ArtCult 19

‫‪Artcult19‬‬

‫وﻳﮋه اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫‪ .‬ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺳﻼم‬ ‫‪ .‬ﺷﻴﺰوﻓﺮﻧﻲ ﻣﺪرن ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻲ‬ ‫اﺳﻼم‬ ‫‪ .‬ﭼﺮا ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ‬ ‫اﺳﻼم؟‬

‫‪ .‬ﻳﺎزده ﺗﺰ درﺑﺎره ي ﺗﺠﺪﻳﺪ‬ ‫ﺣﻴﺎت ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫‪ .‬ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ‬

‫‪0‬‬

‫‪Artcult19‬‬

‫ﻧﺸﺮﻳﻪ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻫﻨﺮي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آرت ﻛﺎﻟﺖ ‪ . 19‬وﻳﮋه ﻧﺎﻣﻪ ي اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫‪ .‬آرت ﻛﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت راﻳﮕﺎن و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﭘﺨﺶ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ ‫‪ .‬در ﺗﻮﺿﻴﺢ آن ﻣﺎ را ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻣﺎ از اﻳﻤﻴﻞ ‪ artkult@gmail.com‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪:‬‬ ‫‪ .‬ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺳﻼم ‪ /‬اﻣﻴﻦ ﻗﻀﺎﻳﻲ‪...................................................................................................‬‬ ‫‪ .‬ﺷﻴﺰوﻓﺮﻧﻲ ﻣﺪرن ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻲ اﺳﻼم‪/‬ﻫﺎراﻟﺪ‪.‬ب ‪.‬آرﻧﺴﻮن‪ /‬ﻧﺴﻴﻢ روﺷﻨﺎﻳﻲ‪.....................‬‬ ‫‪ .‬ﭼﺮا ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻼم؟ ‪ /‬ﻟﻔﻴﻒ ﻟﺨﺪر‪ /‬ﻧﺴﻴﻢ روﺷﻨﺎﻳﻲ‪....................................‬‬ ‫‪ .‬ﻳﺎزده ﺗﺰ درﺑﺎره ي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪ /‬ژﻳﻠﺒﺮت آﭼﻜﺎر‪ /‬وﺣﻴﺪ وﻟﻲ زاده‪.......‬‬ ‫‪ .‬ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ ‪ /‬ﺟﺮﺟﻲ دﻳﻤﻴﺘﺮوف ‪ /‬ﻧﺴﻴﻢ روﺷﻨﺎﻳﻲ‪..................................................‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ‪ ،‬ﺑﻮرژوازي ﻣﻠﻲ و‬ ‫ﺑﻮﻣﻲ ﻫﺮﻗﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ اﺳﻼﻣﻴﺴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬در اﺻﻞ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داراﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ را ﭘﻴﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ از ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن‬ ‫و ﺳﻜﻮﻻر آن ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﺮده اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ‪،‬‬ ‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎﻧﻴﺴﻢ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روح‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺟﺴﻢ آن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده‬ ‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﻨﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ي اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺳﻼم‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ي ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺗﺮ را راﺑﻄﻪ‬ ‫اي اﺑﺰاري ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻳﺎ ﺳﻮء‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻼم در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﻘﺎﺻﺪ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪.‬‬

‫ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺳﻼم‬ ‫اﻣﻴﻦ ﻗﻀﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﺌﻮال اﺻﻠﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ارﺗﺒﺎط‬ ‫واﻗﻌﻲ ﺑﻴﻦ ﻋﺮوج اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ در اواﺧﺮ ﻗﺮن‬ ‫ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺳﻼم وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻏﻠﺐ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫ﻫﺎي ﭼﭗ ﮔﺮا ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ را‬ ‫ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ را ﻛﺎﻣﻼ اﺑﺰاري ﻣﻲ‬ ‫ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﻚ ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻧﮕﺮ ‪ ،‬اﺳﻼم ﻫﻴﭻ ﺳﻨﺨﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﻴﻮه ي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و زﻳﺴﺖ ﺑﻮرژوازي ﻧﻮ ﻇﻬﻮر در‬ ‫ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ي ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺪرت و وﺣﺪت ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﻮرژوازي ‪ ،‬ﻳﻚ اﺳﺘﻔﺎده ي ﻛﺎﻣﻼ اﺑﺰاري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎ ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه‬ ‫ي روﺑﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫ارﺗﺠﺎﻋﻲ در ﻗﺒﺎل ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺪون‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻮع ارﺗﺒﺎط زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ و واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﻼم‬ ‫دوران ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و ﻣﺎﻗﺒﻞ آن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺨﻪ ي ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ ي اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﮕﺎه را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﻴﺮﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻤﻴﻢ داد ‪ :‬از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ‬ ‫‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ‪ ،‬اﻟﻘﺎﻋﺪه ‪ ،‬اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‬ ‫ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺮاي اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ذﻛﺮ‬ ‫ﻛﺮد ‪ ،‬از اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺎ اﺳﻼم ﻧﺎب‬ ‫ﻣﺤﻤﺪي ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎري دارد‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﮕﺮش را ﺣﻔﻆ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫‪2‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻣﺸﻮﻗﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻮرژوازي ﻛﻤﭙﻮرادور ﻣﺤﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﻧﻮﻛﻴﺴﻪ و ﺳﻮدﺑﺮﻧﺪﮔﺎن ﺟﻬﺎن‬ ‫ﮔﺴﺘﺮي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ و دل ﺑﺎزي از اﺳﻼم‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ‪.‬اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺿﺪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ را رد و ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي‬ ‫"ﺿﺪ ﻏﺮب" )ﻛﻢ وﺑﻴﺶ "ﺿﺪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ "( را‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫درﮔﻴﺮ ﺑﺎ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ را ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ‬ ‫ﻛﺸﺎﻧﺪه و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺑﺴﻂ ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻤﻲ آورد‪) .‬‬ ‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺧﺪﻣﺖ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ‪.‬‬ ‫ح‪ .‬رﻳﺎﺣﻲ‪ .‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ي آرش‪(.‬‬

‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻤﻴﺮ اﻣﻴﻦ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻳﻦ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﺷﺎﻳﻊ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ ﻫﺎ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل او ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ در زﻳﺮﺑﻨﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬ ‫داري و ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ آن اﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﺪف روﺑﻨﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ را‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﻨﺎزع ﻛﺎذب ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﺷﺮق و ﻏﺮب‬ ‫ﻣﻨﺤﺮف ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ درﺣﻮزهي ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲي‬ ‫واﻗﻌﻲ ﻣﺘﺤﺪ اردوي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري واﺑﺴﺘﻪ و‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ و از اﺻﻞ ذات ﻣﻘﺪس‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ دﻓﺎع ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي و ﻫﻤﻪي‬ ‫ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺑﺎزﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري را ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬ ‫ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬دﻓﺎع اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫ارﺗﺠﺎﻋﻲ در ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﺼﺮ در ﻫﻤﻴﻦ اواﺧﺮ ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﺻﺪﻫﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻳﻦ دﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬ ‫ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﻪ ﺿﺮر زارﻋﻴﻦ اﺟﺎره دار‬ ‫)ﻛﻪ اﮔﺜﺮﻳﺖ دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺧﺮد را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ(‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮن ارﺗﺠﺎﻋﻲ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد ﻛﻪ در ﻛﺸﻮري اﺳﻼﻣﻲ وﺿﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ رﻫﺒﺮان‬ ‫ﻧﻈﺎم اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ رﺳﻤﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺿﺪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺒﺎرزﻳﻦ‬ ‫آن ﻧﻈﺮي ﺟﺰ اﻳﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ !ﺑﺮاي‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺘﺤﺪ ذﻳﻘﻴﻤﺘﻲ اﺳﺖ‬ ‫و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮﻛﺎﻣﻼٌ واﻗﻒ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬درك اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺳﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﺣﺎﻛﻢ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‬ ‫و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را ﺟﺰء ردهﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺪ ‪.‬اﻓﺰون‬ ‫ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺟﺰء ﻓﻌﺎلﺗﺮﻳﻦ‬

‫در ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺪود ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮان اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد‬ ‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺎﻣﻞ داده اﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻮر ﺣﻜﻤﺖ رﺟﻮع ﻛﺮد ‪ .‬او ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻴﻦ اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه ي ﻣﻌﺎﺻﺮ و اﺳﻼم ﻓﻘﻬﻲ را رد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻦ ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ارﺗﺠﺎﻋﻰ‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ و ﺟﺰ در ﻓﺮم‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى اى ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺮﻛﺘﻬﺎى اﺳﻼﻣﻰ اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزده و اواﻳﻞ ﻗﺮن‬ ‫ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﺪارد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮاى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و اﻣﺮ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻰ‪-‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و اﻗﺘﺼﺎدى ﻛﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻴﻜﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﺎﻣﻼ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ رﻳﺸﻪ‬ ‫دارد‪ .‬ﺗﻜﺮار ﻫﻤﺎن ﭘﺪﻳﺪه ﻗﺪﻳﻤﻰ ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻜﺴﺖ و ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻋﻘﻴﻢ و ﻧﻴﻤﻪ‬ ‫ﻛﺎره ﻣﺎﻧﺪن ﭘﺮوژه ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻏﺮﺑﻰ در‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﻴﻦ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ از اواﺧﺮ دﻫﻪ‬ ‫ﺷﺼﺖ و اواﺋﻞ ﻫﻔﺘﺎد ﻣﻴﻼدى‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه آن اﻓﻮل‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﺳﻜﻮﻻر‪-‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻰ اى ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺠﺮى‬

‫‪3‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﺻﻠﻰ اﻳﻦ ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ادارى و اﻗﺘﺼﺎدى و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑﻮد‪.....‬‬ ‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻰ از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻋﻨﻮان ﻋﻤﻮﻣﻰ آن‬ ‫ﺟﻨﺒﺸﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم را اﺑﺰار اﺻﻠﻰ ﻳﻚ‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزى دﺳﺖ راﺳﺘﻰ ﻃﺒﻘﻪ ﺣﺎﻛﻤﻪ و ﻳﻚ ﻧﻈﺎم‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﭼﭙﮕﺮاﻳﻰ در اﻳﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻴﺪاﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺒﺎر در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ﻗﺪرت‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻬﺎى دﻳﮕﺮ و ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺎ‬ ‫ﻗﻄﺒﻬﺎى ﻫﮋﻣﻮﻧﻴﻚ ﺟﻬﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارى ﻛﺸﻤﻜﺶ‬ ‫دارد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻟﺰوﻣﺎ ﻣﺤﺘﻮاى‬ ‫اﺳﻜﻮﻻﺳﺘﻴﻚ و ﻓﻘﻬﻰ داده ﺷﺪه و ﻣﺘﻌﻴﻨﻰ ﻧﺪارد‬ ‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا و دﻛﺘﺮﻳﻨﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از‬ ‫اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮى ﺳﻴﺎﺳﻰ و ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﻴﺴﻢ ﻋﻘﻴﺪﺗﻰ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻰ ﺗﺎ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺧﺸﻜﻪ ﻣﻘﺪس در ﺟﻨﺎح راﺳﺖ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان‪ ،‬از ﻧﻬﻀﺖ آزادى و ﻣﻬﺪى ﺑﺎزرﮔﺎن‬ ‫و اﻣﻞ و ﻧﺒﻴﻪ ﺑﺮى ﻣﻜﻼ و ﻛﺮاواﺗﻰ ﺗﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬از‬ ‫ﺣﻤﺎس و ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﻰ ﺗﺎ ﻳﺎ "ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎﻧﻴﺴﻢ‬ ‫اﺳﻼﻣﻰ" اﻣﺜﺎل ﺳﺮوش و اﺷﻜﻮرى در اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺑﺨﺸﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻰ اﻧﺪ‪ .....‬اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻦ رﻳﺸﻪ در اﺣﻴﺎى اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎه اﻋﺘﻘﺎدى ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻼم ﻓﻘﻬﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎى آن ﻣﻌﺎدﻻت‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻣﻌﻴﻨﻰ اﺳﺖ‪).....‬ﻣﻨﺼﻮر ﺣﻜﻤﺖ در‬ ‫ﻣﻴﺰﮔﺮدي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻋﺮوج و اﻓﻮل اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ(‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺷﺎن ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﺑﻮرژوازي ﺟﻬﺎﻧﻲ درﻧﮓ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮان ﻓﻮق اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﺳﻼم را ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﻜﺎم اﺳﻼم ﮔﺮا از آن ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻴﻖ و ﻓﺮﻳﺐ ﺗﻮده‬ ‫ﻫﺎ ﺑﻬﺮه ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﻳﺸﺎن ‪ ،‬اﺳﻼم ﻫﻴﭻ ﻧﻮع‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻴﻮه ي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻧﺤﻮه ي‬ ‫اداره ي آن ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﺒﻪ ي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ و ﻋﻮام‬ ‫ﻓﺮﻳﺒﺎﻧﻪ دارد‪ .‬ﻫﻴﭽﻜﺪام آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪه اي‬ ‫اﺳﺖ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺎ ﭼﺮا ﺑﻮرژوازي در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ و روﺑﻨﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل ﺑﭙﺬﻳﺮد؟آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﺳﻼم ﺻﺮﻓﺎ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد دﻳﮕﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﻢ ﻛﻪ‬ ‫اﺳﻼم در اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺻﺮﻓﺎ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و ﺳﻮ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﺮاﻓﻲ ﻣﺮدم و رﻳﺸﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﺳﻨﺘﻲ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري وﺟﻬﻪ اي ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﺑﺒﺨﺸﺪ و در‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ‪ ،‬اﺳﻼم ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺘﻲ اراﺋﻪ‬ ‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻳﺪ آﻧﺮا ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﺎ درك اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻜﺴﺖ‬ ‫ﺑﻮرژوازي ﻧﻮﻇﻬﻮر ﺑﻮﻣﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن در‬ ‫اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ روﺑﻨﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻏﺮﺑﻲ ﻣﻮاﻓﻘﻢ ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﺗﻼش آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادري‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ آﻏﺎزﻳﻦ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻬﺪوﻳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻞ‬ ‫ﻧﻈﻢ ﻛﻬﻦ ‪ ،‬را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن داده‬ ‫اﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داراﻧﻲ ﻟﺠﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ و ﺑﻲ رﺣﻢ‬

‫اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﻛﻪ اﺳﻼم و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻞ ﻣﺬاﻫﺐ ‪،‬‬ ‫ﺧﺮاﻓﺎت ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻋﺪم درك‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺟﻬﻞ ﺑﺸﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن‬ ‫اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه اي ﻗﺪﻳﻤﻲ و‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوران روﺷﻨﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه‬ ‫اي ﺑﻪ وﺿﻮح رد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﻜﺮي ﻛﻪ اﺳﻼم را‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ‬

‫‪4‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺠﺎرت ) ﻛﻔﺎر( ﻳﺎ‬ ‫ﺟﻨﮓ) ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫رﻣﺰﮔﺬاري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﺲ از ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺮب و ﺗﻮﻓﻖ ﺑﺮ اﻳﺮان و روم ‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ ﻣﻐﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻮروﺛﻲ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻮروﺛﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻛﺎﻫﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﭘﺬﻳﺮش اداره ي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫از ﻧﻈﺎم ﻛﺎﻫﻨﻲ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺣﺎﻛﻤﻴﻦ ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﺳﺖ ) و ﻧﻪ ﻫﻤﺨﻮﻧﻲ وراﺛﺖ(‪ .‬ﻣﻦ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻗﺼﺪ ﻧﺪارم ﺑﻪ ﺗﺮﺳﻴﻢ دﻗﻴﻖ ﻧﻘﺸﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‬ ‫آن دوران ﺑﺎزﮔﺮدم اﮔﺮﭼﻪ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻻزم و‬ ‫ﺧﺎﻟﻲ از ﻟﻄﻒ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻗﺼﺪ دارم ﺳﺌﻮال‬ ‫ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺼﻴﺮت ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻧﺤﻮه ي‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ از اداره ي ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬راﺑﻄﻪ‬ ‫ي اﺳﻼم و اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرﺗﻲ در ﻣﻲ‬ ‫آﻳﺪ؟‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻘﻴﺪه در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ در ﭘﺲ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬ ‫ﺧﺮاﻓﻲ اش ‪ ،‬ﻣﺮوج ﺷﻴﻮه اي از ﺗﻮﻟﻴﺪ و زﻳﺴﺖ و‬ ‫ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺘﻲ اﺳﺖ درﺑﺎره ي ﻧﺤﻮه ي اداره ي ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺒﻘﺎت ﺣﺎﻛﻢ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ‬ ‫از اﺳﻼم ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻨﺼﻮر ﺣﻜﻤﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺤﺚ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻓﻘﻪ ‪ ،‬ﻗﺮآن‬ ‫و ﺳﻨﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺳﻼم را‬ ‫رﻳﺸﻪ ﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ راﺑﻄﻪ ي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و‬ ‫اﺳﻼم را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﺮدم و ﻓﺮﻳﺐ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ دو‬ ‫ﺷﻴﻮه ي ﻣﺘﻔﺎوت از اداره ي ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﺲ اﺳﻼم و ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﻼﻣﻲ ‪ ،‬ﺷﻴﻮه ﻫﺎي‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺗﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﻫﺎي آﻧﺎن و ﺟﻨﮓ ﻫﺎي‬ ‫ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻨﮓ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ رﻣﺰﮔﺬاري ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺘﻲ ﺑﺮاي ﺷﻴﻮه ي ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬ ‫ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬اداره ي ﺟﺎﻣﻌﻪ ي‬ ‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از زور و ﺟﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﻮژي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم دوران ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﻳﺎ ﺧﻴﺎل ﭘﺮدازي درﺑﺎره ي ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﻣﻬﺪوي‬ ‫آﻳﻨﺪه در ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬ ‫اﺳﻼﻣﻴﺴﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬در اﺻﻞ ﻧﮕﺮﺷﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ اداره ي‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﻨﮓ و ﻛﺴﺐ‬ ‫ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺟﻨﮕﻲ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺴﺎوي آن ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺑﺮادران‪ .‬ﻋﺪاﻟﺖ و ﺑﺮادري اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ واﻗﻊ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬ ‫ﻣﺴﺎوي ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕﻲ ﻣﻴﺎن راﻫﺰﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ي ﺷﻴﻮه اي از ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﻌﻴﺸﺖ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻴﻮه ي زﻳﺴﺖ ﺗﺎﺟﺮﻣﺴﻠﻚ‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ اﻳﺴﺘﺎد و آﻧﺮا از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ .‬ﺗﻘﺎﺑﻞ اداره ي‬

‫ﺟﻨﮓ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﻦ ﺣﺎﻛﻤﻴﻦ و ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻦ و‬ ‫ﻃﺒﻘﺎت اﺳﺘﺜﻤﺎرﮔﺮ و اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﻌﻀﺎ ﻣﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻲ از ﻃﺒﻘﺎت ﺣﺎﻛﻢ‬ ‫ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﺤﻮه ي اداره ي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻨﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن وﻗﺘﻲ ﭘﺪﻳﺪه ي‬ ‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‬

‫‪5‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ دوران ﺑﺮده داري ﺗﻌﻠﻖ‬ ‫داﺷﺘﻪ و دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ واﻗﻌﻲ در ﻧﻘﺸﻪ زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آورد ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻴﺎل ﭘﺮدازي ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻴﺴﺖ ﻫﺎ‬ ‫را ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﺸﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫اﺳﻼم را دﺳﺖ ﻛﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺘﻲ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه ي رو ﺑﻪ ﻧﺰع‪ ،‬ﻣﺮﺧﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬ ‫ﻳﺜﺮب ِ ﻣﺤﻤﺪ راﻫﺰن ﺑﺎزﺳﺎزي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪،‬‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﺗﺨﻴﻞ درﺑﺎره ي ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﻣﻬﺪوي و ﻳﺎ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻣﺖ ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫اﺳﻼم ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺰرﻳﻖ ﻧﺎﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺎر و ﭘﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد ‪ ،‬اﻣﺎ در ﭘﻲ اﻳﻦ ﺗﻼش ﻫﺎ ‪،‬‬ ‫اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻫﻴﻮﻻﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ اﺣﻤﺪي‬ ‫ﻧﮋاد ﻳﺎ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺳﺮ از ﺗﺨﻢ ﺑﻴﺮون‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪ .‬وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ در ﻗﺮن‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل اﺧﻴﺮ و ﻳﺎ واﻛﻨﺶ ﻣﻨﻔﻲ‬ ‫ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ و‪ ...‬ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪ .‬در‬ ‫ﻻﻳﻪ ي زﻳﺮﻳﻦ ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر در ﺣﺎل وﻗﻮع‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﻓﺮودﺳﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ و‬ ‫ﺟﺎﻫﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻪ ﻋﻴﻨﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﺘﺎﻳﺎن ﺑﻮرژوازي‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ ﺧﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﺟﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻣﻴﺎن‬ ‫دو ﻧﺤﻮه ي اداره ي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‪ .‬اﺳﻼم‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺼﻮف ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﻼم‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ اداره ي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻏﺮﺑﻲ در ﺣﺎل ﻣﺒﺎرزه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ را ﺑﺎ زور و‬ ‫اﻧﺤﺼﺎرات ذﻫﻨﻲ و ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻛﺎﻫﻨﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اداره ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺎ دوﻟﺘﻲ ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ‬ ‫درﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﻤﻴﺮ اﻣﻴﻦ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺒﺎرزه ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ ﻫﺎي ﻃﺒﻘﺎت ﺣﺎﻛﻢ را ﻧﻤﻲ ﻓﻬﻤﺪ ﭼﻮن‬ ‫او ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻨﻄﻖ ﺳﺎده ي ﺟﻨﮓ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺣﺎﺷﻴﻪ اي و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻃﺒﻌﺎ اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻳﺎ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺑﻮرژوازي ﻣﺪرن‬ ‫ﻧﺸﺪه ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي ﺳﺎده ﻛﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري اﺳﺘﻮار‬ ‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را از ﻧﻈﺮ دور ﻧﮕﺎه دارﻳﻢ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ي آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ زور و اﻧﺤﺼﺎر‬ ‫اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺑﻪ آن ﺳﻮي ﻣﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ‬ ‫اﺳﻼم ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰار ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫اي از رﻣﺰﮔﺎن و اﺣﻜﺎم ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻨﻄﻖ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻛﺎﻫﻨﻲ ‪ ،‬ﻗﺪرت‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ را دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﺮده )ﺧﺒﺮﮔﺎن و‬ ‫وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ( و ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﺤﺼﺎر ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري‬ ‫‪،‬ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺑﺪﻧﻪ ي ﻛﻠﻲ ﺗﺮ‬ ‫ﺑﻮرژوازي ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن‬

‫‪6‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﺑﻦ ﺧﻠﺪون ) ‪ " ،(1406-1332‬ﻣﺎﻛﻴﺎوﻟﻲ اﺳﻼم‬ ‫"‬

‫ﺷﻴﺰوﻓﺮﻧﻲ ﻣﺪرنِ‬ ‫"اﻣﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن داده ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ ‫ﺧﻨﺜﻲ ﻛﻨﻨﺪه و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي در ﻛﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬رﺳﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﺳﻤﻌﻲ ﺑﺼﺮي ﭘﻴﺎم ﻫﺎﻳﻲ ﻟﺬت ﭘﺮﺳﺖ ﺻﺎدر‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر را ﻛﻪ" اﺳﻼم راه ﭼﺎره‬ ‫اﺳﺖ" را از ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺼﺮﻓﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻔﺶ ﻫﺎي اﺳﻨﻴﻜﺮ و ﺳﻴﻨﻤﺎ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻠﻪ ي‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ "ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه"‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫از ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﻛﻪ رﻫﺒﺮان ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻣﻴﺪ‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬را ﻣﺴﺤﻮر ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺗﺮس‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻘﻠﺪان ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬ ‫ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻋﺮﺑﻲ و راك ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ‪ . Rai‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﺳﻼم ﮔﺮاﻳﺎن‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ ‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻛﺎري ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻜﻨﻴﻢ ﺟﻨﮓ در ﭘﺸﺖ ﺟﺒﻬﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎور ﻛﺮدﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮور ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻓﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ "‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﻫﺎراﻟﺪ ﺑﻴﺮ‪ -‬آرﻧﺴﻮن ) ‪Harald‬‬ ‫‪(Beyer-Arnesen‬‬ ‫ﻧﺴﻴﻢ روﺷﻨﺎﻳﻲ‬

‫اﻣﺎﻧﻮﺋﻞ ﺳﻴﻮاﻧﻴﻦ)‪ ( Emmanuel Sivanin‬در‬ ‫" ﭼﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رادﻳﻜﺎل ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ؟"‬

‫درﺑﺎب زﻧﺪﮔﻲ درﺷﻬﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻴﻦ ﺳﺪه ي‬ ‫ﻳﺎزدﻫﻢ و ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻗﻮل زﻳﺮ را از ‪Albert‬‬ ‫‪ Houranis‬در ﻛﺘﺎب " ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮدم ﻋﺮب" ﻣﻲ‬ ‫ﻳﺎﺑﻴﻢ ‪ " :‬اﻓﺮاد ﻓﻌﺎل در ﻣﻼ ﻋﺎم ﻓﻌﺎل ‪ ،‬زﻧﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬ﻫﺮﻗﺪر ﻛﻪ ﻛﻪ ﻳﻚ‬

‫" ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮدي‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار از وﺣﻲ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده ﺑﺮاي‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺠﺰات‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺘﺎ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار و‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬار اﺳﺖ‪" .‬‬

‫‪7‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫دﺑﻲ ﺳﻔﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﷲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺑﺎزرﮔﺎن و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻮد؟‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده اي ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و ﻣﺤﺘﺮم ﺗﺮ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫زﻧﺎن را در ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ از ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺮﻣﺴﺮا و ﻳﺎ وﻗﺘﻲ زﻧﺎن از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻫﺎ و‬ ‫ﻣﻜﺎن ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ زﻳﺮ ﺣﺠﺎب ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺰوي ﺗﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻦ اﻟﺤﺎج ) ‪ ،(1336‬ﻓﻘﻴﻪ‬ ‫ﻣﺼﺮي از ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪن ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﺑﺎزار روﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺰرﮔﺎن‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر )ﺧﺪا آن ﻫﺎ را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ( ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻚ زن ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻧﻪ اش را ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺮك‬ ‫ﻛﻨﺪ ‪ :‬وﻗﺘﻲ از ﺧﺎﻧﻪ ي ﭘﺪري ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ي‬ ‫ﺷﻮﻫﺮش ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺎﻛﺴﭙﺎري‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده اش و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮر ﺧﻮد ﻣﻲ رود‪.‬‬ ‫"‬

‫اﻣﺎ‪ " ...‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ‪ ،‬در ﻣﺎه ﻣ‪‬ﻲ ‪ " ، 1942‬ﺷﻴﻮخ‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻘﺮاء و ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻬﺪﻳﻪ ] اﻻﺳﻼﻣﻴﻪ[‪،‬‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮات اﻋﺘﺮاﺿﻲ ﺑﺰرﮔﻲ را در دﻣﺸﻖ در ﺗﻘﺒﻴﺢ‬ ‫زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻬﺮه ﻫﺎﻳﺸﺎن در ﻣﻸﻋﺎم ﺑﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻮد‬ ‫و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن ﮔﺮدش ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻴﻨﻤﺎ ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ را رﻫﺒﺮي ﻛﺮدﻧﺪ‪Philip )" .‬‬ ‫‪ :S . Khoury‬ﺳﻮرﻳﻪ و ﻗﻴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ‪:‬‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻋﺮب ‪، 1945-1920‬‬ ‫‪ ، I . B .Tauris‬ﻟﻨﺪن ‪(1987 ،‬‬ ‫ﺟﻬﺶ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺟﺰﺋﻲ ﺗﺮي ﻫﻢ وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1967‬در ﺳﻮرﻳﻪ ي ﺑﻌﺜﻲ‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺟِﻴﺶ اﻟﺸﻌﺐ ) ﺳﭙﺎه ﻣﺮدم( ﺑﻪ ﻧﺎم "‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎي اﻳﺠﺎد ﻋﺮب ﺟﺪﻳﺪ" ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ‪ " ،‬ﺧﺪا‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺌﻮداﻟﻴﺴﻢ ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬ ‫داري و اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻤﺎم ارزش ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻛﻬﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻣﻮﻣﻴﺎﻳﻲ‬ ‫ﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻮزه ي ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ارزش ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪ " .‬ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻫﺎ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ و وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ي ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺘﺨﻠﻒ‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺒﺲ اﺑﺪ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪ و در ﺳﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺰ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻲ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺠﺪﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺷﺶ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﺳﻢ‬ ‫رﻣﺰي ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1973‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ دوﻟﺖ‬ ‫ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺖ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ " ﺑﺪر" ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم ارﺟﺎع ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺒﺮدي ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮ ﻛﻔﺎر ﺷﺪ‪ .‬اﺳﺪ‬

‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم " ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر" ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫‪ ،Philip K Hitti‬درﺑﺎره ي دوران ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺗﺮ‬ ‫در ﻛﺘﺎب " ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺮب " ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ‪ :‬در ﻣﺼﺮف ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ﻫﺎي اﻟﻜﻠﻲ اﻏﻠﺐ‬ ‫ﻫﻢ در ﺣﻀﻮر ﺟﻤﻊ و ﻫﻢ در ﺧﻠﻮت ﺧﻮد اﻓﺮاط‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ... .‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از وﺟﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫دﻳﻦ اﺳﻼم ‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺮ از ﻣﻠﺤﻘﺎت ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻧﺒﻮد ‪:‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺧﻠﻔﺎ ‪ ،‬وزرا‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻫﺎ و ﻗﻀﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺮﻣﺎت و اﺣﻜﺎم ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪" .‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﺑﺴﻴﺎري از زوار در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮد از ﻣﻜﻪ و‬ ‫ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎي دﺷﻮاري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮﺗﺎپ ﻛﺮدن‬ ‫ﺳﻨﮓ ﺑﺮ ﻣﺠﺴﻤﻪ ي ﻧﻤﺎد ﺷﻴﻄﺎن در ﻣﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ارﺿﺎي اﻣﻴﺎل ﻣﺎدي ﺷﺎن و ﺑﺮاي وﻳﺴﻜﻲ ﻧﻮﺷﻴﺪن‬ ‫و ﻫﺮ ﻧﻤﺎد ﻣﺪرن ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫‪8‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﭼﺮا ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ ؟ " ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از دو ﻣﻮﺿﻮع ِ ﻧﺸﺮﻳﻪ‬ ‫ﺧَﻤﺴﻴﻦ)روزﻧﺎﻣﻪ ي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ‬ ‫ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ ( اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر دو دﻫﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ" ﺳﻴﺎﺳﺖ ِ ﻣﺬﻫﺐ ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ "‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ‪ .‬ﻟﻔﻴﻒ ﻟَﺨﺪر ﻗﺒﻼ ﻫﻢ در ﻟﺒﻨﺎن ﻧﻘﺪ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺬﻫﺐ را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان "‪ 24‬ﺗﺰ درﺑﺎره ي‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﺳﻴﺎه" ) در ﻫﻢ ﺧﺮد ﺷﺪن ﺟﻨﺒﺶ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ در اردن ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎه در ﺳﺎل ‪ (1970‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺼﻄﻔﻲ‬ ‫ﺧﻴﺎﻃﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺧﻴﺎﻃﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ي ﺗﻮﻧﺴﻲ‬ ‫ﻣﺘﻮن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ " ﻣﺒﺎرزه ي ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‬ ‫در اﻟﺠﺰﻳﺮه" و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﺳﺎﻟﻪ اي درﺑﺎره ي "‬ ‫ﻓﻘﺮ زﻧﺪﮔﻲ داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ" اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲ‬ ‫‪ 98‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮت رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ را ﺟﻬﺎد ﻋﻠﻴﻪ" دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم" و‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ ﺳﻮري را " ﺳﺮﺑﺎزان اﷲ " ﺧﻮاﻧﺪ‬ ‫‪ .‬و در ﺳﺎل ‪ 1975‬ﺳﻴﻠﻮﻳﺎ ‪.‬ﺟﻲ ﻫﻴﺎم‪Sylvia ،‬‬ ‫‪ ، G . Hiam‬در ﻣﻘﺪﻣﻪ ي ﭼﺎپ ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺑﺎ ﻧﺎم" ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻋﺮب ‪ :‬ﻳﻚ ﮔﻠﭽﻴﻦ‬ ‫ادﺑﻲ" ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ‪ " :‬ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ‬ ‫از از ﺗﺮﻳﺒﻮن ﻫﺎي رﻫﺒﺮان ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻋﺮب در‬ ‫ﻟﻴﺒﻲ ‪ ،‬ﻣﺼﺮ و ﺳﻮرﻳﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪...‬ادﻋﺎ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد ﻛﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺳﺘﺎﻳﺶ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪" .‬‬ ‫در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻣﻌﻤﺮ اﻟﻘﺬاﻓﻲ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫دوﺳﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎﻣﺶ در ‪ ، 1973‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬ ‫اﻟﺒﺸﺎري ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ " :‬اﻳﺪه ي ﺟﻬﺎد ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ‬ ‫ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي دارد؛ اﻳﻦ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻛﻼم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ در راه ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﺮ روش ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم رواﺑﻄﻤﺎن ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﺟﻬﺖ‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر ﭘﻴﺎم ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﻼم اﻳﻦ اﻳﺪه را ﻛﻨﺎر‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺬارد ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮاي ﺻﻠﺢ ﻣﻮﻗﺖ ﻳﺎ وﻋﺪه‬ ‫ﻫﺎي دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺟﻨﮓ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي‬ ‫دوره اي ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دوﺑﺎره ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﻼن و ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮد‪ " .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ اﺳﻼم ارﺗﺪوﻛﺲ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻻت ﻟَﺨﺪر ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1981‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎ ﺑﻪ روز ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ي او در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﺟﻬﺎن ﻣﺠﺰاﻳﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﻗﺘﻀﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد زﻳﺴﺘﻲ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ‬ ‫رواﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻛﻪ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر‬ ‫در ﻣﻘﻴﺎس ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ از‬ ‫ﭼﺮاﻳﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ اي ﻣﺘﻔﺎوت اﻣﺎ ﭘﺪﻳﺪه اي درﻫﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ ‪،‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ را " ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزي " ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻳﺎ‬ ‫ﻳﺎزده ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ؛" ﻧﺌﻮﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ "‪ ،‬ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻓﻘﺮ ‪،‬‬ ‫ﺗﺨﺪﻳﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ ؛ ﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺘﻲ ‪ " ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ"‪ ،‬ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ ‪ ،‬ﺗﺠﺎري ﺳﺎزي‪ ،‬و آزادي‬ ‫زﻧﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺟﻬﺎن ﻛﻬﻦ از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‬

‫ﺑﺮاي درك اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼم ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎزرﮔﺎن ‪ ،‬وراي ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺪر ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﻠﻲ‬ ‫و ﺣﻴﺪر )دﻻور( ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻣﻮﺳﻴﻠﻴﻨﻲ و‬ ‫ﻫﻴﺘﻠﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﺗﺮﻧﺪ ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﻚ‬ ‫دوﻟﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻘﺒﻪ ي اﻳﻦ ﻣﻨﺠﻴﺎن ِ ﻗﺼﺎب ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ي دور‬ ‫ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﺘﻤﺮ اﻓﺘﺨﺎر و ﻧﺠﺎﺑﺖ و "‬ ‫ارزش ﻫﺎي ﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ" و ﺗﺠﻠﻴﻞ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺸﺪه اي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﺣﺼﻞ‬ ‫ﻇﻠﻢ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ و ﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت درﺑﺎره ي ﻳﻚ‬ ‫اﻗﻠﻴﺖ ﺣﺮف ﻣﻲ زﻧﻴﻢ ‪ ،‬اﻗﻠﻴﺘﻲ اﮔﺮﭼﻪ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻛﻼم ﻛﻪ ﺑﺮ " اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺧﺎﻣﻮش"‬ ‫ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم در‬ ‫درﺟﻪ ي ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬و‬ ‫دﻗﻴﻘﺎ اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻫﺎي ﻣﻘﺘﺪر و ﻧﻴﻤﻪ ﺳﻜﻮﻻر‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺪاوم اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ را ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺟﻬﺎن ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻳﺪه ﻫﺎي ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻧﺒﺮده ﻳﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﻔﻴﻒ ﻟﺨﺪر داﺳﺘﺎﻧﺶ را در اوﻟﻴﻦ دوره ي‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻴﺴﻢ در اﻳﺮان ﺗﻤﺎم ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ زﻣﺎن‬ ‫آﻏﺎز آﺧﺮﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﺟﻨﮓ اﻳﺮان و ﻋﺮاق در ﺳﺎل ﻫﺎي ‪1988-1980‬‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﭘﺴﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل‬ ‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺣﺰب رﻧﺴﺎﻧﺲ ﻋﺮب و‬ ‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻮﻇﻬﻮر )ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻟﺨﺪر‪ ،‬اﺳﻼم ﺗﻮاﻧﺴﺖ " ﺑﻪ ﺧﻮد از ﺑﺎﺑﺖ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻨﺞ ﻗﺮن دﻳﺮﺗﺮ از اروﭘﺎي زﻣﺎن ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺒﺎﻟﺪ "( ﻛﻪ ﻫﺮ دو‬ ‫ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻫﻤﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ي ﺑﺎ ﺷﻜﻮه را ﺑﻪ رﻣﺰ‬ ‫در ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬از " ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﺘﻲ " ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﺟﺰ ارﺟﺎع ﻣﺪاوم ﺑﻪ ﻏﺮور‬ ‫ﺟﺮﻳﺤﻪ دار ﺷﺪه ي اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ؟‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﺑﺎ رﻫﺎﻳﻲ از ﻇﻠﻢ و‬ ‫اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻤﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮاژدي ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه اي ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در آن‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺮدان ﺑﺰرگ ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﻗﺪرت‪ .‬ﺻﻠﺢ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ و ﺻﻠﺢ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫وﺟﻪ ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻬﻦ اﺳﺘﺜﻤﺎر‪ ،‬ﺳﺘﻢ و ﺑﺮدﮔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﭘﺎن‪-‬ﻋﺮب ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ وﻋﺪه‬ ‫ﻫﺎﻳﺶ ‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﺻﺮﻳﺴﻢ ﺑﻌﺜﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ آن ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ در اراﺋﻪ‬ ‫ي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟُﺨﺪر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲ ﺷﻚ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻟﺨﺪر‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺠﺐ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﻌﻮدي ﺑﺎ دﻻرﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اش ﺳﺎﺑﻘﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﺟﻲ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ " ﻏﺮب"‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﻌﻮدي و اﻣﻴﺮﻧﺸﻴﻨﺎن‬ ‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ي ﻋﺮﺑﻲ از ﻣﻜﺎﺗﺐ و ﻣﺴﺎﺟﺪ و‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻗﺼﺎ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ رﺷﺪ ﺧﻤﻴﻨﻴﺴﻢ اﻳﺮاﻧﻲ در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺧﺎص ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﺮﻛﺰي‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻔﻮذ اﺳﻼم ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺼﻮل‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺤﻠﻲ و ﺗﺎ ﺣﺪي ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮاﻳﻲ و‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺟﻬﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﺸﺮ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اي ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﺘﺎ ﺑﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬ ‫ﻫﺎي ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ و ﺿﻌﻒ ﻃﺒﻘﻪ ي ﻛﺎرﮔﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ‬

‫‪10‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺣﺮﻓﻲ ﻧﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ از‬ ‫ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻴﺪان ﻣﺒﺎرزه ي ﭘﺮ اوﻟﻮﻳﺘﻲ ﺑﺮاي‬ ‫اﺳﻼم ﮔﺮاﻳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ي دﻳﻠﻴﭗ‬ ‫ﻫﻴﺮو " ﺑﺮرﺳﻲ ‪ 1384‬ﻧﻔﺮ از ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن زﻧﺪاﻧﻲ‬ ‫ﺳﻮري ﺑﻴﻦ ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1967‬و ‪ 1981‬ﻧﺸﺎن‬ ‫داده اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 27/7‬درﺻﺪ آﻧﻬﺎ از داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‬ ‫ﻛﺎﻟﺞ ﻳﺎ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ و ‪ 13/3‬درﺻﺪ ﻣﺘﺨﺼﺺ‬ ‫ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ارﻗﺎم ﺑﺮاي ﻣﺼﺮ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪40‬‬ ‫درﺻﺪ و ‪ 6‬درﺻﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ" ) ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ‪، Paladin Grafton Books ،‬‬ ‫‪ (1988‬ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺘﻲ و ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻴﻜﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻤﺎس‪ ،‬ﻧﺴﻞ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ اﺧﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻣﺪﻳﺪ ﺑﺨﺶ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ‬ ‫درون ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻮد و آن زﻣﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ وﺳﺎﻳﻞ آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ ‪ .‬ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ ﺑﺴﺎم ﻃﻴﺒﻲ " اﺳﻼم ﮔﺮاﻳﻲ زﻣﺎﻧﻪ ي‬ ‫ﻣﺎ در راﺳﺘﺎي ﻣﻴﺮاث ﺗﺎرﻳﺨﺎ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺧﻮد ‪ ،‬ﻫﺪف‬ ‫ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ را در اوﻟﻮﻳﺖ ﻛﺎر‬ ‫ﺧﻮد ﻗﺮار دارد ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ‪ ،‬در اﻟﺠﺰاﻳﺮ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ " ﻋﺮﺑﻲ ﺷﺪن" ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر‬ ‫اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ روش‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن‬ ‫ﺗﺮك ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺮدن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را‬ ‫در اوﻟﻮﻳﺖ ﻛﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ " .‬ﻧﻮارﻫﺎي ﺻﻮﺗﻲ‬ ‫و ﺗﺎ ﺣﺪ ﻛﻤﺘﺮي ﻧﻮارﻫﺎي وﻳﺪﺋﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪت‬ ‫ﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ‪ ،‬روش ﻣﺤﺒﻮب ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺎم ﻫﺎي ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف " از ﻛﻼﺷﻨﻴﻜﻮف ﺑﻪ‬ ‫ﺿﺒﻂ ﺻﻮت" ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺎ آﻏﺎز آﻧﭽﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﺪن ِ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ را ﺷﺎﻫﺪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ از ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ‪،‬‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ در ﻣﻌﺮض اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺰم اﻧﺪﻳﺸﻲ ﻣﺘﻌﺼﺐ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻇﺎﻫﺮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻠﻘﻪ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺰم‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ ﺳﻨﺘﺎ‬ ‫ﻗﻮي در اﺳﻼم ﻋﺎﻣﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎ‪ .‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي دوﻟﺘﻲ ِ اﺳﻼم ﻧﺎب و ﺟﺰم‬ ‫اﻧﺪﻳﺶ ﺷﺮﻳﻌﺖ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژِي ﻓﻘﻪ ﺳ‪‬ﻨﻲ درﺑﺎره ي‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻧﻴﻮي‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻧﻤﺎ از ﺳﻜﻮﻻرﺗﺮﻳﻦ ادﻳﺎن اﺳﺖ )‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك را در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺖ و ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ‬ ‫دارد(‪ ،‬و ﻣﺤﺒﻮب ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ و روﺣﺎﻧﻲ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻧﺨﺒﮕﺎن دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ‬ ‫ﮔﺮاﻳﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ اﺳﻼم ‪ ،‬در‬ ‫اﻳﻦ دوره و زﻣﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ ﻫﺮج و ﻣﺮج و‬ ‫ﺧﻮﻧﺨﻮاري ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري ﻧﻈﻢ ‪ ،‬ﻫﻢ در اذﻫﺎن‬ ‫و ﻫﻢ در واﻗﻌﻴﺖ روزﻣﺮه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺧﻮد ﺗﻨﺎﻗﺾ‬ ‫دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ " ﺗﺤﺼﻴﻞ " ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ زﻳﺮﺑﻨﺎي اﺳﻼم‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﺎدﮔﻴﺮي رﻳﺸﻪ اي و ﺗﻠﻘﻴﻦ‬ ‫ﻫﺎي ﻓﻜﺮي در ﺳﻨﻴﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻮدﻛﻲ اﺳﺘﻮار‬ ‫اﺳﺖ را ﻧﺒﺎﻳﺪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ آور اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻫﺰاره ي ﺟﺪﻳﺪ ‪ ،‬دو ﺳﻮم از ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻣﺪارك دﻛﺘﺮاي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي در رﺷﺘﻪ ي "‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﻼﻣﻲ " اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد اﻳﻦ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن وﻗﺘﻲ ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﻴﻞ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬از ﺑﺮادران ﻓﻘﻴﺮﺗﺮ ﺧﻮد در ﻫﻴﭻ ﻛﺠﺎ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه زﻧﺎن ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺰرگ‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ ) وﺟﻬﻪ‬ ‫اي اﻧﺘﻘﺎدي ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ از آن ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﻛﺮد( و‬ ‫ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬

‫‪11‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺑﻴﺎن وزﻳﺮ ﺳﺎﺑﻖ اﻣﻮر دﻳﻨﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬ ‫‪ ، A.K Brohi ،‬ﻛﻪ ﻳﺎدآور آﻧﭽﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺗﺮوﺗﺴﻜﻲ درﺑﺎره ي ﺑﻨﺪﮔﻲ و "‬ ‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﻢ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﺎد آور ﻟﻮﻳﺎﺗﺎن ِ ﺗﻮﻣﺎس ﻫﺎﺑﺮ‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ اﺳﺖ‪ " :‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ زﻧﺪﮔﻲ در اﻧﻘﻴﺎد اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻟﻬﻲ ‪ ،‬ﻳﺎد‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد آزاد ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ ﻋﻤﺎرت را از‬ ‫اﺳﺎس ﺧﺮاب ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻣﺴﻠﻢ در ﻛﻼم ﻓﺎﺗﻴﻤﺎ‬ ‫ﻣﺮﻧﻴﺴﻲ ِ ﻣﺮاﻛﺸﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ":‬ﻧﻈﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫آﻧﻘﺪر ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮد دﮔﺮﺟﻨﺲ ﮔﺮا ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ ﺑﺎ‬ ‫زﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ از آن ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻨﺪ ‪،‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ اﻟﺘﺰام ﺑﻴﻦ ﻣﺮدان و زﻧﺎن در راﺑﻄﻪ ي‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ اي ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ‪،‬‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﻲ و ذﻫﻨﻲ ﻫﺮ دو ﺷﺮﻳﻚ را ارﺿﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﻟﺘﺰاﻣﻲ ﺗﻬﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﻣﺮدان از اﷲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﺮژي ﻫﺎي ﻣﺮد ‪،‬‬ ‫اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﺶ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط وﻗﻒ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﻜﻨﺪ‪ ".‬ﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ را ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻤﺎن‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﻮر‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي‬ ‫ﻣﻨﻜﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺪﻳﺪ ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺷﺮق و ﭼﻪ در ﻏﺮب‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ي آزادي زﻧﺎن ﻣﺤﻮر‬

‫دﻧﻴﻮي ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ درﺑﺎره ي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺎﺣﺪي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدان‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ واﻗﻊ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﺮا ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬ ‫اﺗﺤﺎدي ﻏﺮﻳﺐ ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺮﺗﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ و‬

‫ﺑﺮاي ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ ﺷﺪن در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻻزم اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ اﻧﻀﻤﺎﻣﻲ درﺑﺎره ي ﺟﻮاﻣﻊ و ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻲ اﺳﻼﻣﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫‪12‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺣﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﻣﻨﺪان ادارات دوﻟﺘﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﻮي ﺗﺮ در درون ﺳﻨﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﭘﻴﺮوز‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن اﺗﺤﺎد ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻔﺎﺳﻴﺮي اﺳﺘﻌﺎري ﺗﺮ ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﺧﺎص ﺗﺮ‬ ‫از " ﻛﻼم اﷲ" ﻛﻪ در اﻏﻠﺐ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ از‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﻲ ﺻﺪ ﻫﺎ ﺳﺎل ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺘﻢ ﮔﺮ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺷﺪه‬ ‫اﻧﺪ‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻳﻚ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ذﻫﻦ ﺟﻮاﻧﺎن را در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺧﻮد در آورده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﻦ‬ ‫اﻣﻴﺪ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ ﻧﺴﻠﻲ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼﻳﻖ‬ ‫آﻣﻮزﺷﻲ اش ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺛﺮوت اﻧﺪوزي ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺻﻔﺤﺎت ﻛﺘﺎب ﻫﺎي درﺳﻲ ﺷﺎن‬ ‫ﻛﻪ در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه را ﻃﻮﻃﻲ وار از ﺑﺮ‬ ‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻓﻘﻴﺮ‪،‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ و روﺳﺘﺎﻫﺎي دوردﺳﺖ ﻣﻲ‬ ‫آﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن‪،‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺧﻮد را ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻳﺎ زﻳﺮ ﺑﺎر وام‬ ‫ﻫﺎي ﻧﺎﻣﺤﺪود رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در‬ ‫ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻛﺸﻮر و دور از زادﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ارﺗﻘﺎي‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺪف‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﻘﺪر ﺗﻨﮓ و ﻣﺤﺪود و ﺳﻮاي اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺳﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫ﭘﺪﻳﺪه ي ﺟﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟِﺮﻣﻲ ﺳﻴﺒﻮرك‬ ‫‪ Jeremy Seabrook‬در ﻧﺸﺮﻳﻪ ي " ﮔﺎردﻳﻦ‬ ‫" ) ‪ 20‬دﻣﺴﺎﻣﺒﺮ ‪ (2001‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﻳﺎي زﻳﺮ ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ " :‬ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺳﺎزي اﺗﺨﺎذ ﺷﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد ‪ :‬ﻣﺮدان ﺟﻮان ﺑﺎ روﻳﺎﻫﺎي از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ در‬ ‫ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺣﺎل روي آوردن ﺑﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ " .‬او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫" ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ در ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻫﺎي داﻛﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻛﺎرﺗﺎ‪،‬‬ ‫ﻛﺮاﭼﻲ اﻳﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ‪:‬‬ ‫ﻛﺎرﻣﻨﺪ ارﺷﺪ‪ ،‬دﻳﭙﻠﻤﻪ اي در رﺷﺘﻪ ي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺪرﻛﻲ در رﺷﺘﻪ ي ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬ ‫در اﺗﻮﺑﻮس ﻫﺎي زﻫﻮار در رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎرك ﻫﺎي‬ ‫ﺧﺎﻛﻲ‪ ،‬رﺳﺘﻮران ﻫﺎي ﻛﺜﻴﻒ روﺑﻪ رو ﻣﻲ ﺷﻮﻳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﭙﻲ ﻫﺎي رزوﻣﻪ ي ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﺧﺎﻧﻪ اي ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ روﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻃﺒﻘﻪ ي‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﺪرﻳﺲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ي ﻧﺴﻞ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻲ ﻛﺎر و در ﻣﻀﻴﻘﻪ ي ﻧﺴﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﻋﺪه ﺑﺰرگ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ در‬ ‫ﺗﺠﺎرت ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از ﺷﻐﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﭘﻮل زﻳﺎد ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و از اﻣﻨﻴﺖ‬

‫ﺑﺮﺧﻼف داﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﭘﺮﻳﺎن ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻴﻮﻻﻫﺎي‬ ‫دوﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺧﻮﺷﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ‬ ‫اﻓﺮادي ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺳﺨﻦ راﻧﺪﻳﻢ ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﭘﺲ از‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه اي دور‪ ،‬در واﭘﺴﻴﻦ ﺟﻨﻮن‬ ‫ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻓﺮاﻣﺪرن ‪ ،‬ﺑﻪ دام ﺷﺒﻜﻪ ي اﺳﻼم ﮔﺮا ﻣﻲ‬ ‫اﻓﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري را درﺑﺎره ي آﻳﻨﺪه‬ ‫ي ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ در ﻓﺤﻮاي‬ ‫ﻛﻼم آﺧﺮ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻤﻠﻴﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي‬ ‫اراﺋﻪ دادن ﻧﺪارد‪ " :‬ﻣﺮگ ﺑﺮاي ﺧﺸﻨﻮدي اﷲ‬ ‫ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ آرزوي ﻣﺎﺳﺖ" ‪ .‬و درﺳﺖ ﺑﺮﺧﻼف‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻳﻚ رﺳﺎﻧﻪ ي ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮرده ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫‪13‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺗﺤﻤﻴﻖ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻘﺒﻮﻻﻧﺪ ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻤﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺰرگ‬ ‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺎ از ﻣﺮگ ﻧﻤﻲ ﺗﺮﺳﻨﺪ و ﻛﻤﺘﺮ‬ ‫از ﺑﻘﻴﻪ ي ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻲ اﺳﻼﻣﻲ از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و ﺟﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﭘﻲ زﻧﺪﮔﻲ و‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻋﺎري از ﺳﻠﻄﻪ ي ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺘﺜﻤﺎرﮔﺮ و ﺳﺘﻤﮕﺮ‪ .‬آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﻮزﻳﻚ‬ ‫‪ Rai‬و ﺟﻮاﻧﺎن ﺷﻮرﺷﻲ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﮔﻮرﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ؟‬ ‫ﻟﻔﻴﻒ ﻟﺨﺪر ) ‪(1981‬‬ ‫ﻧﺴﻴﻢ روﺷﻨﺎﻳﻲ‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﻳﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻲ در ﺣﺎل‬ ‫ﻣﺒﺎرزه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻳﺎدي در آن ﭘﻴﺮوز‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬واﻗﻌﻴﺎت ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن ) ﺑﻬﺘﺮ ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺪﺗﺮ( ﺑﺮ واﭘﺴﻴﻦ ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺟﺎن ﻓﺮﺳﺎ ﭘﻴﺮوز‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ از ﻳﻜﺴﻮ و‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪه ي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري از ﺳﻮي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮوز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﻔﻴﻒ ﻟﺨﺪر ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ‬ ‫درﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪" :‬ﺑﺮﺧﻼف ادﻋﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺎور ﺑﺴﻴﺎري از ﭼﭗ ﮔﺮاﻳﺎن‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬اﻳﺮان اﻣﺮوز ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ي اﺣﻴﺎي دوﺑﺎره ي‬ ‫ﻗﺪرت اﺳﻼم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻼش‬ ‫آن اﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﻓﺎﻗﺪ زﻳﺒﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ".‬ﺳﺌﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ رﻗﺺ ﻣﺮگ ﭼﻘﺪر ﺑﻪ ﻃﻮل ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي زاﻳﺶ آن ﭼﻘﺪر درد ﻻزم اﺳﺖ و‬ ‫ﭼﻘﺪر و ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣﺪت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﻇﻬﻮر‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ي آزادي ﺑﺨﺶ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻜﻔﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺌﻮال ﻛﻪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎر اول ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ درﻛﻲ اﻧﺘﻘﺎدي از ﺑﻘﺎي‬ ‫ﻛﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت آن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮد اﺳﻼم ﺑﻪ آن روي آورد و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﻮرژازي ﻋﺮب ِ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﻗﺮون ‪ 19‬و ‪ 20‬ﻛﻪ از اﺳﺎس ﺑﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫اروﭘﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ي ﺑﻮﻣﻲ ﻣﺴﻴﺤﻲ‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻏﺮب ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ – اﺻﻼح ﻃﻠﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻢ ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﺮق ﺷﻨﺎﺳﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻳﭽﺎرد ﻣﻴﺸﻞ ِ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‪ ،‬در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي‬ ‫ﻓﻌﺎل اﺳﻼم ﮔﺮا ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﺻﻼح ِ اﺳﻼم ﻣﻲ‬ ‫ﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻋﻘﻼﻧﻲ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ آن و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ ﻛﺮدن آن ﺑﻪ‬ ‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻏﺮﺑﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آﺷﻜﺎرا ﺗﺴﻠﻴﻢ‬ ‫وﺳﻮﺳﻪ ي ﻗﻴﺎس ﺳﺎده ﻣﻴﺎن ﺷﺮق و ﻏﺮب ﺷﺪه و‬ ‫از روي ﺗﻨﺒﻠﻲ آﻧﭽﻪ در ﻏﺮب رخ داده را ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﺮق ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮادري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻧﻬﻀﺖ اﺻﻼﺣﺎت‬

‫‪14‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪان ﭘﺎن اﺳﻼﻣﺴﻴﻢ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺘﻌﺼﺒﺎﻧﻪ از‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ‪ ،‬درك ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ و ﻋﺼﺮﺗﺎرﻳﺨﻲ دوﻟﺖ – ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﻣﺪرن‬ ‫ﺑﺮ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺎي دوران ﭘﻴﺸﻴﻦ ﭘﻴﺮوز ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻮد‪ ،‬در ﻃﻮل‬ ‫رﺑﻊ آﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺳﺨﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي‬ ‫ﺳﻜﻮﻻر و ﻟﻴﺒﺮال ﺿﺪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ِ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻋﺮب‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺒﻠﻲ ﺷﻮﻣﺎﻳﻴﻞ ) ‪Shibli‬‬ ‫‪ ،(Shumayyil‬داروﻳﻨﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﮕﻮي‬ ‫ﺑﺰرگ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﻮد و اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺿﺪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‬ ‫اﻋﺮاب ﻣﺴﻴﺤﻲ ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣﻞ ﺑﺮاي ﻧﻔﻮذ اروﭘﺎ و‬ ‫اﺳﺘﺒﺪاد ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ را در ﭘﺬﻳﺮش اﻟﮕﻮي اروﭘﺎﻳﻲ‬ ‫ﺗﻤﺪن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﺪاﻳﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮب از‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻨﺪي ﻳﻚ ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻣﺪرن ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﻤﺮاﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫اﻧﻀﻤﺎﻣﻲ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ اﺳﺖ ﻻﻳﻨﻔﻚ‬ ‫از ﺳﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن و آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﻠﺖ ﻫﺎ و‬ ‫زﺑﺎن ﻫﺎﻳﺸﺎن از وﻳﺮاﻧﻪ ﻫﺎي اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻣﻘﺪس رم‬ ‫و ﻫﻤﺘﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ اش ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬ ‫ﻃﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻃﺒﻘﻪ ي ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه اي‬ ‫داﺷﺘﻪ و ﻫﻴﭻ ﻫﻤﺘﺎﻳﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﻧﺪارد‪-‬‬ ‫ﻇﻬﻮر ﻃﺒﻘﻪ اي ﻛﻪ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ و از اﻳﻦ رو‬ ‫ﻣﻠﻞ و ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺪرن را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﺎﻣﻼ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻠﻔﻴﻖ اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎ اﺻﻼح‬ ‫ﻃﻠﺒﻲ ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺪﻓﻬﻤﻲ در ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎ و رﺷﺪ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ اﺧﻴﺮ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫اﺳﻼف ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻨﺒﺶ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ‬ ‫در ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻟﻴﺒﺮال ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻲ ارزش و ﻣﻨﺴﻮخ ﺧﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺴﺘﺒﺪ و ﻋﺎدل ﺑﺎ ﻣﺪل‬ ‫ِ ﺧﻠﻴﻔﻪ ي دوم اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﻤﺮ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺮدم ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ اش اﻧﻀﺒﺎﻃﻲ ﮔﺎو ﺻﻔﺘﺎﻧﻪ‬ ‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺮ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﺑﻪ ﺳﻦ ﻋﻘﻠﻲ ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﺖ ﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﺪه ي ﺷﻜﻞ‬ ‫ﮔﻴﺮي دوﻟﺖ ﺳﻜﻮﻻر ﻋﺮب ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺮاﻧﻲ آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮد از‬ ‫ﻣﻮﻣﻨﺎن‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺣﺘﻲ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫اﻳﺎﻻت اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺮب را ﺑﺎ اﺗﺤﺎد آﻧﻬﺎ از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر اﺻﻞ اﺳﻼﻣﻲ ‪ ،‬از ﺟﺪا‬ ‫ﺷﺪن ﺑﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻠﻄﺎن‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و رﻫﺒﺮي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﻻﻓﻐﺎﻧﻲ و ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﺪف آن دﻓﺎع از ﺧﻠﻴﻔﻪ )‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري( ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﻲ اﻣﺎ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن از‬ ‫ﻓﺸﺎرﻫﺎي دوﺟﺎﻧﺒﻪ از ﺳﻮي ﻧﻔﻮذ اﻗﺘﺼﺎدي و‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اروﭘﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت‬ ‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻣﺮدم ﺑﺎﻟﻜﺎن و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺻﺮﺑﺴﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﻫﺎ و ﻣﺠﺎرﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﺴﺴﺖ ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﻫﻢ ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻠﻄﻪ ي ﺣﺎﻛﻤﺎن‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻢ در ﭘﻲ ﻧﺠﺎت از دﺳﺖ ﺳﻠﻄﻪ‬ ‫ي ﺳﺮان ﭘﺪرﺷﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز آرزوﻣﻨﺪ اﻳﺪه ي‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺑﺰرگ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﭘﻴﺮوان ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه ي اﺣﺴﺎﺳﺎت زﻣﻴﻦ داران ﺑﺰرگ‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻣﻴﻦ داران ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن را ﺑﻪ‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺳﺎزي اﻣﻼك‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﺪﻳﻮن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در دوﻟﺖ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺮﻗﻲ‬ ‫و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺪرن ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ) ﻧﺎﺋﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ي‬ ‫ﻣﺼﺮ‪ ، 1848-1805 ،‬در اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ در ﻣﺼﺮ ﺑﻮد‪ .‬م( اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﻬﺎ از ﺗﻬﺪﻳﺪي ﻛﻪ ﻧﻔﻮذ اروﭘﺎﻳﻲ در ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬واﻧﮕﻬﻲ ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪ ي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ي آﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ رﺷﺪ ﻃﺒﻘﻪ ي روﺳﺘﺎﻳﻲ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ داران ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻃﺒﻘﻪ اي ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪ ي ﺑﻮرژوازي ﻋﺮب ﻣﺪرن را ﺗﺸﻜﻴﻞ داد‪.‬‬

‫اﻳﻦ واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ اروﭘﺎﻳﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﻲ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺒﻬﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬اﻻﻓﻐﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﺳﺨﻨﺮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ي ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ‪،‬از ﻣﻮﺿﻌﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ دﻳﮕﺮ در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻼي اﻋﻈﻢ‬ ‫ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ‪ ،‬ﭘﺎن ﻋﺮﺑﻴﺴﻢ را اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﺤﻼل اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺑﻮد؛ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎﻣﻲ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎ از ﻋﺮﺑﻲ ﺷﺪن‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري دﻓﺎع ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺮك ﻫﺎ ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﺎﻟﺐ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛ اﻻﻓﻐﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫ﻣﺒﺎرز ﺑﺎ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻈﺮﻳﻪ اي ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫از اروﭘﺎ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎ ﭘﻴﺮوزي ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد؛ او در ﻣﻘﺎم‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮگ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ) اﺣﺘﻤﺎﻻ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮاﻣﺎﺳﻮﻧﺮي ﻛﻪ از اﻋﻀﺎﻳﺶ ﺑﻮد( از‬ ‫اﻟﺤﺎق ﺳﻪ دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪي در وﺣﺪﺗﻲ ﺟﺪﻳﺪ دﻓﺎع‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻫﺮ ﺳﻪ دﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻳﺪه ي او آﺷﻜﺎرا ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪو‪ ،‬ﻣﺮﻳﺪ‬ ‫او‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﻗﻴﺎم ﻋﻮراﺑﻲ ) ﻋﻮراﺑﻲ‬ ‫ﭘﺎﺷﺎ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ اﻓﺴﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﻣﺼﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺪﻳﻮ ﻣﺼﺮ و ﺑﺮ ﺳﻠﻄﻪ ي اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺼﺮ‬ ‫ﻗﻴﺎم ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﺑﻪ ﻗﻴﺎم ﻋﻮراﺑﻲ ﻣﻌﺮوف‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬م( ‪ -1881 ) ،‬ﻗﻴﺎم ي ﺑﺮ ﺿﺪ اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬ ‫ﺿﺪ اﺳﺘﺒﺪاد ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻜﻮم‬ ‫ﺷﺪ‪ (.‬آن را ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ‬ ‫اﻟﻨﻬﺪا ) ﺑﻴﺪاري(‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﺒﻮد و ﺣﺘﻲ ﺑﺎ رﻧﺴﺎﻧﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي ﭘﻴﺸﺎﻣﺴﻴﺤﻲ ﺗﻤﺪن‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﺴﻴﺤﻲ ﻳﻮﻧﺎن و روم ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺟﻨﺒﺶ ﺿﺪ‬ ‫اﺻﻼﺣﺎت ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺸﻲ ﭘﻴﺸﺮو ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ در ﺳﺎل ‪،1928‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول آﻏﺎز ﺷﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮ اﻧﺤﻄﺎط ﺷﻴﻮه ي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‬ ‫ﻛﻪ از آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺤﺮان ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺷﺪ‪ .‬از‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺲ ﺗﻤﺎم اﺷﻜﺎل ﺑﻮرژوازي ﺑﻪ ارﺗﺠﺎع ﻛﺸﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻗﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪرن اروﭘﺎﻳﻲ ﻳﻜﻲ ﺑﻴﻨﮕﺎرد‪.‬‬ ‫ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي اﻳﻦ دو ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﻏﺘﺸﺎش و ﺑﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ ِ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ‪،‬‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ اﻧﺤﻄﺎط دﻧﻴﺎي ﻋﺮب ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫از ﻧﻴﻤﻪ ي دوم ﻗﺮن ﺳﻴﺰدﻫﻢ و ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪﻧﺸﺎن‬ ‫ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻮﺳﻂ اروﭘﺎي ﺑﻮرژواﻳﻲ‬ ‫داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫در اﻳﻦ اروﭘﺎي ﻋﻤﻴﻘﺎ ﻣﻠﺤﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ – ﻣﻠﺖ ﺧﻮد را‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮآﻳﻨﺪ دوﮔﺎﻧﻪ ي ﻫﻤﺴﺎن ﺳﺎزي‬ ‫ﺑﻮرژواﻫﺎ از ﮔﺮوه ﻫﺎي اﻗﻠﻴﺘﻲ ﻧﮋادي و ﻣﺬﻫﺒﻲ و‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ راﻧﺪن ﺧﺎص ﻧﮕﺮي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ي اﻧﻘﻼب ﺑﻮرژاﻳﻲ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻨﺪ ﻧﺎف ﺑﻮرژازي ﻣﺪرن ﺑﺎ اﺳﻼف ﻗﺮون‬ ‫وﺳﻄﺎﻳﻲ اش ﺑﺮﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎد ﻫﻴﺠﺎن آﻣﻴﺰ از ﺧﺮاﻓﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ؛ اﻧﻘﻼب‬ ‫ﻫﺎي ﭘﻲ در ﭘﻲِ ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻮرژواﻳﻲ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻲ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﺠﺎد دوﻟﺖ ‪-‬‬ ‫ﻣﻠﺖ؛ اﻳﻦ ﻫﺎ ﺧﻼﺻﻪ اي از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ اروﭘﺎ از‬ ‫زﻣﺎن رﻧﺴﺎﻧﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻟﺮزه ي اﻧﻘﻼب ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬اﻟﺤﺎد‪ ،‬ﻋﺼﺮ‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺎي ‪،1871 ،1848 ،1792‬‬ ‫‪ ،1917‬ﺿﺮﺑﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻠﻜﻲ ﺑﺮاي ﻣﺬاﻫﺐ و‬ ‫ﺗﺎرﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﻲ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺸﻴﺶ ﻫﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻓﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي ﺿﺪ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎر آورد‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮد ﺟﺰ ﺳﺎﻳﻪ‬ ‫اي از ﮔﺬﺷﺘﻪ ي ﺧﻮد‪ .‬از ﻫﻴﺠﺎن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﻘﻼب در ‪ 1911‬ﺗﺎ ﻓﺮوﻳﺪ ﻛﻪ اﺛﺒﺎت‬ ‫ﻛﺮد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﻫﺎ و ﺿﺮﺑﺎت ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻫﻴﭻ د‪‬ﻳﻨﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮﭘﺮ اﮔﻮ ﻧﺪارﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﺑﻪ آﺗﺌﻴﺴﻢ در ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻣﺮدم دروﻧﻲ ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻣﺴﺠﺪ آرزوي ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را دارد ‪،‬‬ ‫در ﻏﺮب‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻫﺮ ﻏﺮوب ﻧﻘﺶ ﻫﺎي ﭘﺪر و‬ ‫ﭘﺴﺮ و روح اﻟﻘﺪس را ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‬ ‫و از اﻳﻦ رو ﻛﻠﻴﺴﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﻲ ﻣﻮرد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪1.‬‬

‫ﺑﻮرژوازي ﺑﺪون اﻧﻘﻼب ﺑﻮرژواﻳﻲ‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺮب اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ رخ ﻧﺪاده‬ ‫اﺳﺖ و دوﻟﺖ ‪ -‬ﻣﻠﺖ ﺻﺒﺢ ﻓﺮدا را ﻧﺪﻳﺪ‪ .‬دوﻟﺖ‬ ‫ﻣﺪرن ﻋﺮب )اﻳﻦ ﺟﻨﻴﻦ ﻣﺮده ي ﭘﺮوژه اي ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن ﻛﻮﺷﻴﺪ در ﻣﺼﺮ ﭘﻴﺎده ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻏﺼﺐ ﺷﺪ و اﻳﻦ دوﻟﺖ ﻣﺪرن ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻣﺮوز ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮي ﻣﺪرن و ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ اي‬ ‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ( ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ دوﻟﺖ‪-‬‬ ‫ﻣﻠﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دوﻟﺖ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻛﻴﺶ ﻣﺤﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﭼﺮﺧﻪ ي ﺗﺸﻜﻴﻞ ‪ ،‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﺑﺎره‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ دوﻟﺖ اﺳﺎﺳﺎ از دﻳﺮﺑﺎز‬ ‫ﻣﺴﺘﺒﺪ و ﻓﺮﻗﻪ اي ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺬﻫﺐ ‪ ،‬و‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻳﻌﻨﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺰور را ﺑﺮاي‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ي ﺟﻤﻌﻲ اﻣﺖ ‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﻗﺮآﻧﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻼط ﻗﺎﻧﻮن اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و از ﻫﻢ‬ ‫ﻧﺎﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻳﻚ وﻃﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﺑﻮرژواﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻮرژازي ﻋﺮب از ﻳﻚ دﻫﻪ اي ﺑﻪ دﻫﻪ ي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬

‫ﺧﺪا ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﺑﻮرژواﻳﻲ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و‬ ‫ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ راﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ‬ ‫ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎﻫﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮوﻧﺪان ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫و ﻧﮋادي ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺳﻜﻮﻻر ﻛﺮدن دوﻟﺖ‪ ‬ﻋﺮب – ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت‪،‬‬ ‫ﻫﻢ از ﺳﻮي ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﺖ ﻫﺎي ﻗﺮن ‪ 19‬و ﻫﻢ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﻳﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻴﭻ ﺣﺰب ﻳﺎ ﻣﺘﻔﻜﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺮﺑﻲ دﻧﺒﺎل ﻧﺸﺪ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻟﻜﻮاﻛﺒﻲ اﺗﺤﺎد ﻋﺮب ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻲ را‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ ،‬اﻣﺎ در ﭼﺎرﭼﻮب ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪس اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اش ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻀﻮي از‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ي ﻗﺮﻳﺶ ) ﻋﺮﺑﻲ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ي ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ(‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﺷﻮرش اﻋﺮاب در ﺳﺎﻟﻬﺎي‬ ‫‪ 1916‬ﺗﺎ ‪ 1919‬ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎي ﻛﺒﻴﺮ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺣﻤﻠﻪ‬ ‫ﻛﺮد ﺑﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ " ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راﺳﺘﻴﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺎﻓﺮ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﺎن را ﺧﻠﻊ ﻳﺪ و‬ ‫ﻣﺎﻳﻤﻠﻚ او را ﻏﺼﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎزﻧﺪ"‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﺣﺘﻲ ﺣﺰب ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺿﺪ ﺳﻜﻮﻻر ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺎﺳﻢ اﻣﻴﻦ ) ﺣﻘﻮق دان و از ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاران‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺮ‪ -‬م( ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻮن او‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در‬ ‫ﺣﻴﻄﻪ ي ﻳﻚ اﺳﻼم اﻧﺪﻛﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪه را‬ ‫داد‪ .‬وﻗﺘﻲ دادﮔﺎه ازدواج ﻳﻚ زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎر ﻣﺴﻴﺤﻲ را ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم ﻛﺮد‪،‬‬ ‫رﻫﺒﺮﺷﺎن ﻣﺼﻄﻔﺎ ﻛﻤﻴﺖ از ﺷﺎدي در ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠﻴﺪ‪ .‬ﺑﺪﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ روزﻧﺎﻣﻪ ي ﺣﺰب‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﻤﺆﻳﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﭼﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﻨﮓ ﻫﺎﻳﻲ وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺟﻬﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ ﻋﺮب ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ي ﻓﻘﺪان اﻧﻘﻼب‬ ‫ﺑﻮرژواﻳﻲ ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﻘﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺿﺪ‬ ‫ﭘﺮوﻟﺘﺮي ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ واﻗﻌﻲ ﻳﻚ‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﺪرن ﺧﻮدﻛﻔﺎ ﻧﺎﺋﻞ ﺷﻮد ﻛﻪ از اﺗﻜﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﻋﺼﺎي اﺳﻼم ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﻣﺬﻫﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻋﻼم ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺧﺼﻠﺖ‬ ‫ﻓﺮﻗﻪ اي دوﻟﺖ ﻋﺮب ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز از اﻳﺠﺎد ﻳﻚ‬ ‫وﺣﺪت ﻣﻠﻲ راﺳﺘﻴﻦ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﻣﺮي ﺗﻨﻬﺎ در دوﻟﺘﻲ ﻏﻴﺮ ﻓﺮﻗﻪ اي ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ از ﻧﻮ از اﻣﺘﺰاج و ﻗﺮارﮔﻴﺮي ﺗﻤﺎم اﺟﺰاء ﻛﻨﻮﻧﻲ‬ ‫ﺑﻮرژوازي ﻣﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ دوﻟﺖ ﻋﺮب‬ ‫‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ از ﻓﺮﻗﻪ ﮔﺮاﻳﻲ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از‬ ‫ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ‪ ،‬ﻧﻈﺮﮔﺎه ﻫﺎي ذﻫﻨﻲ‬ ‫و ﺑﻮﻣﻲِ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ‪ .‬ﺳﻮرﻳﻪ ‪ ،‬ﻋﺮاق ‪ ،‬و‬ ‫ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎرز اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا در دوران ﺑﺤﺮاﻧﻲ ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ اي ‪ ،‬ﻧﮋادي و ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫اﻏﻠﺐ ﺗﻴﻎ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ارﺿﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ي ﻋﺮﺑﻲ اﺳﻼﻣﻲ را ﻛُﻨﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺎ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺠﻮاري ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻗﺒﻴﻠﻪ اي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد و ﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزه ي ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ آﺷﻜﺎر‪.‬‬ ‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در دوﻟﺖ ﻋﺮب وﺟﻬﻪ ي‬ ‫ﺳﻜﻮﻻري وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺘﻲ از آزاد‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ‪14‬‬ ‫ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﺎﻓﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫رﻫﺒﺮان ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻮرژوازي ﻋﺮب در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼف ﺧﻮد وﻓﺎداراﻧﺪ‪ .‬ﻗﺬاﻓﻲ ) ﻣ‪‬ﻌﻤﺮ اﻟﻘﺬاﻓﻲ ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫در ﻋﻤﻞ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 1969‬رﻫﺒﺮ ﻟﻴﺒﻲ ﺑﻮد‪ -‬م (‬ ‫اﺧﻴﺮا اﻇﻬﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ " ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻋﺮب‬

‫‪18‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺗﺤﻤﻴﻖ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺮدم زﺣﻤﺘﻜﺶ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﮔﻲ وﺳﻴﻊ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ‪ ،‬در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻫﺎي ذاﺗﻲ‬ ‫ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ در ﻛﺜﺮت ﮔﺮاﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺠﺎري ﻣﻮﻓﻖ‬ ‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آن ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد‬ ‫ﺷﻜﻮﻓﺎ ﻛﻪ ﺗﻮان ﺑﺮآوردن ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻛﻤ‪‬ﻲ ﭘﺮوﻟﺘﺎﻳﺎ‬ ‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻼح‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﻲ ﻛﺮدن ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺪود ﻛﺮدن ذﻫﻦ ﺗﻮده ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﮕﻪ‬ ‫داﺷﺘﻦ زﻧﺎن در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﺣﻴﻮان ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻨﺤﺮف ﻛﺮدن ﻣﺒﺎرزه ي ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ي ﺑﻴﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮ و ﺳﺘﻤﺪﻳﺪه ‪ -‬اﻏﻠﺐ از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ – ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ي‬ ‫ﺑﻲ ﺣﺎﺻﻠﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪،‬‬ ‫ﺳﻨﻲ ﻫﺎ و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬اﺳﻼم‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي رﻳﺸﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ اش اﺷﺎره‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ) ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن(‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻮد ﻣﺮدم را‬ ‫وادار ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺰﺋﻲ از اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ...‬ﻋﺎدي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﺎم‬ ‫ﻣﻴﻬﻦ ﻋﺮب ‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺮب ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺣﻘﻲ در ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻋﺮب‬ ‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻠﺘﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ او را ﻧﺪارد‪ 3 ".‬درﺳﺖ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻻﻳﻖ در ﻗﺮون وﺳﻄﻲ‬ ‫ﻓﺮدي ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺑﻮد ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﻬﺮوﻧﺪ راﺳﺘﻴﻦ در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻋﺮب ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺬاﻓﻲ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ آن ﭼﻴﺰي را ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻗﻄﺎران ﻋﺮب‪ -‬ﻣﺴﻠﻤﺎن اش در ﮔﻮش ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﺠﻮا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻧﻮراﻟﺴﺎدات ﺑﺮاي اﻋﻼم‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ اش ) ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻮرﻳﻪ( ﺑﺮاي ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺮاﻳﻴﻞ در ﺳﺎل ‪ 1973‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﺎه ﻓﻴﺼﻞ‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎه ﻓﻴﺼﻞ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ ‪ ":‬اﻋﻼن‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﺳﻮرﻳﻪ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻌﺜﻲ‬ ‫ﻫﺎ و ﻋﻠﻮي ﻫﺎﺳﺖ) ﻓﺮﻗﻪ اي از اﺳﻼم ﺷﻴﻌﻪ(‬ ‫ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.‬ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﺪن ﺑﺎ ﺑﻌﺜﻲ ﻫﺎ‬ ‫ﻓﺎﺟﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﺪن ﺑﺎ " ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ‬ ‫ﻋﻠﻮي ﻫﺎ" دوﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺎر اﺳﺖ‪ 4 .‬اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف‬ ‫ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﺑﻮرژوازي ﻋﺮب و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺣﻴﺎﺗﻲ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ اﺳﻼم‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮرژوازي از اﻧﻘﻼب ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﻴﺎﻣﺪ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﺳﺘﺎورد ﺳﺎزﺷﻲ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﺎ ﻫﻤﻘﻄﺎران‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮش ﺑﻮد؛ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ از ﻛﺸﺎورزي زاده‬ ‫ﺷﺪ ﻧﻪ از ﺻﻨﻌﺖ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻳﻚ ورود دﻳﺮ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ اي ﻛﻪ زاﻳﺶ آن ﭘﺲ‬ ‫از اوﻟﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎرن ﺷﺪ ﺑﺎ آﻏﺎز اﻓﻮل‬ ‫ﺑﻮرژوازي در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن در رأس ﻗﺪرت وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻃﻠﺒﻲ "‬ ‫ﻣﺮدم " ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ) ﺑﻪ ﺟﺰ‬ ‫ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ( ﺑﻪ اﷲ و اﺳﻼم ﺑﺮاي‬

‫ﺑﻮرژوازي ﻋﺮب ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻣﻨﺤﻂ ﺑﻮد ﻫﻢ‬ ‫در اﻳﺠﺎد ﺑﺎزار ﺧﻮد و ﻫﻢ در اﻳﺠﺎد وﺣﺪت ﻣﻠﻲ‬ ‫اش ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﻣﭙﺮاﺗﻮري‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ وﻓﺎدار ﺑﻮد و اﻣﺮوز ﺑﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ‪ .‬ﻋﻮراﺑﻲ‬ ‫در دل ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﺸﻮن اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ از‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺗﻜﻔﻴﺮش ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻳﺎﻏﻲ‬ ‫)ﻋﺎﺻﻲ ( از ﺳﻮي ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺳﺮ ﺑﺎز زد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻼوه ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﺗﻄﻤﻴﻊ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻫﺎي‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺪﻳﻮ ﻣﺼﺮ و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ارﺗﺶ ﻣﺼﺮ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد‪.‬‬ ‫ﺳﺮﺑﺎزان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﻴﺎم ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺮ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﻐﻴﺎن ﮔﺮ ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ‬

‫‪19‬‬

‫‪Artcult19‬‬

‫از ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده‬

‫ﻋﻨﻮان ﺷﻬﺪاﻳﻲ ﺗﺎ از ﺑﺮﻛﺖ ﺳﻠﻄﺎن ﺗﺮك ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ زﻏﻠﻮل ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‬ ‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﺣﻤﺎﻳﺖ ِ ﺗﺮك ﻫﺎ درﺑﺮاﻧﺪازي ﻛﺸﻮر‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺳﺮﺑﺎز زد ‪ " ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ" او ﻣﻲ ﮔﻔﺖ "‬ ‫ﺗﻮده ي ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺣﺴﺎس اﻧﺪ"‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﻳﺪ ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﺣﺰب ﻣﻠﻲ ﻣﺼﺮ‬ ‫ﺣﺘﻲ ﮔﺎﻣﻲ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻧﻬﺎد و ﻧﻮﺷﺖ " ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺼﺮ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺪﻳﻮن ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﻲ‬ ‫داﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺼﺮ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﻠﻞ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺟﻪ اي‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ" ‪ .‬ﻣﺎ در ﺳﺨﻨﺎن ﻳﻚ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺮي‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺰ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ اﻓﻐﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫" ﻣﻠﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺬﻫﺐ آﻧﻬﺎﺳﺖ"‪.‬‬

‫ﺗﺎ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﻧﺎﻛﺎم‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﺑﻴﻦ ﮔﻔﺘﺎر و اﻋﻤﺎل ﺗﻔﺘﻴﺶ‬ ‫ﻋﻘﺎﻳﺪي ِ ﺑﻮرژازي ﻋﺮب‪ -‬ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮ و‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎزه ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ" ﺷﻜﺴﺖ اﺳﻼم"‪ .‬در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1919‬اﺳﻼم ﺑﺎزﻧﺪه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪" .‬‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ي اﺳﻼم" ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻳﻤﻦ ﺷﻤﺎﻟﻲ ‪،‬‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و آﻧﭽﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ي اروﭘﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺘﺤﺪ‬ ‫ﻛﺮدن و ﭘﺎﻟﻮده ﺳﺎزي اﺳﻼم ﺑﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬

‫‪20‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺖ – ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ " دﺳﻴﺴﻪ ي " ﺗﺨﺮﻳﺐ‬ ‫اﺳﻼم را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻃﺎﻫﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺣﺘﻲ‬ ‫از ﺳﻮي رﻫﺒﺮان روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺑﻮرژوازي ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪ‪.‬‬ ‫او و ﻫﻤﻔﻜﺮان اش ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ي آﻣﻮزﮔﺎران ﭘﺎرﻳﺴﻲ‬ ‫ﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺒﻚ ﻣﻐﺰان ﺑﻮرژوازي ﺧﻮد ﻋﺮب‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻮﻳﻲ از ﻛﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺪ ﻫﻢ ﻧﺒﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎي آن ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ رﻗﻴﺐ ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻼﺷﻲ ﺑﻲ ﻓﺎﻳﺪه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ آن‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺪرت و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم اوﻟﻴﻪ ي ﭘﺮ از ﺗﺎﺑﻮ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻗﺪرت و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ اﺳﺖ ‪،‬‬ ‫آﺷﻜﺎر ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫اﻣﻜﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ ﻫﺪف دوﮔﺎﻧﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﺑﺤﺮان داﺋﻤﻲ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻮرژوازي‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻋﺠﻴﻦ ﺷﻮد ؛ و در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺎرت‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻜﻲ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻣﺼﺮف ﺗﻮده‬ ‫اي ﺑﻮد ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﺎب و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ ‪،‬‬ ‫رﻳﺎﺿﺖ ﻛﺶ و ﺧﻮد ﻣﺤﻮر‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫روﺷﻨﻔﻜﺮ در دوره ي ﻣﻴﺎﻧﻲ دو ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻗﺮاول ﺑﻮرژوازي ﻋﺮب ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻘﺐ ﺗﺮ از زﻣﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺗﻼش ﺑﺮاي آﺷﺘﻲ دادن اﻋﺘﺒﺎر‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ ﺗﺠﺎري و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي‬ ‫ﺧﺎص ﺳﻨﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺴﺎن ﺳﺎزي ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ‬ ‫ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻮرژوازي ﻫﻮﻳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻣﺪرﻧﻴﺴﺖ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ي ﺷﻜﺴﺖ‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﻳﺎن دﻫﻪ ي ‪ 1940‬از ادﻋﺎي‬ ‫ﺧﻮد ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻗﺖ ﺑﻮرژواﻳﻲ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻮرژوازي در اﺻﻞ ﺧﺮده رﻳﺰ‬ ‫ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﻢ ﻋﺒﺪو ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد اﻣﺎ در ﺣﻴﻄﻪ‬ ‫ي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاﻧﺪازي ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻮﺳﻂ آﺗﺎﺗﻮرك در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1924‬و ﺟﺪا ﺷﺪن اﻳﺎﻻت ﻋﺮب از ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﺴﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ آن‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮد ‪ ،‬ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎ ﮔﺸﺖ‪ 33 .‬ﺳﺎل‬ ‫ﭘﺲ از ‪ ، Jules Ferry‬ﻣﻜﺎﺗﺐ ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ اﺟﺒﺎري و ﻏﻴﺮﻓﺮﻗﻪ اي ﺑﻮدﻧﺪ و اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﺷﻴﻮه ي اروﭘﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ ‪ ،‬آﺗﺎﺗﻮرك ﮔﺮاﻳﺶ ﺷﺒﻠﻲ‬ ‫ﺷﻮﻣﺎﻳﻴﻞ ‪ ،‬اﻳﻦ رﻗﻴﺐ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﺴﻴﻢ را اﺣﻴﺎ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻋﺮب – ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻏﺮﺑﻲ‬ ‫ﺷﺪه ي ﺟﺪﻳﺪي را ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻃﺎﻫﺎ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮان ﭘﻴﺸﺘﺎزﺷﺎن‪،‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻟﻔﺎﻇﻲ ﻫﺎي ﻗﺮآن را‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق آرا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﺠﺰه ي‬ ‫اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﻴﺎم ﻣﺤﻤﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫او ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﺷﺎن ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺮﺛﻴﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺗﻬﻮع آور درﺑﺎره ي اﻳﻦ ﻧﺒﻮد‬

‫در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ در ﻣﺼﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب –‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن و اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻜﺎﻣﻞ آن ‪ ،‬ﺑﻮرژوازي‬ ‫ﻟﻴﺒﺮال ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﺣﺰب و‪‬ﻓﺪ ) ‪ ، Wafd‬ﺣﺰب‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل ﻃﻠﺐ در ﻣﺼﺮ ﻛﻪ ﻫﻴﺌﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﻪ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺻﻠﺢ ﭘﺎرﻳﺲ در ﺳﺎل ‪1919‬‬ ‫اﻋﺰام ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺄﻣﻮران ﻋﺎﻟﻲ رﺗﺒﻪ‬ ‫ي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ رد ﺷﺪ‪ -‬م(‪ ،‬ﺣﺰﺑﻲ دو ﻓﺮﻗﻪ اي و‬ ‫ﺗﻠﻮﻳﺤﺎ ﺳﻜﻮﻻر ﻧﻴﺰ در وﻇﻴﻔﻪ ي ﻣﺪرن ﻛﺮدن‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪ .‬ﺑﻮرژواﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﮔﻴﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺷﻜﺴﺖ دﺳﺘﻪ‬

‫‪21‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺗﺨﻄﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد ﺷﺎﻣﻞ روﺣﺎﻧﻴﺖ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪ ﻳﺎ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ آن داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺪي ﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮال ﺑﻮرژوازي ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪ ‪ ،‬دﺳﺘﻪ‬ ‫ﺑﻨﺪي ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﺟﺎي آن را ﮔﺮﻓﺖ‪ 1952 :‬در‬ ‫ﻣﺼﺮ‪ 1954 ،‬در ﺳﻮرﻳﻪ‪ 1954 ،‬در ﻋﺮاق و در‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻫﺎي ‪) Neo-Destour‬‬ ‫ﺣﺰﺑﻲ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ در ﺗﻮﻧﺲ ‪ -‬م ( در ﺳﺎل‬ ‫‪.1958‬‬

‫دوﻟﺖ ﻋﺮب‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﻣﺪرﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ در ﻇﺎﻫﺮ ﻫﻢ رﻳﺎﻛﺎر و ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎي اﻓﺮادي از ﻗﺒﻴﻞ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻮرﻗﻴﺒﻪ )‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار و اوﻟﻴﻦ رﻳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺗﻮﻧﺲ ﻛﻪ‬ ‫اﻏﻠﺐ ﺑﺎ آﺗﺎﺗﻮرك ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ -‬م( ﻳﺎ ﻛﻤﺎل‬ ‫ﻋﺒﺪواﻟﻨﺎﺻﺮ ) دوﻣﻴﻦ رﻳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﺼﺮ‪ -‬م(‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻘﺪر ﻛﻪ آﻣﺎر و ارﻗﺎم ﻣﻲ دادﻧﺪ از ﻗﺮآن ﻫﻢ‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﻲ آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻃﺮح‬ ‫ﻫﺎي اﺻﻼﺣﻲ ﺑﺎ اﺳﻼمِ ﻋﻤﻴﻘﺎ ﺳﻨﺖ ﮔﺮا ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻨﺸﻮر ‪ 1962‬در ﻣﺼﺮ از ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ‬

‫دﺳﺘﻪ ي ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺴﺘﺒﺪ‬ ‫ﺑﻮرژوازي ﻋﺮب ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻛﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮرژوازي ﻋﺮب‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان " ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ" در ﻣﺼﺮ ‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬اﻟﺠﺰﻳﺮه‬ ‫و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان " ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺪن" در ﺗﻮﻧﺲ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ .‬و‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮاﻳﺸﺎت ﻃﺮﻓﺪاران‬

‫ﻋﻠﻤﻲ دم ﻣﻲ زد و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻣﻨﺸﻮرﻫﺎي اﻟﺠﺰﻳﺮه‬ ‫و ﺳﻮرﻳﻪ در ﺳﺎل ‪ .1964‬در ﺗﻮﻧﺲ در ﺳﺎل‬ ‫‪ ، 1957‬ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻖ ﻓﺮدي ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﻛﻪ در‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد و ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺪرن‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﺪ ﻫﻤﺴﺮي را ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻣﺠﺎز‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻃﻼق ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ي‬

‫ﺷﻮروي ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﮔﺮاﻳﺸﺎت ﻃﺮﻓﺪاران اﺧﻴﺮ ﻏﺮب‬ ‫ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد‪ .‬در ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ ﭘﻴﺎم ﭘﺎن – ﻋﺮب ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﻲ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺸﺎورزان را ﭼﻨﺪان‬ ‫ﺑﻬﺒﻮد ﻧﺪاد‪ ،‬اﻣﺎ در ﺳﻮد ِ ﻣﺎﻟﻜﺎن ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻮرژوا‬

‫‪22‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫در ﻗﺪرت ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺮاﻳﻴﻞ و ﺷﻮروي‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ‪،‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ " ﻓﻘﺪان اﻳﻤﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺎﺟﻌﻪ اي‬ ‫ﺑﺰرگ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ" ‪5 .‬‬

‫ﺗﺠﺎري ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ اوج ﻣﺮد ﺳﺎﻻري‪ ،‬ﻃﻼق را ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎري‬ ‫ﺷﻮﻫﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ از ﻋﺪاوت روﺣﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺗﺼﻮري ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ ‪ ،‬ﺧﻮب اﺳﺖ‬ ‫اﻳﻦ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﺑﻴﺎورﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻤﻴﻨﻲ‬ ‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻗﺪرت ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ رژﻳﻢ ﺳﺎﺑﻖ در اﻳﺮان ﺑﺎ‬ ‫ﺣﻖ ﻃﻼق ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ي زن ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﺗﺤﻤﻴﻞ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻐﻮ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ دروﻧﻲ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﺎن ﻟﻴﺒﺮال ﺑﻮرژواي ﻗﺪﻳﻤﻲ و ﻛﻤﭙﺮادورﻫﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﺮزي ﺟﺪي ﺿﻌﻴﻒ و ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ادﻋﺎ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري‬ ‫ﺑﻮرژوازي دوﻟﺖ ﻣﺪرن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز را داﺷﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮد را اﻋﻤﺎل ﻧﻜﻨﺪ و ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﻗﺘﺪار ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮق ﻣﺬﻫﺒﻲ در اوج ﻗﺪرت ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﺿﻄﺮاب ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺮان‬ ‫داﺋﻤﻲ رژﻳﻢ ﻫﺎ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺟﻨﮓ آن را وﺧﻴﻢ ﺗﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺳﻴﺎه روزي‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺨﻮﻟﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻟﺤﻈﺎت ﮔﺮگ و ﻣﻴﺶ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮواز در ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻼﻳﺎن ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ .‬در دوراﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﻀﺎ از ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ و ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻼﻳﺎن‬ ‫ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎي ﻋﻮام ﻓﺮﻳﺒﺎﻧﻪ ﺷﺎن را ﭘﻴﺶ ﭘﺎي ﺗﻮده‬ ‫ﻫﺎي ﻏﻤﺰده ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﻬﻨﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬

‫اوج دور اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺟﺰﻣﻴﺎت اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻟﻐﻮ روزه‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻮرﻗﻴﺒﻪ در رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ‪1958‬‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام را در ﺗﻼﺷﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ‬ ‫اﻓﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ روزه داري اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻗﺪاﻣﺎت اﻗﺘﺼﺎدي و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮرژوازي‬ ‫ﻧﻮﮔﺮا در ﻗﺪرت ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻦ‬ ‫ﻛﺮده و ﺧﺎﻧﻮاده از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪ‪ .‬رﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ‬ ‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺑﻮرژوازي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ رﺷﻮه و ﻓﺴﺎد‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ اي ﺷﺎن‪ ،‬در ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ﻳﺎ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ اﻓﺘﺨﺎر و ﻋﺰت اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻇﻬﻮر ﭼﺸﻢ اﻧﺪازي ﺳﻮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﻮل و‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻨﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﻛﻬﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ و اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺗﺎزه ﺑﺎ آن ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ‬ ‫رﻓﺖ‪ .‬ﺷﻜﺴﺖ در ﻣﺪرن ﻛﺮدن اﻗﺘﺼﺎد ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ از اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻣﺪرن ﺳﺎزي ﺑﻮرژوازي‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1967‬اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ .‬اﺷﻐﺎل ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫اورﺷﻠﻴﻢ‪ ،‬دوﻣﻴﻦ ﻣﻜﺎن ﻣﻘﺪس در اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻠﺨﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ‪ ،‬و اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮ ﻃﺒﻘﺎت‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﻮار ﺷﺪ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺎن‬

‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﻳﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺣﺰب ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﻮده اي در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬

‫‪23‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺎي ﭘﻲ در ﭘﻲ ﻫﻢ ﻟﻴﺒﺮال ﻫﺎ و‬ ‫ﻫﻢ دوﻟﺖ ﻣﺮدان ﺑﻮرژوازي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ‪،‬‬ ‫دﻻﻳﻞ داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫دﻗﻴﻖ ﺗﺮي ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺘﻲ آﮔﺎه ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻨﻮز ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ اﷲ‬ ‫ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرده ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻫﻤﻮاره ﻛﻼم‬ ‫ﺧﻮد را از اﻧﺤﺮاف ﻣﺼﻮن ﻧﮕﺎه دارد‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫وﻋﺪه ي ﺳﺎﻟﻢ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ﻗﺮآن را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ي ﺳﻮم‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻗﺮآن را ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و‬ ‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲ داد‪ ،‬آن را در ﻛﻨﺎر ﺳﻪ ﻧﺴﺨﻪ ي دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻗﺮآن ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ي ﻋﺎﻟﻲ رﺗﺒﻪ ي‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ آورده ﺷﺪه ﺑﻮد ﻗﺮار داد ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ اوﺑ‪‬ﻲ‪،‬‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﻋﻠﻲ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ي ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺷﺎن ﻧﻪ‬ ‫ﻓﻘﻂ از ﺳﻮي اﷲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺳﻮي ﺷﻴﻄﺎن اﻟﻬﺎم‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ " :‬اﻳﻦ اﺷﻌﺎر ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ" ﻛﻪ دوران ﻫﺎي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري‪ ،‬ﻣﺮدم را ﻣﺠﺎز ﻣﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎن‬ ‫دروﻏﻴﻦ ﻣﻜﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺠﺬوب ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﺑﺘﺪا ﺑﺮاي ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ اروﭘﺎي ﺟﺪﻳﺪ ‪،‬‬ ‫ﻣﺪرﻧﻴﺰه ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬از زﻣﺎن رﻧﺴﺎﻧﺲ در‬ ‫ﻣﻌﺮض ﻧﻘﺪ ﺑﻲ رﺣﻤﺎﻧﻪ اي از ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﺗﺎ ﻓﺮوﻳﺪ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﺎﺷﺪ از اﻟﺤﺎدﻫﺎ و‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬اﺳﻼم ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻓﻘﺪان ﻳﻚ ﺑﻮرژوازي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻋﺮب‪-‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ روﺷﻨﻔﻜﺮاﻧﺶ‪ ،‬از ﻫﺮ ﻧﻮع ﻧﻘﺪ‬ ‫ﺑﺮاﻧﺪازﻧﺪه اي ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺬاﻫﺐ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻮﻋﻲ از اﻧﺘﻘﺎد‪ ،‬ﺧﻮاه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﺧﻮاه‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺣﺴﺎس ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﺮاﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت‬ ‫ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻣﺰﺧﺮﻓﺎت ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺗﻮرات‬ ‫اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ .‬زﻣﻴﻦ ﻣﺴﻄﺢ اﺳﺖ؛ ﺧﻮرﺷﻴﺪ " در‬ ‫ﭼﺸﻤﻪ اي ﺟﻮﺷﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺮدﻣﺎن ﻏﺮوب ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﺪ" ؛ ﺳﺘﺎرﮔﺎن " ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن آﺳﻤﺎن" در راه‬ ‫ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ اﻧﺪ؛ " ﻫﻔﺖ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري"‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ اﷲ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺰرگ‬ ‫اﺳﺖ و اﷲ ﺑﻴﭽﺎره ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ از آن ﺳﺮ در ﺑﻴﺎورد‬ ‫اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ رود) اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺿﻌﻴﻒ‬ ‫و ﺧﺮد( ﻋﺬر ﻛﻤﺘﺮي دارد ‪ .‬از ﻣﻴﺎن ده ﻫﺎ ﻫﺰار‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮآن اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬اﺳﭙﺮم از ﺑﻴﻀﻪ ﻫﺎ ﺗﺮﺷﺢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫از ﺟﺎﻳﻲ " ﺑﻴﻦ دﻧﺪه و ﻛﻤﺮ" ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﭼﻪ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎري ﻛﻪ ﺣﺘﻲ آﻧﺎﺗﻮﻣﻲ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اش را‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻋﺮبِ اﻣﺮوز از ﻫﺮ ﻧﻘﺪي ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬از‬ ‫ﻣﻨﻔﻮرﺗﺮﻳﻦ ﺟﺰﻣﻴﺎت اش‪ ،‬و ﺣﺘﻲ از ﺗﺮﺟﻤﻪ و‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻜﻮﻳﻦ اﺳﻼم را روﺷﻦ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺤﻤﺪ ِ ﻣﺎﻛﺴﻴﻢ رودﻳﻨﺴﻮن )‬ ‫‪ ، Maxime Rodinson‬ﻣﻮرخ و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎس و ﺧﺎور ﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮي در ﺳﺎل ﻫﺎي‬ ‫‪ ، 2004-1915‬ﭘﺪرش ﻳﻚ ﻳﻬﻮدي روس و‬ ‫ﺗﺎﺟﺮ ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش از ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن‬ ‫آﺷﻮﻳﺘﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬م( اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ‬ ‫اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان آورد اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي ﻳﻚ ﻛﻞ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎي ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺑﻮرژوازي آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺴﻮر از اﻧﺘﺸﺎر و ﺗﺮﺟﻤﻪ ي ﻛﺘﺎب " اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬ ‫آﻟﻤﺎﻧﻲ" ﻣﺎرﻛﺲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﺧﻮد‪ ‬ﻣﻦ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﺟﻨﮓ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1973‬در ﻟﺒﻨﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‬ ‫ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﻗﺮﻧﻄﻴﻨﻪ ﻛﺸﻮر ﺧﻮد را اداره ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از‬ ‫ﺧﻠﻴﺞ ﺗﺎ اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﻄﻒ راه ﻫﺎي ﻗﺎﭼﺎق‬ ‫و ﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﻓﻜﺮي دارﻧﺪ‬ ‫و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ رازورزي ﻫﺎي ﻣﻘﺪس ﻳﺎ‬ ‫ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫دوﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻋﺮب ﻣﻮاﺟﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻧﺴﻮري ﻛﻪ ﺑﻲ‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺪﺗﺮ از دوﻟﺖ ﺧﻠﻴﻔﻪ اي اﺳﺖ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻌﺮا و ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻋﺮب در ﻗﺮون‬ ‫اوﻟﻴﻪ ي اﺳﻼم ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﺟﻬﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ‬ ‫ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫اﺑﻮﻧﻮاس ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺮاب و ﭘﺴﺮان زﻳﺒﺎ روي ﺑﻮد؛‬ ‫اﻟﻤﻌﺮي ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎ ﺿﺪ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻮد؛ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ‬ ‫اﻟﺠﺎﺣﻆ ﺑﺎ ﺷﻴﻮه ي زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻴﺎﺷﺎﻧﻪ اش‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻔﻜﺮان ﭘﻴﺸﺮوي‬ ‫ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﺎﻧﺴﻮر اﺣﻤﻖ و دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر ﺧﻮ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ‬ ‫دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻋﺎم و ﺑﻴﺎن ﻧﺸﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﺑﺰار‬ ‫ﺑﻮرژوازي ﻋﺮب ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻓﻨﻲ‬ ‫اش ﺑﺮاي دروغ ﮔﻔﺘﻦ در رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ) ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اش‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ( روش ﻫﺎي ﻗﻠﺪرﻣﺎﺑﺎﻧﻪ اي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ از آن رﻧﺞ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺧﻮد وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﺘﻲ‬ ‫ﻇﻮاﻫﺮ اﻧﺪﻛﻲ از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﺑﻪ ﺟﺎﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ آزادي‬ ‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺣﺰﺑﻲ‪ ،‬ﺣﻖ اﻋﺘﺼﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻘﺪس ﺣﺬف ﺷﺪ‪ .‬ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دوﻟﺖ ﻋﺮب ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ روﻛﺶ ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺪن را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده‪ ،‬ﻳﺎد‬ ‫دوران ﺧﻼﻓﺖ را زﻧﺪه ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮاه‪ ،‬ﭼﻨﮕﺎل ﮔﺴﺘﺮﻧﺪه ي ﺳﺎﻧﺴﻮري را‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺗﺮﺟﻤﻪ ي‬ ‫ﻫﺎي آﺛﺎر روزﮔﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎن و دوران ﻣﺪرن روي‬ ‫آورده اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ي " دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﻫﺎ"‬ ‫اﺛﺮ اوﻳﺪ) ‪ (Ovid‬ﻫﺮج و ﻣﺮج آﻏﺎزﻳﻦ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺎﻃﻊ از ﺳﻮي اﷲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻛﺘﺎب " ﺟﻤﻬﻮري" و " ﺿﻴﺎﻓﺖ" اﻓﻼﻃﻮن و‬ ‫ﺗﺮاژدي ﻫﺎ و ﻛﻤﺪي ﻫﺎي ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﻨﻴﺎدا ﻫﺮ ﻧﻮع‬ ‫اﺷﺎره اي ﺑﻪ ﻫﻤﺠﻨﺲ ﮔﺮاﻳﻲ ﻳﺎ اﻇﻬﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻧﺴﻮر‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﺎب " ﻛﻤﺪي اﻟﻬﻲ"‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ را‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ در ﻃﺒﻘﻪ ي ﻫﺸﺘﻢ ﺟﻬﻨﻢ‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺪوي در ﺳﺎل ‪، 1954‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻻت آزاد اﻧﺪﻳﺸﺎن ﻋﺮب در ﻗﺮون وﺳﻄﻲ را‬ ‫ﮔﺮدآوري و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را‬ ‫"آﺗﺌﻴﺴﻢ و اﺳﻼم" ﻧﺎم ﻧﻬﺎد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ از اﻧﺘﺸﺎر‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺷﺪ و دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﻣﻲ از اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺑﺮده ﻧﺸﺪ‪ .‬از ﺳﺎل ‪ 1971‬در ﺳﻮرﻳﻪ‪،‬‬

‫ﺗﻮده ي ﻣﺮدم در ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﺠﻲ‬ ‫و ﻋﻮاﻣﻔﺮﻳﺒﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﺷﺎن ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻨﺘﻲ‬ ‫و اﺗﺤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ " ﻫﻤﻪ ي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮادر ﺑﺎﺷﻨﺪ"‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺨﺒﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ وﻗﺘﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ وﻋﺪه ﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫اﺳﺘﻮار ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬

‫‪25‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮدﺷﺎن از ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﺗﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر دوﻟﺖ ﭘﺴﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﻲ‬ ‫رﺣﻤﻲ رﻓﺘﺎر دوﻟﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺟﻨﮓ اﻛﺘﺒﺮ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ اش ﻓﺮا رﺳﻴﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و‬ ‫ﻟﻴﺒﻲ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﻌﻮدي ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫دﻻرﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺷﺎن را ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮا‬ ‫در ﺟﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺰرﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻪ‬ ‫اﻓﺮاﻃﻴﺎن ﻃﻴﻒ ﭼﭗ و ﻳﺎ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻃﺮﻓﺪار‬ ‫ﺷﻮروي را ﻣﺜﻼ در ﺳﻮرﻳﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ در‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﻪ ي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮔﺮاي ﻣﺪرﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻮرژوازي ﻫﻨﻮز اﻋﺘﺒﺎر داﺷﺖ‪ ،‬از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﻌﻮدي‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي اوﻟﻴﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﻛﻮب و آزار ِ ﻛﻬﻨﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪ؛ ﺟﻨﮓ اﻛﺘﺒﺮ ﺑﺮ‬ ‫وﻳﺮاﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺼﺮ دوران رﻫﺒﺮي ﻧﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫رﻫﺒﺮ ﺟﻬﺎن ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﻫﺎي ﺑﺮادري و‬ ‫اﺧﻮت اﺳﻼم ﺳﻨﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد ﺑﻠﻜﻪ اﻟﮕﻮﻳﻲ از ﻳﻚ‬ ‫اﺳﻼم راﺳﺘﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اراﺋﻪ داد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻫﺠﻤﻪ ي رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ واﻗﻊ ﺷﺪ‪-‬‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﻌﻮدي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﻮﻟﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺪرت زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ -‬در ﭘﻴﺮ و ﺟﻮان ﺑﻪ ﻳﻚ اﻧﺪازه‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋي ﻣﻴﻞ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم را ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺪرت ﭘﻴﺸﻴﻦ اش ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﺗﻨﮕﺎ ﺗﺮس و رو ﺑﻪ زوال ﻋﺮب‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﺸﻢ اﻧﺪازي ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬ﻣﻀﺤﻚ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺧﺮاﻓﻪ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻳﺪه آل ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺪﻳﺮﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ در ذﻫﻦ ﻓﺮد‬ ‫دروﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ دروغ ﭘﺮدازي ﻋﺎم و ﻋﻤﻴﻖ‬ ‫رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رواﺑﻂ ﺑﻴﻨﺎ ﻓﺮدي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ آن ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺧﻮدش و ﻧﻪ اﷲ ‪ ،‬در ﭘﻲ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺷﻐﺎل ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻋﺮب ﺑﻪ دﺳﺖ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮاﻫﺎن دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه داد‪ :‬آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي " ﻣﺠﺎزاﺗﻲ از‬ ‫ﺳﻮي اﷲ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ او)‬ ‫اﺳﻼم‪ -‬م( را ﺗﺮك ﻛﺮده اﻧﺪ" ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎي ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﻫﺎﻟﻪ ي‬ ‫ﻣﻘﺪس ﺷﻬﺪاي ﺧﻮد از ﺳﺎل ‪، 1966-1954‬‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎ در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﮔﺮد ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﻢ ﻧﻔﻊ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺒﺪادﮔﺮاﻳﻲ وﺻﻒ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ آﻧﻬﺎ در‬ ‫ﻗﺪرت‪ ،‬ﻋﻤﻼ ﻫﻴﭻ اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ از ﺳﺎﻧﺴﻮر در اﻣﺎن اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﻜﺎن ﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮاي ﺻﻔﻮف ﺗﻮده ﻫﺎي درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ اﺳﺘﺒﺪاد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻓﻜﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ دوﺑﺎره اﺣﻴﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ دﻻﻳﻞ دروﻧﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﻮده اي ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﻞ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ‪:‬‬ ‫اﻧﺤﻄﺎط ﻏﺮب و ﺗﻼش ﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮاي ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫از ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺎن را از اﻳﻦ ﺷﺮارت ﻫﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻋﺮب‪-‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻛﻞ ‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﺮوز ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻏﺮب ﭼﺸﻢ‬ ‫دوﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺧﻮدش رﺟﻌﺖ ﻛﺮده و‬ ‫ﮔﻨﺪم ﺧﻮد را در آﺳﻴﺎب ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫آرد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺤﻄﺎط ﻏﺮب آﺷﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻳﺎدﻫﺎي رو ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮت آن ‪ ،‬ﻧﻈﻢ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ و زﻳﺒﺎﻳﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﻪ ﻟﺮزه در آورده اﺳﺖ؛ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬ ‫ﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ آن ‪ " ،‬ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ" و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﻟﻴﺒﺮال ﻣﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺣﺘﻲ ﻧﺰد‬ ‫ﺧﻮدش ﻫﻢ دﻳﮕﺮ ﭘﺮوژه اي ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﺑﺮاي ﺗﻤﺪن‬ ‫اراﺋﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻋﺮب ‪ -‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﺘﺮ رزق و روزي ﺷﺎن را از رﺳﻮم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ ‫راﻳﺞ در ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻫﻤﺎن ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲ آوردﻧﺪ ‪ ،‬اﻛﻨﻮن در ﺣﺎل ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و‬ ‫ارزش ﻫﺎي ﻣﻨﺴﻮخ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫روﺷﻨﻔﻜﺮان ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻴﺮوي ﺟﺎدوﻳﻲ‪ ،‬اﻛﻨﻮن آﻏﺎز‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺸﻒ دوﺑﺎره ي ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ي‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺎﺷﻜﻮه ﺑﻪ اﺻﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎن‬ ‫اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ دوران ﻛﻬﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪،‬‬ ‫زﻛﻲ ﻧﺠﻴﺐ ﻣﺤﻤﻮد ) ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻣﺘﻔﻜﺮ و‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ ﻣﺼﺮي ‪ – 1993 – 1905‬م (‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﭘﻮزوﻳﺘﻴﺴﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ رﺷﺪ ﻛﺮد‪ ،‬در آﺧﺮ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اش ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي‬ ‫اﻟﺘﻮرات ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺮاث ﻋﺮب اﺳﻼﻣﻲ را دﺳﺖ ﻛﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ آن را ﺑﺎور ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﺧﻮب و ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻋﺮب را‬ ‫دوﺑﺎره زﻧﺪه ﻛﻨﺪ! دﻳﮕﺮان ﻫﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از‬ ‫دو ﻧﺴﻞ ﭘﺲ از داداﺋﻴﺴﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ‬ ‫ﻋﻘﻞ ﮔﺮاﻳﻲ ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﭘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ وﻋﺪه ي‬ ‫ﻃﻠﻴﻌﻪ ي ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﺮد در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه را‬ ‫داده ﺑﻮد ‪ -‬ﻛﺸﻒ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺼﺮف ﮔﺬﺷﺘﻪ اي ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﺘﺮ در ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول‬ ‫ﻫﻮﻳﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻟﻜﻠﻴﺴﻢ‪ ،‬اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬ﺗﺒﻪ ﻛﺎري ﺟﻮاﻧﺎن‬ ‫ﻛﻪ در ﻏﺮب ﺷﻴﻮع دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ‬

‫ادﻳﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪي از ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﺗﻤﺪن ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺬاﻫﺐ ﻗﺪﻳﻤﻲ‬ ‫) ﻛﻪ در درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن در‬ ‫ﺣﺎل وﻗﻮع اﺳﺖ( از ﺗﻤﺪن ﮔﻨﺪﻳﺪه ي " ﻣﺎ " در‬ ‫ﺣﺎل ﺗﻐﺬﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮگ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ذﻫﻦ‬ ‫ﻣﺘﺒﺎدر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻓﺎﺟﻌﻪ را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﻧﺴﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ‬ ‫دو ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻬﺎﻧﻲ در دو ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ي آن در اوﻟﻴﻦ ﻛﺸﺘﺎر ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن و‬ ‫در دوﻣﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﭘﻨﺠﺎه ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺮده و ﭼﻨﺪ ﺻﺪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن زﺧﻤﻲ و ﺷﻮﻛﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ از‬ ‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬دو‬ ‫ﻗﺪرت ﺑﺰرگ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﻮروي ﺳﻼح ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ‬ ‫اي ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﭘﻨﭻ ﺑﺎر ﻧﺎﺑﻮدي ﺳﻴﺎره ﻣﺎن در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻮاﻣﻊ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪه ي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻣﺮدم از ﻣﺮض ﭼﺎﻗﻲ رو ﺑﻪ ﻣﻮت اﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺳﻮم‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﺎل‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻧﺴﺎن از ﺳﻮء ﺗﻐﺬﻳﻪ‬ ‫در ﺣﺎل ﻣﺮگ اﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﻮن از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻛﻮدك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم‬ ‫ﻫﺮ ﺳﺎل ﻫﻤﺎن ﻗﺪر از ﺳﻮء ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ ﻣﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ از‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪.‬‬ ‫ﻏﺮب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺤﻄﺎط اش ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﻬﻨﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از‬

‫‪27‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻛﺮدن اﺳﻼم ﺟﻨﮓ ﻃﻠﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪاده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در‬ ‫اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮي ﻫﺎي ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﺎ‬ ‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫آن ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر داﻣﻦ ﻣﻲ زد‪ .‬ﻫﻢ‬ ‫اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﺎ و ﻫﻢ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ دﻳﺮزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب اوﻟﻴﻪ ي ﻣﺒﺎرزات‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و در ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﺎ‬ ‫رﻗﻴﺐ ﺷﺎن ﺷﻮروي‪ ،‬از اﺳﻼم ﻳﺎري ﺑﻄﻠﺒﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻮروي ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻏﺮب ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ از‬ ‫ﭘﺎن ﻋﺮﺑﻴﺴﻢ ﻧﺎﺻﺮ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺟﻬﺎن ﻋﺮب‬

‫ﻛﺎﭘﻠﻨﺪ ‪ ، M. Copland‬رﻳﻴﺲ ﺳﺎﺑﻖ ‪ CIA‬در‬ ‫ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم " ﺑﺎزي ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻫﺎ" اﻳﻦ را ﻓﺎش ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪CIA ، 1950‬‬ ‫اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻴﻤﻦ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ‬ ‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در ﻣﺼﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﻧﺪ از آن‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺎز ﻏﺮب ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺑﺎ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬ ‫اي اﺟﺒﺎري ﺗﺮ از اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻘﺒﻮﻻﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎي ﻻﺗﻴﻦ‬ ‫‪ ،‬ﺑﻮرژوازي آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ رژﻳﻢ ﻫﺎي‬ ‫ﻣﻨﺴﻮخ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري از ﻧﻮع اﻳﺮاﻧﻲ اش را در ﺣﻴﻄﻪ‬ ‫ي ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﻨﺴﻮخ ﻛﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ‪ ،‬دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻫﺎي ﺳﻨﺖ ﮔﺮاي ﺷﺒﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻮع ﭘﺪرﺷﺎﻫﻲ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﻌﻮدي‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻧﺸﻴﻨﺎن ﺧﻠﻴﺞ ﻳﺎ ﺟﺎﻫﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻗﺪرت ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در دو ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻬﻢ و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺮار‬ ‫دارﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺟﺪﻳﺪ و‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻣﺪل ﺳﺎزي دوﺑﺎره از ﻧﻘﺸﻪ ي ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻋﺮب – ﻣﺴﻠﻤﺎن‪.‬‬

‫‪Giscard‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ را از ژﻳﺴﻜﺎرد دﺳﺘﻴﻦ‬ ‫‪ ) d'Estaing‬ﻳﻚ از ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1974‬ﺗﺎ ‪1981‬‬ ‫رﻳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد – م ( ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﭘﺮوازش ﺑﻪ ﺧﻠﻴﺞ در ﻣﺎرس ‪ 1980‬ﺑﻪ‬ ‫اﻋﻀﺎي ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ اش ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﮔﻔﺖ ‪ " :‬ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﺑﺎ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﺎﻳﺪ آن را در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ در ﻏﺮب‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ از اﺳﻼم‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ 6 ".‬ﺑﺮژﻳﻨﺴﻜﻲ ‪، Brzezinski‬‬ ‫ﻣﺸﺎور رﻳﻴﺲ ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺰاﻳﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮي در ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻛﺸﻒ ﻛﺮد ‪:‬اﻳﻦ‬ ‫آزارﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻣﻴﻠﻲ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮاي ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻗﺎﻃﻊ ﻣﻴﺎن‬ ‫اﻋﺮاب و اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد"‪ 7 .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﺧﻤﻴﻨﻴﺴﻢ در‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻏﺮب را ﺑﺮاي اداره‬

‫ﭼﻨﺪ ﻣﻠﻴﺘﻲ ﻫﺎ ﻛﻪ ﻋﻬﺪه دار ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻲ ﻣﺠﺪد‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺎزار‬ ‫اﺷﺒﺎع ﺷﺪه ي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ را در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻘﺶ‬ ‫ﺧﻮد در آﻧﺠﺎ اﻳﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻛﻪ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﺣﻮزه ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻮدآور در‬ ‫آﻳﻨﺪه ﺑﻪ آن ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎ ﻳﺎ‬

‫‪28‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﻻزم اﺳﺖ زﻳﺮا راه ﭼﺎره‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮه ﻳﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻴﻜﺮو اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻫﺎ ‪ ،‬در اﻧﺤﺼﺎر ﻏﺮب و ﻧﻔﻮذ‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ؛ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻗﺪﻳﻤﻲ و ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب )‬ ‫ﻓﻮﻻد‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻛﺸﺘﻲ(‪ ،‬ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻛﺮدن اﻧﻮاع‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻛﺸﺎورزي و ﺑﺮﺧﻲ ﺻﻨﺎﻳﻊ واﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺎﺋﺪه ي آﺳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫در ﻗﺎﻟﺐ دﻻرﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﺎﻧﻜﺪاران ﺑﻴﻦ‬ ‫اﻟﻤﻠﻠﻲ را ﺑﺎزي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﭘﺮوژه ﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺮاي " ﺗﻮﺳﻌﻪ ي‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي" ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻃﺮح‬ ‫ﺷﺪه ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻘﺸﻪ ي‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻋﺮب – ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺰ اﺳﺮاﻳﻴﻞ و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ دوﻟﺖ ﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻧﺎم و ﻃﺒﻌﺎ ﺣﺎﻣﻴﺎﻧﺸﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ اي ﻛﻪ از اﻳﻦ ‪ Yatla‬ي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ي دوﻟﺖ ﻫﺎي‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺤﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺲ از آن دوﺑﺎره ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻓﺪراﺳﻴﻮن ﻫﺎ ﻳﺎ ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن ﻫﺎ ﮔﺮد ﻫﻢ ﺟﻤﻊ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎي اﻳﻦ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﺎردﻫﻲ‬ ‫ﻣﺠﺪد ﻣﻨﻄﻘﻪ ي ﻋﺮب – ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﻃﺒﻘﺎت‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺪﻳﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻜﻨﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي ﺟﻬﺖ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ و ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آرزوي آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در‬ ‫اﻧﺤﺼﺎر ﻛﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻗﺒﻴﻠﻪ اي و ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺪي از‬ ‫ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن دول ﻋﺮﺑﻲ اﺳﺖ ) اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺨﺼﺺ ﮔﺮاﻳﺎن ﭼﻨﺪ ﻣﻠﻴﺘﻲ و ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺎور دارﻳﻢ( ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﻫﻢ از ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻫﻢ از ﻛﻮدﺗﺎﻫﺎي ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻃﺮﻓﺪاران‬ ‫ﺷﻮروي‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﻌﻮدي‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺼﻮد دﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ؟ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﺮژﻳﻨﺴﻜﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي "‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد" ﺑﻪ ﻫﺪف ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ – اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻨﺴﻮخ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺴﻜﻮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮدش ﺗﻤﺎم ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮازن ﻗﻮا در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻫﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬ ‫ﻫﺎ و روس ﻫﺎ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ از ﺑﻴﻦ‬ ‫رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮازن ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻴﺎن اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ دوﺑﺎره اﺣﻴﺎ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻣﭙﺮاﺗﻮري‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻣﻐﻠﻮب را ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬در‬ ‫ﭼﺮﺧﺶ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي اﻓﻮل اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﻇﻬﻮر‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ و روﺳﻴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1920‬در ‪ Sévres‬و در ﺳﺎل ‪1945‬‬ ‫در ‪ Yatla‬ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻋﺰﻳﻤﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬ ‫و ﻓﺮاﻧﺴﻪ از آﻧﺠﺎ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ و روس ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻮازن ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ ﻗﻮاي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻋﺮب‪ -‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺎﺣﻴﻪ اي ﻣﺒﻬﻢ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻗﺒﺎ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺤﺮان ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻛﻨﻮن ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬ ‫ﻳﻚ ﺗﻮزﻳﻊ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ از ﺑﺎزار اﻧﺮژي )‬ ‫روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﺸﺖ درﺻﺪ از ﻧﻔﺖ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻴﺎز‬ ‫دارد(‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ي ﻣﻮاد ﺧﺎم و ﺣﻮزه ﻫﺎي ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻧﻔﻮذ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﻳﻚ ‪ Yatla‬ي ﺟﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﻳﻚ‬

‫‪29‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ‪ :‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺄﺳﻴﺲ‬ ‫ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺤﺼﻮر ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزار و اﻟﺒﺘﻪ ﻏﺮب‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺣﻔﻆ ﻳﻚ ارﺗﺶ ﻛﺎرآﻣﺪ و ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻳﺪه اﻣﺎ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم دﻓﺎﻋﻲ ﻏﺮب‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﺿﺮورت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﭼﻨﺪﻣﻠﻴﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آزادي‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ‪ :‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺗﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺣﺪ‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻇﺎﻫﺮي ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻜﺜﺮﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺻﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﺤﻜﻴﻢ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رژﻳﻢ ‪ .‬ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻳﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ي‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻳﻌﻨﻲ ‪ :‬ﺑﺎزﺳﺎزي اﺗﺤﺎد ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻨﺘﺮل ﻇﻬﻮر دوﺑﺎره ي‬ ‫ﻫﺮ ﻧﻮع ﺟﻨﺒﺶ رادﻳﻜﺎل ‪ ،‬و در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن ‪ ،‬ﺑﻲ‬ ‫ﺛﺒﺎت ﻛﺮدن و ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺷﻮروي‪ .‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻗﺮآﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻚ ﻛﺎرﺗﺮ )‪ (Carter‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ "،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎي دوﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و‬ ‫ﻟﻴﺒﺮال ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺣﺘﺮام ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ "‪.‬‬

‫از اﻳﻦ ﭘﺲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﻮارد‬ ‫ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺿﻄﺮاري ‪ ،‬رﻳﺴﻚ ﻛﻮدﺗﺎﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﺶ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺪت‬ ‫ده ﻫﺎ ﺳﺎل‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﺮب آن‬ ‫ﻫﺎ را ﺑﺮاي ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﺑﺮده اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﻛﻨﻮن وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻲ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺿﻌﻒ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اي‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﻮده ﻫﺎي زﺣﻤﺘﻜﺶ‬ ‫ﻛﻪ در آن دوره ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻴﺮوي ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺤﺖ اﻧﻀﺒﺎط در ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻧﻬﺎ در وﻇﻴﻔﻪ ي ﻣﺪرن ﻛﺮدن اﻗﺘﺼﺎد‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺑﺪﺗﺮ‪ :‬ﻛﻮدﺗﺎﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻮاﻟﻲ ‪،‬‬ ‫اﺑﺘﺪا در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬اﻟﺠﺰﻳﺮه‪ ،‬ﻟﻴﺒﻲ و‬ ‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺗﻴﻮﭘﻲ‪ ،‬از واﺷﻨﮕﺘﻮن آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﻜﻮ ﺧﺘﻢ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ‪ ،‬ﻏﺮب ﮔﻤﺎن‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن را در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﺳﺨﻨﮕﻮي‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ ي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮي و روﺳﺘﺎﻳﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫اﻗﺸﺎر ﻓﺮودﺳﺖ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در‬ ‫ﺣﻮاﺷﻲ زاﻏﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﺘﺨﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﺠﻤﻞ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ اﻳﺪه ي آﻧﻬﺎ دادن ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت‬ ‫ﺑﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻧﺒﻮد اﻣﺎ اداره ي اﭘﻮزوﺳﻴﻮن ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫و ﺳﻜﻮﻻر ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي ﻳﻚ ﻛﻞ‪ ،‬راه را ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻜﻨﻮﻛﺮات ﻫﺎ روﺷﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮوزي رﺳﻴﺪ‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوه‬ ‫ﻫﺎي ﺧﻮد رﺟﻌﺖ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺎ اداره ي اﻣﻼك‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎزد‪ ) .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ي اﻳﺮان‬ ‫ﭼﻨﺪان دﻟﮕﺮم ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ (...‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻳﺪه‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮدن اﻏﺘﺸﺎش ﺑﺎ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼت ﻟﻴﺒﺮال ﺑﺎ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻳﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ي‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت در ﺣﺎل اﻧﻔﺠﺎر ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻤﻪ ﺟﺎ در ﺣﺎل ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺑﻮد و ﻫﻴﭻ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲ داد ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ي ارﺑﺎب ﻛﺎخ‬ ‫ﺳﻔﻴﺪ اﺟﺮا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺗﺎج دار و ﻧﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ﭼﻜﻤﻪ دار‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﻗﺎدر ﻧﺒﻮد اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶ از ﺟﻬﺎن را از ﺑﺤﺮان ﻋﺎم و ﻣﺰﻣﻦ ﺧﻼﺻﻲ‬ ‫ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮري ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻫﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي درﺳﺖ ﺗﺮ از اﻳﻦ ﺣﺮف ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫اﺧﺘﻼﻃﻲ ﺷﺎن و ﻓﻘﺪان ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي دراز‬

‫‪30‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﺑﺎ رژﻳﻢ در راس ﻗﺪرت را‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﻲ درﻧﮓ ﺧﻮد را "‬ ‫ﺑﺎ دﺳﺘﺎن آﻫﻨﻴﻦ" ﻳﻌﻨﻲ اﺗﻮرﻳﺘﻪ ي ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﻄﺒﻴﻖ دادﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻﺪﻳﻖ) او از ﺳﺎل ‪ 1930‬ﺗﺎ ‪ 1933‬و‬ ‫دوﺑﺎره در ﺳﺎل ‪ 1946‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد‪ -‬م‬ ‫( و ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﻛﺎﻧﺎل ﺳﻮﺋﺰ ‪Suez‬‬ ‫‪ Canal Company‬ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ؛ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ‪ 500‬ﭘﻮﻧﺪ از وﺟﻮﻫﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺮﻏﻴﺐ آﻧﻬﺎ در ﺧﻔﻪ ﻛﺮدن ﺷﻮق ﺟﻮاﻧﺎن ﺳﻜﻮﻻر‬ ‫ﺣﺰب وﻓﺪ ‪ Wafd party‬ﺻﺮف ﻛﺮد ﻛﻪ در آن‬ ‫زﻣﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺸﺎن ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪) .‬‬ ‫اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮوه ﻣﺼﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻳﻚ روزﻧﺎﻣﻪ ﺑﻮد‪(.‬‬

‫ﻣﺪت ﻣﻌﺘﺒﺮ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺪﺗﻲ‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﻗﺪرت ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺪرن‬ ‫ﺑﻮرژوازي ﻣﺼﺮ در ﺳﺎل ‪ 1919‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل‬ ‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ؛ ﺑﺮاﻧﺪازي‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ در ﺳﺎل ‪ 1923‬ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫آﺗﺎﺗﻮرك؛ ﻇﻬﻮر ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ در اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺳﻨﺘﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻗﺮار داد؛ ﻇﻬﻮر اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﻴﺴﻢ در ﺷﻮروي ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺟﻨﺎح ﭼﭗ روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻣﺴﻴﺤﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺬب‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺠﺬوب ﻣﺴﻠﻚ ﺳﺴﺖ ﻗﺪرت‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺳﺮاﻧﺠﺎم دوران ﻋﺒﻮس ﺑﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻛﻠﻲ ﺷﻜﺴﺖ از ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎن‬ ‫اش ﺑﺮ ﻛﻴﺶ ﻋﻠﻢ و ﺧﺮد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﻮد – ﺗﻤﺎم اﻳﻦ‬ ‫ﻫﺎ ﻣﺤﻴﻄﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻴﺰش ﻧﺎﻋﻘﻼﻧﻴﺖ در‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫درواﻗﻊ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋﻳﻚ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻃﻼﻳﻲ اﺳﻼم ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﻳﻨﻪ ﻛﺮدن اﻳﺪه آل‬ ‫ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮن ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﻤﺎل‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻛﻠﻲ از‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺎﻳﻮس ﺧﺮده ﺑﻮرژوازي را ﺟﺬب ﻛﺮده‪،‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮز وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪه و‬ ‫دﺳﺘﺨﻮش ﺗﺮس ﻫﺎ و ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‬ ‫ﻟﺬت ﺑﺨﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻛﺎخ ) ﺳﻠﻄﺎن ( و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﺎ از اﻳﻦ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫داروي ﺗﺨﺪﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1928‬در ﻣﺼﺮﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎده ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از ﻇﻬﻮر ﺑﺤﺮان ﺳﺎل ‪ 1929‬ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎي‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎي ﺳﺮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫در ﻗﺮون وﺳﻄﻲ و ﻫﻢ ﺑﺮ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﻣﺪرن ﻣﺒﺘﻨﻲ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎده ي دوم اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ي آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ " ﺑﻪ ﻧﻈﻢ آﻫﻨﻴﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮﻧﺪ و‬ ‫دﺳﺘﻮرات ﻣﺎﻓﻮق را اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ"‪ " .‬اﻟﮕﻮي ﺑﺰرگ"‬ ‫ﻣﺤﺒﻮب آﻧﻬﺎ‪ ،‬وراي ﺗﻤﺎم ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ‬ ‫اﺳﺖ ‪ .‬از ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺄﺳﻴﺲ اﻳﻦ اﻧﺠﻤﻦ ﻫﺎ‪ ،‬اﺧﻮان‬

‫در ﻃﻲ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‬ ‫ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﻫﻮاداري از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺤﻮر) ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫اﺋﺘﻼف آﻟﻤﺎن‪ ،‬اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ و ژاﭘﻦ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬ ‫ﻣﺘﻔﻖ در ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ -‬م (‪ ،‬از ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬ ‫ﻣﺘﻔﻖ ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻪ دﻻﻟﻴﻞ ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﻣﺴﺠﺪﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬

‫‪31‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺗﺮﻳﻦ رﻫﺒﺮ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ او ﻣﻜﺮرا ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎزش رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ او ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد را ﺑﺎ‬ ‫اﻋﻼﻧﻲ آﺷﻜﺎرا از ﺧﻮد ﻃﺮد ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ " آﻧﻬﺎ از‬ ‫اﺧﻮان ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ"‪.‬‬ ‫او ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺳﺎل ‪ 1949‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬ ‫اش‪ ،‬رﻳﻴﺲ دادﮔﺎه‪ ،‬ﺣﺴﻦ اﻟﺤﺪﻳﺒﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬ ‫اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﺎ ﻛﺎخ ﻣﺘﺤﺪ ﻛﺮد و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر رﺳﻤﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎه ﻓﺎروق ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫در ﭘﻴﺸﮕﺎه او و ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻫﺪه اش اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ‪ " :‬از‬ ‫آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻋﻨﻘﺮﻳﺐ ﻣﺼﺮ را ﺗﺮك ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‬ ‫اﺳﺖ"‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻓﺎروق ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻤﺎل‬ ‫ﻋﺒﺪ اﻟﻨﺎﺻﺮ در ﺳﺎل ‪ 1952‬ﺑﺮﻛﻨﺎر ﺷﺪ‪ ،‬اﺧﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ از ﻧﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن اﺷﺘﻴﺎق ﺣﻤﺎﻳﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﺎه ﻋﺴﻞ ﭼﻨﺪان ﻃﻮل ﻧﻜﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻧﺎﺻﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ‬ ‫‪ 200‬ﺟﺮﻳﺐ ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‬ ‫‪ 500‬ﺟﺮﻳﺐ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﺳﻼم ﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺠﺪد‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و دوﻟﺖ را ﻣﺘﻘﺒﻞ ﺷﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1954‬ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ رﺋﻴﺲ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1959‬ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ دوﺑﺎره ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1965‬آﻧﺮا ﺳﺮﻛﻮب ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎدات ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻳﻚ از اﻋﻀﺎي ﺳﺎﺑﻖ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮد ﺑﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ اﺟﺎزه داد ﺗﺎ دوﺑﺎره ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ و روزﻧﺎﻣﻪ ي‬ ‫" اﻟﺪﻋﻮي" ) ﺧﻄﺎﺑﻪ( را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻧﺤﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻟﺒﻨﺎ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1930‬ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎده ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر در ﻗﺎﻫﺮه از ﻧﻮ‬ ‫ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﻣﺼﺮ در ﻣﻴﺎن دﻳﮕﺮان‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺘﺎزان ﻣﺴﻠﺢ ﻣﺠﺎﻫﺪاﻧﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫اﻛﻨﻮن در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ ﺑﺎ رژﻳﻢ ﺳﻮرﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎن ﺑﻬﺮه ﺑﺮده و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را ﺑﻪ وﻳﮋه در‬ ‫ﻣﺪارس و ﺣﻮﻣﻪ ي ﺷﻬﺮ ﻣﺤﻜﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ي ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ‬ ‫ﻫﺎي ﻣﺎﻛﻴﺎوﻟﻲ ﺷﺎن‪ ،‬در ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﻴﺰده ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺣﺰب ﻣﺮدﻣﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﺧﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ در ﺳﺎل ‪ 1941‬ﺑﺎ ﺳﻌﺪﻳﺴﺖ ﻫﺎ ﻣﺘﺤﺪ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺰﺑﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎخ ) ﺳﻠﻄﺎن(‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺳﻌﺪﻳﺴﺖ ﻫﺎ از ﺣﺮم‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﺷﺪﻧﺪ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮدﻳﺪي در ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ رﻗﻴﺐ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ وﻓﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ وﻓﺪ از ﻣﻘﺎم‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮﻛﻨﺎر ﺷﺪ آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺳﻌﺪﻳﺴﺖ ﻫﺎ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺎزه داد‬ ‫ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺒﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﺠﻮﻻ ﺑﺎ‬ ‫‪ 20000‬ﻋﻀﻮ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ي ﻣﻠﻲ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن و ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﺎ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻗﺮاوﻟﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪ‪،‬‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻﺪﻳﻖ ﻣﺸﻬﻮر‪،‬‬ ‫رﻫﺒﺮ ﺳﻌﺪﻳﺴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫ﺳﻌﺪﻳﺴﺖ ﻫﺎ درﺳﺖ ﭘﻴﺶ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﻴﻤﺎن‬ ‫اﺗﺤﺎد ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻪ آن‬ ‫زﻣﺎن ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻋﻀﻮ و ﻫﻮادار داﺷﺖ‪ .‬در‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1948‬ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ رﻓﺖ اﺧﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻗﺪرت را ﺑﮕﻴﺮد ‪ ،‬اﻟﻨﻐﺮﺷﻲ‪،‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ را ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼم ﻛﺮد‪.‬‬ ‫واﻛﻨﺶ آﻧﻬﺎ ﻓﻮري ﺑﻮد‪ .‬اﻟﻨﻐﺮﺷﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻜﻲ از‬ ‫اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ‪ ،‬ﻳﻚ داﻧﺸﺠﻮي رﺷﺘﻪ ي‬ ‫ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺴﻦ‬ ‫اﻟﺒﻨﺎ ) از ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاران ﻣﺸﻬﻮر اﺻﻼح ﻃﻠﺐ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻣﺼﺮ ﻛﻪ‬ ‫از ﺳﺎل ‪ 1906‬ﺗﺎ‪ 1949‬زﻳﺴﺖ‪ -‬م (‪ ،‬ﺑﺰرگ‬

‫‪32‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺑﻪ روﺷﻲ زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ ﺗﺮ ﻫﻴﭻ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻮع‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ، 1964‬ﻳﻚ ﺳﺎل‬ ‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﺻﺮ اﻋﺪام ﺷﻮد‪ ،‬او واﭘﺴﻴﻦ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن اش را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺣﻴﺎي‬ ‫دوﺑﺎره ي اﺳﻼم ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ي ﺷﻤﺸﻴﺮي از ﻳﻚ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﻣﺮﺗﺪ‪ :‬دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ‪ ،‬دوره ي اﻟﺤﺎد ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم ﻣﻌﻤﻮﻻ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ي " آزادي ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ" ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺎر از‬ ‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻲ ﻫﻴﭻ اﺧﻼﻗﻲ ﺟﺰ ﻋﺸﻖ‪ ،‬و ﺷﺮاب و‬ ‫ﺷﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و ﻗﻄﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪" :‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻗﺪرت ﺑﺪﻫﻴﺪ و ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻛﻨﻴﺪ؛ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ رد ﭘﺎي‬ ‫اﻳﻦ اﻟﺤﺎد را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻴﻢ‪".‬‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ آﺷﻜﺎرا ﻋﺎري از ﻫﺮ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻻﺑﻨﺎ‪ ،‬اﻣﺘﻨﺎع از ﻃﺮح‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺮاي " اﺟﺘﻨﺎب از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺗﻔﺮﻗﻪ اي ﺑﺰرگ ﺑﻴﻦ دﺳﺘﻪ ﻫﺎ و ﻓﺮق ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن " ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ در ﻳﻚ روز‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺒﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺧﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ اﻟﺒﻨﺎ اﻃﻼع دادﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻻﺑﻨﺎ آﻧﻬﺎ را را وادار ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫او در ﻃﻲ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي اﺳﻼﻣﻲ رادﻳﻮﻳﻲ‬ ‫را ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﻫﻔﺘﻪ ي ﻛﻮدﺗﺎ ﻃﺮح و اﺟﺮا ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ اي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از اﻧﺠﺎم آن ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ رﻫﺒﺮ‪ ،‬رﻳﺴﻚ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ‬ ‫ﻃﺮح ﺑﻪ ﻣﺤﻤﻮد اﻟﻘﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮگ اﺧﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ واﮔﺬار ﺷﺪ‪ .‬او در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم "‬ ‫اﺳﻼم و ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي" ﻳﻚ ﻓﺼﻞ ﻛﺎﻣﻞ را ﺑﻪ‬ ‫" ﻧﻈﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺘﻌﺎدل" اﺳﻼم اﺧﺘﺼﺎص داده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﺧﺺ ﻛﺮدن " ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﻳﻬﻮدي ﺑﻮدن اش" ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬او راز ﻧﻈﻢ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﺎش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ "‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﺠﺎت ﺑﺸﺮﻳﺖ را‬ ‫دارد"‪ .‬اﻳﻦ راز ﭼﻴﺴﺖ؟ او ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ ":‬اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻧﻈﻢ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا در اﻳﺘﺎﻟﻴﺎي‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ و ﺳﭙﺲ در آﻟﻤﺎن ﻧﺎزي اﺟﺮا ﺷﺪ و‬ ‫ﻫﻨﻮز در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫دوﻟﺘﻲ ِ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺳﻬﻢ اﻓﺰون ﺑﺮ‬ ‫ﭘﻨﺠﺎه درﺻﺪي دوﻟﺖ در اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ در ﺣﺎل‬ ‫اﺟﺮاﺳﺖ‪ " 8 ".‬اﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﻲ" در واﻗﻊ ﺑﻪ‬ ‫وﺿﻮح اﻗﺘﺼﺎد دوﻟﺘﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﺮدن اﻗﺘﺼﺎد‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول ﺑﻪ‬ ‫اﺟﺮا درآﻣﺪ‪ .‬ﺳﻌﻴﺪ ﻗﻄﺐ‪ ،‬از دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﻜﺮان اﺧﻮان‪،‬‬

‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺪازه در اراﺋﻪ ي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﺮاي دوﻟﺖ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1972‬وﻗﺘﻲ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ي ﻋﺮﺑﻲ از ﺣﺴﻦ اﻟﺘﺮاﺑﻲ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻮاي ﺑﺰرگ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ در ﺳﻮدان‬ ‫دﻋﻮت ﻛﺮد ﺗﺎ ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪،‬‬ ‫او در آﻏﺎز ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ داد ‪ -‬و ﮔﻔﺖ ‪ " :‬اﻳﻦ‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ ي دﺷﻮاري اﺳﺖ"‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﻣﺘﻨﺎع را‬ ‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و او ﺑﺎ ﻛﻤﻚ دﻻرﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن داد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اي ﺑﻮد ﻛﻪ رﻳﻴﺲ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر اﻣﻴﺮﻧﺸﻴﻨﺎن ﻣﺘﺤﺪ ﻋﺮب‪ ،‬ﺷﻴﺦ زﻳﺪ ﺑﻦ‬ ‫ﺳﻠﻄﺎن ‪ ،‬ارﺑﺎب ﻣﻄﻠﻖ اﺑﻮذﺑﻲ آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺳﻮرﻳﻪ ﻫﻢ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ رژﻳﻤﻲ ﻛﻪ در اﻗﻠﻴﺘﻲ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار‬ ‫داﺷﺖ ‪ ،‬ﻧﺸﺪ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ آﺷﻜﺎرا در ﻣﻸ ﻋﺎم‬ ‫ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﻛﻼﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫از اردن‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﻌﻮدي و ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬

‫‪33‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻬﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ در ﺑﺮﻳﺪن از ﺳﻮره ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﻜﺎﻣﻞ‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﺑﻮد ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻜﺮد ﻳﺎ در ﺧﻮاﺳﺘﻦ از‬ ‫ﻣﺘﺤﺪﻳﻨﺶ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻲ ﻧﻈﻢ در ﻗﺮآن آورده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻜﻲ در‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاري از ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻴﻦ) ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪه ﻫﺎ( ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻮره ﻫﺎﻳﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ دﻓﺎع ﻣﻲ‬ ‫ﻛﺮد ‪ " :‬اﷲ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ را ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲ دﻫﻴﻢ و ﺑﺮﺧﻲ را ﺧﻴﺮ ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﺛﺮوت‬ ‫ﺷﺎن اﻫﻤﻴﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ"‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺬر‬ ‫ﻣﻮﺟﻪ اي داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ او آﻳﺎ ادﻋﺎ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اﷲ اﺳﺖ و اﻋﻤﺎل اش ﺧﻠﻞ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؟‬

‫از اراﺋﻪ ي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺟﺬب ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ رژﻳﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ي ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ آﺷﻜﺎري اﺳﺖ از‬ ‫اﻣﻜﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺟﺎﻣﻌﻪ ي‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ در ﻫﺮ ﻣﺪﺗﻲ ‪ ،‬آن ﻫﻢ در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻳﻲ و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﺑﻪ ﻧﻈﻤﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬ ‫آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﭼﻪ؟‬

‫دوران ﭼﻬﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ آن " ﻋﺼﺮ‬ ‫ﻃﻼﻳﻲ" اي ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬آن دوره‪ ،‬ﻋﺼﺮ ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻗﺪرت ﺑﻮد‪ .‬از آن ﭼﻬﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ ي" راﺳﺖ ﻛﻴﺶ"‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺮد و ﺧﻼﻓﺖ اش ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ي دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻏﻼم اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬ ‫رﺳﻴﺪ؛ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﻜﻲ از ﭘﺴﺮان اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎم ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ؛ و ﻋﻠﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدش ﺑﺎ ﺗﻘﻮا ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 37‬ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺗﺄﺳﻴﺲ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دوﻟﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺮب در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬در دﺳﺘﻪ ي ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺗﻌﻠﻴﻢ داده ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻤﺎن و ﺷﺮﻳﻌﺖ ‪ ،‬در ﻳﻚ‬ ‫ﺑﻠﻮك ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دو ﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاﻳﺎن‪ ،‬در اﺛﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ از اراﺋﻪ ي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬ ‫اي ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ‪ ،‬ﻋﻮام‬ ‫ﻓﺮﻳﺒﻲ را ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺷﻌﺎر ﺳﺎده ي‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم‬ ‫ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪي ) ﭼﻬﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ ي ﺻﺪر اﺳﻼم (‪،‬‬ ‫ﻛﻪ "راﺳﺖ ﻛﻴﺶ" ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺧﻼف ﺧﻮد در اﺣﺘﺮام اﻛﻴﺪﺷﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن‬ ‫و ﻃﺮﻓﺪاري از ﻣﺸﻮرت اﻧﺠﻤﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻻﻓﻐﺎﻧﻲ ﺣﺘﻲ از ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ‬ ‫ي ﺑﺎده ﮔﺴﺎر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﻲ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺮ دوره ي‬ ‫دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﺶ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺻﺮﻓﺎ دوﻟﺘﻲ ﻇﺎﻫﺮ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري اﺳﻼم اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ اﺻﻮل ﺟﺰﻣﻲ ﺧﻮد اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻈﺎم ﻧﺎﻣﻪ ي‬ ‫ﻓﺮاﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻋﺎﻳﺖ‬

‫از زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ي ﭘﻨﺠﻢ و ﺗﺤﻜﻴﻢ‬ ‫اﺳﺘﻴﻼي ﻋﺮب – ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺒﻘﻪ ي‬

‫‪34‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اي ﻛﻪ اﻧﻘﻼب ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ وﺟﻪ‪ ،‬ﭘﺮوژه اي ﻣﺘﺮﻗﻲ اي ﻧﺒﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﻗﺮآن داﺋﻤﺎ زﻳﺮ ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻠﻔﺎي اﺳﻼم‬ ‫ﻟﮕﺪﻣﺎل ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻮع‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ي ﺗﺎرﻳﺦ و اﻳﺪوﺋﻮﻟﻮژي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﺎزﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت و ﻛﺎﻻﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬در اﻳﺮان‪ ،‬اﺳﻼم ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدش‬ ‫ﺗﺒﺮﻳﻚ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺞ ﻗﺮن دﻳﺮﺗﺮ از اروﭘﺎي‬ ‫ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﻲ ﺻﺪر‪ ،‬در‬ ‫رأس ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬در " اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ " اش در‬ ‫ﺷﮕﻔﺖ ﺑﻮد‪ ":‬آﻳﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻤﻪ اي‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ در داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﻮد؟ "‬ ‫ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪس در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر از اﺑﺘﺪا‬ ‫زﻳﺮ ﻧﻈﺮ اﺳﻘﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺘﻴﺰ ﺧﻮن ﺧﻮار‪ ،‬آﻳﺖ اﷲ‬ ‫ﺧﻠﺨﺎﻟﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻪ دوران ﭼﻬﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان "‬ ‫ﻏﺎﺻﺒﺎن" ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ‬ ‫ﻛﺮدن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻲ ﻣﻴﻞ ﺑﻮد و ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﻣﻜﺮوه ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﻋﺜﻤﺎن در ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت‬ ‫ﺑﺮ او ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻲ از‬ ‫ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ و اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪،‬‬ ‫ﺷﻮرﺷﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ از ﻫﻢ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻋﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺻﺮﻓﺎ ﻛﺎر ﺣﺰب ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎر ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در‬ ‫راس ﻗﺪرت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺗﻮان از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﺤﺮان ‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﺪﺧﻮﻳﻲ و ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺳﺮﻛﻮب‬ ‫ﺟﺎﺑﺮاﻧﻪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪ ي ﻛﺎرﮔﺮ اﻳﺮان ﺑﻴﺶ‬ ‫ﺗﺮ از ‪ 70000‬ﻋﻀﻮ ﺧﻮد را در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻼﺻﻲ از ﺷﺎه از دﺳﺖ داد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎداش آﻧﻬﺎ در‬ ‫دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻗﺮون وﺳﻄﺎﻳﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ي‬ ‫ﺗﺮس ﻫﺎ و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر از ﺗﻮرم اﻗﺘﺼﺎدي )‬ ‫‪ 70‬درﺻﺪ(‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎري ) ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻴﻜﺎر(‪ ،‬و ﺗﺤﻘﻴﺮ‬ ‫ﺷﻼق ﺧﻮردن در ﻣﻸ ﻋﺎم ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﺎر ﺳﺎده ي‬ ‫آﺑﺠﻮ ﻧﻮﺷﻴﺪن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﻪ زﻧﻲ در ﺳﺎﺣﻠﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺮدان اﺳﺖ ﺷﻨﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬دو‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻌﺘﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻛﻪ ﺑﻴﺶ ﺗﺮ از اﻫﺎﻟﻲ‬ ‫ﺟﻨﻮب ﺗﻬﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺶ ﻣﺎه در ﻛﻤﭗ ﻣﺤﺒﻮس‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ -‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻋﺪام‬ ‫ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﺮان‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از آﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫دوران ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ ﻋﻠﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻜﻲ از آﺷﻔﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ دوره ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻞ اﺳﻼم‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ‪ ،‬اﻳﺮان ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮگ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫در اﻳﺮان ِ دوران ﺧﻤﻴﻨﻲ ‪ ،‬اﺳﻼم از ﺣﺪ و ﻣﺮزﻫﺎي‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك اﺻﻼح ﻃﻠﺒﻲ وﻫﺎﺑﻲ ﺑﺎ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺴﻢ و‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه اش ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻏﺎﻳﻲ‬ ‫ﺧﻮد رﺳﻴﺪ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ي اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‬ ‫ذﻫﻨﻲ ‪ ،‬از درك دوران ﺧﻮد ﻧﺎﺗﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻤﻴﻨﻴﺴﻢ ‪ ،‬در دوره‬

‫‪35‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻴﺶ ﻣﺮگ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻃﺒﻘﻪ ي ﻣﺘﻮﺳﻂ را ﻣﺠﺬوب ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از آزادي و روش‬ ‫ﻫﺎي آزادي ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ وﺣﺸﺖ زده اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻ راه‬ ‫ﺣﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻼت واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻨﻴﺎن ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان را ﺗﻜﺎﻧﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺮ از ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﻫﺎ در ﺗﻤﺎم ادﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻪ در آﻏﺎز‪ ،‬در ﺑﺎور ﺧﻮد از‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻼج ﻣﻌﺠﺰه آﺳﺎي‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ را در او ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن از او ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و در اﻧﺘﻈﺎر ﻛﻮدﺗﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎي‬ ‫ﻓﺮودﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ در ﺧﺪﻣﺖ او ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺮوز ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﺎ ﺳﺮﻛﻮب اﻣﺜﺎل ﺧﻠﺨﺎﻟﻲ در‬ ‫رﻧﺞ اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از دﺧﺎﻟﺖ‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﺎل ﻣﺒﺎرزه ي داﺋﻤﻲ در‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﻲ اﻋﺘﺼﺎب ﻫﺎي ﺧﺎص‬ ‫ﺧﻮد را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻢ ﻛﺎري‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺴﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻛﻪ از ﺗﺤﺠﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در‬ ‫ﻋﺬاب اﺳﺖ و در ﻛﺘﺎب اش " ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ"‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪي اي ﻣﺜﻞ ﻟﻮاط ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ‬ ‫اﻻﻏﻲ ﺑﻴﻨﻮا ﺳﺮو ﻛﺎر دارد‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از اﻳﺠﺎد‬ ‫ﺑﻮرژوازي اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫آﻏﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎزﮔﺮدد ﻳﺎ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺷﻮروي ﻗﺮار‬ ‫ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﻲ ﺻﺪر اﻋﺘﺮاض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ‪ " :‬ﻣﺎ‬ ‫اﻣﺮوز اﺳﺘﻘﻼل ﻛﻤﺘﺮي دارﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ي ﺷﺎه ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ي ﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر‬ ‫ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﺎرﺟﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ 9 ".‬آﻳﺎ ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي اﻣﺎم‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم درك ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزار ﻳﻜﺴﺎن ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺮان ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه اﻣﺎم‬ ‫زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ آﻳﺎ او درك ﻧﻜﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺮآن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ﻗﺮار دارد ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﻜﻲ ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮدي داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؟ ﭘﻴﺶ از رﻓﺘﻦ ﺷﺎه‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻴﺎل راﺣﺖ وﻋﺪه دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺷﺎه را ﻟﻐﻮ ﻛﻨﻨﺪ‪ " ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ رﺑﺎﺧﻮاري در ﻗﺮآن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ"‪ .‬او‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻓﻬﻤﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻮزده ﺷﺮط ﻣﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻮزده ﺳﺎل ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ‬

‫ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﭼﭗ ﮔﺮاﻳﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﺮان اﻣﺮوز‪ ،‬اﺣﻴﺎي اﺳﻼم را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺑﺎﻧﮓ وداع ﺑﺎ آن اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻐﻠﻄﻪ ي اﺳﻼﻣﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ‬ ‫در دام آن اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻴﺪاري " ﻋﺎﻣﻪ ي ﻣﺮدم " ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻐﻠﻄﻪ ﻣﻬﻠﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ " ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫ي ﻣﺮدم " ﺑﻪ آﻓﺖ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﮔﺮاﻳﻲ ﻗﺮآﻧﻲ آﻟﻮده‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ از اﻳﻦ اﷲ ﻓﺮا اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻧﺎراﺿﻲ‬ ‫اﻧﺪ – اﷲ اي ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ در زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫روزﻣﺮه ي آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر دور و درك ﻧﺸﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻪ ي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪ ،‬ﻫﻢ در‬ ‫اﻓﺮﻳﻘﺎ و ﻫﻢ در آﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻫﺎي‬ ‫ﻣﻠﺤﺪاﻧﻪ و ﺗﻮﺗﻤﻴﻚ در ﻇﺎﻫﺮ ِ اﺳﻼم ﻋﻼﻗﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻛﺮد و ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ"‪ .‬او‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن اش اداﻣﻪ داد و آن را ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﺎن داد‬ ‫ﻛﻪ " ﺷﻤﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺟﻬﻞ ﻋﺎﻣﻪ ي ﻣﺮدم‬ ‫درﺑﺎره ي ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﻼم ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻳﺪ"‪ 10 .‬در‬ ‫واﻗﻊ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﻚ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺟﺰﻣﻴﺎت ﻣﻬﻠﻚ‪ -‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ از روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬ ‫اﻣﺴﺎل در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ اﻳﺮان و ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺳﻼﻣﻲ در آن ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺎدوﮔﺮﻫﺎ و‬ ‫ﻣﻘﺒﺮه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ رﻧﺞ ﻫﺮ‬ ‫روزه اش ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﻫﺎ و ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ آﻳﻨﺪه اش‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن زﺑﻮن‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺷﮕﻔﺘﻲ و ﻫﻮاﺧﻮاﻫﻲ‬ ‫اش ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ ﺑﻲ ﻣﻴﻞ و ﺣﺘﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد ﺗﺤﺖ اﻟﻠﻔﻈﻲ ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآﻧﻲ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد ﻛﻪ او را ﺑﻪ زﻫﺪ و رﻳﺎﺿﺖ ‪ ،‬اﺧﺘﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻼق و‬ ‫ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎ‪ ،‬در ﺳﺎل‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺨﺸﻲ از‬ ‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺳﺎزي اﺳﺘﺒﺪادي ﺗﻤﺎم ﺟﻨﺒﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﻣﺼﺮف ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن ﺧﺎرج از‬ ‫ﺣﻴﻄﻪ ي اﻳﻦ ﻣﺪل ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻂ )ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺮاي ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺖ‬ ‫ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن و رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﺳﺖ( ﻣﻤﻨﻮع‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي آزادي و ﺗﺄﻣﻞ اﻧﺘﻘﺎدي‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺒﺪاد در اﻳﺮان دوره ي‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﺘﺠﺎوزاﻧﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺘﻲ در آزادي اﻧﺘﺨﺎب ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺮاي زﻧﺎن و‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻏﺬا ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﻚ ﺗﻤﺪن ﺳﻮداﮔﺮ ﻛﻪ ﻫﺮ روز ﺑﻴﺶ‬ ‫از ﭘﻴﺶ ﻣﺮدم را ﻓﻘﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و در ﺷﻴﻮه ي ﻛﺎر‬ ‫ﺧﻮد ﺳﺮﺳﺨﺖ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﺮ ﺧﻼﻗﻴﺖ و آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ‬ ‫ﻟﺰوﻣﺎ ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺧﻤﻴﻨﻴﺴﺘﻲ‬ ‫ﻫﻨﺠﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﺗﻔﻜﺮ ﻳﺎ ﻋﻤﻞ " ﻧﺎ ﻫﻨﺠﺎري" را‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺠﺎزات ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ 1947‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي از اﻋﻀﺎي اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻟﺤﻈﻪ اي ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ اﻗﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ در راه اﺳﻼﻣﻲ ﺳﺎزي ﻣﺠﺪد ﺟﺎﻣﻌﻪ ي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺳﻜﻮﻻر ﺑﺎ آن روﺑﻪ رو ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ از ﻧﻈﺮ او‬ ‫دﺷﻤﻨﻲ ِ ﻣﺮدم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬او ﮔﻔﺖ ‪ " :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﻋﻈﻪ ي ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻫﻨﻮز‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﺎ ﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪ .‬روزي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻮاﻋﻆ ﺷﻤﺎ‬ ‫را درﻳﺎﺑﻨﺪ و درك ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪي ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫درﺑﺮدارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت در ﺑﺮاﺑﺮش ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬

‫ﻛﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاي‬ ‫ﻋﺒﺮت‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﻧﺤﻼل دوﻟﺖ در ﺟﻬﺎﻧﻲ‬

‫‪37‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫‪.1‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﭘﻲ ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺖ و ﺳﻘﻮط ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻈﺎر ﺧﻤﻴﻨﻴﺴﻢ‪،‬‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﺑﺎ ﺑﺤﺮان‪،‬‬ ‫ﺗﺮورﻳﺴﻢ و ﺟﻨﮓ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر و ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻲ‬ ‫ﺛﺒﺎت ﺳﺎزﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ اﻣﺮ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺪرت دﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش در ﻗﺪرت ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوي آن ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ﺷﺪن از رﻣﻖ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫‪.2‬‬

‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬ ‫ﻧﻴﭽﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺧﺪا ‪ ،‬دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﻪ ي اوﺳﺖ"‪ .‬ﺳﺎﻳﻪ‬ ‫ي ﺑﺪﺷﮕﻮن اش‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﺗﺨﺪﻳﺮ و ﺗﺤﻤﻴﻖ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ و ﻧﻤﺎﻳﺶ را ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬ ‫ﺑﺎزﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﺟﺎﻣﻌﻪ ي اﺳﺘﺜﻤﺎر و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ و آﻓﺖ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬دﻟﺘﻨﮕﻲ ‪ ،‬ﻧﺎاﻣﻨﻲ و ﺗﺒﺎﻫﻲ‬ ‫‪ ،‬اﻧﻔﻌﺎل ﮔﺴﺘﺮده ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺧﻮد را‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬اﺳﺮاف و ﺳﻮء ﺗﻐﺬﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺮس و‬ ‫ﺟﻨﮓ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺬﻫﺐ ‪ ،‬آه ﺧﻠﻖ ﺳﺘﻤﺪﻳﺪﮔﺎن اﺳﺖ ‪،‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮق دﻳﮕﺮ ﺳﺘﻤﺪﻳﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺧﺎﻟﻖ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﺮ روز ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫‪.7‬‬

‫‪.8‬‬ ‫ﭘﺎﻧﻮﺷﺖ‬ ‫‪.9‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در " ﺧﻤﺴﻴﻦ" ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ‬ ‫ي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪) .‬‬ ‫‪ (1981‬ﻧﺴﺨﻪ ي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺧﻤﺴﻴﻦ را اﻳﺘﺎﭼﺎ‬ ‫ﭘﺮس ‪ Itacha Press‬و ﺑﻌﺪا زد ﭘﺮس ‪Zed‬‬ ‫‪ Press‬ﻣﻨﺘﺸﺮ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ارﺟﺎﻋﺎت‬

‫‪.10‬‬

‫‪38‬‬

‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ي ﻣﺮا ﺑﻪ ﻧﺎم " ﻣﻮﺿﻌﻲ درﺑﺎره‬ ‫ي ﻣﺬﻫﺐ" ) ﻋﺮﺑﻲ( ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ در‬ ‫اﻟﻄﻼﻋﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪. 1972 ،‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ ي ﺣﺴﻴﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬رﻫﺒﺮ‬ ‫اﻧﻘﻼب‪ ،‬در ‪ " ، M. Atias‬اﻧﻘﻼب‬ ‫ﺑﺰرگ ﭘﺎن ﻋﺮب" ) ﻋﺮﺑﻲ(‪ ،‬دﻣﺸﻖ‪،‬‬ ‫‪. 1978‬‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اي در ﻧﺸﺮﻳﻪ ي روزاﻧﻪ ي‬ ‫ﻟﺒﻨﺎﻧﻲ " اﻟﺼﻔﻴﺮ"‪ 10 ،‬آﮔﻮﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪.1980‬‬ ‫ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎدات‪ " ،‬اﻻﻫﺮام" را‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﺪ ‪ 4 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪.1980 ،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺎﺗﻤﻪ ي آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ي اول اﺧﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ در ﺟﻮﻻي ‪ 1967‬در ﻣﺼﺮ‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫" رﻳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر در ﻛﺸﻮر ﻫﺰار و ﻳﻚ‬ ‫‪Le Canard‬‬ ‫ﭼﺸﻤﻪ" در‬ ‫‪ 8 ، Enchainé‬ﻣﺎرس ‪. 1980‬‬ ‫ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اي ﻛﻪ در روزﻧﺎﻣﻪ ي ﺗﻮﻧﺴﻲ "‬ ‫اﻟﺼﺒﺎح" در ‪ 6‬ﻓﻮرﻳﻪ ي ‪ 1980‬ﭼﺎپ‬ ‫ﻣﺠﺪد ﺷﺪ‪.‬‬ ‫"اﺳﻼم و ﻧﻈﻢ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي " )‬ ‫ﻋﺮﺑﻲ( در اﻟﻜﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ي‬ ‫‪. 62-3‬‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪ ي " اﻻﻧﻮر" ﺑﻴﺮوت‪24 ،‬‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪. 1980‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﻴﺪ ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎ ‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ‬ ‫اي ﻛﻪ در ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺒﺎد اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﺷﺪ ) ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي ﻟﺒﻨﺎﻧﻲ اﺧﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ(‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪. 1980 ،‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻳﺎزده ﺗﺰ درﺑﺎره ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺗﺮﻳﻦ اﺣﺘﻴﺎط ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دادن ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺘﻨﻮع‪،‬‬ ‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ‪،‬‬ ‫ﭘﺎﻛﺸﺘﺎن‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻨﮕﺎل‪ ،‬دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻧﻈﺎﻣﻲ‬

‫ي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ آن در ﺳﺎل ‪ 1987‬در اﻳﻨﺘﺮﻧﺸﻨﺎل‬

‫ﺿﻴﺎءاﻟﺤﻖ در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺬاﻓﻲ در ﻟﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺗﺼﺮف‬ ‫ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻄﺮوﺣﺎﻧﻴﺎن ﺷﻴﻌﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﻳﺎ ﭼﺮﻳﻚ‬ ‫ﻫﺎي اﻓﻐﺎن‪ ،‬و ﻏﻴﺮه را در ﻳﻚ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﻣﺎﻧﻊ‬

‫اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻨﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ي ﻳﻚ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ‬ ‫ﻟﺒﻨﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم ژﻳﻠﺒﺮت آﭼﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1981‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﺮﺟﻤﻪ‬ ‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ رﻳﻮﻳﻮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬ﺣﺘﻲ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ ﻛﺎﻣﻼ‬ ‫ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‬ ‫در ﻣﺼﺮ و ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد و ﻣﺤﺘﻮاي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻫﺪاف ﺑﻼواﺳﻄﻪ‬

‫ﻳﺎزده ﺗﺰ درﺑﺎره‬ ‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻴﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ‪ ،‬در ﺑﻄﻦ ﺗﻮاﻓﻖ آﻧﻬﺎ درﺑﺎره‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺮوي‪ ،‬وراي ﺗﻮاﻓﻖ آﻧﻬﺎ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه‪ ،‬وﻗﺘﻲ درﺑﺎره ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ و ﺣﺘﻲ‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻧﺎم ﻫﺎ و اﺷﻜﺎل ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ‬

‫ژﻳﻠﺒﺮت آﭼﻜﺎر‬ ‫وﺣﻴﺪ وﻟﻲ زاده‬ ‫ﺗﺰ ﻧﺨﺴﺖ ‪-‬ﮔﺴﺘﺮه و ﺗﻨﻮع اﺷﻜﺎل ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻬﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ آﻏﺎز‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ رﺑﻊ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﺿﻴﺎت ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺷﺘﺎب زده ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﺴﻴﺴﻢ ﻛﺎرﮔﺮان‬ ‫ﻟﻬﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﺴﻴﺴﻴﻢ ارﺗﺠﺎع ﻓﺮاﻧﻜﻮ ﻛﺎﻣﻼ‬

‫ﺗﺰ دوم ‪-‬ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﻮران اﺳﻼم در ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﺳﻼم و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا ﻧﺸﺪﻧﻲ‬ ‫ﺑﻮده اﻧﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ اﺳﻼم دﻳﻨﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫رﻳﺸﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﻦ واژه اﺳﺖ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ي‬ ‫ﺟﺪاﻳﻲ دﻳﻦ از دوﻟﺖ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اي ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ آﺷﻜﺎرا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اي ﺿﺪ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي ﻋﻤﺪه ي ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻮرژواﻳﻲ و ﻳﺎ‬

‫اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﺒﺎﻳﺴﺖ‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺗﺎرﻳﺦ دﻫﻘﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﻟﻬﺴﺘﺎن و ﻳﺎ آن ﻣﺤﺘﻮاي ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻛﻪ اﺷﻜﺎل ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ي ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﺴﻴﺴﻢ‬ ‫در آن ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻣﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻣﻠﻲ ﮔﺮا‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﺼﺮ آن ﻧﻮع اﺳﻼم ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﺟﺮﻳﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﺳﭙﺮي ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻄﺤﻲ ﻛﻠﻲ ﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻴﺎن‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺮازي در ﻣﻴﺎن دﻳﮕﺮ‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎي ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه و ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ي ﻳﻚ‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻲ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻓﺮﻗﻪ اي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ‬ ‫رود از ﻳﻚ ﻃﺮف‪ ،‬و اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﻓﻲ در‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻜﺘﺎ و اﻧﺤﺼﺎري از‬ ‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎء‬

‫ﺧﺮده ﺑﻮرژواﻳﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎء‬ ‫ﻛﻤﺎﻟﻴﺴﻢ در ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ ﻧﺒﻮده‬ ‫اﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪ ي‬ ‫اوﻟﻴﻪ ي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺪاﻳﻲ دﻳﻦ و‬ ‫دوﻟﺖ‪ ،‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻮﻳﮋه در ﺧﺎور‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪ ﭼﻨﺎن رادﻳﻜﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري‬ ‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﻫﻢ ﺗﻜﻤﻴﻞ آن را دﺷﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻓﺮاﺳﻮي ﺣﻮزه ي دﻳﮕﺮ ﻃﺒﻘﺎت اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎت دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫در ﻛﻞ ﻫﻴﭻ ﻋﻼﻗﻪ اي‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻴﭻ ﻋﻼﻗﻪ اي‪،‬‬

‫ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ در ‪ 1928‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬ ‫» ﻗﺮآن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺎ اﺳﺖ«‪ .‬اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻳﻚ اﺻﻞ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ‪،‬‬

‫ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﻴﺪن دﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده اﻧﺪ ‪.‬در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﻼم در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﺴﺐ‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻓﺌﻮداﻟﻲ ﻳﺎ ﺷﺒﻪ‬ ‫ﻓﺌﻮداﻟﻲ در اﻳﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪.‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫در ﻋﻮض ﻋﻨﺼﺮي اﺻﻠﻲ از ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﺴﻴﺤﻲ ) ﻳﺎ ﺣﺘﻲ‬ ‫ﺧﺪاﻧﺎﺑﺎور ( ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ در ﻣﻌﺮض ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن‬ ‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻛﻤﺎل در ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮان‬ ‫ﺧﻮد اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﻮد‪ .‬او ﻧﺒﺮد اﺻﻠﻲ ﺧﻮد را ﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻳﺎ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻧﺠﺎم‬ ‫داد ﻛﻪ آﻣﻴﺰه اي از ﻗﺪرت دﻧﻴﻮي و ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫)ﺧﻼﻓﺖ( ﺑﻮد‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻧﺎﺻﺮ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﮔﺮاي ﺑﻮرژواي رادﻳﻜﺎل ﺑﻮد اﻣﺎ در ﻫﻢ‬

‫ﻣﺒﺎرزه و اﺻﻼﺣﻲ در ﺧﺪﻣﺖ آن اﺳﺖ ‪.‬اﺳﻼمِ‬ ‫اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬اﺳﻼم » ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﻼﻣﻲ «‪،‬‬ ‫اﺳﻼم ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻤﺎء و اﺳﻼم ﺟﻨﺒﺶ‬ ‫آﻳﺖ اﷲ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ي آن‬ ‫ﺣﺰب ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺨﺮج ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آرزوي رﺟﻌﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬رؤﻳﺎي ﻳﻚ اﺗﻮﭘﻴﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر واﺣﺪ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﻧﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎﻳﺴﺖ در ﺑﺮ‬ ‫ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻨﻲ ﺻﺪر ﺑﻪ روزﻧﺎﻣﻪ ي‬

‫ﻫﻮﻳﺘﻲ ﺑﺎ اﺳﻼم در ﺟﻨﮓ اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻴﻮه اي ﺳﺎده و ارزان ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺟﻨﺎح ﻫﺎي‬

‫اﻟﻨﻬﺎر در ﺑﻴﺮوت در ﺳﺎل ‪ 1979‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ "‬

‫ﭼﭗ و راﺳﺖ او ﺑﻮد‪.‬‬

‫آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻳﻚ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ اﺳﺖ ‪.‬او‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ آن اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﻴﺴﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﻼم در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ"‬

‫ﺗﺰ ﺳﻮم ‪-‬ﺗﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲ آﻳﺪ اﺳﻼم را‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻨﺼﺮي‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻋﻨﺼﺮي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ‪ ،‬در‬

‫‪40‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫را در ﻛﻨﺎر ﻛﻞ و ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﻮرژوازي ﻛﺸﻮر‬ ‫ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان اﻧﻘﻼب ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ‬

‫اﻳﻦ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ در اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ‬ ‫ﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﻮي ﻣﺮزﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺒﺪأ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رواﺑﻂ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﻲ را رد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت‬

‫ﺑﻮرژوازي ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻠﻲ ﮔﺮا را – ﺣﺘﻲ آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ داﻋﻴﻪ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﺑﻮدن دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻪ دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ رﻗﻴﺐ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﺘﻢ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن و ﻳﺎ دﺷﻤﻨﺎن‬ ‫اﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ در‬ ‫دﻓﺎع از ﻛﺸﻮر‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ آﻧﻘﺪر »اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ« ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ » ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫ﺑﺰرگ « اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻠﺤﺪ و ﻳﻚ ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت‬ ‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻧﻪ ﻏﺎﺻﺐ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ » ﻏﺎﺻﺐ ﻳﻬﻮدي ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼﻣﻲ‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺎﻫﻴﺖ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻣﻨﺸﺄ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﺧﻮد ﺧﺮده‬ ‫ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬آﻧﻬﺎ ﻛﻴﻨﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺰرگ را ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﻴﻨﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺎرﮔﺮ‪ ،‬و ﻳﺎ ﻛﻴﻨﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ را ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬ ‫ﻛﻴﻨﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﻗﻄﺐ ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ دﺷﻤﻨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻮرژوازي و ﻫﻢ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ‪.‬آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﻧﺪ ﺑﺎ آن‬ ‫ﻻﻳﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﺧﺮده ﺑﻮرژوازي ﻛﻪ در ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ‬

‫« اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺗﺰ ﭼﻬﺎرم ‪-‬ﻫﺮﭼﻘﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻴﻨﻲ‬ ‫ﻣﺒﺎرزات ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻣﺘﻌﺪد‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاي اﺳﻼﻣﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﻣﺘﺮﻗﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻲ و ﻳﺎ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺗﻮان ﺳﺮﭘﻮش ﻧﻬﺎد ﻛﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي آﻧﻬﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي‬ ‫آﻧﻬﺎ اﺳﺎﺳﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ارﺗﺠﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻧﻮع‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺼﺪ ﺳﺎﺧﺖ دوﻟﺘﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي آن در ﻗﺮن‬ ‫ﻫﻔﺘﻢ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﻚ اﺗﻮﭘﻴﺎي‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻐﺎزه‬ ‫داران‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان‪ ،‬دﻫﻘﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻧﻘﺮاض ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎره‬ ‫ﻫﺎﻳﻲ از ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻧﻪ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از‬ ‫آن‪ ،‬آﻧﻬﺎ ارﺗﺠﺎﻋﻲ اﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺗﻼش‬ ‫دارﻧﺪ ﭼﺮخ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ارﺗﺠﺎع‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﺧﺮده ﺑﻮرژوازي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮگ ﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﭘﻴﺸﺘﺎز ﺧﻮد را در ﻣﻴﺎن " روﺷﻨﻔﻜﺮان ﺳﻨﺘﻲ "‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ و اﻓﺮاد ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻧﻴﺰ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ » روﺷﻨﻔﻜﺮان ارﮔﺎﻧﻴﻚ‬ ‫« ﺑﻮرژوازي‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از ﺧﺮده ﺑﻮرژوازي ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‬ ‫و ﻣﺤﻜﻮﻣﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻣﻌﻠﻤﺎن و‬

‫ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪.‬ﭼﻪ ﻧﻮع اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اي ﻗﺼﺪ‬ ‫ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ ﺑﻪ ﻛﻬﻨﮕﻲ ﺳﻴﺰده ﻗﺮن را دارد‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﻳﻚ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي آﺷﻜﺎرا ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ درﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﺑﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻘﺪر ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺒﺎرزات آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬

‫‪41‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻛﺎرﻣﻨﺪان دﻓﺘﺮي‪ .‬در دوره اوﺟﮕﻴﺮي‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ در داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ »‬ ‫روﺷﻨﻔﻜﺮ « ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮاﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻨﻮز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻣﻨﺸﺄ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ آﻳﻨﺪه اي ﻓﺮﺿﻲ و ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫اﺷﺘﺮاك ﮔﺬاردن اﻳﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺗﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ اﺗﻮﭘﻴﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺒﺪﻳﻞ دوﺑﺎره اﻓﻴﻮن ﺗﻮده ﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﺮﻛﻲ ﻣﺆﺛﺮ در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ اﺗﻮﻣﺎﺳﻴﻮن‪ ،‬ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﺰﻳﻨﻪ ي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﻨﺎه‬ ‫ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻤﺖ اﻟﻬﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺪاﻗﻞ در‬ ‫ﻣﻮرد اﺳﻼم ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ رﺑﻂ ﺑﻼواﺳﻄﻪ ي‬

‫ﺗﺰ ﭘﻨﺠﻢ ‪-‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ارﺗﺠﺎع ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬

‫آن ﭼﻨﺪان ﻣﺸﻬﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫اﺳﻼﻣﻲ ﻗﺎدر ﺑﻮده ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺗﻮده اي ﺑﺪل ﺷﻮد‬ ‫و اﻛﻨﻮن ﺑﺎدﻫﺎ ﺑﺮ وﻓﻖ ﻣﺮاد آﻧﻬﺎ ﻣﻲ وزد‪ ،‬ﻧﻴﺮوي‬ ‫ﻛﺎر ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺨﺶ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺑﺰرﮔﻲ از ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻐﺎزه دارن‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان و‬ ‫دﻫﻘﺎﻧﺎن‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺸﺮﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮي از اﻳﻦ‬ ‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ را ﺑﺴﻴﺞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﻗﺸﺮﻫﺎﻳﻲ از دﻳﮕﺮ ﻃﺒﻘﺎت را ﺟﺪﻳﺪا ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ‬ ‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﺒﺎﺷﺖ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و ﻓﻘﻴﺮ ﺳﺎزي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ را ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲ آورد‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ از‬ ‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﻛﻪ ﭘﺮوﻟﺘﺮﻳﺰه ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺧﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ‬ ‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ را ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري آﻧﻬﺎ را از ﺳﻄﺢ‬ ‫ﻗﺒﻠﻲ ﺧﺮده ﺑﻮرژواﻳﻲ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﺧﺎص ﭘﺬﻳﺮاي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﺴﺘﻌﺪ ﻓﺮو‬ ‫اﻓﺘﺎدن در دام آن اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ ي ﺗﻮده اي آن‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻃﺒﻴﻌﻲ ارﺗﺠﺎع ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫آن ﺷﻴﻮه اي ﻛﻪ ﺑﻮرژوازي ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻘﺪر ﻫﻢ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺗﻮده ﻫﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺬﻫﺐ‬ ‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺟﻬﺸﻲ ﻛﻴﻔﻲ از ﺑﻪ‬

‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻴﺶ ﺗﺮ از آﻧﻜﻪ‬ ‫راه ﺣﻞ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﭼﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺮن ﺟﻮان ﺗﺮ از‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ روﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده ﺗﺮ از روم ﺑﺎﺳﺘﺎن اﻳﺠﺎد ﺷﺪه‬ ‫اﻧﺪ‪ ) .‬ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺗﻮرات اﺳﺖ‪ ،‬درﺳﺖ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺷﻴﻮه ي زﻧﺪﮔﻲ اﻋﺮاب ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺒﺮي ﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ( ‪ .‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ روزآﻣﺪ ﻛﺮدن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻴﺰده ﻗﺮن ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬راﺳﺖ ﻛﻴﺶ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺻﺮﻓﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﭼﺮﺧﺶ‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻨﺘﺞ از‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺶ ﻫﺎ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼ دﻟﺒﺨﻮاﻫﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺑﺮاي ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﺳﻼم‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ آن ﺗﻮاﻓﻖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ‬ ‫ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺎدي ﻓﺸﺎر آور ﺧﺮده‬ ‫ﺑﻮرژوازي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ‬ ‫ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﺟﻮاﺑﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ‬

‫ﺷﺪت ﻧﻴﺮو ﺟﺬب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻫﺎي آن ﻻﻳﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﭘﻨﺎه ﻣﻲ‬

‫روﻳﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺧﻮد ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‬

‫ﺑﺮﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺰ ﺷﺸﻢ ‪-‬ﭘﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪه اي دورﻧﻤﺎي ﺻﻌﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را‬ ‫ﺑﺮاي ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺴﺘﻲ آﻧﻬﺎ در ﺣﺎل ﺑﻬﺒﻮد اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻈﻢ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺣﺘﻲ‬ ‫زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ ﻏﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺘﺎق اﻧﺪ ﻧﻘﺶ‬ ‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺧﺎﻣﻮش را در ﻧﻈﻢ ﺑﻮرژواﻳﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ‬

‫در ﻣﻮرد ﺗﻐﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ آن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ‪.‬ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻗﻮل ﻓﻮق از ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻧﮕﺮش ﺛﺎﺑﺘﻲ را‬ ‫ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﺤﺘﻮاي واﻗﻌﻲ ﭘﻴﻜﺎر آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻮرژوازي‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﻜﺎري وﺟﻮد دارد و‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻮرژوازي ﺑﺴﻴﺞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻘﺎت‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭘﻴﺶ از ﭘﻴﻜﺎر ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻮرژوازي‪ ،‬ﻣﺘﺤﺪان‬ ‫ﺑﻮرژوازي در ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺌﻮداﻟﻴﺴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬ ‫از آﻧﻜﻪ ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻛﻪ در‬

‫ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد – ﺑﺎر رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻠﻲ و ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻮرم‬ ‫و وام ﻫﺎ‪ -‬ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺎورد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻘﺎت‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ از ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻮرژوازي ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ‬ ‫و وﻳﺮاﻧﻲ ﺧﺮده ﺑﻮرژوازي در وﺿﻌﻴﺖ اﺿﻄﺮار ﺑﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ آن ﺳﻬﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ در وﻫﻠﻪ ي ﻧﺨﺴﺖ و ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﭘﺎﻳﻪ ي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﻘﻼب دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬در ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده و‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ را اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ‬ ‫وﻇﺎﻳﻒ اﻧﻘﻼب دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و ﻣﻠﻲ ﻫﻨﻮز ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ‬ ‫ﻧﺎﺗﻤﺎم و در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻮاداران ﭘﺮﺷﻮر‬ ‫ﻫﺮ رﻫﺒﺮي ﺑﻮرژواﻳﻲ)ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ رﻫﺒﺮي‬ ‫ﺧﺮده ﺑﻮرژواﻳﻲ ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ‬ ‫ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭘﺎﻳﻪ ي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﺑﻨﺎﭘﺎرﺗﻴﺴﻢ ﺑﻮرژوازي در ﺣﺎل اوﺟﮕﻴﺮي اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬ ‫در واﻗﻊ ﭘﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﺑﻨﺎﭘﺎرﺗﻴﺴﻢ‬ ‫ﺑﻮرژواﻳﻲ اﻧﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ از ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ روي ﭘﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ‬ ‫اﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻴﺮي دﻳﮕﺮ را در ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻳﺎ ﺧﺮده‬ ‫ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻠﻲ و دﻣﻮﻛﺮاﺗﻲ روﺑﻪ‬

‫ﺗﺰ ﻫﻔﺘﻢ ‪-‬ﺣﺘﻲ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺰ ﮔﺰﻳﻨﻪ ي‬ ‫ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﺧﺮده ﺑﻮرژوازي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ي ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻟﮕﺪﻣﺎل ﺷﺪه و ﺗﻮﻫﻢ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ رﻫﺒﺮان ﻣﻠﻲ ﮔﺮاي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺑﻮرژوازﻳﻲ و‬ ‫ﺧﺮده ﺑﻮرژواﻳﻲ از دﺳﺖ داده‪ ،‬ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻮاره‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ در ﺳﻄﺢ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﻪ‬ ‫ي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﺎن ارﺗﺠﺎع و اﻧﻘﻼب روﺑﻪ روﻳﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻮرژوازي‬ ‫ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻧﻘﻼﺑﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ را ﺻﺮﻓﺎ از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬

‫‪43‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﻫﺒﺮي اي ﻛﻪ ﺧﻮد را در‬ ‫ﻋﻤﻞ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺛﺒﺎت ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫اﮔﺮ در ﻋﻮض رﻫﺒﺮي اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺎرﮔﺮ در‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻣﺒﺎرزات ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و ﻣﻠﻲ ﻓﺎﻗﺪ‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺎﺷﺪ ) درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻛﺜﺮﻳﺖ را ﻫﻨﻮز‬

‫ﻗﺮﻳﺐ اﻟﻮﻗﻮﻋﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫درﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ آﺗﻲ ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮﮔﺎه ﺧﻮد‬ ‫را رﻫﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را در ﻧﻈﺮﮔﺎه ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ‬ ‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮي و ﻳﺎ‬ ‫ﺻﺮﻓﺎ ﻓﻘﺪان آﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ ﺣﻔﻆ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ (‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻃﺒﻘﺎت در واﻗﻊ ﻫﻴﭻ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﮔﻮش‬ ‫ﺳﭙﺮدن ﺑﻪ ارﺗﺠﺎع ﺧﺮده ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ ارﺗﺠﺎع ﻫﻤﭽﻮن ارﺗﺠﺎع اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺸﻜﻮك‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮان آن ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬

‫اﻣﺎ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه و واﺑﺴﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻴﻔﺴﺖ‬ ‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ آﻧﻬﺎ را در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻃﺒﻘﺎت‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺿﺮورﺗﻲ ﺑﻪ رﻫﺎ ﻛﺮدن ﻧﻈﺮﮔﺎه‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي‬ ‫ﭘﺮوﻟﺘﺮﻳﺎ ﻧﺪارد ‪.‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻼش ﻛﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﺧﻮد‬

‫داد‪.‬‬

‫ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺰ ﻫﺸﺘﻢ ‪-‬در ﺗﻤﺎم ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي‬ ‫رﻳﺸﻪ دواﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪،‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺮاي ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﺟﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺴﺖ رﻫﺒﺮي ﻗﺎﺑﻞ‬

‫‪44‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه در‬ ‫ﺑﺎﻻ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ‬ ‫ﻧﺰول ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬ ‫ﺣﺘﻲ از ﺻﺎدر ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‬ ‫اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮي ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ داﺷﺘﻪ ﺗﻮرم ﻟﺠﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﻣﻠﻲ ﮔﺮا و دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‬ ‫ﺑﻮرژوازي و ﺧﺮده ﺑﻮرژوازي ﻋﻤﻮﻣﺎ در اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻛﺸﻮر‬ ‫ﻓﻮق رﻫﺒﺮان ﻣﻠﻲ ﮔﺮا و دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ آزﻣﻮن ﻗﺪرت‬

‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ روش ﻫﺎي ﺷﺒﻪ ﺑﻴﺴﻤﺎرﻛﻲ‬ ‫ﺧﻮد ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺗﻼﺷﻬﺎي روﺑﺴﭙﻴﺮ ﻫﺎ و ﺑﻨﺎﭘﺎرت‬ ‫ﻫﺎ در دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را اﺟﺮا ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫ﻛﺎرﮔﺮ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺣﺰاﺑﻲ اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﻴﺴﺘﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﭼﻮب ﺣﺮاج زدن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدﻣﻲ و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪،‬‬ ‫ﺧﻮد را از ﭼﺸﻢ ﻫﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ در ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻛﺸﻮر ﻓﻮق‬ ‫اﻟﺬﻛﺮ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ آﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻲ ﮔﺮاي ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻳﺎ ﺧﺮده ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻳﺎ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺎرﮔﺮي ﺗﻮان ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻦ از آن را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺮاي ارﺗﺠﺎع ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ‬

‫دوﻟﺘﻲ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦ رﻫﺒﺮان در ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد‬ ‫ﻛﻪ در ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻠﻲ و دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻮده اﻧﺪ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ي ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ راﻫﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ را‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﭘﻴﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص در ﻣﺼﺮ‬ ‫و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻧﺎﺻﺮ‬ ‫ﺑﺮ ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺎﻣﺖ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻠﻲ‬ ‫ﮔﺮاﻳﺎن ﻗﺎدر ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﻗﺪرت‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻜﻴﻪ‬ ‫داﺷﺘﻦ ﻗﺪرت ﺧﻮد ﺑﻪ ارﺗﺶ ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﻗﺪرﺗﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﺎن دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ ،‬ارﺗﺶ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﻛﻨﺎر زد و ﻣﺼﺪق و ﺑﻮﺗﻮ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰ روﺑﻪ‬ ‫رو ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻛﺸﻮر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺘﻲ در درون ﭼﻬﺎرﭼﻮب و ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي ﻳﻚ‬ ‫دوﻟﺖ ﺑﻮرژواﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻴﭻ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ‬ ‫در اﻳﺮان ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎه‬ ‫ﻗﺪرت را ) ﺑﺎ ﻣﺸﺎوره ي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ( دوﺑﺎره ﺑﻪ‬

‫ﺧﺮده ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﮔﺸﻮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬در اﻟﺠﺰاﻳﺮ‪ ،‬ﻟﻴﺒﻲ و ﻋﺮاق ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ‬ ‫اﺳﺘﺒﺪاد ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ ﺗﺮ ﺑﻮروﻛﺰاﺳﻲ ﻣﻠﻲ ﮔﺮاي‬ ‫ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻳﺎ ﺧﺮده ﺑﻮرژواﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺟﺎزه ﺑﻬﺮه ﺑﺮدن از ﻣﺎﺋﺪه ي‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ را ﻣﻲ داد‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﻣﺤﺪود ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺰ ﻧﻬﻢ ‪-‬درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ را در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪،‬‬ ‫اﻳﺮان و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﻣﺎ ﺷﻜﻞ ﻫﺎ و‬ ‫ﻣﻴﺰان دﺳﺘﺎوردﻫﺎي آﻧﻬﺎ و ﻧﻴﺰ ﻛﺎرﻛﺮد و ﻣﺤﺘﻮاي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻧﻬﺎ از ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﺪت‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻮرﻳﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا ﻋﻤﺪه‬ ‫ﺗﺮﻳﻦ اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻨﺎﭘﺎرﺗﻴﺴﻢ در ﺣﺎل‬

‫‪45‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫زوال ﺑﻮروﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻮرژوازي ﺑﻌﺜﻲ اﺳﺖ و در‬

‫ﭘﻨﺠﻢ اﻳﺪه آﻟﻲ را درون ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻮده اي ﺗﺸﻜﻴﻞ‬

‫ﻣﺒﺎرزه اي ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ آن اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﺳﻮري از اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻪ ﻧﺨﺒﮕﺎن‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻌﺜﻲ ﺑﻪ اﻗﻠﻴﺘﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ) ﻋﻠﻮي ( ﺗﻌﻠﻖ‬

‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ – ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﭘﺎدﺗﻦ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺆﺛﺮي در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﭗ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﮕﺮان ﺗﻼش ﺟﻨﺒﺶ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا در ﭼﭗ روي درﺑﺎره ي دو ﻣﺴﺄﻟﻪ ي‬ ‫ﻣﺤﺒﻮب ﭼﭗ ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻠﻲ و ﻣﺴﺄﻟﻪ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬ﻫﺮ دﺳﺘﺎوردي ﻛﻪ در اﻳﻦ دو ﻣﺴﺄﻟﻪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﺠﺎع اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺴﺐ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬

‫دارﻧﺪ ﺑﻬﺮه ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﺧﺼﻠﺖ اﻓﺮاﻃﻲ و ﻛﺎﻣﻼ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاي ﺳﻮري اﺣﺘﻤﺎل ﻛﺴﺐ‬ ‫اﻧﺤﺼﺎري ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ را در ﺣﺪ ﺻﻔﺮ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺞ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدن دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺑﻌﺜﻲ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ اداره ﻛﺸﻮري ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي آن ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ دﺷﻮار اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاي ﺳﻮرﻳﻪ‬ ‫ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻃﺒﻘﺎت داراي ﺳﻮري )‬ ‫ﺑﻮرژوازي و ﻣﻼﻛﻴﻦ ( اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎم‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﺼﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻣﻜﺎن ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ در آﻧﺠﺎ از ﺳﻮرﻳﻪ ﻧﻔﻮذ ﻛﻤﺘﺮي دارد‪ .‬در‬ ‫ﻫﺮ دوي اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺒﺎرزه ي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫رژﻳﻢ ﻫﺎي ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا را ﺳﺨﺖ ﻛﺮده‬ ‫و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺼﻠﺖ ارﺗﺠﺎﻋﻲ آن را ﭘﺮ رﻧﮓ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺼﺮ‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر دﻋﻮي ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺮاي ﻗﺪرت را ﺣﺘﻲ‬

‫ﺑﺎﺧﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﺑﺮاي ﭼﭗ اﺳﺖ ‪.‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻮرژوازي‬ ‫ﻣﺼﺮ ﺑﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺑﻮرژوا ﻫﺎ ﺑﺎ راﺳﺖ اﻓﺮاﻃﻲ و ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ در ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﺤﺮان اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻤﻴﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﺼﺮ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺶ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﻋﻤﺪﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ رژﻳﻢ‬ ‫ﻫﺎي ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﺑﺮاي دوره ﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻗﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺪﻋﻲ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮي از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫درﻧﺘﻴﺠﻪ اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎري در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻈﺎم‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد را ﺷﻜﻞ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻃﻮل ﻫﻤﻴﻦ دوره‬ ‫ﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﮔﺮا و دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‬ ‫ﺑﻮرژوازي ﻧﻴﺰ در اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ و درﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫داراي اﻋﺘﺒﺎر و ﻧﻔﻮذ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻮﺗﻮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻬﺶ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻮﻟﻲ از‬ ‫ﻧﻮع ﻧﺎﺻﺮ در ﻳﻚ ﻣﻴﺎن ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه‪،‬‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن در ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ از ﺗﻮده ﻫﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺮاي راﺳﺖ‬ ‫اﻓﺮاﻃﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا ﺑﻮد‬ ‫ﮔﺸﻮده ﺷﺪ ) ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﭗ اﻓﺮاﻃﻲ‬ ‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن از اﻫﻤﻴﺖ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮد (‪.‬‬ ‫ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺑﻮﺗﻮ ﭼﻨﺎن ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد ﻛﻪ‬

‫ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻮرژوازي ﻣﺼﺮي ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ آﮔﺎه‬ ‫اﺳﺖ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﺳﺘﻮن‬

‫‪46‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻮده اي وﺳﻴﻊ ﻋﻠﻴﻪ وي‬

‫اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ دو وﻇﻴﻔﻪ ي در ﭘﻴﺶ روي در ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻛﻠﻲ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ اوج ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺤﺮان‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﺮان ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ ي اﻳﺠﺎد ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺷﺮﻃﻬﺎي ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺷﺎه‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اوج‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺸﻢ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ از ﺷﺎه‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﻗﺪرت زﻳﺎد ﻣﺎدون ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ و ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫آﻣﺎده ي ﻧﺒﺮد را ﻣﻬﺎر ﻛﻨﺪ و و ﺑﺎ اﻣﻮاج ﻣﺮدم ﺑﺎ‬

‫ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻛﻮدﺗﺎي ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﻫﺮج و‬ ‫ﻣﺮﺟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد درﻧﺘﻴﺠﻪ ي ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ‬ ‫ﺑﻮﺗﻮ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﺑﺴﻴﺞ ﺗﻮده اي رخ دﻫﺪ ) آﻧﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﻪ در اﻳﺮان رخ داد ( ‪.‬دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻧﻈﺎﻣﻲ‬ ‫ﺑﻮرژواﻳﻲ و ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺿﻴﺎءاﻟﺤﻖ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫آوردن ﻫﻤﺪﻟﻲ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﭘﺮوژه ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي‬ ‫رﻓﺮم ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ و از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻔﻊ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫ﻫﺮ ﻧﻮع ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﺮﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ اي را در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫رژﻳﻢ ﺧﻮد‪ -‬ﻛﻪ ﺣﺰب ﺑﻮﺗﻮي ﻣﺘﺄﺧﺮ را ﻧﻴﺰ در ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد واﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﺳﻪ ﻛﺸﻮري ﻛﻪ در‬ ‫ﺑﺎﻻ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي ﻛﻤﻜﻲ ﺑﺮاي ﺑﻮرژوازي‬

‫رژﻳﻢ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻗﺪام ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن در ﺗﺼﻤﻴﻤﺸﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﺢ ﻣﺎﻧﺪن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم آن اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاي اﻳﺮان اﺟﺮاي‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﻚ اﻧﻘﻼب دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﻠﻲ در‬ ‫اﻳﺮان را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺼﻠﺖ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاي آن ﺑﻪ‬ ‫زودي دﺳﺖ ﺑﺎﻻ را ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬در ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ‪،‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﻳﺮان اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻣﺪاوم ﺑﻪ ﺻﻮرت واژﮔﻮﻧﻪ‬

‫ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬اﻣﺎ ﻣﻮرد اﻳﺮان ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺰ دﻫﻢ ‪-‬در اﻳﺮان ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎﻧﻲ در ﻣﻴﺎن روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد در ﻣﺒﺎرزه اي ﻃﻮﻻﻧﻲ و‬ ‫ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ رژﻳﻢ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺷﺎه ﻛﻪ از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻮرژوازي اﻳﺮاﻧﻲ‬ ‫و اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﻴﺰم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ وﺻﻒ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ آﻣﻴﺰه ي اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‬ ‫از وﻗﺎﻳﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاي اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻘﺪر‬ ‫ﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺸﮕﺎم دو وﻇﻴﻔﻪ ي ﻓﻮري اﻧﻘﻼب‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﻠﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ‬

‫ﺑﻮد ‪.‬اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ آﻏﺎز از اﻧﻘﻼب‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﻠﻲ ﺑﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﺑﻪ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ رﺷﺪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ رﻫﺒﺮي‬ ‫ﺧﺮده ﺑﻮرژواي ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﺪ و آن را در‬ ‫ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ و در راﺳﺘﺎي ﻳﻚ ﭘﺴﺮوي ارﺗﺠﺎﻋﻲ‬ ‫ﻫﻞ داد‪ .‬اﻧﻘﻼب ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 1979‬ﺑﻪ ﻃﺮز ﺣﻴﺮت‬ ‫آوري ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 1917‬ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺨﺎﻟﻔﻲ‬ ‫ﮔﺸﻮده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1917‬اﻧﻘﻼب‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ روﺳﻴﻪ را ﻗﺎدر ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ي‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺧﻮد ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد اﻣﺎ در اﻳﺮان رﻫﺒﺮي‬

‫ﺷﺎه و ﻗﻄﻊ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ﺑﺎ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آب ﺣﻤﺎم‪ .‬او ﺗﻤﺎم دﺳﺘﺎوردﻫﺎي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻧﻘﻼب ﺑﻮرژواﻳﻲ را‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و ﺣﺘﻲ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ )ﺑﻪ درﺳﺘﻲ (‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻤﺪن ﺻﻨﻌﺘﻲ ) ﻏﺮﺑﻲ ( ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﺑﻪ‬

‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ اﻧﻘﻼب ﺧﻴﺎﻧﺖ‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻠﺸﻮﻳﻚ ﻫﺎي روﺳﻲ ﭘﺲ از ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن آن را ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻼ‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺳﻮوﻳﺖ ﻫﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺖ‬ ‫اﷲ ﻫﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن را ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ در رأس‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺎزه‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ آن را ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬را ﺑﺎ ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮري ارﺗﺠﺎﻋﻲ‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺒﺮﮔﺎن اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻪ در ﻫﺮ دو اﻧﻘﻼب‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻮد ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد‬ ‫رﻫﺒﺮي در اﻳﻦ دو اﻧﻘﻼب و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻬﺖ ﻫﺎي‬

‫ﻏﺮب ﻣﻨﻔﻮر ﻧﺴﺒﺖ داد‪.‬‬ ‫او اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻼص ﺷﺪن از دﺳﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي اﺻﻠﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ي ﺳﻔﺎرت‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اي ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫دﺳﺘﺎوردي ﺑﺮاي اﻳﺮان ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬درﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﺧﺮج و ﺳﻮد ده‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ در اﻳﺮان از‬ ‫اﻣﺮوز ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﭘﻴﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻧﻘﻼب اﻳﺮان‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻜﻞ ﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻜﻲ ﻛﻪ در دوره‬ ‫ي ﻓﻮرﻳﻪ اﻳﺮان ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬رﻫﺒﺮي اﺳﻼﻣﻲ آﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺧﻮد در آورد‪ .‬ﺷﻮراﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر دور از‬ ‫ﺳﻮوﻳﺖ ﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺎب ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ‬ ‫اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﭘﺮوﻟﺘﺮي ﺑﻠﺸﻮﻳﻜﻲ رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻠﻴﺖ‬ ‫ﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ اﻣﭙﺮاﺗﻮري روﺳﻴﻪ را ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ اﺳﻼﻣﻲ آﻳﺖ اﷲ ﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ي ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎﻧﻪ اي ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب ﺧﻮﻧﻴﻦ‬ ‫ﻣﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ اﻣﭙﺮاﺗﻮري اﻳﺮان درآﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ زﻧﺎن ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ دو اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬رﻫﺒﺮي ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاي اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ در‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﻠﻲ وﻓﺎدار‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪ :‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ي ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﻧﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻏﺮب‬ ‫اﮔﺮ ﻧﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺰرگ‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﭽﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آب‬ ‫ﺣﻤﺎم ﺑﻴﺮون رﻳﺨﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺑﭽﻪ را‬

‫اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﺗﻜﺎﻣﻞ آن ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﺳﺶ آﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وراي ﺗﺮﻛﻴﺐ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ وﻗﺎﻳﻊ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه در‬ ‫ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻬﻢ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﺳﻪ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ‬ ‫ذﻛﺮ ﺷﺪه وﺟﻮد دارد ‪.‬اﻳﺮان ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺗﺠﻤﻞ‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ رژﻳﻢ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا‪ ،‬ﺧﺮده ﺑﻮرژوا و‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺛﺮوت ﻧﻔﺖ آن ﻣﻮازﻧﻪ‬ ‫ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ اي و ﺗﺎ ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ؟ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ي‬ ‫ﻣﻮازﻧﻪ ي اﻗﺘﺼﺎدي دو ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن‬ ‫در ﻗﺪرت در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﻔﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺎ ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻲ از اﻗﺸﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺮﺗﺒﻄﻨﺪ و آن را از دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮد ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ در ﺗﻜﺜﺮ ﻣﺮاﻛﺰ رﻗﻴﺐ ﻗﺪرت آﺷﻜﺎر‬

‫‪48‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﺗﻮرﻳﺘﻪ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را‬

‫ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺗﻮده ﻫﺎي‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان و‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺖ از ﻣﺪار آﻧﻬﺎ ﺧﺎرج ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ‬

‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﺰﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره ي ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻠﻲ و‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎر در ﻛﻨﮕﺮه دوم ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻄﻠﻘﺎ و ﺗﺤﺖ ﻫﺮ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ارﺗﺠﺎﻋﻲ و‬ ‫ﻗﺮون وﺳﻄﺎﻳﻲ آن ﻣﺒﺎرزه ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن اﻳﺮان ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫وﻇﺎﻳﻒ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﻠﻲ را ﺑﺮاي ﺑﺮﻫﻪ اي ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ ي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻣﺒﺎرزه ي اﻧﻌﻄﺎف ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻓﺴﻮﻧﻲ‬

‫ﻛﺎرﮔﺮان ﭘﻴﻮﻧﺪ داد‪.‬‬

‫داده ﻛﻪ ﺧﻮد را در ﭘﻮﺷﺶ وﺣﺪت ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺰ ﻳﺎزدﻫﻢ ‪-‬ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻳﻜﻲ از‬

‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫آﺷﻜﺎرا ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ي‬ ‫ﺳﻜﻮﻻر ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ اﺳﺖ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﺪاﻧﺎﺑﺎوري ﺧﻮد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻜﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ ﺧﻮد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺎرﻛﺲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺒﺎرز را اﺳﻴﺮ ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن‬

‫در ﻏﻴﺮ اﻳﻨﺼﻮرت‪ ،‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ رﻫﺎ‬ ‫ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮده ﻫﺎ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﺑﻬﺎي آن را ﭘﺮداﺧﺖ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ‪.‬ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺎرﮔﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻣﻨﺤﺮف‬ ‫ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ در راﺳﺘﺎﻳﻲ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬ ‫ﻧﻮع ﻗﺼﻮر در اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ اوﻟﻴﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺿﻌﻒ‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﺮﺧﺶ ﻫﺎي‬ ‫اﺷﺘﺒﺎه و ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﻼﻣﻲ در‬ ‫اﺷﻜﺎل ﻛﺎﻣﻼ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ ‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﻫﺎي ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮص آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺴﺖ از اﻓﺘﺎدن در دام ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن‬ ‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺟﺪال ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺟﺘﻨﺎب‬

‫‪49‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻨﮕﺮه ي ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ را ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫آﺗﺶ اﻓﺮوز ﺟﻨﮓ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺧﻄﺮ‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ و‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﻳﻚ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺿﺮورت اﻳﺠﺎد ﺟﺒﻬﻪ ي ﻣﺘﺤﺪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﺟﻨﮕﺠﻮ‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ را ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ‬ ‫اﻓﺮادي در ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺎرﮔﺮي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺮدﻳﺪي در‬ ‫اﻳﻦ اﺗﻬﺎم ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﻤﺪا‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻘﺶ را ﺑﻪ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﻛﺎﻣﻼ‬ ‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در ﻣﻮرد ﺧﻄﺮ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اﻳﻦ اﻗﺪام را ﻋﻤﺪا در ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻃﺒﻘﺎت ﺣﺎﻛﻢ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮان از ﺳﺮ ﻛﻮﺗﻪ ﻧﮕﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﻦ اﺗﻬﺎم را‬ ‫وارد ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺬﺷﺖ دو ﺳﺎل‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﻛﺎﻣﻼ‬ ‫واﺿﺤﻲ ﺑﻮد ﺑﺮ ﭘﻮﭼﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﻫﻢ دوﺳﺘﺎن و ﻫﻢ ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺻﻠﺢ‪ ،‬آﺷﻜﺎرا‬ ‫درﺑﺎره ي ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺎزه اي ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﺎ‪،‬‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲ راﻧﻨﺪ‪ .‬و دﺷﻮار ﺑﺘﻮان اﻓﺮاد ﺟﺪي و‬ ‫ﻣﺘﻔﻜﺮي را ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﺗﺎ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎي ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ‬ ‫اﻓﺮوزي ﭘﻴﺸﺮو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪي روا ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﭘﻴﺶ ﺗﺮ در ﺗﻌﺪادي از‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮوز ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮔﺮان آﻟﻤﺎﻧﻲ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻣﺮدم اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ‬ ‫ﺟﻨﮕﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ژاﭘﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از‬ ‫ﺗﺼﺮف اﺳﺘﺎن ﻣﻨﭽﻮري‪ ،‬اﻛﻨﻮن در ﺣﺎل ﺣﻤﻠﻪ ي‬ ‫ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﻣﺮدم ﭼﻴﻦ و اﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺟﻨﮓ ﺗﺎزه اي‬ ‫در ﺷﻤﺎل ﭼﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﭽﻮري‪ ،‬اﺗﻴﻮﭘﻲ‪ ،‬اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﭼﻴﻦ ﺷﻤﺎﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﭼﭙﺎوﻟﮕﺮاﻧﻪ و ﺑﺰرگ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺎ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﺟﺪا از ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻠﻮﻛﻲ از آﺗﺶ اﻓﺮوزان و ﻣﺘﺠﺎوزان‬

‫ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ‬ ‫ﺟﺮﺟﻲ دﻳﻤﻴﺘﺮوف‬ ‫ﻧﺴﻴﻢ روﺷﻨﺎﻳﻲ‬

‫دو ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬در آﮔﻮﺳﺖ ‪ ، 1935‬در ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﮕﺮه ي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي راه ﻫﺎ و‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي آن ﻃﺒﻘﻪ ي ﻛﺎرﮔﺮ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻴﻦ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ و ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﺑﺮاي ﺻﻠﺢ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺷﺪ‪ .‬در ﻛﻨﮕﺮه اﻋﻼن ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ "ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ"‪ .‬ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﺑﺎ ورود ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺮﺻﻪ ي ﻗﺪرت ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اراده و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻢ ﻣﻴﻬﻨﺎن‬ ‫اش‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮون رﻓﺖ از ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺰاﻳﻨﺪه ي‬ ‫داﺧﻠﻲ درﺻﺪد ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ و‬ ‫ﺑﺎ اﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺻﺪد ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺑﺎره‬ ‫ي ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻠﺢ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﻳﺮاﻧﻲ ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﻮده ﻫﺎي در ﺑﻨﺪ را در‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﻗﺎدر ﻣﻲ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮد را ﮔﺮد آورده و ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري‬ ‫ﻫﺎي ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﻣﻨﻔﻮر آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي در ﺗﺄﺳﻴﺲ وﺣﺪت‬ ‫ﺻﻔﻮف ﺧﻮد‪ ،‬ﮔﺮدآوردن ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺻﻠﺢ و ﺗﺄﺳﻴﺲ‬ ‫ﺳﺪي ﻧﻔﻮذ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وﻗﻮع ﺟﻨﮓ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﻴﭻ ﻣﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎري از دول ﻏﻴﺮ ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ‬ ‫در ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺻﻠﺢ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزان ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪ اي اﺳﺘﻮار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﻛﻞ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ اي ﻛﻪ از ﻣﻴﻞ ﻏﺎرﺗﮕﺮاﻧﻪ ي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖ‬ ‫ﻫﺎي ژاﭘﻨﻲ در ﻣﻨﭽﻮري و ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ در‬ ‫اﺗﻴﻮﭘﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻲ آﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻠﻮك ﭼﭙﺎول ﮔﺮ ﺣﺎﻛﻤﻴﻦ آﻟﻤﺎن‪ ،‬ژاﭘﻦ و‬ ‫اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻤﻠﻲ ﻛﺮدن ﻃﺮح ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‬ ‫ﺷﺎن ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ در ﺑﺮﻟﻴﻦ‪ ،‬روم‪ ،‬ﺗﻮﻛﻴﻮ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺎﻫﺪه ي ﺿﺪ ﻛﻤﻴﻨﺘﺮنِ ﺑﻴﻦ ژاﭘﻦ و آﻟﻤﺎن ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻣﻌﺎﻫﺪه اي اﺳﺖ از‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻴﻠﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫درواﻗﻊ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﭘﻴﻮﻧﺪه زده اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺗﺮ‬ ‫در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺠﺎوزان‬ ‫آﻟﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ ‪ ،‬و ژاﭘﻨﻲ در زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﺑﺎ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ " ﺗﻬﺪﻳﺪ‬ ‫ﺳﺮخ"‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ي ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ‪ -‬ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي زﻣﻴﻨﻲ و ﻛﺎﻧﺎل ﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ و ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ﻣﻮاد ﺧﺎم را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻨﺎن اﻓﻜﻨﺪن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﮓ‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺗﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اول از ﻫﻤﻪ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ " اﻗﺪام ﻣﺘﺤﺪ" دوﻟﺖ ﻫﺎي‬ ‫ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺻﻠﺢ ﺷﻮﻧﺪ؛‬

‫ﺑﺮاي دﻳﺪن اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﻮﻫﻢ و اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي اﻋﻼن‬ ‫رﺳﻤﻲ ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﭘﻴﺶ در‬ ‫ﻣﺎرس ‪ ، 1936‬رﻓﻴﻖ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪ ،‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اي‬ ‫ﺑﺎ روي ﻫﺎوارد )‪ ( Roy Howard‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫دوم‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از وﺣﺪت ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻴﻦ‬ ‫اﻟﻤﻠﻞ ﻛﺎرﮔﺮي و ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺟﺒﻬﻪ ي ﻣﻘﺘﺪر و ﻣﺘﺤﺪ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺟﻨﮓ و ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ؛‬ ‫ﺳﻮم ‪ ،‬اﻳﺠﺎد اﻧﺸﻌﺎب و ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻣﺨﺮب در‬ ‫ﺷﻮروي ﻛﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎم ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﮕﺮ ﺻﻠﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫" ﺟﻨﮓ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﺟﻨﮓ ﻫﺎ اﻋﻼن ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎدﮔﻲ رخ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ"‬

‫اﻳﻦ ﻫﺎ ﻣﻮاردي ﻋﻤﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎي‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم وﻗﺎﻳﻊ ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺗﺄﻳﻴﺪي اﺳﺖ آﺷﻜﺎر‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ‪ .‬ژاﭘﻦ ﺑﺪون اﻋﻼن رﺳﻤﻲ ﺟﻨﮓ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﭼﻴﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد و‬ ‫ﻣﻨﭽﻮري را اﺷﻐﺎل ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺗﻴﻮﭘﻲ‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد و آﻧﺠﺎ را اﺷﻐﺎل ﻛﺮد و اﻛﻨﻮن آﻟﻤﺎن و‬ ‫اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫و در واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺠﺎوزان و ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزان‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ‪ ،‬ﻣﺘﺤﺪ و ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﻬﺖ‬ ‫در ﺣﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫ارﺿﻲ ﺷﺎن از دوﻟﺖ ﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﺣﻖ‬ ‫اﻟﺴﻜﻮت ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﻮروي‬ ‫ﺗﺪارك ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﺣﻠﻘﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬

‫‪51‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ را ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺻﻠﺢ‬ ‫ﭘﺎﻳﺪار و اﺳﺘﻮار ﺧﻮد ‪ ،‬ﺑﺮ آب ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع اﺳﺖ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ اﻏﺮاﻗﻲ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻣﺪﺗﻲ ﭘﻴﺶ درﮔﻴﺮ‬ ‫ﺧﻮﻓﻨﺎك ﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺷﻮروري و ﻫﻴﭻ ارﺗﺶ ﺳﺮخ ﺑﺎﺷﻜﻮﻫﻲ ﻫﻢ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ در اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺻﻠﺢ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم و‬ ‫اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزان ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻊ‬ ‫ﺷﻮروي ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﻣﺮدم‬ ‫ﺷﻮروي ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻛﻞ ﻣﺮدم زﺣﻤﺖ‬ ‫ﻛﺶ ﺟﻬﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ در ﻣﻮرد‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻮرژواﻳﻲ ﻣﺼﺪاق ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺗﻤﺎم ‪ ،‬وﺟﻮد‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﭼﻴﻦ ﻧﺸﺎن داده ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺴﺎﻋﺪت آﺷﻜﺎرا و ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﻠﻮك ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ‬ ‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻠﻘﻪ ي ﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ‬ ‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﻏﺮب داده‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﻳﺎ دﻟﺠﻮﻳﻲ از ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ژاﭘﻨﻲ وﻗﺘﻲ ﻣﻨﭽﻮري‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ اﺷﻐﺎل ﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻤﺎﻳﺖ از‬ ‫ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزان ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ﻧﺒﻮد؟ آﻳﺎ ﻓﻘﺪان ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬ ‫ﻣﺼﻤﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻤﻠﻪ ي ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻣﻮﺳﻴﻠﻴﻨﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮدم اﺗﻴﻮﭘﻲ ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ﻧﺒﻮد؟‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺧﻨﺪه آور ﻋﺪم ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﺣﺪود ﻳﻜﺴﺎل ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬ ‫اﺟﺮا ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﺬاﻛﺮات درﺑﺎره ي ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ‬ ‫رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻓﺮاﻧﻜﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ "‬ ‫ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ " را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ‪ -‬آﻳﺎ اﻳﻦ در واﻗﻊ‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﻧﺒﻮد؟ آﻳﺎ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ي ﮔﺴﺘﺮده اي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫در ﭼﭙﺎول ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و‬ ‫ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ روش‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎران‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﺗﻌﺪادي از ﻟﻴﺒﺮال ﻫﺎ و رﻫﺒﺮان ﺣﺰب‬ ‫ﻛﺎرﮔﺮرا ﺟﻠﺐ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺪاﻳﻲ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن از‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮات دﻳﮕﺮ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﺴﻂ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﻳﺐ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪،‬‬ ‫ﺗﻼش ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اي ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬ ‫ﻣﺮﺗﺠﻌﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮاﻧﺴﻪ را‬ ‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻌﺎﻫﺪه ي ﺑﻴﻦ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺷﻮروي‬ ‫‪ Franco-Soviet pact‬را ﻧﻘﺾ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ را از ﺷﻮروي ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻫﺎي‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﻣﺠﻤﻊ ﻣﻠﻞ را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﺣﻤﻼت ﺷﺎن آزادي ﻋﻤﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺣﻤﻠﻪ از ﺑﻴﺮون و ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻲ ﺗﻮﻃﺌﻪ‬ ‫ﻫﺎ و ﻃﻐﻴﺎن ﻫﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺿﻌﻴﻒ ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﻣﺮﻋﻮب ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزان‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ از ﺧﺎﺋﻨﻴﻦ ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه از ﺗﺮوﺗﺴﻜﻴﺴﺖ ﻫﺎ‬ ‫‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﻛﺎر ﺗﺨﺮﻳﺐ در ﺻﻔﻮف‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺎرﮔﺮي و ﺑﺮاي از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﺎﻧﺪن ﺟﺒﻬﻪ ي‬ ‫ﻣﺮدم در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ي اﺧﻴﺮ در ﺑﺎرﺳﻠﻮﻧﺎ ﺑﺮﻫﺎن ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻨﻲ‬ ‫اراﺋﻪ داد از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ﻫﺎ از ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻫﺎي ﺗﺮوﺗﺴﻜﻴﺴﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﭘﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺒﻬﻪ ي ﻣﺮدﻣﻲ ﺧﻨﺠﺮ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺘﻨﻪ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰان ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ از ﻛﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن وﺣﺪت ﺑﻴﻦ‬ ‫اﻟﻤﻠﻞ ﭘﺮوﻟﺘﺮي در ﺻﻔﻮف ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ دوم و‬ ‫ﻓﺪراﺳﻴﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﺎي ﺻﻨﻔﻲ و ﺑﺎ‬ ‫ﺛﺒﺖ ﻧﺎم ﻋﻮاﻣﻠﻴﻦ آﻧﻬﺎ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ي ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ﺑﻲ ﺷﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﺣﻤﻠﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﻨﮕﻲ را در درون اروﭘﺎ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﻣﺎه از ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎي آزاردﻫﻨﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ رﻫﺒﺮان ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ دوم ﺑﺎ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ در ﻳﻚ‬ ‫‪ Annemasse‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻨﻮز ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﺪف واﻗﻌﻲ اﻗﺪاﻣﻲ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ ﺑﻴﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﺎرﮔﺮان ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻗﺪاﻣﻲ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ در ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺠﺎي ﻣﻤﻜﻦ‪.‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ي ﻛﻨﻮﻧﻲ در ﻗﺒﺎل ﻏﺎرﺗﮕﺮان ﺑﻲ ﺷﺮم‬ ‫در ﺷﻤﺎل ﭼﻴﻦ ‪ ،‬رﺳﻮاﺗﺮﻳﻦ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻴﺮه ﺳﺮ ِ ژاﭘﻨﻲ ﻧﺒﻮد ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﺰرگ ﭼﻴﻦ را ﺑﻨﺪه ي ﺧﻮد ﺳﺎزﻧﺪ؟ ﻣﺮدم‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ آراﻣﺶ اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺠﺎﻳﻊ را ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻛﻨﻨﺪ؟ آﻳﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﺘﺠﺎوزان‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪه ي ﻛﺎر ﺷﻨﻴﻊ ﻓﺘﻨﻪ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰان ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ را در ﺟﻬﺖ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ؟‬

‫از آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﭼﺸﻢ ﮔﻴﺮي اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬و اﻛﻨﻮن ﺣﻤﻼت‬ ‫ﺗﺎزه ي ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ژاﭘﻨﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎل ﭼﻴﻦ ﻧﻴﺰ اﻓﺰوده‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ژاﭘﻨﻲ ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺎﻧﭽﻮ ﻛﺎﺋﻮ ي دوم ) دوﻟﺘﻲ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﻛﻪ در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1932‬ﺗﻮﺳﻂ ژاﭘﻦ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ( و ﭘﺎﻳﻪ اي‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﺠﺪد از ﭼﻴﻦ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ‬ ‫ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎ و رﻫﺒﺮان‬ ‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻛﺎرﮔﺮي و ﻓﺪراﺳﻴﻮن‬ ‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﺎي ﺻﻨﻔﻲ ﭼﻘﺪر ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ‬ ‫‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻟﺠﺎﺟﺖ در ﺑﺮﻗﺮاري اﻗﺪاﻣﻲ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻋﻤﻞ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺷﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﺘﺤﺪ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ و اﻳﺠﺎد ﺟﺒﻬﻪ ي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫ﻣﻘﺘﺪري ﺑﺮاي ﺻﻠﺢ ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻛﻨﻮن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺣﻤﻼت‬ ‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮔﺮان ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮدم ﭼﻴﻦ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ژاﭘﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﻲ ﺧﻴﺰﻧﺪ ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻛﺎرﮔﺮي ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﻼش‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺼﻤﻢ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫دﻓﺎع از ﺻﻠﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻗﺪام‬ ‫آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ژاﭘﻨﻲ ﻣﻨﭽﻮري را اﺷﻐﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ در اﻟﺘﻔﺎت ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺎرﮔﺮي ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻊ‬ ‫ﻛﺎرﮔﺮان در ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ادﻋﺎ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﭽﻮري ﺑﺴﻴﺎر دور اﺳﺖ و ﺗﻬﺎﺟﻢ‬ ‫ژاﭘﻦ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺎرﮔﺮي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫ﻧﺪارد ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﮔﺮوه ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻠﻴﻨﻲ‬ ‫ﻣﺮدم اﺗﻴﻮﭘﻲ را ﺷﻜﺴﺖ داد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎرﮔﺰارن ادﻋﺎ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ وﻗﺎﻳﻊ در اﺗﻴﻮﭘﻲ ﻳﻚ درﮔﻴﺮي‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﻲ ﺑﻮد و ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺘﺠﺎوزان‬

‫اﻛﻨﻮن اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ي ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺻﻠﺢ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اوﻟﻴﻦ و‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﺸﺎﻧﺪن ﻣﺘﺠﺎوزان‬

‫‪53‬‬

‫‪Artcult19‬‬ ‫ي وﺳﻴﻊ ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون راﻧﺪن ﻏﺎﺻﺒﺎن‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ از اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﭼﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﺑﺴﻴﺞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﭼﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮب‬ ‫درس ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﻳﻦ را درك ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎن ﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮو و‬ ‫ﻣﺘﻤﺪن‪ ،‬ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ و اﻋﻤﺎل ﻏﺎرﺗﮕﺮاﻧﻪ ي‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺎري در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ از اﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺷﻌﻠﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ آﻣﺎده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮازن ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺻﻠﺢ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎل ‪ 1914‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از آن زﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮات‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﻤﺪه اي در ﺟﻬﺎن رخ داده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫﺎ ﺗﻦ از‬ ‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ در‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ دوﻟﺖ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﭘﺮوﻟﺘﺮي وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺖ و ﻧﻪ ارﺗﺶ ﺳﺮﺧﻲ ‪ ،‬در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﻫﻴﭻ ﺟﺒﻬﻪ ي ﻣﺮدﻣﻲ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﭼﻴﻦ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻠﻲ ﺧﻮد دﻓﺎع‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮده ي ﻣﺮدم ﺗﺠﺮﺑﻪ اي از‬ ‫ﺟﻨﮓ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ و اﻧﻘﻼب ﺑﺰرگ ﭘﺮوﻟﺘﺮي‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻃﺒﻘﻪ ي ﻛﺎرﮔﺮ‬ ‫ﻫﻨﻮز ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬ ‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‬ ‫ﻛﺎرﮔﺮي و ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻓﺪراﺳﻴﻮن اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﺻﻨﻔﻲ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻫﺎي در ﺣﺮف و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺻﻠﺢ راﺿﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ از اﻗﺪام ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺎرﮔﺮي ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮوري اﺳﺖ ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﻣﺴﻠﻤﺎ‬ ‫اﻳﻦ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﺸﺘﺮك ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﺎرﮔﺮي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در ﻫﺮ ﻛﺸﻮر و ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ِ ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬ ‫ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﺟﻨﮓ و ﻣﺴﺪود‬ ‫ﻛﺮدن راه ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزان و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺸﺎر وارد‬ ‫ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ رﺳﻤﻲ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ دول ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻣﺘﺠﺎوزان ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻬﺎر از ﻛﻒ داده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻛﺎرﮔﺮي‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎ و اﺑﺰار ﻛﺎﻓﻲ‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر دارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ي ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ آﻟﻤﺎن و‬ ‫اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ژاﭘﻨﻲ در‬ ‫ﭼﻴﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﺪ و ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎرزه ي ﺟﺪي ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اول و در درﺟﻪ ي‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻤﺎم ﮔﺎم ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﺗﺄﺳﻴﺲ‬ ‫ﺟﺒﻬﻪ ي ﻣﺘﺤﺪ ﻃﺒﻘﻪ ي ﻛﺎرﮔﺮ در ﻫﻤﻪ ي‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد و اﻗﺪاﻣﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﺎرﮔﺮي اﺗﺨﺎذ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اداﻣﻪ ي ﻣﺒﺎرزه ي ﺟﺪي ﺑﺮاي ﺻﻠﺢ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺟﻨﺒﺶ ﻛﺎرﮔﺮ و ﺗﻮده‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎ و اﺑﺰار‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ در اﺧﺘﻴﺎر ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﺎرﮔﺮي‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه و در ﺟﻬﺖ ﻣﺒﺎرزه اي ﻛﺎرآﻣﺪ و‬ ‫ﺳﺮﻛﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ و ﺟﻨﮓ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن‬

‫‪54‬‬