TÜRKİYE CUMHURİYETİ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
TÜRKİYE CUMHURİYETİ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
ATEX VE KİMYASALLAR
www.sanayi.gov.tr www.sug.sanayi.gov.tr
I. ATEX İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Bu rehber, tehlikeli bölgeler olarak bilinen patlama ve yanma riski yüksek alanlarda kullanılan exproof ürünlerin taşıması gereken özellikler, kullanım alanları, teknik bilgileri, riskleri, numune alma ve test metotları ile kontrol listelerini içermektedir. Atex olarak ifade edilen patlayıcı ve yanma riski yüksek alanlarda kullanılan ürünlerin hangi Zone bölgesinde kullanılacağına göre tasarlanıp, üretilmesi gerekmektedir. Bu Zone bölgeleri patlayıcı ortamın normal koşullarda oluşma ihtimali, oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
1. Patlayıcı Ortam Oluşabilecek Bölgelerin Sınıflandırılması
2
Tehlikeli yerler, patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamların devam etme süresi esas alınarak bölgeler halinde sınıflandırılır. Alınacak önlemler yapılacak olan bu sınıflandırmaya göre belirlenir. Aşağıda Zone bölgelerinin sınıflandırılması ve açıklamaları verilmiştir. Zone 0: Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler. Zone 1: Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler. Zone 2: Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler. Zone 20: Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabilecek yerler. Zone 21: Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler. Zone 22: Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler.
2. Gaz Grupları: Tüm yanıcı gazlar, tüm yanıcı sıvıların buhar ve sis halleri ve tüm yanıcı tozların bulut halleri havada belirli konsantrasyonlar arasında patlayıcı atmosfer oluştururlar. Tutuşma Sıcaklığı sağlayacak en ufak bir kıvılcım ile tamamı bir anda yanmak suretiyle patlama davranışı gösterirler. Atmosferde bulunan gazlar patlaması için gerekli enerjiye göre Tablo 1’de verildiği şekilde sınıflandırılmaktadır.
Gaz Tehlike Grubu
Gaz
Tutuşma Sıcaklığı
I
Metan
580°C
IIA
Aseton
465°C
IIA
Motorin
210°C
IIB
Etilen
490°C
IIB
Hidrojen Sülfit
260°C
IIC
Asetilen
305°C
IIC
Karbon Disülfit
90°C
Patlayıcı ortamın tutuşma sıcaklıkları referans alınarak ekipmanlarda müsaade edilen maksimum yüzey sıcaklıkları sınıflandırılmış ve patlayıcı ortamı oluşturacak Gaz ve/veya Toz dikkate alınarak gerekli önlemlerin alınabilmesi için exproof ürünlerde bu sıcaklık değerlerinin ekipmanlar üzerinde belirtilmesi sağlanmıştır. ATEX sertifikası kapsamında gaz gruplarının sıcaklık sınıflandırması T1, T2, T3, T4, T5, T6 olarak yapılmaktadır(Tablo 2). Tablo 2: Sıcaklık değerlerinin sınıflandırılması. Sıcaklık Sınıfı
T1
T2
T3
T4
T5
T6
Sıcaklık °C
450
300
200
135
100
85
Patlayıcı ve yanıcı ortam oluşturan tozlar, doğal tozlar, kimyasal ve metal tozları şeklinde bulunmaktadır. Bu tozlardan bazılarının tutuşma sıcaklık değerleri Tablo 3’de verilmiştir. Tablo 3: Patlayıcı ve yanıcı ortama neden olan bazı tozların tutuşma sıcaklıkları ve sıcaklık sınıfı değerleri. Doğal Tozlar
Tutuşma Sıcaklığı
Kimyasal - Metal Tozlar
Tutuşma Sıcaklığı
Pamuk
560 °C
Polyester
560°C
Ağaç tozu
400 °C
Lastik
570°C
Konsantre Yem
520 °C
Deterjan
330°C
Tahıl
420 °C
Polietilen
360°C
Soya
500 °C
Polivinil Asetat
500 °C
Tütün
450 °C
Alüminyum
530°C
Nişasta
440 °C
Magmezyum
610 °C
Kükürt
280°C
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Tablo 1: Gaz grupları ve tutuşma sıcaklıkları.
3
3. Teçhizat Gruplarının Kategoriler Halinde Sınıflandırılması ATEX yönetmeliği kapsamında muhtemel patlayıcı ortamda kullanım için tasarlanıp üretilen ekipmanlar tehlike gruplarına göre Tablo 4’te belirtildiği gibi grup ve kategorilere göre ayrılarak sınıflandırılmaktadır. Tablo 4: Teçhizat gruplarının kategoriler halinde sınıflandırılması. TEÇHİZAT GRUBU GRUP I MADENLER (GRİZU VE YANICI TOZLAR)
GRUP II MADEN DIŞI ORTAMLAR
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Kategori 1 Kategori M 1
Kategori M 2
Patlayıcı ortam mevcudiyetinde çalışmaya devam eden ve çok yüksek seviyede korumaya sahip ekipmanlar
Patlayıcı ortam mevcudiyetinde durdurulan ve çok yüksek seviyede korumaya sahip ekipmanlar
G (Gaz)
Kategori 2 D (Toz)
Patlayıcı ortam mevcudiyetinde çalışmaya devam eden ve çok yüksek seviyede korumaya sahip ekipmanlar
G (Gaz)
Kategori 3 D (Toz)
Yüksek seviyede korumaya sahip ekipmanlar
G (Gaz)
D (Toz)
Normal seviyede korumaya sahip ekipmanlar
4. Koruma Tipleri Exproof ürünlerin kullanıldıkları yer, kullanım amaçları, birlikte kullanılacağı teçhizat gibi faktörlerin de göz önüne alınarak tasarlanıp üretildikleri farklı koruma tipleri bulunmaktadır. Exproof ürünlerde kullanılan koruma tipleri, gaz ve toz ortamları için kullanılan koruma tipleri olmak üzere iki grupta incelenebilir. a. Exproof Ürünlerin Gaz Ortamları İçin Kullanılan Koruma Tipleri: Exproof ürünlerin gaz ortamları için kullanılan koruma tipleri; elektrikli cihazlar için olan ve elektrikli olmayan (mekanik) cihazlar için olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.
4
i. Elektrikli Olan Exproof Cihazların Gaz Ortamları İçin Koruma Tipleri: Exproof ürünlerin gaz ortamları için kullanılan elektrikli olan Exproof cihazlar için koruma tipleri Tablo 5’de verilmiştir. Tablo 5: Elektrikli olan exproof cihazlar (gaz ortamları için) koruma tipleri. EKİPMAN TANIMLAMA KORUMA TİPİ
STANDART
UYGULANDIĞI EKİPMAN BÖLGELER KATEGORİSİ
“d”
Alev sızdırmazlık
EN 60079-1
1, 2
2G
“e”
Arttırılmış güvenlik
EN 60079-7
1, 2
2G
“i”
Kendinden emniyetli
EN 60079-11
0, 1, 2
1G
“ia”
Kendinden emniyetli
EN 60079-11
0, 1, 2
1G
Kendinden emniyetli
EN 60079-11
1, 2
2G
“ic”
Kendinden emniyetli
EN 60079-11
2
3G
“m”
Kapsül içine alma
EN 60079-18
1, 2
2G
“ma”
Kapsül içine alma
EN 60079-18
1, 2
1G
“mb”
Kapsül içine alma
EN 60079-18
1, 2
2G
“mc”
Kapsül içine alma
EN 60079-18
2
3G
“n”
Sızdırmaz korunma
EN 60079-15
2
3G
“nA”
Kıvılcım çıkarmayan
EN 60079-15
2
3G
“nC”
Mahfazalı, mahfazalı bölmeli
EN 60079-15
2
3G
“nL”
Enerji sınırlamalı cihaz
EN 60079-15
2
3G
“nR”
Kısıtlı hava almalı cihaz
EN 60079-15
2
3G
“o”
Yağa daldırma
EN 60079-6
1, 2
2G
“p”
Basınçlı koruma
EN 60079-2
1, 2
2G
“q”
Toz doldurma
EN 60079-5
1, 2
2G
“s”
Özel tip koruma
1, 2
2G
Elektrikli olan exproof cihazlar (gaz ortamları için) koruma tiplerinin anlamları ve genel olarak açıklamaları aşağıda verilmiştir.
“d” tipi alev sızdırmaz koruma seviyesi: Bu tip korumada; patlayıcı bir ortamı ateşleyebilecek bütün parçalar kapalı bir Ex d muhafazaya yerleştirilir. Yerleştirildikleri kapalı yerde oluşacak herhangi bir patlamadan doğacak basınca dayanabilmeli, aynı zamanda da patlamayı kapalı alanın dışındaki ortama taşımamalıdır.
“e” tipi yükseltilmiş emniyet seviyesi: Yükseltilmiş emniyet seviyesi “e”; normal servis sırasında aşırı sıcaklık veya ark ya da kıvılcımları üretmeyen elektrikli cihazların iç ya da dış bölümlerinde bunların meydana gelme ihtimalini daha yüksek bir güvenlik seviyesi ile önleyecek şekilde uygulandığı koruma tipidir. Bu koruma tipi “e” harfi ile gösterilmektedir.
Ex e
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
“ib”
5
“m” tipi koruma:
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
“m” tipi koruma; patlayıcı bir atmosferi kıvılcım veya ısıtma yolu ile ateşleyebilecek parçaların, bu atmosferin ateşlenmeyeceği şekilde bir bileşiğin içerisine yerleştirildiği koruma tipidir. Bu koruma tipi “m” harfi ile gösterilmekte ve kısaca kapsül içine alma şeklinde ifade edilmektedir. Bu tip koruma şeklinde; ateşlemeyi yapabilecek parçalar, dış atmosfere karşı yeterince mukavim bir reçine içine öyle kapatılır ki; patlayıcı atmosfer ne kıvılcımla ne de ısıyla bu kapalı kısımdan ateşlenemez. Zone 1 veya Zone 2 bölgeleri için uygulanmaktadır. Yalıtımı uygun şeffaf izolasyonlu malzemeler içerisindeki elektrik-elektronik sistemler, sensör devre kartları, küçük kapasiteli kumanda elemanları, gösterge elemanları ve sensörler “m” tipi korumaya örnek olarak verilebilir. Kapsül içine alma “m” koruma tipli elektriksel teçhizat aşağıdakilerden birisi olmalıdır:
6
b) “ma” koruma seviyesi (EPL “Ma, Ga, Da”) c) “mb” koruma seviyesi (EPL “Mb, Gb, Db”) veya d) “mc” koruma seviyesi (EPL “Gc, Dc”).
“i” tipi kendinden emniyetli ( intrinsically safe ) koruma: Bir elektrik devresinin tamamı veya belirli bir kısmında normal çalışma veya arıza anında çıkan ark veya ısı enerjisi, patlayıcı ortamı ateşleyecek güçte değil ise bu devreye kendinden emniyetlidir denilmektedir. “i” tipi koruma, devre içindeki enerjiyi sınırlandırarak, arkların, kıvılcımların veya yüksek sıcaklıkların oluşmasını önlemektedir. Başlıca uygulama alanları; kablo bağlantı kutuları, ölçüm ve kontrol teknolojisi, bilişim teknolojisi, sensörler ve aktuatörler gibi cihazlardır. Elektrikli arkın çıkaracağı enerji çok düşük olması gerektiğinden, Ex i tipi koruma; kumanda, ölçü ve otomasyon devreleri ve hatta led lamba ve optik büyütme tekniğine sahip madenci lambaları gibi düşük voltajlı uygulamalarda da kullanılabilmektedir. Ex i tipi cihazlar, Zone 0, Zone 1 ve Zone 2 bölgelerinde kullanılmaktadır. Kendinden emniyetli cihazlar için seviyeler, çalışma şartları ve kötü şekilde gelişen durumlara göre belirlenmiştir. Standartlarla desteklenen yapısal özelliklere bağlı olarak kendinden emniyetli cihaz için 3 koruma seviyesi mevcuttur. Bunlar: Ex ia: Zone 0’da uygulanır. (Bu tip korumada; işlem sırasında 2 hatanın oluş-
masına müsaade eder.) Ex ib: Zone 1’ de uygulanır. (Bu tip korumada; işlem sırasında 1 hatanın oluşmasına müsaade eder.) Ex ic: Zone 2’ de uygulanır. (Bu tip korumada; işlem sırasında 0 hatanın oluşmasına müsaade eder.)
“p” tipi basınçlı koruma seviyesi: Basınçlı koruma anlamına gelir. Patlayıcı gaz veya buharın girmesi istenmeyen bölge dışarıya karşı basınç altında tutularak patlayıcı gazın tehlikeli bölgeye girmesi önlenir. Çok dar bir kullanım sahası vardır. Ex-d tipi korumanın uygulanamadığı yerlerde tatbik edilir.
Normal çalışmada elektrikli cihaza, ortamı kaplayan patlayıcı ortamı ateşlemeyeceği veya ateşlemeye sebep olabilecek bir arızanın meydana gelmesinin pek muhtemel olmadığı durumlarda uygulanan bir koruma tipidir. Bu koruma tipi “n” harfi ile gösterilmektedir. Bu koruma tipinin seviyeleriyle ilgili Tablo 6’da belirtilen koruma seviyeleri bulunmaktadır. Tablo 6: “n” tipi korumanın alt grupları. İŞARETİ ANLAMI
KIYASLANABİLİR BİLİNEN KORUMA METODU KORUMA ŞEKLİ
II. GRUP GAZLARDA DAĞILIMI
nA
Ark çıkarmaz aletler
Ex-e
Ark ve kıvılcım çıkarmaz, yüzeyi yok fazla ısıtmaz
nC
Ark çıkaran aletler
Ex-d
Kapalı kontak tertibatı Kıvılcım çıkarmayan elemanlar Tam kapalı, kapsül içine gömülü
IIA, IIB, IIC
Patlayıcı gazların girmesi sınırlandırılmıştır
yok
nR
nL
Enerjisi sınırlı aletler
nP
Basitleştirilmiş Basınçlı Koruma
Ex-i
Herhangi bir ark veya aşırı ısınmanın ortamı patlatması için IIA, IIB, IIC enerjinin sınırlanması
Ex-p
Fazla basınçlı veya üfleme ile patlayıcı gazın iç kısma girmesinin önlenmesi, elektrik kesilmeden de kontrol edebilir
yok
“q” tipi koruma seviyesi: Bu koruma çeşidinde; elektrikli cihazı içinde tutan muhafaza, küçük parçacıklardan oluşan malzemeyle tamamen doldurulur. Böylece cihazın istenilen
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
“n” tipi koruma seviyesi:
7
şartlarda çalışması sırasında oluşacak kıvılcımlar, dışarıdaki atmosferi ateşleyemez.
“o” tipi koruma (Yağa Daldırma): Ark çıkaran veya tehlikeli derecede ısınan cihazlar yağa daldırılarak patlayıcı ortamdan izole edilebilirler. İzolasyon amacıyla kullanılan yağ aynı zamanda patlayıcı ortamı tecrit etmek için de kullanılmaktadır.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
“s” tipi özel koruma:
8
Özel koruma tipi “s”, yapıları itibariyle yerleşik koruma tiplerine sahip cihazlar için belirlenmiş yapısal veya diğer şartları karşılamayan, bununla birlikte, gerektiği durumlarda deney ile önceden belirlenen alanlardaki tehlikeli bölgelerde kullanıma uygun olduğu gösterilebilen elektrikli cihaz tiplerinin belgelenmesini sağlamak için uyarlanmış bir kavramdır. ii. Elektrikli Olmayan Exproof Cihazların Gaz Ortamlar İçin Koruma Tipleri ( En 13463-Serisi ) Elektrikli olmayan exproof cihazların (gazlar için) genel özellikleri EN 13463-1 standardında verilmiştir. Elektrikli olmayan exproof cihazların (gazlar için) koruma tipleri Tablo 7’de verilmiştir. Tablo 7: Elektrikli olmayan exproof cihazların (gazlar için) koruma tipleri. EKİPMAN KORUMA TİPİ
TANIMLAMA
STANDART
“fr”
Akış sınırlayıcı mahfaza yoluyla koruma
EN 13463-2
“d”
Aleve karşı dayanıklı mahfaza yoluyla koruma
EN 13463-3
“g”
Kendinden güvenlik yoluyla koruma
EN 13463-4
“c”
Yapı itibarıyla güvenlik yoluyla koruma
EN 13463-5
“b”
Ateşleme kaynaklarının denetimi yoluyla koruma
EN 13463-6
“p”
Basınçlandırma yoluyla koruma
EN 13463-7
“k”
Sıvıya batırma yoluyla koruma
EN 13463-8
“fr” tipi koruma (Akışı Engelleyerek Koruma): Mekanik alet kapalı tutularak, patlayıcı gaz veya tozun aletin içerisine, ateşleme kaynağının bulunduğu yere girmesine mani olunan bir yöntemdir. Contalama yöntemi ile aletin içerisine hava girmesi ve dolayısı ile ısının dışarı atılması bir miktar önlenmektedir. Basit bir gövde ile çözülebilmekle beraber, kategori 3 ile sınırlıdır. “p” tipi koruma prensibi ile ilişkisi yoktur.
“d” tipi koruma: Elektrikli aletlerde olduğu gibi robust bir gövde ile patlamanın dışarı sızması önlenir. Gövdenin, patlamanın ürettiği basınca dayanabilmesi gerekmektedir. Test ve diğer işlemleri elektrikli aletlerde olduğu gibi yapılmaktadır.
Yapı icabı tehlike oluşturmayan aletler bu gruba girer. Herhangi bir işlem yapmaya da gerek olmayabilir. İyi bir mühendislik, proje ve imalat ile sonuca ulaşılabilir. Bu gruba örnek olarak: hareketli parçalar, yataklar, güç aktarma sistemleri, kavrama sistemleri (kaplinler), kavrama (debriyaj), yaylı sistemler ve konveyör kayışları verilebilir.
“k” tipi koruma: Elektrikli aletlerde olduğu gibi yağ veya sıvı içine daldırılarak patlayıcı ortamdan izolasyon sağlanabilir. Yüzey ısısı düşürülebilir. Komple yağ içerisine daldırılarak veya alet yüzeyi koruyucu yağ ile kaplanarak uygulanmaktadır. c. Exproof Ürünlerin Toz Ortamları İçin Kullanılan Koruma Tipleri: Exproof ürünlerin toz ortamları için kullanılan koruma tipleri Tablo 8’de verilmiştir. Tablo 8: Exproof ürünlerin toz ortamları için ekipman koruma tipleri. EKİPMAN KORUMA TİPİ
TANIMLAMA
STANDART
UYGULANDIĞI BÖLGELER
EKİPMAN KATEGORİSİ
“iD” (iaD, ibD)
Kendinden emniyetli koruma
EN 60079-11
20, 21, 22
1D
“mD” (maD, mbD)
Kapsülleme yoluyla koruma
EN 60079-18
20, 21, 22
1D
“pD”
Basınçlandırma yoluyla koruma
EN 61241-4
21, 22
2D
“t”
Toz tutuşmasına karşı koruma
EN 60079-31
20, 21, 22
1D
“ta”
Toz tutuşmasına karşı koruma
EN 60079-31
20, 21, 22
1D
“tb”
Toz tutuşmasına karşı koruma
EN 60079-31
21, 22
2D
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
“c” tipi koruma:
9
“tc”
Toz tutuşmasına karşı koruma
EN 60079-31
22
3D
Exproof ürünlerin toz ortamları için kullanılan koruma tiplerinin genel olarak açıklamaları aşağıda verilmiştir.
“pD” tipi koruma: Pek yaygın bir uygulama alanı yoktur. Tozlu bölgelerdeki şalt tesislerini korumak için kullanılabilmektedir. Bu tip cihazlar zone 1 ve 2 bölgelerinde kullanılabilirler. Prensip olarak gazlardaki uygulamanın aynısıdır. Korunan tesisin içi sürekli üflenerek tozun içeri girmesi önlenmektedir.
“iD” tipi koruma: Gazlarda uygulanan metot ile aynısıdır.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
“m” tipi koruma:
10
Kendinden emniyetlilikte olduğu gibi gazlarla ilgili metotların aynısı uygulanmaktadır.
“t” tipi mahfaza tarafından toz tutuşmasına karşı koruma: Toz girişine karşı koruma ve yüzey sıcaklıklarını sınırlamak için bir düzen sağlayan bir mahfaza ile elektrikli teçhizatın donatıldığı durumda patlayıcı toz ortamları için koruma tipidir. “t” koruma tipinde koruma seviyesi; üç koruma seviyesine ayrılır. Her bir koruma tipi için teçhizat koruma seviyesi (EPL) tehlikeli bir ortamdaki bir tutuşma kaynağı olan bu teçhizatın riskine bağlı olarak belirlenmiştir. “t” tipi mahfaza tarafından toz tutuşmasına karşı korumalı olan teçhizat aşağıdakilerden birisi olmalıdır. Bunlar: “ta” koruma seviyesi (EPL “Da”) 1. “tb” koruma seviyesi (EPL “Db”) 2. “tc” koruma seviyesi (EPL “Dc”)dir.
5. IP Mekanik Koruma Exproof ürünlerde, farklı değerlerde mekanik koruma, giriş koruması olarak da adlandırılan IP koruması bulunmaktadır. IP patlama veya yanma riski yüksek olan yerlerde kullanılan cihazların mekanik koruma derecelerini gösteren bir koddur. IP değerlerinde, ilk rakam katı cisimlere karşı koruma, ikinci rakam sıvılara karşı koruma değerini göstermektedir. Örnek verilecek olursa; teçhizat üzerinde IP 54 şeklinde belirtilmişse bunun anlamı: birinci rakam 5 toz girmesine karşı korumalı olduğunu, ikinci rakam 4 ise herhangi bir yönden püskürtülen suya karşı korumalı olduğunu ifade etmektedir (Tablo 9).
Tablo 9: IP (Mekanik Koruma) değerleri ve anlamları. IP MEKANİK KORUMA(GİRİŞ KORUMASI) İlk Rakam 0
Koruma yok
Sıvılara Karşı Koruma
İkinci Rakam 0
Koruma yok
50 mm’den büyük maddelere karşı koruma
1
Dikey olarak düşen damlalara karşı koruma
1
12 mm’den büyük maddelere karşı koruma
2
15 açı ile gelen su damlalarına karşı koruma
2
2.5 mm’den büyük maddelere karşı koruma
3
60 açıya kadar yağmura karşı koruma
3
1 mm’den büyük maddelere karşı koruma
4
Herhangi bir yönden püskürtülen suya karşı koruma
4
Toz girmesine karşı korumalı
5
Su jetine karşı korunmuştur.
5
Her yönden gelen su jetine karşı korunmuştur.
6
Suya daldırmaya karşı korunmuştur.
7
Uzun süre su altında kalmasına göre korunmuştur.
8
Toz kesinlikle giremez.
6
6. CE İşaretinin Ürünlere İliştirilmesi ATEX 94/9/AT Yönetmeliğine göre enerjiyi imal etmeye, iletmeye, depolamaya, ölçmeye, ayarlamaya ve dönüştürmeye yarayan ve maddenin işlenmesinde kullanılan ve kendi içinde potansiyel ateşleyici kaynakları bulunan cihaz ve ekipmanların CE işareti de taşımaları gerekmektedir.
Aksamların İşaretlenmesi: 94/9/AT’ye göre ATEX aksamları CE işareti taşımaz. Ancak, : • Kategori ve grubu olan ve bunun değerlendirilebileceği aksamların,
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Katı Cisimlere Karşı Koruma
11
• Bağımsız koruyucu sistemler için olan aksamların, • Küçük aksamlar için ambalaj ve ilişik dokümantasyonların işaretlenmesi önerilir. CE işaretinin ürünlere iliştirilmesinde izlenecek yol aşağıda verilmiştir.
CE İŞARETİNİN İLİŞTİRİLMESİ (94/9/AT madde 7) Ekipman Grubu I ve II Kategori M1 ve 2 Bağımsız Koruyucu Sistemler ve
Evet
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
AT TİP İNCELEMESİ (Ek III) ya
ÜRETİM KALİTE GÜVENCESİ (Ek IV)
Ekipman Grubu I ve II Kategori M2 ve 2 Bağımsız Koruyucu Sistemler Hayır
İÇTEN YANMALI MOTOR VEYA ELEKTRİKLİ EKİPMAN MI?
ya da
ÜRÜN DOĞRULAMA (Ek V)
TİPE UYGUNLUK (Ek VI)
AT TİP İNCELEME (Ek III)
ÜRÜN KALİTE GÜVENCESİ (Ek VIII)
12
İÇ ÜRETİM KONTROLÜ (Ek VIII)
DOSYAYI BİR ONAYLANMIŞ KURULUŞA İLETİN
CE İŞARETİNİN EKLENMESİ (94/9/AT madde 7)
Ekipman Grubu II Kategori 3
Ekipman Grubu I ve II Bağımsız Koruyucu Sistemler
İÇ ÜRETİM KONTROLÜ (Ek VIII)
BİRİM DOĞRULAMA (Ek IX)
7. Exproof Ürünlerin Genel Olarak İşaretlenmesi ve Açıklamaları: Tehlikeli alanlarda kullanılan bütün ekipmanlar EN 60079-0’ da tanımlandığı gibi işaretlenmelidir. Genel bir kural olarak aşağıdaki bilgileri içermelidir: • Şirket/Üretici adı ve adresi, • Tehlikeli alan sertifika numarası, • Koruma kapsamı (Gaz veya toz için), • Sıcaklık sınıfı, • Ortam sıcaklık değeri, • Ürün adı, • Seri numarası, • Elektrik parametreleri, • Atex kodu-IP kodu Patlayıcı ortamlarda kullanılan ex-korumalı teçhizatların etiketleri farklıdır ve tüm ürünlerde olduğu gibi etiketleme şekli konu ile ilgili standartlarda belirlenmiştir. Atex yönetmeliği kapsamında patlayıcı veya yanıcı ortamlarda kullanılan cihazların işaretlemelerinin etiket üzerinde açıklamalarına örnek Resim 1-2-34‘de verilmiştir.
0031
II
2
G-D Ex
d
IIC
T4 Isı Sınıfı (T4 135) Gaz Grubu d: Alev sızdırmaz muhafaza e: Arttırılmış emniyet m: Kapsül içine alarak koruma t: Toz tutuşturmasına karşı koruma Ex Korumalı Bulunacağı Ortam (G Gazlı/ D Tozlu) Ortalam Sınıflandırılması Ekipman Grubu
Resim 1: Atex kapsamında etiket örneği.
Sertifika Kuruluş Kodu Ex İşareti
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
• Üretim yılı,
13
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Resim 3: Atex ortamlarında kullanılan ürünlerin açıklamalı etiket örneği.
14
Resim 4: Atex ortamlarında kullanılan ürünlerin açıklamalı etiket örneği.
II. EXPROOF ÜRÜNLERDE NUMUNE ALMA, TEST ve MUAYENE: Ülkemizde Exproof ürünlerde yapılması gereken bazı testler için laboratuvar imkânı bulunmamaktadır. TSE Ex Laboratuvarı Müdürlüğü tarafından Exproof ürünlere, IP mekanik koruma testleri ve 60079-1 standardı kapsamındaki testler yapılabilmektedir. Bu nedenle denetimlerde gerek görüldüğünde destek ve hizmet alınacak test ve muayene kuruluşu olarak TSE’den hizmet alınacaktır. Bu kapsamda numuneye uygulanacak testler belirlenerek yeterli sayıda alınan numuneler; TSE Ex Laboratuvar Teknik Şefliği - TSE Ex Laboratuvarı Md.lüğü 8780/1 Sokak No:5 Küçük Çiğli Mh. Çiğli-İZMİR adresinde faaliyet gösteren TSE Ex Laboratuvarına gönderilecektir.
EXPROOF ÜRÜNLERİN KONTROL LİSTESİ DENETİM YERİ BİLGİLERİ Üretici ( )
İthalatçı ( )
Satıcı ( )
Kullanıcı ( )
Denetlenen Yer
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı ÜRÜN BİLGİLERİ Ürünün Adı
15
Kullanım Yeri Kullanım Amacı
İŞARETLEME VE ETİKETLEME Üreticinin adı ve adresi CE işareti (Ek X, Bölüm A) (Diğer direktiflerce zorunlu olmadığı sürece bileşenlerde CE işaretine gerek yoktur.) Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası (Onaylanmış Kuruluş üretim kontrolünde yer almış ise) (Bileşenlerde sadece kimlik no yeterlidir)
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Genel olarak atexli ortamlarda kullanılacak herhangi bir ürünün denetiminde aşağıda verilen kontrol listeleri kullanılabilir.
Teçhizat ( ) Koruyucu Sistem ( ) Aksam ( ) Cihaz ( ) Ayarlama Donanımı ( )
Seri ve Tip işaretlemesi Varsa Seri numarası (TS En 60079-1 uygun olarak) Üretim yılı işareti Grup simgesi Kategori simgesi
I (Maden Ocakları ) M1
II (Gaz ve Toz) M2
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
2
3
G (Gaz) D (Toz)
Patlayıcı Ortam Tipi (Sadece Grup II için)
16
1
CE UYGUNLUK İŞARETİNE İLAVETEN, DİĞER İŞARETLEMELER Etiket üzerindeki işaretleme Ex ; Gaz ortamı Koruma Tipi ; Gaz Ortam Grubu (Gaz Ortam İçin); I – Patlama Grubu I II—Patlama Grubu II (IIA – Propan , II B—Etilen, IIC – Hidrojen ) Sıcaklık Sınıfı (Gaz Ortam İçin); Tx (T1, T2, T3, T4, T5, T6) veya Maksimum yüzey sıcaklığı T1>450 , 300<T2<450 , 200<T3<300 , 135<T4<200 , 100<T5<135 , 85<T6<100 *Sıcaklık cihazdan kaynaklanmıyorsa belirtilmez. Cihaz Koruma Seviyesi (EPL) EPL Ga Gb Gc
-
Atex Kategori 1G 2G 3G
X - Özel koşul gerektirir U - Bileşen- CE işareti gerektirmez
TALİMATLAR A) Tüm teçhizat ve koruyucu sistemlerle birlikte talimatlar bulunmalıdır, bu talimatlar en az aşağıdaki ayrıntıları içermelidir. B) Talimatlar, imalatçı ve Türkiye‘de yerleşik temsilcisi tarafından Türkçe hazırlanmalıdır. C) Talimatlar, özellikle emniyetle ilgili olmak üzere, tüm faydalı talimatlarla birlikte, hizmete sunma, bakım, muayene, düzgün çalışma kontrolü, gerektiğinde teçhizatın veya koruyucu sistemin onarımı için gerekli çizim ve şemaları içermelidir.
Hayır Evet Açıklama (Uygun) (Uygun değil) Bakımı kolaylaştıracak ilave bilgiler (ithalatçının, tamircinin vs. adresi) Ürün üzerinde işaretli bulunan bilgiler
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Emniyet talimatları Hizmete sunma ve kullanım talimatları Montaj ve de-montaj bilgileri Bakım (servis ve geçici tamir bilgileri) Tesisat ve ayar bilgileri Elektrik ve basınç parametreleri, maksimum yüzey sıcaklıkları ve diğer kriterler Belli bir kategorideki teçhizatın veya koruyucu sistemin istenen alanda kullanılıp kullanılamayacağına dair detaylar Yanlış kullanım detaylarını içeren özel kullanım şartları
17
Teçhizat ve koruyucu sisteme takılabilecek araçların asgari özellikleri
AT UYGUNLUK BEYANI (AT Uygunluk Beyanı aşağıdaki hususları içermelidir) Evet (Uygun) İmalatçı veya Türkiye’ de yerleşik yetkili temsilcisinin adı veya tanıtıcı işareti ve adresi Teçhizat, koruyucu sistem veya cihazın açıklaması, (Emniyet, kumanda cihazları ve ayarlama donanımları dahil) Uygun olduğunda, Onaylanmış Kuruluşun, tanıtım numarası ve adresi ile AT Tip inceleme belgesinin numarası
Hayır (Uygun değil)
Açıklama
Uygun olduğunda, uyumlaştırılmış standartlara, kullanılan standartlara ve teknik talimatnamelere yapılan atıflar Uygun olduğunda, uygulanan diğer Yönetmeliklere yapılan atıflar İmalatçı veya Türkiye’ de yerleşik yetkili temsilcisi adına imza atmaya yetkili şahsın kimlik bilgileri
AT TİP İnceleme Belgesi (AT Tip İnceleme Belgesi aşağıdaki hususları içermelidir) Evet (Uygun)
Hayır (Uygun değil)
Açıklama
İmalatçının adı ve adresi
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Ürün ve tipin tanımlanması
18
Ürünün teknik özellikleri İlgili yönetmeliğe atıf Onaylanmış kuruluşun adı, kimlik numarası Sertifika numarası ve yayım sayısı Sertifika onay tarihi ve geçerlilik süresi Uygulanan standartlar ve teknik dokümanlara yapılan atıflar Atex işaretlemesinin içeriği Teknik dosyanın önemli bölümlerinin listesi İlave onay listesi (değişiklik yapılmış ise) Bileşenlerin listesi ve sertifika bilgileri Uygunsa uygulanan testlerin listesi
Kullanım sırasındaki özel koşullar (X işareti var ise)
TEKNİK DOSYA İÇERİĞİ Evet (Uygun)
Hayır (Uygun değil)
Açıklama
Ürünün tasarımı, üretimi ve çalışmasına ilişkin bilgiler Genel bir tip açıklaması Grup ve kategori tanımları Parçaların, aksamların, devrelerin vs. tasarım ve imalat resimleri ile yerleşim planları Tamamen veya kısmen uygulanan standartların bir listesi Bileşenlerin listesi ve sertifikaları
Yapılan tasarım hesaplamalarının, gerçekleştirilen incelemelerin vs. sonuçları Test raporları Ürünlerin kullanma/bakım/montaj kılavuzları
UYGUNLUK DEĞERLENDİRME PROSEDÜRLERİ Grup I veya II Belge-Doküman Kontrolü Zone Kategori
Modüller Uygun AT Tip inceleme sertifikası
0 veya M1 veya 1 20
Modül B AT TİP İnceleme (Ek III)
Modül D Üretim Kalite O.K. Üretim Kalite Güvence Onayı Uygunluk (Ek IV) AT Uygunluk Beyanı Teknik Dosya
Modül F Ürün Doğrulama (Ek V)
AT Tip inceleme sertifikası O.K. Üretim Kalite Güvence Onayı AT Uygunluk Beyanı Teknik Dosya
Modül G AT Birim Doğrulama (Ek IX)
O.K. Birim Doğrulama sertifikası AT Uygunluk Beyanı Teknik Dosya
Uygun Değil
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Standartların uygulanmadığı durumlarda bu Yönetmeliğin temel gereklerini karşılamak için kullanılan çözümlerin açıklamaları
19
Modül E Ürün Kalite Uygunluk (Ek VII)
1 veya 21
M2 veya 2
Elektrikli içten yanmalı
Modül B AT TİP İnceleme (Ek III)
AT Tip inceleme sertifikası O.K. Ürün Kalite Güvence Onayı AT Uygunluk Beyanı Teknik Dosya
Modül C Tipe Uygunluk (Ek VI)
AT Tip inceleme sertifikası O.K. Tipe Uygunluk sertifikası AT Uygunluk Beyanı Teknik Dosya
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Modül G AT Birim Doğrulama (Ek IX)
20
O.K. Birim Doğrulama sertifikası AT Uygunluk Beyanı Teknik Dosya
1 veya 21
M2 veya 2
Modül A İç Kalite kontrolü (Ek VIII) Elektrikli olmayan
Modül G AT Birim Doğrulama (Ek IX)
AT Uygunluk Beyanı (Self Deklerasyon) Teknik Dosya O.K. Birim Doğrulama sertifikası AT Uygunluk Beyanı Teknik Dosya
2 veya 22
M3
Modül A İç Kalite kontrolü (Ek VIII)
Modül G AT Birim Doğrulama (Ek IX)s
EXPROOF BUAT
AT Uygunluk Beyanı (Self Deklerasyon) Teknik Dosya O.K. Birim Doğrulama sertifikası AT Uygunluk Beyanı Teknik Dosya
I. GİRİŞ: Exproof Buatlar; madenler, rafineriler, kimya endüstrisi, petrol istasyonları, hububat siloları, şeker fabrikaları, kereste ve mobilya fabrikaları, un fabrikaları gibi patlama riski yüksek olan çok çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. “Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/ AT)’’ yönetmelik kapsamında, patlama ve yanma riski yüksek olan yerlerde kullanılan cihazların bu ortamlara uygun olması gerekmektedir.
Resim 1: Exproof Buat kullanım alanlarından biri olan akaryakıt istasyonları.
II. AMAÇ: Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/AT kapsamındaki ürünlerden Exproof Buatların, piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik(94/9/AT)” kapsamında değerlendirilerek, uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçlarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler; • Piyasada bulunan Exproof edilmesi,
Buatların marka/model bazında tespit
• Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi, • Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin •
planlanması,
• Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması, • Gerektiğinde laboratuvar test imkanlarından yararlanılması, • Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Exproof Buatlar; patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli alanlarda; kablo eklemek ve içerisine cihaz yerleştirmek amacıyla geliştirilmiş genel amaçlı kutulardır. Exproof Buatların, Zone 0, Zone 1, Zone 2, Zone 21, Zone 22 bölgelerinde kullanım amaçlarına uygun olarak farklı tasarım ve özellikte olanları mevcuttur(Resim 1).
21
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
III. DAYANAK: Exproof Buatların denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
Kanun: • 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
• Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili
22
•
Yönetmelik (94/9/AT)
İlgili Standartlar: Exproof Buatın denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 1: Exproof Buatların Denetimlerinde Kullanılacak Standartlar Koruma Sınıfı
Standart Numarası
Standart Adı
Genel Özellikler
TS EN 60079-0: 2011
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 0
“d” Tipi Aleve Dayanıklı Mahfazalar TS EN 60079-1: 2007 Tarafından Korunan Cihazlar
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 1
“e” Tipi Arttırılmış Güvenlik Tarafından Korunan Cihazlar
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 7
“t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz Tutuşmasına Karşı Korunan Cihazlar
TS EN 60079-7: 2007 TS EN 60079-31: 2010
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 31
IV. EXPROOF BUAT HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER: 1. Ürünün Tanımı: Exproof Buat; elektrik akımı devrelerinde birleştirme yapmak veya akımı bir veya daha fazla kola ayırmak için atexli ortamlarda kullanılabilmesi amacıyla, özel olarak tasarlanıp, üretilen kutu olarak tanımlanabilir. Tehlikeli sahalardaki elektrik dağıtımı için kullanılan buatlar, ek kutusu, bağlantı kutusu, dağıtım kutusu olarak da söylenmektedir(Resim 2).
Resim 2: Exproof Buatın kapak, gövde, kablo girişleri ve içindeki malzemelerin
yerleşimi örneği.
Resim 3: Exproof Buatın gövdesi içinde kabloların yerleşim düzeni.
Güvenliği arttırılmış Exproof Buatların temel avantajlarından birisi, çelik, alüminyum, döküm, cam elyafıyla güçlendirilmiş polyester ve polikarbonat gibi farklı malzemelerden yapılabilmesidir. Buatlar, kullanım yerlerine göre çok farklı tip ve ebatlarda (kare, yuvarlak, dikdörtgen gibi) bulunabilmektedir (Resim 4).
Resim 4: Farklı biçimlerde Exproof Buat örnekleri.
Exproof Buatlar (koruma kutuları), IP 54 giriş koruması gerektiren, çıplak iletken parçalarını içinde barındıran kutulardır. Pratikte kullanıcılar yine de IP 66 veya daha yüksek derecede korumalı olanları tercih etmektedirler.
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Exproof Buatta; kapak, kutu(hazne), kablo girişleri, klemensler vs. bulunmakta, bunların yerleşimi ve şekli farklılıklar gösterebilmektedir(Resim 3).
23
Exproof Buatlar, buharlaşmanın birikmesini önleyici olarak havalandırma açıklıkları veya kanal delikleriyle desteklenmektedirler. Exproof Buatlar, yüksek yüzey sıcaklıklarına sahiptirler. Testlerle belirlenen sıcaklık iki faktöre bağlıdır. Bunlar: • İçindeki tellerin ve bağlantı yerlerinin sayısı, • Tellerden ve bağlantı yerlerinden doğan ortamın üzerindeki sıcaklıktır.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Normal ortam sıcaklığı, -20°C ile +40°C arasındadır. Daha yüksek ortam sıcaklıkları, yüksek bir T sıcaklığı veya bağlantı içindeki akımı düşürmek anlamına gelmelidir. Exproof Buatlarda koruma tipleri olarak, ”e” tipi arttırılmış emniyetli koruma (increased safety), “d” tipi alev sızdırmaz (flameproof) ve “t” tipi toz tutuşmasına karşı koruma yöntemleri kullanılmaktadır. “e” tipi korumada, cihazların sıcaklıklarının yükselmesi, izolasyonu, gevşeme gibi büyüklükler, özel yöntemler ile kontrol altında tutularak ve cihaz kutusunun mekanik koruma sınıfı (IP) arttırılarak, cihazın güvenliğinin yükseltilmesi sağlanmaktadır.
2. Exproof Buatın İşaretlenmesi: Tehlikeli alanlarda kullanılan bütün ekipmanlar EN 60079-0’da tanımlandığı gibi işaretlenmelidir. İçi boş halde bulunan Exproof buatlar, Atex yönetmeliği kapsamında bileşenler olarak sınıflandırıldığından, CE ile işaretlenmezler. Exproof buatların içlerine cihaz, kablo vs. yerleştirildikleri takdirde CE işaretlemesi yapılmaktadır. Exproof Buatın etiketlemesine örnek olarak Resim 5’te etiket örnekleri verilmiştir.
24
Resim 5: Exproof Buat etiket örnekleri.
V. EXPROOF BUATIN TAŞIDIĞI RİSKLER:
Exproof Buat gibi teçhizatlar aşırı ısı, kıvılcım ve ark gibi patlamaya sebep olabilecek ateşleme kaynaklarını barındırmaktadırlar, dolayısıyla exproof olarak üretilmeleri gerekmektedir. İnsan can ve mal güvenliğini geri dönüşü olmayan bir şekilde tehdit etmelerinden dolayı kullanıldıkları patlayıcı ortamlara uygun olarak monte edilmeli, tamir ve bakımları da aynı şekilde yapılmalıdır. Exproof Buatın kullanıldığı ortamdaki tehlike riskinin bertaraf edilebilmesi için exproof özelliğinin korunduğunun kontrol ve bakımlarla sağlanması gerekmektedir.
V. NUMUNE ALMA, TEST ve MUAYENE: Exproof Buatın muayene, numune alma ve testlerinin yapılışıyla ilgili olarak rehberin genel kısmında yer alan numune alma, test ve muayene bölümündeki bilgilerden yararlanılacaktır. Denetimlerde Exproof Buat için özelleştirilmiş kontrol listesi aşağıda verilmiştir.
EXPROOF BUAT KONTROL LİSTESİ DENETİM YERİ BİLGİLERİ
Denetlenen Yer
Üretici ( )
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi
Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı ÜRÜN BİLGİLERİ Ürünün Adı
İŞARETLEME VE ETİKETLEME
Kullanım Yeri
Satıcı ( )
İthalatçı ( )
Kullanıcı ( )
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Exproof Buat, kendi başına bir risk taşımamakla beraber, kullanıldığı ortamın patlama ve yanma riski bulunmaktadır. Tehlikeli sayılan bu alanlar sebebiyle, Exproof Buatın bulunduğu ortama uygun olarak kullanılması gerekmektedir. Zone 1 için tasarlamış Exproof Buatın, Zone 0 için kullanılması uygun değildir. Exproof Buatın içine yerleştirilen teller, bağlantılar ve devreler patlayıcı ortamın riskine uygun olarak konulmalıdır. Exproof Buat, yabancı madde girişine karşı korunmadığında da risk oluşturmaktadır. Bu nedenle IP Korumasının da uygun seviyede olması gerekmektedir.
25
Üreticinin Adı ve Adresi CE işareti*
işareti
IP Değeri
Onaylanmış Kuruluş Kimlik numarası Cihaz Koruma Seviyesi (EPL)
Üretim yılı Grup simgesi
Seri numarası
I
(Maden Ocakları )
II (Gaz ve Toz) 1
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Kategori simgesi
Koruma Tipi**
Gaz Ortam Grubu
“d tipi” (da, db, dc)
G (Gaz)
“e tipi” (eb, ec)
I – Patlama Grubu I I – Metan
3
M2
Patlayıcı Ortam Tipi (Sadece Grup II için)
D (Toz)
“t” tipi (ta, tb, tc)
II—Patlama Grubu II IIA-Propan
IIB-Etilen
Ortam Sıcaklığı - Ta Sıcaklık Sınıfı
26
M1
2
Ekipman Sıcaklık Sınıfı(Gaz ortam için Tx) Ekipman Sıcaklık Sınıfı(Toz ortam için Tx)
*Exproof Buatın içi boş ise CE işaretine gerek yoktur. **EN 60079-1 , EN 60079-7 , EN 60079-31
IIC-Hidrojen
EXPROOF FİŞ-PRİZ
Exproof Fiş-Priz; tehlikeli bölge olarak sınıflandırılan yerlerde seyyar elektrik cihazlarına, aydınlatma sistemlerine enerji sağlamak için iç ve dış alanlarda kullanılır. ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik (94/9/AT)’’ kapsamında, patlama ve yanma riski yüksek olan yerlerde kullanılan cihazların bu ortamların gerektirdiği standartlara ve kurallara uygun olması gerekmektedir. Exproof Fiş-Priz; yer altı - yer üstü madenleri, rafineriler, tersaneler, dolum tesisleri, kimya, ilaç, boya, parfüm gibi endüstriyel fabrikalar ve buna benzer risk teşkil eden yanıcı ve patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan elektrik aktarma sistemleridir. Exproof Fiş-Prizlerin; Zone 1, Zone 2, Zone 21, Zone 22 bölgeleri için farklı tasarım ve özellikte olanları mevcuttur. (Resim 1).
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
I. GİRİŞ:
27
Resim 1: Exproof Fiş-Priz
Exproof Fiş-Prizler, sabit veya taşınabilir elektrik cihazlarıyla birlikte kullanılır. Örneğin: • Aydınlatma sistemleri, • Bantlar,
• Isıtıcılar, • Motor jeneratörleri, • Havalandırma cihazları, • Kompresörler, • Pompalar.
II. AMAÇ:
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/ AT kapsamındaki ürünlerden Exproof Fiş-Prizlerin, piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik (94/9/AT)’’ kapsamında değerlendirilerek, belirtilen standartlar doğrultusunda uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçlarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler;
28
• Piyasada bulunan Exproof Fiş-Prizlerin marka/model bazında tespit edilmesi, • Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi, • Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin •
planlanması,
• Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması, • Gerektiğinde laboratuvar test imkânlarından yararlanılması, • Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
III. DAYANAK: Exproof Fiş-Prizlerin denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
1. Kanun: • 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği • Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili
•
(94/9/AT)
Yönetmelik
3. İlgili Standartlar: Exproof Fiş-Prizlerin denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 1: Exproof Fiş-Prizin denetlenmesinde kullanılacak standartlar. Koruma Sınıfı
Standart Numarası
Standart Adı
Genel özellikler
TS EN 60079-0: 2011
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 0
“d” Tipi Aleve Dayanıklı Mahfazalar Tarafından Korunan Cihazlar
TS EN 60079-1: 2008
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 1
“i” Tipi Kendinden Emniyetli “n” Tipi Koruma İle Teçhizatın Korunması
TS EN 60079-7: 2007
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 7
TS EN 60079-11: 2007
Patlayıcı gaz ortamları - Bölüm 11
TS EN 60079-15: 2011
Elektrikli Cihazlar – Patlayıcı ortamlarda kullanılan - Bölüm 15
“t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz TS EN 60079-31: Tutuşmasına Karşı Korunan 2010 Cihazlar
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 31
IV. EXPROOF FİŞ-PRİZ HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER Exproof Fiş-Priz; patlama ve yanma riski yüksek olan tehlikeli alanlarda kullanılan elektrikle çalışan ekipmanlara enerjiyi güvenli olarak sağlamak için bu ortamlara uygun olarak üretilmiş bir çeşit elektrik aktarma sistemi olarak tanımlanabilir. Exproof Fiş-Prizler; bağlayıcının tipi, büyüklüğü, şekli, akım değeri ve voltajları yönünden farklılık gösterirler(Resim 2). Resim 2: Farklı tipte Exproof Fiş-Prizler.
Exproof Fiş-Prizler, elektrik ve elektronik makinalarda, robotlarda, elektrik panolarında, kontrol ekipmanlarında, güç kontrolü ve sinyalizasyon devreleri gibi bağlantıların gerekli olduğu her türlü endüstriyel uygulamada kullanılmaktadır. Exproof Fiş-Prizler, elektrik enerjisinden güç alan aygıtların bulunduğu birincil alternatif akım güç kaynağına bağlanılmasına aracılık eden mekanizmalardır. Kullanım amaçları doğrultusunda farklı volt ve amper seçeneklerine sahiptirler.
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
“e” Tipi Arttırılmış Güvenlik
29
Exproof Fiş-Priz takımlarının genellikle ya priz üzerinden ya da fiş-priz bağlantılı olarak kilit mekanizmaları bulunmaktadır. Exproof Fiş-Prizler, kolayca çekilerek açılmamalı ve ark çıkarmasına neden olmamalıdırlar. Çalışma güvenliğini artırmak için sigorta korumalı fiş-prizler geliştirilmiştir.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Exproof Fiş-Priz, genel olarak gövde, gümüş-nikel kontaklar, kapak ve kilitleme sistemlerinden oluşur. Exproof Fiş-Prizin gövde kısmı; alüminyum, döküm, cam elyafıyla güçlendirilmiş polyester, polikarbonat, polyamid, döküm ve paslanmaya karşı epoxy kaplamaları gibi malzemelerden yapılmaktadır. Bağlantı parçaları, pirinç ve paslanmaz çelik gibi malzemelerden, kontakları ise gümüş-nikel kaplamalardan oluşmaktadır. Bu malzemelerle zor koşullara, kimyasallara karşı mukavemet sağlanmaktadır. Exproof Fiş-Prizlerin genel olarak bileşenleri Resim 3’ de verilmiştir.
30
Re-
gebileşenleri.
sim
3:
Exproof Fiş-Prizin nel olarak
1. Exproof Fiş-Priz Tipleri: Exproof Fiş-Prizler kullanım şekline göre Seyyar Exproof Fiş-Priz ve Sabit (Duvara Monteli) Exproof Fiş-Priz olmak üzere iki grupta incelenebilir.
a. Seyyar Exproof Fiş-Priz: Seyyar Exproof Fiş-Priz kombinasyonlarında, fiş ve priz hareketli halde istenilen ortama taşınmaktadırlar. Seyyar Exproof Fiş-Prizlerin genel olarak bileşenleri Resim 4’de verilmiştir.
a. Sabit (Duvara Monteli) Exproof Fiş-Priz: Exproof Fiş-Prizlerin duvara monte olan tipleri de bulunmaktadır. Bu modelde, duvara monte edilen priz gövdesi sabit hale getirilerek, fişin bu gövdeyle elektriği alıp iletmesi sağlanmaktadır. Bu modelin genel olarak bölümleri aşağıda verilmiştir. • Priz; duvara monte edilen gövde ve priz çıkış(dış) kısmından oluşmaktadır. • Fiş; fişin arka kısmı ve fiş giriş kısımlarından oluşmaktadır(Resim 5).
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Resim 4: Seyyar Exproof Fiş-Prizin bileşenleri.
31
Resim
5:
Sabit (Duvara Monteli) Exproof Fiş-Prizin bileşenleri. Duvara monte edilmiş priz ve elektriğin fiş vasıtasıyla bu gövdeden alınarak gerekli cihazlara aktarımı sağlanmaktadır. Sabit (Duvar) Exproof Fiş-Prizlerin, eğik duvar prizi, dik duvar prizi gibi tipleri bulunmaktadır. Exproof Fiş-Prizlerin giriş koruması denilen yabancı madde girişini engelleyen mekanik korumaya da sahip olmaları gerekmektedir. IP değerleri genellikle, IP 54, IP 55, IP 66, IP 67 gibi olabilir.
1. Exproof Fiş-Prizlerin İşaretlenmesi:
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Tehlikeli alanlarda kullanılan bütün ekipmanlar EN 60079-0’da tanımlandığı gibi işaretlenmelidir. Exproof Fiş-Prizde kullanılan etiket örneği Resim 6’da verilmiştir. Bu etiket örneğinde; Ex işareti, koruma tipleri, ortam tipleri(gaz ve toz), Zone sınıfı, cihaz kategorisi, ortam sıcaklığı, sıcaklık sınıfı, onaylanmış kuruluş adı, onaylanmış kuruluş numarası ve onaylanmış kuruluş yılı bilgileri bulunmaktadır.
Resim 6: Exproof Fiş-Prizin açıklamalı etiket örneği.
• Exproof Fiş-Prizin CE işareti, Ex işareti, ortam sınıfı, cihaz kategorisi, gaz/toz ortamı, koruma tipi, gaz grubu, sıcaklık sınıfı(T6), ortam sıcaklığı(Ta), onaylanmış kuruluş numarası ve IP değerinin yazılı olduğu etiket örneği Resim 7’de verilmiştir.
32
Resim 7: Exproof Fiş-Priz etiket örneği.
IV. EXPROOF FİŞ-PRİZİN TAŞIDIĞI RİSKLER: Exproof Fiş-Priz kendi başına bir risk taşımamakla beraber, kullanıldığı ortamın patlayıcı ve yanıcı riski olmasından dolayı ayrıca tehlikeli alan sayılmasından kaynaklı, bulunduğu ortama uygun olarak kullanılması gerekmektedir. Örneğin; Zone 2 için tasarlamış Exproof Fiş-Prizin, Zone 1 için kullanılması uygun değildir. Exproof Fiş-Priz, elektriğin bulunacağı canlı parçalara yabancı madde girişi tehlikesi riski bulundurmaktadır. Bu risklerin giderilebilmesi için IP koruması ve özel kilitleme sistemlerinin bulunması gerekmektedir. Fiş-Priz gibi elektrik malzemelerinde aşırı ısı, kıvılcım ve ark gibi patlamaya sebep olabilecek ateşleme kaynakları bulunmaktadır, dolayısıyla exproof olarak üretilmeleri gerekmektedir. İnsan can ve mal güvenliğini geri dönüşü olmayan bir şekilde tehdit etmesinden dolayı patlayıcı ortamlara uygun olarak monte edilmeli, tamir ve bakımları exproof özelliklerini koruyucu şekilde yapılmalıdır. Exproof Fiş-Prizin muayene, numune alma ve testlerinin yapılışıyla ilgili rehberin genel kısmında yer alan numune alma, test ve muayene bölümündeki bilgilerden yararlanılacaktır. Denetimlerde Exproof Fiş-Priz için özelleştirilmiş kontrol listesi aşağıda verilmiştir.
EXPROOF FİŞ-PRİZ KONTROL LİSTESİ DENETİM YERİ BİLGİLERİ Denetlenen Yer
Üretici ( )
Satıcı ( )
İthalatçı ( )
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi
33
Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı ÜRÜN BİLGİLERİ Kullanım Yeri
Ürünün Adı
İŞARETLEME VE ETİKETLEME Üreticinin Adı ve Adresi CE işareti
işareti
Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası
Kullanıcı ( )
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
V. NUMUNE ALMA, TEST ve MUAYENE:
IP Değeri Seri numarası
Cihaz Koruma Seviyesi (EPL)
Üretim yılı
II (Gaz ve Toz)
I Grup simgesi
(Maden Ocakları ) 1
Kategori simgesi
M1
G (Gaz) (Toz)
Patlayıcı Ortam Tipi (Sadece Grup II için)
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
“d tipi” (da, db, dc)
34
2
3
M2
D
“e tipi” (eb, ec)
“i” tipi(ia, ib, ic)
Koruma Tipi Standartlar* “n” tipi
Gaz Ortam Grubu
“t” tipi (ta, tb, tc)
I – Patlama Grubu I
II—Patlama Grubu II
I – Metan
IIA – Propan
II B—Etilen
IIC – Hidrojen
Ortam Sıcaklığı - Ta Sıcaklık Sınıfı
Ekipman Sıcaklık Sınıfı (Gaz ortam için Tx ) Ekipman Sıcaklık Sınıfı (Toz ortam için Tx )
*EN 60079-7, EN 60079-11, EN 60079-15, EN 60079-18, EN 60079-31
I. GİRİŞ: Exproof Hoparlör; acil iletişimlerde uyarı, anons gibi konuşmanın iletilmesi gereken durumlarda, yüksek verimli ses sağlamak üzere, patlama riski yüksek olan tehlikeli bölgeler, ağır çevre şartlarının hakim olduğu yerler ve gürültülü alanlarda kullanılan cihazlardır. ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik(94/9/AT)” kapsamında, patlama ve yanma riski yüksek olan yerlerde kullanılan cihazların bu ortamlara uygun olması gerekmektedir. Exproof Hoparlör; enerji üretim tesisleri, tahıl işleme fabrikaları, kömür madenleri, kimya tesisleri, petrol rafinerileri, havacılık saha merkezleri, nükleer tesisleri gibi ağır çevre şartlarına sahip, patlama ve yanma tehlikesi yüksek bölgelerde kullanılmak üzere tasarlanmalıdır. Exproof Hoparlörün; Zone 1, Zone 2, Zone 21, Zone 22 bölgeleri için farklı tasarım ve özellikte olanları mevcuttur. Gövde ve aksamların üretildikleri malzemelerin farklılıklarına göre iç ve dış ortamlarda kullanılmak üzere tasarlanan hoparlörler bulunmaktadır(Resim 1).
Resim 1: Exproof Hoparlör
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
EXPROOF HOPARLÖR
35
AMAÇ: Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/ AT kapsamındaki ürünlerden Exproof Hoparlörlerin piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik(94/9/AT)” kapsamında değerlendirilerek, belirtilen standartlar doğrultusunda uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçlarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler; • Piyasada bulunan Exproof Hoparlörün marka/model bazında tespit edilmesi, • Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi, • Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
•
36
planlanması,
• Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması, • Gerektiğinde laboratuvar test imkânlarından yararlanılması, • Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
III. DAYANAK: Exproof Hoparlörün denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
1. Kanun: • 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği • Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik (94/9/AT)
3. İlgili Standartlar: Exproof Hoparlörün denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1: Exproof Hoparlörün denetlenmesinde kullanılacak standartlar Koruma Sınıfı
Standart Numarası
Standart Adı
Genel özellikler
TS EN 60079-0: 2011
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 0
“e” Tipi Arttırılmış Güvenlik “m” Tipi Kapsül İçine Alma ile Teçhizatın Korunması “t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz Tutuşmasına Karşı Korunan Cihazlar
TS EN 60079-7: 2007 TS EN 60079-18: 2011 TS EN 60079-31: 2010
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 1 Elektrikli cihazlar - Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 7 Elektrikli Cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan - Bölüm 18 Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 31
Tablo 1: Exproof Hoparlörün denetlenmesinde kullanılacak standartlar
Ex-proof Hoparlörün etiket beyanında hangi standartlar bulunuyorsa, test ve muayenelerde bu standartların istenmesi gerekmektedir. Ex-proof Hoparlörde bütün standartların bulunması gerekmemektedir. Hangi koruma tiplerini içeriyorlarsa ona göre testleri yaptırılmalıdır.
II. EXPROOF HOPARLÖR HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER: 1. Exproof Hoparlörün Tanımı Exproof Hoparlör; patlayıcı ve yanıcı ortamlarda kullanılan, elektrik akımı değişimlerini ses titreşimlerine çevirerek gerektiğinde sesleri yükseltip duymamızı sağlayan cihaz olarak tanımlanabilir. Exproof Hoparlör, belli bir alan içinde ses dalgaları üretmek için yapılmış elektrostatik bir dönüştürücüdür. Elde edilen ses gücü aygıtın aldığı elektriksel gücün dönüşümünden kaynaklanmaktadır. Bu dönüşüm, genellikle, sürücü denilen bir titreşim sistemi yardımıyla gerçekleştirilir; söz konusu sistem, yakınındaki hava tabakalarının hareketini sağlar ve gerçek bir ses kaynağı oluşturur. Exproof Hoparlörün ebat, şekil, renk ve özellik yönünden farklı tipleri bulunmaktadır(Resim 2).
Resim 2: Farklı tipte Ex-proof Hoparlör örnekleri.
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
“d” Tipi Aleve Dayanıklı Mahfazalar Tarafından Korunan TS EN 60079-1: 2008 Cihazlar
37
Exproof Hoparlör; genellikle üç bileşenden oluşmaktadır. Bunlar: • Sürücü (dönüştürücü ve iletici) • Ses yayıcı koni • Montaj halkasıdır.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Exproof Hoparlörün bileşenleri Resim 3’ te verilmiştir. Exproof Hoparlör; alüminyum, metal döküm, antistatik polyamid, cam lifleriyle güçlendirilmiş polyester, polikarbonat gibi malzemelerden üretilebilmektedir. Montaj halkası ve diğer metal aksamlar genellikle paslanmaz çelikten yapılmaktadır. Montaj halkası U şeklinde ve ayarlanabilir özelliğe sahiptir.
Resim 3: Ex-proof Hoparlör ve bileşenlerinin görünümleri.
Exproof Hoparlörün sürücü kısmının ses yayıcı koniye bağlantısı Resim 4’ ün (1) kısmında gösterilmektedir. Sürücü gövde bileşenleri Resim 4’ ün (2) kısmında verilmektedir. Exproof Hoparlörün Resim 4’ ün (3) kısmında belirtildiği gibi mühürlü kasa(sürücü bileşeni) içerisinde kablo girişleri bulunmaktadır. Exproof hoparlörün kablo girişi hoparlörün kullanılacağı grup ve sınıfın bölgesel kodlarıyla uyumlu olmalıdır.
38
Resim 4: Exproof Hoparlörün bileşenlerinin yapısal birleşimi.
Arttırılmış güvenlik “e” ye göre terminalin bağlantı bölmesi Resim 5’ de belirtildiği gibidir. Resim 5: Exproof Hoparlörün bağlantı bölmesinin “e”ye
göre bulunuşu. Exproof Hoparlörde IP koruması, koruma türüne bağlı olarak, IP56, IP65, IP66, IP67 gibi giriş koruma seviyelerinde tercih edilebilmektedir.
2. Exproof Hoparlörün İşaretlenmesi:
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Tehlikeli alanlarda kullanılan bütün ekipmanlar EN 60079-0’da tanımlandığı gibi işaretlenmelidir. Exproof Hoparlörde kullanılan etiket örneği Resim 6 ve Resim 7’ de verilmiştir. Bu etiket örneğinde; Ex işareti, koruma tipleri, ortam tipleri(gaz ve toz), IP değeri, Zone sınıfı, cihaz kategorisi ve sıcaklık değerleri verilmiştir.
39 Resim 6: Exproof Hoparlör etiketi örneği.
Resim 7: Exproof Hoparlör etiketi örneği.
III. EXPROOF HOPARLÖRÜN TAŞIDIĞI RİSKLER: Exproof Hoparlör kendi başına bir risk taşımamakla beraber, kullanıldığı ortamın patlayıcı ve yanıcı riski olmasından dolayı ayrıca tehlikeli alan sayılmasından kaynaklı, bulunduğu ortama uygun olarak kullanılması gerekmektedir. Zone 2 için tasarlamış Exproof hoparlörün Zone 1 için kullanılması uygun değildir. Exproof Hoparlör, yabancı madde girişine karşı korunmadığında da risk oluşturmaktadır. Bu nedenle IP Korumasının uygun seviyede olması gerekmektedir.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Hoparlör gibi elektrikli cihazlar, aşırı ısı, kıvılcım ve ark gibi patlamaya sebep olabilecek ateşleme kaynaklarını barındırdığından patlamaya sebep olmaktadır, dolayısıyla exproof olarak üretilmeleri gerekmektedir. İnsan can ve mal güvenliğini geri dönüşü olmayan bir şekilde tehdit etmesinden dolayı kullanıldıkları patlayıcı ortamlara uygun olarak monte edilmeli, tamir ve bakımları da aynı şekilde yapılmalıdır. Exproof Hoparlörün exproof özelliğinin korunduğu kontrol ve bakımlarla sağlanmalıdır.
40
IV. NUMUNE ALMA, TEST ve MUAYENE: Exproof Hoparlörün muayene, numune alma ve testlerinin yapılışıyla ilgili olarak rehberin genel kısmında yer alan numune alma, test ve muayene bölümündeki bilgilerden yararlanılacaktır. Denetimlerde Exproof Hoparlör için özelleştirilmiş kontrol listesi aşağıda verilmiştir. EXPROOF HOPARLÖR KONTROL LİSTESİ DENETİM YERİ BİLGİLERİ Üretici ( )
Denetlenen Yer
Satıcı ( )
İthalatçı ( )
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi
Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı ÜRÜN BİLGİLERİ Kullanım Yeri
Ürünün Adı İŞARETLEME VE ETİKETLEME Üreticinin Adı ve Adresi CE işareti
işareti
Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası
IP Değeri Seri numarası
Kullanıcı ( )
Üretim yılı
Cihaz Koruma Seviyesi (EPL)
Grup simgesi
I (Maden Ocakları )
Kategori simgesi
M1
II(Gaz ve Toz) 1 3
M2
G (Gaz) D (Toz)
Patlayıcı Ortam Tipi (Sadece Grup II için)
Gaz Ortam Grubu
“d tipi” (da, db, dc)
“e tipi” (eb, ec)
“m” tipi(ma, mb, mc)
“t” tipi (ta, tb, tc)
I – Patlama Grubu I
II - Patlama Grubu II
I – Metan
IIA - Propan
IIB - Etilen
Ortam Sıcaklığı - Ta Sıcaklık Sınıfı
Ekipman Sıcaklık Sınıfı (Gaz ortam için Tx ) Ekipman Sıcaklık Sınıfı (Toz ortam için Tx )
* EN 60079-1, EN 60079-7, EN 60079-18, EN 60079-31
EXPROOF KABLO RAKORU
IIC – Hidrojen
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Koruma Tipi Standartlar*
2
41
I. GİRİŞ:
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Exproof Kablo Rakoru; patlayıcı ve yanıcı ortamlarda oluşan yüksek yoğunlukta nem, toz, gaz vb. türevlerin olduğu iç ve dış alanlarda kabloların bağlantısında ve izole edilmesinde kullanılır. ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik (94/9/AT) “ kapsamında, patlama ve yanma riski yüksek olan yerlerde kullanılan cihazların bu ortamların gerektirdiği standartlara ve kurallara uygun olması gerekmektedir. Exproof Kablo Rakoru; yer altı - yer üstü madenleri, matbaalar, rafineriler, boyahaneler, tahıl ambarları, kimya endüstrisi, petro kimya tesisleri ve buna benzer risk teşkil eden yanıcı ve patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan kablo bağlantı elemanıdır. Exproof Kablo Rakorları, fabrikaların veya işletmelerin tehlikeli alanlarında bulunan elektrik sistemlerinde kullanılan “kritik güvenlik” elemanlarıdır. Exproof Kablo Rakorlarının Zone 0, Zone 1, Zone 2, Zone 21, Zone 22 bölgeleri için farklı tasarım ve özellikte olanları mevcuttur. (Resim 1). Resim 1: Exproof Kablo Rakoru
42
II. AMAÇ: Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/ AT kapsamındaki ürünlerden Exproof Kablo Rakorlarının piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik(94/9/AT)’’ kapsamında değerlendirilerek, belirtilen standartlar doğrultusunda uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçlarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler; • Piyasada bulunan Exproof Kablo Rakorlarının marka/model bazında tespit edilmesi, • Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi,
• Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin planlanması, • Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması, • Gerektiğinde laboratuvar test imkânlarından yararlanılması, • Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
III. DAYANAK: Exproof Kablo Rakorlarının denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir. • 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği • Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT) Yönetmelik
3. İlgili Standartlar: • Exproof Kablo Rakorlarının denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 1: Exproof Kablo Rakorlarının denetlenmesinde kullanılacak standartlar Standart Adı
Koruma Sınıfı
Standart Numarası
Genel özellikler
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda TS EN 60079-0: 2011 kullanılan- Bölüm 0 -Teçhizat
“d” Tipi Aleve Dayanıklı Mahfazalar Tarafından Korunan Cihazlar
TS EN 60079-1: 2008
“e” Tipi Arttırılmış Güvenlik
TS EN 60079-7: 2007 Elektrikli cihazlar - Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 7
“n” Tipi Korunma ile Teçhizatın Korunması “t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz Tutuşmasına Karşı Korunan Cihazlar
TS EN 60079-15: 2011
TS EN 60079-31: 2010
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 1
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 15
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 31
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
1. Kanun:
43
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
IV. EXPROOF KABLO RAKORU HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER Exproof Kablo Rakoru; elektirikli ekipmanın koruma tipini muhafaza edecek şekilde, bir veya daha fazla elektrik ve/veya fiber optik kabloların ekipmana girişine imkan sağlayan bir bağlantı elemanıdır. Exproof Kablo Rakoru; gaz, hava ve toz gibi maddelere karşı geçirmezliği sağlar. Kablo bağlantı yerinden patlayıcı gazın teçhizatın içerisine girmemesi ve sızdırmazlığın tam olarak sağlanması gerekmektedir. Bu sızdırmazlık, özel bir sıkılaştırma parçası, sıkma halkası veya dolgu maddesi gibi yöntemlerle sağlanabilir. Exproof Kablo Rakoru, kablonun çekilip dışarı çıkarılmasına engel olacak şekilde tasarlanmalıdır. Exproof ekipmanlarda kullanılan kablonun isteyerek veya istemeyerek herhangi bir şekilde çekilmemesi, yerinden çıkarılmaması, bağlantılarının koparak kıvılcıma veya kısa devreye neden olmaması gerekir. Exproof Kablo Rakoru, gövde ve conta gibi bazı tamamlayıcı kısımlardan oluşmaktadır. Resim 2’ de Ex-proof Kablo Rakorunun bileşenleriyle ilgili bir örnek verilmiştir. Resim 2: Exproof Kablo Rakoru bileşenleri. Exproof Kablo Rakorları, plastik veya metal gibi bir çok farklı malzemelerden üretilmektedir. Rakor gövdesi; polyamid, polimer, neoprene, nikel kaplı pirinç, paslanmaz çelik, alüminyum ve pirinç gibi malzemelerden oluşmaktadır. Sızdırmazlık contası, baskı contası, kıskaç halkası, sıkıştırma vidası, somun, başlık, rondela, o-ring gibi kablo rakoru tamamlayıcıları nitril kauçuk, neopren, termoplastik vulkanize, kloropren, polyamid vb. malzemelerden yapılmaktadır
44
(Resim 3).
Resim 3: Farklı malzemeden
Patlama ve yanma tehlikesi yüksek olan alanlarda zırhlı veya zırhsız kablolar için tehlikeli alan uygulamalarında temelde 3 tipte kablo rakoru kullanılmaktadır. Bunlar: “e”, “d” ve “n” koruma tiplerine uygun olan exproof kablo rakorlarıdır. Plastik kablo rakorları, “e” (arttırılmış emniyetli) koruma tipli gövdelerde kablo girişi için uygundur. Metalden üretilmiş kablo rakorları, “d” (alev sızdırmaz) koruma tipli gövdelerde kullanılmaktadır. Exproof Kablo Rakorları en az IP 54 seviyesinde korunmalıdır. Bunun üstünde olan IP 64, IP 65, IP 66, IP 67, IP 68 gibi IP değerleri ile giriş koruması yapılabilir.
1. Exproof Kablo Rakoru Tipleri: Ex-proof Kablo Rakoru, temelde zırhlı ve zırhsız olmak üzere iki grupta incelenebilir:
a. Exproof Zırhlı Kablo Rakoru: Exproof Zırhlı Kablo Rakoru; patlayıcı ve yanıcı ortamlarda zırhlı kabloların bağlantısı için kullanılan kablo rakorlarıdır. Kablo kılıfının normal contalanmasına ek olarak, kablo zırhının güvenli bir biçimde sıkıştırılması da gerekmektedir, çünkü bu zırh sadece mekanik koruma için değil, aynı zamanda elektriksel koruma için de kullanılır. Kablo zırhı elektrikle yüklü ise, koruma ya da topraklama iletkeni gibi çalışacağından; kablo rakoru aracılığı ile toprağa güvenli bir biçimde bağlanması sağlanır.
Resim 4: Exproof Zırhlı kablo rakoru
b. Exproof Zırhsız Kablo rakoru: Exproof Zırhsız Kablo Rakoru, patlayıcı ve yanıcı ortamlarda zırhsız kabloların bağlantısı ve izole edilmesi için kullanılan kablo rakorlarıdır. Bu rakorlar kablonun çekilip çıkarılmasına karşı yüksek seviyede direnç ve stabilite sağlar. Ay-
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
üretilmiş Exproof Kablo Rakorları.
45
rıca gaz, toz vb. maddelerin ekipmanın içine girmesini, ekipman içinde oluşan tehlikeli oluşumların da dışarı sızmasını önler.
Resim 5: Exproof Zırhsız kablo rakoru
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
2. Exproof Kablo Rakorlarının İşaretlenmesi: Tehlikeli alanlarda kullanılan bütün ekipmanlar EN 60079-0’ da tanımlandığı gibi işaretlenmelidir. Exproof Kablo Rakorunun etiketlenmesine örnek olarak Resim 6 ve Resim 7 verilmiştir. Bu etiket örneklerinde; Ex işareti, koruma tipleri, ortam tipleri(gaz ve toz), IP değeri, Zone sınıfı, cihaz kategorisi, onaylanmış kuruluş ismi ve sertifika numarası bilgileri verilmiştir. Resim 6: Exproof Kablo
Rakoru
etiket
örneği.
46
Resim 7: Exproof Kablo Rakoru etiket örneği.
V. EXPROOF KABLO RAKORUNUN TAŞIDIĞI RİSKLER: Exproof Kablo Rakoru kendi başına bir risk taşımamakla beraber, kullanıldığı ortamın patlayıcı ve yanıcı riski olmasından dolayı ayrıca tehlikeli alan sayılmasından kaynaklı, bulunduğu ortama uygun olarak kullanılması gerekmektedir. Örneğin; Zone 1 için tasarlamış Exproof Kablo Rakorunun, Zone 0 için kul-
lanılması uygun değildir. Kablo Rakoru gibi elektrik malzemeleri bağlı bulundukları makina ve ekipmanın çalışması, çeşitli ateşleme kaynakları sayesinde meydana gelebilecek aşırı ısınma, kıvılcım veya arkların patlamaya sebep olabileceğinden exproof özellikte üretilmeleri gerekmektedir. Exproof Kablo Rakoru, kablonun elektrikli ekipmana bağlanmasında, kablonun çekilip çıkarılması, ark çıkarması veya ortamdaki gaz, toz veya buharın ekipmanın içine sızması gibi risklerin meydana gelmesine sebep olabilmektedir. Bu riskler, kablonun stabil bir şekilde exproof kablo rakoruyla bağlanması ve cihazın koruma tipiyle uyumlu bir koruma şeklinin uygulanmasıyla giderilir. Exproof Kablo Rakoru, yabancı madde girişine karşı korunmadığında da risk oluşturmaktadır. Bu nedenle IP Korumasının da uygun seviyede olması gerekmektedir. İnsan can ve mal güvenliğini geri dönüşü olmayan bir şekilde tehdit etmesinden dolayı patlayıcı ortamlara uygun olarak monte edilmeli, tamir ve bakımları exproof özelliklerini koruyucu şekilde sağlanmalıdır. Exproof Kablo Rakorunun muayene, numune alma ve testlerinin yapılışıyla ilgili olarak rehberin genel kısmında yer alan numune alma, test ve muayene bölümündeki bilgilerden yararlanılacaktır. Denetimlerde Exproof Kablo Rakoru için özelleştirilmiş kontrol listesi aşağıda verilmiştir.
EXPROOF KABLO RAKORU KONTROL LİSTESİ DENETİM YERİ BİLGİLERİ Üretici ( )
Denetlenen Yer
Satıcı ( )
İthalatçı ( )
Kullanıcı ( )
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
VI. NUMUNE ALMA, TEST ve MUAYENE:
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi
47 Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı ÜRÜN BİLGİLERİ Ürünün Adı
Kullanım Yeri
İŞARETLEME VE ETİKETLEME Üreticinin Adı ve Adresi CE işareti
işareti
IP Değeri
Onaylanmış Kuruluş Kimlik numarası*
Seri numarası Cihaz Koruma Seviyesi (EPL)
Üretim yılı
Grup simgesi
Kategori simgesi
I (Maden Ocakları )
M1
II (Gaz ve Toz)
M2
Patlayıcı Ortam Tipi (Sadece Grup II için)
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Koruma Tipi Standartlar*
Gaz Ortam Grubu
2
G (Gaz)
D (Toz) “e tipi” (eb, ec)
“t” tipi (ta, tb, tc)
“n” tipi (nA, nC, nR)
I – Patlama Grubu I I – Metan
II—Patlama Grubu II IIA-Propan
Ortam Sıcaklığı - Ta Sıcaklık Sınıfı
3
“d tipi” (da, db, dc)
Ekipman Sıcaklık Sınıfı(Gaz ortamı Tx) Ekipman Sıcaklık Sınıfı(Toz ortamı Tx )
* EN 60079-1 , EN 60079-7 , EN 60079-15, EN 60079-31
EXPROOF MADENCİ BAŞ LAMBASI 48
1
IIB-Etilen
Maden sanayi bilinen en eski sanayi kollarından biridir ve insanoğlunun patlamayla yüz yüze geldiği ilk yerlerdendir. Madenler, ortamda bulunan metan gazından dolayı patlama riski en yüksek olan yerler olarak sınıflandırılmaktadır. ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik(94/9/AT)’’ kapsamında, patlama ve yanma riski yüksek olan yerlerde kullanılan cihazların bu ortamlara uygun olması gerekmektedir. Madenlerde kullanılan Exproof Madenci Baş Lambaları, söz konusu yönetmeliğe uygun olarak üretilip, piyasaya arz edilmelidir. Madenlerde, tünellerde, endüstriyel fabrika bakımlarında, kanal işlerinin yanı sıra acil arama ve kurtarma hizmetlerinde Exproof Madenci Baş Lambaları kullanılmaktadır. Özellikle maden sektöründe kullanımı çok yaygın olup, kıvılcım yapmayan (exproof) malzemeden üretilmiş tiplerinin kullanımı zorunludur. Madenler yüksek patlama riskinden dolayı kullanılan cihazlar I. Grup, M1 ve M2 kategorilerinde belirtilmektedir(Resim 1). Resim 1: Madenlerde kullanılan Exproof Madenci Baş Lambası.
II. AMAÇ: Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/ AT kapsamındaki ürünlerden Exproof Madenci Baş Lambalarının, piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik(94/9/AT)” kapsamında değerlendirilerek, belirtilen standartlar doğrultusunda uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçlarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler; • Piyasada bulunan Exproof Madenci Baş Lambalarının marka/model bazında tespit edilmesi, • Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi, • Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin planlanması, • Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması, • Gerektiğinde laboratuvar test imkânlarından yararlanılması, • Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
I. GİRİŞ:
49
III. DAYANAK: Exproof Madenci Baş Lambasının denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
1. Kanun: • 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği • Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik (94/9/AT)
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
3. İlgili Standartlar:
50
• Proje ürününün denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 1: Exproof Madenci Baş Lambasının denetlenmesinde kullanılacak
standartlar Koruma Sınıfı
Standart Numarası
Standart Adı
Genel Özellikler
TS EN 60079-0: 2011
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 0 – Teçhizat - Genel özellikler
“i” Tipi Kendinden Emniyetli (intrinsically safe)
TS EN 60079-11: 2012
Grizuya Duyarlı Madenlerde Kullanım İçin Baş Lambaları
Elektrikli cihazlar- Patlayıcı ortamlarda kullanılan TS EN 60079-35-2: - Grizuya duyarlı madenlerde kullanılan baş 2013 lambaları Bölüm 2: Performans ve güvenlikle ilgili diğer hususlar
Patlayıcı Gaz Ortamları - Bölüm 11 - "i" tipi kendinden korumalı cihazlar
IV. EXPROOF MADENCİ BAŞ LAMBASI HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER 1.Exproof Madenci Baş Lambasının Tanımı: Exproof Madenci Baş Lambası; özellikle patlama riski yüksek olan madenlerde kullanılan, genellikle baş lambası, esnek kablo ve bataryadan oluşan bir ışık kaynağı olarak tanımlanabilir. Exproof Madenci Baş Lambalarının kablosuz modelleri de bulunmaktadır(Resim 2). Maden sektöründe kullanılan baş lambalarında led ile güçlü bir aydınlatma sağlanarak, çalışma kolaylığı sağlanmaktadır.
Resim 2: Exproof Madenci Baş Lambalarının kablolu (a, c) ve kablosuz (b, d)
türleri Kablolu Exproof Madenci Baş Lambası: Kablolu Exproof Madenci Baş Lambası; baş lambası, esnek kablo ve bataryadan oluşmaktadır(Resim 3). Baş lambası barete, bataryada bel bölgesine takılarak kullanım kolaylığı sağlanmaktadır. Resim 3: Kablolu Exproof Madenci
Baş Lambasının bileşenleri.
i. Baş Lambası: Baş lambasının ön tarafı; baş lambası kapağı, sertleştirilmiş cam, reflektör, yedek LED ışığı ve ana LED ışığı kısımlarından oluşmaktadır(Resim 4). Uzun ömürlü olmasını sağlayan ve görüş etkinliğini arttıran, uluslararası standartlara göre geliştirilmiş LED, ürünün temel ışık kaynağıdır. Resim 4: Baş lambasının ön tarafının kısımları.
Baş lambasının arka tarafı; baş lambası kabuğu, kilit vidaları, basma düğmesi, paslanmaz çelik parça, anot ucu ve katot ucundan oluşmaktadır(Resim 5). Baş lambası dış kısmı, polikarbonat, polietilen, polyamid, PP/PE/PP membran bileşenleri gibi malzemelerden yapılmaktadır. Resim 5: Baş lambasının arka tara-
fının kısımları.
ii. Esnek Kablo: Esnek kablo, batarya ile baş lambası arasındaki bağlantıyı sağlayan bir malzemedir(Resim 6). Esnek kablo; alev geciktirici, yağ ve aside
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
2. Exproof Madenci Baş Lambası Modelleri
51
dirençli, keskince kırılmaksızın bükülebilme özelliklerine sahip olmalıdır. Esnek kablolar, yapı itibariyle normal çalışma şartlarında ark çıkarmazlar. Ancak herhangi bir nedenle koparılır veya kasten kesilir ise ark çıkarabilirler. Ex koruma olarak, kablolarda iki önlem alınır. Birincisi dış kılıfın zırhlı yapılarak kesilme, kopma ve ezilmenin zorlaştırılması, ikincisi de yanmanın önlenmesidir. Resim 6: Madencilikte kullanılan esnek kablonun kesiti.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Kablonun dış kısmı, esneklik, alev geciktirici ve yağ asidi geçirmez olacak şekilde silikon lastik vb. termoplastik malzemelerden yapılmaktadır. Yeni tip bazı kablosuz ex madenci baş lambası modellerinde esnek kablo bulunmamaktadır.
52
iii. Batarya Kutusu: Batarya kutusu; batarya kutusu kapağı, kemer klipsi ve bağlantı somunları kısımlarından oluşmaktadır(Resim 7). Batarya; lityum-ion, kurşun asitli veya nikel-kadmiyum-alkaliden oluşabilmektedir. Yeni tiplerde genellikle lityum-ion kullanılmaktadır. Batarya kutusu dış kısmı; polikarbonat, polietilen, polyamid, PP/PE/PP membran bileşenleri gibi malzemelerden yapılmaktadır. Resim 7: Batarya kutusunun kısımları.
b. Kablosuz Exproof Madenci Baş Lambası Kablosuz Exproof Madenci Baş Lambasının ön tarafında; LED ışığı, şarj olduğunu gösteren kırmızı LED ışığı, kısa ışık için LED ve lambaların ışık çıkışını optimize eden reflektörden oluşmaktadır(Resim 8). Resim 8: Baş lambasının ön tarafının kı-
sımları. Kablosuz Exproof Madenci Baş Lambasının arka tarafında; ABS/Polikarbonat karışımı vb. malzemeden koruma gövdesi, su geçirmez conta ve yivli kapak, metal klips ve seri numarasının basılı olduğu kısımlar bulunmaktadır(Resim 9). Metal klips, bataryayı bel bölgesinde taşımaya yaramaktadır. Resim 9: Kablosuz Exproof Madenci Lambasının arka tarafının kısımları.
Kablosuz Exproof Madenci Baş Lambasının üst tarafında; şarj giriş koruması ve açma-kapama düğmesi bulunmaktadır (Resim 10). Resim 10: Kablosuz exproof
Exproof Madenci Baş Lambaları; IP koruması en az IP54 olmak üzere IP65, IP66, IP67 gibi giriş koruma tiplerinde tercih edilebilmektedir.
2. Exproof Madenci Baş Lambasının İşaretlenmesi: Exproof Madenci Baş Lambalarında kullanılan etiket örneği Resim 11’de verilmiştir. Bu etiket örneğinde; madenlerde kullanılan, Metan gazına (patlayıcı gaz grubu I ) karşı korumalı bir exproof madenci baş lambası verilmektedir. Resim 11: Exproof Madenci Baş Lambası eti-
keti örneği (metan gazı ortamı için kullanılan) Farklı amaçlar için kullanılan Exproof madenci baş lambaları kullanıldığı ortamın özelliğine göre, etiketlerinin gaz grubu bölümünde bazı farklılıkları olabilmektedir. Patlamalı gaz ortamlarından metan ve hidrojen gazının bulunduğu yerde kullanılan Ex Madenci Baş Lambasının etiket örneği Resim 12’de verilmiştir. Resim 12: Exproof Madenci Baş Lambası etiketi örneği (metan ve hidrojen gazı ortamı için kullanılan)
V. EXPROOF MADENCİ BAŞ LAMBASININ TAŞIDIĞI RİSKLER: Exproof Madenci Baş Lambası, kendi başına bir risk taşımamakla beraber, kullanıldığı ortamın patlayıcı ve yanıcı riski olmasından dolayı ayrıca tehlikeli alan sayılmasından kaynaklı, bulunduğu ortama uygun olarak kullanılması gerekmektedir. Zone 0 bölgesinde kullanılacak Exproof Madenci Baş Lambasının bu bölgenin şartlarına uygun olarak tasarlanmış olması zorunluluğu vardır.
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
madenci baş lambasının üst tarafının kısımları
53
Exproof Madenci Baş Lambası, yabancı madde girişine karşı korunmadığında da risk oluşturmaktadır. Bu nedenle IP Korumasının da uygun seviyede olması gerekmektedir. Madenci Baş Lambası gibi ekipmanlarda aşırı ısı, kıvılcım ve ark gibi patlamaya sebep olabilecek ateşleme kaynakları bulunduğundan patlamaya sebep olabilmektedir, dolayısıyla exproof olarak üretilmeleri gerekmektedir. İnsan can ve mal güvenliğini geri dönüşü olmayan bir şekilde tehdit etmesinden dolayı kullanıldıkları patlayıcı ortamlara uygun olarak tasarlanmalı, tamir ve bakımları da aynı şekilde yapılmalıdır. Exproof Madenci Baş Lambasının exproof özelliğinin korunduğu kontrol ve bakımlarla sağlanmalıdır.
VI. NUMUNE ALMA, TEST ve MUAYENE:
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Exproof Madenci Baş Lambasının muayene, numune alma ve testlerinin yapılışıyla ilgili rehberin genel kısmında yer alan numune alma, test ve muayene bölümündeki bilgilerden yararlanılacaktır. Denetimlerde Exproof Madenci Baş Lambası için özelleştirilmiş kontrol listesi aşağıda verilmiştir.
54
EXPROOF MADENCİ BAŞ LAMBASI KONTROL LİSTESİ DENETİM YERİ BİLGİLERİ
Denetlenen Yer
Üretici ( )
Satıcı ( )
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı ÜRÜN BİLGİLERİ
Ürünün Adı
Kullanım Yeri
İŞARETLEME VE ETİKETLEME
Üreticinin Adı ve Adresi
İthalatçı ( )
Kullanıcı ( )
CE işareti
işareti
Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası Üretim Yılı
Seri numarası Cihaz Koruma Seviyesi (EPL)
I (Maden Ocakları )
Kategori simgesi
M1
M2
Koruma Tipi Standartlar*
“i tipi” (ia, ib)
Gaz Ortam Grubu (Gaz Ortam İçin)
I – Patlama Grubu I
I – Metan
Ortam Sıcaklığı - Ta Sıcaklık Sınıfı
Ekipman Sıcaklık Sınıfı (Gaz ortam için Tx ) Ekipman Sıcaklık Sınıfı (Toz ortam için Tx )
* EN 60079-11
EXPROOF GAZ ALARM CİHAZLARI ve SENSÖRLER
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Grup simgesi
IP Değeri
55
EXPROOF GAZ ALARM CİHAZLARI ve SENSÖRLER I. GİRİŞ:
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Exproof Gaz Alarm Cihazları muhtemel patlayıcı ortamlarda, çevredeki patlayıcı gazları tespit eden bir cihaz olup, patlayıcı gazların hava ile karışım oranını ölçer. Gaz dedektörleri patlayıcı (LPG, Doğalgaz, Bütan vb.) gazları algılar ve çalışırken bulundukları ortamlardaki gazın miktarını ölçerek bulundukları patlayıcı gaz ortamında gaz kaçağından kaynaklanan tehlikeye karşı uyardıklarından olası patlamaları önleyerek ortamda tam güvenlik sağlarlar. Gaz alarm cihazları “kendinden emniyetli” tabir edilen bir prensipte çalışmakta olup, imalatları pek kolay değildir. Piyasada exproof olmayan “gaz alarm cihazları” da mevcuttur. Bu cihazlar, Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda kullanıldığı takdirde bu tarz ortamlarda kullanılma amacıyla üretilmedikleri için, gaz kaçağının ölçülerek tehlikeli boyutlara ulaşmadan sistemi uyarma, olası ateş kaynaklarını kesme işlevi yerine, kullanıldıkları ortamdaki gazın patlamasına neden olmaktadırlar ve son derece tehlikelidirler.
56
Resim 1: Exproof Gaz Alarm Cihazlarına örnekler
AMAÇ: Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda bulunan yanıcı/ parlayıcı/patlayıcı gazlardan doğabilecek kazaları önlemek amacıyla kullanılan Exproof Gaz Alarm Cihazları ve Exproof sensörlerin piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT)’’ Yönetmelik kapsamında değerlendirilerek, ilgili standartlar doğrultusunda denetlenmesidir. Bu kapsamda yapılacak faaliyetler; • Denetim planlamasının oluşturulması, • Piyasada bulunan ürünlerin Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi, • Gerektiğinde laboratuvar test imkanlarından yararlanılması • Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması, • Üretici/ithalatçı bazında envanter çıkarılması,
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılması, • Denetim sonuçlarının değerlendirilerek ürünlerin marka/model bazında istatistiksel veriye dönüştürülmesi,
III. DAYANAK: Exproof Gaz Alarm Cihazları ve Exproof sensörlerin denetimi sürecinde gerekli görüldüğünde başvurulacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
1. Kanun: 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler:
• Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği
3. İlgili Standartlar: Exproof Gaz Alarm Cihazının denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 1: Exproof Gaz Alarm Cihazları ve Sensörlerin denetimi esnasında ge-
rekli alabilecek standartlar Koruma Sınıfı
Standart Numarası
Standart Adı
Genel Özellikler
TS EN 60079-0: 2011
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 0 - Teçhizat
“d” Tipi Aleve Dayanıklı Mahfazalar Tarafından Korunan Cihazlar
TS EN 60079-1: 2008
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı Gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 1
“e” Tipi Artırılmış Güvenlik
TS EN 60079-7: 2007
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 7
“i” Tipi Kendinden Korumalı Cihazlar
TS EN 60079-11: 2012
“n” Tipi Koruma İle Teçhizatın Korunması
TS EN 60079-15: 2011
“m” Tipi Kapsül İçine Alma İle Teçhizatın Korunması
TS EN 60079-18: 2011
Elektrikli Cihazlar - Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan - Bölüm 18
TS EN 60079-31: 2010
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 31
“t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz Tutuşmasına Karşı Korunan Cihazlar
Patlayıcı gaz ortamları - Bölüm 11 Elektrikli Cihazlar – Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan - Bölüm 15
Not: Exproof Gaz alarm cihazları ve sensörlerinin etiket beyanında yukarı-
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
• Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT) Yönetmelik
57
da bulunan standartların hepsi aranmaz. Etiket ve/veya uygunluk beyanında hangi standartlar bulunuyorsa, test ve muayenelerde bu standartların gereklilikleri talep edilmelidir.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
IV. GAZ DEDEKTÖRLERİ HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER:
58
Doğalgaz Enerji Santralleri, Petrol Rafinerileri, Petrokimya Tesisleri, Solvent ve Akaryakıt Depolama ve Dolum Tesisleri, Plastik Hammadde Üretim Tesisleri, Boya Tesisleri, Kömür Madenleri vb. işletmelerde kolay yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı (Hidrokarbon gazları, metan, solvent buharları ve saf sıvı haldeki bazı ürünler vs.) maddelerin üretildiği, işlendiği, depolandığı ve taşındığı yerlerde, Metan (CH4), propan (C3H8), bütan (C4H10), hidrojen gibi yanıcı ve patlayıcı gazlar bulunmaktadır. Gaz alarm cihazları, parlamaya ve patlamaya sebep olabilecek gazların bulundukları ortamlar için tespit edilen limit değerlerini aşması durumunda alarm vererek muhtemel patlama ve yangınları engelleyen dedektörlerdir. Zone 0, Zone 1, Zone 2, Zone 21, Zone 22 bölgeleri için farklı tasarım ve özellikte olanları mevcuttur. Her gazın limit patlama değeri farklıdır. Bu yüzden bu gazları algılayan dedektörlerde (Metan, Karbonmonoksit, Hidrojen Sulfide Dedektörü gibi) her gaz için ayrı olarak imal edilirler. Bir gaz alarm dedektörü ve sistemi basitçe aşağıdaki bölümlerden oluşmaktadır: • Algılayıcı Sensör, (Yarı İletken Esaslı Sensörler, Katalitik Yanma Esaslı Sensörler) • Elektronik Değerlendirme/ Gösterge/ Kontrol Panosu, • Sesli/ Işıklı Uyarı Düzenekleri, • Otomatik Gaz Kesme Ventili. Bu sistemler ilk üç elemanını kendi içinde barındırabilen küçük ölçekli sistemler olabildiği gibi, hepsi ayrı ayrı bir gelişmiş sistem bütününü oluşturan şekilde de olabilir. Piyasalarda en çok rastlanan Gaz Alarm Cihazlarının, Exproof Aluminyum Gövdeli ve Exproof Sensör Muhafazalı olmak üzere iki çeşidi bulunmaktadır.
1. Exproof Sensör Muhafazalı Gaz Alarm Cihazı
Resim 2: Exproof sensör muhafazalı gaz alarm cihazı ve işaretlemesi örneği
Exproof sensör muhafazalı gaz alarm cihazları 3 (üç) parçadan oluşur (Resim2).
1- Ana Gövde: Sensör bir kablo ile bu gövdeye bağlanır. Görsel ve sesli alarm bunun içindedir. Gövde exproof değildir ve patlayıcı alanda kullanılmamalıdır. 2- Kablo: Kablo sensör ve gövde arasına bağlanır. İstek üzerine farklı uzunlukta üretilebilirler. Kablo standart üretimde exproof değildir ama istek üzerine, exproof üretilebilirler. 3- Exproof Muhafazalı Gaz Sensörü: Sensör exproof muhafaza ile kaplıdır. Bu bölüm patlayıcı alana monte edilmelidir. Exproof sensör muhafazası ve kablodan oluşur.
Resim 3: Exproof aluminyum gövdeli gaz alarm cihazı
Exproof aluminyum gövdeli gaz alarm cihazı bütünü ile ATEX sertifikasına sahip olmalıdır. Cihaz, patlayıcı gaz bulunma riski olan ortam içerisinde kullanılabilir. Elektrik bağlantısı ortam koşullarına uygun ATEX koruma kablosu ile yapılmalıdır. Resim-3’de görüldüğü gibi 3 (üç) bölümden oluşmaktadır. • Exproof ana gövde • Exproof kablo rakoru • Exproof muhafazalı sensör Aluminyum gaz alarm cihazları üzerindeki bileşenler ve bağlantı noktaları şekil -1 ‘de gösterilmektedir.
Şekil 1: Exproof aluminyum gövdeli gaz alarm cihazı bileşenleri
Gaz alarm cihazları “kendinden emniyetli” tabir edilen bir prensipte çalışmaktadır. Piyasada exproof olmayan “gaz alarm cihazları” da mevcuttur. Bu cihazlar Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda kullanılmaya uygun olmadığı gibi gaz
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
2.Exproof Aluminyum Gövdeli Gaz Alarm Cihazı
59
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
kaçağının ölçülerek tehlikeli boyutlara ulaşmadan sistemi uyarma, olası ateş kaynaklarını kesme işlevi yapması gerekirken, kullanıldıkları ortamdaki gazın patlamasına neden olabilmektedirler. Bu nedenle denetimlerde, işaret ve belge kontrolü en önemli basamağı teşkil etmektedir.
60
Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik kapsamında değerlendirilen tüm ürünler gibi Exproof gaz alarm cihazlarının etiketleri üzerinde bulunan işaretlemeler de TS EN 60079-0 da tanımlandığı gibi olmalıdır. Ürünler öncelikle, göz ile dış görünüş bakımından test edilmelidir. Daha sonra etiketi ve kullanma kılavuzunun uygunluğu bakımından incelenmelidir. Dikkat edilmesi gereken en önemli husus sertifikalı ürünlerin üzerindeki etiket bilgileridir. Örneğin, exproof sensör muhafazalı gaz alarm cihazında, sensör muhafazasının üzerinde ürünün ATEX kodlaması, altı köşeli özel ex proof logosu, sertifika numarası ve sertifikayı veren kurumun adı, sertifikanın verildiği yıl gibi bilgiler bulunmalıdır. Ayrıca, ürüne ve çalışma koşullarına (koruma tipleri, ortam tipleri (gaz ve toz), IP değeri, Zone sınıfı, cihaz kategorisi ve sıcaklık vs.) ait bilgiler de bulunmalıdır (Resim 2-4). Ürünlere ait kullanma kılavuzunda ise; ürünün kısa tanımı, teknik bilgileri, ürün kodlaması; montaj şekli, bağlantı şeması, uyarılar, gibi temel bilgilendirmeler bulunmalıdır. Ürünlerin üzerinde bulunması zorunlu olan etiketler/işaretlemelere ilişkin açıklayıcı bilgiler rehberin genel kısmında yer almaktadır.
Resim 4: Exproof aluminyum gövdeli gaz alarm cihazı ve işaretlemesi örneği
V. ÜRÜNÜN TAŞIDIĞI RİSKLER: Gaz alarm cihazları, tek başına bir risk taşımamakla beraber, kullanıldığı ortamın parlayıcı, yanıcı ve patlayıcı riski olmasından dolayı kullanılacağı ortamlara göre Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik kapsamında değerlendirilmeleri ve yönetmeliğe uygun üretilmeleri gerekmektedir. İnsan can ve mal güvenliğini birinci derecede tehdit etmesinden dolayı kullanıldıkları patlayıcı ortamlara uygun olarak monte edilmeli, tamir ve bakımları da cihazın ve koruma özelliklerinin ilk üretimi aşamasındaki değerlerini muhafaza edilebilecek şekilde yapılmalıdır.
VI. NUMUNE ALMA, TEST VE MUAYENE: TSE Ex-Laboratuvarlarıyla görüşülerek Exproof ürünlere uygulanabilen testler rehberin genel bilgiler kısmında açıklanmıştır. Ürüne ait test ve muayene ihtiyacı oluştuğunda rehberin giriş kısmında yer alan ilgili bölüm incelendikten sonra numunenin alınması ve gerekli testlerin uygulanması talep edilmelidir.
VII. EXPROOF GAZ ALARM CİHAZI KONTROL LİSTESİ DENETİM YERİ BİLGİLERİ Üretici ( )
Denetlenen Yer
Satıcı ( )
İthalatçı ( ) Kullanıcı ( )
Grup simgesi
I (Maden Ocakları)
II (Gaz ve Toz ortamlar)
Kategori simgesi
M1
1
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı Ürün Bilgileri
Kullanım Yeri İşaretleme ve Etiketleme Üreticinin Adı ve Adresi Üretim Yılı Varsa Seri numarası CE işareti - Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası işareti - Onaylanmış Kuruluş
M2
2
3
Koruma Tipi ( d, n, m, t, i, e ) Patlayıcı Ortam Gaz Grubu
I
II
Metan
II-A Bütan II-A Propan,
Ortam sıcaklığı (Ta= X o C - Y o C) Sıcaklık Sınıfı
Yüzey sıcaklığı (T1,T2,T3,T4,T5,T6)gaz Yüzey sıcaklığı (TX o C)
IP Koruma Derecesi Cihaz Koruma Seviyesi (EPL)
IIB-Etilen
IIC - Hidrojen
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Ürünün Adı - Modeli
61
EXPROOF ARMATÜR
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
I. GİRİŞ:
62
Bu rehber muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılan armatürler ile ilgili güvenlik gerekliliklerini belirtmektedir. Muhtemel patlayıcı ortamları barındıran üretim tesislerinde, madenlerde, akaryakıt tesisleri vb. alanlarda kullanılmaktadır. Ex-proof Armatür, basitçe yanma ve patlama ihtimali olan bölgelerde kullanılmak üzere özel olarak üretilen aydınlatma armatürleridir. Armatürün gövdesi polikarbonat ise şeffaf kapağı polyester olur. Kapak ile gövde arasında sızdırmazlığı sağlayan bir çeşit conta bulunur. Gövde polikarbonat (şekil-1) olduğu için standart olarak polyamid (bir çeşit plastik) veya metal ex-proof kablo rakorları ve kör tapalar kullanılır. Armatürün içerisindeki balastlar endüktif ya da elektronik şeklinde seçenek olarak sunulur. Çoğu ex-proof armatür üreticisi ex-proof balast kullanmazlar, kıvılcım atmadığı için elektronik balastları tercih ederler. Döküm gövdeli (şekil-2) ex-proof armatürlerde ise kapak için damperli cam kullanılır. Kapak ve gövde arasındaki sızdırmazlık yine polikarbonat gövdeli armatürlerde olduğu gibi conta aracılığı ile sağlanır. Döküm gövdeli ex-proof armatürler “d” sınıfı korumaya sahip oldukları için her çeşit balast kullanılabilir. Standart olarak metal kablo rakoru kullanılır.
II. AMAÇ: Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/ AT kapsamındaki ürünlerin piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT)’’ Yönetmelik kapsamında değerlendirilerek, belirtilen standartlar doğrultusunda uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçlarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler; • Piyasada bulunan ürünlerin marka/model bazında tespit edilmesi, • Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi, • Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin planlanması, • Gerektiğinde laboratuvar test imkanlarından yararlanılması, • Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
III. DAYANAK: Exproof bilgisayarlarda Exproof Armatürlerde kullanılan koruma tipleri ürünlerin kullanıldığı ortamlara göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu ürünün denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
1. Kanun: • 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği • Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT) Yönetmelik
3. İlgili Standartlar: • Exproof Armatürün denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo 1’de verilmiştir.
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
• Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması,
63
Tablo-1 (Koruma Tipleri) Koruma Sınıfı
Standart Numarası Standart Adı
Genel özellikler
TS EN 60079-0
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 0
“d” Tipi Aleve Dayanıklı Mahfazalar Tarafından Korunan Cihazlar
TS EN 60079-1
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 1
“p” Tipi Basınçlı Mahfazalar İle Korunan Cihazlar
TS EN 60079-2
Elektrikli cihazlar – Patlayıcı gaz ortamları-Bölüm 2
TS EN 60079-7
Elektrikli cihazlar – Patlayıcı gaz ortamları-Bölüm 7
“i” Tipi Kendinden Korumalı Cihazlar
TS EN 60079-11
Patlayıcı Gaz Ortamları - Bölüm 11
“n” Tipi Koruma İle Teçhizatın Korunması
TS EN 60079-15
Elektrikli Cihazlar – Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan - Bölüm 15
“m” Tipi Kapsül İçine Alma İle Teçhizatın Korunması
TS EN 60079-18
Elektrikli Cihazlar – Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan - Bölüm 18
TS EN 60079-31
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 31
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
“e” Tipi Artırılmış Güvenlik
64
“t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz Tutuşmasına Karşı Korunan Cihazlar
IV. TEKNİK BİLGİLER Exproof Armatürler monte edildikleri ortamın özelliği göz önünde bulundurularak, ortama uygun olan koruma tipine (Tablo-1) göre tercih edilmektedir. Bu koruma tipleri TS EN 60079-0, TS EN 60079-1, TS EN 60079-2, TS EN 60079-7, TS EN 60079-11,TS EN 60079-15, TS EN 60079-18, TS EN 60079-31 standartları kapsamında bulunmaktadır. Akkor flamanlı ampuller (Şekil-3) normal çalışmaları gereği ark çıkarmazlar. Patlayıcı ortamda tehlikeye sebep olan; flamanın 2000°C’yi aşan ısısı ve ampulün cam yüzeyinin sıcaklığıdır. Flaman sıcaklığının sorun teşkil etmediği ve ampul kırıldığında hemen soğuyarak patlamaya neden olmadığı deneylerle ispat edilmiştir. En önemli sorun ise ampulün cam yüzeyinin ve duy kenarlarının yüzey ısısıdır. Bu ısıyı azaltmak için ampulün biraz daha büyük imal edilmesi yeterli olmaktadır.
“D tipi” ampul aydınlatmalar özel imal edilmiş bir cam fanus ile kaplıdır. Bu cam 10 veya 15 atmosfer statik basınca ve ayrıca darbelere dayanıklı olarak imal edilmiş olmalıdır. Korumanın istediği basınca dayanıklı muhafazayı cam fanus oluşturmaktadır, ampulun değişimi için elektriğin kesilmiş olması gerekmektedir.
Ürün ile ilgili olarak örnek etiket şekil 4’te görülmektedir.Etiket açıklamalarına dair bilgiler genel bölümde açıklanmıştır. Şekil-4: Örnek Etiket
V. ÜRÜNÜN TAŞIDIĞI RİSKLER Kullanılacak armatürlerin bulundukları ortamda kendileri veya çeşitli ateşleme kaynakları sebebiyle meydana gelebilecek aşırı ısınma, kıvılcım veya arkların patlamaya sebep olabileceğinden exproof özellikte üretilmeleri gerekmektedir. Muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılan ürünler, uygun zone (alan) sınıflandırmasına göre kullanılmalıdır, ürün belirtilen zone seviyesinin karşıladığı gerekleri taşımazsa ya da gereken zone seviyesinin daha alt seviyesinde bir korumaya sahipse, ortam için gerekli korumayı sağlayamaz. Örneğin Zone 0 olarak belirtilen alanlara, Zone 1 veya Zone 2 gereklerini taşıyan teçhizatlar kullanılırsa ortamın güvenlik gerekleri karşılanmamış olur.
VI. EXPROOF ARMATÜR KONTROL LİSTESİ Denetim Yeri Bilgileri
Denetlenen Yer
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı
Üretici ( )
Satıcı ( )
İthalatçı ( )
Kullanıcı ( )
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
“D ve E tipi” karışık korumanın bulunduğu armatürlerde ampul değişimi esnasında elektriğin kesilmesi şart olmasına rağmen pratikte pek uyulmamaktadır. Bu sebeple gerilim altında ampulü değişebilen armatür geliştirilmiştir. Değişim esnasında ark ampulün dip kısmından çıkar. Yaylı bir mekanizma ile kontağın duyun dışında ufak hacimli başka bir bölmede oluşması sağlanır. Ampulün üzerine cam fanus geçirilir ve tel kafesle de darbelere karşı korunmalıdır. Bu tip armatürlerin üzerlerinde d ve e-tipi korundukları belirtilmektedir. Normal ticari ampuller kullanılabildiğinden ve değişimi de pratik olduğundan yaygın bir kullanım alanı bulmuştur.
65
Ürün Bilgileri Ürünün Adı Kullanım Yeri Üreticinin Adı ve Adresi CE işareti Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası Seri ve Tip işaretlemesi Varsa Seri numarası (TS EN 600790’a uygun olarak)
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Üretim Yılı
66
işareti Grup simgesi
I
Kategori simgesi
M1
II M2
Koruma Tipi ; “d tipi”, “p tipi”, “e tipi” , “i tipi” , “n tipi” , “m tipi” “t tipi” , Gaz Ortam Grubu Sıcaklık Sınıfı Cihaz Koruma Seviyesi (EPL) Gaz Ortam İçin
Toz Ortam İçin
EPL Ga Gb Gc
Atex Kategori -
1G 2G 3G
Da Db Dc -
1D 2D 3D
-
1
2
3
EXPROOF BİLGİSAYAR
Bu rehber muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılan bilgisayarlar ile ilgili güvenlik gerekliliklerini belirtmektedir. Bu bilgisayarlar özel koruma donanımlarına sahiptirler. Madenler ve yerüstü muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılmak üzere üretilmektedirler. Ürün ile ilgili görseller Şekil-1 de gösterilmektedir.
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
I. GİRİŞ:
67
II. AMAÇ: Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/ AT kapsamındaki ürünlerin piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT)’’ Yönetmelik kapsamında değerlendirilerek, belirtilen standartlar doğrultusunda uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçlarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler; • Piyasada bulunan ürünlerin marka/model bazında tespit edilmesi, • Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi,
• Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin planlanması, • Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması, • Gerektiğinde laboratuvar test imkanlarından yararlanılması, • Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
III. DAYANAK: Exproof bilgisayarlarda kullanılan koruma tipleri ürünlerin kullanılan ortamlara göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu ürünün denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
1. Kanun:
68
• 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği • Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT) Yönetmelik
3. İlgili Standartlar: • Exproof Bilgisayarların denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo-1 Koruma Sınıfı
Standart Numarası Standart Adı
Genel Özellikler
TS EN 60079-0
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 0
TS EN 60079-1
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 1
“d” Tipi Aleve Dayanıklı Mahfazalar Tarafından Korunan Cihazlar “p” Tipi Basınçlı Mahfazalar İle Korunan Cihazlar
TS EN 60079-2
“i” Tipi Kendinden Korumalı TS EN 60079-11 Cihazlar
Elektrikli cihazlar – Patlayıcı gaz ortamlarıBölüm 2 Patlayıcı Gaz Ortamları - Bölüm 11
“n” Tipi Koruma İle Teçhizatın TS EN 60079-15 Korunması
Elektrikli Cihazlar – Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan - Bölüm 15
“t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz Tutuşmasına Karşı Korunan Cihazlar
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 31
TS EN 60079-31
Exproof bilgisayarların kullaıldığı ortam koşulları bakımından dış muhafazaları Çelik (Şekil-2) olabilmektedir. Kullanılan ekranların geniş aralıktaki sıcaklık değerlerine uygun olması gerekmektedir. Korunaklı elektorik devre bileşenleri ve panel malzemeleri sayesinde kimya sanayi, petrol, gaz işleme platformu gibi çalışma alanlarında tehlikeli koşullarda çalışma imkanı sağlar.
Şekil-2
Magnezyum kaplamayla güçlendirilmiş kasa (Şekil-3) ile korunan taşınılabilir bilgisayarlarda mevcuttur. All-in-one adlandırılan panel bilgisayarların (Şekil-4) paslanmaz çelik muhafazaları işlemciyi korumaktadır. Yüzeyinin düz olması ile kolay temizlenme sağlar ayrıca bağlantı noktaları görüldüğü gibi çelik kapaklar ile korunur. Dokunmatik ekranlı olan bilgisayarların (Şekil-5) ekran kısmı sertleştirilmiş camdan yapılmaktadır. Yüzeyleri alüminyum kaplamadır.
Şekil-4
Ürün ile ilgili olarak örnek etiket Şekil-6 de görülmektedir. Şekil-5
Şekil-6
Şekil-3
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
IV. TEKNİK BİLGİLER
69
V. ÜRÜNÜN TAŞIDIĞI RİSKLER Exproof bilgisayarlar, tek başına bir risk taşımamakla beraber, kullanıldığı ortamın parlayıcı, yanıcı ve patlayıcı riski olmasından dolayı kullanılacağı ortamlara göre Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik kapsamında değerlendirilmeleri ve yönetmeliğe uygun üretilmeleri gerekmektedir. İnsan can ve mal güvenliğini birinci derecede tehdit etmesinden dolayı kullanıldıkları patlayıcı ortamlara uygun olarak monte edilmeli, tamir ve bakımları da cihazın ve koruma özelliklerinin ilk üretimi aşamasındaki değerlerini muhafaza edilebilecek şekilde yapılmalıdır. VI. EXPROOF BİLGİSAYAR KONTROL LİSTESİ Denetim Yeri Bilgileri
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Denetlenen Yer
70
Üretici ( )
Satıcı ( )
İthalatçı ( )
Kullanıcı ( )
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı Ürün Bilgileri Ürünün Adı Kullanım Yeri Üreticinin Adı ve Adresi CE işareti Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası Seri ve Tip işaretlemesi Varsa Seri numarası (TS EN 60079-0’a uygun olarak) Üretim Yılı işareti Grup simgesi
I
Kategori simgesi
M1
Koruma Tipi ; “d tipi”, “p tipi”, “i tipi” , “n tipi” , “t tipi”
II M2
1
2
3
Gaz Ortam Grubu Sıcaklık Sınıfı Cihaz Koruma Seviyesi (EPL) Gaz Ortam İçin
Toz Ortam İçin
EPL Ga Gb Gc
Atex Kategori -
1G 2G 3G
Da Db Dc -
1D 2D 3D
-
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
AKARYAKIT DİSPENSER TABANCASI
71
I. GİRİŞ Akaryakıt tabancaları, yakıt transferlerinin gerçekleştiği alanlarda kullanılır, yaygın olarak akaryakıt istasyonlarında rastlanmaktadır. ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT)’’ yönetmelik kapsamında, patlama ve yanma riski olan yerlerde kullanılan cihazların bu ortamların gerektirdiği standartlara ve kurallara uygun olması gerekmektedir.
II. AMAÇ Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/ AT kapsamındaki ürünlerin piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT)’’ Yönetmelik kapsamında değerlendirilerek, belirtilen standartlar doğrultusunda uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçların tespit edilmesidir. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler; • Piyasada bulunan ürünlerin marka/model bazında tespit edilmesi, • Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi, • Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin planlanması, • Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması,
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
• Gerektiğinde laboratuvar test imkanlarından yararlanılması,
72
• Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
III. DAYANAK Exproof bilgisayarlarda kullanılan koruma tipleri ürünlerin kullanıldığı ortamlara göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu ürünün denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
1. Kanun: • 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği • Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT) Yönetmelik
3. İlgili Standartlar: • TS EN 13463-1 : 2010 Potansiyel Patlayıcı Ortamlar İçin Elektrikli Olmayan Donanımlar Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Elektrikli Olmayan Cihazlar Bölüm 1: Genel Hususlar Temel Metot ve Kurallar • TS EN 13463-5 : 2011 Potansiyel Patlayıcı Ortamlarda Kullanımı Tasarlanan Elektrikli Olmayan Donanım Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Elektrikli Olmayan Cihazlar Bölüm 5: Yapısal Güvenlik “c” İle KorumaYapısal Emniyetli “C- Tipi” Koruma
Sistemin alet veya komponentleri normal çalışma esnasında ark çıkarmayacak şekilde tasarlanır, böylece arıza halinde herhangi bir patlama kaynağı oluşması ihtimali minimuma indirilmiş olur. Aynı zamanda sürtünme dolayısı ile oluşan statik elektriklenmeyi de önleyecek şekilde tedbir alınır. Anti statik malzeme seçilir. TS EN 13463-8 : 2004 Potansiyel Patlayıcı Ortamlar İçin Elektrikli Olmayan Donanım - Bölüm 8: Sıvıya Daldırma “k” İle Koruma Bir sıvıya daldırılarak yapılan koruma yöntemidir. Elektrikli aletlerdeki yağlı korumaya benzemektedir. Sıvıya daldırma uygulanarak patlamanın önlemesi sağlanabilir. Dalma pompa, dişli gibi aletlerde de uygulanabilmektedir.
IV. TEKNİK BİLGİLER
Manuel akaryakıt tabancaları, yüksek kalite alüminyumdan imal edilmiş (Şekil-1) ve akaryakıt ürünleri için geliştirilmiştir. Giriş kısmı döner masfallı olup dişli bağlantılıdır. Tabancanın tetik mekanizmasında bulunan iki kademeli kilit sistemi uzun süreli dolumlarda kolaylık sağlar. Mazot ve benzinde kullanılabilen alüminyum gövdeli tabancaların, kurşunsuz benzin için özel borulu olanları da üretilmektedir. Ayrıca hafif ve ekonomik model olarak plastik esaslı malzemeden yapılmış akaryakıt tabancaları (Şekil-1) ve (Şekil-2) ise mazot, benzin ve korozyona sebep olmadığı için su uygulamalarında da kullanılabilir. Pompalı akaryakıt dolumunda kullanılabilen otomatik akaryakıt tabancaları (Şekil-3), depo dolduğunda akışı otomatik olarak keser ve taşmaları önler. Akaryakıta dayanaklı özel plastik kılıflar, tabancaların soğuk hava şartlarında bile rahat kullanılması sağlar.
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Akaryakıt dispenserlerinde kullanılan tabancalar manuel ve otomatik olmak üzere iki çeşittir.
73
Akaryakıt tabancalarında modüler yapı (Şekil-4) çok önemlidir. Bu yapı da tüm önemli parçalar değiştirilebilir. (akaryakıt pompaları, hortumlar v.b.) Modüler yapının diğer avantajları da ergonomik tasarım, yüksek debi, sağlamlık, uzun ömür ve kullanım güvenliği olarak sayılabilir.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Bir süreden beri kabzalar polyamitten üretilmekte olup akaryakıt pompasını açıp kapatmaya yarayan mıknatıslı modelleri de bulunmaktadır. Her çeşit diş tipine uygun sabit ve mafsallı bağlantılar, akış kontrol camları ve açılı mafsallar mevcuttur. Son dönemlerde “Emniyetli Koparma Kaplinleri” oldukça önem kazanmıştır. Tabanca ucu ve dolum ağzının uyumsuzluğu problemi artık geride kalmıştır, ELAFLEX tüm standart dolum ağızlarına uygun uçlar sağlamaktadır.
74
Şekil-4
Akaryakıt müşterileri zaman zaman dolumdan sonra tabancaları araç depolarında unutabilmektedir. Bunun çok ciddi sonuçları olabilir. Oluşabilecek ciddi kazaları önlemek için kaplin takılır, 3 çeşit kaplin bulunmaktadır; Hortum tipi “Emniyetli Koparma Kaplinleri”, ana hortum aksamının ucuna kısa bir hortumla birlikte eklenir. Bunlar belli bir güçle çekilince koparak yakıt akışını keser ve daha büyük hasarların oluşmasını önler. Tabanca tipi “Emniyetli Koparma Kaplinleri” tabanca arkasına monte edilir. Tabanca tipi kaplin aracın hareket istikameti yönündeki açı ile kopar. Bazı ürünlerde 90° açıda bile sorunsuz emniyet sağlamaktadır. Pompa tipi “Emniyetli Koparma Kaplinleri” tabanca tipi kaplin gibi pompa tipi kaplin de araç hareket yönünün tüm açılarında kopmaktadır. Ürün ile ilgili etiket (şekil-5) te belirtilmektedir. II 1/2 G ck Koruma Tipi Gaz Ortam Sınıfı Cihaz Kategorisi Grup Kategorisi Altıgen EX Amblemi CE İŞARETİ
Şekil-5
ÜRÜNÜN TAŞIDIĞI RİSKLER Ürün uygun kılıf kullanılmadığında, kılıf üzerinde statik elektrik birikmesine yol açabilir, bu durum gaz yoğunluğunun olduğu alanlarda risk teşkil etmektedir.
V. AKARYAKIT DİSPENSER TABANCASI KONTROL LİSTESİ Denetim Yeri Bilgileri Üretici ( )
Denetlenen Yer
Satıcı ( )
İthalatçı ( )
Kullanıcı ( )
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı Ürün Bilgileri 2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Ürünün Adı Kullanım Yeri Üreticinin Adı ve Adresi CE işareti (Ek X, Bölüm A)* Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası** Seri ve Tip işaretlemesi Varsa Seri numarası (TS EN 600790’a uygun olarak) Üretim Yılı işareti Grup simgesi
II
Kategori simgesi
1
2
Koruma Tipi ; “c tipi”, “k tipi”
Gaz Ortam Grubu Sıcaklık Sınıfı Cihaz Koruma Seviyesi (EPL) Gaz Ortam İçin
Toz Ortam İçin
EPL Ga Gb Gc
Atex Kategori -
1G 2G 3G
Da Db Dc -
1D 2D 3D
-
3
75
EXPROOF SİGORTA
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
I. GİRİŞ: Sigorta (Devre kesici)(Şekil-1) ve yol verici gibi şalt cihazları, çalışma esnasında yapıları gereği ark çıkaran aletlerdir. Exproof Sigortada en yaygın uygulama “d” tipi koruma şeklidir. Yeraltı madenlerinde neme karşı korunma gerekçesi ile yol verici veya devre kesici gibi şalterlerin tamamı “d” tipi korunmuş gövde içerisine yerleştirilmektedir. “d” ve “e” tipi karışık kullanımlarına da rastlanılmaktadır. Şalt cihazlarının kablo girişleri “e” tipi yapılabilir. Gerçekte klemens ve kablo girişi gibi kısımlar normalde ark çıkarmazlar. Ancak tamir ve bakım esnasında dokunulmaları gerekir ki, bu hallerde de elektrik kesilmeden çalışılamaz. Zaten bu tip aletler mekanik olarak öyle dizayn edilmişlerdir ki kapakları açıldığında enerjileri otomatik olarak kesilir. Ancak giriş kablosunun enerjisi kesilmeyebilir. Bu kesime müdahale edilecekse bir önceki şalterden elektrik kesilmelidir. Bu yöntem şalt cihazlarını biraz daha hafif ve ucuz hale getirmektedir.
76
II.AMAÇ: Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/ AT kapsamındaki ürünlerin piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT)’’ Yönetmelik kapsamında değerlendirilerek, belirtilen standartlar doğrultusunda uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçlarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler; • Piyasada bulunan ürünlerin marka/model bazında tespit edilmesi,
• Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi, • Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin planlanması, • Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması, • Gerektiğinde laboratuvar test imkanlarından yararlanılması, • Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
DAYANAK:
1. Kanun: • 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği • Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT) Yönetmelik
3. İlgili Standartlar: • Exproof sigortaların denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo1’de verilmiştir.
Tablo-1 Koruma Sınıfı
Standart Numarası Standart Adı
Genel Çzellikler
TS EN 60079-0
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda Kullanılan- Bölüm 0
“d” Tipi Aleve Dayanıklı Mahfazalar Tarafından Korunan Cihazlar
TS EN 60079-1
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda Kullanılan- Bölüm 1
“e” Tipi Artırılmış Güvenlik
TS EN 60079-7
Elektrikli cihazlar – Patlayıcı gaz ortamlarıBölüm 7
“m” Tipi Kapsül İçine Alma İle TS EN 60079-18 Teçhizatın Korunması
Elektrikli Cihazlar – Patlayıcı OrtamlardaKullanılan - Bölüm 18
“t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz Tutuşmasına Karşı Korunan Cihazlar
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda Kullanılan- Bölüm 31
TS EN 60079-31
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Exproof sigortalarda kullanılan koruma tipleri ürünlerin kullanıldığı ortamlara göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu ürünün denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
77
IV. TEKNİK BİLGİLER
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Sigortalar alüminyum alaşım mahfazalarla (Şekil-2) korunacağı gibi, antistatic polyester ile güçlendirilmiş mahfazalarla (Şekil-3) da korunabilmektedir. Bu mahfazalar endüstriyel koşullara uyum sağlayabilmektedirler. Şekil-2 de görülen modelde dağıtım kutusu (buat) tümleşik olarak kullanılabilmekteŞekil-2 dir. Bu durumda sigortada “d tipi” koruma bulunurken, tümleşik olan parçada “e tipi” koruma kullanılır.
78
Şekil-3
Bazı sigortaların dış koruma yüzeyleri ve gövdeleri kurşunsuz (% 0,25 ten daha düşük) (Şekil-4) alüminyum alaşım olabilmektedir. Şekil-5 te görülen sigortalar ise yarı-silindirik mahfaza şeklinde olmaktadır. Sigortanın silindir olması ağırlığın azaltılmasını sağlamaktadır. Yuvarlak dişli kapaklar, gövdeyle açılı bir şekilde konumlandırılması kablolama kolaylığı sağlamaktadır. Ürün ile ilgili etiket Şekil-6’da belirtilmektedir. Exproof ekipmanlar monte edildikleri ortamın özelliği göz önünde bulundurularak, ortama uygun olan koruma tipine göre tercih edilmektedir.
V. ÜRÜNÜN TAŞIDIĞI RİSKLER
Şekil-4
Şekil-5
Şekil-6
Exproof sigorta gibi elektrik malzemeleri bulundukları ortamda çeşitli ateşleme kaynakları nedeniyle meydana gelebilecek aşırı ısınma, kıvılcım veya arklar patlamaya sebep olabileceğinden exproof özellikte üretilmeleri gerekmektedir. Muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılan ürünler, uygun zone (alan) sınıflandırmasına göre kullanılmalıdır, ürün belirtilen zone seviyesinin karşıladığı gerekleri taşımazsa ya da gereken zone seviyesinin daha alt seviyesinde bir korumaya sahipse, ortam için gerekli korumayı sağlayamaz. Örneğin, Zone 0 olarak belirtilen alanlara, Zone 1 veya Zone 2 gereklerini taşıyan teçhizatlar kullanılırsa ortamın güvenlik gerekleri karşılanmamış olur.
VI. EXPROOF SİGORTA KONTROL LİSTESİ Denetim Yeri Bilgileri Denetlenen Yer
Üretici ( )
Satıcı ( )
İthalatçı ( )
Kullanıcı ( )
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı Ürün Bilgileri Ürünün Adı Kullanım Yeri Üreticinin Adı ve Adresi
Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası Seri ve Tip işaretlemesi Varsa Seri numarası (TS EN 60079-0’a uygun olarak) Üretim Yılı işareti Grup simgesi
II
Kategori simgesi
1
Koruma Tipi ;
2
“d tipi”,“e” tipi, “m” tipi, “t” tipi
79
Gaz Ortam Grubu Sıcaklık Sınıfı Cihaz Koruma Seviyesi (EPL) Gaz Ortam İçin
Toz Ortam İçin
3
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
CE işareti
EPL Ga Gb Gc
Atex Kategori -
1G 2G 3G
Da Db Dc -
1D 2D 3D
-
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
EXPROOF KAMERA
1. GİRİŞ: Exproof kameralar endüstriyel bölgelerde bulunan patlayıcı ortamlarda çalışan işyerleri için tasarlanmıştır. Ortama göre farklı koruma tipleri bulunmaktadır, gözetleme amaçlı kullanılan kameralar petrokimya, havacılık sanayi ve uçucu gazların bulunduğu ortamlarda kullanılmaktadır. Kameraların dış muhafazaları, paslanmaya karşı dayanıklı özel aluminyum alaşımdan imal edilir. İç(Indoor) ve dış(outdoor) mekanlarda kullanılan kameraların Şekil-1’de görüldüğü gibi farklı çeşitleri mevcuttur.
80
II. AMAÇ: Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/ AT kapsamındaki ürünlerin piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT)’’
Yönetmelik kapsamında değerlendirilerek, belirtilen standartlar doğrultusunda uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçlarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler; • Piyasada bulunan ürünlerin marka/model bazında tespit edilmesi, • Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi, • Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin planlanması, • Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması, • Gerektiğinde laboratuvar test imkanlarından yararlanılması, değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
III. DAYANAK: Exproof kameralarda kullanılan koruma tipleri ürünlerin kullanıldığı ortamlara göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu ürünün denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
1. Kanun: • 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği • Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT) Yönetmelik
3. İlgili Standartlar: • Exproof kameranın denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo1’de verilmiştir.
Tablo-1 Koruma Sınıfı
Standart Numarası Standart Adı
Genel Özellikler
TS EN 60079-0
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda Kullanılan- Bölüm 0
“d” Tipi Aleve Dayanıklı Mahfazalar Tarafından Korunan TS EN 60079-1 Cihazlar
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda Kullanılan- Bölüm 1
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
• Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
81
“p” Tipi Basınçlı Mahfazalar İle Korunan Cihazlar
TS EN 60079-2
Elektrikli cihazlar – Patlayıcı gaz ortamlarıBölüm 2
“i” Tipi Kendinden Korumalı Cihazlar
TS EN 60079-11
Patlayıcı Gaz Ortamları - Bölüm 11
TS EN 60079-18
Elektrikli Cihazlar – Patlayıcı OrtamlardaKullanılan - Bölüm 18
“m” Tipi Kapsül İçine Alma İle Teçhizatın Korunması “t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz Tutuşmasına Karşı Korunan Cihazlar
TS EN 60079-31
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda Kullanılan- Bölüm 31
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
IV. TEKNİK BİLGİLER:
82
Patlama korumalı kameralar, muhtemel patlayıcı ve uçucu gazların olduğu ortamlarda emniyetli ve yüksek kalitede gözetleme imkânını sağlamaktadır. Koruma tiplerine göre güvenli kullanım alanlarından bazıları petrol, gaz, kimyasal işlem sahaları ve petrokimya rafineleridir. Kameranın içinde bulunduğu mahfaza özel tasarlanmış aluminyumdan meydana gelmektedir. Bazı kamera (Şekil-2) mahfazalarında korozyona karşı Alokrom(Aluminyumun krom ile kaplanması) kaplama yapılmaktadır. Bu kaplama, uzay ve savunma sanayi endüstrilerinde kullanılmaktadır.
Şekil-2
Şekil-3: Gece ve Gündüz çekimi yapabilen kamera
Exproof Kameralardan gece ve gündüz çekimi yapabilen kamera örneği Şekil 3’te görülmektedir. Exproof Kameranın yapısı Şekil 4’de verilmiştir. Şekil-5 te görülen Pan-tilt kameralar yatay ve dikey olarak hareket edebilen kamera çeşitlerinden bir tanesidir. Bu yapıya sahip olan kameraların karekteristik özelliği dönme hareketlerini gerçekleştirmeleri için ayrıca bir kablo bağlantısına ihtiyaç duymamalarıdır. Bu durum montaj ve bakım aşamasında kolaylık sağlamaktadır. Çok iletkenli kablo ile veri iletişimi sağlanır.
Şekil-4: Kameranın yapısı
Şekil-5
Ürün ile ilgili örnek etiket Şekil-6’da görülmektedir. Etiket ile ilgili açıklamalar ilgili bölümde verilmiştir.
II 2G Ex d IIC T6 Gb II 2G Ex t IIIC T85 0C Db IP66 V. ÜRÜNÜN
TAŞIDIĞI RİSKLER
Muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılan ürünler, uygun zone (alan) sınıflandırmasına göre kullanılmalıdır, ürün belirtilen zone seviyesinin karşıladığı gerekleri taşımazsa ya da gereken zone seviyesinin daha alt seviyesinde bir korumaya sahipse, ortam için gerekli korumayı sağlayamaz. Örneğin, Zone 0 olarak belirtilen alanlara, Zone 1 veya Zone 2 gereklerini taşıyan teçhizatlar kullanılırsa ortamın güvenlik gerekleri karşılanmamış olur.
Denetim Yeri Bilgileri
Denetlenen Yer
Üretici ( )
Satıcı ( )
İthalatçı ( )
Kullanıcı ( )
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı Ürün Bilgileri Ürünün Adı
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
VI. EXPROOF KAMERA KONTROL LİSTESİ
Kullanım Yeri
83
Üreticinin Adı ve Adresi CE işareti Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası Seri ve Tip işaretlemesi Varsa Seri numarası (TS EN 60079-0’a uygun olarak) Üretim Yılı işareti Grup simgesi
I
Kategori simgesi
M1
II M2
1
2
3
Koruma Tipi ; “d tipi”, “p tipi”, “i tipi”, “m tipi”, “t tipi”
Gaz Grubu Sıcaklık Sınıfı Cihaz Koruma Seviyesi (EPL)
EPL
Atex Kategori 1G 2G 3G
Ga Gb Gc Cihaz Koruma Seviyesi (EPL)
EPL Ga Gb Gc
-
1G 2G 3G
Da Db Dc -
1D 2D 3D
Gaz Ortam İçin
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Toz Ortam İçin
Atex Kategori -
EXPROOF EL FENERİ
84
1. GİRİŞ: Patlayıcı ortamlarda kullanılan el fenerlerine kısaca Exproof El Feneri adı verilmektedir. Patlayıcı gaz, buhar, toz bulunan ortamlarda kullanıldıklarında bu ortamların infilak etmesine sebep olmazlar. Gaz dolum tesisleri, rafineri gibi tesislerde, kontrol elemanlarınca kullanılmakta, muayene edilen yerlerin geçici aydınlatılmasına yaramaktadır. İtfaiyecilerce de kullanılması zorunlu olan bir alettir.
2. AMAÇ: Patlayıcı ve yanıcı ortamlar olarak bilinen tehlikeli sahalarda kullanılan 94/9/ AT kapsamındaki ürünlerin piyasadaki mevcut durumlarının ‘’Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT)’’ Yönetmelik kapsamında değerlendirilerek, belirtilen standartlar doğrultusunda uygunluk denetimlerinin (etiket, test ve muayenelerinin) yapılması ve sonuçların tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak faaliyetler; • Piyasada bulunan ürünlerin marka/model bazında tespit edilmesi, • Yönetmeliğe uygunluk seviyelerinin belirlenmesi, • Denetim mekanizmalarının sorunsuz işletilebilmesi için gereken faaliyetlerin planlanması, • Gerektiğinde laboratuvar test imkanlarından yararlanılması, • Denetim sonuçlarının dönüştürülmesi,
değerlendirilerek
istatistiksel
veriye
• İlgili kuruluşların bilgilendirilerek konuyla ilgili bilinçlenmenin arttırılmasıdır.
3. DAYANAK: Exproof El Fenerinde kullanılan koruma tipleri ürünlerin kullanıldığı ortamlara göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu ürünün denetimi sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
1. Kanun: • 4703 Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
2. Yönetmelikler: • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği • Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili (94/9/AT) Yönetmelik
3. İlgili Standartlar: • Exproof El Fenerinin denetlenmesinde kullanılacak standartlar Tablo1’de verilmiştir
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
• Risk teşkil eden ürünler için gerekli önlemlerin alınması,
85
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Tablo-1 Koruma Sınıfı
Standart Numarası Standart Adı
Genel Özellikler
TS EN 60079-0
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda Kullanılan- Bölüm 0
“d” Tipi Aleve Dayanıklı Mahfazalar Tarafından Korunan Cihazlar
TS EN 60079-1
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda Kullanılan- Bölüm 1
“e” Tipi Artırılmış Güvenlik
TS EN 60079-7
Elektrikli cihazlar – Patlayıcı gaz ortamlarıBölüm 7
“i” Tipi Kendinden Korumalı Cihazlar
TS EN 60079-11
Patlayıcı Gaz Ortamları - Bölüm 11
“m” Tipi Kapsül İçine Alma İle Teçhizatın Korunması
TS EN 60079-18
Elektrikli Cihazlar – Patlayıcı OrtamlardaKullanılan - Bölüm 18
“t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz Tutuşmasına Karşı Korunan Cihazlar
TS EN 60079-31
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda Kullanılan- Bölüm 31
4. TEKNİK BİLGİLER: Patlama korumalı el fenerleri (Şekil-1) muhtemel patlayıcı ve uçucu gazların olduğu ortamlarda emniyetli ve yüksek kalitede gözetleme imkânını sağlamaktadır. Pilli (Şekil-2) ve şarjlı (Şekil-3) olmak üzere iki çeşittir. El fenerinin LED ışıklı (Şekil-3) ve klasik akkor telli olanları, halojenli (Şekil-4) vs. olanları mevcuttur. Günümüz daha çok LED ışıklı olanlar tercih edilmektedir. Yüksek mukavemetli alüminyum kaplama mahfaza ile kaplanmış korozyon ve aşınmaya karşı dirençli gövdeye sahip ayrıca IP 67 koruma sağlayabilen el feneri (Şekil-5) te görülmektedir.
86
Şekil-3 Şekil-1
Şekil-4
Şekil-2
Şekil-5
Termoplastik yapılı darbeye ve çizilmeye karşı dirençli, toz geçirmez, neme karşı dayanıklı olan el feneri Şekil-6’ da görülmektedir.
El Feneri
II 1 G Ex ia IIC T3
Şarj Ünitesi
II 1 G Ex mb II T4
Etiket
El Feneri
Zone 0, 1 & 2 - Gaz Grubu IIA, IIB, IIC
Şarj Ünitesi
Zone 1 & 2 - Gaz Grubu II
Ortam Sınıfı
(Şekil-9) da gösterilen el fenerinin, açma kapama butonu yumuşak kauçuk kaplamadır. Pillerin aşırı ısınmasından kaynaklı gaz çıkışı olması halinde, başlıkta bulunan kauçuk genişler ve ürünün kullanılmaya uygun olmadığını belirtir.
I. ÜRÜNÜN TAŞIDIĞI RİSKLER
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Şarjedilebilen el fenerlerinde şarj ünitesinin muhtemel patlayıcı gaz ve/veya toz ortamınŞekil-6 da çalışabilmesi için ayrıca Exproof korumaya sahip olması gerekmektedir. Şekil-7’deki cihazla ilgili örnek etiket Şekil-8’ de gösterilmektedir.
87 Şekil-9
Kullanılan ürünlerin dış kaplamaları oldukça önemlidir. Dış kaplama iletken olmayan plastikten yapılırsa; üzerinde elektrostatik yük birikmesi olur ve bu yükler kıvılcım çıkarmaya sebep olur. Dolayısıyla dış muhafaza için kullanılacak olan materyallerin seçimi önem kazanmaktadır. Muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılan ürünler, uygun zone (alan) sınıflandırmasına göre kullanılmalıdır Ürün belirtilen zone seviyesinin karşıladığı gerekleri taşımazsa ya da gereken zone seviyesinin daha alt seviyesinde bir korumaya sahipse, ortam için gerekli korumayı sağlayamaz. Örneğin, Zone 0 olarak belirtilen alanlara, Zone 1 veya Zone 2 gereklerini taşıyan teçhizatlar kullanılırsa ortamın güvenlik gerekleri karşılanmamış olur.
II. EXPROOF EL FENERİ KONTROL LİSTESİ Denetim Yeri Bilgileri Denetlenen Yer
Üretici ( )
Satıcı ( ) İthalatçı ( )
Kullanıcı ( )
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı Ürün Bilgileri Ürünün Adı Kullanım Yeri Üreticinin Adı ve Adresi
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
CE işareti
88
Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası Seri ve Tip işaretlemesi Varsa Seri numarası (TS EN 60079-0’a uygun olarak) Üretim Yılı işareti Grup simgesi
I
Kategori simgesi
M1
II M2
Koruma Tipi ; “d tipi”, “e tipi” , “i tipi” , “m tipi” , “t tipi” Gaz Grubu Sıcaklık Sınıfı Cihaz Koruma Seviyesi (EPL) Gaz Ortam İçin
Toz Ortam İçin
EPL Ga Gb Gc
Atex Kategori -
1G 2G 3G
Da Db Dc -
1D 2D 3D
-
1 2
3
EXPROOF SWITCH (ANAHTAR) I. GİRİŞ: Bu rehber muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılan anahtarların (switch) tasarım ve üretiminde uyulması gereken güvenlik gerekliliklerini belirtmektedir. Anahtarlar, elektrik devrelerindeki akımı kesen ya da akımın bir iletkenden başka bir iletkene yön değiştirmesini sağlayan devre elemanlarıdır. ( Resim1-2)
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
EXPROOF SWITCH (ANAHTAR)
89 Resim 1
Buton, iterek üzerine basıldığında, makine veya yazılımlardaki devreyi kapayarak bir sürecin başlamasını ve kontrolünü sağlayan basit bir geçiş mekanizmasıdır. Buton ile anahtar arasındaki fark ise; butona basıldığında konum değiştirmesi ve aynı konumda kalabilmesi için sürekli kuvvet uygulanılmasını gerektirmesidir. Anahtarlar ise gerekli değişim sağlandıktan sonra sürekli kuvvet uygulanmasını gerektirmezler. Piyasada muhtelif tip ve görünümde anahtarlar bulunmaktadır. Basınç anahtarları ile sıcaklık anahtarları ise giriş ucuna uygulanan basınç veya sıcaklık; belirlenen referans değerine (setpoint) ulaştığında elektrik kontaklarını kapatan türde bir anahtardır.
Resim 2
Şalterler ise tek hareketle devre akımını ani olarak kesebilen, genellikle elle kumandalı olmakla birlikte otomatik olarak da devreyi açabilen nispeten büyük elektrik akımlarını kumanda eden anahtarlardır. Genel olarak “Devre kesiciler” olarak adlandırılan anahtar, şalter ve butonların exproof nitelikte olanları muhtemel patlayıcı ortamları barındıran tüm üretim tesislerinde vb. alanlarda kullanılmaktadır. T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
II. AMAÇ:
90
Muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılan exproof anahtarlara yönelik gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç: • Piyasada bulunan muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılmak üzere tasarlanan anahtarların marka / model bazında belirlenmesi, • İlgili mevzuata uygunluk seviyelerinin ve koruma tiplerinin tespiti, • Yapılan tespitler ışığında riskli ürünlerin ve bunların imâl/ithal eden firmaların belirlenmesi, • Denetimler ve alınan önlemler ile farkındalık oluşturularak piyasaya sunulan ürünlerin can ve mal güvenliğini sağlayacak belirli uygunluk seviyesine ulaşmasının sağlanmasıdır.
III. DAYANAK Exproof anahtarların denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat listesi aşağıda verilmiştir.
1.Kanunlar: 4703 Sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun,
2.Yönetmelikler: • Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği, • 94/9/AT Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik,
3.Standardlar: Muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılan anahtarların koruma tipleri ve uygulanan standartlar, kullanıldıkları ortama (Zone) göre değişkenlik gösterebilmektedirler. Bunlara ilişkin tablo, aşağıda verilmiştir (Tablo-1).
Tablo 1: Exproof Switch denetiminde kullanılacak standartlar. Koruma Sınıfı
Standart Numarası
Standart Adı
Genel Özellikler
TS EN 60079-0: 2011
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 0 - Teçhizat
“e” Tipi Artırılmış Güvenlik
“i” Tipi Kendinden Korumalı Cihazlar “m” Tipi Kapsül İçine Alma İle Teçhizatın Korunması “t” Tipi Mahfaza Tarafından Toz Tutuşmasına Karşı Korunan Cihazlar “p” Tipi Basınçlı Mahfazalar İle Korunan Cihazlar
TS EN 60079-7: 2007 TS EN 60079-11: 2012 TS EN 60079-18: 2011 TS EN 60079-31: 2010
TS EN 60079-2:2008
Elektrikli cihazlar - Patlayıcı Gaz ortamlarında kullanılan- Bölüm 1 Elektrikli cihazlar – Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan - Bölüm 7 Patlayıcı Gaz Ortamları - Bölüm 11
Elektrikli Cihazlar – Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan - Bölüm 18 Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan- Bölüm 31 Elektrikli cihazlar-Patlayıcı ortamlarda kullanılan – Bölüm 2
IV. EX PROOF ANAHTARLAR (SWITCH) HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER: Tüm muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılmak üzere üretilen ürünler gibi anahtarlar da 94/9/AT “Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik’in Ek II bölümünde yer alan “Temel Sağlık ve Emniyet Gerekleri’ne uygun tasarımlanmalı ve üretilmelidir. Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Anahtarlar EN 60079-0 standardında belirtildiği şekilde işaretlenmelidir. Genel bir kural olarak aşağıdaki bilgileri içermelidir. Ancak, koruma, tipine bağlı olarak, bu standardla birlikte başka standard/standardlar da uygulanabilir. Anahtar, devre kesici ve yol verici gibi şalt cihazları normal çalışmaları icabı ark çıkaran aletlerdir. Bu nedenle koruma tiplerine uygun olarak üretilmeleri gerekmektedir. Anahtarların imalatında “d”, “e”, “t”,” “i”, “m”, “p” ve “o” tipi korumalar kullanılabilir. En yaygın uygulama d-tipi koruma şeklidir d ve e-tipi birlikte kullanılabilir. Küçük boyuttaki anahtar ve siviçleri d-tipi olarak imal etmek daha kolaydır. Çünkü küçük hacimli muhafazalara standartlar bazı ayrıcalıklar tanımaktadır. Tahribat daha az ve patlama anında üretilen basınç kuvveti çok daha düşüktür.
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
“d” Tipi Aleve Dayanıklı TS EN 60079-1: Mahfazalar Tarafından Korunan 2008 Cihazlar
91
Şalterlerde de d ve e tipi koruma karışık kullanılabilir. . Bu durumda şalterler yalnızca tek tip korunmuş olmamaktadır. Şalterin ark çıkaran kontak kısmı d-tipi diğer kısımları da e-tipi korumaya alınmaktadır. Şalt cihazlarının kablo girişleri e-tipi yapılabilir. Gerçekte klemens ve kablo girişi gibi kesimler normal çalışma icabı ark çıkarmazlar. Ancak tamir ve bakım esnasında dokunulmaları gerekir ki, bu hallerde de elektrik kesilmeden çalışılamaz. Zaten bu tip aletler mekanik olarak öyle dizayn edilmişlerdir ki kapakları açıldığında cereyanı otomatikman kesilir. İşletme şartları hafif ve nemi az olan diğer sanayi kollarında ise yalnızca ark çıkaran kısmın d-tipi korunması yani basınca dayanıklı özel muhafazaya alınması, diğer kısımların ise toz ve neme karşı korunmuş olması yeterli görülmektedir. Bu tip aletler daha hafif ve kullanışlı olmaktadır. Genel kaide olarak, II.Grup gazlı ortamlarda, şalt cihazları patlayıcı sahanın dışına alınır veya araya duvar çekilerek patlayıcı maddelere karşı engel oluşturulur.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Kumanda devresi bulunan şalterlerin bu kısımları da, i-tipi yani kendinden emniyetli dizayn edilebilir. Bu durumda kumanda bağlantıları daha basit olabilir. Çünkü kendinden emniyetli devre üzerinde, cereyan altında da çalışılabilir. Ürünün etiketi kendi üzerinde silinmeyecek bir şekilde ATEX kodlaması, altı köşeli özel exproof logosu, sertifika numarası ve sertifikayı veren kurumun adı, sertifikanın verildiği yıl gibi bilgileri bulundurmalıdır. Ayrıca, ürüne ve çalışma koşullarına (koruma tipleri, ortam tipleri(gaz ve/veya toz), zone sınıfı gibi) ait bilgiler de bulunmalıdır. Aşağıda exproof anahtarlar için bazı örnek etiket tipleri verilmiştir(Resim3).
V. ÜRÜNÜN TAŞIDIĞI RİSKLER:
92
Resim 3
Resim 4
Exproof anahtarlar da diğer elektrikli ürünlerde olduğu gibi aşırı ısı, kıvılcım ve ark gibi patlamaya sebep olabilecek ateşleme kaynakları bulunduğundan patlamaya sebep olabilmektedir, dolayısıyla exproof olarak üretilmeleri gerekmektedir. Normal çalışmalarında kıvılcım çıkarabilen aletler olduğundan can ve mal güvenliğinin sağlanabilmesi için mutlaka üzerlerinde belirtilen sıcaklık değeri, zone, ekipman kategorileri ve koruma tiplerine uygun yerlerde kullanılmalıdır.
VI. NUMUNE ALMA, TEST ve MUAYENE: Exproof anahtarların muayene, numune alma ve testlerinin yapılışıyla ilgili rehberin genel kısmında yer alan numune alma, test ve muayene bölümündeki bilgilerden yararlanılacaktır.
VII. DENETİM KONTROL LİSTELERİ EXPROOF ANAHTARLAR KONTROL LİSTESİ DENETİM YERİ BİLGİLERİ Denetlenen Yer
Üretici ( )
Satıcı ( )
İthalatçı ( )
Kullanıcı ( )
Denetlenen İşyerinin Adı ve Adresi Denetime Katılan İşyeri Temsilcisinin Adı ve Soyadı ÜRÜN BİLGİLERİ 2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
Kullanım Yeri
Ürünün Adı İŞARETLEME VE ETİKETLEME Üreticinin Adı ve Adresi CE işareti
işareti
IP Değeri
Onaylanmış Kuruluş kimlik numarası
Seri numarası
Üretim yılı
Cihaz Koruma Seviyesi (EPL)
Grup simgesi
I (Maden Ocakları)
Kategori simgesi
M1
II (Gaz ve Toz)
M2
1
Patlayıcı Ortam Tipi (Sadece Grup II için) Koruma Tipi Standartlar* Gaz Ortam Grubu
G (Gaz)
2
3
93
D (Toz)
“d” tipi
“e” tipi
“t” tipi
“i” tipi
“m” tipi
“p” tipi
I – Patlama Grubu I
II—Patlama Grubu II
I – Metan
IIA – Propan
II B—Etilen
IIC –Hidrojen
Sıcaklık Sınıfı (Ta) Cihaz Koruma Seviyesi (EPL) (Gaz İçin)
( Toz İçin)
EPL
Atex kategori
Ga Gb Gc Da Db Dc
*EN 60079-1, EN 60079-2, EN 60079-7, EN 60079-31
G1 G2 G3 D1 D2 D3
EN 60079-11, EN 60079-18,
DİNAMİTLER
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
I. GİRİŞ:
94
Bu rehber, dinamitlerle ilgili uyulması gereken temel güvenlik gereklerini belirtmektedir. Dinamitin ana kullanım alanları inşaat, madencilik ve yıkımdır. Son yıllarda daha üstün özelliklere sahip patlayıcıların piyasaya sürülmesiyle kullanımı azalmıştır. Ülkemizdeki tek üreticisi Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu olup ürünleri bayilik sistemi ile satılmaktadır. Ankara, Balıkesir, Balıkesir, Malatya ve Afyonkarahisar illerinde diğer sivil patlayıcıların yanı sıra zaman zaman dinamit de ithal eden birkaç firma mevcuttur. Tüm sivil patlayıcılarda olduğu gibi, dinamitlerin ithali, taşınması, depolanması gibi hususlar İçişleri Bakanlığının iznine tabiidir.
II. AMAÇ: Dinamitlere yönelik piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç; • Günden güne gelişen inşaat sektöründe kullanımlarının gittikçe yaygınlaşması ve kullanımlarının büyük risk içermesi nedeniyle piyasada bulunan dinamitlerin (93/15/AT) Sivil Kullanım Amaçlı Patlayıcı Maddelerin Belgelendirilmesi Piyasaya Arzı ve Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik’te öngörülen Temel Güvenlik Şartlarını karşılama seviyelerinin tespit edilmesi, • Gerçekleştirilecek denetimler sonucunda risk taşıyan güvensiz ürünlerin tüketiciye ulaşmasının önlenmesi ve Temel Güvenlik Şartlarını sağlayan dinamitlerin piyasaya sürülmesinin sağlanarak çevre /insan sağlığının korunması, • Denetimle görevli personelin eğitilmesi, ilgili Kurumların bilgilendirilmesi suretiyle alınan önlemler ve gerçekleştirilen denetimlere ilişkin piyasada farkındalık oluşturulması,
• Piyasada satılan ürünlerin uygunluklarının sağlanarak haksız rekabetin önlenmesi, • Denetim sonuçlarının değerlendirilerek zaman içerisinde istatiksel veriye dönüştürülmesidir.
III. DAYANAK: Bu rehberde bahsi geçen ürünün denetim sürecinde gerekli olacak mevzuat aşağıda verilmiştir.
1. Kanun: 4703 Sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun, 87/12028 Karar sayılı Tekel Dışı Bırakılan Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Satışı, Kullanılması, Yok edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarına ilişkin Tüzük
3. Yönetmelikler: • (93/15/AT) Sivil Kullanım Amaçlı Patlayıcı Maddelerin Belgelendirilmesi Piyasaya Arzı ve Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik • Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği
VI. DİNAMİTLER HAKKINDA TEKNİK BİLGİ: Dinamit, 3 ölçü nitrogliserin, 1 ölçü diatomit ve küçük bir miktar sodyum karbonatın karıştırılmasıyla elde edilir. Hamur halinde olan karışım klasik çomak şekline getirilir ve kağıda sarılır. Genellikle 20 cm uzunluğunda ve 2,5 cm çapında çomaklar halinde satılır ancak başka boyları da mevcuttur. Diatomit ya da silisyumdioksit kimyasal formülüne sahip Kizelgur dinamiti artık nadiren kullanılmaktadır. Bazen nitrogliserini emdirmek için nitro-selüloz kullanılır. Bu durumda ürün jele benzer ve bu patlayıcılar jelatin dinamitleri ismini alır. Su altında bile kullanılabilirler.
Resim 1
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
2. Tüzük:
95
Günümüzde dinamit nitrogliserinin gliserintrinitrat ve kendi gibi patlayıcı bir bileşik olan etilen glikol dinitrat karışımından hazırlanmaktadır. Etilen glikol dinitrat donmayı önlemek için katılır. Dinamitin katı kısmı, kağıt hamuru veya diğer karbonlu yanıcı maddelerden ve patlamada yanma oksijenini sağlayacak sodyum nitrat veya amonyum nitrattan meydana gelmektedir. Dinamitlerin güçlü ve duyarlı oluşları diğer faktörlere de bağlı olmakla beraber daha çok ihtiva ettikleri Nitrogliserin yüzdesine bağlı olarak büyük farklılıklar gösterir. Dinamit içindeki nitrogliserin muhtevası istenen patlama gücüne veya hızına göre % 5’ten % 90’a kadar değişir. Dinamitler; Ticari ve Askeri dinamitler olmak üzere ikiye ayrılır. Askeri dinamitler bu rehber kapsamında değildir.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
Ticari Dinamitler:
96
Başlıca; jelatinit dinamit (en yaygın kullanılan klasik dinamit), Grizu güvenli (anti grizu) dinamit, Gom IIA-1 Dinamit (çok sert kayaların patlatılmasında kullanılan), Elbar-1 Dinamit (Kanal Patlatmaları ve kontrollü yıkım patlatmalarında kullanılan), ve Sismik dinamit gibi tipleri mevcuttur. Piyasada sıkça rastlanan tiplerinden bazıları; a) Saf Dinamit : Patlayıcı olmayan bir cisme emdirilmiş Nitrogliserin sıvı maddesinden oluşur. Bu dinamit yüksek bir infilak hızına sahip olduğundan tahrip etkisi kırıcı ve paralayıcıdır. Suya direnci azdır. Bu nedenle sualtı tahriplerinde 24 saat içinde ateşlenmelidir. b) Amonyum Dinamit : Esas patlayıcı unsur olarak Nitrogliserini ve ilaveten amonyum nitrat tahrip maddesini ihtiva eder. Bileşim yüzdesi saf dinamitinkine benzer bir usulle hesaplanır. İnfilak hızı orta derecede olduğundan daha çok gevşetici bir tahrip etkisi meydana getirir. Sualtı tahrip çalışmaları için uygun değildir. c) Jelatin Dinamit : Nitrogliserin içinde eritilmiş pamuk barutundan oluşan plastik (pelte) bir dinamit olup, suya direnci oldukça yüksektir. Sualtı tahriplerinde, arazi temizlemede, çukur açmada ve sert kayalıklı taş ocaklarında kullanılmaya elverişlidir. d) Amonyum - Jelatin Dinamit: Amonyum nitrat katılmış nitrogliserinlerinin pamuk barutunda eritilmesinden oluşan plastik bir dinamittir. Su altında kullanılmaya uygundur. Makine Kimya Endüstrisi Kurumunca üretilen bazı dinamit çeşitleri ve içerikleri aşağıda verilmiştir; • MAKKİM - EL 80: Bileşiminde NG (Nitro Gliserin), DNT (Di Nitro Tolüen) ve Amonyum Nitrat ihtiva eden bir dinamittir. • Granür Klorür Dinamiti: Bileşiminde Amonyum Nitrat, NG, NC ve NaCl (Sodyum Klorür) ihtiva eder. Bu dinamitin içinde bulunan NaCl maden ocaklarında grizu patlamasına neden olan metan gazı çıkışını önler.
• Elmonit - 1 - Dinamiti: Bileşiminde NG, NC ve TNT ihtiva eden patlayıcıdır. Bu tür dinamitlerin gücü saniyede 2500 - 6000 m/sn. dir. • GOM - 1 Dinamit: Bileşiminde NG, NC ve CaCO3 ( Kalsiyum Karbonat) bulunur. • GOM - 2 Dinamit: Bileşiminde NG, NC, CaCO3, NaNO3 (Sodyum Nitrat) ve odun unu vardır. • GOM 2A - 1 - Dinamiti: Bileşiminde NG, NC, Amonyum Nitrat, CaCO3 ve odun unu ihtiva eder. • Jelatinit Dinamit: Bileşiminde NG, NC, Amonyum Nitrat, Kalsiyum Karbonat, DNT (Di Nitro Tolüen) ve Odun Unu bulunur.
Resim 2
Resim 3
Dinamit hamuru sağlam ve neme dayanıklı, parafinlenmiş kağıt, plastik ya da ince antistatik madensel sargıdan yapılmış kartuş içinde bulundurulur. Kartuşlar kapsül veya ateşleyici maddelerle birleştirilmez, üzerlerine okunaklı harflerle dinamitin ticari adı, ağırlığı ve üretim yılı yazılır. Kartuşlar, en az iki buçuk kilogram, en çok on kilogram ağırlığında, en az dört milimetre kalınlığında, patlama direnci en az beş kilogram/santimetrekare olan oluklu mukavvadan kutulara yerleştirilir. Gerektiğinde kartuşların sallanmaması ve kusma halinde nitrogliserinin emilmesi için kartuş aralarına kuru testere talaşı veya buna benzer toz maddeler yerleştirilir. Kutuların içine ‘Kullanma ve Güvenlik Talimatı’ konur. Kutu kapaklarının üstüne dinamitin üretildiği fabrikanın adı ve yeri, ticari adı, miktarı, üretim tarihi, donar ya da donmaz tipte olduğu, grizu güvenlikli olup olmadığı yazılı bir etiket yapıştırılır. Kutuların kapakları yapıştırıcı bir bantla kapatılır. Kutular hava ve su sızdırmayacak biçimde parafinle kaplanır veya sağlam polietilen, ya da uygunluğu Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca onaylanmış başka maddelerden yapılmış torbalara yerleştirilir ve torbaların ağzı hava ve su geçirmeyecek biçimde bağlanarak kapatılır. Bu kutu ve torbaların iki buçuk kilogramlık olanlarından sekiz adedi, beş kilogramlık olanlarından dört adedi ve on kilogram olanlarından iki adedi az 7 mm kalınlığında patlama direnci en az on kilogram/santimetrekare doppel-doppel oluklu mukavvadan yapılmış sandık içerisine, torba ağızları karşılıklı birbirlerine ve içe doğru gelecek biçimde yerleştirilir.
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
• Sismik Dinamit: Bileşiminde NG, NC, Kalsiyum Karbonat, Sodyum Nitrat, Odun Unu ve D-1 Amonyum Fosfat bulunur.
97
Sandıkların üzerine dinamitin üretildiği fabrikanın adı ve yeri, ticari adı, net ve brüt miktarı, üretim tarihi, kafile numarası şablon kullanarak kolay silinmeyecek bir boyayla yazılır. Yukarıda belirtilen hükümler, ithal edilen dinamitler hakkında da uygulanır.
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü
20287 sayılı Patlayıcı Maddelerin Yok Edilme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik gereğince tehlikeli olabilecek bozulma şekilleri belirlenmiştir. Ancak, numune alma, taşıma ve imha işlemleri İçişleri Bakanlığı özel iznine tabidir. Bahsi geçen Yönetmelikten yararlanarak dinamitlerde olası bozulma şekilleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
98
Dinamitin Cinsi
Uygunsuzluk
Yapılabilecek İşlem
1-Nitrogliserin ihtiva eden dinamitler
Terleme, iki başlarda renk değişmesi, çiçeklenme, kabuklanma, yumuşama
Eğer nitrogliserin terlemesi varsa imalatçının tavsiyelerine müracaat, eğer renksizleşme, yumuşama ve-yahut kabuklanma varsa İ.İ.T. (İnfilak-İntikal Test)
2-Toz tip nitrogliserinli dinamitler
Yumuşama, başlarda koyulaşma, ıslaklık.
Hafif ise İ.İ.T. yapınız. Kuvvetli ise imalatçıya müracaat.
3-T.N.T. Trotil ihtiva (a) Sertleşme, Külçeleşme eden amonyum nitratlı (b) Rutubetlenme. dinamitler
(a) Hafif değilse imalatçıya müracaat. (b)İmalatçıya müracaat.
Dinamitler, (93/15/AT) Sivil Kullanım Amaçlı Patlayıcı Maddelerin Belgelendirilmesi Piyasaya Arzı ve Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik’te belirtilen temel emniyet gereklerini karşılamak zorundadır.
V. ÜRÜNÜN TAŞIDIĞI RİSKLER: Nitrogliserin kendi başına çok kuvvetli bir patlayıcıdır ve saf hali şoka duyarlıdır. Yani ani hareketler patlamasına sebep olabilir. Nitrogliserin, üretimi üzerinden zaman geçtikçe daha da kararsız maddelere dönüşür ve taşınmasındaki tehlike artar. Diatomite adsorbe edildiği zaman nitrogliserinden doğan tehlike azaltılmış olur. Bu riskler patlamaya, yanmaya ve hatta ölümlü kazaya sebebiyet vererek insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan/ bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından cana, mala ve çevreye zarar verici niteliğe sahip olabilmektedir. Bu sebeple söz konusu risklerin önceden dikkatli bir biçimde ve ayrıntıları ile tanımlanıp değerlendirilmesi ve aynı zamanda kullanım ve taşınma sırasında bu riskleri minimize edecek veya tam olarak ortadan kaldıracak önlemlerin alınması gerekmektedir.
VI. NUMUNE ALMA, TEST VE MUAYENE: Sivil Kullanım Amaçlı Patlayıcılar konusunda Türkiye’de üretici sayısı çok fazla olmadığından bu konuda atanmış bir Onaylanmış Kuruluş bulunmamaktadır.
Üreticiler belgelendirme aşamasında yurtdışında bulunan Onaylanmış kuruluşlardan yararlanmaktadır. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumunda dinamitlere ilişkin bir kısım testler yapılabilmektedir. Ancak; ilk etapta ürüne ilişkin denetimler, üretici ve ithalatçılarda gerçekleştirilecek olup denetimin şekli CE işareti / etiket / belge incelemesi şeklinde olacaktır.
IV. DENETİM KONTROL LİSTELERİ: 1 – İŞARET VE BELGE KONTROLÜ Uygun Uygun değil Açıklamalar CE işareti kontrolü Üreticinin adı ve adresi Seri veya tipin tanımlanması Gerektiğinde seri numarası
Ürünün son kullanma tarihi Patlayıcı madde imalatçı tarafından belirlenen özelliklere sahip mi? (AT Tip belgesi ekinde yer alan ürüne ait özellikleri karşılıyor mu?) Türkçe hazırlanmış, emniyetli taşıma, depolama, kullanma ve elden çıkarma (imha) için gerekli talimatlar var mı? Patlayıcı maddenin ambalajında yer alan bilgiler ürüne ait doküman bilgileri ile örtüşüyor mu? Depolama esnasında patlayıcı maddenin, ambalajının bozulmaya karşı dayanıklılığı uygun mu? AT Uygunluk Beyanı (Türkçe olmalı, Orijinali İngilizce ise Türkçeye çevrilmelidir) Uygunluk Beyanının ürün tipini yansıtıp yansıtmadığının kontrolü AT Tip İnceleme Belgesi var mı? (üretici ve üreticinin yurtdışında olduğu durumlarda ithalatçı) Onaylanmış Kuruluş Bilgileri Yetkili kişi imzası
2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri ATEX VE KİMYASALLAR
İmal edildiği yıl
99
TÜRKİYE CUMHURİYETİ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Adres: Mustafa Kemal Mahallesi Dumlupınar Bulvarı (Eskişehir Yolu 7. Km) 2151. Cadde No: 154 06510 Çankaya /ANKARA Tel: +90 312 201 54 51-52 Fax: +90 312 201 54 53
1 Ş
İK
G ÜV E N
L
TI
ÜN
İ İĞ
ÜR
www.sanayi.gov.tr www.sug.sanayi.gov.tr
T ÂY ET HA