Μ
ια φορά κι έναν καιρό, στα πολύ παλιά χρόνια, οι θεοί έβαλαν κλήρο και δίχως καβγάδες και τσακωμούς μοίρασαν ολόκληρη τη γη με ταξύ τους, παίρνοντας ο καθένας τον τόπο που ήθελε. Κι όποιος λέει πως ο ένας θεός παραγνώρισε το δίκαιο τ αλλουνού κι έκανε του κεφαλιού του, δε μιλάει σω στά. Ούτε πάλι δοκίμασαν, παραβλέπον τας τις προτιμήσεις τους, ν' αρπάξουν ό,τι θα ταίριαζε καλύτερα στους άλλους. Με κλήρο, πήραν στην τύχη αυτό που τους βόλευε και τους άρεσε. Ύστερα γέμισαν με ανθρώπους τις χώρες τους και μας 5
ανάθρεψαν και μας φρόντισαν με τον ίδιο τρόπο που οι βοσκοί περιποιούνται τα κο πάδια τους, στοργικά και φιλάνθρωπο. Όμως, ενώ κάποιες φορές οι βοσκοί θυμώνουν και χτυπούνε με ραβδιά τα ζων τανά τους, για να τους δείξουν ποιο είναι το σωστό και το πρεπούμενο, οι θεοί δεν πεί ραξαν ποτέ το κορμί κανενός ανθρώπου, για να τον αναγκάσουν να κάνει κάτι, που δε θα το ήθελε. Μας κυβέρνησαν μ' ένα μέσο καλύτερο από την γκλίτσα και του πλέον γνωστικού βοσκού, με τη λογική, σαν τον καπετάνιο που όρθιος στην πρύ μνη του καραβιού του κρατάει το τιμόνι στα δυνατά του χέρια. Έτσι, με την ψυχή και το μυαλό οι α θάνατοι οδηγούσαν τους θνητούς ανθρώ πους στα έργα τα σωστά. Κι όλοι τον τόπο, που τους έλαχε, περιποιήθηκαν και φρόνη σαν και όμορφο κατά τα μέτρα και τις προτι μήσεις του τον έκανε ο καθένας. 6
Στου Ποσειδώνα το μερίδιο έπεσε το νησί Ατλαντίδα. Σ' αυτό ακριβώς το νησί, σε έναν τόπο του, είπε να κατοικήσουν τα παι διά, που μια θνητή γυναίκα του είχε γεννή σει. Προς τη μεριά της θάλασσας - μα και καταμεσής του — στο νησί ολόκληρο μια πε διάδα απλωνόταν η ομορφότερη από τις πεδιάδες όλες και η πιο εύφορη. Σιμά σ' αυτή την πεδιάδα υψωνόταν ένα βουνό, με τις πλαγιές του ομαλές από παντού, και χα μηλό. Σ' εκείνο το βουνό είχε την κατοικία του ο Ευήνορας, άνθρωπος που γεννήθη κε από τη γη την ίδια. Μαζί του ζούσαν η γυναίκα του, η Λευκίππη, κι η μόνη θυγα τέρα του, η Κλειτώ. Για την Κλειτώ ο θεός της θάλασσας ένιωσε μια παράφορη αγάπη και, βλέπον τας πως οι γονείς της είχανε πεθάνει, ήρθε και έσμιξε μαζί της. Έπειτα το χαμηλό λό φο, όπου βρισκότανε η κατοικία της, είπε 7
να κάνει απλησίαστο σε όλους, για να την προφυλάξει. Τον έζωσε λοιπόν με κύκλους από νερό θαλασσινό, σαν τάφρους, και με δαχτυλίδια στερεής γης, που μοιάζαν με τροχούς, μικρούς, μεγάλους. Οι μικροί βέ βαια βρίσκονταν μες στην περιφέρεια των μεγάλων. Πέντε τέτοιες ζώνες έφτιαξε ο θεός γύρω απ' το γήλοφο, όπου κατοικού σε η Κλειτώ· τρεις από θάλασσα και δύο από στεριά. Κι οι αποστάσεις ανάμεσα σ' αυτούς τους κύκλους ήταν ίσες, κι όπως ο λόφος βρισκόταν στη μέση του νησιού, άν θρωπος κανένας δεν μπορούσε να τους πε ράσει, όσο κι αν ήταν δυνατός. Εδώ πρέπει να πούμε ότι, εκείνους τους μακρινούς και ρούς, ούτε πλοία υπήρχαν ούτε ταξίδια γί νονταν.
την καρδιά της γης έκανε ν' αναβρύσουν νερά ζεστά και νερά κρύα. Το χώμα, εύφο ρο όπως ήταν και γόνιμο, πρόσταξε να βλα στήσει απάνω του κάθε λογής φυτά. Σ' αυτόν τον ίδιο τόπο, πέντε φορές α γόρια δίδυμα του γέννησε η Κλειτώ. Και ο θεός μοίρασε το νησί, την Ατλαντίδα, σε δέκα μερίδια και έδωσε στον πρώτο απ' τους πρωτότοκους δίδυμους για κλήρο την κατοικία της μητέρας του κι όλους τους άλ λους τόπους, που βρίσκονταν μέσα στον πρώτο κύκλο του θαλασσινού νερού· κι ή ταν εκείνες οι καλύτερες κι οι πλέον εύφο ρες μεριές. Όρισε ακόμα αυτός να είναι βασιλιάς των άλλων αδερφών του και κεί νους τους έκανε άρχοντες κατώτερους, που βασίλευαν όμως πάνω σε χιλιάδες και μυ ριάδες ανθρώπους και κυβερνούσανε χώ ρες μεγάλες.
Ύστερα ο Ποσειδώνας, όπως ταίριαζε σ' ένα θεό σπουδαίο σαν κι αυτόν, στόλισε απλόχερα το νησί που βρισκόταν στο κέν Τον πρώτο από τους πρώτους δίδυτρο των πέντε κύκλων με κάθε πλούτο. Απ' I μους, το βασιλιά των άλλων, Άτλαντα τον ι 10
11
ονόμασε ο Ποσειδώνας. Απ' αυτόν πήρανε τ' όνομα τους τόσοτο νησί όσο και το Ατλαν τικό το πέλαγος*, εκείνο που το τριγύριζε. Το δίδυμο αδερφό του τον είπε Γάδειρο, όνομα που στα ελληνικά είναι Εύμηλος. Αυτός βασίλευε στη μεριά της Ατλαντίδος, που βλέπει προς τις Ηράκλειες στήλες* και βρίσκεται πέρα απ' τη χώρα των Γαδείρων* Τους δίδυμους που γεννήθηκαν ύστερα τους ονόμασε Αμφήρη, τον ένα, κι Ευδαίμονα, τον άλλο. Από το τρίτο ζευγάρι των διδύμων, εκείνον που γεννήθηκε πρώτος τον είπε Μνησέα και στο δεύτερο έδωσε το όνομα Αυτόχθονος. Τους τέταρτους διδύ μους τους ονόμασε Ελάσιππο, τον πρώτο,
* Ο σημερινός Ατλανηκός Ωκεανός. * Τα σημερινά στενά (πορθμός) του Γιβραλτάρ.
και Μήστορα, το δεύτερο. Τους πέμπτους τους είπε Αζάη και Διαπρεπή. Όλοι αυτοί και οι απόγονοι τους έζη σαν χρόνους πολλούς και κυβέρνησαν την Ατλαντίδα κι άλλα νησιά τριγύρω της στο ί διο εκείνο πέλαγος, το Ατλαντικό. Η δύνα μη τους απλωνόταν και σε χώρες πέρα από τις Ηράκλειες στήλες κι έφτανε ως την Τυρρηνία* και την Αίγυπτο. Έτσι, από τον Άτ λαντα βγήκε μία μεγάλη γενιά και τιμημέ νη. Βασιλιάς γινόταν πάντα ο μεγαλύτερος γιος κι άφηνε την εξουσία πάντοτε στο με γαλύτερο γιο, με τη σειρά του. Και κράτησε η γενιά του Άτλαντα χρόνους πολλούς. Οι γιοι κι οι εγγονοί του απόχτησαν πλούτη α ναρίθμητα, όσα ποτέ δεν είδε κανένα άλλο γένος βασιλικό, ούτε απ' αυτά που κυβέρ νησαν χώρες μεγάλες και βασίλεια ούτε απ' αυτά που μέλλουνε να κυβερνήσουν.
* Τα Γάδειρα, βρίσκονταν στη θέση ίου σημερινού Κάδιξ, στην Ισπανία.
* Περιοχή της Ιταλίας, η σύγχρονη Τοσκάνη. 12
13
Κι όσα η πόλη τους παρήγαγε ήταν στο χέρι τους να τα κάνουν ό,τι θέλουν το ίδιο γινό ταν και με όσα έβγαζε η υπόλοιπη χώρα. Κι η δύναμη τους ήταν τέτοια, που πράγματα πολλά τους έρχονταν απέξω, από χώρες μακρινές. Ό μ ω ς τα περισσότερα από τα χρειαζούμενα τα έβγαζε το ίδιο το νησί τους. Πρώτα πρώτα, τα μέταλλα όλα, σκλη ρά και μαλακά, που βγαίνουν από τα ορυ χεία, υπήρχαν άφθονα εκεί, και ιδιαίτερα ο ορείχαλκος*, που τον νομίζανε παλιότερα πολυτιμότερο κι απ' το χρυσάφι. Τα ξύλα όλα, όσα χρειάζεται ο ξυ λουργός να κάνει τη δουλειά του, τα πρόσ φεραν τα δάση άφθονα. Τα ζώα πάλι ήτανε πολλά, όσα ταιριάζανε στο κλίμα του νη σιού, ήμερα κι άγρια, και προπαντός οι ε λέφαντες. Βοσκές υπήρχαν μπόλικες για τ άλλα ζωντανά, όσα στα έλη και τα ποτάμια * Ο ορείχαλκος είναι μείγμα κασσίτερου και χαλκού, αλ λά 0 Πλάτωνας εδώ υποστηρίζει όη εξορύσσεται.
15
νοιξαν δρόμους που οδηγούσαν προς τα βασιλικά ανάκτορα και που τα ένωναν με την υπόλοιπη τη χώρα. Τ' ανάκτορα ήταν χτισμένα ανέκαθεν στον τόπο, όπου υπήρ χε η κατοικία του Ποσειδώνα και της Κλειτώς και των άλλων προγόνων τους. Κι ο κάθε βασιλιάς, που τα κληρονομούσε ό μορφα στολισμένα, τα στόλιζε περισσότερο κι αυτός με τη σειρά του και τ' άφηνε καλύ τερα στο διάδοχο του, που πάσκιζε και κεί νος πιο πολύ να τα ομορφύνει. Και μ' έκ πληξη τα 'βλεπαν όλοι και με θαυμασμό, Και χαίρονταν οι κάτοικοι του τα καλά γιατί ήτανε τόσο ωραία και τόσο ευρύχωρα. Ύστερα, από τη μεριά της θάλασσας τους, οι ευτυχισμένοι, και έχτισαν ιερά για τους αθάνατους θεούς κι ανάκτορα για τους ξεκινώντας, άνοιξαν μια διώρυγα, που είχε βασιλιάδες και λιμάνια και ταρσανάδες, με πλάτος ογδόντα οχτώ μέτρα και βάθος εί τάξη, φροντίζοντας να κάνουν ολόκληρη κοσι εννιά. Κι από την ανοιχτή θάλασσα έ τη χώρα τους χρήσιμη κι όμορφη. Πρώτα, φτανε εκείνη η διώρυγα ως τον τρίτο κύκλο γεφύρωσαν τους κύκλους του θαλασσινού του νερού, που έζωνε την πόλη, φτιάχνον νερού, που έζωναν τριπλοί σαν τάφροι την τας ένα, το καλύτερο, λιμάνι. Το μέγα βά παλιά τους πόλη, την πρώτη. Κι ύστερα ά θος της άφηνε να περνούν ακόμα και τα με-
ζουν, ή αυτά που αγαπούνε τα Βουνά, κι ε κείνα που τις πεδιάδες προτιμούν. Και τα μυρωδικά που Βγάζει η φύση - ρίζες, βο τάνια και Βλαστούς κι άλλες ουσίες - υπήρ χαν άφθονα. Το ίδιο, σε ποικιλίες ατέλειω τες, παρήγαγε εκείνη η γη τους καρπούς ό λους, που τρώγονται ξεροί ή φρέσκοι - τα ό σπρια, τα δημητριακά ή τα φρούτα. Ευλο γημένο το νησί, όλα σε θαυμαστή ποιότητα και σε ποσότητες μεγάλες τα παρήγαγε. Κανένα άλλο μέρος, που το φωτίζει ο ή λιος, στον κόσμο δεν υπήρχε σαν κι αυτό.
0 ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ! ΤΥΠ. 2
16
17
γαλύτερα καράβια. Τις ζώνες της στεριάς ης τρύπησαν, στα μέρη όπου υπήρχαν τα γε φύρια, τόσο ώστε να χωράει κι η μεγαλύτε ρη τριήρης* να περάσει, κι αυτές ης τρύπες ης σκέπασαν από πάνω, να είναι υπόγειο το πέρασμα των καραβιών. Η πιο μεγάλη τάφρος, εκείνη που βρι σκόταν κοντύτερα στη θάλασσα, ήταν πλα τιά ίσαμε πέντε και μισή χιλιάδες μέτρα, και το ίδιο είχε πλάτος κι ο κύκλος της στεριάς που όριζε. Της επομένης το φάρδος έφτανε τα τρεις χιλιάδες εξακόσια μέτρα, κι ίσος με κείνην ήταν ο κύκλος της στεριάς που ακο λουθούσε. Η τελευταία που τριγύριζε το νη σί, όπου υψώνονταν τ' ανάκτορα του βασι λιά, είχε μονάχα χίλια οχτακόσια μέτρα πλάτος. Το νησί ήταν αρκετά φαρδύ· η διά μετρος του έφτανε τα εννιά χιλιάδες μέτρα. Ύστερα περιζώσαν τα γεφύρια, το νη* Πολεμικό πλοίο, με τρεις σειρές κουπιά.
19
σί και κάθε πέρασμα, που οδηγούσε προς την ανοιχτή θάλασσα, με τείχη. Τις πέτρες, που χρειάστηκαν, τις πήραν από το κεντρι κό νησί κι από τους κύκλους της στεριάς κι ήταν τριών λογιών άσπρες και κόκκινες και μαύρες. Στα μέρη, που έσκαψαν για να βγάλουνε την πέτρα, στα ίδια εκείνα γουβώματα έφτιαξαν δεξαμενές, ν' αποθηκεύ ουν το νερό. Τα σπίτια τους άλλα τα χτίσανε απλά κι άλλα τα φτιάξανε με πέτρες, που εί χαν χρώματα διαφορετικά, για να τα βλέ πουν και να χαίρονται τα μάτια τους. Το τεί χος, που γυρόφερνε τον πρώτο στεριανό κύκλο, το έντυσαν με μπρούντζο. Το τείχος του δεύτερου κύκλου το άλειψαν με λιωμέ νο καλάι. Και το άλλο τείχος, εκείνο που περίζωνε το κεντρικό νησί - με άλλα λόγια την ακρόπολη της Ατλαντίδος - το σκέπα σαν με μπρούντζο κοκκινωπό, που άστρα φτε σαν τις φλόγες της φωτιάς τη νύχτα. Τ' ανάκτορα, όπου έμεναν οι βασιλιά20
δες, βρίσκονταν μέσα στην ακρόπολη. Στο κέντρο τους ορθωνόταν ο ναός του Ποσει δώνα και της Κλειτώς και τον νόμιζαν τόπο ιερό, όπου απαγορευόταν να πατήσει πόδι κοινού θνητού. Ο χώρος τούτος κλεινόταν από έναν τοίχο χαμηλό, χρυσό. Εκεί γεν νήθηκαν οι δέκα γενεές των βασιλιάδων, κι εκεί κάθε χρονιά έρχονταν να προσφέρου νε θυσίες στους δυο θεούς οι άρχοντες απόγονοί τους. Του Ποσειδώνα ο ναός είχε χίλια οχτακόσια μέτρα μάκρος, φάρδος ί σαμε εννιακόσια μέτρα κι ύψος ανάλογο, συμμετρικό. Η θέα του τρόμαζε τον άνθρω πο, γιατί είχε κάτι το βαρβαρικό απάνω του. Το έξω μέρος του ναού ήταν στρωμένο με ασήμι- μονάχα οι γωνίες ήτανε από χρυσά φι. Στο μέσα μέρος του, μπρούντζος, ασήμι και χρυσάφι πλούμιζαν το ταβάνι, που ήτα νε φτιαγμένο από φίλντισι. Τα άλλα μέρη πάτωμα, κολόνες και τοίχοι - σκεπάζονταν με μπρούντζο. Χρυσά αγάλματα πολλά ορ-
21
θώνονταν μες στο ναό. Του Ποσειδώνα ή τανε τόσο μεγάλο, που η κορυφή του άγγι ζε την οροφή. Ο θεός παρασταινόταν όρ θιος - σαν αμαξηλάτης - πάνω σ' ένα άρ μα, που το 'σερναν άλογα φτερωτά έξι. Κα βάλα σε δελφίνια γύρω του έστεκαν νηρηίδες εκατό. Και άλλα πολλά αγάλματα ο μόρφαιναν το ναό, αφιερώματα απλών αν θρώπων. Έξω, παντού γύρω του, βρίσκονταν ανδριάντες, που παράσταιναν τους μέχρι τότε βασιλιάδες και τις γυναίκες τους, χρυ σοί όλοι τους. Κι άλλα πολλά ορθώνονταν μνημεία είτε των αρχόντων είτε των πολιτών αφιερώματα· μερικά μάλιστα τα είχαν στή σει ξένοι, κάτοικοι των χωρών, που ήτανε υ ποδουλωμένες στην Ατλαντίδα. Πλάι στο ναό βρισκόταν κι ο βωμός για τις θυσίες προς τους θεούς, καλοφτιαγ μένος και τεράστιος, έτσι που να ταιριάζει με τα άλλα χτίσματα. Κι η κατοικία των βα22
σιλιάδων ήταν κτίριο αξιοθαύμαστο, σ' όλα του όμοιο με το ναό, κι έδειχνε πόσο μεγά λη εξουσία και δύναμη είχανε οι άρχοντες της χώρας. Οι πηγές πάλι, τόσο εκείνη με το κρύο νερό όσο κι η άλλη με το ζεστό, τρέ χον ολοχρονίς και τα νερά τους τα χρησι μοποιούσαν για να χηζουν ή για να ποτίζουνε τα δέντρα. Κι είχαν φυτέψει δέντρα πολλά, ποτιστικά, τριγύρω. Δεξαμενές πολ λές, άλλες ξεσκέπαστες και άλλες στεγα σμένες, είχανε φτιάξει για να μαζεύουν τα νερά αυτά, που άλλα τα 'φερναν στα βασι λικά λουτρά κι άλλα τα οδηγούσανε στους χώρους όπου λούζονταν οι απλοί άνθρω ποι, ή σε κουπάνες, για να ξεδιψούν τα ζώα. Ό, η νερό περίσσευε, χρησίμευε για να ποηζεται ο κήπος ο ιερός του Ποσειδώ να, όπου πρασίνιζαν κι ανθούσαν δέντρα και θάμνοι κάθε λογής, τόσο ψηλά και έτσι όμορφα, που απορούσε ο άνθρωπος και θαύμαζε· σκεφτόταν πόσο πλούσια ήταν η
23
γη, όπου φύτρωναν. Από τον κήπο τον ιερό του Ποσειδώνα, έφερναν έπειτα το νερό και στους κύκλους της στεριάς, που περιζώναν το κεντρικό νησί, γιατί κι εκεί υπήρ χαν τόποι δασωμένοι με ιερά των θεών, και άλση, με χώρους να γυμνάζονται χώρια οι άνθρωποι και χώρια τ' άλογα. Στο κεντρικό νησί, όμως, βρισκόταν ο ιππόδρομος κι ε κεί συναγωνίζονταν τα άλογα ποιο θα κερ δίσει τ' άλλα. Γύρω παντού βρίσκονταν τα σπίτια, όπου έμεναν οι φρουροί, αλλά οι πλέον έμπιστοι από κείνους κατοικούσαν πλάι στην ακρόπολη, και μέσα της, σιμά στ' ανάκτορα, έμεναν μόνο αυτοί που οι βασι λιάδες τους θεωρούσανε δικούς τους αν θρώπους. Οι ταρσανάδες πάλι ήταν γεμάτοι από πλοία και από τα χρειαζούμενα των πλοίων. Τον πιο μεγάλο κύκλο, τον πρώτο από τα έξω, όπου βρίσκονταν τρία λιμάνια, τείχος μεγάλο τον τριγύριζε, που τέλειωνε στην ά26
κρη προς τη θάλασσα της διώρυγας. Πυκνοχπσμένα ήταν εδώ τα σπίτια, και το λι μάνι ξέχειλο από καράβια. Φωνές και φα σαρία και θόρυβοι ακούγονταν συνέχεια από τους ναύτες και τους έμπορους, που έρχονταν εδώ από κάθε μέρος. Νύχτα και ημέρα βούιζε ο τόπος. Τώρα, να πούμε πώς ήταν η υπόλοιπη η χώρα. Απότομες ακτές, γκρεμοί σχεδόν, κατέβαιναν μέχρι τη θάλασσα, αλλά γύρω από την πόλη ένας μεγάλος κι ίσιος κάμπος απλωνόταν, φραγμένος από λόφους και βουνά, που τον προφύλαγαν απ' τους βο ριάδες. Χωριά πολλά στόλιζαν τα βουνά ε κείνα, όπου αφθονούσαν οι ομαλές πλα γιές και, πλούσια, τα βοσκοτόπια. Ήσυχες λίμνες, ποτάμια που κελάρυζαν, δάση με κάθε είδους δέντρα, κατάλληλα για ξύλευση, υπήρχαν σε κείνα τα βουνά. Και στα λι βάδια τους έβοσκαν άφθονα κοπάδια. Τ ο ν κάμπο, που ήτανε σχεδόν τετράγωνος, τον 27
έζωνε μια τάφρος. Εκεί μαζεύονταν τα νερά της βροχής κι έτρεχαν προς τη θάλασσα. Κι αυτή η τεράστια τάφρος είχε σκαφτεί από χέρια ανθρώπινα. Αυλάκια φαρδιά, ίδια με διώρυγες, από τη μια στην άλλη άκρη πηγαίνανε της τάφρου. Εδώ, πλέαν καράβια, που κουβαλούσαν την ξυλεία και τ' άλλα α γαθά των ορεινών περιοχών στην πόλη. Οι κάτοικοι της Ατλαντίδος - πρέπει να το πούμε αυτό - σοδειάζανε δύο φορές το χρόνο, αφού πότιζαν τα χωράφια τους χει μωνιάτικα οι βροχές, ενώ το καλοκαίρι τα άρδευαν με τα νερά από τ' αυλάκια αυτά. Οι άνθρωποι πάλι, αυτοί που έμεναν στον κάμπο, ήταν που αποτελούσαν το στρατό της Ατλαντίδος. Κάθε περιοχή έδινε το δικό της στράτευμα· το ίδιο ίσχυε και για όσους κατοικούσαν τα ορεινά χωριά. Ν ό μοι ειδικοί καθόριζαν ακόμη πόσα άρματα και πόσα άλογα πρόσφερε η κάθε περιοχή. Καθένας απ' τους δέκα βασιλιάδες ό30
ριζε τους δικούς του ανθρώπους, τους δίκα ζε, τους εξουσίαζε, όπως ήθελε, τιμωρών τας κατά τη γνώμη του τους φταίχτες και τους εγκληματίες. Ό μ ω ς κανείς τους δεν μπορούσε να θανατώσει ένα μέλος βασιλι κής γενιάς, άμα δε συμφωνούσαν από τους δέκα βασιλιάδες τουλάχιστον οι έξι. Τα με ταξύ τους ρυθμίζονταν από έθιμα παλιά και τους κανονισμούς, που ήτανε γραμμένοι σε μια στήλη από μπρούντζο και έστεκε κα ταμεσής στο κεντρικό νησί, στο ιερό του Ποσειδώνα. Μία φορά κάθε πέντε και μία φορά κάθε έξι χρόνια, μαζεύονταν οι δέκα βασι λιάδες και λέγαν τα παράπονα τους και άλ λαζαν γνώμες κι ορκίζονταν με όρκους φο βερούς πως θα κρατάνε τη συγγένεια για πάντα και δε θα αδικούνε ο ένας τον άλ λον. Και για να κάνουνε επισημότερους αυτούς τους όρκους, τους σφράγιζαν με μια θυσία, την εξής: Και οι δέκα βασιλιάδες μο31
ναχοί τους κυνηγούσαν κι έπιαναν έναν ταύρο, στον ιερό κήπο του Ποσειδώνα, δί χως υπηρέτες και βοηθούς, έχοντας μόνο ξύλινα ραβδιά και δίχτυα στα χέρια τους. Κι αφού έπιαναν τον ταύρο που ήθελαν, τον έφερναν και τον σφάζανε πάνω στη στήλη την μπρούτζινη, όπου ήταν γραμμένοι οι κανονισμοί που ρύθμιζαν τις μεταξύ τους σχέσεις· κι έτρεχε μαύρο το αίμα πάνω στα γράμματα. Έπειτα σ' ένα μεγάλο δοχείο, γεμάτο με κρασί, έσταζαν δέκα μοναχά σταγόνες αίμα, μία για τον καθένα, κι έβα ζαν στα ποτήρια κι έπιναν εκείνο το κρασί και κάναν στους αθάνατους θεούς σπον δές. Ύστερα καίγανε τα μέλη του ταύρου στο βωμό, θυσία στο θεό και προγονό τους. Μ' αυτόν τον τρόπο ανανεώνανε τους όρ κους, που είχαν δώσει οι προγονοί τους, πως θα κρατάνε για πάντα τη συγγένεια. Η θυσία αυτή γινότανε κατά το σούρουπο, πάντοτε. Και όταν έπεφτε για τα καλά η νύ0 Μ Υ Θ Ο Σ ΤΗΣ ΑΤΛΑΝΤΙΔΑΣ ΤΥΠ. 3
33
χτα, και σβήναν οι φωτιές στο βωμό, κρίνανε και κρινόντουσαν μέσα στη σκοτεινιά, δίχως να Βλέπουν και να Βλέπονται οι δέκα Βασιλιάδες. Όταν ξημέρωνε, γράφαν τις α ποφάσεις τους σε έναν πίνακα από χρυσά φι, που τον αφιέρωναν στο θεό και προγο νό τους. Στον ίδιο επιπλέον αφιέρωναν ό,τι εί χαν φορέσει κι ό,τι ποτήρι ή άλλο σκεύος χρησιμοποίησαν εκείνη τη νύχτα, να μέ νουν όλα ενθύμια των όσων συμφωνήσαν. Νόμοι πολλοί και άλλοι κανονισμοί ρυθμίζανε τις σχέσεις τους. Οι σπουδαιότεροι ή ταν, να μη σηκώνουν όπλο ο ένας ενάντια στον άλλο, να Βοηθιούνται όταν το ζητάει η περίσταση, άμα κανένας άνθρωπος κοινός γύρευε να καταλύσει τη Βασιλική εξουσία να ενώνονται σ' αυτήν (όπως και σ' οποίαν άλλη) επιβουλή. Και πάντοτε ο απόγονος του Άτλαντα, εκείνος που βασίλευε στο
κεντρικό νησί, ήταν και θεωρούνταν αρχη γός όλων των άλλων. Αυτή ήταν κι έτσι πορεύονταν η πλού σια εκείνη χώρα. Τον ίδιο τον καιρό, ένα άλλο κράτος ι σχυρό υπήρχε, στην Αθήνα, σχεδόν ισάξιο με την Ατλαντίδα. Οι θεοί που τ' όριζαν ή ταν η Αθηνά κι ο Ήφαιστος, παιδιά του ί διου πατέρα, του Δία. Εκείνους τους χρό νους, η Αττική διέφερε πολύ από σήμερα. Ήταν μια χώρα εύπορη, με πλούσια χώμα τα, που μπορούσε να θρέφει έναν λαό με γάλο. Ό μ ω ς οι κατακλυσμοί που έγιναν κι ήταν πολλοί - πριν από εννιά χιλιάδες χρόνια, παράσυραν τα χώματα, απογύμνω σαν τα βράχια κι άφησαν μόνο το σκελετό της γης, γυμνό και ξέσαρκο. Τότε, κάμποι πολλοί και πεδιάδες με εδάφη γόνιμα υ πήρχανε παντού στη χώρα. Στα βουνά φύ τρωναν παχύσκια δάση, που έβγαζαν ξυ λεία καλής ποιότητας. Τα βοσκοτόπια και
34
35
;2Ξ* ™
τα Λιβάδια ήταν αμέτρητα κι είχαν χορτάρι παχύ και πυκνό. Κοπάδια ατέλειωτα έβο σκαν σ' αυτά- τα πότιζαν οι βροχές του Δία, γιατί το νερό το βαστούσε τότε η γη, δεν έ τρεχε πάνω στα γυμνά βράχια για να πέσει στη θάλασσα και να χαθεί. Την πλούσια γη καλλιεργούσαν γεωργοί, που ξέραν τη δουλειά τους. Το κλίμα ήταν καλύτερο απ' το σημερινό. Και ρός πάντοτε μαλακός, δίχως χειμώνες ά γριους και ξεροβόρια. Η πόλη εκείνη έπια νε τον τόπο της σημερινής Ακρόπολης, που ήταν βέβαια πιο μεγάλη κι έφτανε ως τον Iλισό και τον Ηριδανό και περιλάμβανε την Πνύκα και τους άλλους κοντινούς λόφους. Τη σκέπαζε το χώμα, πλούσιο. Στις άκρες της δουλεύανε και κατοικούσαν τεχνίτες ά ξιοι και γεωργοί. Στο πάνω μέρος έμεναν οι πολεμιστές, κοντά στα ιερά της Αθηνάς και του Ηφαίστου. Οι Αθηναίοι εκείνου του καιρού ήταν 38
πολεμιστές γνωστοί και φημισμένοι. Προσ τάτευαν όχι μόνο τη χώρα τους, μα κυβερ νούσαν και ολόκληρη την Ελλάδα με τρό πο δίκαιο και σοφό. Αυτοί οι άνθρωποι πο λέμησαν λοιπόν κάποτε με την Ατλαντίδα και τη νίκησαν. Γιατί η χώρα εκείνη η μακρινή πο ρεύονταν καλά για γενιές ολόκληρες, όσο οι κάτοικοί της ήτανε σωστοί και δίκαιοι και όσο οι βασιλιάδες, οι απόγονοι του Ποσει δώνα, κυβερνούσανε καλά. Η κληρονομιά του θεού ήτανε άλλωστε μέσα τους. Μα ό ταν πήρε ν' αδυνατίζει, γιατί παντρεύονταν και κάνανε παιδιά και τα παιδιά των παιδιών τους παντρεύονταν και κείνα με τη σειρά τους, τότε άρχισε να τους λείπει η φρόνηση και η σοφία - αρχίνησαν να περιφρονούν την αρετή και όλα τα καλά γνωρίσματα του ανθρώπου. Το μόνο που λογάριαζαν ήταν ο πλούτος και τα χρυσάφια τους και το πώς θα μεγαλώνανε αυτόν τον πλούτο. 39
Για όσο ήταν καλοί και δίκαιοι, περίσ σευαν τα αγαθά τους. Όταν άρχισε μέσα τους να περιορίζεται η φύση του θεού και να υπερτερεί η φύση του ανθρώπου, έγιναν άρπαγες και πλεονέκτες. Σήκωσαν μάλιστα πόλεμο αλαζονικά ενάντια στην Ευρώπη ολόκληρη και την Α σία. Ξεκινώντας από το Ατλαντικό πέλαγος με τα καράβια τους, αφήνοντας το νησί τους - που ήταν, όπως είπαμε, πιο μεγάλο από την Ασία και τη Αιβύη* μαζί - έπεσαν καταπάνω στις άλλες χώρες και τις κυρίε ψαν. Ωραίο που ήταν το νησί τους! Σωστό τερο θα ήταν να το λέγαμε ήπειρο! Απ' αυτό ορμώντας κατέλαβαν και κυβερνούσαν την Ευρώπη ως την Τυρρηνία και τη Αιβύη* μέχρι την Αίγυπτο. Ύστερα φουσκωμένοι από υπερηφάνεια χίμιξαν πάνω στην Αθή-
να και τους συμμάχους της. Πολέμησαν στην αρχή οι Αθηναίοι μαζί μ' όλους τους Έλληνες, ύστερα οι σύμμαχοι τους τους παράτησαν και συνεχίσανε μονάχοι κι α φού νικήσαν το στρατό της Ατλαντίδος, ε λευθέρωσαν όλους τους υπόδουλους σ' αυτήν λαούς, Αιγυπτίους και Τυρρηνούς κι άλλους πολλούς που κατοικούσαν μέσα απ' τις Ηράκλειες στήλες. Κι ο Δίας πατέρας των θεών και των ανθρώπων, που βασιλεύει και κυβερνά τον κόσμο με νόμους σοφούς και δίκαιους, κα τάλαβε πως η γενιά του Ποσειδώνα ήταν ε λεεινή κι ότι γινόταν συνεχώς ελεεινότερη. Μάζεψε τους θεούς λοιπόν στην κατοικία του, που βρίσκεται στο κέντρο ολόκληρου του κόσμου, και τους είπε πως αποφάσισε να καταστρέψει την Ατλαντίδα.
* ΛιΒυη ήταν για χους αρχαίους ολόκληρη η Αφρι κή.
Κι αυτό ήταν. Μέσα σε μια ημέρα φρι χτή, που την ακολούθησε μια νύχτα φρι χτότερη, σεισμοί φοβεροί και κατακλυσμοί
42
43
το ίδιο άγριοι έκαναν να καταστραφεί η Ατ λαντίδα και να Βουλιάξει μες στη θάλασσα. Μαζί της αφανίστηκε και ο στρατός των Α θηναίων, που βρίσκονταν εκεί. Και βούλια ξαν ακόμα και τ' άλλα νησιά, που τριγυρίζανε την ήπειρο εκείνη, και από τότε πια δεν μπορεί κανένας να περάσει στην αντικρινή στεριά, την πέρα από την Ατλαντίδα, που είναι, όπως λένε, και κείνη μια μεγάλη ή πειρος. Οι θάλασσες αυτές οι μακρινές ακόμα ως τα σήμερα μένουν αδιάβατες και αταξίδευτες. Κανένα καράβι δεν μπορεί να τις περάσει. Αάσπη ρηχή, σε όγκους πολλούς, εμποδίζει τα καράβια να πλεύσουν τα νερά τους. Η λάσπη αυτή είναι ό,τι έμεινε μονά χα από την Ατλαντίδα, την καταποντισμένη.
44
I
ί
Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ Ο μεγάλος φιλόσοφος Πλάτωνας γεννήθηκε το 427 π.Χ. ή σύμφωνα με άλλους το 428, δηλαδή στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου. Ο πα τέρας του, Αρίστωνας, καταγόταν από το γένος του βασιλιά Κόδρου και η μητέρα του, Περικτιόνη, από την οικογένεια του Σόλωνα. Συγγενείς του, από τη μεριά της μητέρας του, ήταν ο Χαρμίδης (αδελφός της) και ο Κριτίας (πρώτος εξάδελφος της) που α νήκαν και οι δυο στους τριάκοντα τυράννους. Το όνομα του, Πλάτων, οφείλεται στο ότι είχε πλατύ στέρνο ή μέτωπο. Έζησε όλα τα γεγονότα του Πελοποννησια κού πολέμου και ίσως πήρε μέρος σ' αυτόν κατά τα τέλη του (λένε ότι μάλλον συμμετείχε στη ναυμαχία που έγινε στις Αργινούσες, το 406 π.Χ.). Διδάχτηκε γραφή και ανάγνωση, μουσική, γυμναστική από πολλούς δασκάλους και σε ηλικία είκοσι ετών, πε ρίπου, γνωρίστηκε με το Σωκράτη, ο οποίος άσκησε σημαντική επιρροή στη ζωή και τη φιλοσοφία του.
47
Στην επιρροή του Σωκράτη θα πρέπει να οφειλόταν
που τον μύησαν στις διδασκαλίες των Πυθαγόρ(
η αποχή του Πλάτωνα από τα πολιτικά πράγματα
και Ορφέα. Στη Σικελία, συνδέθηκε φιλικά με τ<
της Αθήνας, ολόκληρη τη ζωή του.
Δίωνα, άνθρωπο ευφυή και πλούσιο, ο οποίος είχι
Το συγγραφικό έργο του άρχισε μάλλον πριν
παντρευτεί την αδελφή του τυράννου των Συρακου
από το θάνατο του δασκάλου του - είναι πολύ πιθα
σών Διονυσίου Α', στην αυλή του οποίου σύχναζα^
νόν να έγραψε διάλογους, ενόσω ζούσε ακόμη ο
πολλοί συγγραφείς και σοφοί από την κυρίως Ελ
Σωκράτης, στους οποίους εξηγούσε τη διδασκαλία
λάδα. Ο φιλόσοφος τότε πρέπει να ήταν σαράνπ
και τη δράση εκείνου. Πάντως, όταν ο δάσκαλος
χρόνων.
του δικάστηκε και καταδικάστηκε να πιει το κώνειο,
Ό μ ω ς , ενώ αρχικά ο τύραννος τον υποδέχτη
το 399 π.Χ., ο Πλάτωνας εγκατέλειψε την Α θ ή ν α
κε με τιμές, στη συνέχεια ήρθε σε ρήξη μαζί του, ε
και έζησε στα Μέγαρα, για ένα διάστημα, μαζί με
πειδή βέβαια ο Πλάτωνας δεν τον κολάκευε. Έτσι
άλλους μαθητές και οπαδούς του Σωκράτη. Αργό
ο φιλόσοφος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Σι
τερα επέστρεψε στην πατρίδα του και εκεί τον βρί
κελία, αλλά στη διάρκεια του ταξιδιού του αιχμαλω
σκουμε να διδάσκει σε ένα κύκλο μαθητών.
τίστηκε από πειρατές (οι οποίοι μάλλον εκτελούσαν
Από την Α θ ή ν α πραγματοποίησε μια σειρά τα
εντολές του Διονύσου) και πουλήθηκε ως δούλοι
ξίδια έξω από την Ελλάδα, αλλά κάθε φορά γύριζε
στην Αίγινα. Το νησί τότε αποτελούσε ξεχωρισκ
στη γενέτειρα του, όπου έμενε για λίγο καιρό, για
κράτος, εχθρικό προς την Αθήνα. Τ ο ν εξαγόρασε
να ξαναφύγει στη συνέχεια. Ταξίδεψε στην Αίγυ
όμως, αποδίδοντας του την ελευθερία του, ο Αννί
πτο, πριν από το 395 π.Χ., και εκεί διδάχτηκε μαθη
κερης, πλούσιος Κυρηναίος, ο οποίος είχε ακούσε
ματικά, αστρονομία και ιστορία. Επέστρεψε όμως
να μιλάνε γι' αυτόν. Οι φίλοι και μαθητές του σπν
στην Αθήνα, όπου βρισκόταν το 395 π.Χ., και πήρε
Αθήνα, στο μεταξύ, συγκέντρωσαν το ποσό, ποι
μέρος στον Κορινθιακό πόλεμο. Ταξίδεψε επίσης
ζητούσαν οι Αιγινήτες, και το έδωσαν στον Αννίκε
στην Κρήτη και την Κυρήνη. Το 389 π. Χ. τον βρί
ρη, αλλά αυτός αρνήθηκε να δεχτεί τα χρήματα
σκουμε στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία εκεί γνω
Ό λ α τούτα συνέβησαν το 388 π. Χ. Με κείνα τ(
ρίστηκε με τους Πυθαγορείους και τους Ορφικούς,
χρήματα, ο Πλάτωνας αγόρασε ένα χώρο, κήπ(
-
Ο Μ Υ Θ Ο Σ ΤΗΣ ΑΤΛΑΝΤΙΔΑΣ ΤΥΠ. 4
48
49
μάλλον, στην Ακαδημία, κοντά στο ιερό του ήρωα
νας, ο φιλόσοφος ανέλαβε πάλι τη διεύθυνση τη(
Ακάδημου, κι εκεί ίδρυσε τη φιλοσοφική σχολή
σχολής του (φεύγοντας για τη Σικελία, την είχε εμ
του, η οποία λειτούργησε επί 900 και πλέον χρόνια
πιστευθεί στον Εύδοξο από την Κνίδο) και επί πέντί
(ως το 529 μ.Χ., οπότε την έκλεισε ο αυτοκράτορας
χρόνια δίδασκε μόνο και έγραφε. Το 361 π. Χ. τα
Ιουστινιανός, και τα τελευταία μέλη της σχολής κα
ξίδεψε πάλι στη Σικελία, επειδή όπως ειπώθηκε είχί
τέφυγαν στην Περσία).
δώσει σχετική υπόσχεση στο Διονύσιο. Δ ε ν άργησί
Στην Ακαδημία, ο Πλάτωνας έζησε και δίδαξε
όμως να έρθει σε ρήξη μαζί του, όταν προσπάθησί
είκοσι πέντε χρόνια, ασχολούμενος αποκλειστικά
να πείσει τον τύραννο ότι έπρεπε να επιτρέψει ore
με τη φιλοσοφία και τις επιστήμες. Το 367 π.Χ., ω
Δίωνα την επάνοδο στη Σικελία. Κατόρθωσε, πάν
στόσο, τον προσκάλεσε να πάει ξανά στη Σικελία ο
τως, να φύγει από τις Συρακούσες με τη βοήθεκ
Διονύσιος Β', τύραννος των Συρακουσών, γιος του
του φιλόσοφου και μαθηματικού Αρχύτα, και συ
Διονύσου Α'. Ο φιλόσοφος δέχτηκε να ταξιδέψει
ναντήθηκε με το Δίωνα στην Ολυμπία, το 360 π.Χ.,
πάλι στη Σικελία, επειδή του το ζήτησε ο Δίωνας,
εκθέτοντας του όλα ό σ α υπέφερε κατά την παραμο
τρέφοντας την ελπίδα ότι θα του δινόταν η ευκαιρία
νή του στη Σικελία. Εξοργισμένος ο Δίωνας (ο Διο
να θέσει σε εφαρμογή τη θεωρία του, για τη διοίκη
νύσιος είχε δημεύσει στο μεταξύ τα κτήματα του) μ£
ση ενός κράτους. Σε λίγο, όμως, ο Διονύσιος εξόρι
τη βοήθεια μισθοφόρων εκστράτευσε εναντίον τοτ
σε το Δίωνα, παρόλο που ήταν συγγενής του (άν
τυράννου και τον ανέτρεψε, το 357 π.Χ. Τέσσερο
τρας της θείας του), και ο Πλάτωνας βρέθηκε ακό
χρόνια αργότερα, ωστόσο, δολοφονήθηκε από τον
μη μία φορά σε δύσκολη θέση, γιατί όφειλε να υ
Αθηναίο Κάλλιππο, συμμαθητή του στην Ακαδη
ποστηρίξει το φίλο του, Δίωνα, που είχε καταφύγει
μία. Ο θάνατος του λύπησε υπερβολικά τον Πλάτω
στην Ελλάδα, αλλά και να μη δυσαρεστήσει τον τύ
να, γιατί ο φιλόσοφος αγαπούσε το Δίωνα, αλλ<:
ραννο. Κατόρθωσε, όμως, αυτή τη φορά να φύγει
και επειδή έλπιζε ότι με τη βοήθεια του θα έθετε ot
ευκολότερα. Ωστόσο έδωσε το λόγο του στο Διο
εφαρμογή τα σχέδια του για τη μεταρρύθμιση του
νύσιο Β' ότι θα επέστρεφε, αργότερα.
κράτους. Πέντε χρόνια υστερότερα πέθανε και ο ί
Στην Αθήνα, όπου ζούσε και ο εξόριστος Δίω50
διος, το 347 ή το 348 π.Χ. 51
Με την εξαίρεση της «Απολογίας» όλα τα άλλα
γομενα εκείνων,
η Α θ ή ν α δημιουργήθηκε 9.000
έργα του Πλάτωνα γράφηκαν σε διαλογική μορφή.
χρόνια πριν από τα μέσα του Ε' π.Χ. αιώνα και με
Τα γνωστότερα απ' αυτά είναι: «Πρωταγόρας», « Λ ά -
γάλωσε και προόδεψε τόσο ώστε να νικήσει το
χης», «Χαρμίδης», «Κριτίας», « Ν ό μ ο ι » , «Πολιτεία»,
στρατό της Ατλαντίδος, οι άρχοντες της οποίας εκ-
«Συμπόσιον», «Ευθύφρων», «Ευθυδημος», «Κρί
στράτευσαν εναντίον της Ευρώπης και της Ασίας
των», «Φαιδρός», «Γοργίας», «Θεαίτητος», «Παρμε
συνδυασμένα. Οι Αθηναίοι κατατρόπωσαν τους ε
νίδης», «Μένων», «Μενέξενος», «Κρατύλος», «Σοφι
πιδρομείς και ελευθέρωσαν όλα τα έθνη που είχαν
στής», «Πολιτικός», «Τίμαιος» κ. ά. Σώζονται επίσης
υποδουλώσει εκείνοι, αλλά ο στρατός τους χάθηκε
ορισμένες επιστολές του. Το έργο του άσκησε (και
στην τρομερή καταστροφή που εξαφάνισε το νησί-
ασκεί) τεράστια επίδραση στη σκέψη των ανθρώ
ήπειρο μες σε μία νύχτα.
πων, καθώς και στην επιστήμη και τη φιλοσοφία.
Στον «Κριτία», που ονομάζεται και «Ατλαντι κός», επειδή το θέμα του σχετίζεται κυρίως με την Ατλαντίδα, ο Κριτίας αναφέρει πάλι στους συνομι
Ο μύθος της Ατλαντίδος αναπτύσσεται από τον
λητές του ό σ α άκουσε να διηγείται ο ομώνυμος μ'
Πλάτωνα σε δύο διάλογους του, τον «Τίμαιο» και
αυτόν παππούς του, περιγράφοντας τη νησιωτική
τον «Κριπα». Και στους δύο συζητούν ο Σωκράτης,
ήπειρο, το πολίτευμα της, την παλιά δύναμη και την
ο Τίμαιος, φιλόσοφος από την πόλη Λοκροί της
κατοπινή της αδυναμία, φθάνοντας ως το σημείο,
Κάτω Ιταλίας, ο Κριτίας και ο Ερμοκράτης, πολιπ-
όπου ο Δίας συγκαλεί τους θεούς στα ανάκτορα του
κός και στραπωτικός από τις Συρακούσες. Στον «Τί
και τους ανακοινώνει τις αποφάσεις, που πήρε για
μαιο», η Ατλαντίδα απασχολεί τους τέσσερις συνο
την τύχη της Ατλαντίδος. Στο σημείο αυτό, ωστόσο,
μιλητές έμμεσα. Ο Κρττίας αναφέρει πως ο ομώνυ
ο διάλογος τερματίζεται απότομα, χωρίς να περι
μος μ' αυτόν παππούς του διηγήθηκε μια φορά σε
γράφεται ούτε η απόφαση του Δία ούτε το τέλος της
έναν φίλο του όσα είχε μάθει -και του εκμυστηρεύ
ηπείρου.
τηκε- ο Σόλωνας από τους Αιγυπτίους ιερείς, όταν επισκέφθηκε την πόλη Σάιδα. Σύμφωνα με τα λε-
52
53