BASINÇLI EKİPMANLAR PİYASA GÖZETİMİ REHBERİ by ARTI5 MEDYA

TÜRKİYE CUMHURİYETİ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

TÜRKİYE CUMHURİYETİ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

BASINÇLI EKİPMANLAR

www.sanayi.gov.tr www.sug.sanayi.gov.tr

KURU KİMYEVİ TOZLU SEYYAR YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI DENETİM REHBERİ 1.GİRİŞ Gerek sektör gerekse kullanıcılar tarafından Bakanlığımıza sıkça şikayet edilen ve “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile binalarda yaygın olarak kullanılması zorunlu olan kuru kimyevi tozlu yangın söndürme cihazlarına bu rehber kapsamında denetlenmesi planlanacaktır.

2. AMAÇ

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Kuru kimyevi tozlu seyyar yangın söndürme cihazlarına yönelik gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç;

Geniş bir tarama yapılarak piyasadaki mevcut durumun tespit edilmesi, Haksız rekabetin önlenmesi, üreticilerin belirli uygunluk seviyesine ulaşmasının sağlanması, Denetimler ve alınan önlemler ile piyasada farkındalık oluşturulmasıdır.

3. DAYANAK Bu rehber; 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği, TS 862 – 7 EN 3-7 +A1 Seyyar Yangın Söndürücüler/ Özellikler, Performans Gerekleri ve Deney Metodları, TS EN 3-8 Seyyar yangın söndürücüler - bölüm 8: müsaade edilebilir en yüksek basıncı 30 bar veya daha düşük olan yangın söndürücülerin yapımı, basınca direnci ve mekanik deneyleri için en 3-7’de belirtilenlerin dışında ilave kurallar, TS EN 3-10 Seyyar Yangın Söndürücüler-BÖLÜM 10 Seyyar Yangın Söndürücülerin EN 3-7’ye Uygunluğunu Değerlendirmek İçin Hükümler, TS EN 615 Yangın Söndürücü Maddeler – Tozlar – Özellikler, yönetmelikleri ve standartları dikkate alınarak rehber oluşturulmuştur.

4. ÜRÜNE AİT TEKNİK BİLGİLER 4.1 Genel Bilgiler Seyyar yangın söndürücüler; çalışma sırasında 20 kg’dan fazla olmayan bir ağırlığa sahip, el ile taşınabilecek ve çalıştırılabilecek şekilde tasarımlanmış yangın söndürücülerdir.

Portatif yangın söndürücüler başlangıç yangınlarının söndürülmesinde gelişme aşamasındaki yangınlarda yangını engellemede ve yavaşlatma amacı ile kullanılırlar. Bir seyyar yangın söndürücü aşağıdaki bileşenlerden oluşur: a) Gövde, b) En az aşağıdakileri ihtiva eden, gövde üzerine vidalanmış veya tutturulmuş gövde bağlantıları: • Kontrol cihazı (cihazları) • Hortum takımı ve/veya ağızlar ve/veya püskürtme memeleri, • Başlık takımı. Bu ayrıca asıl mahfazayı oluşturur. • Çalıştırma cihazı c) Yangın söndürme maddesi.

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”in 37. maddesinin 2. bendinde “Düşük tehlike sınıfında her 500 m², orta tehlike ve yüksek tehlike sınıfında her 250 m² yapı inşaat alanı için 1 adet olmak üzere, uygun tipte 6 kg’lık kuru kimyevî tozlu veya eşdeğeri gazlı yangın söndürme cihazları bulundurulması gerekir.” ifadesi yer almaktadır.

4.2 Seyyar Yangın Söndürücü Tipleri Bir seyyar yangın söndürücü, ihtiva ettiği yangın söndürme maddesinin tipi ile tanımlanır. Mevcut tipler aşağıdadır: • Su bazlı, köpük ve sulu kimyasal ihtiva eden yangın söndürücüler

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

Yangın söndürücü üzerinde manometre, kurşun mühürlü emniyet pimi ve aşırı basınç tertibatı bulunmalıdır.

• Toz tipi yangın söndürücüler, • Karbondioksit tipi yangın söndürücüler, • Halon tipi yangın söndürücüler • Leke bırakmayan maddeli yangın söndürücüler

4.3 Yangın Sınıfları a. A Sınıfı Yangınlar: Katı madde yangınlarıdır.Bunlar odun,kömür gibi maddelerdir. b. B Sınıfı Yangınlar: Yanabilen sıvılar bu sınıfa girer. Benzin ve yağ gibi yanabilen sıvılardır. c. C Sınıfı Yangınlar: Likit petrol gazı, hava gazı, hidrojen gibi yanabilen çeşitli gazların yanması ile oluşan yangınlardır. d. D Sınıfı Yangınlar: Yanabilen metallerin ve alaşımların (Magnezyum, Lityum, Sodyum, Seryum gibi) yanmasıyla meydana gelen yangınlardır.

4.4 Kuru Kimyevi Toz Özellikleri Özelliklerini arttırmak amacıyla katkı maddeleri ilave edilmiş, bir ya da daha fazla esas bileşen ihtiva eden, ince toz halindeki kimyasal ürünlerden oluşan söndürücü maddelerdir. Kuru kimyevi tozlar ABC, BC, D tozu olarak üç sınıfa ayrılırlar. BC tozu, B sınıfı (sıvı veya sıvılaşabilen katılar) ve C sınıfı (gazlar) yangınların söndürülmesi için tasarlanmıştır; ABC tozu, A sınıfı (akkor haline gelen katılar), B sınıfı ve C sınıfı yangınları söndürmek için tasarlanmıştır.

5. NUMUNE ALMA, TEST VE MUAYENE

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Kuru kimyevi tozlu yangın söndürme cihazlarına yönelik yapılacak piyasa gözetimi ve denetimi sonucunda güvensizlik şüphesi duyulması halinde 1 takımda 3 adet yangın söndürme cihazı olmak üzere toplamda 3 takım numune alınması gerekmektedir. Kuru Kimyevi Tozlu Seyyar Yangın Söndürücülerin

6. DENETİM KONTROL LİSTELERİ YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ KONTROL LİSTESİ DENETİM TARİHİ Firma Adı: Firma Adresi:

Ürünün Markası/Modeli: GÖVDE ÜZERİNDE KALICI İŞARETLER 1. Gövde imalatçının tescil edildiği gibi işareti 2. Seri veya parti numarası

3. Dört sayı ile (örneğin, 2002) gösterilebilecek imalat yılı

GÖVDE İMALATINA DAİR (TS EN 3-8/ 9.2)

4. Deney basıncı (önc. “PT” ve sonr. “BAR” veya “bar” harfleri bulunan) 5. Tanıtım için kayıtlı olduğu gibi imalatçısının işareti 6. Seri veya parti numarası 7. Dört rakam ile (örneğin, 2003) imalat yılı 8. CE işareti ve onaylanmış kuruluş kimlik numarası 9. İtici gazın tanıtımı, 10. Çalışma sıcaklık aralığı (Ten düşük/Ten yüksek) 11. Söndürücü tertibatının müsaade edilebilir en yüksek basıncı (Öncesinde “PS” ve sonrasında “BAR” veya “bar” harfleri bulunan) 12. 20 ºC’ta çalışma basıncı (basıncı depolanan söndürücülerde) 13. Gaz kartuşunun kapasitesi/boyutu (kartuşlu söndürücülerde)

SONUÇ

14. Gövdenin rengi, Farbregister RAL-841-GL’de belirtildiği gibi RAL 3000 kırmızı olmalıdır (TS 862 -7 EN 3-7+A1 madde 16.1 ) SÖNDÜRÜCÜ ETİKETİ ÜZERİNDE OLMASI GEREKEN İŞARETLER (TS 862 -7 EN 3-7+A1 mad 16.2 ) Not: İşaretleme beş bölümden oluşur. Bölüm 1, Bölüm 2, Bölüm 3 ve Bölüm 5 için gereken işaretlemeler aynı etiket üzerinde veya aynı çerçevede bulunmalıdır. Etiket (veya çerçeve), yangın söndürücü montaj bileziğindeyken açıkça okunabilecek şekilde yerleştirilmelidir. Bölüm 4’de gereken işaretleme, yangın söndürücü üzerinde herhangi bir yere yerleştirilir.

Bölüm 1

15. İşaretleme arka plânla zıtlık oluşturan renkten (renklerden) oluşmalıdır 16. YANGIN SÖNDÜRÜCÜ” veya “SÖNDÜRÜCÜ” ile birlikte yangın söndürücü maddesi veya “YANGIN SÖNDÜRÜCÜ” ile birlikte yangın söndürme maddesi ifadeleri 17. Anma dolum miktarı

Bölüm 2

19. Etiket üzerinde her biri bir açıklamaya sahip piktogram ihtiva eden kullanım talimatları (talimat metni, yangın söndürücünün kullanılacağı ülkedeki dil veya dillerde olmalıdır, gerçekleştirilecek olan farklı işlemler, üstten alta doğru düşey olarak gösterilmelidir)

Bölüm 3

20. Zehirlilik ve elektriksel risk ile ilgili herhangi bir kullanım kısıtlaması ve tehlikesine ait bilgi 21. Herhangi bir çalışmanın ardından tekrar doldurma talimatı

Bölüm 4

22. “Düzenli olarak kontrol edin” ve “tekrar dolum ve bakım için yalnızca üzerinde anlaşılmış modele uygun ürünler ve yedek parça kullanın” talimatı 23. Yangın söndürme maddesinin tanıtılması, özellikle, su bazlı yangın söndürme maddeleri için katkıların tanıtılması ve yüzde değerleri 24. Yangın söndürücünün onayı ile ilgili sayı (sayılar) veya atıf (atıflar) 25. Modelin kısa gösterimi 26. Çalıştırma sıcaklığı aralığı 27. Su bazlı yangın söndürücü için donma riskine karşı bir ikaz 28. Standardına atıf Bölüm 5

29. Yangın söndürücü imalâtçısı ve/veya tedarikçisinin adı ve adresi 30. Üretim yılı

SÖNDÜRÜCÜ ÜZERİNDE BULUNMASI GEREKEN BİLEŞENLER (TS 862 -7 EN 3-7+A1 ) 31. 3 kg’dan veya 3 L’den daha fazla yangın söndürme maddesi ihtiva eden yangın söndürücülerde boşaltma hortumu (madde 4.4) 32. Boşaltmanın geçici olarak engellenmesini sağlamak amacıyla, kendiliğinden kapanan kontrol vanası (Madde 10.6.1)

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

18. Yangın söndürme maddesinin tipi (kkt, köpük, su, CO2 vb.)

33. Yangın söndürücü, iç basıncının bir bağımsız cihaz yoluyla doğrudan kontrol edilmesini sağlayan bir bağlantıya sahip olmalıdır. Basınç göstergesi, yangın söndürücünün çalıştırılabilir durumda olup olmadığını belirtmelidir (madde 11.2.1) (Söndürücünün doğru çalışma aralığı monometre üzerinde bulunan yeşil bölgedir)

36. Çalıştırma tertibatları, doldurma başlıkları ve hortum takımları, bir sonraki tanımlama ve izlenebilirliği sağlayacak şekilde silinmez olarak işaretlenmelidir. TS EN 3-8 madde 7.3.2 YANGIN SÖNDÜRÜCÜYE AİT BELGE ve TEKNİK DOSYA KONTROLÜ Not: Üreticide yapılan denetimde kullanılacaktır. 97/23/AT sayılı Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği kapsamında

35. Kilitleme tertibatı ve Mühür

1. Onaylanmış Kuruluş tarafından düzenlenen uygunluk değerlendirme Belgeleri (B+C1 veya H Modüllerine uygun ) 2. Tasarım ve İmalat Çizimleri 3. Mekanik Mukavemet Hesapları 4. Muayene ve Deney Raporları(Basınç altında patlatma deneyi, Mekanik dayanım deneyi (ezme deneyi), Hidrostatik basınç deneyi(gövdeler, bağlantı elemanları ve tertibatlar, basınç ölçerler ve basınç göstergeleri), Darbeye dayanım) 5. Kullanma/Bakım/Montaj Kılavuzları 6. CE işaretli Basınç ve Emniyet Aksesuarlarının AT Uygunluk Beyanları 7. İzlenebilirlik kayıtları

TS 862 -7 EN 3-7+A1 Standardı kapsamında

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

34. Aşırı basınç emniyet tertibatı. Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğinin (97/23/AT) 4 üncü maddesinin g fıkrası gereğince aşırı basınç emniyet tertibatlı vanalar (aşırı basıncı tahliye edecek vana) kullanılması zorunludur.

8. TS 862-7 EN 3-7 Belgesi (Seyyar yangın söndürücüler) 9. Yangın Söndürücü Maddenin asgarî bilgiyi kapsayan, fiziksel ve kimyasal Karakteristikleri- toksikoloji bilgisi 10. Tip deneyi raporları(Çalıştırma süresi, artık doluluk miktarı, sıcaklık aralığı, Korozyon dayanımı, vb) 11. Yangın beyanı performans test raporları

Değerlendirme

SÜRGÜLÜ VANALAR DENETİM REHBERİ I. GİRİŞ: Bu rehber, sürgülü vanaların tasarım ve üretiminde uyulması gereken güvenlik gereklerini kontrol etmek amacıyla hazırlanmıştır. Sürgülü vanalar akışkanların akışının tamamen kesilmesinde ya da tümü ile açılmasında kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Tam açık veya tam kapalı olarak çalışmaları tercih edilir. Başta yangın tesisatları, gemi sanayi, sıcak, soğuk su sistemleri ve sıvı yakıt tesisatları olmak üzere hassas akış kontrolüne ihtiyaç duyulmayan uygulamalarda profesyonel, yarı profesyonel ve profesyonel olmayan kişiler tarafından kullanılmaktadır.

II. AMAÇ:

• Geniş bir tarama yapılarak piyasadaki mevcut durumun tespit edilmesi, • Yapılan tespitler ışığında riskli ürünlerin ve risk teşkil eden firmaların belirlenmesi, • Haksız rekabetin önlenmesi, üreticilerin belirli uygunluk seviyesine ulaşmasının sağlanması, • Denetimler ve alınan önlemler ile piyasada farkındalık oluşturulmasıdır.

III. DAYANAK: Bu Rehber; • 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (PED) ve • TS EN 1171 “Endüstriyel vanalar - Sürgülü vanalar - Dökme demirden” • TS EN 1984 “Endüstriyel vanalar - Çelik sürgülü vanalar” • TS EN 12288 “Endüstriyel vanalar - Bakır alaşımlı sürgülü vanalar” • TS EN ISO 16139 “Endüstriyel vanalar-Sürgülü vanalar-Termoplastik malzemeden” • TS EN 19 “Sanayi Tipi Vanalar – Metal Vanaların İşaretlenmesi” standardlarına dayanılarak hazırlanmıştır.

IV. SÜRGÜLÜ VANALAR HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER: Genel Bilgiler Sürgülü vanalar, uzun, yassı veya oval bir gövde, içinde vanayı açıp kapayan bir klape, klapeyi hareket ettiren mil ve somundan oluşan, genel amaçlı vanalardır.

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

Sürgülü vanalara yönelik gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç;

Sürgülü vananın işlevi esnasında akışı sağlamak için, Klape akışı engellemeyecek şekilde gövde içine çekilir. Hat, tamamen açık ve engelsiz hale gelir. Bu yapı akışa karşı direnci azaltır ve vana boyunca oluşacak olan basınç düşümünü minimuma indirir. Görüntüsüyle bir kapıyı andıran disk, mil ve vana simidiyle hareket kazanır. Bu vanalar akışkanın akış hızını azaltma, kısma veya hassas bir şekilde ayar yapma amaçlı kullanılmaya uygun değildir. Sürgü; tek parça olabileceği gibi, çok parçalı da olabilir. Her iki yönde de akış sağlanması mümkün olabilmektedir.

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

RESİM EKSİK

Resim 1: Sürgülü Vana Geçidi

RESİM EKSİK

Resim 2: Sürgülü Vana

1. Sürgülü Vana Tipleri a. Mil vidasının Konumuna Göre: i. Mil Vidası Dışta Olan Sürgülü Vanalar ii. Mil Vidası içeride Olan Sürgülü Vanalar

b. Sürgü Cinsine Göre: 8

i. Paralel Sürgülü ii. Kama sürgülü iii. Elastomer kaplı Sürgülü iv. Parçalı kama sürgülü

c. Kullanılan Malzeme Çeşidine Göre i. Çelikten İmal Edilen Sürgülü Vanalar ii. Dökme Demirden İmal Edilen Sürgülü Vanalar iii. Bakır Alaşımlı Sürgülü Vanalar iv. Termoplastik Malzemeden Üretilen Sürgülü Vanalar

Resim 3: Değişik şekillerde sürgülü vanalar

RESİM EKSİK

V. ÜRÜNÜN RİSKİ:

Türk Standardları Enstitüsü (TSE) tarafından DN 100 değerine anma boyutuna sahip sürgülü vanalar için Basınç altında sızdırmazlık testi gerçekleştirilebilmektedir. Testlerin gerçekleştirilebilmesi için deney kuruluşuna en az 3 numunenin iletilmesi gerekmektedir. Buna göre 3 adedi teste gönderilmek üzere, 3 adedi İl Müdürlüğünde muhafaza edilmek üzere, 3 adedi ise firmada kalmak üzere toplam 3 takım 9 adet numune alınması gerekmektedir. TSE tarafından gerçekleştirilemeyen vanaların testleri diğer test ve muayene kuruluşlarına yaptırılacaktır.

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

Özellikle yüksek basınçlı akışkanlarda; yahut akışkanın cinsine göre tehlikeli akışkanlar kullanıldığında risk ihtiva edebilmektedir. Sürgülü vanalarda temel risk olası bir patlamadan öte vanada meydana gelecek sızdırma sonucu oluşmaktadır.

VII. KONTROL LİSTELERİ

VI. NUMUNE PLANI

1. Duyusal/Fiziksel Muayene No:

PGD Tutanak …………………

S.No:

Ürününün Duyusal Fiziksel Muayenesinde Aranacak Hususlar

Valflerin yüzeylerinde çapak, çatlak, vb.deformasyon var mı?

Vana içerisinde korozyon ve temizlenemeyen kontaminasyon (gaz giriş/çıkışını engelleyebilecek partikül, kalıntı vb.) ürünler var mı?

Çalışma tertibatında bozukluk var mı?

Tespit Edilen Diğer Hususlar:

Var (✔)

Yok (x)

Açıklamalar

2. İşaret ve Bilgi Kontrolü *(İşaretlemeler ürün gövdesi/kapağı üzerine konabilir veya bir işaretleme plakası ile ürün üzerine yerleştirilmiş olabilir.) S.No 1

3 4

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Ürün Üzerinde Bulunması Gereken Bilgi ve İşaretler

Var (✔)

Yok (X)

Açıklamalar

Anma Boyutu (DN) PN/Sınıf Gösterilişi (Anma Basıncı/Sınıf Gösterilişi) veya Maximum-Minimum sınırları Malzeme İmalatçının adı veya ticari markası Akış yönünü gösteren ok (İki yönlü akışa sahip vanalarda zorunludur) Mamul tanıtımı (Bu işaret, imalâtçının tipi, modeli veya belirli bir tipteki bütün vanalar için ortak olan tanıtım olmalıdır.) İmalat yılı CE Uygunluk İşareti (Sınıf 1 ve Sınıf 2 akışkanlar için, ürünün kullanımının amaçlandığı boru sisteminin özelliklerine göre Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği'nin 6. maddesinin 1. fıkrasının ç bendi çerçevesinde değerlendirme yapılması, buna göre ürün kategori 1 ve üstüne giriyorsa CE uygunluk işareti aranması gerekmektedir.)

10 (TS EN 19 madde 4.2 ve Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Ek-1’e göre hazırlanmıştır.)

Teknik Dosya Kontrolü (Denetçi ihtiyaç duyduğu takdirde kontrol edilecektir.) Teknik Dosya Kontrolü (Ürünün üretiminde kullanılan modüle göre teknik dosya gereksinimleri değişiklik gösterebilir)

Var (✔)

Yok (X)

Açıklamalar

AT Uygunluk Sertifikası, Ürünün genel bir tanımı, Kavramsal tasarım ve imalat çizimleri, parçaların alt parçaların, devrelerin vb. şemaları, Yapılan tasarım hesaplarının ve muayenelerin sonuçları Deney raporları,

Abdurrahim Deniz DOĞAN San. ve Tek. Uzm. Yrd.

Derya DOĞAN San. ve Tek. Uzm.Yrd.

Yasemin DEMİRCİOĞLU Şube Müdür V.

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

(Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Ek-3’e göre hazırlanmıştır.)

KÜRESEL VANA DENETİM REHBERİ I. GİRİŞ: Bu rehber, piyasaya arz edilen küresel vanaların tasarım ve üretim aşamalarında uyulması gereken temel asgari güvenlik şartlarını belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. Küresel vanalar çok açılıp kapanan veya çabuk açılıp kapanması istenen yerlerde öncelikli tercih edilmektedirler. Genellikle profesyonel kullanıcılar tarafından kullanılmakla birlikte; doğalgaz hatları, gaz dağıtım tesisatları, basınçlı hava tesisatları başta olmak üzere ısıtma-soğutma hatları, kimya sektörü, gıda tesisleri, kağıt fabrikaları, gemi inşaatları gibi farklı alanlarda kullanılmaktadırlar.

II. AMAÇ:

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Piyasada kullanılan küresel vanalara yönelik üreticilerde gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç:

• Piyasaya arz edilmiş küresel vanalarının teknik düzenlemesine ve ilgili standartlarına uygun olarak üretilip üretilmediğinin doğrulanması • Tespit edilen ürünlerin uygunluk seviyelerinin belirlenmesi • Riskli noktalara ve riskli ürünlere yönelik gerekli işlemlerin uygulamaya geçirilmesi • Sektörün ihtiyaçları ve beklentilerinin araştırılması • Haksız rekabetin önlenmesi, üretici ve ithalatçıların belirli uygunluk seviyelerine ulaşmasının sağlanması • Denetimler ve alınan önlemler ile piyasada farkındalık oluşturulmasıdır.

III. DAYANAK: Bu rehber, • Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği(97/23/AT)’ne dayanarak ve • TS EN 1983 “Endüstriyel Vanalar-Çelikten-Küresel Vanalar” • TS EN 19 “Sanayi Tipi Vanalar-Metal Vanaların İşaretlenmesi” standartları referans alınarak hazırlanmıştır.

IV. KÜRESEL VANALAR HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER: 1. Çalışma Şekli: Küresel vanalarda esas eleman, ortasında delik bulunan bir küredir. Bu kürenin 90° dönüşünde tam açık pozisyondan tam kapalı poziyona geçilir. Küresel vanaların avantajları, basınç kayıplarının az olması, kolay açılıp kapanması, sızdırmazlığının iyi olması, hafif olması ve az yer kaplamasıdır.

2. Küresel Vana Bileşenleri

Şekil 1. Küresel örnek olarak

vana teknik çizimi gösterilmiştir.

(Kaynak: Department of Energy Fundamentals Handbook “Module 4:Valves”)

Resim 1. Küresel vana görsel olarak ifade edilmiştir.

3. Genel Özellikleri: Genellikle, çelikten imal edilen küresel endüstriyel vanalar flanşlı, vida dişli, soket kaynaklı veya alın kaynaklı bağlantı ağızlarına sahip olup, DN(anma çapı), PN(anma basıncı) ve Sınıf özellikleri aşağıdaki gibidir: DN Aralığı: DN 4; DN 6; DN 8; DN 10; DN 15; DN 20; DN 25; DN 32; DN 40; DN 50; DN 65; DN 80; DN 100; DN 125; DN 150; DN 200; DN 250; DN 300; DN 350; DN 400; DN 450; DN 500; DN 550; DN 600; DN 650; DN 700; DN 750; DN 800; DN 850; DN 900 PN ve Sınıf Aralıkları: PN 6; PN 10; PN 16; PN 25; PN 40; PN 63; PN 100. Sınıf 150; Sınıf 300; Sınıf 600; Sınıf 900; Sınıf 1500; Sınıf 2500; Sınıf 4500.

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

Tipik bir küresel vanayı meydana getiren bileşenler teknik resim ile belirtilmiştir.

4. Küresel Vana Çeşitleri: a. Geçiş delik büyüklüğüne göre: Tam geçişli vanalar: Geçiş deliği; vananın anma ölçüsüne bağlı olarak standartlarda verilen ve genelde anma ölçüsünün mm cinsinden ifade edilmiş değerine çok yakın olarak belirlenmiş çapta olan, türbülanssız, düzgün bir akış sağlayan vanalar Dar (redüksiyon) geçişli vanalar: Geçiş deliği; anma ölçüsünün mm cinsinden ifade edilmiş değerinden düşük olarak belirlenmiş ve genelde vana anma ölçüsünden bir küçük anma ölçüsü için verilmiş çapta olan vanalar Anılan tiplerin;

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Avantajları: Tam geçişli vanaların geçiş deliği, bağlı oldukları boru iç çapına çok yakın bir ölçüde olduğundan, vananın tam açık pozisyonunda çok düşük bir akış direnci gösterirler ve sistem toplam direnç faktörünün düşük seviyede kalmasını sağlarlar. Dar geçişli vanalar, daha küçük küre kullanılabildiği için daha hafif ve ucuzdur. Direnç faktörleri, tam geçişlilere göre daha yüksek olmasına rağmen, diğer tip vanalara göre daha düşük seviyede kaldığı için, çok sayıda vana kullanımının söz konusu olmadığı yerlerde rahatlıkla kullanılabilirler. Dezavantajları: Dar geçişli vanalarda, akış önce daralan, sonra tekrar genişleyen bir yol izlediğinden, türbülans oluşmakta ve vana direnç faktörü artmaktadır. Bu artış, sistemde artan vana sayısına paralel, daha büyük pompa basma yüksekliği ve artan enerji sarfiyatı anlamına gelmektedir.

b) Akış yönüne göre:

• 2 yollu • 3 yollu • 4 yollu 2 yollu vanalar en geniş şekilde kullanılan tiplerdir. 3 ve 4 yollu vanalar, 2 yollu vanalarda bulunan doğrusal geçiş deliğine dik olarak, akış eksenine dik olarak delik (delikler) delinmesi ile üretilir ve tesisata bağlantı şekline göre dağıtım veya karışım vanası olarak kullanılırlar.

c) Küre yataklama şekline göre: •

Yüzer küreli (Floating ball): Kürenin sadece iki tarafındaki sızdırmazlık contaları ile yataklandığı vanalardır. Vananın kapalı konumunda, açmakapama mili, küreye akış ekseninde hareket edebilme imkanı veren, bir kanal içinde bağlanmaktadır ve akışkan basıncı, küreyi karşı tarafta kalan

contaya doğru iterek, sızdırmazlığa olumlu katkıda bulunmaktadır. Basınç- Sıcaklık değerleri düşük uygulamalarda kullanılırlar. •

Yataklanmış küreli (trunnion ball): Kürenin akış eksenine dik doğrultudaki ekseni üzerinde. alttan ve üstten mile doğrudan bağlı olarak yataklandığı vanalardır. Kapalı vana geçiş kesiti üzerinde oluşacak basınç kuvveti contalar değil, alt ve üst yataklar tarafından karşılanır. Basınç- Sıcaklık değerleri yüksek uygulamalarda kullanılırlar.

•

Tabak yay takviyeli: Sızdırmazlık contalarının tabak yay içine yerleştirilmesi ile akışkan geliş yönünde de, contanın küre yüzeyine yapışması sağlanarak, sızdırmazlığa olumlu katkı sağlanmaktadır. Hem “Yüzer küreli”, hem de “yataklanmış küreli” tiplerde kullanılabilmektedir.

•

Tek parçalı: Gövdenin tek parça olup, küre ve contaların yandan (Side entry) veya üstten (Top entry) monte edilerek, sıkıştırıldığı tiplerdir. Top entry tiplerde, vana hattan sökülmeden bakım ve parça değişikliği yapılabilir.

•

İki veya üç parçalı: Vana gövdesini oluşturan parçaların biri birine vidalı olarak veya cıvata, saplama ve somunlarla birleştirildiği tiplerdir.

•

Tam kaynaklı: Vananın bütün parçaları monte edildikten sonra gövde parçalarının biri birine kaynatıldığı, bakım yapmanın mümkün olmadığı tiplerdir. Bu tipler genelde, bağlantı yerlerinden atmosfere kaçak istenmeyen akışkanlar ile yüksek basınç ve sıcaklıklarda kullanılırlar.

e) Kontrol kabiliyetine göre: •

Kesme vanası: Küresel vanalar genelde bu tipte olup, geçiş kesiti engelsiz bir deliktir. Sadece, tam açık ve tam kapalı kullanılmaları uygundur.

•

Kontrol vanası: Geçiş kesitine yerleştirilmiş özel form delikler sayesinde kontrol kabiliyeti kazanmış tiplerdir.

V. KÜRESEL VANALARININ TAŞIDIĞI RİSKLER: Küresel vanalar tek başlarına güvenliğe ilişkin bir risk oluşturmamaktadır. Ancak, vananın birlikte kullanıldığı tehlikeli akışkanlar, ortamdaki basınç ve sıcaklık koşulları nedeniyle riskli ve tehlikeli durumlar oluşabilmekte dolayısıyla vananın uygunsuz kullanımı, hatalı vana seçimi veya yanlış montaj-bakım yapılması, yedek parça kullanılması gibi faktörlerden dolayı insan, mal ve çevreye zarar verecek durumlar oluşabilmektedir.

VI. NUMUNE ALMA, TEST VE MUAYENE: Türk Standardları Enstitüsü (TSE) tarafından DN 100 değerine anma boyutuna sahip küresel vanalar için Basınç altında sızdırmazlık testi gerçekleştirilebilmektedir. Testlerin gerçekleştirilebilmesi için deney kuruluşuna en az 3

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

d) Gövde yapısına göre:

numunenin iletilmesi gerekmektedir. Buna göre 3 adedi teste gönderilmek üzere, 3 adedi İl Müdürlüğünde muhafaza edilmek üzere, 3 adedi ise firmada kalmak üzere toplam 3 takım 9 adet numune alınması gerekmektedir. TSE tarafından gerçekleştirilemeyen vanaların testleri diğer test ve muayene kuruluşlarına yaptırılacaktır.

VII. DENETİM KONTROL LİSTELERİ: Sadece çelikten imal edilmiş küresel vanaların üreticilerinde denetimler gerçekleştirilecektir. KÜRESEL VANALARLA İLGİLİ KONTROL LİSTESİ 1.İşaret ve Bilgi Kontrolü *(TS EN 19 madde 4.2 ve Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Ek-1’e göre hazırlanmıştır.)

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

*(İşaretlemeler ürün gövdesi/kapağı üzerine konabilir veya bir işaretleme plakası ile ürün üzerine yerleştirilmiş olabilir.) S.No: Ürün Üzerinde Bulunması Gereken Bilgi ve İşaretler

3 4

Uygun

Uygun Değil

Açıklamalar

Malzeme İmalatçının adı veya ticari markası

Mamul tanıtımı (Bu işaret, imalâtçının tipi, modeli veya belirli bir tipteki bütün vanalar için ortak olan tanıtım olmalıdır.)

Açıklamalar

PN/Sınıf Gösterilişi (Anma Basıncı/Sınıf Gösterilişi) veya Maximum-Minimum sınırları

Akış yönünü gösteren ok

Yok

Anma Boyutu (DN)

Var

İmalat yılı CE Uygunluk İşareti (Su, atık su gibi tehlikeli olmayan akışkanlar veya tehlikeli akışkanlar birlikte kullanıldığında, ürünün kullanımının amaçlandığı boru sisteminin özelliklerine göre Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği'nin 6. maddesinin 1. fıkrasının ç bendi çerçevesinde değerlendirme yapılması, buna göre ürün kategori 1 ve üstüne giriyorsa CE uygunluk işareti aranması gerekmektedir.)

2. Duyusal/Fiziksel Muayene Ürününün Duyusal Fiziksel Muayenesinde Aranacak S.No: Hususlar

Vanaların yüzeyleri düzgün ve pürüzsüz olmalı, yüzeylerde çapak, çatlak, kırık, tufal, çukur, ezik vb. kusurlar olmamalıdır.

Vananın fiziksel muayenesinde; vana içerisinde korozyon ve temizlenemeyen kontaminasyon (partikül, kalıntı vb.) ürünleri bulunmamalıdır.

Vananın fiziksel muayenesinde çalışma tertibatında bozukluk olmamalıdır. Tespit Edilen Diğer Hususlar:

3. Teknik Dosya Kontrolü (Denetim personeli ihtiyaç duyduğu takdirde kontrol edilecektir.)

Teknik Dosya Kontrolü (Ürünün üretiminde kullanılan modüle göre teknik dosya gereksinimleri değişiklik gösterebilir)

Var (✔)

Yok Açıklamalar (X)

Derya DOĞAN

San. ve Tek. Uzm. Yrd.

Abdurrahim Deniz DOĞAN San. ve Tek. Uzm.Yrd.

Yasemin DEMİRCİOĞLU Şb. Müd. V.

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

* (Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Ek-3’e göre hazırlanmıştır.)

KATI YAKITLI KAZANLAR DENETİM REHBERİ I. GİRİŞ: Bu rehber, 50 kw üstü ısı kapasitesine sahip olan katı yakıtlı kazanların tasarım ve üretiminde uyulması gereken güvenlik gereklerini kontrol etmek amacıyla hazırlanmıştır.

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Katı yakıtlı kazanlar, hızlı ve verimli bir şekilde sıcak su ve buhar elde edilmesi amacıyla tasarlanmış ürünlerdir. Katı yakıtların sıvı ve gaz yakıtla karşılaştırıldığında daha ekonomik bir enerji kaynağı olması, katı yakıtlı kazanların kullanımının yaygınlaşmasını sağlamaktadır. Sıvı ve gaz yakıtla çalışması için tasarlanmış bir kazan, katı yakıta çevrildiğinde gerekli ısı hacmi karşılanamayacağı için katı yakıtlı kazanlar için özel tasarımlar yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur.

Katı yakıtlı kazanlar apartmanlarda, otellerde, hastanelerde, kullanım sıcak suyu elde etmek amacıyla veya endüstriyel tesislerde sıcak su elde etmek için profesyonel ve profesyonel olmayan kişiler tarafından yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.

II. AMAÇ: Katı yakıtlı kazanlara yönelik gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç; • Geniş bir tarama yapılarak piyasadaki mevcut durumun tespit edilmesi, • Yapılan tespitler ışığında riskli ürünlerin ve risk teşkil eden firmaların belirlenmesi, • Haksız rekabetin önlenmesi, üreticilerin belirli uygunluk seviyesine ulaşmasının sağlanması, • Denetimler ve alınan önlemler ile piyasada farkındalık oluşturulmasıdır.

III. DAYANAK: Bu rehber; • 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (PED) • 2006/42/AT Makina Emniyeti Yönetmeliği (MEY) • TS EN 303-5 Kazanlar - Bölüm 5: Katı yakıtlı kazanlar, elle ve otomatik yüklemeli, anma ısı çıktısı 500 kW’a kadar - Terim ve tarifleri, gerekler, deneyler ve işaretleme • TS 497 Kazanlar - Çelik malzemeden (kaynaklı) standartları ve yönetmeliklerine dayanılarak hazırlanmıştır.

IV. REHBER KAPSAMI Bu rehber, merkezi ısıtma sistemlerinde kullanılan, 50 kw – 500 kw arası ısı kapasitesine sahip, müsaade edilebilir en yüksek çalışma basıncı 6 bar, en yüksek sıcaklığı 110 °C olan, ısı taşıyıcısı olarak su kullanılan katı yakıtlı kazanları kapsamaktadır. TS EN 12953-1 “Silindirik kazanlar-Bölüm 1:Genel” standardı ile düzenlenen silindirik kazanları ve TS EN 12952-1 “Su borulu kazanlar ve yardımcı tesisatları - bölüm 1: Genel” standardı ile düzenlenen su borulu kazanları kapsamaz.

V. KATI YAKITLI KAZANLAR HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER: 1. Ürün Özellikleri

Katı yakıtlı kazanlarda kazan verimi ve kapasitesi doğalgaz veya fuel oil ile çalışan kazanlara göre daha düşüktür. Ancak yakıt fiyatı doğalgaz ve sıvı yakıtlara göre daha ucuz olduğundan tercih edilirler. Genellikle ön ocaklı imal edilen kazanlar yatık, ön ocak olmayan kazanlar ise dik imal edilirler.

Resim 1: Katı Yakıtlı Kazan

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

Katı yakıtlı kazanlar yakıtın kimyasal enerjisini yanma yoluyla ısı enerjisine dönüştüren ve bu ısı enerjisini taşıyıcı akışkana aktaran bir basınçlı kaptır.

Resim 2: Ara Duman Borulu Yarım Silindirik Katı Yakıtlı Kazan

2. Ürün Çeşitleri a. Yakıt Yüklemesine Göre Kazanlar i. Elle Yüklemeli Kazan: Elle yüklemeli kalorifer kazanlarında elektrik kesilmesi veya sirkülasyon pompası arızası gibi durumlarda ısı aktarımı durduğu zaman kısa sürede kazan suyu sıcaklığı yükselir ve bu durum patlama riski oluşturabilir. Elle yüklemeli

Resim

kazanlar uygun fiyatı ve daha büyük boyutlu katı yakıtların kullanılabilmesi nedeniyle tercih edilmektedirler. ii. Otomatik Yüklemeli Kazan:

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Otomatik yüklemeli kazanlar katı yakıtın haftada bir kere yüklenmesiyle kullanıcıya kolaylık sağlanması amacıyla tasarlanmış ürünlerdir.

Resim 3: Elle Yüklemeli Kazan

Resim 4: Otomatik Yüklemeli Kazan

b. Yapılış Malzemesine Göre Kazanlar i. Döküm Kazanlar ii. Çelik Kazanlar

3. Tanımlar a.Müsaade edilen en yüksek çalışma basıncı: Kazanın güvenli olarak çalıştırılabileceği en yüksek basınçtır. En yüksek çalışma basıncı, deney basıncından ve tip deney basıncından daha düşüktür. b. Deney basıncı: İmâlatçının tesisinde imalatı esnasında veya kurulumu sırasında kazanlara ve parçalarına uygulanan basınçtır. c. Yanma Odası: Isıl hazırlanma ve/veya yakıt yakmaya mahsus kazan bölümü. d. Yakıt Odası: Harici yakıt deposuna bir yakıt hattı bağlantısı olmadan yanma için yakıt temin eden, elle yüklenen ısıtma kazanının bir parçası.

VI. ÜRÜNÜN TAŞIDIĞI RİSKLER: Katı yakıtlı kazanlar yüksek basınçlarda çalışabildiğinden, hatalı kullanımlarda veya muayenelerinin aksatılması durumunda patlama riski taşıyan ürünlerdir. Apartman, otel, hastane, fabrika gibi insanların yoğun olduğu alanlarda kullanıldığından, olası bir kazada insan can ve mal güvenliğine verdiği zarar fazla olabilmektedir.

Katı yakıtlı kazanlar; ihtiva ettiği yüksek basınç değerleri nedeniyle basınca dayanımının sağlanmadığı durumlarda patlama riskine, katı yakıtlarla çalıştığından alevin dış ortamla yalıtımının sağlanamaması nedeniyle de yangın riskine sebebiyet verebilmektedir. Bu nedenle de kazan TS 303-5 standardında tanımlanan tehlikeli çalışma durumuna geldiğinde dikkatle müdahale edilmelidir. Aşağıdaki koşulların gerçekleşmesi halinde kazan tehlikeli çalışma durumuna geçmiş demektir. • Kazan sıcaklığının 110 C’un üzerine çıkması; • Yanma odasında ve/veya kazanın baca gazı geçiş yollarında yanıcı gazlardaki veya gaz karışımlarındaki (CO > % 5’lik hacimsel oran) birikme; • Bileşenlerdeki olası aşırı ısınma; • Yakıt beslemesinde ters yanma durumları

VII. NUMUNE PLANI Katı yakıtlı kazanlar seri üretimi yapılmayan siparişe göre üretilen ürünler olduğundan her bir ürünün güvenliği ve teknik düzenlemeye uygunluğu ayrı ayrı değerlendirilmedir. Ürünlere uygulanacak deneyler, ürünün boyutuna ve taşınma imkânlarına göre ürünün bulunduğu yerde tarafsız bir deney laboratuvarında gerçekleştirilebilir. Ürünün test ve muayeneleri TSE tarafından yapılamadığından diğer test ve muayene kuruluşlarına yaptırılacaktır.

VIII. DENETİM KONTROL LİSTELERİ:

Katı Yakıtlı Kazan levhası üzerindeki bilgilerin kontrolü *(TS EN 303/5 madde 7.2’ye ve Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Ek-1’e göre hazırlanmıştır.) Sıra No Ürün Üzerinde Bulunması Gereken Bilgi ve İşaretler 1

İmalatçının adı, adresi ve varsa ticari sembolü,

Ürünün ticari tanımı ve tipi,

İmalat/seri numarası ve yılı

Müsaade edilebilir en yüksek çalışma basıncı (bar),

Müsaade edilebilir en yüksek çalışma sıcaklığı (0C),

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

• Kurulum mekânına ateş veya gaz kaçağı;

Var (✔)

Yok (X)

Açıklamalar

Su Kapasitesi (L),

Elektrik bağlantısı (V, Hz, A) ve elektrik gücü (W),

CE Uygunluk İşareti (Ürünün basınç ve hacim değerlerine göre onaylanmış kuruluş numarası da eşlik edebilir)* (Bkz: Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği 6. madde)

Teknik Dosya Kontrolü (Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Ek-3’e göre hazırlanmıştır.) (Denetçi ihtiyaç duyduğu takdirde kontrol edilecektir.)

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Teknik Dosya Kontrolü (Ürünün üretiminde Sıra No kullanılan modüle göre teknik dosya gereksinimleri değişiklik gösterebilir)

AT Uygunluk Sertifikası,

Ürünün genel bir tanımı,

Kavramsal tasarım ve imalat çizimleri, parçaların alt parçaların, devrelerin vb. şemaları,

Yapılan tasarım hesaplarının ve muayenelerin sonuçları

Deney raporları,

Abdurrahim Deniz DOĞAN

San. ve Tek. Uzm. Yrd.

Yasemin DEMİRCİOĞLU

Şube Müdür V.

Var (✔)

Yok (X)

Açıklamalar

Derya DOĞAN San. ve Tek. Uzm.Yrd.

MEKANİK (BOURDON TÜPLÜ) MANOMETRE DENETİM REHBERİ I. GİRİŞ Bu rehber, piyasaya arz edilen Bourdon tüplü mekanik manometrelerin teknik düzenlemelere uygunluğunun kontrolü amacıyla hazırlanmıştır. 19. yüzyılda kullanılmaya başlanan Bourdon tüplü manometreler günümüzde de en yaygın kullanılan basınç ölçer çeşitlerindendir. Çok düşük ve çok yüksek basınçların ölçülmesinde sıklıkla kullanılır. Hava şartlandırıcıları, basınçlı hava hatları, sağlık cihazları, hidrolik sistemler, ayrıca sınai gaz tüplerinde kullanılan regülatörlerde sıklıkla kullanılmaktadır. Yaygın kullanılan Bourdon tüpü C tipi tüplerdendir. Yassı bir tüpün (C) harfi şeklinde bükülmesi suretiyle elde edilir.

Mekanik (Bourdon tüplü) manometrelere yönelik gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç: • Piyasaya arz edilmiş mekanik(Bourdon tüplü) manometrelerin teknik düzenlemesine ve ilgili standartlarına uygun olarak üretilip üretilmediğinin doğrulanması • Denetimler ve alınan önlemler ile piyasada farkındalık oluşturulmasıdır. • Alınan önlemlerle sektörün teknik mevzuata uygunluk seviyesini arttırmayı sağlamak

III. DAYANAK: Bu rehber, • Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği(97/23/AT) ve • TS EN 837-1: “Basınç ölçerler-Bölüm 1: Burdon borulu basınç ölçerlerBoyutlar, ölçme, özellikler ve deneyler” standardına dayanılarak hazırlanmıştır.

IV. MEKANİK (BOURDON TÜPLÜ) MANOMETRE HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER: Basınç ölçen, anma boyutları 40 mm ile 250 mm arasında değişebilen ve basınç ölçümleri 1600 bar’a kadar çıkabilen basınç ölçerlerdir. Bu basınç ölçerler, dairesel kadranlara sahiptir.

1. Mekanik(Bourdon Tüplü) Manometre Çeşitleri ve Çalışma Prensipleri Bourdon tüplü manometrelerin en çok üç çeşidi piyasadadır:

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

II. AMAÇ:

a. Dairesel (C tipi) Bourdon Tüplü Manometre:

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Tüpün bir ucu sabitlenir ve açıkta bırakılır. Diğer uç kapalıdır ve serbest bırakılır. Sabit açık uca ölçülmek istenen sistem basıncı bağlanır. Bu durumdaki bir tüpe basınç uygulandığında, tüp şişirilen bir balon gibi düzleşme eğilimi gösterir. Serbest bırakılan kapalı uç yukarı ve sağa hareket eder. Bu hareket, dişliler ve mekanik bağlantılar aracılığıyla dairesel ibre hareketine dönüştürülür. İbredeki hareket miktarı, bourdon tüpüne uygulanan basınca bağlıdır. Bourdon tüpleri yüksek basınçlarda ölçüm yapabilecek hassasiyette imal edilebilmektedir.

Şekil 1. Dairesel Bourdon Tüplü Manometre ve Bileşenlerinin Gösterimi

b. Helisel Bourdon Tüplü Manometre: Düşük basınç aralıklarında hassas ölçüm yapabilmek için kullanılır.

Şekil 2. Helisel Bourdon Tüplü Manometre ve Bileşenlerinin Gösterimi

c. Spiral Bourdon Tüplü Manometre: Düşük basınç aralıklarında hassas ölçüm yapabilmek için kullanılır.

Şekil 3. Spiral Bourdon Tüplü Manometre ve Bileşenlerinin Gösterimi

(Kaynak: http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/kimya/moduller/ProsesKontrolEnstrumanlari1.pdf)

Şekil 4. Helisel Bourdon Tüplü Manometre ve Bileşenlerinin Gösterimi

(Kaynak TS EN 837-1)

3. Mekanik(Bourdon Tüplü) Manometrelerin Anma Boyutları: Anma boyutları aşağıda belirtildiği gibi olmalıdır: 40, 50, 63, 80, 100, 150, 160 ve 250 mm

4. Mekanik(Bourdon Tüplü) Manometrelerin Basınç Aralıkları: Basınç birimi olarak bar tercih edilir. Basınç aralıkları bar olarak; Tablo 1. Basınç Aralıkları (Kaynak TS EN 837-1) 0 - 0,6

0 – 10

0 - 160

0-1

0 - 16

0 - 250

0 - 1,6

0 – 25

0 - 400

0 - 2,5

0 - 40

0 - 600

0-4

0 - 60

0 - 1000

0–6

0 - 100

0 - 1600

şeklindedir.

5. Mekanik(Bourdon Tüplü) Manometrelerin Doğruluk Sınıfları: Doğruluk sınıfı, ölçme aralığının yüzdesi olarak ifade edilen müsaade edilebilir hata sınırlarıdır. Doğruluk sınıfları; 0,1 - 0,25 - 0,6 - 1 - 1,6 - 2,5 ve 4 şeklindedir.

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

2.Mekanik(Bourdon Tüplü) Manometrelerin Simgesel Gösterimi:

6.Hassasiyet: Mekanik(Bourdon Tüplü) Manometrelerin 20°C referans sıcaklıktaki toplam gösterge hatası Tablo 2’de verilenleri geçmemelidir. Tablo 2. 20°C deki referans sıcaklıkta, doğruluk sınıflarına karşılık gelen, ölçme aralığının maksimum müsaade edilebilir hata yüzdesi sınırları (Kaynak TS EN 837-1)

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Doğruluk Sınıfı

Müsaade Edilebilir Hata Sınırları (Ölçme aralığının yüzdesi olarak)

0,1

% ± 0,1

0,25

% ± 0,25

0,6

% ± 0,6

%±1

1,6

% ± 1,6

2,5

% ± 2,5

%±4

7. Kadran ve İbre: Skala normal olarak 270°C’lik bir yayı kapsar, ancak bu yay doğruluk sınıfı “0,1”, “0,25” ve “0,6” olan basınç ölçerler için daha fazla olabilir. Skala işaretlerini (çizgilerini) süpüren ibrenin ucu skala bölüntü çizgilerinden daha geniş olmamalıdır. (Kaynak TS EN 837-1)

V. MEKANİK(BOURDON TÜPLÜ) MANOMETRELERİN TAŞIDIĞI RİSKLER: Mekanik manometrelerin normalde tek başına iken bir riski olmamasına rağmen, cihazın usulüne uygun olmadan kullanılması ve mekanik açıdan arızalı veya uygunsuz olan basınç ölçüm cihazları kullanım sırasında ağır bedensel yaralanmalara ve proseste aksaklıklara yol açabilir. Bu sebepten, kullanım şartlarına uygun olarak cihazın seçilmesi, ayrıca montajı ve kullanımı sırasında gerekli önlemlerin ve emniyet tedbirlerinin alınması gerekmektedir.

VI. NUMUNE ALMA, TEST VE MUAYENE: Ürünün test ve muayeneleri TSE tarafından yapılamadığından ihtiyaç halinde diğer bağımsız ve tarafsız bir kuruluşun kullanılması mümkün olacaktır. Alınacak numune sayısı manometrenin doğruluk sınıfına göre değişmektedir. Doğruluk sınıfı (0,1), (0,25) ve (0,6) olan basınç ölçerler için test işlemlerinde 1 takımda 4 numuneye ihtiyaç bulunmaktadır. Diğer doğruluk sınıfları için test işlemlerinde 1 takımda 6 numune gerekmekte olup, ayrıca ilave olarak emniyet patlama deneyi ve enerji serbest bırakma deneyi yapılacaksa ilave 5 numune daha gerekmektedir.(TS EN 837-1 Mad. 10.1)

VII. DENETİM KONTROL LİSTELERİ: Denetim planında yer alacak üretici firmaların bulunduğu illerde mekanik (bourdon tüplü)manometrelere yönelik denetim gerçekleştirilecektir. MEKANİK(BOURDON TÜPLÜ) MANOMETRELER İLE İLGİLİ KONTROL LİSTESİ 1.İşaret Kontrolü

Ürün Üzerinde Bulunması Gereken Bilgi ve İşaretler (Kadran Üzerinde)

Var

Yok

Açıklamalar

Uygun

Uygun Değil

Açıklamalar

Basınç birimi

Skalanın sonunda doğruluk sınıfı (tercihen)

Basınç elemanının tip sembolü (dairesel, helisel, spiral)

Maksimum kararlı işletme basıncı

İmalatçının adı veya tescilli markası

Eğer ürüne Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği(97/23/ AT) kapsamında uygunluk değerlendirmesi Kategori 1 ve üzerinde yapılmış ise üründe CE işareti bulunmalıdır.

2. Duyusal/Fiziksel Muayene Ürününün Duyusal Fiziksel Muayenesinde S.No: Aranacak Hususlar

Mekanik(Bourdon tüplü) manometrenin üzerinde herhangi bir deformasyon bulunmamalıdır(kırık, çatlak vb.)

Ürün üzerinde kontaminasyon oluşturacak (kir, yağ, korozyon vb.) kalıntı bulunmamalıdır.

Ürün üzerinde yer alan bilgiler okunaklı olmalıdır.

İbrenin ucu skala bölüntü çizgilerinden daha geniş olmamalıdır. Tespit Edilen Diğer Hususlar:

(Kontrol Listesi; TS EN 837-1 Mad.9.6.7 ile ifade edilen kadran üzerindeki bilgiler baz alınarak hazırlanmıştır.)

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

S.No:

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

TS EN 837-1 standardına göre örnek gösterimler

Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği(97/23/AT) kapsamında imal edilen Bourdon tüplü manometreler veya kısaca “manometreler” anılan yönetmelikte basınçlı aksesuar olarak geçmektedir. Basınç aksesuarlarının yönetmelik kapsamında hangi kategorinin kapsamında olacağı ürünün kullanılacağı sistemlerin • İzin verilen maksimum basıncı PS • Hacimleri V veya nominal ölçü DN, (Hangisi kullanılıyorsa) ve • Kullanılacak akışkan grubuna Bağlı olarak Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Mad.6, (1).fıkra ç bendine göre belirlenir ve buna göre ürünün uygunluk değerlendirme yöntemine karar verilir. Genel olarak Bourdon tüplü manometrelerde Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği’ne göre Kategori 1- Modül A takip edilerek uygunluk değerlendirmesi yapılmakta olup; öte yandan Kategori 1’den daha düşük limitler geçerli olduğunda, direktifte belirtilen İyi Mühendislik Uygulaması (Sound Engineering Practice) kapsamında üreticiler imalat yapabilmektedirler; ancak İyi Mühendislik Uygulaması uyarınca üretilen manometrelerin üzerine üretici CE işaretini iliştirememektedir. Öte yandan, bu ürünler Basınçlı Ekipmanlar kapsamında CE gerektirmese dahi kullanım yeri ve şartlarına bağlı olarak diğer teknik dü-

zenlemelerin de (ATEX gibi) kapsamında yer alması halinde bu düzenlemelerin gereği olarak CE işareti iliştirilmesi gerekebilecektir.

3. Teknik Dosya Kontrolü (Teknik Dosyada aranacak bilgiler ve belgeler seçilen uygunluk değerlendirme yöntemine göre farklılık gösterebilir) S.No: Teknik Dosya İçeriğinde Yer Alması Gerekenler

Geçerli Mühendislik Uygulaması(SEP) uyarınca uygunluk değerlendirmesi takip edilmiş ise

Var

Yok

Açıklamalar

Üreticinin bilgisi bir etiket vasıtası ile ürün üzerine iliştirilmiş olmalı Üreticinin Beyanı olmalıdır. Ürünün kullanım talimatları mevcut olmalıdır.

Üretici AT Uygunluk Beyanı düzenlemiş olmalıdır. Basınçlı ekipmanın genel bir tanımı Kavramsal tasarım ve imalat çizimleri, parçaların, alt parçaların, devrelerin vb. şemaları

Kategori 1 (Modül A)

Belirtilen çizimlerin, şemaların ve basınçlı ekipmanın çalışmasının anlaşılması için gerekli tanımlamalar ve açıklamalar, Tamamen veya kısmen uygulanmış standartların listesi ve bu standartların uygulanmadığı durumlarda Yönetmeliğin temel gereklerini karşılaması için benimsenen çözümlerin açıklamaları

Yapılan tasarım hesaplarının ve muayenelerin sonuçları Deney raporları

Derya DOĞAN San. ve Tek. Uzm. Yrd.

İhsan ÇAKAN San. ve Tek. Uzm.Yrd.

Yasemin DEMİRCİOĞLU Şb. Müd. V.

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

Ürün üzerinde CE işareti bulunmalıdır.

Karbondioksitli (CO2) Seyyar Yangın Söndürme Cihazı Denetim Rehberi 1.GİRİŞ Bu rehber kapsamında yangın söndürücü tipi karbondioksit (gaz halde) olan karbondioksitli seyyar yangın söndürücüler incelenecektir.

2. AMAÇ Karbondioksit gazlı yangın söndürme cihazlarına yönelik gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç; • Geniş kapsamlı bir taramanın yapılarak marka/model bazında ürünlerin tespiti

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

• Tespit edilen ürünlerin uygunluk seviyelerinin belirlenmesi

• Yapılan tespitler ışığında riskli ürünler ve risk teşkil eden firmaların belirlenmesi • Haksız rekabetin önlenmesi, • Üretici ve ithalatçıların belirli uygunluk seviyesine ulaşmasının sağlanması, • Denetimler ve alınan önlemler ile piyasada farkındalık oluşturulmasıdır.

3. DAYANAK Bu rehber; • 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği, • TS 862 – 7 EN 3-7 +A1 Seyyar Yangın Söndürücüler/ Özellikler, Performans Gerekleri ve Deney Metodları, • TS EN 3-19 Seyyar yangın söndürücüler - Bölüm 9: CO2’li yangın söndürücülerin basınca direnci ile ilgili en 3-7’de belirtilenlerin dışında ilave kurallar • TS EN 3-10 Seyyar Yangın Söndürücüler-BÖLÜM 10 Seyyar Yangın Söndürücülerin EN 3-7’ye Uygunluğunu Değerlendirmek İçin Hükümler,

4. ÜRÜNE AİT TEKNİK BİLGİLER Seyyar yangın söndürücüler başlangıç yangınlarının söndürülmesinde gelişme aşamasındaki yangınlarda yangını engellemede ve yavaşlatma amacı ile kullanılırlar. Piyasada en çok rastlanılan yangın söndürme cihazlarına örnek olarak aşağıdakiler verilebilir. • Su içerikli seyyar yangın söndürücüler • Köpüklü seyyar yangın söndürücüler

• Gazlı seyyar yangın söndürücüler • Kuru Kimyevi Tozlu seyyar yangın söndürücüler Karbondioksit gazlı yangın söndürücüler, B C sınıfı (asetilen,yanıcı sıvılar,LNG,benzin,tiner,yanıcı gazlar vb...) özellikle parlayabilir sıvılar ve elektrik tehlikelerini de kapsayan yangın riskleri için uygundur. Karbondioksit gazlı yangın söndürücüler elektronik malzemelere asla zarar vermez. Ofisler, elektrik risklerinin yoğun olduğu bölgeler, yağ ve solventler gibi sıvıların tutuşmasından meydana gelen yangınlara müdahalelerde etkilidir. Söndürmeden sonra ortamda hiç bir atık ve kalıntı bırakmaz. % 99,9 saflıkta karbondioksit, kendinden basınçlı bir gazdır. Son derece yüksek soğutucu etkiye sahip olan karbondioksit, ortamdaki oksijen miktarını düşürerek kimyasal zincirleme yanma reaksiyonunu kırarak söndürme sağlar.

6 kg`lık kuru kimyevi tozlu yangın söndürme cihazlarına yönelik yapılacak piyasa gözetimi ve denetimi sonucunda güvensizlik şüphesi duyulması halinde 1 takımda 3 adet yangın söndürme cihazı olmak üzere toplamda 3 takım numune alınması gerekmektedir. Söz konusu takımlardan 1 tanesi test ve muayene işlemlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla Aydınlı Mah. Gülennur Sok. No:7 Çamlıbelde Villaları Yanı Aydınlı/Tuzla/İSTANBUL adresinde faaliyet gösteren Türk Standardları Enstitüsü Enerji Teknolojileri Laboratuvarı Müdürlüğüne gönderilmesi gerekmektedir.

6. DENETİM KONTROL LİSTELERİ YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ KONTROL LİSTESİ

DENETİM TARİHİ

FİRMA ADI: FİRMA ADRESİ: ÜRÜNÜN MARKASI/MODELİ: GÖVDE ÜZERİNDE KALICI İŞARETLER

Çalıştırma 1. Vida dişi kodu, işaretle belirtilmelidir. Vida dişi kodu; gövde Tertibatı ve çalıştırma tertibatının üzerine basılmalı, girinti veya kabartma (TS EN 3-9/ 8.1) şeklinde olmalıdır. Örnek: 25 P, 25 E, 17 E

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

5. NUMUNE ALMA, TEST VE MUAYENE

SONUÇ

2. Vida dişi kodu, işaretle belirtilmelidir. Vida dişi kodu; gövde ve çalıştırma tertibatının üzerine basılmalı, girinti veya kabartma Tüp Üzerinde şeklinde olmalıdır. Örnek: 25 P, 25 E, 17 E (TS EN 3-9/ 8.2) 3. Öncesinde “PT” ve sonrasında “BAR” veya “bar” harfleri bulunan deney basıncı. Bu işaret; basılmalı, girinti veya kabartma şeklinde olmalıdır. 4. Tanıtım için kayıtlı olduğu gibi söndürücü imalatçısının işareti 5. Söndürücünün seri veya parti numarası 6. Dört sayı ile (örneğin, 2002) gösterilebilecek söndürücünün imalat yılı 7. Kalıcı olarak takılmış aksesuarlar (doldurma için gerekli olan) dahil dara (kg)

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

SÖNDÜRÜCÜ Tertibatına Dair (TS EN 3-9 / 8.3)

8. Gövde hacmi – L 9. Öncesinde “PS” ve sonrasında “BAR” veya “bar” harfleri bulunan söndürücü tertibatının müsaade edilebilir en yüksek basıncı 10. En fazla doldurma kütlesi – kg 11. İçindeki gaz 12. Söndürücü tertibatının çalışma sıcaklık aralığı (Ten düşük/Ten yüksek)

TS 862 – 7 EN 3-7 +A1 Kapsamında İşaretlemeler SÖNDÜRÜCÜ ETİKETİ ÜZERİNDE OLMASI GEREKEN İŞARETLER (TS 862 -7 EN 3-7+A1 mad 16.2 ) Not: İşaretleme beş bölümden oluşur. Bölüm 1, Bölüm 2, Bölüm 3 ve Bölüm 5 için gereken işaretlemeler aynı etiket üzerinde veya aynı çerçevede bulunmalıdır. Etiket (veya çerçeve), yangın söndürücü montaj bileziğindeyken açıkça okunabilecek şekilde yerleştirilmelidir. Bölüm 4’de gereken işaretleme, yangın söndürücü üzerinde herhangi bir yere yerleştirilir. 13. Gövdenin rengi, Farbregister RAL-841-GL’de belirtildiği gibi RAL 3000 kırmızı olmalıdır. (TS 862 -7 EN 3-7+A1 madde 16.1 ) 14. İşaretleme arka plânla zıtlık oluşturan renkten (renklerden) oluşmalıdır 15. YANGIN SÖNDÜRÜCÜ” veya “SÖNDÜRÜCÜ” ile birlikte yangın söndürücü maddesi veya “YANGIN SÖNDÜRÜCÜ” ile birlikte yangın söndürme maddesi ifadeleri Bölüm 1

16. Anma dolum miktarı 17. Yangın söndürme maddesinin tipi (kkt, köpük, su, CO2 vb.) 18. Yangın söndürücünün yangın beyan değeri veya değerleri

Bölüm 2

19. a)Etiket üzerinde her biri bir açıklamaya sahip piktogram ihtiva eden kullanım talimatları (talimat metni, yangın söndürücünün kullanılacağı ülkedeki dil veya dillerde olmalıdır, gerçekleştirilecek olan farklı işlemler, üstten alta doğru düşey olarak gösterilmelidir) b) Yangın tipini belirten piktogramların varlığı. Ayrıntılı bilgi için bkz. TS 862 – 7 EN 3-7 +A1

Bölüm 3

20. Zehirlilik ve elektriksel risk ile ilgili herhangi bir kullanım kısıtlaması ve tehlikesine ait bilgi 21. Herhangi bir çalışmanın ardından tekrar doldurma talimatı 22. “Düzenli olarak kontrol edin” ve “tekrar dolum ve bakım için yalnızca üzerinde anlaşılmış modele uygun ürünler ve yedek parça kullanın” talimatı

Bölüm 4

23. Yangın söndürme maddesinin tanıtılması, özellikle, su bazlı yangın söndürme maddeleri için katkıların tanıtılması ve yüzde değerleri 24. Yangın söndürücünün onayı ile ilgili sayı (sayılar) veya atıf (atıflar) 25. Modelin kısa gösterimi 26. Çalıştırma sıcaklığı aralığı 27. Standarda atıf 28. Yangın söndürücü imalâtçısı ve/veya tedarikçisinin adı ve adresi 39. Üretim yılı

Kilitleme tertibatı ve Mühür

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

Bölüm 5

YANGIN SÖNDÜRÜCÜYE AİT BELGE ve TEKNİK DOSYA KONTROLÜ Not: Üreticide yapılan denetimde kullanılacaktır. 1.Onaylanmış Kuruluş tarafından düzenlenen uygunluk değerlendirme Belgeleri (B+C1 veya H Modüllerine uygun ) 2.Tasarım ve İmalat Çizimleri 3.Mekanik Mukavemet Hesapları 97/23/AT sayılı Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği kapsamında

4.Muayene ve Deney Raporları(Basınç altında patlatma deneyi, Mekanik dayanım deneyi (ezme deneyi), Hidrostatik basınç deneyi(gövdeler, bağlantı elemanları ve tertibatlar, basınç ölçerler ve basınç göstergeleri), Darbeye dayanım) 5.Kullanma/Bakım/Montaj Kılavuzları

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

6.CE işaretli Basınç ve Emniyet Aksesuarlarının AT Uygunluk Beyanları

7. İzlenebilirlik kayıtları 8.TS 862-7 EN 3-7 Belgesi (Seyyar yangın söndürücüler) TS 862 -7 EN 3-7+A1 Standardı kapsamında

9.Yangın Söndürücü Maddenin asgarî bilgiyi kapsayan, fiziksel ve kimyasal Karakteristikleri- toksikoloji bilgisi 10.Tip deneyi raporları(Çalıştırma süresi, artık doluluk miktarı, sıcaklık aralığı, Korozyon dayanımı, vb) 11.Yangın beyanı performans test raporları

DEĞERLENDİRME

FARK BASINÇ MANOMETRE DENETİM REHBERİ I. GİRİŞ: Manometreler Basınçlı Ekipmanların önemli “aksesuarlarından” biridir ve sanayide yaygın olarak basınç ölçüm amacı ile kullanılmaktadır. Fark Basınç Manometreleri ise esnek eleman olarak kullanılan diyafram vasıtasıyla iki basınç sistemi arasındaki basınç farkını ölçmekte kullanılır.

II. AMAÇ: Fark basınç manometrelerine yönelik gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç:

• Denetimler ve alınan önlemler ile piyasada farkındalık oluşturulmasıdır. • Sektörün teknik mevzuata uygunluğunun arttırılmasını sağlamaktır.

III. DAYANAK: Bu rehber, • Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği(97/23/AT) • TS EN 837-3: “Basınç ölçerler- Bölüm 3 - Diyaframlı ve kapsüllü basınç ölçerler boyutlar, ölçme, özellikler ve deneyler” standardına dayanılarak hazırlanmıştır.

IV. FARK BASINÇ MANOMETRELER HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER: Anma boyutları 50 mm ile 250 mm arasında ve basınç ölçümleri 25 bar (2,5 MPa)’ a kadar olan basınç ölçerlerdir. Bu basınç ölçerler endüstriyel kullanımlar için uygun olup, dairesel kadranlara sahiptir. (Kaynak TS EN 837-3)

1. Fark Basınç Manometre Çeşitleri: Başlıca iki çeşidi mevcuttur: Diyaframlı ve Kapsüllü fark basınç manometre a. Diyaframlı Fark Basınç Manometre Diyafram çoğunlukla iki basınç sistemi arasındaki basınç farkını ölçmekte kullanılır. Basınç farkı ne kadar fazla ise esneme miktarı da o kadar fazladır. Bu tip manometrelerin iki farklı noktadan basınç okuyabilme özelliği sayesinde, anlık basınç değişimleri rahatlıkla gözlenebilmektedir. Genellikle filtrelerdeki giriş ve çıkış basınç farklarını, ısıtma ve soğutma sistemlerinde çıkış ve geri dönüş basınçları arasındaki farkı öğrenmek için kullanılır.

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

• Piyasaya arz edilmiş fark basınç manometrelerin teknik düzenlemesine ve ilgili standartlarına uygun olarak üretilip üretilmediğinin doğrulanması

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Şekil 1. Diyafram Fark Basınç Manometre Gösterimi

Şekil 2. Diyafram Fark Basınç Manometre Gösterimi

b. Kapsüllü Fark Basınç Manometre Kapsüllü manometreler düşük basınç ölçümleri için kullanılan hassas nitelikte basınç ölçerlerdir. Kapsül sistemi iki diyaframın birleştirilmesinden meydana gelmektedir. Sisteme basıncın verilmesinin ardından meydana gelen değişim ölçülmektedir. Yanma odaları, ısıtma, boru hatları, medikal, havalandırma ve özellikle gaz basınç ölçümlerinde kullanımları tercih edilir.

Şekil 3. Kapsüllü Fark Basınç Manometre Gösterimleri

c. Fark Basınç Manometre Anma Boyutları Gösterimi: Basınç ölçerlerin anma boyutları “mm” olarak aşağıda olduğu gibidir: 50, 63, 80, 100, 150, 160 ve 250

2. Fark Basınç Manometre Basınç Aralıkları Basınç birimi olarak “bar” tercih edilir. 600 mbar ve daha küçük aralıklar için “mbar” kullanılabilir. Tablo 1. Basınç Aralıkları(bar olarak) (Kaynak TS EN 837-3) 0 - 0,6

0–6

0-1

0 – 10

0 - 1,6

0 - 16

0 - 2,5

0 – 25

Tablo 2. Basınç Aralıkları(mbar olarak) (Kaynak TS EN 837-3) 0–1

0 – 10

0 – 100

0 – 1,6

0 - 16

0 – 160

0 - 2,5

0 – 25

0 – 250

0-4

0 – 40

0 – 400

0–6

0 – 60

0 – 600

şeklindedir.

3. Fark Basınç Manometre Doğruluk Sınıfları: Doğruluk sınıfları, ölçme aralığının yüzdesi olarak ifade edilen müsaade edilebilir hata sınırlarıdır. Doğruluk sınıfları; (0,6), (1),(1,6),(2,5),(4) şeklindedir.

4. Doğruluk: Basınç ölçerlerin 20°C referans sıcaklıktaki toplam hata değerleri Tablo 3’te verilenleri geçmemelidir. Tablo 3. 20°C deki referans sıcaklıkta, doğruluk sınıflarına karşılık gelen, ölçme aralığının maksimum müsaade edilebilir hata yüzdesi sınırları(Kaynak TS EN 837-3) Doğruluk Sınıfı

Müsaade Edilebilir Hata Sınırları (Ölçme aralığının yüzdesi olarak)

0,6

% ± 0,6

%±1

1,6

% ± 1,6

2,5

% ± 2,5

%±4

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

0-4

5. Kadran ve İbre: Skala normal olarak 270°C’lik bir yayı kapsar. Skalanın bölüntü çizgilerini tarayan ibrenin ucu, ara skala bölüntü çizgisinden daha geniş olmamalıdır. (Kaynak TS EN 837-3)

V. FARK BASINÇ MANOMETRELERİNİN TAŞIDIĞI RİSKLER: Manometreler tek başlarına risk oluşturmayıp, bağlı oldukları sistemde risklere neden olabilirler. Cihazın usulüne uygun olmadan kullanılması veya mekanik açıdan arızalı olan basınç ölçüm cihazları ağır bedensel yaralanmalara ve proseste aksaklıklara yol açabilir. Bu sebepten, kullanım şartlarına uygun olarak cihazın seçilmesi, ayrıca montajı ve kullanımı sırasında gerekli önlemlerin ve emniyet tedbirlerinin alınması gerekmektedir.

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

VI. NUMUNE ALMA, TEST VE MUAYENE

Bu ürünlerin test ve muayeneleri TSE tarafından yapılamadığından diğer test ve muayene kuruluşlarının test imkanlarından faydalanması mümkün olabilecektir. Patlatma diski bulunan manometreler için 1 takımda 11 adet numune, diğerleri için 1 takımda 6 adet numune test işlemleri için gerekmektedir.(TS EN 837-3 Mad.10.1)

VII. DENETİM KONTROL LİSTELERİ: FARK BASINÇ MANOMETRELER İLE İLGİLİ KONTROL LİSTESİ

1.İşaret Kontrolü S.No: 1

Ürün Üzerinde Bulunması Gereken Bilgi ve İşaretler (Kadran Üzerinde) Basınç birimi

Doğruluk sınıfı

Basınç elemanının tip sembolü(Diyaframlı, Kapsüllü)

Maksimum kararlı işletme basıncı

Standardın numarası

İmalatçının adı veya tescilli markası

Eğer ürüne Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği(97/23/AT) kapsamında uygunluk değerlendirmesi Kategori 1 ve üzerinde yapılmış ise üründe CE işareti bulunmalıdır.

Var

Yok

Açıklamalar

2. Duyusal/Fiziksel Muayene Ürününün Duyusal Fiziksel Muayenesinde Aranacak S.No: Hususlar

Fark Basınç Manometre üzerinde herhangi bir deformasyon bulunmamalıdır(kırık, çatlak vb.)

Ürün üzerinde kontaminasyon oluşturacak (kir, yağ, korozyon vb.) kalıntı bulunmamalıdır.

Ürün üzerinde yer alan bilgiler okunaklı olmalıdır.

İbrenin ucu ara skala bölüntü çizgisinden daha geniş olmamalıdır.

Uygun

Uygun Açıklamalar Değil

(Kontrol Listesi; TS EN 837-3 Mad.9.6.6 ile ifade edilen kadran üzerindeki bilgiler baz alınarak hazırlanmıştır.) TS EN 837-1 standardına göre örnek gösterimler

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

Tespit Edilen Diğer Hususlar:

Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği(97/23/AT) kapsamında imal edilen fark basınç manometreler veya kısaca “manometreler” anılan yönetmelikte basınçlı aksesuar olarak geçmektedir. Basınç aksesuarlarının yönetmelik kapsamında hangi kategorinin kapsamında olacağı ürünün kullanılacağı sistemlerin • İzin verilen maksimum basıncı PS • Hacimleri V veya nominal ölçü DN, (Hangisi kullanılıyorsa) ve • Kullanılacak akışkan grubuna

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Bağlı olarak Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Mad.6, (1).fıkra ç bendine göre belirlenir ve buna göre ürünün uygunluk değerlendirme yöntemine karar verilir.

Genel olarak fark basınç manometrelerde Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği’ne göre Kategori 1- Modül A takip edilerek uygunluk değerlendirmesi yapılmakta olup; öte yandan Kategori 1’den daha düşük limitler geçerli olduğunda, direktifte belirtilen İyi Mühendislik Uygulaması (Sound Engineering Practice) kapsamında üreticiler imalat yapabilmektedirler; ancak İyi Mühendislik Uygulaması uyarınca üretilen manometrelerin üzerine üretici CE işaretini iliştirememektedir. Öte yandan, bu ürünler Basınçlı Ekipmanlar kapsamında CE gerektirmese dahi kullanım yeri ve şartlarına bağlı olarak diğer teknik düzenlemelerin de (ATEX gibi) kapsamında yer alması halinde bu düzenlemelerin gereği olarak CE işareti iliştirilmesi gerekebilecektir.

3. Teknik Dosya Kontrolü (Teknik Dosyada aranacak bilgiler ve belgeler seçilen uygunluk değerlendirme yöntemine göre farklılık gösterebilir) S.No:

Teknik Dosya İçeriğinde Yer Alması Gerekenler Geçerli Mühendislik Uygulaması(SEP) uyarınca uygunluk değerlendirmesi takip edilmiş ise

Üreticinin bilgisi bir etiket vasıtası ile ürün üzerine iliştirilmiş olmalı Üreticinin Beyanı olmalıdır. Ürünün kullanım talimatları mevcut olmalıdır.

Var

Yok Açıklamalar

Ürün üzerinde CE işareti bulunmalıdır. Üretici AT Uygunluk Beyanı düzenlemiş olmalıdır. Basınçlı ekipmanın genel bir tanımı Kavramsal tasarım ve imalat çizimleri, parçaların, alt parçaların, devrelerin vb. şemaları 2

Kategori 1 (Modül A)

Belirtilen çizimlerin, şemaların ve basınçlı ekipmanın çalışmasının anlaşılması için gerekli tanımlamalar ve açıklamalar,

Yapılan tasarım hesaplarının ve muayenelerin sonuçları Deney raporları

Derya DOĞAN

San. ve Tek. Uzm. Yrd.

İhsan ÇAKAN San. ve Tek. Uzm.Yrd.

Yasemin DEMİRCİOĞLU Şb. Müd. V.

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

Tamamen veya kısmen uygulanmış standartların listesi ve bu standartların uygulanmadığı durumlarda Yönetmeliğin temel gereklerini karşılaması için benimsenen çözümlerin açıklamaları

KELEBEK VANALAR DENETİM REHBERİ I. GİRİŞ: Bu rehber, kelebek vanaların tasarım ve üretiminde uyulması gereken güvenlik gereklerini kontrol etmek amacıyla hazırlanmıştır. Kelebek vanalar akışkanların açma, kapama işlemlerini ve debi ayarlamalarını yapabilmek amacıyla üretilmektedir.

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

Düşük ağırlığı ve bakım ihtiyacının azlığı nedeniyle tercih edilmekte olan kelebek vanalar, genellikle pompa istasyonlarında, arıtma tesislerinde, depolarda, boru hatlarında, güç santrallerinde, deniz suyu uygulamalarında ve endüstriyel uygulamalarda çok kirli akışkan, çok sık açma kapama ihtiyacı ve yüksek sıcaklığın söz konusu olmadığı, nerede ise bütün uygulamalarda profesyonel, yarı profesyonel ve profesyonel olmayan kişiler tarafından yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.

II. AMAÇ: Kelebek vanalara yönelik gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç; • Geniş bir tarama yapılarak piyasadaki mevcut durumun tespit edilmesi, • Yapılan tespitler ışığında riskli ürünlerin ve risk teşkil eden firmaların belirlenmesi, • Haksız rekabetin önlenmesi, üreticilerin belirli uygunluk seviyesine ulaşmasının sağlanması, • Denetimler ve alınan önlemler ile piyasada farkındalık oluşturulmasıdır.

III. DAYANAK: Bu Rehber; • 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (PED) ve • TS EN 593 + A1 “Endüstriyel vanalar - Metal kelebek vanalar” • TS EN ISO 16136 “Endüstriyel vanalar-Kelebek vanalar-Termoplastik malzemeden” • TS EN 19 “Sanayi Tipi Vanalar – Metal Vanaların İşaretlenmesi” standartlarına dayanılarak hazırlanmıştır.

IV. KELEBEK VANALAR HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER: 1. Ürüne Ait Genel Bilgiler Kelebek vanalar açma kapama ve de debi ayarında kullanılan çok yönlü bir vana türüdür. Merkezinden veya dış merkezli olarak konumlandırılmış düz bir diskin, akışkan geçiş deliği ortasında 90º döndürülmesi ile akışkan geçişini

kesip, açarak işlev gören ürünlerdir. Hassas akış kontrolü için uygun değillerdir. Kelebek vanalarda kapama elemanı, düşey eksende yerleştirilmiş bir mil etrafında dönen disktir. Kelebek vanalar kapatıldıklarında metal, yine metal üzerine oturarak akışı keser. Bu yüzden de tam sızdırmazlığın sağlanması mümkün değildir. Sızdırmazlık metal klape ile gövde içini kaplayan elastik veya plastik sızdırmazlık elemanları arasında sağlanır. Sızdırmazlık elemanı aynı zamanda vana ile boru arasındaki flanşta conta görevi de yapmaktadır.

Resim 1: Kelebek Vana

a. Avantajları i. Hafiftirler. ii. Belirli büyüklükten sonra maliyeti düşürürler. iii. Açık konumlarında akışkan kalıntısı oluşmaz veya çok az oluşur.

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

RESİM EKSİK

iv. Rahat monte edilirler. v. Bakım ihtiyaçları azdır.

b. Dezavantajları i. Yüksek basınçlar için uygun değildir ii. Ani açma kapamalarda sorunlara sebep olabilir. iii. Çok kirli akışkanın bulunduğu ortamlarda, çok sık açma kapama ihtiyacı duyulan sistemlerde ve yüksek sıcaklığın söz konusu olduğu yerlerde kullanımı uygun değildir.

2. Kelebek Vanaların Ana Parçaları a. Gövde: Kapatmanın gerçekleştiği akışkanın geçtiği bölümü ve vananın çalışmasını sağlayan elemanları içinde bulundurur, akışkanı yönlendirir, boru ile birleşimi sağlar ve basınca dayanım gösterir. b. Şaft (Mil): Paslanmaz çelikten imal edilen vana milidir.

c. Klape(Disk): Döküm olarak imal edilen klapeler köşeleri yuvarlatılmış şekilde dizayn edilen ve akışkanın geçişine en az direnci gösterecek şekilde tasarlanan parçalardır. Klapenin tam açık durumuyla kapalı konumda olduğu durum arasında 90° açıyla hareket halinde olması gerekmektedir. d. Sızdırmazlık Sistemi: Sızdırmazlık, klape ile gövde içini kaplayan elastik veya plastik sızdırmazlık elemanları arasında sağlanır. Sızdırmazlık elemanı aynı zamanda vana ile boru arasındaki flanşta conta görevi de yapmaktadır.

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

RESİM EKSİK

Resim 2: Kelebek Vanaların Ana Parçaları

3. Kelebek Vana Tipleri a. Klape (Disk) Yataklamasına göre i. Merkezden yataklamalı vanalar: Bu tip vanalarda açma- kapama mili ekseni ve klapenin (diskin) dönüş merkez ekseni çakışarak, gövde merkez ekseni ile aynı eksende buluşmaktadır.

44 RESİM EKSİK

Resim 3: Merkezden yataklamalı kelebek vana ii. Eksantrik yataklamalı vanalar: Açma- kapama mili gövdenin merkez ekseni üzerindedir. Ancak klape, akış ekseni doğrultusunda, mil ekseninden uzakta bir düzlem üzerindedir. Tam açık vanada, klape merkez eksenden kaymış vaziyette durmaktadır. Açma, kapama sırasında klape, merkezi sızdırmazlık yüzeyinden kaçık, ancak akış ekseni üzerinde olan bir küre oluşturur. Klape; dönüşü sırasında, sızdırmazlık yüzeyi üzerinde, sızdırmazlık kuvvet bileşeni oluşturmamakta, yüzeye teğet hareket etmektedir.

Resim 4: Eksantrik yataklamalı kelebek vana

iii. Çift eksantrik yataklamalı vanalar: Açma- kapama mili gövdenin merkez ekseninden kaçık olarak yataklanmıştır. Klape, akış ekseni doğrultusunda, mil ekseninden uzakta bir düzlem üzerindedir. Tam açık vanada, klape merkez eksenden kaymış vaziyette durmaktadır. Açma- kapama sırasında klape, merkezi sızdırmazlık yüzeyinden kaçık, ancak akış ekseni üzerinde olan bir küre oluşturur. Ancak, kürenin dönme merkezi, küre merkezinden kaçıktır. Böylece klape; kapatmaya yakın, sızdırmazlık yüzeyi üzerinde, sızdırmazlık kuvvet bileşeni oluşturmaktadır.

RESİM EKSİK

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

RESİM EKSİK

45 Resim 5: Kelebek vana çeşitleri

V. ÜRÜNE AİT RİSK Özellikle yüksek basınçlı akışkanlarda yahut akışkanın cinsine göre tehlikeli akışkanlar kullanıldığında risk ihtiva edebilmektedir. Kelebek vanalarda temel risk olası bir patlamadan öte vananın sızdırması sonucu oluşmaktadır.

VI. NUMUNE PLANI Türk Standardları Enstitüsü (TSE) tarafından DN 100 değerine kadar anma boyutuna sahip kelebek vanalar için Basınç altında sızdırmazlık testi gerçekleştirilebilmektedir. Testlerin gerçekleştirilebilmesi için deney kuruluşuna en az 3 numunenin iletilmesi gerekmektedir. Buna göre 3 adedi teste gönderilmek üzere, 3 adedi İl Müdürlüğünde muhafaza edilmek üzere, 3 adedi ise firmada kalmak üzere toplam 3 takım (9 adet) numune alınması gerekmektedir. TSE

tarafından gerçekleştirilemeyen vanaların testleri diğer test ve muayene kuruluşlarına yaptırılacaktır.

VII. KONTROL LİSTELERİ 1.İşaret ve Bilgi Kontrolü *(İşaretlemeler ürün gövdesi/kapağı üzerine konabilir veya bir işaretleme plakası ile ürün üzerine yerleştirilmiş olabilir.) S.No 1

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü

3 4

Ürün Üzerinde Bulunması Gereken Bilgi ve İşaretler

Var

Yok

Açıklamalar

Anma Boyutu (DN) PN/Sınıf Gösterilişi (Anma Basıncı/Sınıf Gösterilişi) veya Maximum-Minimum sınırları Malzeme İmalatçının adı veya ticari markası Akış yönünü gösteren ok (İki yönlü akışa sahip vanalarda zorunludur) Mamul tanıtımı (Bu işaret, imalâtçının tipi, modeli veya belirli bir tipteki bütün vanalar için ortak olan tanıtım olmalıdır.) İmalat yılı CE Uygunluk İşareti (Su, atık su gibi tehlikeli olmayan akışkanlar için kullanıldığında, ürünün kullanımının amaçlandığı boru sisteminin özelliklerine göre Basınçlı Ekipmanlar Yönetmelliği'nin 6. maddesinin 1. fıkrasının ç bendi çerçevesinde değerlendirme yapılması, buna göre ürün kategori 1 ve üstüne giriyorsa CE uygunluk işareti aranması gerekmektedir.)

*(TS EN 19 madde 4.2 ve Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Ek-1’e göre hazırlanmıştır.)

2. Duyusal/Fiziksel Muayene No:

PGD Tutanak …………………

Ürününün Duyusal Fiziksel Muayenesinde Aranacak Var Hususlar (✔)

Valflerin yüzeylerinde çapak, çatlak, vb.deformasyon var mı?

Vana içerisinde korozyon ve temizlenemeyen kontaminasyon (gaz giriş/çıkışını engelleyebilecek partikül, kalıntı vb.) ürünler var mı?

Çalışma tertibatında bozukluk var mı?

Yok (x)

Açıklamalar

Tespit Edilen Diğer Hususlar:

3. Teknik Dosya Kontrolü

PGD Tutanak No:

(Denetçi ihtiyaç duyduğu takdirde kontrol edilecektir.) S.No:

Teknik Dosya Kontrolü (Ürünün üretiminde kullanılan modüle göre teknik dosya gereksinimleri değişiklik gösterebilir)

AT Uygunluk Sertifikası

Ürünün genel bir tanımı

Kavramsal tasarım ve imalat çizimleri, parçaların alt parçaların, devrelerin vb. şemaları

Yapılan tasarım hesaplarının ve muayenelerin sonuçları

Deney raporları

Var (✔)

Yok (X)

Açıklamalar

*(Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Ek-3’e göre hazırlanmıştır.)

2015 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Ürün Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR

S.No:

47 Abdurrahim Deniz DOĞAN

San. ve Tek. Uzm. Yrd.

Derya DOĞAN San. ve Tek. Uzm.Yrd.

Yasemin DEMİRCİOĞLU Şube Müdür V.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Adres: Mustafa Kemal Mahallesi Dumlupınar Bulvarı (Eskişehir Yolu 7. Km) 2151. Cadde No: 154 06510 Çankaya /ANKARA Tel: +90 312 201 54 51-52 Fax: +90 312 201 54 53

1 Ş

İK

G ÜV E N

ÜN

İ İĞ

ÜR

www.sanayi.gov.tr www.sug.sanayi.gov.tr

T ÂY ET HA