Текст предоставлен Гродненским районным исполнительным комитетом тел.: +375 152 741540
РО
© УП «РИФТУР», оформление, 2015 © С. Плыткевич, фото © Н. Плыткевич, редактура © К. Антонова, дизайн, компьютерная верстка и цветокорректура © О. Калацкая, перевод на английский язык © Л. Костюкович, редактор польского текста © УП «РИФТУР», 2015. Свидетельство № 1/201 от 27.02.2014 выдано Мининформации РБ Отпечатано в типографии УП «Джи энд Ди». Свидетельство о ГРИПИ № 2/36 от 13.01.2014 г. Ул. Бурдейного, 37, г. Минск, 20136, Республика Беларусь Тираж 5000 экз. Заказ
О
АСТОЯ
Hrodna District Rejon grodzieński
Grodno region Данный проспект подготовлен в рамках проекта «Доступность регионов, представляющих туристические и хозяйственные ценности – улучшение качества польско-белорусских приграничных дорог». Проект реализован Гродненским районным исполнительным комитетом, коммунальным проектно-ремонтно-строительным унитарным предприятием «Гроднооблдорстрой» (Республика Беларусь) и Староством повяту Моньки (Республика Польша). В ходе реализации проекта проведена реконструкция 44 км дорог с обеих сторон. В Моньском повяте Подляского воеводства (Республика Польша) реконструирована дорога 1838В протяженностью 33 км, иначе известная как Царский тракт. В Гродненском районе Гродненской области (Республика Беларусь) – часть дороги Н6054 Гродно – Сопоцкин – граница Литовской Республики протяженностью 11 км.
The leaflet you are now holding in your hands has been prepared as part of the project Accessibility of Regions with Tourist and Economic Potential – Better Cross-border Roads in Poland and Belarus. The project has been implemented by the Hrodna District Executive Committee, Hrodnaabldarbud Public-Service Design-Build and Maintenance Company in Belarus and the Mońki County Local Authority in Poland. 44 kilometres of roads in both countries have been reconstructed within the framework of the project. The 33-kilometre-long 1838В, also known as the Tsar’s Highway, was rebuilt in Mońki County of Podlaskie Voivodeship in Poland. 11-kilometre-long part of the 6054 Hrodna – Sapockin – the Lithuanian border was reconstructed in Hrodna District of Hrodna Region in Belarus.
Useful information for visitors Tourist information center 231733, Grodno Region, Sopoćkinie, Grodnienskaja, st. 6 Tel/faks: +375152 992280 +375152 740711 e-mаil: griksport@mail.grodno.by www: tourgrodno.by/information-center/sopockin Department of education, sports and tourism of Grodno District Executive Committee 230029, Grodno, Gorkogo st. 51 Tel/faks: +375152 772731 +375152 740711 e-mаil: grodroo@mail. grodno.by www:grodno-roo.grodno. unibel.by
Department of ideological work, culture and youth affairs of the Grodno District Executive Committee: the organization of leisure time, professional concerts conducting, tours and performances animation 230029, Grodno, Gorkogo st. 51 Tel/faks: +375152 740714 +375152 745580 e-mаil: otdelkylt@tut.by www.otdelkult-gr.by State cultural establishment «Grodno district cultural and information center» 230023, Grodno, 17 Września, 50 st. Tel/faks: +375152 720739 +375152 723541 e-mаil: metodcentr@tut.by Salon-studio of the Culture state factory «Grodno district cultural and information center» 231721, Grodno district Korobczyce, Mołodiożnaja st. Tel. +375 152 770193
Prospekt, ktory odebraliscie, jest przygotowany w ramach projektu «Dostępność regionów reprezentujących turystyczne i gospodarcze wartośći – poprawę jakości polsko-białoruskich dróg granicznych». Projekt został zrealizowany przez Grodzienski rejonowy komitet wykonawczy, komunalne projekt-naprawa-budowlane przedsiębiorstwo unitarne «Grodnoobldorstroj» (Republika Białoruś) i starostwo powiatu Monskiego (Republika Polska). Podczas realizacji projektu rekonstruowane 44 km dróg po obu stronach. W Monskim powiacie Podlaskiego wojewódstwa (Republika Polska) przebudowana dróga № 1838B długościu 33 km inaczej znana jako Carski trakt. W rejonie Grodna Grodzienskiego wojwódstwa (Republika Białoruś) – część drogi H-6054 Grodno – Sopockin – granica Republiki Litewskiej długośćiu 11 km.
Дорога Моньского повята Подляского воеводства
Дорога Н6054 Гродно – Сопоцкин – граница Литовской Республики
Проект «Доступность регионов, представляющих туристические и хозяйственные ценности – улучшение качества польско-белорусских приграничных дорог»
4 258 669,57 EUR
3 811 229,54 EUR
447 440,03 EUR
Общая сумма
Сумма дополнительного финансирования проекта
Сумма собственного взноса
4,258,669.57 EUR
3,811,229.54 EUR
447,440.03 EUR
Sum total
Additional funds
Equity contribution
4 258 669.57 EUR
3 811 229.54 EUR
447 440.03 EUR
Ogólna suma
Suma dodatkowego finansowania dla projektu
Suma wkładu własnego
European Union
При финансовой поддержке ЕС в рамках Программы трансграничного сотрудничества Польша – Беларусь – Украина 2007 – 2013.
1
Гродненский район Гродненский район образован 15 января 1940 года в составе Белостокской области. 20 сентября 1944 года он вошел в Гродненскую область. Это самый большой район области: его площадь – 2,7 тысячи квадратных километров. В районе проживает 50,5 тысяч человек. Там, где ныне располагается Гродненский район, за века сменилось немало государственных образований и административно-территориальных единиц: Гродненское удельное княжество, затем одноименный повет, воеводство, уезд… Менялись границы и размеры территориальных единиц, но неизменным во всех политико-административных преобразованиях оставался исторический и культурный че культурны ный й центр ц нт це нтр р этой этой земзем е Его Величество Гродно… ли и–Е го В еличеств тво о Грод Г родно… Cудьба этого уникальна C Cудь Cу удь дьба б э ба того то го ггорода ор род да ун уник икал ик ал льн ьна а– его е ег о прошлое прош пр ошло лое по о своей сво воей воей ей объемности объ бъе емно ем ост сти
не знает себе равных в Беларуси. Вполне закономерно поэтому, что в 1988 году Совет Министров БССР объявил Гродно памятником градостроительства и архитектуры. Таким статусом в стране обладает только столица Понеманья! Ей посвящены солидные исторические и архитектурные монографии, энциклопедические статьи, мемуары, путеводители, фотоальбомы… Разумеется, мы не станем соперничать со всеми этими достойными источниками, создавая наряду с ними свой портрет этого города. Ведь наш путеводитель посвящен прежде всего ближайшим окрестностям Гродно, которые объединены территорией столичного района области. Вот отправимся путьобла л стти. и В от и о тпра тп р ви ра имся мся в пу п утть ть дорогу этим достопримечательнодоро до рогу ро гу к э тим ти м до дост стоп ст опри оп риме ри меча чате те ель льно но-стям. Итак… стям ст ям.. Ит ям И так акк…
Grodno region Hrodna (also known as Horadnia) district was established as an administrative unit of Bielastok region in Belarus on 15 January 1940. On 20 September 1944 the district became part of Hrodna region. It is the largest one in the region, with an area of 2,700 square kilometres and a population of 50,500. Over the centuries the territory of what is now Hrodna district used to belong to a number of different states and administrative divisions, i.e. the Principality of Horadnia, then Horadnia county and Horadnia palatinate in the Grand Duchy of Lithuania the Polish-Lithuanian Commonwealth, and Horadnia governorate in the Russian Empire. Although their borders and area were modified more than once, what remained unchanged was the historical and cultural centre of this territory, Sovereign Horadnia.
The city has a unique history, unparalleled in Belarus within its today’s frontiers. It was only logical that in 1988 the Belarusian government declared Hrodna a landmark of urban development and architecture. The city on the Nioman River is the only one in Belarus to enjoy this status. There are plenty of influential monographs on history and architecture, entries in encyclopaedias, memoirs, guide books and photo albums featuring Hrodna. We are not by any means going to compete with all these reputable sources by offering our own portrait of Hrodna. Our guide is mostly about the area around the city, i.e. the territory of Hrodna district. We are going to set out on a journey of these places and see their sights. So let us get started.
Гродно. Борисо-Глебская церковь ХII ст. Гродно. Кафедральный собор
Rejon grodzie ń ski Rejon grodzieński w BSRR został utworzony 15 stycznia 1940 roku w ramach województwa białostockiego, a dnia 20 września 1944 roku wszedł do utworzonego obwodu grodnieńskiego. Jest to największy rejon obwodu, jego powierzchnia stanowi 2700 km2. Liczba mieszkańców rejonu (bez mieszkańców miasta Grodno) stanowi 50,5 tysięcy osób. Rejon grodzieński to terytorium, na którym przez wieki istniało kilka państw oraz jednostek administracyjnych: udzielne księstwo Grodzieńskie, potem powiat o takiej samej nazwie, województwo, hrabstwo… Zmieniały się granice i rozmiary jednostek terytorialnych, ale niezmienny pozostawało po wszystkich przekształceniach politycznych i administracyjnych historyczny i kulturowy centrum tej ziemi – Jego Mość Grodno…
Los tego miasta jest wyjątkowy – jego przeszłość pod względem bogactwa jest nieporównywalna wśród miast Białorusi. Zatem zrozumiałe jest, dlaczego w 1988 roku na mocy decyzji Rady Ministrów BSRS miasto Grodno zostało zabytkiem architektury i budownictwa miejskiego i otrzymało ochronę państwa. Tylko ta stolica Ziemi Nadniemeńskiej posiada taki status w naszym kraju. Jej zostały poświęcone solidne monografie historyczne i z zakresu architektury, artykuły encyklopedyczne, wspomnienia, przewodniki, albumy fotograficzne… Nie będziemy konkurowali z tymi godnymi uwagi źródłami, tworząc obok własny portret tego miasta. Dlatego też, że w naszym przewodniku jest opisana przede wszystkim najbliższe okolice Grodna, które należą do rejonu grodzieńskiego. Zatem wyruszamy w drogę drog dr ogę og ę do tych tyc y h zabytków… zaby za bytk tk ków ów…
Rejon grodzie ń ski
Гравюра Гродно ХVI века, выполненная гравером Франциском Гогенбергом
Гродненский район
Августовский канал Проект этой водной системы был реализован после создания на Венском конгрессе (1815) Королевства (Царства) Польского, входившего в состав Российской империи, но при этом сохранявшего видимость суверенности. Финансирование проекта производилось за счет повышения налогов, которыми облагалось главным образом сельское хозяйство, экспортирующее свои продукты в Западную Европу. Основным препятствием для этого экспорта было то, что устья Вислы и Немана, главных рек Беларуси, Польши и Литвы, оказались в это время под контролем Пруссии. В 1821–1825 годах берлинское правительство, стремясь добиться от России бесплатного транзита своих товаров в Китай, приняло ряд мер, приведших в начале к экономической блокаде, а затем и к таможенной войне. Так, был заблокирован доступ белорусской, польской и литовской сельскохозяйственной продукции в балтийские порты. Это был своеобразный ответ на введение поляками с 1 января 1823 года ряда запретов и ограничений, которые усложняли доступ на ч че е польские рынки чужих промышленп по о ных н ны ы товаров. Предвидя негативное развитие ситуации, тогдашний мира р а нистр финансов Франциск Ксаверий н ни и Друцкий-Любецкий совместно с миД Др р нистром внутренних дел и полиции ни н и 6
Антонием Тадеушем Мостовским уже в январе 1822 года убеждали царя Александра I принять «смертоносный план» – так назвали его немцы. Он состоял в том, чтобы создать большую окружную водную артерию, которая бы связала Вислу с Неманом в обход границы Пруссии и привела к разорению богатевшие на торговле с Польшей, Литвой и Беларусью прусские города: Гданьск, Кенигсберг, Мемель (Клайпеду). План этот как средство нажима на Пруссию сыграл свою роль. Сам факт принятия решения о строительстве и поиски иных мест вывоза польской сельскохозяйственной продукции привели к тому, что Пруссия уже в марте 1825 года пошла на компромисс с Королевством Польским и Россией, а по сути дела признала свою капитуляцию. Несмотря на это, канал все-таки был построен к 1839 году с участием как польской, так и российской сторон. В итоге были возведены 21 камерный шлюз, 29 регулирующих плотин, 24 объекта службы канала, мосты и т.д. Стоимость строительства составила около 14 млн польских злотых. Августовская система стала первым на территории Польши и Беларуси комплексом водных сооружений, построенным в соответствии с тогдашними европейскими техническими стандартами. Размеры сооружений Августовской системы не уступали ведущим в мире водным дорогам. Постоянное использование исключало коренную модернизацию канала, благодаря чему он и сохранился до наших дней в малоизмененном виде. После восстания 1863–1864 годов канал постепенно мелел и, несмотря на то, что в конце 70-х – начале 80-х годов были произведены ремонты шлюзов, приходил в упадок. С началом Первой мировой войны были предприняты попытки превратить некоторые участки трассы в оборонные линии. После Рижского договора 1921 года началось восстановление канала, были утверждены планы его модернизации. Хотя глав-
Гродненский район ной функцией канала по-прежнему оставался сплав древесины, однако в межвоенный период канал все больше использовался для туризма. К началу сентябрьской кампании 1939 года Августовский канал на юго-западном отрезке был превращен в линию обороны польской армии. Примерно 8–12 октября была проведена демаркационная линия между Германским Рейхом и СССР. Канал был разделен. Части – юго-западная и восточная – вошли в состав Белорусской ССР. Середина отошла к Рейху. После войны польская часть канала стала местом массового туризма. На территории Беларуси проходит 21 км Августовского канала (из его 101,2 км общей протяженности). Белорусская часть начинается на линии границы с Польшей. Прибрежная территория разбита на 10 функциональных зон, где сконцен-
трированы объекты и сооружения, необходимые для полноценного обслуживания туристов. Среди гидротехнических объектов белорусской части Августовского канала сохранился четырехкамерный судоходный шлюз «Немново», однокамерные шлюзы – «Домбровка», «Волкушик», шлюз-регулятор «Куркуль» и пограничный шлюз «Кужинец», дома смотрителей, где жили работники, обслуживающие шлюзы, водосборы и разводные мосты, построенные на рубеже XIX–XX веков в стиле «промышленной», или, иначе, «кирпичной» архитектуры. Сегодня канал активно используется любителями водного туризма благодаря белорусско-польскому соглашению, а шлюзы вновь принимают судна. На Августовском канале ежегодно в последнее воскресенье августа проходит фестиваль «Августовский канал в культуре трех народов».
Трехкамерный шлюз «Немново»
7
Grodno region
The Aŭhustoŭ (Augustów) Canal The project was implemented after the Congress of Vienna set up in 1815 the Congress Kingdom of Poland that was part of the Russian Empire but maintained a façade of sovereignty. The funds for the project came from higher taxes, levied primarily on agriculture that exported its produce to Western Europe. The mouths of the Vistula and the Nioman, i.e. the main water arteries of Belarus, Poland and Lithuania were then controlled by Prussia, which became a major obstacle to export. The government in Berlin sought to ensure free transit of Prussian goods to China across Russia, so between 1821 and 1825 Prussia took a number of steps that first led to an economic blockade and then resulted in a customs war. For example, Belarusian, Polish and Lithuanian agricultural products were banned from Baltic ports. It was a way of countering a number of protectionist measures that the Poles introduced on 1 January 1823 to hinder foreign imports of manufactured goods to the Polish market. Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki, who was at the time the Minister of the Treasury of the Congress Kingdom of Poland, was able to foresee some negative developments, so as early as January 1822 he and Minister of the Interior Tadeusz Antoni Mostowski tried to persuade Tsar Alexander I to adopt the ‘deadly plan’, as the Prussians called 8
it. The plan envisaged creating a major circuitous water artery that would connect the Vistula and the Nioman, bypassing the Prussian frontier. It would have caused bankruptcy of the Prussian cities of Danzig (now Gdańsk in Poland), Königsberg (now Kaliningrad in the Russian exclave) and Memel (now Klaipėda in Lithuania) that had thrived due to extensive trade with Poland, Lithuania and Belarus. The plan turned out an effective way of putting pressure on Prussia. The mere fact that a decision to construct a canal had been taken and new routes for Polish agricultural exports were being sought forced Prussia to compromise with the Congress Kingdom of Poland and Russia in March 1825 already, essentially conceding defeat. The canal, however, had still been constructed by 1839 by the Polish and Russian sides. It had 21 canal locks, 29 control dams, 24 support facilities, bridges, etc. The construction costs were about 14 million Polish zlotys. The Aŭhustoŭ Canal became the first-ever hydraulic engineering system in Poland and Belarus to meet European technical standards of the time. In their size the facilities of the Aŭhustoŭ Canal could compete with the world’s leading. The canal was in operation all the time, which precluded its fundamental reconstruction. That is the reason why it has survived into the present with very few modifications. Following the anti-Russian uprising of 1863/64, the canal was gradually getting shallower and going into decline, even though the locks were repaired in the late 1870s and early 1880s. When World War I broke out, some attempts were made to transform certain segments of the canal into defence lines. When the Russian Bolshevik government and Poland signed the Treaty of Riga in 1921, the canal began to be restored and plans for its modernisation were adopted. During the interwar period the canal was still utilised mainly for timber rafting; however, it also came to be used for travelling. By the time World War II broke out in September 1939, the south-western seg-
Grodno region ment of the Aŭhustoŭ Canal had been transformed into a defence line for the Polish Army. When the German Reich and the USSR drew a demarcation line between 8 and 12 October 1939, the canal was divided between them. Its south-western and eastern parts were joined to the Belarusian Soviet Socialist Republic, while the central part was annexed to Germany. After the war the Polish section of the Aŭhustoŭ Canal became a major tourist attraction. The canal is 101.2 kilometres long. At present 21 kilometres of its total length runs through the territory of Belarus. The Belarusian section begins right on the border between Poland and Belarus. The territory around the canal is divided into ten functional areas
with quality tourist facilities. Among the hydraulic facilities of the Aŭhustoŭ Canal that have survived into the present are Niamnova staircase of four locks, Dambroŭka and Valkušak locks, Kurkuĺ regulator and Kužyniec border lock on the frontier with Poland, as well as lock keepers’ houses were keepers in charge of the locks lived, reservoirs and drawbridges that were built at the turn of the 20th century in the industrial, or ‘brick’ style of architecture. At present a Belarus – Poland agreement has enabled enthusiasts of water tourism to make good use of the canal and boats enter its locks again. On the last Sunday of August the Aŭhustoŭ Canal hosts an annual festival called The Aŭhustoŭ Canal in the Culture of the Three Nations.
9
Rejon grodzie ń ski Kanał Augustowski Projekt tego systemu wodnego został zrealizowany po stworzeniu na Kongresie Wiedeńskim (1815) Królestwa Polskiego, które wchodziło w skład Cesarstwa Rosyjskiego, ale zachowywało pozorną suwerennośc. Finansowanie projektu odbywało się dzięki podniesieniu podatków, które zostały nałożone głównie na rolnictwo, eksportujące swoje produkty do Europy Zachodniej. Główną barierą eksportu było to, że ujścia głównych rzek Polski, Białorusi i Litwy- Wisły i Niemna - znalazły się w tamtym momencie pod kontrolą Prusów. W latach 1821-1825 rząd berliński, pragnąc zmusić Rosję do nieodpłatnego tranzytu swoich towarów do Chin, zastosował pewne środki, które doprowadziły najpierw do blokady gospodarczej, a później do wojny celnej. W ten sposób produkcja rolna z terenów Białorusi, Polski i Litwy nie miała dostępu do portów nadbałtyckich. To była swego rodzaju odpowiedź na wprowadzenie przez Polaków od dnia 1 stycznia 1823 roku szeregu zakazów i ograniczeń, które komplikowały dostęp na rynek polski obcych towarów przemysłowych. Przewidując negatywny rozwój sytuacji, ówczesny minister finansów Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki razem z ministrem spraw wewnętrznych i policji Antonim Tadeuszem Mostowskim już w styczniu 1822 roku przekonywali cara Aleksandra I do zaakceptowania planu jak go określili Niemcy „śmiercionośnego”. Polegał on na tym, aby stworzyć wielką obwodnicę wodną, która połączyłaby Wisłę z Niemnem w obejście granicy Prusów i doprowadziła do upadku bogacące się na handlu z Polską, Litwą i Białorusią miasta pruskie: Gdańsk, Królewiec i Memel (Kłajpedę). Plan ten odegrał swoją rolę jako sposób nacisku na Prusy. Sam fakt podjęcia decyzji o budowie i poszukiwaniu innych miejsc eksportu produkcji rolnej doprowadził do tego, że Prusy już w marcu 1825 roku poszły na kompromis z Królestwem Polskim i Rosją, czyli w istocie uznały swoją kapitulację. Bez względu na to, kanał 10
jednak do 1839 roku został zbudowany z udziałem strony polskiej i rosyjskiej. W rezultacie zbudowanych zostało 21 śluz komorowych, 29 regulujących zapór wodnych, 24 obiekty obsługujące kanał, mosty itd. Koszt budowy wyniósł około 14 mln złotych (1,5 mln rubli srebrem). System Augustowski stał się pierwszym na obszarze Polski i BiaBia zespołem konstrukcjiji wodnych, łorusi zespo p łem konstrukcj wodnyc y h, zbudowanych zbud zb udow owan anyc ych h zgodnie zgod zg odni nie e z ówczesnymi ówcz ów czes esny nymi mi światowymi ś świ wiat iatowy towy ymii standardami sta tand ndar dard damii technicznyda tec ech hniczn hni icznyy
Rejon grodzie ń ski mi. Rozmiary konstrukcji systemu augustowskiego były podobne do czołowych dróg wodnych na świecie. Stałe wykorzystanie kanału wykluczało jego gruntowną modernizację, dzięki czemu zachował się do naszych dni w stanie prawie niezmiennym. Po powstaniu 1863-64rr. kanał powoli stał się płytki, i pomimo że w końcu lat 70-tych i na początku lat 80-tych śluzy zostały wyremontowane, ale niestety upadał. Po rozpoczęciu I Wojny Światowej zostały poczynione próby przekształcenia niektórych odcinków kanału w linie obronne. Po podpisaniu Traktatu Ryskiego 1921 roku rozpoczęła się odbudowa kanału, zostały zatwierdzone plany jego modernizacji. Chociaż funkcją główną kanału nadal było transportowanie drewna, w okresie międzywojennym kanał coraz bardziej był wykorzystywany w celach turystycznych. Do początku kampanii wrześniowej 1939 roku Kanał Augustowski na odcinku południowo-zachodnim został przekształcony w linię obrony wojska polskiego. Po przeprowadzeniu linii demarkacyjnej między Rzeszą Niemiecką a ZSRR w dniach 8-12 października 1939 roku kanał został podzielony. Część południowo-zachodnia i wschodnia zostały dołączone do Białoruskiej SRR zaś część środkowa została zajęta przez III
Rzeszę. Po wojnie część polska kanału stała sie terenem turystyki masowej. Na terytorium Białorusi kanał Augustowskiego ciągnie się na przestrzeni 22,2 km (z jego 101,2 km całkowitej długości). Część białoruska zaczyna się na linii granicy z Polską. Terytorium nadbrzeżne zostało podzielone na 10 stref funkcjonalnych, gdzie są skoncentrowane obiekty i konstrukcje niezbęne dla obsługi turystów. Wśród objektów hydrotechnicznych części białoruskiej Kanału Augustowskiego zachowała się czterokomorowa śluza żeglugowa „Niemnowo”, jednokomorowe śluzy „Dąmbrowka”, „Wołkuszek”, śluza regulująca „Kurkul” oraz śluza nadgraniczna „Kużyniec”, domy dozorców, gdzie mieszkali robotnicy do obsługi śluz, zbiorniki wodne i mosty rozwodowe zbudowane na przełomie XIX -XX wieku w stylu architektury „przemysłowej” lub „ceglanej”. Dzięki podpisanemu porozumieniu polsko-białoruskiemu kanał jest aktywnie wykorzystywany przez miłośników turystyki wodnej, a śluzy znowu przyjmują statki. Co roku w ostatnią niedzielę sierpnia Kanał Augustowski przyjmuje uczestników święta „Kanał Augustowski w kulturze trzech narodów”.
11
Гродненский район
Вертелишки Это центральная усадьба сельскохозяйственного производственного кооператива (СПК) «ПрогрессВертелишки», в котором сейчас работает более тысячи человек. Создавалась усадьба по единому плану с 1967 года до начала 1980-х годов. Новые объекты появляются и по сей день. Здесь можно увидеть и святыню. Церковь благоверного князя Александра Невского (1854) раскрыта к зрителю широким шестиколонным портиком, над которым, уже после возведения храма, надстроили де-
ревянную башню-звонницу. Второе рождение храм пережил во время революции 1917 года, когда его хотели снести, но разрушили только колокольню. В церкви есть одна уникальная святыня – икона пророка Ильи, в 1893-м году ее подарила храму молодая семья Главицких из деревни Рыдели. В этой многодетной семье один за другим умирали дети. И тогда родители дали обет – подарить самую дорогую ценность дома церкви ради выздоровления ребятишек. Старожилы говорят, что икона оберегала храм во все времена. Памятник внесен в Государственный список историко-культурных ценностей Республики Беларусь.
Церковь Св. Александра Невского. ХIX в.
Grodno region
Viarcieliški Viarcieliški is the base of Prahres-Viarcieliški agricultural cooperative, which employs over a thousand people. It was developed after a common plan from 1967 to the early 1980s. New facilities are still being constructed here. You can also see here the Church of the Faithful Saint Prince Alexander Nevsky (1854). It has a wide portico with six columns. When the church had already been built a wooden belfry was added over the portico. During the Bolshevik revolution of 1917 there were attempts to knock down the church, but the vandals were only able to destroy the belfry, so the place of worship had a new lease on life. The church has a unique icon of the Prophet Elijah, offered in 1893 by the Hlavicki family from the village of Rydziali. Children had been dying one after another in this large family, so the parents pledged to offer their most valuable heirloom to the church in hope for the children’s recovery. Old-timers claim that the icon has always protected this place of worship. The landmark is entered into the Historical and Cultural Heritage List of the Republic of Belarus.
13
Rejon grodzie ń ski
Wiertieliszki Ośrodek rolniczej spółdzielni produkcyjnej (RSP) „Progress-Wiertieliszki”, w którym na chwilę obecną jest zatrudniono ponad tysiąc osób. Ośrodek powstawał w 1967 roku, przemiany odbywały się do początku lat 80-tych, nowe obiekty powstają do dnia dzisiejszego. Cerkiew św. Aleksandra Newskiego (1854 rok) w Wiertieliszkach posiada szeroki sześciokolumnowy portyk, nad którym, już po wzniesieniu świątyni, nadbudowano drewnianą wieżę – dzwonnicę. Świątynia przetrwała okres rewolucji 1917 roku, kiedy podjęto de-
14
cyzję zburzyć cerkiew, ale zrujnowano tylko dzwonnicę. W cerkwi jest przechowywany wyjątkowy obiekt sakralny – ikona proroka Ilji. Została ona w roku 1893 przekazana świątyni przez młodą rodzinę Gławickich ze wsi Rydela. W tej wielodzietnej rodzinie jedno po drugim umierały dzieci. I wtedy rodzice przyjęli obietnicę – podarować cerkwi najcenniejszą rzecz z domu w intencji szybkiego powrotu do zdrowia pozostałych dzieci. Starsi mieszkańcy wsi mówią, że ikona ta chroniła świątynię przez wszystkie czasy. Zabytek jest wpisany do rejestru dziedzictwa historyczno – kulturowego Republiki Białoruś.
Гродненский район Гожа Сожженный в последнюю войну костел Святых Петра и Павла возродился в 90-х годах XX столетия. Костел был построен в 1865 году. Храм невелик и примечателен своим главным фасадом, на котором розоватого цвета бутовый камень контрастирует с широкими полосами белой штукатурки, покрывающей островерхие угловые башни. «Всевидящее Око» над вытянутым вверх, объединяющим вход и окно хоров арочным порталом смотрится как яркая лепная композиция.
Троицкий костел в Индуре. ХIX в.
Житомля Церковь Благовещения Пресвятой Богородицы – памятник деревянного зодчества (1743). После реконструкции во второй половине ХIХ столетия значительно изменила свой облик: теперь это протяженный сруб, к которому с восточной стороны примыкает апсида с ризницами, а с западной – двухъярусная звонница (восьмерик на четверике) с шатровой крышей и маковкой. Памятник внесен в Государственный список историко-культурных ценностей Республики Беларусь. Индура Уже в XI–XIII столетиях тут появилось поселение городского типа – возможно, феодальная усадьба. От нее сохранилось городище, рядом с которым в 1525 году было основано местечко. В 1542 году здесь был заложен деревянный костел Пресвятой Троицы, на месте которого теперь возвышается кирпичная, с представительным четырехколонным дорическим портиком святыня в стиле позднего классицизма. Ее отстроили в 1815 году. Через улицу, напротив костела, расположилась церковь Святого благоверного князя Александра Невского (1881), в которой главную декоративную и силуэтную нагрузку несет на себе двухъярусная башнязвонница. Особенностью церкви
является помещенное на апсиде большое художественное панно на евангельский сюжет. Костел и церковь внесены в Государственный список историко-культурных ценностей Республики Беларусь. Удивляет своими масштабами местная синагога (1885) с учебной (очевидно, школа) и хозяйственной постройками при ней. На еврейском кладбище сохранилось множество захоронений с каменными надмогильными памятниками. 15
Grodno region Hoža Hoža is notable for its SS Peter and Paul’s Church, which was built in 1865, burned during World War II and restored in the 1990s. It is not too big and remarkable mostly for its façade, in which pink quarry stone contrasts with broad stripes of white plaster that covers the corner towers with pointed roofs. The Eye of Providence over the vaulted archway between the entrance and the choir window looks like a bright stucco decoration.
Žytomlia Žytomlia’s most important landmark is the Church of Annunciation, a monument of wooden architecture that dates back to 1743. The church was rebuilt in the second half of the 19th century, which led to drastic changes in its appearance. At present it is an extended log structure with an adjacent apse and vestries in the east and a two-tier tent belfry (an octagon superimposed on a quadrangle) with an onion dome in the west. It is entered into the Historical and Cultural Heritage List of the Republic of Belarus.
A wooden Catholic church dedicated to the Holy Trinity was founded here in 1542. There is a brick church now standing in its place, rebuilt in the style of late classicism in 1815. It has an impressive portico with four Doric columns. Across the street opposite the Catholic church stands the Orthodox Church of the Faithful Saint Prince Alexander Nevsky (1881). Its main decorative and architectural accent is on a two-tier belfry. There is a big panel painting on a Gospel subject on the apse, which is the church’s distinctive feature. Both the Catholic and the Orthodox churches are registered in the Historical and Cultural Heritage List of the Republic of Belarus. What makes the local synagogue (1885) really impressive is its size. It has two outbuildings attached to it – one was probably a school and the other was used for maintenance purposes. A lot of tombstones have survived in the Jewish cemetery.
Indura An urban settlement (maybe a large landowner’s manor) appeared here between the 11th and the 13th centuries. Its haradzišča (fortified settlement) has survived. A settlement was founded next to the haradzišča in 1525. Синагога
Свято-Благовещенская церковь
Rejon grodzie ń ski Hoża Spalony w czasie ostatniej wojny kościół Św. Piotra i Pawła odrodził się w latach 90-tych. Kościół został zbudowany w 1865 roku. Świątynia jest niewielka i wyróżnia się swoją główną fasadą, na której kamienie różowego koloru kontrastują z szerokimi pasami białego tynku, którym obłożone są kątowe wieżyczki. „Wszechwidzące oko” nad wyciągniętym do góry, łączącym wejście i chóralne okno, łukowatym portykiem wygląda jak piękna stiukowa kompozycja. Żydomla Cerkiew Zwiastowania Pańskiego – pomnik architektury drewnianej (1743). Po renowacji w drugiej połowie XIX wieku znacząco zmieniła swój wygląd: teraz jest to wydłużony budynek zrębowy, do którego od strony wschodniej przylega apsyda z zakrystiami, a od zachodniej – dwukondygnacyjna dzwonnica z dachem namiotowym i kopułą. Zabytek został wpisany do rejestru dziedzictwa historycznokulturowego Republiki Białoruś. Indura Już w XI-XIII w tym miejscu pojawiła się miejscowość, prawdopodobnie folwark. Potem wyrosło grodzisko, obok którego w 1525 roku zostało założone miasteczko.
Костел Святых апостолов Петра и Павла. ХIX в.
W 1542 roku został zbudowany drewniany kościół Trójcy Świętej, w miejscu którego w 1815 roku powstała z świątynia cegły, z solidnym czterokolumnowym portykiem w stylu późnego klasycyzmu. Z drugiej strony ulicy, naprzeciwko kościoła, znajduje się Cerkiew Św. Aleksandra Newskiego (1881), której głównym elementem dekoracyjnym jest zamieszczone na apsydzie wielkie kunsztowne panneau o tematyce ewangelickiej. Kościół i cerkiew są wpisane do rejestru dziedzictwa historyczno- kulturowego Republiki Białoruś. Zachwyca swoją skalą miejscowa synagoga (1885) z częścią szkolną i gospodarczą. Na cmentarzu żydowskim zachowało się dużo grobów z kamiennymi płytami nagrobnymi.
17
Гродненский район Квасовка В далекие времена Квасовка была маленькой деревушкой, которая состояла из одной улицы, трех магазинов, деревянного костела и корчмы. На сегодняшний день это обновленный и благоустроенный агрогородок с развитой инфраструктурой. В центре агрогородка величественно стоит костел Непорочного Зачатия Пресвятой Девы Марии, построенный в 1856–1872 годах с использованием элементов готики. Декорированная в первом ярусе арочными нишами, на главном фасаде выступает четырехгранная башня-звонница. Интерьер состоит из трех нефов, размещены три алтаря, над входом хоры отделены ажурной балюстрадой. Коробчицы Первое упоминание в 1539 году. Уже тогда тут стояла мечеть при татарском кладбище. Впоследствии деревня стала королевским владением в Гродненской экономии. Стоит особо отметить, что татарские захоронения в Коробчицах – одни из самых древних на территории Беларуси – датируются ХV–XVI столетиями. Интересны они прежде всего безымянными надмогильными камнями. Традицию делать надписи на могильных камнях крымские татары переняли у местного населения очень поздно – в конце XVIII столетия. Надписи делались сначала на польском, позднее – на русском языке. Ныне Коробчицы широко известны своим агротуристическим комплексом «Гарадзенскі маёнтак «Каробчыцы». Это своеобразный музей под открытым небом. Комплекс занимает территорию около 17 га, на которой сооружено множество построек хоть и разного назначения, но органично сочетающихся друг с другом и с окружающей природой. Тут поселились и представители дикой природы, и домашние животные, птицы. Прогуливаясь пешком по это18
Костел Непорочного Зачатия Девы Марии
му сказочному имению, встретишься с павлинами, фазанами, страусами, домашними экзотическими (декоративными) животными и птицами: курочками, утками, гусями, кроликами, вьетнамскими свинками… Отдельная и очень важная тема – лошади. В конюшне комплекса имеется ценное элитное племенное поголовье различных пород лошадей, некоторые из них – единственные в Беларуси. Прогуливаясь по парку, стоит посетить мастерскую резчика по дереву и зайти в гости к кузнецу. В ресторане «Замак Зеваны», названном так в честь языческой богини охоты, под чарующие звуки фортепиано можно побаловать себя блюдами национальной белорусской и европейской кухни. На территории парка расположено множество уютных беседок для отдыха, а курсирующий по всему имению дилижанс позволяет насладиться красотой окружающей природы и понаблюдать за размеренной жизнью ее обитателей…
Grodno region Kvasaŭka There was a time when Kvasaŭka was a little village consisting of one street, three shops, a wooden church and a tavern. At present it is a renovated and well-developed agricultural settlement with good infrastructure. The Church of the Immaculate Conception dominates the whole of the village. Built between 1856 and 1872, it includes some Gothic elements. A quadrangular belfry towers above the façade. The first tier of the belfry is decorated with arched niches. The interior of the church is divided into three aisles with three altars. The choir above the entrance is separated by an openwork balustrade. Karobčycy The village of Karobčycy was first mentioned in historical records in 1539. It already had a mosque next to the Tatar cemetery then. Later on the village became part of Horadnia royal estate. The Tatar mizar (cemetery) in Karobčycy deserves special mention. Dating back to the 15th and 16th centuries, it is among the oldest in Belarus. The burial site is particularly notable for its nameless tombstones. The descendants of the Crimean Tatars, who had been invited to settle in what is now Belarus by Grand Duke Vitaŭt in the early 15th century, adopted from the local population a tradition of carving inscriptions on tombstones as late
as the end of the 18th century. At first the inscriptions were made in Polish and then in Russian. Nowadays Karobčycy enjoys wide popularity for its agritourist business called Karobčycy Estate near Horadnia. It is a kind of an open-air museum with an area of about 17 hectares. Its many buildings may serve a whole variety of purposes, but they all go together well with each other and the environment. It is inhabited by both wildlife species and domestic animals. If you walk around this fantastic place you are going to see peacocks, pheasants, ostriches, and unusual species of chickens, ducks, geese, rabbits or Vietnamese pot-bellied pigs. Horses are a separate all-important subject. The stable of Karobčycy Estate has highly-prized superior breeding stock. Some horses are the only ones of their breed in Belarus. As you walk along the park, it would be a good idea to visit a master woodcarver’s workshop and call on a smith. The restaurant Zamak Zievany (Zievana’s Castle, named after a pagan goddess of hunting) is the right place to indulge yourselves, trying specialties of Belarusian and European cuisine to the charming sounds of the piano. The park has a lot of comfortable arbours where you can relax and a stagecoach running around all of the estate allows visitors to admire the beauty of nature around them and watch its inhabitants’ unhurried life.
19
Rejon grodzie ń ski Kwasówka W dawnych czasach Kwasówka była małą wioską, która składała się z jednej ulicy, trzech sklepów, drewnianego kościoła i karczmy. Na dzień dzisiejszy jest to odnowione i zagospodarowane miasteczko rolnicze z rozwiniętą infrastrukturą. W centrum miasteczka stoji majestatyczny Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, zbudowany w latach 1856-1872 z wykorzystaniem elementów gotyckich. Dekorowana łukowatymi wnękami na pierwszej kondygnacji przy fasadzie głównej znajduje się czteroboczna wieża - dzwonnica. Wnętrza składają się z trzech new, trzech ołtarzy oraz ażurowej balustrady, oddzielającej chór. Korobczyce Pierwszą wzmiankę odnotowano w 1539 roku. Już wtedy znajdował się tutaj meczet przy cmentarzu tatarskim. Później wieś stała się częścią włości królewskich w Ekonomii Grodzieńskiej. Warto odnotować, że groby tatarskie w Korobczycach są jednymi z najdawniejszych na terytorium Białorusi – datowane są na XV-XVI wiek. Interesujące są bezimienne kamienie nadgrobne. Tradycję robienia inskrypcji na kamieniach nadgrobnych Tatarzy krymscy przejęli od miejscowych mieszkańców bardzo późno, pod koniec XVIII wieku. Inskrypcje były robione najpierw po polsku, a potem w języku rosyjskim. Obecnie Korobczyce są szeroko znane dzięki kompleksowi agroturystycznemu „Gorodzeński majątek „Korobczyce”. Ten swego rodzaju skansen obejmuje terytorium około 17 ha, na
którym zostało zbudowano budynki o różnym przyznaczeniu organicznie wpisujące się do środowiska otaczającego. Na terenie skansenu mieszkają przedstawiciele dzikiej przyrody, zwierzęta domowe, ptaki. Spacerując po tym bajkowym majątku można spotkać pawie, bażanty, strusie, domowe egzotyczne (dekoracyjne) zwierzęta i ptaki: kury, kaczki, gęsie, króliki, świnki wietnamskie itd. a kursujący po całym majątku dyliżans pozwala cieszyć się pięknym otoczeniem oraz obserwować spokojne życie jego mieszkańców.Oddzielnym i bardzo ważnym tematem są konie. W stajni tego kompleksu jest cenne elitarne pogłowie plemienne koni różnych ras, niektóre jedynie na Białorusi. Spacerując po parku warto odwiedzić warsztat snycerza oraz kuźnię. W restauracji „Zamek Zewany”, nazwany imieniem bogini myślistwa, duży wybór dań kuchni białoruskiej i europejskiej. Na terenie parku dużo zacisznych altanek dla odpoczynku.