäm laøm Toaøn quyeàn xöù Taân Taây Lan vaø Ngaøi Thomas Robinson, thoáng ñoác xöù Queensland, vöøa daâng leân vua moät bình möïc baèng vaøng, phaåm vaät cuûa chính quyeàn xöù aáy tieán coáng. OÂng laø ngöôøi khaùch chính thöùc cuoái cuøng ñöôïc Nhaø Vua tieáp, vì toâi chæ ñöôïc nghe tieáng noùi cuûa Ngaøi qua khe cöûa. Ngaøy hoâm sau, tuy chöa khoûe haún, Nhaø Vua coá gaéng ngoài daäy vaø maëc trieàu phuïc. Ngaøi cho môøi oâng Ernest Cassel ñeå noùi chuyeän. Con ngöïa cuûa Ngaøi ñaõ thaéng cuoäc ñua ôû coâng vieân Kempton trong ngaøy ñoù vaø vaøo luùc 5 giôø chieàu, Ngaøi ñöôïc tin aáy neân raát vui, nhöng ñeán toái laïi bò meät vaø ñi naèm . Ñeán 11 giôø 45 thì Ngaøi baêng haø. Söï naâng ñôõ cuûa Nhaø Vua ñoái vôùi Phong traøo Höôùng ñaïo ñaõ ñöôïc Ngaøi Quaän coâng Connaught taùn döông, neân ngay töø

135

luùc ñaàu, Ngaøi ñaõ nhaän laøm Hoäi Tröôûng, vì thaáy phong traøo coù nhieàu höùa heïn, vaø ñaõ heát söùc uûng hoä. Toâi nhaän ñöôïc nhieàu thö khích leä cuûa nhöõng nhaân vaät toái cao nhö Huaân töôùc Roberts, Huaân töôùc Rosebery, Huaân töôùc Grey, Ñoâ ñoác Huaân töôùc Charles Beresford vaø coøn nhieàu vò khaùc nöõa, nhöng ñoái vôùi toâi, lôøi khuyeán khích quyù baùu nhaát laø söï taùn thöôûng vaø nhöõng lôøi khuyeân ñaày kinh nghieäm cuûa Meï toâi. Laø moät nhaø giaùo duïc, Meï toâi thaáy Phong traøo coù nhieàu trieån voïng hôn toâi töôûng. Chính Hoaøng ñeá Georges ñaõ ñeán thaêm traïi Hoïp baïn ôû Windsor, cuoäc Hoïp baïn maø Hoaøng ñeá Edouard VII ñaõ ñeà nghò toå chöùc, töø ñoù Ngaøi ñaõ nhieàu laàn toû moái quan taâm ñoái vôùi Phong traøo Höôùng ñaïo.

SÖÏ BAØNH TRÖÔÙC CUÛA PHONG TRAØO

Toâi ñaõ keå veà khai nguyeân cuûa Phong traøo. Ñoaïn sau vaø söï phaùt trieån cuûa Phong traøo ñaõ ñöôïc oâng E.K.Wade töôøng thuaät chi tieát trong cuoán saùch nhan ñeà “Hai möôi moát naêm cuûa Phong traøo HÑ”.

CHIEÁN TRANH

Phong traøo ñang non treû (môùi coù 6 tuoåi) thì chieán tranh buøng noå. Nhöng noù vaãn bình an vaø vöõng chaéc. Caùc HÑS cuûa chuùng ta coù tinh thaàn raát cao vaø haêng say hieán daâng toaøn löïc cho Toå quoác.

136

LAN ROÄNG RA QUOÁC TEÁÂ

Sau theá chieán thöù nhaát moät cuoäc hoïp baïn HÑS toaøn theá giôùi ñaõ dieãn ra taïi Luaân Ñoân ñeå keát hôïp taát caû caùc nöôùc qua Phong traøo Höôùng Ñaïo vaø ñeå ñaùnh daáu vieäc hoøa bình ñaõ ñöôïc taùi laäp. Ñoù coøn hôn caû cuoäc hoïp baïn (Rally); chuùng toâi goïi noù laø Hoïp baïn Theá giôùi (Jamboree). Nhieàu laàn ngöôøi ta hoûi toâi : “Taïi sao laïi goïi nhö theá ?”. Toâi ñaõ traû lôøi : “Vaäy thì neân goïi theá naøo nöõa ?”. (Lôøi dòch giaû : Jamboree laø moät töø do BP ñaët ra ñeå goïi cuoäc Hoïp baïn HÑ coù nhieàu quoác gia tham döï. Thôøi aáy, töø Jamboree chöa coù trong töï ñieån neân nhieàu ngöôøi thaéc maéc. Ñeán nay noù ñaõ trôû thaønh quen thuoäc ñeå goïi caùc cuoäc Hoïp baïn HÑ Theá giôùi). Cuoäc Hoïp baïn HÑ Theá giôùi ñaàu tieân aáy ñöôïc toå chöùc taïi Olympia vaø keùo daøi 10 ngaøy, taäp hoïp ñöôïc khoaûng 12.000 HÑS, nhieàu nöôùc ñaõ gôûi phaùi ñoaøn ñeán tham döï. Ñoù laø moät thaønh coâng röïc rôõ, quaù söùc töôûng töôïng cuûa chuùng toâi. Vì khoâng ngôø ñöôïc nhö theá, neân chuùng toâi thaát thu raát nhieàu tieàn, vì choã daønh cho coâng chuùng ñeán xem bò haïn cheá bôùt, nhöng thanh danh chuùng toâi laïi taêng nhieàu. Ngaøy cuoái, ñaïi dieän cuûa caùc nöôùc ñeán döï tuï hoïp laïi vaø baàu toâi laøm thuû laõnh HÑ Theá giôùi. Hoï lieân hoan cuoäc baàu treân baèng moät leã dieãn haønh, daân toäc naøo maëc saéc phuïc cuûa daân toäc aáy, caàm theo quoác kyø cuûa mình. Thaät laø moät ñoaøn dieãn haønh hieám coù. Ñi ñöôïc nöûa voøng chung quanh saân vaän ñoäng, moät em beù Hoa Kyø ñem ñeán taëng toâi moät caùi gheá chaïm troå

137

raát ñeïp. Toâi hoûi em gheá naøy duøng ñeå laøm gì ? Em traû lôøi daønh cho toâi ngoài. Toâi lieàn ngoài ngay leân gheá. Töùc thì, xuaát hieän vò chuû leã vaø caùc phuï taù cuûa oâng, hoï ñuoåi em beù Hoa Kyø vaø caùi gheá ñi nôi khaùc, noùi raèng toâi laøm xaùo troän caû buoåi leã : sau ñoù ngöôøi ta môùi phaùt giaùc ra raèng, tuy khoâng xin pheùp tröôùc, em beù ñaõ chaïm caùi gheá aáy ñeå taëng toâi vaø nghó raèng ñoù laø luùc neân daâng taëng phaåm.

VINH DÖÏ

Moät buoåi saùng, ñi taøu hoûa sôùm, toâi ñem theo caùc thö töø ñaõ nhaän ñöôïc ñeå ñoïc trong thôøi gian haønh trình. Toâi khoâng ngôø raèng trong soá ñoù coù chöùa moät quaû bom môùi. Moät trong caùc böùc thö coù ghi ôû ngoaøi bì maáy chöõ O.H.M.S. (On His Majesty’s Service : Vaâng theo Vöông leänh), môùi xem töôûng laø moät thö thuùc naïp thueá, neân toâi ñeå rieâng ra moät beân, vaø ñoïc caùc thö khaùc tröôùc. Khi ñeán löôït môû böùc thö aáy, toâi ñöôïc bieát raèng Nhaø Vua ban cho toâi Nam töôùc. Ñoù thaät laø moät quaû bom, toâi ñaâu daùm mong ñôïi söï aân thöôûng aáy, töï nghó raèng mình khoâng xöùng ñaùng, vì Phong traøo Höôùng ñaïo ñoái vôùi toâi chæ laø moät nguoàn vui. Coù ngöôøi thích chôi golf, keû khaùc öa ñua ngöïa, coøn toâi, caùi ñam meâ cuûa toâi laø HÑ. Nhöng ñöôïc troïng thöôûng veà caùi ñam meâ rieâng cuûa mình thì quaû laø ngoaøi söï mong ñôïi cuûa toâi. Toâi chæ hieåu yù aáy khi bieát raèng Nhaø Vua muoán toû ra raèng Ngaøi bieát roõ söï hy sinh cuûa taäp theå ñoâng ñaûo ñaõ hieán daâng taát caû thì giôø vaø söùc löïc (trong nhieàu tröôøng hôïp caû tieàn baïc nöõa) ñeå ñaøo taïo cho thanh nieân thaønh ngöôøi coâng daân toát.

138

ÔÛ AÁN ÑOÄ

Naêm

aáy, toâi nhaän ñöôïc ñieän tín cuûa Huaân töôùc

Chelmsford, Phoù vöông AÁn Ñoä môøi nhaø toâi (luùc ñoù baø laø Thuû laõnh Nöõ HÑ) vaø toâi ñeán AÁn Ñoä ñeå giuùp cho vieäc toå chöùc Phong traøo HÑ taïi ñoù theo ñuùng caên baûn thích hôïp. Chuùng toâi lieàn ñi ngay, vaø chuyeán du haønh ñoù laø moät cuoäc du lòch heát söùc vui thuù vaø raát thaønh coâng. Ñöôïc bieát raèng luùc ñoù ôû AÁn Ñoä coù 6 toå chöùc khaùc nhau, ñeàu töï xöng laø HÑ caû, nhöng laïi aùp duïng nhöõng phöông phaùp sô löôïc vaø thöôøng ñaët döôùi aûnh höôûng chính trò, tuy nhieân taát caû ñeàu coù ñoàng moät quan ñieåm raèng hoï khaùc nhau. Chuùng toâi ñi gaàn khaép xöù vaø thaáy ôû ñoù coù nhieàu höùa heïn, neáu ta coù theå taäp hoïp hoï laïi treân moät cöông lónh thích hôïp. Nhieàu Huynh Tröôûng coù nhöõng quan nieäm sai haún veà muïc ñích cuûa phong traøo, nhöng khi thaûo luaän vôùi hoï, toâi thaáy raèng coù theå laøm cho hoï hieåu leõ phaûi. Baø Annie Besant ñöùng ñaàu moät nhoùm raát quan troïng, chaáp nhaän theo ñuùng phong traøo nguyeân thuûy, vaø vì ngöôøi AÁn Ñoä noùi chung, thöôøng kính troïng baø, neân chaéc chaén raèng haønh ñoäng cuûa baø laø moät göông toát cho caùc nhoùm khaùc theo. Hoï thoûa thuaän vôùi nhau toå chöùc moät cuoäc taäp hoïp taát caû caùc nhoùm HÑ AÁn Ñoä vaø baø Besant seõ ñöùng vaøo giöõa voøng troøn taát caû HÑS ñeå tuyeân Lôøi Höùa HÑ. Ñeán luùc tuyeân höùa, vôùi moät gioïng doõng daïc vaø ñaày caûm höùng, toâi yeâu caàu baø laäp laïi theo toâi 3 Lôøi Höùa. Boãng choác, taâm trí toâi nghó vôù vaån ñieàu gì, toâi nghó ñeán chuyeän khaùc, vaø khoâng laøm sao nhôù laïi ñöôïc nhöõng caâu cuûa

139

Lôøi Höùa HÑ. Dieãn ra moät söï im laëng boái roái. Thaáy tình theá loá bòch, toâi nuoát nöôùc boït vaø coá gaéng nhôù laïi ít nhaát laø chöõ ñaàu, nhöng chaúng nhôù ra. May sao, baø Besant, thaáy söï boái roái cuûa toâi, ñaõ cöùu vaõn tình theá. Vôùi caùi kheùo leùo nhaø ngheà cuûa moät keû nhaéc tuoàng, baø nhaéc laàn cho toâi nhöõng lôøi toâi queân, toâi chæ noùi laïi vôùi gioïng doõng daïc vaø töï tin nhö toâi chaúng heà queân. Nhôû leã nhaäp hoäi cuûa baø Besant, taát caû caùc nhoùm hoïp laïi thaønh moät phong traøo bao truøm taát caû caùc mieàn cuûa AÁn Ñoä vaø töø ñoù ñaõ phaùt trieån maïnh maëc duø ñaát nöôùc phaûi traûi qua nhieàu khoù khaên. Chuùng toâi cuõng ñi thaêm Tích Lan vaø Mieán Ñieän, treân ñöôøng veà gheù thaêm Egypte vaø Palestine, thanh saùt Nam Nöõ HÑ caùc nöôùc aáy.

KANDERSTEG

Naêm 1923, vaên phoøng HÑTG mua ñöôïc moät bieät thöï lôùn ôû Kandersteg, sôû nhaø aáy daønh cho HÑS taát caû caùc nöôùc ñeán troï ñeå töø ñoù ñi tham quan hay leo nuùi nhöõng vuøng ñeïp chung quanh. ÔÛ giöõa Chaâu AÂu, danh lam aáy ñaõ thu huùt HÑS caùc nöôùc ñeán ñoù gaëp gôõ nhau trong tình baïn ñeïp ñeõ Moät thuû laõnh cuûa HÑ Hoa Kyø, oâng Mortimer Schiff, khoâng laâu tröôùc khi qua ñôøi, ñaõ taëng cho phong traøo moät ñaùm ñaát gaàn ñoù, coù theå ñuû choã cho 2.000 HÑS ñeán caém traïi. Vieäc naøy ñaõ thuùc ñaåy maïnh söï phaùt trieån cuûa phong traøo HÑTG.

140

HÖÔÙNG ÑAÏO LIEÂN HIEÄP ANH

Cuõng trong naêm 1923 aáy, nhaø toâi vaø toâi

ñöôïc môøi sang

Gia Naõ Ñaïi döï Hoäi ñoàng quoác gia giaùo duïc. Chuùng toâi ñi thaêm 9 trung taâm, ñoïc nhieàu dieãn vaên vaø ñeán thaêm Nam Nöõ HÑS. Naêm 1924, moät cuoäc Hoïp baïn HÑ ñaõ dieãn ra trong cuoäc trieån laõm ôû Wembley. Ngöôøi ta ñaõ daønh moät khu ñaát coù theå taäp hoïp 12.000 HÑS. Caùc HÑS aáy ñeán töø caùc nöôùc cuûa Lieân Hieäp Anh, vaø ngoaøi nhöõng HÑS ôû kinh ñoâ coøn coù HÑS caùc vuøng laân caän, ngöôøi ta ñeám ñöôïc ñeán 28.000 HÑS töø caùc mieàn cuûa Anh Quoác ñeán. Ngöôøi ta coù theå hình dung veà soá HÑS tham döï neáu bieát raèng ñoaøn dieãu haønh saép haøng tö ñaõ maát 2 giôø röôõi ñeå ñi ngang qua khaùn ñaøi. Dòp aáy ñaõ ñöôïc Toång giaùm muïc York xem laø khaù quan troïng neân Ngaøi ñaõ ñích thaân chuû toïa Thaùnh leã ban pheùp laønh. Cuoäc hoïp aáy laïi caøng theâm long troïng khi ñöôïc Hoaøng töû xöù Galles tham döï. Khi ngöôøi ta hoûi Ngaøi coù muoán ñeán thaêm Traïi Hoïp baïn khoâng, chaúng nhöõng Ngaøi nhaän lôøi môøi maø coøn töï nguyeän ñeán caém traïi vôùi tö caùch HÑS. Sau khi ñi thaêm traïi, Ngaøi duøng côm vôùi caùc Huynh Tröôûng cuûa phong traøo ôû leàu chæ huy vaø döï cuoäc löûa traïi lôùn toái hoâm ñoù. Khi thaáy caùc HÑS Toâ Caùch Lan trình dieãn moät vuõ ñieäu, khoâng töï keàm cheá ñöôïc, töø treân khaùn ñaøi Ngaøi nhaûy xuoáng thích thuù cuøng nhaûy vôùi hoï. Khi trôû veà leàu, sau moät ngaøy raát baän roän, thì tuoàng nhö Ngaøi seõ ñöôïc höôûng moät cuoäc nghæ ngôi thoaûi maùi, nhöng Ngaøi cho môøi toâi ñeán gaëp, chuùng toâi noùi chuyeän doâng daøi veà theå thao, saên baén heo röøng taïi AÁn Ñoä vaø caùc nôi khaùc.

141

Tuy Ngaøi khoâng bieát, nhöng ñaõ coù nhieàu Traùng sinh hoä veä Ngaøi. Khi trôû veà leàu, moät chuù Traùng sinh hoûi toâi neân laøm gì, vì Hoaøng töû ñi daïo ? Coù neân ñi theo Ngaøi khoâng ? Hoï kín ñaùo ñi theo Ngaøi, sau ñoù hoï cho chuùng toâi bieát raèng Ngaøi ñi tìm ngöôøi chuû ñieàn ñaõ cho chuùng toâi möôïn khu ñaát, vaø ñaõ noùi chuyeän thaân maät vôùi oâng aáy gaàn nöûa giôø. Saùng hoâm sau, khi toâi ôû leàu ra, Ngaøi ñaõ thöùc daäy, vaø toâi kinh ngaïc thaáy Ngaøi bò moät nhoùm HÑS bao vaây, moãi em caàm moät maùy aûnh ñeå chuïp hình Ngaøi. Ngaøi noùi vôùi toâi raèng, sau kinh nghieäm ngaøy ñaàu tieân, Ngaøi khoâng muoán ngöôøi ta chuïp aûnh nöõa, nhöng phaûi hieåu raèng ñoù laø Ngaøi noùi veà nhöõng phoùng vieân nhieáp aûnh, coøn ñoái vôùi caùc HÑS cuûa chuùng ta, tuoàng nhö Ngaøi laïi thích ñöùng cho hoï chuïp aûnh, laïi coøn chæ daãn cho hoï neân ñöùng ôû ñaâu ñeå coù ñuû aùnh saùng... Khoâng caàn phaûi noùi theâm raèng caùc treû aáy ñeàu ngöôõng moä Ngaøi, vaø vì hoï töø caùc nöôùc trong Lieân Hieäp Anh taäp hoïp laïi, neân Ngaøi ñaõ coù ñöôïc nhöõng cuoäc tieáp xuùc thaân maät quyù baùu vôùi töøng ngöôøi.

NAM PHI

Naêm 1925, Nhaø toâi vaø toâi trôû laïi Hoa Kyø ñeå döï Hoäi nghò HÑTG vaø trong dòp ñoù ñaõ khai tröông vaên phoøng HÑTG. Vaøo muøa thu naêm aáy, chuùng toâi ñi Nam Phi. Chuùng toâi ñi moät voøng thaêm caùc Nam Nöõ HÑS, moät cuoäc du haønh raát lyù thuù ñaõ cho pheùp toâi soáng laïi nhöõng kyû nieäm xöa, nhaän thaáy ñöôïc caùc tieán boä lôùn lao vaø nghó ñeán nhöõng trieån voïng saép tôùi. Chuùng toâi ñaõ ñi trong 7 thaùng.

142

HUY CHÖÔNG THAÙNH MLCHEL VAØ THAÙNH GEORGES

Khi chuùng toâi trôû veà Anh Quoác vaøo naêm 1927, toâi ngaïc nhieân thaáy ñöôïc Vua ban : huy chöông Thaùnh Michel vaø Thaùnh Georges baäc thöôïng haïng. Nhö toâi ñaõ noùi ôû treân, laø hôn moät laàn (toâi nhôù hình nhö laø 3 laàn) toâi ñöôïc ñeà nghò ban thöôûng huy chöông Thaùnh Michel vaø Thaùnh Georges cho nhöõng coâng lao cuûa toâi ôû Ashanti, ôû Swaziland vaø ôû Matabeùleùland. Toâi khöôùc töø, leõ dó nhieân toâi vaãn öôùc mong, tuy raèng toâi thöôøng ít thích huy chöông, coù leõ vì theá maø toâi laïi coù ñöôïc nhieàu. Nhöng toâi raát thích huy chöông Thaùnh Michel. Vaø ñoät nhieân, ngöôøi ta ban thöôûng cho toâi huy chöông thöôïng haïng. Toâi vieát thö cho vò bí thö cuûa nhaø Vua, moät ngöôøi baïn thaân, noùi roõ chaúng caàn giaáu dieám söï thích thuù cuûa toâi, vaø lyù do ñaëc bieät laøm toâi vui söôùng trong dòp khen thöôûng aáy. OÂng ta ñöa thö cuûa toâi cho nhaø Vua xem, tuy ñoù laø moät ñieàu khoâng lòch söï laém cho oâng, nhöng duø sao böùc thö ñaõ noùi roõ taâm traïng cuûa toâi.

HOÏP BAÏN THEÁ GIÔÙI

Naêm 1929 ñaõ xaûy ra moät bieán coá quan troïng

baäc nhaát

trong lòch söû Phong traøo HÑ töø khi ñöôïc thaønh laäp : Chính trong naêm ñoù ñaõ toå chöùc ñöôïc moät traïi tuï hoäi 50 ngaøn HÑS cuûa taát caû caùc nöôùc taïi coâng vieân Arrowe, gaàn Birkenhead (Liverpool). Chuùng toâi muoán ñaùnh daáu naêm “tröôûng thaønh” cuûa phong traøo ñaõ ñöôïc thaønh laäp töø naêm 1909.

143

Muøa heø naêm aáy ñöôïc ñaùnh daáu baèng moät chuoãi ngaøy naéng raùo, cho ñeán chính ngaøy khai maïc traïi thì moät traän möa nhö thaùc ñoå, rôi xuoáng suoát trong 3 ngaøy. Ñieàu aáy coù theå laøm hoûng coâng cuoäc cuûa chuùng toâi, tuy nhieân noù chaúng bò aûnh höôûng gì. Nhöõng HÑS haêng haùi cuûa chuùng toâi ñaõ thaéng cuoäc vaø toû ra treâu choïc caùi aùc yù cuûa thôøi tieát. Nhaân ñoù hoï ñaõ traûi qua cuoäc thöû thaùch cam go veà chuyeân hieäu caém traïi vôùi moät söï thaønh coâng röïc rôõ, ñeán ñoä laøm cho ta deã daøng nhaän thaáy raèng söï giaùo huaán hoï ñöôïc thuï höôûng ñaõ ñaït ñuùng ñích, nghóa laø ñaõ daïy cho hoï caùch soáng ngoaøi trôøi. Chaúng coù ai maéc beänh, khoâng moät ai caùu gaét, vaø ôû traïi ñaõ keát thaân ñöôïc nhieàu baïn höõu quoác teá giöõa ñaùm thanh nieân töø caùc nöôùc tôùi. Quaän coâng Connaught khai maïc traïi vaø Hoaøng töû xöù Galles tham döï vôùi tö caùch ñaïi dieän Ñöùc Vua. Nhieàu nhaân vaät loãi laïc cuûa Anh Quoác vaø nöôùc ngoaøi cuõng ñeán thaêm traïi... Hoaøng töû xöù Galles laïi muoán nguû döôùi leàu vaûi moät laàn nöõa ñeå cuøng chia seû ñôøi soáng cuûa caùc traïi sinh, baát chaáp möa lôùn, laøm cho danh tieáng cuûa Ngaøi trong ñaùm treû laïi taêng theâm. Laàn naøy, laïi chính Hoaøng töû neùm cho toâi moät quaû bom môùi, khi Ngaøi baùo tin raèng Nhaø Vua muoán toû baøy loøng tin töôûng cuûa Ngaøi ñoái vôùi muïc ñích cuûa Phong traøo, ñaõ quyeát ñònh ñöa toâi leân haøng nguõ Nguyeân laõo Nghò vieân cuûa quoác gia. Luùc ñaàu toâi khoâng daùm nhaän vinh haïnh aáy. Tuy khoâng thay ñoåi ñöôïc quyeát ñònh treân, nhöng toâi cuõng ñaõ trình baøy raèng, khoâng phaûi rieâng toâi, maø chính nhôø haøng vaïn Huynh Tröôûng HÑ, vôùi söï taän taâm cuûa hoï, ñaõ laøm cho phong traøo ñöôïc nhö ngaøy nay.

144

Quaû bom aáy laïi ñöôïc moät quaû khaùc tieáp theo, töø caùc em HÑS neùm tôùi döôùi daïng moät chieác xe hôi vôùi toa moùc haäu ñeå ñöïng duïng cuï caém traïi vaø moät böùc chaân dung cuûa toâi do oâng Jagger veõ, cuoái cuøng laø caëp daây treo quaàn (bretelles). Sau ñaây laø lyù do cuûa taëng phaåm hieám thaáy aáy : Taát caû taëng phaåm ñeàu do moät cuoäc quyeân goùp trong toaøn theå phong traøo, moãi em HÑS goùp 1 haøo. Chính HÑ Ñan Maïch ñöa ra yù kieán aáy vaø ñaõ toå chöùc raát kín ñaùo. Muoán bieát toâi thích ñöôïc taëng gì hoï hoûi doø nhaø toâi nhöng daën baø aáy chôù cho toâi bieát. Moät hoâm baø hoûi toâi, neáu ñöôïc taëng quaø thì toâi thích moùn gì ? Toâi caùm ôn baø veà yù nghó toát ñeïp aáy vaø noùi raèng toâi khoâng caàn gì heát ! Baø noùi : “OÀ, nhöng coá gaéng tìm thöû, chaéc raèng oâng thích coù theâm moät caùi gì ?”. Sau moät luùc suy nghó, toâi tìm ra vaø ñaùp : “Phaûi, ñuùng theá, caëp daây treo quaàn cuûa toâi cuõ roài, neáu baø muoán cho toâi moät caëp khaùc, thì toâi caùm ôn laém”. Vaø vì ñoù toâi nhaän ñöôïc caëp daây treo quaàn, vôùi moät chieác xe hôi vaø nhöõng ñoà laët vaët khaùc. Thaät laø moät moùn quaø quyù hieám do moät trieäu röôõi treû em treân toaøn theá giôùi ñöa taëng. Toâi bieát ñoù laø moät moùn quaø daâng hieán vôùi taát caû loøng haâm moä ñoái vôùi phong traøo. Toâi laïi töï thaáy quaù thieáu soùt tröôùc nhöõng khaû naêng roäng lôùn laøm cho Hoøa bình beàn vöõng vaø laøm cho caùc theá heä ñang leân treân theá giôùi trôû neân thaân thieän hôn.

145

Coâng cuoäc to lôùn bieát bao cho moät ngöôøi töï thaáy coù khaû naêng vaø taàm côõ caàn thieát. Coøn chuùng toâi, nhöõng HÑS, chuùng toâi goùp phaàn nhoû moïn cuûa mình ñeå thöïc hieän muïc ñích cao caû aáy. Buoåi beá maïc hai tuaàn Hoïp baïn cuûa HÑS toaøn theá giôùi ñaõ dieãn ra trong hình daïng moät baùnh xe khoång loà, moät voøng troøn lôùn, vôùi nhöõng haøng HÑS ñöùng töø trung taâm ra ñeán chu vi. Boån phaän cuûa toâi, ôû truïc baùnh xe, laø phaûi choân moät caùi rìu (caùi rìu chieán tranh vaø aùc yù), roài trao laïi cho HÑS ñöùng ñaàu moãi haøng moät muõi teân vaøng (bieåu töôïng cuûa Hoøa bình vaø thieän chí), roài muõi teân aáy ñöôïc chuyeàn töø tay ngöôøi naøy qua tay ngöôøi khaùc cho ñeán luùc tôùi tay anh Tröôûng phaùi ñoaøn ñeå ñöa veà nöôùc hoï, ñoù laø thoâng ñieäp cuûa cuoäc Hoïp baïn seõ ñeán vôùi moïi quoác gia vaø seõ ñöôïc lan truyeàn taïi ñoù. Toâi noùi vôùi caùc HÑS vaøi lôøi vaén taét keâu goïi hoï chia seû cho Theá giôùi bieåu hieäu Hoøa bình vaø Höõu nghò. Moãi HÑS phaûi laø moät söù giaû cuûa tình thöông vaø höõu nghò ñoái vôùi nhöõng ngöôøi chung quanh. Khi ta nghó ñeán caùi tuyeät luaân, thì laïi xaûy ra moät vieäc kyø cuïc. Leõ ñöông nhieân, toâi muoán ngoû lôøi vôùi taát caû moïi ngöôøi trong voøng troøn, nhöng moät chuù HÑS beù nhoû, ñöùng chính tröôùc maët toâi, raát gaàn, vaø ñaùng leõ ra khoâng boû soùt moät lôøi naøo, laïi toû ra khoâng ñeám xæa gì ñeán caâu chuyeän. Toâi nghó raèng em laø ngöôøi ngoaïi quoác neân khoâng hieåu tieáng Anh, nhöng chính trong soá 50.000 HÑS aáy, em laø ngöôøi duy nhaát bò caâm vaø ñieác. Thaät laø ruûi. Naêm sau, vôï choàng toâi ñi thaêm Nam Nöõ HÑS Taân Taây Lan vaø UÙc, trong löôït veà gheù laïi Nam Phi. Cuoäc haønh trình tuy khaù meät nhoïc, nhöng ñaùng boû coâng ñi, vì raát vui thuù.

146

Chuùng toâi ñi trong 7 thaùng, nhöng moät tuaàn sau khi veà tôùi Anh Quoác, chuùng toâi laïi ñi. Tröôùc heát ñeå döï Hoäi nghò HÑTG taïi Vienne, roài cuoäc Hoïp baïn Traùng sinh Theá giôùi (Rover Moot) tuï hoäi 2.000 ñaïi bieåu treân ñaát traïi ôû Kandersteg, Thuïy Só. Ñaây laø cuoäc Hoïp baïn ñaàu tieân cuûa ngaønh Traùng ñaùnh daáu moät chaëng ñöôøng thieát laäp Höõu nghò baèng caùch taïo cô hoäi cho thanh nieân caùc nöôùc gaëp nhau vaø thaét chaët tình thaân höõu. Trong muïc ñích aáy, phong traøo chuùng toâi, ñeán naêm 1923, ñaõ coù 2.159.984 HÑS raûi raùc trong 45 nöôùc vaø nhieàu trieäu thanh nieân laø cöïu HÑS.

NÖÕ HÖÔÙNG ÑAÏO

Do phong traøo HÑ phaùt trieån quaù nhanh, thaät

laø kinh

ngaïc khi thaáy nhieàu nöôùc tham gia, nhöng caû veà hai phöông dieän aáy, noù laïi thua haún phong traøo Nöõ HÑ. “Chuùng toâi laø Nöõ HÑ”, moät coâ beù laùu lænh ñoä möôøi moät tuoåi ñaõ noùi leân nhö theá trong kyø Hoïp baïn HÑS ñaàu tieân taïi Thuûy tinh cung naêm 1909. Coâ ta thay maët moät nhoùm thieáu nöõ, vaän ñoàng phuïc heät Nam HÑS. Söï hieän dieän vaø loøng haêng haùi cuûa hoï chöùng toû khaû naêng öùng duïng phöông phaùp HÑ trong moät laõnh vöïc môùi ñeå ñaøo luyeän tính khí vaø phaùt trieån nhaân caùch. ÔÛ thôøi aáy, caùch ñoù ñoä hai möôi naêm, phuï nöõ môùi baét ñaàu tham gia ñôøi soáng xaõ hoäi vaø ngheà nghieäp. Hôn caû boïn ñaøn anh, caùc thieáu nöõ caàn coù yù thöùc veà caù taùnh cuûa mình, vì loái soáng caám cung cuûa hoï trong gia ñình ít coù cô hoäi cho caù tính phaùt trieån.

147

Hoï caàn coù moät caù tính maïnh ñeå ñuû khaû naêng ñaûm nhieäm troïng traùch trong ñôøi soáng xaõ hoäi, trong boån phaän laøm meï töông lai vaø ñeå daïy doã con caùi. Nguoàn hoïc vaán ban phaùt cho phuï nöõ trong caùc tröôøng ñaõ ñöôïc naâng cao, noù coøn leân cao hôn nöõa, nhöng vaán ñeà reøn luyeän tính khí chöa ñöôïc löu yù tôùi. Tính khí khoâng theå thuû ñaéc ñöôïc baèng nhöõng baøi hoïc chung; noù phaûi töï phaùt trieån trong töøng caù nhaân, vaø nhaát laø nhôø söï coá gaéng cuûa baûn thaân hoï. Veà phía Nam HÑ, chuùng toâi nhaém ñeán vieäc phaùt trieån haøi hoøa caù tính cuûa hoï nhôø nhöõng hoaït ñoäng theå thao, vaø nhöõng cuoäc soáng ngoaøi trôøi, theâm vaøo ñoù moät tinh thaàn Hieäp só. Ngöôøi ta nhaän thaáy raèng caùc thieáu nöõ laïi thích ñoïc saùch daønh cho nam giôùi, nhöõng anh huøng haøo kieät laøm cho hoï meâ say hôn laø nhöõng con ngöôøi laït leõo ñöôïc moâ taû trong caùc saùch daønh cho phuï nöõ. Baây giôø, töï yù hoï, hoï muoán tham döï ñôøi soáng phieâu löu nhö caùc baïn trai. Ñieàu maø chuùng ta baây giôø cho laø thöôøng, thì vaøo naêm 1909 laø moät söï kieän môùi meû gaây chaán ñoäng. Nhaän thaáy hoï coù tinh thaàn cao ñeïp nhö theá, chuùng toâi lieàn phaùc hoïa cho hoï moät chöông trình sinh hoaït cuõng döïa treân nhöõng nguyeân lyù cuûa Nam HÑ, nhöng khaùc veà chi tieát ñeå phuø hôïp vôùi cuoäc soáng cuûa thieáu nöõ. Coâ Charlotte Mason, vò saùng laäp “Maùi aám cuûa caùc nöõ giaùo vieân” ñaõ ñi tieân phong khi coâ duøng quyeån saùch nhoû “Höôùng daãn veà trinh saùt”, maø toâi ñaõ vieát ñeå huaán luyeän taân binh, coâ cho raèng quyeån saùch naøy coù theå duøng ñeå daïy thieáu nöõ. Vì theá, sau khi gaëp caùc “Nöõ HÑ” aáy, nhöõng ngöôøi ñaõ khaúng ñònh

148

maïnh meõ quyeàn soáng cuûa hoï, toâi nghó ngay raèng cuõng coù theå toå chöùc cho hoï moät phong traøo na naù nhö Nam HÑ. Chuùng toâi goïi hoï laø “Nöõ HÑ” hay “Ngöôøi daãn ñöôøng” (Guides). Chuùng toâi ñaõ choïn danh töø “Ngöôøi daãn ñöôøng” vì noù haøm yù phieâu löu vaø thi vò, vöøa chæ roõ nhöõng traùch nhieäm sau naøy cuûa ngöôøi phuï nöõ, phaûi bieát khuyeân choàng, daïy con theo nhöõng truyeàn thoáng ñeïp. Muïc ñích chung cuûa caùc hoaït ñoäng daønh cho hoï cuõng gioáng beân Nam HÑ, nhaèm vaøo vieäc ñaøo taïo nhöõng nöõ coâng daân maïnh khoûe, luoân saün saøng giuùp ích ñoàng loaïi, coù moät caù tính ñöôïc haøi hoøa phaùt trieån, ñaëc bieät laø ñaøo taïo nhöõng ngöôøi noäi trôï ñaûm ñang vaø ngöôøi meï hieàn. Chuùng toâi muoán ñaït ñöôïc muïc ñích aáy baèng caùch töï luyeän nhôø nhöõng cuoäc vui chôi ngoaøi trôøi cuøng caùc baïn toát. Hoï ñöôïc nhöõng chò Tröôûng höôùng daãn, khoâng nhö laø moät coâ giaùo, moät ngöôøi chæ bieát ra leänh, nhöng laø moät ngöôøi chò caû. Cuõng nhö beân Nam, caùc Nöõ HÑS ñöôïc hoïp thaønh Ñoaøn khoâng quaù 32 em ñeå coù theå tìm hieåu vaø laøm phaùt trieån caù tính töøng em moät. Vaø cuoái cuøng, tuøy theo löùa tuoåi, hoï ñöôïc chia ra thaønh Baày chim non, Nöõ HÑS, vaø Nöõ Traùng sinh. Trong 2, 3 naêm ñaàu, chuùng toâi khoâng theå nghó ñeán vieäc toå chöùc ñoaøn theå môùi aáy, vì quaù baän roän vôùi söï phaùt trieån phi thöôøng cuûa phong traøo HÑ, nhöng nhôø söï coá gaéng cuûa moät Hoäi ñoàng caùc baø coù naêng löïc, ñoaøn theå môùi aáy ñaõ hình thaønh vaø coù toång boä rieâng, coù ñoàng phuïc, coù taøi lieäu, coù quy trình rieâng ñeå caùc chi hoäi tuaân theo.

149

Vaán ñeà ñoàng phuïc raát quan troïng, chaúng nhöõng vì söùc haáp daãn cuûa noù ñoái vôùi thieáu nöõ, maø noù coøn laøm xoùa boû caùc caùch bieät veà giai caáp xaõ hoäi. Moät trong nhöõng nguyeân lyù cuûa chuùng toâi laø môû roäng phong traøo cho taát caû moïi ngöôøi, khoâng phaân bieät giai caáp, quoác tòch hay tín ngöôõng. Phong traøo chuùng toâi ñoùn nhaän taát caû nhöõng ngöôøi ñoàng yù vôùi chuùng toâi veà maët toân giaùo, raát ñôn giaûn, döïa treân moät neàn taûng chung cuûa caùc tín ngöôõng : yeâu Thöôïng ñeá vaø yeâu ñoàng loaïi. Tuøy caùc vò chöùc saéc toân giaùo vaø phuï huynh ñònh caùch thöùc thöïc hieän, ñieàu naøy chaúng quan troïng, coát nhaát laø nguyeân lyù treân ñöôïc toân troïng. Vì vaäy do saùng kieán cuûa moät nhoùm thieáu nöõ Anh ham thích, Phong traøo Nöõ HÑ ñaõ ñöôïc thaønh laäp vaø phaùt trieån nhanh. Nay thì ñaõ ñöôïc taát caû caùc nöôùc thöïc hieän, vì theá maø ñeán baây giôø noù ñaõ tuï hoïp ñöôïc 1.094.000 nöõ HÑS raûi raùc khaép 40 nöôùc, trong soá ñoù coù 885.000 thieáu nöõ Anh Quoác. Neáu nhìn laïi nhöõng ñieàu ñaõ xaûy ra trong 21 naêm qua, khôûi haønh töø con soá 0, ta coù theå öôùc löôïng ñöôïc khaû naêng phaùt trieån cuûa phong traøo trong 21 naêm tôùi. Noù phaùt trieån khoâng ngöøng (naêm 1931 coù theâm 147.990 ngöôøi) vaø moãi naêm cung caáp cho doøng ñôøi haøng chuïc vaïn thieáu nöõ maïnh khoûe, coù caù tính phaùt trieån haøi hoøa vaø moät tinh thaàn thaân höõu ñeïp ñeõ, toùm laïi laø ñaõ ñöôïc ñaøo luyeän ñeå phuïc vuï Toå quoác vaø tha nhaân. Taát caû caùc ñieàu treân laøm cho ta tin raèng neáu Nöõ HÑ ñaùp öùng söï mong ñôïi cuûa chuùng toâi, thì nöôùc ta seõ coù moät soá ñoâng phuï nöõ ñaõ hoïc ñöôïc veà kinh teá, noäi trôï, chaêm soùc con caùi, maø caù tính vaø khaû naêng ñaõ ñöôïc ñaøo luyeän ñeå coù moät ngheà thích hôïp vaø coù tình thaân höõu vôùi nhöõng thieáu nöõ caùc nöôùc khaùc.

150

…………………………………………………………………………………………………….. Thöôøng ngöôøi ta hay ñaët caâu hoái : “Taïi sao Chuùa ñeå cho Theá chieán thöù nhaát buøng noå ?”. Phaûi chaêng laø ñeå chöùng minh cho chuùng ta raèng hoïc vaán vaø toân giaùo ñeàu khoâng ñöôïc daïy theo nhöõng nguyeân lyù ñeå ñöa con ngöôøi leân bình dieän cao hôn ? Maëc duø chuùng ta thöôøng töï haøo veà neàn vaên minh ñaõ ñaït ñöôïc, veà 2.000 naêm cuûa Thieân Chuùa giaùo, chuùng ta chæ môùi ñöôïc moät lôùp sôn moûng vaên minh, vaø Thieân Chuùa giaùo maø chuùng ta rao giaûng khoâng phaûi laø caùi toân giaùo maø chuùng ta thöïc haønh haøng ngaøy trong cuoäc soáng ? Phaûi chaêng tö lôïi vaø nghi ngôø ngöï trò treân theá gian thay cho loøng thöông vaø tình höõu nghò ? Chieán tranh ñaõ chöùng minh raèng caùc nöôùc vaên minh saün saøng ñaùnh nhau vôùi söï taøn aùc daõ man nhaát. Lieân hieäp quoác ñaõ coá gaéng giöõ gìn hoøa bình treân traùi ñaát vôùi nhöõng luaät leä vaø caùc cuoäc tham khaûo giöõa caùc nöôùc. Nhöng hoï muoán ñaït keát quaû vì loøng sôï haõi chieán tranh, trong luùc neàn taûng duy nhaát coù theå xaây döïng hoøa bình laø tình thöông vaø thieän chí giöõa caùc daân toäc thay cho söï ngôø vöïc vaø haän thuø. Muoán ñöôïc nhö theá, thì phaûi giaùo huaán caùc theá heä treû vôùi nhöõng phöông phaùp khaùc. Taát caû caùc ñieàu ñoù coù theå xem nhö laø mô moäng haõo huyeàn cuûa nhöõng keû aûo töôûng, chæ ñeå laøm troø cöôøi cho thieân haï; neáu khoâng coù kinh nghieäm cuûa phong traøo Nam Nöõ HÑ tuy vôùi moät phaïm vi khieâm toán ñaõ chöùng toû raèng ñoù khoâng phaûi laø ñieàu khoâng theå laøm ñöôïc. Neáu chæ trong voøng 20 naêm, chuùng toâi ñaõ taïo ñöôïc moät tình thaân höõu vaø thieän chí giöõa 9 trieäu thanh nieân raûi raùc

151

trong 42 nöôùc, maëc duø caùc khoù khaên thöôøng gaëp luùc sô khai vaø söï chaäm treã do Theá chieán thöù nhaát gaây ra, ta thaáy raèng chæ caàn söï hôïp taùc giöõa caùc ngöôøi yeâu nöôùc, nam giôùi cuõng nhö nöõ giôùi cuûa taát caû caùc quoác gia (vaø hoï raát ñoâng ñaûo) ñeå phong traøo coù theå lan roäng ñeán ñoä gaây aûnh höôûng treân ña soá thanh nieân theá giôùi.

Thaùnh Georges taân thôøi

Toâi khoâng nghó raèng hai ngaønh cuûa phong traøo HÑ coù theå töï mình ñaït ñöôïc muïc ñích treân, nhöng chaéc chaén noù coù theå goùp söùc vaøo vieäc thöïc hieän. Neáu caùc ñoaøn theå toân giaùo, caùc tröôøng hoïc laøm troøn söù maïng cuûa hoï, thì coù leõ raèng chaúng bao laâu chuùng ta thaáy loù daïng moät neàn vaên minh ñeïp hôn, seõ laø böôùc ñaàu ñi ñeán vieäc thieát laäp thieân ñöôøng haï giôùi, moät xaõ hoäi Hoøa bình vaø Thieän chí.

152

CHÖÔNG XII

NHÌN LAÏI QUAÙ KHÖÙ Khi ñaõ ñi ñeán coät caây soá thöù 75, vaø khi ñaõ ñeán giai ñoaïn cuûa cuoäc ñôøi phaûi ñaén ño suy nghó coù neân may moät boä leã phuïc daï hoäi khoâng, thì ta cuõng ñöôïc pheùp nhìn laïi chaëng ñöôøng ñaõ qua. Ta thöôøng thích rao giaûng vaø khuyeán caùo keû khaùc traùnh caùc trôû ngaïi treân ñöôøng, nhöng coù neân chæ daãn cho hoï bieát nhöõng vui thích giöõa ñöôøng ñôøi ñeå hoï khoûi boû soùt ? Ñieàu noåi baät khi nhìn laïi quaù khöù, ta thaáy raèng cuoäc ñôøi thì ngaén Toâi vöôït qua coät caây soá thöù 75 nguûi maø thôøi gian laïi qua nhanh. Vì vaäy, lôøi caûnh caùo maø chuùng ta muoán ghi laïi laø : Ñöøng phí cuoäc ñôøi vaøo nhöõng vieäc taàm phaøo voâ boå, ñaøng khaùc cuõng ñöøng quaù quan troïng hoùa cuoäc ñôøi, nhö nhieàu ngöôøi ñaõ laøm. Phaûi taïo cho mình moät cuoäc soáng haïnh phuùc : ñoù laø söï thaønh ñaït maø ai cuõng coù theå voùi tôùi. Coù nhieàu caùch hieåu chöõ thaønh ñaït : ngöôøi thì töôûng raèng coù tieàn baïc, coù ñòa vò xaõ hoäi, hay quyeàn uy, danh voïng... nhöng nhöõng thöù ñoù khoâng phaûi ai cuõng voùi tôùi ñöôïc, vaø khoâng phaûi laø söï thaønh ñaït ñích thöïc. Thaønh ñaït thaät chính laø haïnh phuùc, ôû trong taàm tay moïi ngöôøi, vì neáu baïn suy nghó kyõ, haïnh phuùc laø bieát baèng loøng vôùi nhöõng gì mình coù vaø laøm nhöõng ñieàu coù theå laøm ñeå giuùp ích tha nhaân.

153

OÂng Henri Newbolt ñaõ noùi : “Tieâu chuaån cuûa thaønh ñaït laø moät cuoäc soáng haïnh phuùc, moät cuoäc soáng ñaõ giuùp ích cho ngöôøi khaùc vui söôùng”.

TÍNH ÍCH KYÛ

ÔÛ

phöông Ñoâng, nhöõng ngöôøi theo Ma Quæ noùi raèng :

Ma quæ ngöï trò treân traùi ñaát trong 6 ngaøn naêm vaø Chuùa cuõng ngöï trò trong cuøng thôøi gian aáy. Hieän giôø chuùng ta soáng döôùi trieàu ñaïi cuûa ma quæ, vaø ma quæ aáy laø tính ích kyû, nghóa laø söï vaéng maët cuûa moät tinh thaàn roäng raõi vaø hieåu bieát. Ngaøy nay, chuùng ta coù theå thaáy ñieàu aáy trong moïi ngöôøi, moïi ñaúng caáp, boä laïc hay quoác gia. Rieâng töøng ngöôøi moãi chuùng ta aån kín trong thaùp ngaø cuûa mình, daàu laø quaân ñoäi, caâu laïc boä, theå thao v.v… cuõng vaäy, chuùng ta chæ thaáy ñaúng caáp xaõ hoäi cuûa mình. Haõy giöõ vöõng, baát chaáp moïi khoù khaên

Neàn giaùo duïc chæ coát ñaøo taïo caùc nhaø baùc hoïc.

Toân giaùo chæ chuyeân saûn xuaát tu só. Tinh thaàn quoác gia chæ lo cho soá phaän cuûa nöôùc mình.

154

Thieân Chuùa giaùo chaân chính, nghóa laø vieäc thöïc haønh loøng yeâu thöông ñoàng loaïi, chöa nôû roä treân ñôøi naøy. Qua phong traøo HÑ, chuùng ta coá gaéng loaïi tröø tính ích kyû baèng caùch daïy cho treû nhöõng caùi nhìn roäng raõi, moät tinh thaàn phuïc vuï vaø thieän chí ñoái vôùi nhau. Chuùng ta khoâng nghó raèng chæ HÑ thoâi coù theå laøm ñöôïc vieäc aáy, nhöng vì noù ñaõ lan truyeàn roäng raõi nhanh choùng nhö theá, moät tình höõu nghò giöõa nhieàu nöôùc, khoâng löu yù ñeán giai caáp, tín ngöôõng hoaëc saéc daân, neân chuùng ta coù quyeàn hy voïng raèng, ít nhaát, noù tieán böôùc theo höôùng toát.

VAØI LÔØI KHUYEÂN

Neáu nhìn laïi cuoäc ñôøi cuûa toâi, toâi nhaän thaáy raèng ñaõ coù nhieàu cô may. Ví duï : toâi coù may maén soáng vaøo giai ñoaïn lyù thuù nhaát cuûa lòch söû nhaân loaïi, thôøi kyø xaûy ra Theá chieán I, söï phaùt trieån nhanh cuûa xe hôi, maùy bay, voâ tuyeán ñieän v.v... Roài ôû ñaâu, toâi cuõng gaëp loøng haøo hieäp, chaúng nhöõng cuûa baïn höõu maø caû cuûa nhöõng ngöôøi toâi chöa töøng quen bieát. Cuoái cuøng, toâi coù cô may soáng hai cuoäc ñôøi khaùc bieät : cuoäc ñôøi quaân nhaân vaø ñoäc thaân; cuoäc ñôøi kia eâm aû trong tinh thaàn gia ñình, ñaët döôùi daáu aán cuûa phong traøo HÑ vaø caû hai cuoäc soáng ñeàu ñöôïc Haïnh phuùc. Ñieàu ñoù khoâng coù nghóa raèng toâi chaúng bao giôø gaëp trôû ngaïi, thöû thaùch, nhöng nhöõng caùi ñoù cuõng gioáng nhö muoái laøm cho nieàm vui theâm ñaäm ñaø. Trong nhöõng luùc khoù khaên, toâi ñaõ nghieäm ra raèng moät nuï cöôøi vaø moät caùi gaäy seõ ñöa ta tieán xa, vaø trong 100 laàn, thì 99 laàn ñaõ nhôø nuï cöôøi giuùp cho toâi gôõ roái. Laàn sau, khi naøo baïn thaáy lo aâu hay giaän döõ, thì

155

haõy coá gaéng nheách meùp cöôøi : baïn seõ thaáy lôøi khuyeân cuûa toâi hieäu nghieäm. Haõy kieân nhaãn, laém ngöôøi ñaõ thaát baïi chæ vì thieáu kieân trì. * *

Khoâng khí thoang thoaûng muøi hoa hoàng vaø hoa töôøng vi. Moät con saùo hoùt treân caønh caây hoøa vaøo tieáng gaùy eâm dòu cuûa con chim cu. Moät con ong ñang bay veà toå. Luùc hoaøng hoân, khi boùng ñeâm saép uïp xuoáng, trong nhaø thaät laø yeân tónh. Nhaø toâi ngoài caïnh toâi, ngöôøi ñaõ cuøng toâi chia seû nhöõng nhoïc nhaèn cuõng nhö nhöõng vui söôùng trong luùc tuoåi xeá chieàu cuûa cuoäc ñôøi. Thaät laø eâm aû ñöôïc cuøng nhau ngoài, chaúng laøm gì heát, vaø ngoù laïi ñaèng sau, ñöôïc thaáy raèng tuy ngaøy saép taøn, nhöng khoâng phaûi laø moät ngaøy voâ vò, maø mình ñaõ höôûng troïn veïn, ñaõ ñöôïc vinh haïnh laø giaøu vì ít coù nhu caàu vaø khoâng coù gì phaûi nuoái tieác. Qua cöûa soå taàng laàu treân, chuùng toâi nghe tieáng cuûa caùc con thô söûa soaïn ñi nguû. Ngaøy mai laø cuûa chuùng. Mong cho thôøi nieân thieáu cuûa chuùng cuõng ñöôïc sung söôùng nhö chuùng toâi. Caàu Ôn Treân phoø hoä cho chuùng. Rieâng toâi cuõng saép ñeán giôø ñi naèm. Vaäy xin chuùc caùc baïn: Nguû ngon.

156

BAN TU THÖ HUAÁN LUYEÄN MIEÀN II AÁN HAØNH

HOÏC ÔÛ TRÖÔØNG ÑÔØI

 Nguyeân taùc vaø hình veõ : Huaân töôùc BADEN POWELL  Baûn dòch : DCC TOÂN THAÁT ÑOÂNG & TOÂN THAÁT SAM  Trình baøy : LIEÂN BAÏCH HOA RS.  Phaùt haønh : Tr. NGUYEÃN THAÙI HUØNG – Ñaïo Caàn Thô

157