Verdiepingsslag: Nimma aan zee

+9 NAP

[95] 50 dagen per jaar staat het water hoger, 315 dagen lager.

+14 NAP

[98] Treedt eens in de 150 jaar op.

Verdiepingsslag: Nimma aan zee

Nijmegen organiseerde in september 2020 het evenement ‘‘Warming Up: Nimma aan zee’’. Dit eendaagse festival bestond uit verschillende programma’s over klimaatverandering en –adaptatie. Het uitganspunt van het festival was hoe het leven eruit zou zijn als Nijmegen aan zee zou liggen. Er werden diverse lezingen gehouden over dit onderwerp:

Havenstad Nimma: samen met dijkgraaf en hoogleraar Co Verdaas, JaapJan Zeeberg, projectmanager Waalfront Nijmegen en Stad Tiel en haven-expert Maurice Jansen, werd nagedacht over de impact van het stijgende water op de stad Nijmegen: geografisch, planologisch en sociologisch.

Koken met Conserven: deze workshop ging over het voorbereiden op het naderende onheil: overstromingen en zilte grond. Wat moeten we inslaan? Welke boot moet ik kopen? Welke gewassen gaan we verbouwen en hoe richt je een dak in? Waterexpert Bas Kolen gaf een stoomcursus over verticaal evacueren en vervolgens werd geleerd hoe men een lekkere maaltijd kan bereiden met conserven.

Wonen in de Wolken: tijdens Wonen in de Wolken werd gekeken naar het Nijmegen van de toekomst. De stijgende zeespiegel zorgt voor klimaatvluchtelingen uit het randstadgebied, op zoek naar een nieuwe plek om te wonen. Dat zorgt voor nieuwe uitdagingen. De sprekers waren Eric-Jan Pleijster van LOLA Landscape Architects en Tom Bosschaert Except.

Wadlopen in Nimma: tijdens de audiotour door de Ooijpolder namen Jozien Wijkhuijs en Dennis Gaens de deelnemers mee in een fictief audioverhaal over de nieuwe werkelijkheid van Nijmegen aan zee. Het kwaad is geschied, een groot deel van Nederland staat onder water en Nijmegen ligt aan zee. Hoe voelt het om te wandelen langs deze nieuwe kustlijn? Wat zien en horen we? Wat groeit er nog, waar leven we van? Hoe ervaren we nu het strand en het water? Waar huist de regering nu eigenlijk? En wat doen al die drones in de lucht?

SCENARIO

Nederland in 2218

Het scenario voor de opgave is opgesteld aan de hand van klimaatmodellen en wetenschappelijke voorspellingen die staan omschreven in onder andere: • The Ocean and Cryosphere in a Changing Climate rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)1 • Strategieën voor adaptatie aan hoge en versnelde zeespiegelstijging van Deltares2 • Klimaatscenario’s voor Nederland van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI)3,4,5 • Historische kaarten en hoogtekaart Nederland Verder is het een eigen interpretatie van handelen door overheden en individuen. Het laatste is op basis van een recent onderzoek van studenten van de Wageningen University & Research. Onder leiding van Joep Koene is het rapport ‘Floating with Sea Level Rise15’ opgesteld waarin de focus ligt op toekomstige drijvende steden.

Het van oorsprong dynamische landschap is door de mens getemd en beheerst. Uiteindelijk zal de natuur ontketenen en worden vrijgemaakt en zal de mens zich weer als vanouds moeten aanpassen of vertrekken.

De Randstad zal behouden blijven op de huidige manier met dijken en pompgemalen.

[99] Kaart van een mogelijk toekomstig Nederland in 2218, de zeespiegel stijgt.

Tweehonderd jaar verder wordt het door de mens gewonnen land weer genomen door de zee. De kostbare verdedigingswerken worden overspoeld. Het water komt met een offensief, een ongelijke strijd. Processen die al sinds de industriële revolutie in gang zijn gezet, zijn niet meer te stoppen. Verschillende landen proberen het Klimaatakkoord van Parijs te handhaven door CO2-uitstoot te verminderen maar het kwaad is al geschied.

In de huidige tijd doen wetenschappers al voorspellingen. Het is bekend dat de zee gaat stijgen, de dijken zijn berekend op veertig centimeter zeespiegelstijging met voorbereidingen op twee meter. Maar het gaat sneller. Met elke tien centimeter dat de zeespiegel stijgt, schuift de ebvloedlijn een meter op.

Omdat de regen niet meer verdeeld over het jaar valt, zullen mensen het water gaan vasthouden. De rivieren komen steeds lager te staan omdat stroomopwaarts het water wordt vastgehouden in Zwitserland, Frankrijk en Duitsland. De zee wordt hierdoor niet meer tegengehouden door de rivier en zal landinwaarts stromen met verzilting als gevolg. Daarnaast kunnen minder boten over de rivieren varen, wat economische gevolgen met zich meebrengt.

Nederland is niet het enige land dat met de waterproblematiek worstelt. Veel Aziatische landen worden eerder getroffen door de klimaatverandering en de zeelspiegelstijging. Door de confrontatie van natuurrampen in Azië groeit het besef van de Nederlanders. Doordat de samenleving collectief gaat inzien dat de huidige manier van leven met het water niet langer houdbaar is, volgt de politiek met een nieuw beleid met betrekking tot waterveiligheid. Dit beleid toetst nieuwe ontwikkelingen aan de zogeheten zeespiegeltoets. Nieuwe waterkeringen worden doorberekend in de ontwikkelkosten en exploitatiekosten voor nieuwe projecten. Het is hierdoor steeds interessanter om op hoger gelegen gebieden plannen te ontwikkelen. Economische activiteiten verschuiven van de laaggelegen randstad naar de hoger gelegen gebieden in het oosten van Nederland. Op een gegeven moment wordt het veel aantrekkelijker om in het oosten van het land te wonen en werken waardoor de migratie geleidelijk verloopt.

Het geld uit het Deltafonds blijkt niet voldoende te zijn om alle waterkeringen te onderhouden. De Nederlandse overheid is genoodzaakt om het land te herverdelen. De bescherming van het land wordt toegespitst op enkele economische, culturele en maatschappelijke hotspots. Met name delen van de randstad worden beschermd met ringdijken en pompgemalen die het gebied droog weten te houden. In de Noordzee en het IJsselmeer worden nieuwe drijvende steden gerealiseerd maar de bescherming van de dunner bevolkte gebieden en de gebieden die economisch niet veel opleverden worden opgeheven. Het gevolg is dat de kop van Noord-Holland, Groningen en de IJsselmeerpolders niet meer worden beschermd. Het onderhoud aan de waterkeringen stopt en dijken brokkelen langzaam af. Het IJsselmeer wordt weer zee, het zoete water wordt brak en zout.

In deze gebieden verslechtert de economische situatie enorm, waardoor een groot gedeelte van de Nederlanders emigreert naar Duitsland. Dat proces gaat decennialang door. Mensen die blijven, zien het als opgeven.

Doordat de dijken langzaam afbrokkelen worden deze op sommige plekken ook doorbroken. Er ontstaan dynamische gebieden waar het water landinwaarts komt en weer wegtrekt. Half weggeslagen dijken liggen in het landschap als herinnering aan het verleden.

De Nederlanders die achterblijven kiezen bewust om in dit ruige en dynamische gebied te wonen. Zij gebruiken de bovenste verdiepingen van de bestaande bebouwing om in te wonen. Eb en vloed zijn redelijk stabiel waardoor enigszins te voorspellen is wanneer het veilig is om op het maaiveld te komen. Jaren gaan voorbij voordat het water permanent aanwezig is. Mensen en goederen verplaatsen zich door het gebruik van bootjes. Verder gaat het leven gewoon door. De achtergebleven Nederlanders zijn goed in de draad weer oppakken en leren leven met de getijden.

Doordat men stabielere en veilige plekken gaat creëren worden terpen gemaakt. Soms wordt hiervoor de oude dijk als ondergrond gebruikt. Men gaat in wezen terug naar de oorsprong: leven met het water. Leven zonder dijken en participeren in een mini-samenleving. Door heel Nederland ontstaan verschillende nederzettingen met terpgemeenschappen. Dit scenario vormt de context voor het onderzoek. Hoe ziet zo’n gemeenschap eruit en hoe gaan de woningen en zijn bewoners om met het water?

ONTWERP

Vanuit de probleemstelling en het scenario is een kleine nederzetting gevormd, waarin de relatie met het water duidelijk wordt. Het zijn verschillende gebouwen binnen de buurtschap die elk hun eigen betekenis en doel hebben binnen het geheel en in het dynamische landschap. De verschillende gebouwen versterken elkaar en hebben een bepaalde afhankelijkheid. Daarnaast is elk gebouw vormgegeven en ingericht op de specifieke taak van de gebruiker of bewoner.

In het vooronderzoek zijn diverse gebouwtypologieën bekeken. Zes typologieën zijn geschikt om toe te passen binnen de casestudie. Een woonboot en het verplaatsten van een woning zijn buiten beschouwing gelaten omdat de relatie tussen de woning en het landschap/ water gelijk blijft. De onderstaande vier typologieën worden verder uitgewerkt.

Tijdens het onderzoek naar de locatie is een landschapsmaquette gemaakt. In deze maquette zijn verschillende massamodellen geplaatst en is er gespeeld met de onderlinge positionering van de woningen.

[100] Maquette locatie (onderlegger Dura Vermeer16).

1 verankerd

[101] Ontwerpprincipes

2 op een terp 3 op poten 4 amfibisch

[102] Positie woningen in relatie tot het water.

[103] Verankerde woning als beschermer van de terp.