Augustów. 460 lat królewskiego miasta

Augustów. 460 lat królewskiego miasta.

Album wydany z okazji 460-lecia Augustowa Augustów. 460 Years of a Royal Town.

Album Issued on the 460th Anniversary of Augustów

Autorzy / Authors: Wojciech Batura, Jerzy Buzon, Anna Jastrzębska, Alicja Kędzierska, Tomasz Kiełczewski, Anna Samel Redakcja / Editing: Janina Osewska Koncepcja, wybór fotografii / Concept, Choice of photographs: Anna Jastrzębska, Janina Osewska, Anna Samel Korekta / Proofreading: Weronika Walasek-Jordan Tłumaczenie na jęz. angielski / English Translation: Elżbieta Madden Projekt graficzny, skład / Graphic Design, Typesetting: Printomato Fotografie / Photographs: Jadwiga Koniecko (s. 4–5, 8, 10, 16, 22, 25, 27, 29, 34, 35, 37, 38–39, 40, 41, 42, 43, 44–45, 47, 48-49, 59, 60, 65, 68, 69, 72, 78, 80), Piotr Malczewski (s. 14–15, 32, 54–55), Janina Osewska (s. 26, 36, 42, 62), 3dpanorama.pl (s. 26, 28, 30–31, 46, 50, 61, 64, 66–67, 70–71) Fotografie pochodzące ze zbiorów Muzeum Ziemi Augustowskiej / Photographs taken from the collections of the Augustów History Museum: (s. 11, 12, 13, 17, 18, 19, 20, 21, 24) Druk / Printing: Usługi Komputerowo-Poligraficzne „Grafit”

Wydawca / Publisher: Urząd Miejski w Augustowie / Augustów Municipal Office ul. 3 Maja 60 16-300 Augustów e-mail: urzad.miejski@urzad.augustow.pl www.urzad.augustow.pl

© Gmina Miasto Augustów, 2017

ISBN: 978-83-947425-0-8

SPIS TREŚCI TABLE OF CONTENTS

WSTĘP | INTRODUCTION · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 6 HISTORIA | HISTORY · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 9 Augustów wczoraj Augustów Then KANAŁ AUGUSTOWSKI | THE AUGUSTÓW CANAL · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 23 Duma Augustowszczyzny The Pride of the Augustów Environs PRZYRODA | NATURE · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 33 Kraina jak z baśni A Fairytale Land GOSPODARKA | ECONOMY · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 51 Gospodarka i turystyka, czyli równomiernie oddychające płuca Augustowa Economy and Tourism – The Harmonious Lungs of Augustów KULTURA | CULTURE · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 63 Kultura na przestrzeni lat Culture Over the Years SPORT | SPORTS · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 73 Sportowa galeria sławy Sports Wall of Fame

4

Rezerwat Jezioro Kalejty / Kalejty Lake Nature Reserve, Fot. J. Koniecko

Augustรณw. 460 lat krรณlewskiego miasta | Augustรณw. 460 Years of a Royal Town

5

Introduction

Dear Readers, I am glad to present an album depicting the beauty and history of the 460-year-old town on the Netta River.

Augustów is a special town for many reasons. The beautiful, patriotic traditions of its inhabitants have made the town famous for heroic fights of national liberation at historical milestones, traces of which can still be found in the Augustów Forest. At the heart of the town you will find a Historic Monument – the Augustów Canal, an outstanding piece of water engineering, whose inclusion on the UNESCO World Heritage List is pending, and today is a well-known water tourism route both in Poland and Europe. Augustów, being a town surrounded by nine lakes and the extensive Augustów Forest, has been a famous summer holiday resort since the 1920s. Since 1993, it has boasted the status of a spa town, which is a draw for a large number of visitors delighted with the healthy qualities of the local air. Augustów, with its excellent conditions for water sports, has become the birthplace of World, European and Polish champions in kayaking and water-skiing. It is also a place of development of a number of cultural initiatives, esteemed by Polish Radio’s Station Three, which granted Augustów the title of “The Summer Capital of Station Three.” This is an excellent place to conduct business, proved by companies which have been operating here for a number of years and exporting their products to foreign markets.

Augustów is a town with high ambitions and, with the support of external funding to improve its infrastructure, this is the reason for its dynamic development. The spa functions of the town are constantly being developed and tourism modernized. At the same time, we are striving to provide residents with harmonious, year-round development, while stimulating the economy by attracting new investors who may conduct their business and production outside of the spa town zone.

Contemporary Augustów is a modern town, looking boldly into the future and seeing perspectives for further development.

I encourage you to read through the history, the diversity of nature, economic, cultural and sports accomplishments of Augustów. I am certain that this journey will be extraordinary and will encourage you to rediscover Augustów.

Wishing you enjoyable reading, Wojciech Walulik Mayor of Augustów

6

Wstęp

Fot. J. Jackiewicz

Szanowni Państwo, z radością oddaję w Państwa ręce album, który prezentuje piękno i historię 460-letniego grodu nad Nettą.

Augustów to miasto wyjątkowe z wielu powodów. Piękne tradycje patriotyczne jego mieszkańców spowodowały, że słynie ono z bohaterskich walk narodowo-wyzwoleńczych na przełomie dziejów, których ślady do dziś można odnaleźć w Puszczy Augustowskiej. Serce miasta przecina Pomnik Historii – Kanał Augustowski, wybitne dzieło architektury wodnej z XIX wieku, pretendujące do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO – dziś znany w Polsce i Europie szlak turystyki wodnej. Augustów jako miasto otoczone dziewięcioma jeziorami i rozległą Puszczą Augustowską od czasów dwudziestolecia międzywojennego jest słynnym kurortem letnim Polski. Od 1993 roku szczyci się statusem uzdrowiska, który przyciąga do miasta rzesze kuracjuszy zachwycających się zdrowotnymi właściwościami tutejszego powietrza. Augustów, posiadając tak znakomite warunki do uprawiania sportów wodnych, stał się kuźnią mistrzów świata, Europy i Polski w kajakarstwie i narciarstwie wodnym. To także miejsce rozwoju wielu inicjatyw kulturalnych, które docenił Program Trzeci Polskiego Radia, nadając miastu tytuł „Letniej Stolicy Trójki”. To doskonałe miejsce do prowadzenia biznesu, o czym przekonały się działające tu od lat przedsiębiorstwa eksportujące swoje produkty na rynki zagraniczne.

Augustów to miasto, które ma ogromne aspiracje, dlatego dynamicznie się rozwija, wykorzystując fundusze zewnętrzne na polepszanie infrastruktury. Uzdrowiskowa i turystyczna oferta miasta jest konsekwentnie rozszerzana i unowocześniana. Jednocześnie dążymy do zapewnienia mieszkańcom harmonijnego, całorocznego rozwoju, pobudzając gospodarkę poprzez pozyskiwanie nowych inwestorów, którzy mogą prowadzić działalność gospodarczą i produkcyjną poza strefą uzdrowiskową.

Augustów to dzisiaj miasto nowoczesne, które z odwagą patrzy w przyszłość, widząc w niej perspektywy dalszego rozwoju.

Zapraszam Państwa do wędrówki przez karty historii, prezentacji bogactwa przyrody, osiągnięć gospodarczych, kulturalnych i sportowych grodu nad Nettą. Jestem przekonany, że będzie to podróż wyjątkowa, która zachęci Państwa do odkrywania Augustowa na nowo.

Z życzeniami przyjemnej lektury Wojciech Walulik

Burmistrz Augustowa Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

7

Kolumna krรณla Zygmunta II Augusta / Statue of the King Sigismund II Augustus, Fot. J. Koniecko

HISTORIA

Augustów wczoraj

Tomasz Kiełczewski

HISTORY

Augustów Then

Z woli króla Zygmunta II Augusta 17 maja 1557 roku w Wilnie został wydany przywilej nadający prawa miejskie (magdeburskie) osadzie nad rzeką Nettą, zwanej Augustów.

Jest to początek formalno-prawnego istnienia miasta. Jednak w błędzie byłby ten, kto myśli, że karty historii Augustowa zaczęły się zapisywać w 1557 lub 1550 roku. Chcąc poznać genezę miasta i dotrzeć do źródeł, trzeba cofnąć się do okresu, gdy ziemie te zamieszkiwał osiadły na początku naszej ery bałtyjski lud Prusów blisko spokrewniony z Litwinami, zwany Jaćwingami, Sudowami, Polekszanami lub Dajnowami.

On 17 May 1557, upon the appointment of King Sigismund II Augustus, a settlement on the Netta River was awarded municipal, magdeburgian rights and named Augustów. This marks the formal and legal beginnings of the town.

Puszcza Augustowska / The Augustów Forest Fot. J. Koniecko

Głucha puszcza

A Tavern – The Origins of the Town Geopolitical, trade and terrain conditions initiated a lengthy process, which started in the 15th century and led to the establishment of an urban centre on the Netta River. Its core was a tavern built by Jan Radziwiłł, based

on

royal

privilege

granted by King Sigismund I the Old in 1526. The settlement established in proximity to the tavern became the core of the emerging town.

Wolnizny (Free Benefits) – Enticement for Settlers Augustów, having a beneficial and trade-conductive location,

Tereny wczesnośredniowiecznej Jaćwieży stały się celem zorganizowanej ekspansji sąsiadujących z nimi książąt polskich, ruskich, a nade wszystko Zakonu Krzyżackiego.

Ciągłe najazdy oraz brak wykształconej państwowości z silną władzą centralną doprowadziły do tego, że po kolejnej wyprawie zorganizowanej przez Zakon Krzyżacki w roku 1283 Jaćwież, jako odrębne terytorium, przestała istnieć, a jej ludność, poza nielicznymi wyjątkami, została wysiedlona i się rozproszyła. Od roku 1283 aż do XV wieku obszar pozbawiony był stałego osadnictwa. Ziemie pojaćwieskie porosła puszcza, nastał tak zwany Wildnis – głucha puszcza, pustka osadnicza. Tereny bogate w lasy, zwierzynę oraz ryby niedługo pozostały bez właściciela. Dawna Jaćwież stała się łakomym kąskiem do rozparcelowania przez niedawnych sąsiadów. Do terytorium rościli sobie prawa: Zakon Krzyżacki, Wielkie Księstwo Litewskie oraz książęta polscy. Ziemie te były wyjątkowo niespokojne.

Ciągłe najazdy i spory nie sprzyjały kolonizacji. Dopiero zawarty 27 września 1422 roku pokój melneński dał podstawy do zapoczątkowania zorganizowanej akcji osadniczej, ustalając granice między Polską, Wielkim Księstwem Litewskim i Krzyżakami.

enticed new settlers with all kinds of free benefits, such as its special economic zones,

Karczma – zalążek miasta

therefore the town developed efficiently, steadily increasing its area.

The Swedish Deluge, Pestilence and Plague The town’s development was unfortunately halted during 10

Uwarunkowania geopolityczne, handlowe i terenowe zapoczątkowały w XV wieku długotrwały proces, który doprowadził do powstania nad rzeką Nettą ośrodka miejskiego. Jednym z jego głównych narzędzi było przeprowadzenie przez tereny pojaćwieskie tak zwanej wielkiej drogi, znanej również jako droga niemiecka, droga ku Mecie oraz Gościniec Augustowski. Prowadziła ona z Grodna do Prus i na Mazowsze. Ukształtowanie terenu w postaci rozległych zabagnionych dolin rzek Historia | History

Akt króla Zygmunta II Augusta nadający prawa magdeburskie dla miasta Augustowa, wydany w Wilnie 17 maja 1557 roku / Act of magdeburgian rights signed by the King Sigismund II Augustus from 15th May 1557 Oryginał w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie

Dowspudy i Netty, będących praktycznie tą samą rzeką, wymusiły przebieg drogi przez bród Netty, znajdujący się na terenie dzisiejszego Augustowa. W pobliżu przeprawy już pod koniec XV wieku znajdowała się komora celna. Wielka droga biegła przez odludny, pozbawiony osad teren puszczy. Względy praktyczne oraz rozwój handlu doprowadziły do wybudowania, przy istniejącej już komorze celnej nad Nettą, karczmy, w której wędrujący w obu kierunkach podróżni mogli zatrzymać się na noc, posilić i oporządzić konie. Owa karczma została pobudowana przez Jana Radziwiłła na mocy przywileju królewskiego Zygmunta Starego, uzyskanego w 1526 roku. Budowla była oznaczona już na mapie z pierwszej połowy XVI wieku. Istniejąca przy karczmie osada stała się zalążkiem miasta.

the Swedish invasion. The continuous march of armies, robbery

requisitions,

fires

and pestilence brought by the army significantly tarnished the economic conditions and the number of inhabitants.

Enormous

destruction

was

caused by the invasion of Tartars in 1656, followed by pestilence in the period 1659–1662.

In the autumn of 1710, there

Wolnizny – kuszenie osadników

came an epidemic of the plague, which decimated the population again.

Augustów, posiadając dobrą, sprzyjającą rozwojowi handlu lokalizację, oraz kusząc nowych osadników wszelkiego rodzaju wolniznami, czyli ówczesnymi strefami ekonomicznymi, rozwijał się wyjątkowo sprawnie i powiększał swoje terytorium. Mieszkańcy żyli głównie z rolnictwa, bardzo istotnym źródłem dochodu było także dobrze rozwinięte rzemiosło. Wspomnieć należy o wykorzystaniu bogatych w ryby jezior augustowskich. Ze względu na lokalizację miasta przy przeprawie na Netcie i przebieg wielkiej drogi, panowały także dogodne warunki do prowadzenia handlu.

Under the Ruling of Prussia, The Duchy of Warsaw and The Kingdom of Poland Once the town finally recovered from a string of calamities and natural disasters, it came under the dominion of the

Potop szwedzki, zaraza i dżuma

Prussian army in 1794. It was only a small episode in the history, since, by 1807, the French

Rozwój miasta został niestety zahamowany w czasie potopu szwedzkiego. Ciągłe przemarsze wojsk, rabunkowe rekwizycje, wzniecane pożary oraz zarazy przywleczone przez wojska w znaczny sposób nadszarpnęły kondycję gospodarczą i liczebność mieszkańców. Jednak największym Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

liberated the town. Augustów became part of the Duchy of Warsaw which provided the town with new opportunities 11

Śluza w Augustowie od dolnej wody / Lock in Augustów Fot. J. Rotsztejn, 1932 r.

to become an important administrative center. On 8 December 1812, Napoleon Bonaparte visited Augustów. The failure of his campaign, however, led to the establishment of a new order in Europe and Augustów was incorporated into the Kingdom of Poland.

ciosem dla miasta był najazd wycofującej się po bitwie pod Prostkami ordy tatarskiej, która 22 października 1656 roku dokonała olbrzymich zniszczeń zarówno w dobytku, jak i wśród ludności. Dopełnieniem tragedii była zaraza w latach 1659-62. W wyniku obu nieszczęść w mieście, łącznie z przedmieściami, całkowita liczba ludności w roku 1662 wynosiła około 200 osób. Nim jeszcze miasto zdążyło podnieść się ze zniszczeń, jesienią 1710 roku pojawiła się na tych ziemiach epidemia dżumy, która ponownie zdziesiątkowała ludność. Licznie wybuchające pożary miasta i przemarsze obcych wojsk odbywające się co pewien okres zapisywały mroczne karty historii miasta nad Nettą.

The Augustów Canal and General Prądzyński One of the most important moments in the history of the

Pod Prusami, w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim

town on the Netta was the decision regarding the construction of the Augustów Canal.

Conceptually, it was to be a waterway linking the Kingdom of Poland with the Baltic Sea. In 1823, Ignacy Prądzyński came to Augustów. Under his leadership, the construction of the Canal was initiated. The work continued until 1839. The Canal, due to changes in the political situation, the abolition of customs duties by the Prussians and the Russian resignation from the construction of the Vendspils Canal, did not 12

Gdy miasto podźwignęło się z ciągu klęsk i kataklizmów, w roku 1794 dostało się pod władanie wojsk pruskich. Po zakończeniu sporów granicznych związanych z III rozbiorem Polski, w roku 1796 miejscowość znalazła się w granicach Prus, a dokładniej – prowincji Prusy Nowowschodnie. Był to jedynie niewielki epizod w historii, gdyż już w roku 1807 Francuzi wyzwolili miasto. Na mocy traktatu zawartego w Tylży z roku 1807 między carem Aleksandrem I a zwycięskim Napoleonem doszło do powstania Księstwa Warszawskiego, w granicach którego znalazł się Augustów. Ten niezwykle okrojony obszar wolnej Polski stworzył dla miasta nowe szanse na stanie się ważnym ośrodkiem administracyjnym. Siedzibę w Augustowie miały mieć władze departamentu. Wizja ta nigdy nie została zrealizowana. 26 i 27 czerwca 1812 roku przez Augustów przemaszerowały korpusy armii napoleońskiej (wraz z korpusem polskim), zmierzając w głąb Rosji. Jeszcze w tym samym roku rozgromione wojska Napoleona rozpoczęły odwrót, ponownie przechodząc przez miasto. Wówczas, 8 grudnia 1812 roku, w Augustowie pojawił się sam Napoleon Bonaparte, który Historia | History

Przepuszczanie tratew przez śluzę Augustów / Rafts on the Augustów Lock Fot. L. Szyper, ok. 1935 r.

po spożyciu posiłku i krótkim odpoczynku, odjechał w stronę Warszawy.

Porażka jego kampanii doprowadziła do ustalenia nowego porządku w Europie. Podczas kongresu wiedeńskiego zdecydowano o powołaniu (w miejsce Księstwa Warszawskiego) Królestwa Polskiego podległego carowi, z wyłączeniem Wielkopolski i Krakowa.

W nowych realiach Królestwa Polskiego Augustów otrzymał swoją kolejną szansę. 16 stycznia 1816 roku Królestwo podzielono na osiem województw, a jednym z nich miało być województwo augustowskie. Jednak, ze względu na brak budynków murowanych, Komisja Wojewódzka została tymczasowo ulokowana w Suwałkach. Tymczasowość przerodziła się w czas nieokreślony i, mimo wysyłania petycji przez augustowian do ówczesnego rządu, Suwałki władzy już nie oddały. Szansa na rozwój miasta prysła jak mydlana bańka.

meet up to expectations and became an investment of local importance.

Towards Free Poland The nineteenth century in Augustów, apart from the construction of the Augustów Canal, was also marked by two events associated with attempts to regain independence. In 1831, insurgent military forces were organized and fought against the Rus-

Kanał Augustowski i gen. Prądzyński

sian occupation during the November Uprising. Twice did the insurgents gain an advan-

Jednym z najważniejszych momentów w historii grodu nad Nettą było podjęcie decyzji o budowie Kanału Augustowskiego, drogi wodnej łączącej Królestwo Polskie z Morzem Bałtyckim. W roku 1823 do Augustowa przybył Ignacy Prądzyński. Pod jego kierownictwem rozpoczęła się budowa Kanału. Prace – łącznie z opóźnieniem wywołanym wybuchem powstania listopadowego – trwały do roku 1839. Jednak fatum, które wydaje się wisiało nad miastem już od czasów potopu szwedzkiego, także i teraz dało o sobie znać. W związku ze zmianą sytuacji politycznej, zniesieniu ceł przez Prusy oraz rezygnacji Rosjan z budowy Kanału Windawskiego, który był składową całego projektu, Kanał Augustowski nie spełniał pokładanych w nim nadziei. Z wielkich planów uczynienia go ważną arterią wodną ożywiającą handel międzynarodowy w Królestwie Polskim, stał się inwestycją o znaczeniu lokalnym, nie będącą w stanie samodzielnie się utrzymać.

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

tage over Russian forces, but only for a short period. Following the fall of the November Uprising, Augustów, as well as the whole of the Kingdom of Poland, experienced sanctions from the invaders. The patriotic spirits among the inhabitants however, did not decrease. Upon receiving information about the outbreak of the January Uprising on 22 January 1863, the local population showed commitment 13

14 Historia | History Rzeka Rospuda / The Rospuda River, Fot. P. Malczewski

Augustรณw. 460 lat krรณlewskiego miasta | Augustรณw. 460 Years of a Royal Town

15

Uroczysko Powstańce nad rzeką Blizną / Nature Reserve „Powstańce” near the river Blizna Fot. J. Koniecko

in forming insurgent parties.

Do wolnej Polski

Most of them joined a branch of

Konstanty

Ramotowski

“Wawer”’s squad, which found shelter in the swamp of Kozi Rynek (Goat Market), an extremely inaccessible place. Despite this, most likely as a result of a betrayal, Russian troops found the insurgent’s base. There was a battle, during which the squad lost a significant part of their forces.

After the fall of the January Uprising, the Russian invaders introduced terror.

Augustów Returns to Poland The outbreak of World War I in August 1914 made the town a front hinterland for Russian troops striking in the direction of Prussia. As a result of the defeat of the Russians, in September 1914, Augustów came under

German

occupation.

Russians briefly recaptured the town, which again came under

German

occupation

in February 1915. In such cir16

Wiek XIX w Augustowie, poza budową Kanału Augustowskiego, naznaczony był dwoma wydarzeniami związanymi z próbą odzyskania niepodległości.

Informacja o wybuchu powstania listopadowego dotarła do Augustowa z opóźnieniem. Władze miasta, nie posiadając wytycznych Rady Administracyjnej o powołaniu Straży Bezpieczeństwa, rozpoczęły samodzielnie jej organizację. Gdy do władz miasta dotarły instrukcje Rządu Tymczasowego, przystąpiono do organizowania powstańczych sił wojskowych.

Zmobilizowane z mieszkańców jednostki skierowane zostały do innych województw Królestwa Polskiego. Województwo augustowskie, ze względu na swoje ukształtowanie w formie wysuniętego na północny-wschód „półwyspu”, mogło być okrążone. Poza tym w lutym 1831 roku do Augustowa wkroczyły znaczne siły rosyjskie i miasto znalazło się pod okupacją.

Na przełomie maja i czerwca tego roku doszło do chwilowego uwolnienia spod okupacji przez dywizję generała Antoniego Giełgudę. Był to jednak epizodyczny powiew wolności. Siły rosyjskie w krótkim czasie odzyskały miasto. We wrześniu 1831 roku doszło do ostatniej powstańczej potyczki, która na krótko przywróciła wolność. Oddział partyzancki księcia Teofila Mirskiego, pod dowództwem majora Stanisława Bagińskiego, odniósł zwycięstwo nad stacjonującymi w mieście Rosjanami. Mieszkańcy wraz z władzami przyjęli oddział Bagińskiego z wielkim entuzjazmem, dając świadectwo swojego przywiązania do spraw wolnej Polski. Powstańcy, po posileniu się i krótkim odpoczynku, wycofali się z Augustowa.

Po upadku powstania listopadowego na Królestwo Polskie spadły sankcje, zaborcy od tej chwili zaznaczyli swoją obecność stacjonującymi w większych ośrodkach jednostkami wojskowymi, co utrzymało się aż do odzyskania niepodległości.

Duch wolności po powstaniu, mimo restrykcji, nie został zgaszony. Już w latach sześćdziesiątych XIX wieku cały kraj opanowany został Historia | History

Spływ kajakowy na jez. Necko / Kayaking on Necko Lake Fot. J. Rotsztejn, ok. 1928 r.

przez nastroje patriotyczne. W Augustowie również odbywały się liczne manifestacje religijno-patriotyczne. Najbardziej znamiennym wydarzeniem był odpust w Studzienicznej z okazji święta Matki Boskiej Zielnej, który miał miejsce 19 maja 1861 roku. Zebrał się wówczas kilkunastotysięczny tłum śpiewający pieśni patriotyczne. Większość uroczystości religijnych, szczególnie połączonych z odpustem, była okazją do manifestowania dążeń niepodległościowych.

Z chwilą dotarcia do Augustowa informacji o wybuchu 22 stycznia 1863 roku powstania styczniowego, ludność z zaangażowaniem rozpoczęła formowanie partii powstańczych. Większość z nich trafiła do oddziału Konstantego Ramotowskiego „Wawra”, który znalazł schronienie na moczarach Koziego Rynku, miejsca wyjątkowo niedostępnego.

Mimo to, najprawdopodobniej w wyniku zdrady, wojska rosyjskie namierzyły ostoję powstańców. Doszło do bitwy, podczas której oddział stracił znaczną część swoich sił. Po tym wydarzeniu „Wawer” wycofał się w Łomżyńskie, co wpłynęło na osłabienie działań powstańczych w regionie.

Po upadku powstania styczniowego zaborca rosyjski wprowadził terror. Wielu uczestników walk zginęło lub zostało zesłanych na Syberię, przybyło wojska, a wszelka aktywność patriotyczna była tłumiona.

Nastał ponury okres dla myśli i działań wolnościowych. Liczne bratnie mogiły poukrywane w Puszczy Augustowskiej świadczyły o końcu powstania styczniowego. Ożywienie myśli i działań niepodległościowych nadeszło dopiero pod koniec XIX wieku.

cumstances, the Polish Military Organization initiated its intense activities in the area of Augustów. When Poland regained its independence on 11 November 1918, the activities of the PMO greatly intensified. On 25 July 1919, the German army left town, and a day later, the Polish army entered Augustów, which, at that point, it was returned to Poland.

A Time of Hope The

interwar

period

was

a time full of hope and construction, a period of development and of social and cultural life. Augustów, due to its natural attributes, such as lakes and forests, gained a reputation as a fashionable resort, also among the elite of then contemporary Poland.

It was visited by such celeb-

Augustów znowu w Polsce

rities as President Stanisław Wojciechowski, President Ignacy Mościcki, Prime Minis-

Wybuch I wojny światowej w sierpniu 1914 roku spowodował, że miasto stało się zapleczem frontowym dla uderzających w kierunku Prus wojsk rosyjskich generała Aleksandra Samsonowa. Dworzec kolejowy stał się Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

ter Wincenty Witos, Foreign Minister Józef Beck, Marshal Edward Rydz-Śmigły, General 17

Obchody Święta Niepodległości na Rynku Piłsudskiego z udziałem 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, 11 listopada 1927 r. / Independence Day with the participation of the 1st Krechowce Uhlan Regiment, 11th November 1927, Fot. ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Suwałkach

Władysław Sikorski and the Chief of State Józef Piłsudski, who twice honored the town on the Netta with his appearance.

The many

driving

force

behind

and

cultural

social

events in the town was the 1st Krechowce Uhlan Regiment, which was stationed in town from May 1921.

A Time of War On 1 September 1939, the inhabitants of Augustów woke up to the sound of German aircraft engines. Twenty-three days later, Soviets appeared in Augustów and occupied its areas. They began repressions, arrests, and mass deportations of entire families to Sibe-

punktem przeładunkowym dla wojska i sprzętu. Na terenie miasta zakładano szpitale polowe. W wyniku porażki ofensywy generała Samsonowa i pospiesznego odwrotu wojsk rosyjskich we wrześniu 1914 roku, Augustów dostał się pod okupację niemiecką. Rosjanie wkrótce ponownie odbili miasto z rąk niemieckich. W lutym 1915 roku wojska pruskie przystąpiły do ofensywy, wyznaczając sobie za cel okrążenie wojsk carskich na terenie Puszczy Augustowskiej. Sytuacja w mieście była tragiczna.

Głód, chaos i niepewność. W końcu, 17 lutego 1915 roku do Augustowa wkroczyły wojska niemieckie. Rozpoczęła się okupacja, która trwała aż do odzyskania niepodległości. Był to wyjątkowo ciężki okres dla mieszkańców i gospodarki. Głód, deficyt towarów, gospodarka rabunkowa przede wszystkim bogatych zasobów leśnych, liczne kontrybucje. W tej sytuacji intensywną działalność na terenie ziemi augustowskiej rozpoczęła Polska Organizacja Wojskowa. Gdy 11 listopada 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, działania POW znacznie się wzmogły. 25 lipca 1919 roku wojska niemieckie opuściły miasto, a dzień później wkroczyło wojsko polskie. Augustów wrócił do Polski.

Podczas gdy euforia z odzyskania niepodległości jeszcze nie opadła, kolejne niebezpieczeństwo zawisło nad miastem. W 1920 roku przez Augustów przetoczyła się dwukrotnie nawała bolszewicka. W marcu 1921 roku działania wojenne zakończyły się podpisaniem układu pokojowego między Polską a Rosją.

ria. On 22 June 1941, when the Third Reich attacked the Soviet Union, prisoners of the NKVD

Czas nadziei

prison located in the barracks of the Water Board were murdered. The German occupants conducted the mass execution of Jews, sent inhabitants to forced labour in Germany, 18

Dwudziestolecie międzywojenne stanowiło okres pełen nadziei i budowania, rozwoju życia społecznego i kulturalnego. Miasto pozostało siedzibą władz powiatu augustowskiego. Powstały liczne organizacje, towarzystwa i instytucje. Budowane były nowe szkoły, ośrodki wypoczynkowe. Augustów dzięki swoim walorom przyrodniczym w postaci Historia | History

Ulica 29 Listopada, w oddali widać siedzibę Państwowego Zarządu Wodnego / 29 November Street with the view on the Water Management System Complex Fot. J. Rotsztejn, ok. 1930 r.

lasów i jezior zyskał miano modnego kurortu, także wśród elit ówczesnej Polski. Odwiedzany był przez takie osobistości jak prezydent Stanisław Wojciechowski czy prezydent Ignacy Mościcki, który wielokrotnie bywał w mieście, goszcząc wówczas w siedzibie Yacht Clubu Rzeczypospolitej.

Bywali tu także: premier Wincenty Witos, minister spraw zagranicznych Józef Beck, marszałek Edward Rydz-Śmigły, generał Władysław Sikorski.

Warto również podkreślić, że naczelnik Józef Piłsudski dwukrotnie zaszczycił swoją obecnością gród nad Nettą.

Motorem wielu wydarzeń społecznych i kulturalnych w mieście był stacjonujący od maja 1921 roku 1 Pułk Ułanów Krechowieckich.

Na ten okres przypada początek rozwoju turystyki, w tym kajakarstwa.

Szczególną rolę w promocji regionu w tej dziedzinie odegrał Związek Nauczycielstwa Polskiego oraz powstały w 1933 roku oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.

Wydawałoby się, że pasmo nieszczęść zapoczątkowane potopem szwedzkim nareszcie dobiegło końca i miasto czeka dynamiczny rozwój, budowanie dobrobytu oraz tak upragniony pokój. Jednak koło historii znów potoczyło się na przekór oczekiwaniom.

and education and culture were

persecuted.

Despite

the repression, underground organizations were formed, among which the dominant force was the Home Army.

The halting of the front in the town in 1944, together with the battles of the advancing Red Army, led to the expulsion of the local population and an almost complete destruction of the urban infrastructure. Finally, only the winter offensive of the Red Army on 22 January 1945 against Prussia ended hostilities in the area.

The Augustów Manhunt After liberation of the town

Czas wojny

from the Germans, power was in the hands of the PKWN

1 września 1939 roku mieszkańców Augustowa obudził warkot niemieckich silników samolotowych. Dwadzieścia trzy dni później pojawili się Sowieci, zajmując tereny miasta. Zaczęły się represje, aresztowania, masowe wywózki całych rodzin na Syberię. 22 czerwca 1941 roku, gdy Trzecia Rzesza zaatakowała ZSRR i przejęła Augustów, doszło do mordu więźniów znajdujących się w więzieniu NKWD mieszczącym się w baraku Zarządu Wodnego.

Wyzwolenie z okupacji sowieckiej nie przyniosło mieszkańcom poprawy losu. Nastąpiły masowe egzekucje, między innymi w lesie pod Klonownicą, Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

(the Polish Committee of National Liberation), which was totally dependent on Soviet authorities. Mass arrests of Home Army soldiers thus began. Despite the end of the war, much of the clandestine structures from the war times still remained in their forest 19

Parada wojskowa na Rynku Piłsudskiego / The military parade on the Piłsudski Market Fot. ze zb. Cz. Falickiego, 1938 r.

camps. In July 1945, Soviet authorities organized a largescale pacification campaign, called the Augustów Manhunt, aimed at a final liquidation of the forces hostile to the new regime in the Augustów Forest and surrounding areas.

Mass arrests were conducted – about 7,000 people were detained and many of them never returned to their homes.

I’ve been here

w Szczebrze, Naumowiczach. Niemcy w pierwszej kolejności spędzili Żydów do getta na Barakach, skąd 2 listopada 1942 roku wyprowadzono ich w kierunku Grajewa, a następnie wywieziono do obozów zagłady.

Wysyłano mieszkańców na roboty przymusowe do Niemiec, niszczono oświatę i kulturę. Mimo represji, prowadzono tajne nauczanie i formowały się organizacje podziemne. W rejonie Augustowa dominującą siłą była Armia Krajowa.

Zatrzymanie się w 1944 roku frontu na terenie miasta i walki z nacierającą Armią Czerwoną doprowadziły do wypędzenia miejscowej ludności i niemal kompletnego zniszczenia infrastruktury miejskiej. Mimo że 24 października 1944 roku Augustów został odbity z rąk niemieckich, następowały kolejne zniszczenia. Ostatecznie dopiero 22 stycznia 1945 roku zimowa ofensywa Armii Czerwonej na Prusy zakończyła działania wojenne na tym terenie.

many times ....

During the period of the Polish People’s Republic, Augustów

Obława Augustowska i Dom Turka

maintained its image of a tourist town, which it had gained before the Second World War. Actors and people associated with the fine arts frequently chose Augustów for their summer holiday. The climate of those times is reflected in Polish hits such as “Augustowskie

noce”

(Augustów

nights) and “Beata”. The town’s efforts initiated in 1960, and aimed at obtaining the status of a spa town ended success20

Wraz z wyzwoleniem miasta z rąk niemieckich, gdy władza znalazła się w rękach Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego – całkowicie zależnego od władz sowieckich – rozpoczęły się masowe aresztowania żołnierzy Armii Krajowej. Mimo zakończenia wojny, znaczna część struktur konspiracyjnych z czasów okupacji pozostała nadal w swoich leśnych obozowiskach. Władze sowieckie, widząc jak silne jest podziemie antykomunistyczne na tych terenach, w lipcu 1945 roku zorganizowały szeroko zakrojoną akcję pacyfikacyjną, nazywaną Obławą Augustowską, mającą na celu ostateczną likwidację wrogich nowemu ustrojowi sił na terenie Puszczy Augustowskiej i okolic. Przeprowadzono masowe zatrzymania, również ludzi nienależących do Armii Krajowej. Na terenie objętym lipcową Obławą ponad 7000 osób przetrzymywano w tzw. punktach filtracyjnych i przesłuchiwano, by wyselekcjonować członków niepodległościowej Historia | History

Rajd „Syrenki” w ramach obchodów 15-lecia PRL w lipcu 1969 r. / „Syrenka” rally during 15th Anniversary of the Polish People’s Republic in July 1969 Fot. L. Jaworski

konspiracji. W Augustowie jednym z takich miejsc była siedziba Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, zwana Domem Turka. Budynek ten był miejscem kaźni żołnierzy AK i poakowskiej konspiracji prowadzonej aż do jesieni 1954 roku.

Wielu z zatrzymanych podczas Obławy nigdy już nie powróciło do swoich domów. Do dziś nie potwierdzono oficjalnie miejsca mordu i dołów śmierci.

fully in 1993 when Augustów officially received spa town status. In June 1999, the royal town was honoured by the visit of Pope John Paul II, who always appreciated contact with nature and the beauty of these lands.

Byłem tu wiele razy….

Augustów w latach istnienia Polski Ludowej utrzymał swój wizerunek miasta turystycznego, który zyskał jeszcze przed II wojną światową. Zakłady pracy chętnie budowały ośrodki wypoczynkowe, które w sezonie letnim wypełniały się po brzegi. Artyści, aktorzy i ludzie sztuki często wybierali Augustów na miejsce swojego wypoczynku. Reżyser Władysław Ślesicki na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych nakręcił filmy dokumentalne związane z ziemią augustowską. Trwałą pamiątką oddającą klimat tamtych czasów są znane przeboje „Augustowskie noce” oraz „Beata”. Zapoczątkowane już w 1960 roku starania o uzyskanie statusu miasta uzdrowiskowego ostatecznie zakończyły się sukcesem w roku 1993. Augustów oficjalnie stał się uzdrowiskiem. W czerwcu 1999 roku królewskie miasto zaszczycił swoją obecnością papież Jan Paweł II, który zawsze doceniał kontakt z naturą i piękno tej ziemi.

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

21

22

Åšluza Paniewo / Paniewo Lock, Fot. J. Koniecko

KANAŁ AUGUSTOWSKI

Duma Augustowszczyzny

Wojciech Batura

THE AUGUSTÓW CANAL

The Pride of the Augustów Environs

W 1836 roku, kiedy kończono kosmetyczne poprawki przy budowie największej inwestycji komunikacyjnej malutkiego Królestwa Polskiego, połączonego unią z potężną Rosją, hrabia Konstanty Ksawery Wolicki napisał znamienne słowa: (…) jakby siłą czarodziejską wykończonym został śliczny Kanał Augustowski i roboty na rzece Biebrzy żeglugę ułatwiające.

Dzieło to znamienite, wykonane zostało z wielką chwałą korpusu inżynierów Królestwa, którzy lubo nieobeznani z robotami wodnemi, przy starannym pouczeniu się i zgłębieniu dzieł o hydraulice traktujących, wykonali kanał, którym by się Holendrzy poszczycić mogli .

1

This outstanding work of water architecture and the largest transportation investment of the Kingdom of Poland was created between 1823 and 1839. It was going to become a link in the great – over a thousand-kilometre-long chain of water connections, which was supposed to create an outlet for the Vistula trade for the Baltic Sea in the port of Vendspils, beyond Prussian interference. The Canal is associated with the names of prominent figures of those time – Generals: Ignacy Prądzyński (the chief designer and head of the first works), Pierre Dominique Bazaine, Jan Ch. Malletski de Grandville,

Maurice

Hauke,

Jan Krysiński, Colonels: Henry Rossmann, Jan Paweł Lelewel, Jerzy Arnold, August Szultz, Konstanty Jodka, Captain Wojciech Korczakowski, a civil engineer Teodor Urbański and many others. Between 4 and

K. Wolicki, O stosunkach Handlu i transportu Warszawy i portów zaniemeńskich, Biblioteka Warszawska 1846, t. IV, s. 1

1

Śluza pod Augustowem, litografia M. Fajansa według rysunku A. Misierowicza, 1857 r. / Augustów Lock, a lithography

by M. Fajans after drawing by A. Misierowicz, 1857

7 thousand workers found employment here yearly, both locals and newcomers.

Only a local connection of the Biebrza (the Narwia tributary) with the Nemunas remained from this great strategic concept,

and

this

connection

served primarily for wood transportation.

The Augustów Canal Today Today the Canal is one of the longest

inland

waterways

in our country. Since 1944, it has been divided by a border, currently with the Republic of Belarus. It is about 103.5 km long, of which 80 km are located in Poland, exclusively in the district of Augustów. Despite

Od 1823 do 1839 roku powstawało to wybitne dzieło jako ogniwo wielkiego, ponad tysiąckilometrowego łańcucha połączeń wodnych wedle zamierzeń inicjatora – księcia ministra skarbu Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. Kanał miał otworzyć handlowi wiślanemu wyjście na Bałtyk w porcie Vendspils (Windawa) poza ingerencją Prus. Ta inwestycja związana jest z wybitnymi postaciami tamtych lat: generałami: Ignacym Prądzyńskim (głównym projektantem i pierwszym szefem robót), Pierre’em Dominique’em Bazaine’em, Janem Ch. Malletskim de Grandville, Maurycym Hauke, Janem Krysińskim, pułkownikami: Henrykiem Rossmannem, Janem Pawłem Lelewelem, Jerzym Arnoldem, Augustem Szultzem, Konstantym Jodko, kapitanem Wojciechem Korczakowskim, cywilnym inżynierem Teodorem Urbańskim i wieloma innymi. Przy budowie znajdowało zajęcie od 4000 do 7000 robotników rocznie, tak z okolicznych mieszkańców, jak i przybyszów. Swój wkład w budowę drogi wodnej wnieśli miejscowi ziemianie z hrabią Karolem Brzostowskim na czele, który w okolicach Sztabina rozwinął zaplecze przemysłowe inwestycji, a także kupcy starozakonni.

Z wielkiej koncepcji strategicznej pozostało tylko lokalne połączenie dopływu Narwi i Biebrzy z Niemnem. Co prawda przyczyniło się ono do klęski Prus w wojnie celnej (1823–1825), jednak posłużyło głównie do transportu drewna, a tym samym do zaprowadzenia prawidłowej gospodarki leśnej w Puszczy Augustowskiej.

the devastation of two world wars, there are still eighteen locks in operation. They are

Kanał Augustowski dzisiaj

brick chamber locks coupled with weirs, retaining water.

The well-preserved hydraulic engineering facilities from the first half of the nineteenth century, with no essential up24

Obecnie obiekt nadal należy do najdłuższych żeglugowych dróg śródlądowych w naszym kraju. Od 1944 roku rozdzielony jest granicą, obecnie z Republiką Białorusi. Kanał liczy około 103,5 kilometra długości, z tego 80 kilometrów leży w Polsce, wyłącznie w powiecie augustowskim. Pomimo zniszczeń podczas dwóch wojen światowych – dzięki staraniom administraKanał Augustowski | The Augustów Canal

Śluza Przewięź / Przewięź Lock Fot. J. Koniecko

torów obiektu (obecnie to Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie) – nadal funkcjonuje 18 stanowisk śluzowych, czyli murowanych śluz komorowych sprzężonych z jazami blokującymi wodę. W Paniewie jest to rozwiązanie podwójne, a w Niemnowie poczwórne. Nie zmienił się przebieg przekopów. Kanał pokonuje różnicę poziomów około 41,5 metra od punktu szczytowego w Suchej Rzeczce do Niemna oraz 15 metrów do Biebrzy. Budowla odgrywa dużą rolę w gospodarowaniu wodą, przy zabezpieczaniu okolicy od powodzi, a jako doprowadzalnik wody do terenów zmeliorowanych – zasila je w chwilach suszy. Kanał miał wpływ na ustalenie mikroklimatu mającego tak ważną rolę w leczeniu sanatoryjnym.

Kompleks dobrze zachowanych obiektów hydrotechnicznych z pierwszej połowy XIX wieku, przy niezbyt istotnych modernizacjach późniejszych, należy do najcenniejszych zabytków w naszym kraju. W 2007 roku Prezydent RP Lech Kaczyński uznał go za Pomnik Historii. Również po stronie białoruskiej Kanał został objęty ochroną państwa i w latach 2004–2006 odtworzony w zbliżonym do pierwotnego kształcie. Oba rządy zabiegają o wpisanie go na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO jako obiektu transgranicznego, harmonijnie łączącego wartości kulturowe z cenną przyrodą.

Rzeka Netta – skanalizowana i włączona jako ważny element obiektu – jest osią naszego miasta. W granicach administracyjnych gminy miejskiej znajdują się jeziora włączone do systemu oraz trzy śluzy – Augustów, Przewięź i Swoboda.

grades, constitute one of the most

valuable

monuments

in Poland. In 2007, the Polish President Lech Kaczyński recognised

it as “Historic

Monument”. The Polish and Belorussian

authorities

are

seeking to enter it on the UNESCO World Heritage List as a cross-border

facility,

which harmoniously combines cultural values with precious nature.

Tourism on the Augustów Canal Tourism on the Augustów Canal became fashionable in the 1920s. One single route interconnected the Canal and picturesque lakes: Necko, Białe, Studzieniczne, Swoboda Pond, Serwy, Gorczyca Pond, Orle, Paniewo, Krzywe, Mikaszewo,

Turystyka na Kanale Augustowskim

Mikaszówek and small lagoons nearby the locks with the charming and capricious Czar-

Trudno wypowiedzieć wszelkie cechy piękna, w jakie kanał i pobrzeża jego są uposażone – góry strome, wąwozy, ścieżki kręte, płaszczyzny, rzeki i zatoki, wodospady, a z niemi szum wody, zieloność pobliskich drzew i kobierce rozkosznych łąk, chatki, domki, ogródki i pola, wszystko to estetycznie i cudnie Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

na Hańcza River, all of those surrounded by a beautiful tree stand of the Augustów Forest. The route was named the 25

Sasanki / Pasque flowers, Fot. J. Osewska

26 Kanał Augustowski | The Augustów Canal Rzeka Czarna Hańcza / The Czarna Hańcza River, Fot. 3dpanorama.pl

Borowiki / Boletus, Fot. J. Koniecko

Augustรณw. 460 lat krรณlewskiego miasta | Augustรณw. 460 Years of a Royal Town Rzeka Netta zimฤ / Netta River during winter, Fot. J. Koniecko

27

28 Kanaล Augustowski | The Augustรณw Canal Sanktuarium Maryjne w Studzienicznej / Marian Shrine in Studzieniczna, Fot. 3dpanorama.pl

Pomnik papieża Jana Pawła II w Studzienicznej / Monument of the Pope John Paul II in Studzieniczna Fot. J. Koniecko

rozmieszczone, przypomina powabne okolice nadreńskie i Szwajcarii, lecz dla naszego oka stokroć od tamtych milsze2 – już w 1857 roku tak zachwalał walory krajobrazowe Kanału Augustowskiego prekursor turystyki, leśnik Aleksander Połujański. Doceniać je zaczęto dopiero w XX wieku. Dla wodnego turyzmu idealnym środkiem transportu stał się kajak, wzorowany na jednostkach z Kanady. Moda przyszła w latach dwudziestych. Zaczęto łączyć w jedno trasę kanałową, nanizującą na siebie malownicze jeziora: Necko, Białe, Studzieniczne, Stawek Swobody, Serwy, Staw Gorczycki, Orle, Paniewo, Krzywe, Mikaszewo, Mikaszówek i małe zalewy przy śluzach z urokliwą rzeką Czarną Hańczą. Wszystko objęte pięknym drzewostanem Puszczy Augustowskiej. Pierwszy literacki opis trasy zawdzięczamy Wandzie Miłaszewskiej, która wydała go w 1931 roku. Od tego czasu na spływach gościło wiele znakomitości. Łączono szlaki w różne konfiguracje. Trasa Augustów – jezioro Serwy – jezioro Wigry – Czarna Hańcza – śluza Sosnówek – Augustów, którą płynęła Miłaszewska, otrzymała miano Szlaku Papieskiego, gdyż Jan Paweł II, jeszcze jako opiekun seminarium duchownego i potem jako biskup Karol Wojtyła, pokonał go kilkakrotnie. Przypomniał o tym sam Ojciec Święty podczas pielgrzymki do Studzienicznej w 1999 roku, korzystając tym razem z oferty Żeglugi Augustowskiej. Poeta Zbigniew Herbert przepływał trudniejszy szlak, korzystając z rzek Rospudy i Blizny.

Na trasie Kanału Augustowskiego można korzystać nie tylko z kajaka, kanadyjki i statku, lecz także z: gondoli, katamaranów, replik średniowiecznych łodzi żaglowych, żaglówek, motorówek czy posiadających duży potencjał house-boat’ów. Choć dzisiaj celem regularnych rejsów augustowskiej białej floty jest Sanktuarium w Studzienicznej i Dolina Rospudy, jednak armatorzy mają nadzieję, że wkrótce – dzięki współpracy transgranicznej – ruszy regularna żegluga do Grodna. Gdy w 1991 roku ustał spław drewna, główną funkcją obiektu pozostaje turystyka i rekreacja.

Odnowiony Kanał-staruszek jawi się jako jedyne połączenie rozwiniętej sieci dróg wodnych Europy Zachodniej z pociągającymi egzotyką trasami Europy Wschodniej.

Papal Trail, as Pope John Paul II, still being a seminary counselor, and Bishop Karol Wojtyła, kayaked along it several times. The Pope remembered it during his pilgrimage to Studzieniczna in 1999, when he cruised on one of the boats of the Augustów Boat Transportation Company.

The Augustów Canal route may be enjoyed from a kayak, canoe or a boat, but also gondolas, catamarans, replicas of medieval sailing boats, sailboats, motorboats or house boats with their high potential.

A. Połujański, Wędrówki po guberni augustowskiej w celu naukowym odbyte..., Warszawa 1859, s. 35–36

2

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

29

30 Kanał Augustowski | The Augustów Canal Widok na jez. Białe i Studzieniczne / View on Białe and Studzienczne Lake, Fot. 3dpanorama.pl

Augustรณw. 460 lat krรณlewskiego miasta | Augustรณw. 460 Years of a Royal Town

31

32

Pajęczyna / Spider’s web, Fot. P. Malczewski

Przyroda | Nature

PRZYRODA

Kraina jak z baśni

Wojciech Batura

NATURE

A Fairytale Land

O prawdziwości upowszechnionego przez Henryka Syskę powiedzenia ziemia piękna jak baśń przekonują malownicze jeziora rynnowe, dogodne do kąpieli i uprawiania sportów wodnych, otoczone wysokimi, piaszczystymi brzegami porośniętymi dużym kompleksem leśnym.

This is confirmed by picturesque glacial lakes, perfect for swimming and water sports, that are surrounded by high, sandy coves, covered with a large forest complex.

Bez koralowy / Red elderberry Fot. J. Koniecko

Within the limits of Augustów there are five major lakes: Sajno (522.5 ha, up to 28 m in depth), Białe (also known as Krechowieckie) (476.6 ha, up to 30 m in depth), Necko (400 ha, up to 25 m in depth), Rospuda (104 ha to 10.5 m in depth), and Studzieniczne (250.1 ha to 30.5 m in depth).

Among smaller lakes, apart from small ponds and reservoirs, ones worth mentioning

include

Jeziorko,

Sajenek

Swoboda

Wojciechowski

Pond

Pond, Pond, and

Księdzowski (Studzieniczański) Pond. Two nature reserves are located nearby – Lake Długie and Lake Kolno – an ornithological lair. A little further east, holidaymakers are drawn to the lakes of the Augustów Canal system, including the larg-

W granicach miasta znajduje się pięć większych jezior: Sajno (522,5 ha, do 28 m gł.), Białe, inaczej Krechowieckie (476,6 ha, do 30 m gł.), Necko (400 ha, do 25 m gł.) z Rospudą (104 ha, do 10,5 m gł.) i Studzieniczne (250,1 ha, do 30,5 m gł.). Z mniejszych, oprócz oczek wodnych i sztucznych zbiorników, warto wymienić: Staw Sajenek, Jeziorko, Stawek Swobody, Staw Wojciechowski i Księdzowski (Studzieniczański). Nieopodal znajdują się rezerwaty: Jezioro Kalejty oraz Kolno – ornitologiczny matecznik. Nieco dalej, na wschód, wabią letników akweny systemu Kanału Augustowskiego z największymi spośród nich Serwami (460,3 ha). Na północ kuszą turystów dziesiąte pod względem wielkości w kraju Wigry (prawie 22 km kw.) i mniejsze zbiorniki wodne. Rybacy i wędkarze dzielą jeziora na sielawowe (ponad 20 m głębokości), leszczowe (15–20 m), sandaczowe (10–15 m), linowo-szczupakowe (6–10 m) i najpłytsze – karasiowe.

Sąsiedztwo borów i jezior łagodzi surowy, kontynentalny klimat. Wysoko leżące piaski mocno nagrzewają się we dnie, nocami są ochładzane oparami. W efekcie następuje stała cyrkulacja powietrza. Podczas chłodów proces jest odwrotny. Duże zapory leśne stanowią osłonę dla wiatrów. Zdrowy drzewostan sosnowo-świerkowy pełni funkcję filtra oczyszczającego, który wzbogaca powietrze w tlen, fitocydy i olejki eteryczne. Wszystkie te czynniki mają działanie bakteriobójcze, normalizują ciśnienie tętnicze i rytm serca, dodatnio wpływają na drogi oddechowe.

Nic więc dziwnego, że już od półwiecza kuracjusze przybywają do tutejszego sanatorium.

est, Lake Serwy (460.3 ha). The North attracts tourists with the tenth largest lake in the

Lądolód rzeźbiarz

country – Lake Wigry (nearly 22 km sq) and smaller bodies of water. Fishermen and anglers divide the lakes into ven34

Kraina jak baśń powstała dzięki nasuwającemu się kilkakrotnie lądolodowi skandynawskiemu, który pojawił się 1,9 miliona lat temu w epoce plejstocenu. Miał on okresy przestojów, cofania się podczas ociepleń, Przyroda | Nature

Barć w Puszczy Augustowskiej / Wild beehive in the Augustów Forest Fot. J. Koniecko

a przy ochładzaniu przemieszczania się naprzód. Potężne cielska lodowców miąższości 1-2 kilometry, a zwłaszcza loby (czoła), rozrzucały skruszony pod wielkim ciśnieniem materiał skalny (głazy, żwiry, gliny, piaski). Wody z topniejących brył lodu żłobiły głębokie rynny, przemieszczały materiał, z którego powstawały rozmaite utwory. Rzeźbę najmocniej uformowały zlodowacenia Warty i Wisły. Zwłaszcza ostatnie rozpoczęte około 80 tysięcy lat temu. Wówczas lądolód nasunął się dwukrotnie. Najdalej (22-13 tysięcy lat temu) w stadiale głównym dobrnął do linii od dzisiejszej wsi Białobrzegi do Komaszówki nad jeziorem Kolno, poprzez środkową część Puszczy Augustowskiej, a więc w obrębie obecnego miasta. Wody topniejącego lądolodu nasunęły na wcześniej uformowane obszary grube warstwy piasków i żwirów, tworząc swoisty płaszcz.

dace lakes (more than 20 m in depth), bream lakes (15–20 m), zander lakes (10–15 m), tench - pike lakes (6–10 m), and the shallowest, crucian lakes.

The proximity of forests and lakes relieves the severe continental climate. The high sands heat up in the day, and are cooled at nights with vapours from the lakes. The result is the constant circulation of air. During the cold weather the process is reversed. Large forest

Równina Augustowska i przyległości

dams act as a barrier for the winds. A healthy tree stand of pine and spruce acts as a puri-

Rozległa równina sandrowa, nazywana Augustowską, przykryła utwory z poprzednich faz lodowca. Efekty wietrzenia, wydmy z drobnego piasku, wzbogaciły rzeźbę.

W Augustowie równina ta, porośnięta zróżnicowanymi borami, styka się od zachodu z terenem pagórkowatym z poprzedniego zlodowacenia, to jest z Pojezierzem Ełckim, czyli mezoregionem nazywanym Wzgórzami Milewsko-Bargłowskimi. Kemy dają najżyźniejsze gleby gliniaste na pojezierzu, dogodne do upraw rolnych. Na południe od miasta zaczyna się wąski obszar bagienny. Jest to zatorfiona Kotlina Biebrzańska – pradolina potężnej niegdyś Prabiebrzy. Dziś to ostoja wielu gatunków ptaków, także chronionych.

fying filter, which enriches the air with oxygen, phytoncides and essential oils. All these factors have a bactericidal effect, normalize blood pressure and heart rate, and positively affect the respiratory system.

No wonder that visitors have been coming to the local sanatorium for over half a century.

Glacier the Sculptor The fairytale land was formed due to the several moveAugustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

35

Sosna / Pine, Fot. J. Osewska

36

Przyroda | Nature

Wiewiórka / Squirrel Fot. J. Koniecko

Puszcza

ments of the Scandinavian continental glacier which ap-

Miasto otacza z trzech stron potężna puszcza, pozostałość średniowiecznej bariery granicznej między Prusami Krzyżackimi, Mazowszem i Litwą, od drugiej połowy XIX wieku nazywana Augustowską. Otwiera ona swe ostępy dla każdego wędrowca pieszego i rowerzysty. Jest rajem dla miłośników biologii, fotografowania, malowania, polowania. Pod względem rozległości stanowi drugi kompleks leśny w kraju. W granicach Polski znajduje się ponad 114 000 hektarów. Rośnie tu głównie sosna osiągająca masztowe rozmiary. Przetykają ją: świerk, brzoza, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, klon, z rzadka jesion wyniosły, osika, wiąz, modrzew, a przy samej wodzie olszyna i wierzby. Kompleks przybiera cechy pierwotnych ostępów. Popularny pisarz i podróżnik Ferdynand Antoni Ossendowski (1876-1945) określił je następująco: Jest to taki szmat puszczy, gdzie widzi się jak na dłoni cały jej charakter, życie tajemne i odbywającą się w niej walkę drzewostanów. Przed oczami niby zmienna panorama przesuwają się różne krajobrazy: bór sosnowo-świerkowy, tam grąd dębowy, tu znów przeważają graby i olchy, dalej mateczniki splątane i zwichrzone, bajora nieprzezwyciężone, gdzie ryś chyba jedynie przebija swój wzrok; bagna, gdzie wśród leszczyn, brzóz i niskich świerków, okrytych płaszczem porostów i bladych mchów wiszących, kwitną różne gatunki storczyków, gdzie żerują dziki i udeptują sobie legowiska basiory, wyjące po nocy i świecące lampami3.

peared 1.9 million years ago in the Pleistocene. Waters from melting ice blocks furrowed deep gutters and transported material from which a variety of forms emerged.

The vast glacial plain, called the Augustów plain, covered the forms created by previous stages of the glacier. The effects of weathering in the shape of dunes of fine sand enriched the relief.

The Primeval Forest The

town

is

surrounded

on three sides by a mighty primeval forest, the remains of the medieval border barrier between Teutonic Prussia, Mazovia and Lithuania, and re-

Natura 2000 i rezerwaty

ferred to as the Augustów Primeval Forest since the second half of the nineteenth century.

Dla ochrony reliktów borealnych i subborealnych wydzielono północną część puszczy, a wokół niezwykłego jeziora Wigry utworzono w 1990 roku Wigierski Park Narodowy. Pozostała część kompleksu została objęta programem ochrony Natura 2000 jako Ostoja Augustowska.

F. A. Ossendowski, Puszcze Polskie, Poznań 1936, s. 73

3

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

It is a paradise for enthusiasts of biology, photography, painting or hunting. In terms of area, it is the second largest forest complex in the country.

37

38 Przyroda | Nature Puszcza Augustowska / The Augustรณw Forest, Fot. J. Koniecko

Augustรณw. 460 lat krรณlewskiego miasta | Augustรณw. 460 Years of a Royal Town

39

Rezerwat Starożyn / Starożyn Nature Reserve Fot. J. Koniecko

Over 114,000 ha are located within Poland. The main tree here is pine, reaching mast heights. It is interspersed by spruce, birch, oak, with alder and willow closest to the water.

Natura 2000 and Nature Reserves The northern part of the forest was separated to protect the boreal and sub-boreal relics, and around the extraordinary Wigry Lake, the Wigry National Park was established in 1990.

Jest to miejsce stałego bytowania i rozrodu zagrożonych gatunków ptaków (między innymi głuszca), a 12 procent jej powierzchni stanowią wyjątkowo cenne siedliska, na przykład bór bagienny, świerczyna na torfie. Szczególną wartość przedstawiają ekosystemy torfowisk. Największy rozgłos zyskała w ostatnich latach Dolina Rospudy, choć są obszary ze względów naukowych jeszcze cenniejsze. Nawet w obrębie miasta znajdziemy oczka wodne z torfiastym płem i duży kompleks bagiennych łąk Stożyska między Kanałem Augustowskim, jeziorem Sajno i rzeką Sajownicą. Ustanowiono rezerwat stanowiska obuwika pospolitego Brzozowy Grąd (wyspa na Jeziorze Studzienicznym). Sporo okazów drzew chroni się jako pomniki przyrody. Do wielu z nich prowadzą wytyczone przez leśników ścieżki edukacyjne. Do listy wymienionych obszarów chronionego krajobrazu należy dodać rezerwaty: Stara Ruda, Kozi Rynek, Glinki, Kuriańskie Bagna, Starożyn, Mały Borek, Perkuć. Część dzisiejszej puszczy to lasy miejskie zajmujące aż 35 procent całego obszaru administracyjnego Augustowa. Traktuje się je jako park zdrojowy.

The remaining part of the forest complex has been covered by the Natura 2000 protection pro-

Wawrzynek wilczełyko i rosiczka

gramme under the name of the Augustów Refuge. It is a place of permanent living and breeding

of endangered

species

of birds, for example, the Capercaillie. 12% of the area constitutes extremely valuable habitats, for example, a swampy forest, and a spruce forest on peat. The list of protected landscape areas also includes the nature reserves of Stara 40

Z prawie tysiąca zewidencjonowanych gatunków roślin naczyniowych około 40 umieszczono na liście Czerwonej Księgi Roślin Chronionych.

Do rzadkości należą: miodokwiat krzyżowy, aldrowanda pęcherzykowata, skalnica torfowiskowa, lipiennik Loesela i sasanka otwarta.

Poza tym występuje tu ponad 200 gatunków mchów i wątrobowców, około 300 porostów oraz wiele gatunków grzybów, śluzowców i glonów.

Najciekawsze rośliny chronione częściej u nas niż gdzie indziej rosnące to: brzoza niska, cis pospolity, wierzba borówkolistna, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, wełnianeczka alpejska, pióropusznik strusi, widłaki, goździk piaskowy, pełnik europejski, lilia złotogłów, arnika górska, orlik pospolity, sasanki łąkowa i Tekli, zawilec wielkokwiatowy, grążel żółty, Przyroda | Nature

Bocian / Stork Fot. J. Koniecko

rosiczki, ostrołódka kosmata, pomocnik baldaszkowy, wielosił błękitny, goryczka orzęsiona, turówka wonna, storczyki, listery, obuwik pospolity, gnieźnik leśny. Bogactwo wymienionych roślin warto sprawdzić podczas wędrówek po ostępach Puszczy Augustowskiej.

Ruda, Kozi Rynek, Glinki, the Kuriańskie Swamps, Starożyn, Mały Borek and Perkuć. A part of the contemporary forest includes urban forest, occupying

Bóbr, łoś i łasica

35% of the entire administrative area of Augustów. It is considered a spa park.

Spotkać można tutaj prawie 50 gatunków ssaków. Najczęściej dzika, łosia, sarnę, jelenia, lisa, borsuka, jenota, wydrę, norkę, kunę, łasicę, gronostaja.

Coraz częściej widać ślady bytowania wilka i rysia. Od czasu do czasu przemierza puszczę żubr. Wśród gryzoni największy jest bóbr, który zasłużył na rolę symbolu, gdyż przetrwał tutaj II wojnę światową. Ślady jego działalności łatwo dostrzec nawet w centrum miasta. Poza pospolitymi wiewiórkami, nornikami i myszami żyją u nas chronione smużki, orzesznica koszatka, popielica i piżmak amerykański. Następuje odnowa populacji zająca szaraka.

Bytuje zając bielak. Jest aż 10 gatunków nietoperzy. Chroni się też jeża, kreta, drobne ryjówkowate, a nad wodą rzęsorka rzeczka.

Plants and Animals Of almost a thousand cataloged species of vascular plants, about 40 have entered the list of the Red Book of Protected Plants. Besides, there are over 200 species of mosses

and

liverworts,

around

300 lichens and multiple species of fungi.

Puszczyk, puchacz i uszatka

Nearly 50 species of mammals can be found in the area. The most common include: wild

Kilka gatunków północnych ma tu granicę występowania, na przykład krzyżodziób świerkowy, droździk, sowa uralska. Bory i lasy zamieszkują: bocian czarny (hajstra), jastrząb, krogulec, myszołów, kruk, orlik grubodzioby i krzykliwy, jarząbek, cietrzew, głuszec, sikory, dzięcioły – między innymi rzadko spotykany czarny i trójpalczasty, słowik szary, strumieniówka, zięba, sójka, grubodziób, słonka. Z gatunków borealno-górskich świstunka zielonawa, kwiczoł, sikora sosnówka, brodziec samotny, sowy: puszczyk, puchacz, uszatka i włochatka. Występuje też zagrożona w skali światowej kania ruda.

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

boar, elk, roe deer, deer, fox, badger, raccoon, otter, mink, marten, weasel, and ermine.

The beaver is the largest rodent. The forests are inhabited with birds, such as the black stork, hawk, black eagle, black grouse, capercaillie, tit, woodpecker, finch, jay and owl.

41

Łąbędź na jeziorze Necko / Swan on Necko Lake, Fot. J. Koniecko

Żaba / Frog, Fot. J. Osewska

42

Przyroda | Nature

Kaczka / Duck Fot. J. Koniecko

Od łabędzi po cyraneczki

Bodies of water and rushes are dominated by the mute

Zbiorniki wodne i szuwary opanował łabędź niemy. Sporadycznie jest tutaj gościem łabędź krzykliwy i czarnodzioby. Wypatrzeć można żurawie, łyski, czaple siwe, kormorany czarne. Ozdobą wód są perkozy, perkozki, cyraneczki, cyranki, tracze nurogęsi. Dostrzega się szlachara, gęś gęgawą, gągoła, kaczkę krzyżówkę, czernicę i głowienkę, rybitwy, mewy, bąka i bączka, zimorodka, błotniaka stawowego, orlika krzykliwego, kanię czarną i rudą oraz inne. Nad brzegami wód można spotkać zagrożonego całkowitym wyginięciem orła bielika. Na terenach podmokłych występują między innymi: świerszczak, strumieniówka, brzęczka, trzciniak, trzcinniczek, łozówka, rokitniczka, kulik wielki, wodniczka, bekas kszyk, batalion, podróżniczek i remiz.

Na przestrzeniach odkrytych często widuje się gniazda bociana białego. Występuje też: trznadel, szpak, kos, dzierzba, myszołów, makolągwa, sowa płomykówka i pójdźka, dziwonia, zaganiacz, kraska, sroka, jaskółki, pokrzewka jarzębata, czajka, derkacz i wiele innych. Warto odbyć podmiejski spacer, podczas którego słychać charakterystyczny śpiew któregoś z nich, świergot czy inne odgłosy – stukanie, trzaskanie, pohukiwanie.

swan. Cranes, herons or black cormorants can also be spotted. The pride of the waters are grebes and teal. On the banks of the waters, one may find white-tailed eagle, in danger of extinction. When wandering along the paths of the Augustów Forest, you may trace the adder, grass snake, blind-worm, lizard and turtle.

Anglers are lured by the fish.

The clean waters are the habitat for whitefish, vendace, smelt, zander, ruff, ide, dace, and perch. In eutrophic lakes the prevailing species include bream, tench, eel, bleak, pike, roach, crucian, burbot, and

Gady, płazy i pokusa dla wędkarzy

carp. The clean, fast-flowing rivers are inhabited by the brown trout.

Wędrując po ścieżkach Puszczy Augustowskiej, można wypatrzeć żmiję zygzakowatą, zaskrońca, padalca, jaszczurki (żyworódkę i zwinkę) oraz żółwia błotnego, a z płazów – traszkę zwyczajną, ropuchę szarą, żabę trawną, huczka ziemnego.

Wędkarzy kuszą ryby. W czystych zbiornikach występują: sieja, sielawa, stynka, sandacz, jazgarz, jaź, jelec, okoń. W eutroficznych przeważają leszcz, lin, węgorz, ukleja, szczupak, płoć, karaś, miętus, krąp, karp.

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

A Therapeutic Mineral and Augustowianka Minerals are natural attributes. In the Augustów area, plentiful deposits of high-quality therapeutic mud are found.

43

44 Przyroda | Nature Lilie wodne na jez. Studzienicznym / Water Lilies on Studzieniczne Lake, Fot. J. Koniecko

Augustรณw. 460 lat krรณlewskiego miasta | Augustรณw. 460 Years of a Royal Town

45

46 Przyroda | Nature Rzeka Czarna Hańcza / The Czarna Hańcza River, Fot. 3dpanorama.pl

Wiosna / Spring Fot. J. Koniecko

W czystych i wartkich rzekach żyje między innymi pstrąg potokowy i lipień.

Niektóre akweny zostały wzbogacone o amura i tołpygę, gatunki walczące z nadmiernym rozrostem flory wodnej.

The deposits of this “black gold” are located between Szczebra and Blizna, near Kolnica and Czarnucha and in the neighborhood of Silikaty, with-

Ważki i jętki

in the administrative borders of Augustów. In town, from

Bardzo ciekawy, choć czasem odczuwany jako dokuczliwy, jest świat owadów. Niektóre z nich mają tu południowo-zachodnią granicę występowania, na przykład motyle: modraszek torfowiec, skalnik arktyczny, perłowiec błotny i tundrowy, trzmiel tajgowy i pszczoła porobnica miodunkowa, dzienna ćma. Nad wodami unoszą się delikatne ważki i jętki.

Owady chronione reprezentowane są między innymi przez kozioroga dębosza, jelonki, biegacze, tęczniki, unikatowe gatunki trzmieli i inne żądłówki. Nie sposób wymienić wszystkich gatunków i osobliwości, których liczba przewyższa tysiąc. Cierpliwi podglądacze natury mają szansę zaobserwować reliktowe okazy planktonu – drobne gatunki skorupiaków, chruścików, charakterystyczne dla gór wypławki alpejskie, liczne mięczaki.

the Upper Jurassic deposits the flourated mineral water “Augustowianka” is sourced.

Lecznicza kopalina i Augustowianka Do walorów naturalnych należą kopaliny. W okolicach Augustowa zlokalizowano bogate pokłady wysokiej jakości borowiny leczniczej. Złoża „czarnego złota” znajdują się między Szczebrą a Blizną, pod Kolnicą i Czarnuchą oraz w okolicach osiedla Silikaty w granicach administracyjnych Augustowa. W samym mieście wydobywa się także z osadów górnojurajskich fluorkowatą wodę mineralną Augustowianka.

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

47

Augustรณw, okolice rzeki Biebrzy / Augustรณw, near the Biebrza River, Fot. J. Koniecko

48

Przyroda | Nature

Augustรณw. 460 lat krรณlewskiego miasta | Augustรณw. 460 Years of a Royal Town

49

50 Gospodarka | Economy Marina PTTK / Marina in Augustรณw, Fot. 3dpanorama.pl

GOSPODARKA

Gospodarka i turystyka, czyli równomiernie oddychające płuca Augustowa ECONOMY

Economy and Tourism The Harmonious Lungs of Augustów

Źródło: materiały dostarczone przez przedsiębiorców.

Sources: Materials contributed by business owners.

Anna Samel

Pracownik BALT-YACHT / Employee of the BALT-YACHT company Fot. BALT-YACHT

Augustów, with its unique natural resources and cross-border location, is an excellent place to live and conduct business. It is the 48th largest town in Poland in terms of its area; its 80.9 square kilometres of space provide great opportunities for economic development in the vicinity of forests and lakes. The town is inhab-

Augustów, z niezwykłymi walorami przyrodniczymi i transgranicznym położeniem, jest znakomitym miejscem do życia oraz prowadzenia biznesu.

To 48. miasto w Polsce pod względem powierzchni – niemal 81 kilometrów kwadratowych przestrzeni daje ogromne możliwości do rozwoju gospodarczego w bliskości jezior i lasów.

Miasto jest stolicą powiatu augustowskiego, leżącego w północno-wschodniej części województwa podlaskiego. Znajduje się przy skrzyżowaniu dróg krajowych: DK 61 w kierunku Warszawy, DK 16 w kierunku Olsztyna, DK 16 w kierunku Ogrodnik, DK 8 w kierunku Białegostoku.

Mieszka tutaj 30 tysięcy osób, w tym 63,5 procenta to ludność w wieku produkcyjnym.

ited by 30 thousand people, including a working age population of 63.5%.

Zagłębie szkutnicze

The Boatbuilding Hub

Augustów jest prężnie rozwijającym się ośrodkiem szkutniczym. W mieście świetnie prosperują trzy duże stocznie produkujące laminatowe łodzie i jachty według najnowocześniejszych technologii. Oferowane produkty, dzięki wysokiej jakości użytkowej i estetycznej, posiadają rozpoznawalną i wielokrotnie nagradzaną markę w kraju i za granicą. Większość wyprodukowanych tutaj łodzi trafia na eksport.

Największą stocznią jest Mazurskie Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Budowlane J.W. „Ślepsk”, które funkcjonuje w Augustowie od 1989 roku.

Firma specjalizuje się w produkcji łodzi nowej generacji z laminatu poliesterowo-szklanego, zatrudniając ponad 900 osób. „Ślepsk” produkuje nowoczesne łodzie motorowe o długości kadłuba od 4,4 metra do 13 metrów. Są to między innymi luksusowe jachty rodzinne, ale też szybkie i eleganckie łodzie sportowe, cieszące się ogromnym powodzeniem w krajach europejskich. Firma współpracuje z kilkoma dużymi markami: SeaRay, Bayliner, Axopar, XO, Smartliner, Buster oraz Sirius. Produkcja utrzymuje się na poziomie około 250 łodzi miesięcznie, co czyni „Ślepsk”

Augustów is a thriving centre for boatbuilding. Three large shipyards operate in the town, producing

laminate

boats

and yachts using cutting-edge technologies. The products on offer, due to their high utility and aesthetic qualities, boast recognized

and

award-win-

ning brands in the country and abroad. Most boats produced here are exported.

The largest shipyard is the Mazurskie wo

Przedsiębiorst-

Produkcyjno-Budowlane 52

Gospodarka | Economy

Mazurskie Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Budowlane J.W. „Ślepsk” / Ślepsk shipyard Fot. J.W. „Ślepsk”

jednym z trzech największych producentów jachtów motorowodnych w Polsce i znaczącym graczem na tym rynku w skali europejskiej, a nawet światowej. W 2015 roku firma otrzymała nagrodę International Star For Quality. Business Initiative Directions.

Kolejnym, jednym z największych polskich producentów specjalizujących się w budowie jachtów i łodzi z laminatu poliestrowo-szklanego o długości kadłubów od 6 do 12 metrów jest firma BALT-YACHT działająca na terenie miasta od 1990 roku. Współpracuje ona ze znaczącymi odbiorcami zagranicznymi, m.in. Brunswick Marine in EMEA Inc., dla której stocznia produkuje duże serie jachtów motorowych Arvor czy Quicksilver oraz norweską firmą Hydro Design AS wytwarzając ponadczasową linię 6 modeli luksusowych łodzi motorowych Cormate. Pod swoją marką BALT-YACHT produkuje wielokrotnie nagradzaną łódź spacerową SunCamper 30 (Polski Jacht Roku 2011) czy łodzie żaglowe Balt 26 (laureat nagrody za wyrób Wiatr i Woda 2013) i Balt 27, jak również jednostkę półślizgową Balt 818 Tytan – zdobywcę nagrody Polski Jacht Roku 2015. Firma Krystyny i Benedykta Kozłowskich już w 2001 roku, jako pierwsza w regionie, wprowadziła Certyfikat ISO 9001. Stocznia zatrudnia 160 osób. W ciągu 27 lat działalności firma wyprodukowała około 18 tysięcy łodzi.

W grodzie nad Nettą od 29 lat działa także stocznia Mirage Boats, która zajmuje się produkcją łodzi z laminatu oraz z dnem aluminiowym. Mirage Boats wykonuje łodzie własnej marki Sting oraz norweskiej marki Nordkapp. Oba produkty sprzedawane są głównie na rynek norweski. Mirage Boats produkuje około 1200 łodzi rocznie i zatrudnia obecnie ponad 200 osób w kilku działach. Produkowane przez firmę łodzie zdobywają nagrody: łódź Sting 610 BR została uhonorowana tytułem European Power Boat of the Year 2017, a łódź Nordkapp Enduro 605 zdobyła nagrodę European Power Boat of the Year 2014. Mirage Boats została Firmą Roku 2015 w plebiscycie Kuriera Porannego, wykazując się największą efektywnością rozwoju w Podlaskiej Złotej Setce Przedsiębiorstw.

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

J.W. “Ślepsk”, which has been operating in Augustów since 1989. The company specializes in the production of a new generation

of

boats,

and

employs over 900 people.

Production is kept at a level of about 250 boats a month, which makes “Ślepsk” one of the three largest yacht producers in Poland and a significant player on the European and even world market.

Another one of the biggest Polish

manufacturers,

spe-

cializing in the construction of yachts and boats, is BALTYACHT operating in the town since 1990. The shipyard employs 160 people and in the 27 years of its history, has produced approx. 18 thousand boats.

Mirage Boats shipyard has been operating in the town on the Netta for 29 years now and it produces approximately 1,200 boats annually, currently employing more than 200 people in several departments.

53

54

Jezioro Necko / Necko Lake, Fot. P. Malczewski

Gospodarka | Economy

Augustรณw. 460 lat krรณlewskiego miasta | Augustรณw. 460 Years of a Royal Town

55

Fabryka British American Tobacco / The British American Tobacco Factory Fot. BAT

Znane marki produkowane w Augustowie

Known Brands from Augustów The local British American Tobacco factory is among the most important production sites of the British American Tobacco Group in the world.

At the same time, it is one of the most modern factories in Europe. It annually produces tens of billions of cigarettes that reach almost 50 markets.

Currently, the factory employs more than 1,000 people.

Other

large

manufacturing

plants that operate in Augustów include, for example, POM - a manufacturer of agricultural machinery, and Augustowianka – a mineral water producer. Water is extracted from a natural spring in the heart of the Augustów Forest at a depth of over 700 meters. The first bottle of “Augustowianka”water was produced in 1972.

56

Tutejsza fabryka British American Tobacco należy do ścisłej czołówki najważniejszych na świecie zakładów produkcyjnych Grupy British American Tobacco, a jednocześnie jest jedną z najnowocześniejszych fabryk w Europie. Rocznie produkuje kilkadziesiąt miliardów sztuk papierosów, które docierają na prawie 50 rynków. Sercem fabryki w Augustowie jest dział produkcji wraz z działami produktu i zapewnienia jakości, planowania produkcji oraz inżynieringu. Aktualnie w fabryce w Augustowie zatrudnionych jest ponad 1000 osób. Zakład British American Tobacco stawia na pasję i pozytywne nastawienie pracowników, dzięki którym cały czas wdrażane są innowacje, nowe technologie i systemy zarządzania produkcją. To także firma odpowiedzialna społecznie, która wspiera lokalne inicjatywy na rzecz zrównoważonego rozwoju regionu.

W Augustowie działają też inne duże zakłady produkcyjne, między innymi producent maszyn rolniczych POM czy wytwórnia wody mineralnej Augustowianka.

Augustowianka spółka z o.o. to producent doskonałej jakości wody mineralnej oraz napojów produkowanych na jej bazie. Historia tej firmy sięga lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to podczas poszukiwań wód leczniczych w sercu Puszczy Augustowskiej odkryto ujęcie naturalnej wody mineralnej na głębokości ponad 700 metrów. W 1972 roku wyprodukowano pierwszą butelkę wody pod nazwą Augustowianka.

W 1982 roku powstał nowy zakład z dwiema liniami rozlewniczymi.

W 2008 roku firma przeszła gruntowną modernizację, polegającą na całkowitej wymianie parku maszynowego. Augustowianka wyróżnia się stabilnością składu chemicznego, ukształtowanego w naturalnym, podziemnym środowisku.

Gospodarka | Economy

Sanatorium Uzdrowiskowe Augustów / Augustów Health Resort Fot. Sanatorium Uzdrowiskowe Augustów

Uzdrowisko wśród jezior i lasów

A Spa Among Lakes and Forests

Prężnie rozwijającą się w Augustowie gałęzią gospodarki jest turystyka.

Miasto położone nad dziewięcioma jeziorami, z trzech stron otoczone Puszczą Augustowską, jest znanym w Polsce ośrodkiem turystycznym.

Odwiedzający zachwycają się zdrowotnymi właściwościami tutejszego powietrza i warunków naturalnych. Już w latach sześćdziesiątych zabiegano o przyznanie miejscowości statusu uzdrowiska, a oficjalnie miasto otrzymało je w październiku 1993 roku. Od lat przyjeżdżają do grodu nad Nettą kuracjusze posiadający problemy z drogami oddechowymi, układem krążenia, chorobami reumatycznymi. Specyficzny mikroklimat bogaty w olejki eteryczne i fitocydy oraz wysokiej jakości złoża borowiny stwarzają idealne warunki do leczenia tego rodzaju schorzeń. W 2015 roku w granicach miasta odkryto nowe złoże borowiny z certyfikatem jakości, który umożliwia zastosowanie jej także do produkcji kosmetyków.

Od 1976 roku kuracjuszy w Augustowie nad jeziorem Necko przyjmuje Sanatorium Uzdrowiskowe Augustów, sprywatyzowane w roku 2009. Nowym właścicielem Sanatorium została BiaVita Polska S.A., która w 2017 roku zakończyła jego ogromną rozbudowę i modernizację. Obecnie jest to jeden z najnowocześniejszych ośrodków w Polsce. Sanatorium posiada 141 pokoi hotelowych, Centrum Rehabilitacji, strefę MediSPA z zabiegami nieinwazyjnej medycyny estetycznej czy masażami i kąpielami na bazie ekologicznych ziół z Darów Natury, oraz Strefę Wellness z basenami rehabilitacyjno-rekreacyjnymi i kompleksem saun. Sanatorium specjalizuje się w leczeniu schorzeń narządu ruchu i podnoszeniu odporności. Wśród nowych profili leczniczych jest rehabilitacja następstw boreliozy w układzie kostno-stawowym oraz innowacyjny w skali Polski program diagnostyki i rehabilitacji choroby Raynauda.

Od 2011 roku na terenie miasta działa także Sanatorium Augustów „Pałac na Wodzie” Falkowski położone nad brzegiem rzeki Netty. SanatoAugustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

Tourism constitutes a thriving branch of the economy of Augustów. Visitors are delighted with the therapeutic properties of the local air and the natural environment. Beginning in the 1960s, the Augustów sought to be entitled with spa town status, which was officially received in October 1993. The specific micro-climate, rich in essential oils and phytoncides, and high quality peat deposits create ideal conditions for the treatment of respiratory and cardiovascular system disorders as well as rheumatic diseases.

The Augustów Health Resort, privatized in 2009, has been welcoming guests since 1976.

The new owner of the Health Resort – BiaVita Poland – finished the expansion and modernization of the Augustów Health Resort in 2017. Today it is one of the most modern facilities in Poland, with 141 hotel rooms, the Rehabilitation 57

Hotel Warszawa / Warsaw Hotel Fot. Hotel Warszawa

Center, and Medi SPA, offering non-invasive aesthetic medical

rium dysponuje 50 miejscami noclegowymi, nowoczesnymi gabinetami medycznymi oraz salami odnowy biologicznej.

treatments and massages.

Since 2001, the Falkowski “Palace on Water” Sanatorium

Rozwinięta baza turystyczna

Augustów has been operating from its location on the banks of the river Netta. The facility offers 50 spaces with modern treatment and wellness rooms.

Well-Developed Tourist Infrastructure Each year, Augustów is visited by thousands of tourists who enjoy the rich offers of the tourism industry. One of the most famous and largest hotels in Augustów is the threestar Warsaw Hotel, located on Lake Necko. It offers 90 comfortable rooms and suites, a spa center and conference rooms.

Other hotels in Augustów include the Wojciech Hotel, with its 47 beds, the two-star Nad Nettą Hotel offering 64 beds, the “U Marianny” guest house with 60 beds, and the “Żagiel58

Augustów jest nie tylko uzdrowiskiem, ale także wodną stolicą północno-wschodniej Polski. Każdego roku miasto odwiedza rzesza turystów, którzy korzystają z bogatej oferty branży turystycznej. Jednym z najbardziej znanych i największych ośrodków noclegowych w Augustowie jest Hotel Warszawa*** SPA&Resort zlokalizowany nad jeziorem Necko.

Swoją nazwę zawdzięcza marce samochodu Warszawa, który produkowała Fabryka Samochodów Osobowych – pierwszy właściciel obiektu.

Hotel Warszawa oferuje obecnie 90 komfortowo wyposażonych pokoi oraz apartamentów. W hotelowym spa skorzystać można między innymi z zabiegów pielęgnacyjnych oraz różnorodnych masaży. Hotel jest również miejscem organizacji szkoleń i międzynarodowych kongresów.

W 2016 roku gościł prawie 30 000 osób.

Wśród innych skategoryzowanych obiektów noclegowych w Augustowie działają także: Hotel Wojciech*** posiadający 47 miejsc noclegowych, Hotel Laguna*** z 75 miejscami noclegowymi, Hotel nad Nettą** oferujący 64 miejsca noclegowe, pensjonat „U Marianny” z 60 miejscami noclegowymi i pensjonat „Żagielek” przyjmujący do 25 turystów.

W Augustowie działa też kilkadziesiąt innych, nieskategoryzowanych obiektów hotelowych czy kwater prywatnych, które łącznie oferują ponad 2500 miejsc noclegowych.

Turystyka w Augustowie rozwija się dzięki działalności kilkudziesięciu przedsiębiorstw: biur podróży, organizatorów turystyki, wypożyczalni sprzętu wodnego i rowerów, przystani katamaranów i gondoli. Jedną z największych atrakcji turystycznych miasta są rejsy szlakiem Kanału Augustowskiego i augustowskich jezior.

Gospodarka | Economy

Statek „Serwy” Żeglugi Augustowskiej / „Serwy” Boat Fot. J. Koniecko

Przedsiębiorstwo Żegluga Augustowska swoją działalność gospodarczą rozpoczęło w 1953 roku. Trzy lata później, w roku 1956 wprowadzono do eksploatacji dwa statki pasażerskie „Kopernik” i „Prądzyński”. W pierwszych latach z oferty augustowskiej floty korzystało rocznie około 10 000 pasażerów. Przełomową datą w rozwoju żeglugi pasażerskiej było wybudowanie i wprowadzenie do eksploatacji w 1962 roku 200-osobowego statku „Serwy”. Tym właśnie statkiem w 1999 roku wybrał się w siedmiogodzinny rejs papież Jan Paweł II. Na pokładach białej floty Żeglugi Augustowskiej pływali ministrowie, premierzy, prezydenci.

Od 2012 roku Pojezierze Augustowskie przemierza 330-osobowy statek-katamaran „Swoboda”. Jest to największy i najszybszy pasażerski statek śródlądowy w Polsce. Żegluga Augustowska w 2016 roku gościła na pokładach swoich statków 110 000 pasażerów.

Augustowskie jeziora przemierzają także nowoczesne katamarany, urokliwe gondole, a od 2014 roku przepłynąć się można także stylizowanym na jaćwieską łódź wojenną statkiem „Jaćwież”.

Od 1999 roku działa w mieście pierwszy w Polsce wyciąg nart wodnych, uhonorowany przez Polską Organizację Turystyczną prestiżowym tytułem Atrakcji Turystycznej Roku 1999. Wyciąg ma 740 metrów długości, a maksymalna prędkość, jaką może na nim osiągnąć narciarz to 58 kilometrów na godzinę.

Po pełnym dniu atrakcji na wodzie, turyści mogą przespacerować się po odnowionych – dzięki funduszom zewnętrznym – bulwarach nad rzeką Nettą lub podziwiać zachód słońca nad jeziorem Necko z pomostu „Molo Radiowej Trójki”. Jest to drugi co do wielkości obiekt tego typu w Polsce.

Ponad 50 augustowskich lokali gastronomicznych zaprasza do skosztowania potraw regionalnych, takich jak kartacze czy ryby pochodzące z pobliskich jezior (węgorze, sandacze, sielawy, liny i inne). Wśród nich jest m.in. rozsławiona legendarną piosenką Janusza Laskowskiego restauracja „Albatros”. Turyści mogą także spróbować lokalnych Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

ek” guest house, offering places for up to 25 tourists.

Tourism in Augustów is growing thanks to the activities of travel agencies, tour operators, water sports equipment and bike rentals, and catamaran and gondola ports. One of the biggest tourist attractions are boat cruises along the trail of the Augustów Canal and Augustów lakes.

Przedsiębiorstwo

Żegluga

Augustówska (The Augustów Boat Transportation Company) was set up in 1953. The turning point in the development of passenger cruises was the construction of the “Serwy” – a 200 passenger boat that was launched in 1962.

In 1999, Pope John Paul II enjoyed a cruise on board.

Since 1999, the first cable for

water-skiers

in

Poland

has been operating in town.

It is 740 m long and a skier may reach a maximum speed of 58 km per hour.

59

Jezioro Białe / Białe Lake, Fot. J. Koniecko

60

Gospodarka | Economy

Skrzyżowanie DK 8 z DK 61 / Intersection at the national roads no 61 in the direction of Warsaw, no 8 in the direction of Białystok Fot. 3dpanorama.pl

wyrobów wpisanych na unijną Listę Produktów Tradycyjnych – miodu augustowskiego (pozyskiwanego z kwiatów, ziół oraz innych roślin leśnych dojrzewających w otoczeniu Puszczy Augustowskiej) czy augustowskiej jagodzianki.

Future Prospects Augustów is focused on a dynamic economic development.

In May 2015, the municipality acquired 20 hectares of land in

Perspektywy rozwoju gospodarczego

an attractive location and created the Augustów Economic Activity Zone. Investment ar-

Augustów stawia na dynamiczny rozwój gospodarczy. Samorząd Augustowa pozyskał w maju 2015 roku 20 hektarów gruntów w świetnej lokalizacji (na skrzyżowaniu DK8 kierunek Białystok z DK16 kierunek Warszawa), które tworzą Augustowską Strefę Aktywności Gospodarczej. Tereny inwestycyjne w Augustowie, dzięki dofinansowaniu ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego, zostaną pod koniec 2017 roku wyposażone w sieć wodociągową, energetyczną, kanalizację sanitarną i deszczową, a także infrastrukturę dróg wewnętrznych. Jednocześnie władze miasta prowadzą działania na rzecz utworzenia w tym miejscu Podstrefy Augustów w ramach Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (SSSE). Umożliwi to przedsiębiorcom inwestującym w Strefie korzystanie z pomocy publicznej udzielanej w formie zwolnień z podatku dochodowego. Inwestorzy mogą liczyć także na ulgi podatkowe w zakresie zwolnień z podatku od nieruchomości.

eas, thanks to funding from the Regional Operational Programme for Podlaskie, by the end of 2017 will have been equipped with water, energy, sanitary sewage and rainwater systems as well as the infrastructure of internal roads. At the same time, the town authorities are actively involved in the establishment of the Augustów Sub-zone here,within the Suwałki Special Economic Zone (SSEZ). This will enable entrepreneurs who are to invest in the zone to use of state aid in the form of income tax exemptions. Investors can additionally count on tax breaks with regard to exemptions from property tax.

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

61

Paproć / Fern, Fot. J. Osewska

62

Kultura | Culture

KULTURA

Kultura na przestrzeni lat

Anna Jastrzębska Alicja Kędzierska

CULTURE

Culture Over the Years Wszystko, co dzisiaj Augustów ma do zaoferowania w sferze kulturalnej i artystycznej, zostało wypracowane na przestrzeni dziesiątek lat. Pierwsze instytucje, których obszarem działalności była kultura, powstały nad Nettą już w latach czterdziestych ubiegłego wieku. Była to Powiatowa Biblioteka Publiczna i Dom Leśnika działający przy tartaku w dzielnicy Lipowiec, które stały się fundamentem dzisiejszych Augustowskich Placówek Kultury.

W „Drzewiarzu” odbywały się wszelkie zabawy taneczne, spektakle teatralne, odczyty i spotkania pierwszych kół zainteresowań.

Augustów’s present day cultural and artistic offerings have been developed over decades.

The first institutions that focused on culture were created on the Netta in the 1940s.

Koncert „Lato z Radiem” w Augustowie / „Summer on the Radio” Concert in Augustów Fot. 3dpanorama.pl

Początki życia kulturalnego

The Origins of Cultural Life Social and cultural life flourished during the times of the communist regime. In 1957, the District Culture Centre Club was opened to serve the needs of a theater group.

The 1960s marked the origins of a literary life. Cultural activities at that time were also conducted by the Housing Cooperative, the libraries, the Augustów Lands Museum (since 1973), the Youth Culture Centre, the “Iskra” Cinema and the Music School, founded in 1974.

Since 1975 the Municipal Culture Centre was the house for several vocal-instrumental ensembles, a brass band, the “Witraże” Theatre of Poetry and Proposals or the “Bajama” puppet theater. In 1976, a seniors’ choir “Golden Autumn” was established. In the 1980s, the Augustów Literary Club was established at the Housing Cooperative. In 1991, the Augustów Cultural Centre was

Rozkwit życia społeczno-kulturalnego przypadł na czasy PRL-u.

W 1957 roku został otwarty Klub Powiatowego Domu Kultury na potrzeby zespołu teatralnego. Odtąd kulturalne serce Augustowa zaczęło bić w centrum miasta, w budynku na placu Janka Krasickiego (dziś Rynek Zygmunta Augusta), gdzie działały grupy teatralne i koła zainteresowań. Wtedy również powstawały amatorskie grupy artystyczne, funkcjonujące także przy szkołach, zakładach pracy i różnych organizacjach społecznych. Lata sześćdziesiąte były zalążkiem życia literackiego. Wówczas działalność kulturalną prowadziły także: Spółdzielnia Mieszkaniowa, biblioteki, Muzeum Ziemi Augustowskiej (od 1973 roku), Młodzieżowy Dom Kultury, Kino „Iskra” oraz założona w 1974 roku Szkoła Muzyczna, która dalej rozwija muzyczne talenty swoich uczniów, a jej absolwenci niejednokrotnie zdobywają światową sławę. W lipcu 1960 roku w dzielnicy Lipowiec zatrzymał się Zbigniew Herbert. „Miasto nad Nettą stało się przede wszystkim miejscem dłuższego i stałego postoju, a nie jedynie początkiem i końcem spływu, jak podczas trzech poprzednich podróży.”4 Echa rozmów z mieszkańcami Lipowca Herbert wykorzystał w „Lalku”.

Przy Miejskim (od 1975 roku) Domu Kultury działało kilka zespołów wokalno-instrumentalnych, orkiestra dęta, Teatr Poezji i Propozycji „Witraże” czy teatrzyk lalkowy „Bajama”. W 1976 roku działalność rozpoczął chór seniorów „Złota Jesień”, który zasilony głosami członków dawnej grupy „Agat” jest wierny tradycji zapoczątkowanej w latach siedemdziesiątych. W latach 80. powstał Augustowski Klub Literacki przy Spółdzielni Mieszkaniowej, pomysłodawca konkursu literackiego „O Liść Dębu”, organizowanego teraz wspólnie z Osiedlowym Domem Kultury. Ugruntowaną pozycję mają także augustowscy artyści, malarze oraz fotograficy wystawiający i publikujący swoje prace nie tylko w Małej Galerii APK, ale również w kraju i za granicą. W 1991 roku, w celu realizacji lokalnej poli Z. Fałtynowicz, Podróże bliskie. Zbigniew Herbert i Suwalszczyzna, Suwałki 2008, s. 25

4

64

Kultura | Culture

Dyskusyjny Klub Filmowy „Kinochłon” / “Kinochłon” Film Discussion Club Fot. J. Koniecko

tyki kulturalnej, powołano Augustowskie Placówki Kultury (APK), w skład których wchodzi: Miejski Dom Kultury, Miejska Biblioteka Publiczna oraz jej dwie filie i Muzeum Ziemi Augustowskiej.

formed, which incorporated the Municipal Culture Centre, the Public Library and its two branches and the Augustów

Śpiew, taniec i poezja

Lands Museum.

Singing, Dancing

Miejski Dom Kultury to nie tylko miejsce prowadzenia edukacji i rozwijania aktywności kulturalnej, ale również promocji twórców, integracji środowisk kombatanckich, organizacji imprez kulturalnych i wolontariatu kulturalnego dla młodzieży. W latach 2000-2015 był między innymi miejscem 184 spotkań poetów i miłośników poezji podczas „Czwartków Literackich”. Tutaj działają grupy taneczne, muzyczne, wokalne, plastyczne, literackie. Wychowankowie tychże grup biorą aktywny udział w życiu artystycznym miasta, regionu oraz w imprezach ogólnopolskich i międzynarodowych. Zdobywając laury, przynoszą sławę miastu. Na szczególną uwagę zasługuje zespół AQQ – Augustowska Flota Śpiewająca. W czasie swojej działalności młodzi artyści zdobyli kilkanaście nagród na krajowych i międzynarodowych konkursach oraz przeglądach wokalno-muzycznych.

Grupa stanowi również trzon Augustowskiego Teatru Piosenki cieszącego się uznaniem widzów w całym regionie.

Powodem do dumy jest również Zespół Tańca Ludowego „Bystry” wraz z kapelą, który działa od 2002 roku. Ideą zespołu jest pielęgnowanie tradycji, obrzędów i pieśni regionu augustowsko-suwalskiego. To wielokrotny zdobywca nagród na arenie krajowej i międzynarodowej.

and Poetry The Municipal Culture Centre is not only a place of education and development of cultural activities, but it is also a place that promotes artists, integrates veterans, organizes cultural events and cultural volunteering for young people. This is a place for dance, music, singing, art, and literature clubs. A particularly noteworthy group is the AQQ – the Augustów Singing Fleet, whose artists have won a number of awards at national and international

competitions.

The

“Bystry” Folk Dance Group also provides reasons to be proud;

DKF „Kinochłon” i „Co ma pływać, nie utonie”

it has been operating since 2002 and has won multiple prizes on the national and in-

Dyskusyjny Klub Filmowy „Kinochłon”, działający przy Augustowskich Placówkach Kultury od 2012 roku, został uhonorowany w 2015 roku Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

ternational arena.

65

66 Kultura | Culture Panorama Augustowa / Augustów from a bird’s-eye view, Fot. 3dpanorama.pl

Augustรณw. 460 lat krรณlewskiego miasta | Augustรณw. 460 Years of a Royal Town

67

Mistrzostwa Polski w Pływaniu na Byle Czym z Polskim Radiem Białystok / Polish Championships in Floating on Anything with Polish Radio Białystok Fot. J. Koniecko

“Kinochłon” Film Discussion Club and “What Floats, Won’t Sink” Competition The “Kinochłon” Film Discussion Club, operating within the Augustów Cultural Centre since 2012, was awarded the “Best Film Discussion Club in Poland” by the Polish Film Institute in 2015. The club has a children’s section – “Kinochłonek”. The club invites film reviewers, film scholars, journalists and filmmakers.

The activities of the Augustów Cultural Centre also entail the

organization

of

mass

events, which, over the years,

nagrodą Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategorii „Najlepszy DKF w Polsce”. Klub prowadzi dziecięcą sekcję „Kinochłonek”, gości krytyków filmowych, filmoznawców, dziennikarzy i twórców kina. DKF „Kinochłon” odwiedzili między innymi: Janusz Gajos, Danuta Szaflarska, Tomasz Raczek czy Stanisław Janicki. Na stałe do miejskiego kalendarza wydarzeń filmowych i muzycznych wpisały się przeglądy filmowe organizowane przez DKF „Kinochłon”: 3xGdynia, Namiary na Oscary i Kinogranie.

Działalność Augustowskich Placówek Kultury to także imprezy masowe, które na przestrzeni lat nieustannie cieszą się uznaniem mieszkańców i turystów – Augustowskie Lato Teatralne, Dni Miasta i inne.

Najpopularniejszą od ponad 20 lat letnią imprezą, współorganizowaną z Polskim Radiem Białystok, są Mistrzostwa Polski w Pływaniu na Byle Czym „Co ma pływać, nie utonie” połączone z konkursami dla widowni i koncertami. W ciągu dwóch dekad na scenie wystąpili między innymi: Kayah, Andrzej Piaseczny, Doda i Golec uOrkiestra. Zawody nad Nettą zostały nagrodzone przez Podlaską Regionalną Organizację Turystyczną certyfikatem w konkursie na Najlepszy Produkt Turystyczny, wyróżnienia otrzymały zaś: Augustowski Blues Maraton i Augustowskie MotoNoce, czyli święto motocyklistów.

have found recognition both with locals and tourists. The most popular summer event

Dla każdego coś miłego

in the last 22 years has been co-organized with Polish Radio-Białystok and is the Polish Championships in Floating on Anything, “What Floats, Won’t Sink”. The competition on the Netta was awarded the certificate of the “Best Tourist Product” by the Podlasie Tourist 68

Od 1998 roku do dzisiaj odbywają się Balladowe Nocki nad Neckiem, czyli koncerty piosenki poetyckiej i balladowej, podczas których występowali między innymi: Stare Dobre Małżeństwo, Wolna Grupa Bukowina, Elżbieta Adamiak i Martyna Jakubowicz. Międzynarodowy Festiwal Jazzu Tradycyjnego „Augustowskie Spotkania z Louisem Armstrongiem” jest obecny w Augustowie od 2005 roku. Święto jazzu to okazja, by usłyszeć na żywo między innymi Five O’Clock, Blues Fellows z Ewą Konarzewską, Ragtime Jazz Band, Boba Jazz Band i Black Jazz White.

Kultura | Culture

Kinogranie – Przegląd filmów o tematyce muzycznej / Kinogranie – Music Movie Review Festival Fot. J. Koniecko

Równie wielką popularnością cieszą się AugustOFF Live Festival z muzyką alternatywną lub Kinogranie, które łączy świat muzyki i filmu. Imprezy organizowane przez Augustowskie Placówki Kultury często obejmuje patronatem radiowa „Trójka”, czyli Program Trzeci Polskiego Radia. Obok koncertów typu Camerata Augustoviana jest też miejsce na ostrzejsze muzyczne brzmienia podczas zlotu motocyklistów w ramach Augustowskich MotoNocy.

Miłośnicy książek mogą uczestniczyć w spotkaniach z pisarzami pod nazwą „Lektura Obowiązkowa”, teatromani korzystają z cyklu prezentacji „Kurtyna w Górę” oraz przedstawień wystawianych przez teatr „Res Humanae” (przy Zespole Szkół Ogólnokształcących), a lubiący poezję – ze spotkań autorskich i wieczorów literackich organizowanych w bibliotekach.

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

Organization. The Augustów Blues Marathon and the Augustówskie Motonights were also distinguished in this category. Events organized by the Augustów Cultural Centre are frequently organized under the auspices of Radio “Three”, i.e., Polish Radio-Station Three.

69

70 Kultura | Culture Molo Radiowej Trรณjki / The Radio Three Pier, Fot. 3dpanorama.pl

Augustรณw. 460 lat krรณlewskiego miasta | Augustรณw. 460 Years of a Royal Town

71

Narciarz wodny / Water-ski jumper, Fot. J. Koniecko

SPORT

Jerzy Buzon

Sportowa galeria sławy SPORTS

Sports Wall of Fame

Sport w Augustowie od lat szczyci się wielkimi osiągnięciami. Sportowcy trenujący w królewskim grodzie nad Nettą odnosili sukcesy w Polsce, w Europie i na świecie w takich dyscyplinach jak: kajakarstwo, narciarstwo wodne, boks, windsurfing, żeglarstwo lodowe, pływanie, lekkoatletyka, ratownictwo wodne.

Sport in Augustów has boasted great achievements for years.

Athletes

who

have

trained in the royal town on the Netta have achieved success in Poland, Europe and the world in disciplines such as kayaking, water skiing, boxing, windsurfing, ice sailing, swimming, and water rescue.

Edyta Dzieniszewska-Kierkla Fot. AKS Sparta

Kluby i sekcje przedwojenne

Pre-War Clubs and Sport Sections In 1926, the first sports club was set up with the following sections:

athletics,

football,

tennis and rowing. An important role in promoting sport was played by two clubs: the “Necko” police club and the military club operating at the 1st Krechowce Uhlan Regiment.

World Champions from the Town on the Netta In 1947, the “Sparta” Augustów Sports

Club

was

founded,

which, for years, has specialized in the development of water sports and is still most successful in these disciplines.

The classic kayaking section

W 1926 roku Piotr Halicki i Lucjan Lenartowicz zorganizowali pierwszy klub sportowy z sekcjami: lekkoatletyki, piłki nożnej, tenisa i wioślarstwa.

Ważną rolę w propagowaniu idei sportowych odegrały dwa kluby: policyjny „Necko” i wojskowy, działający przy 1 Pułku Ułanów Krechowieckich.

Sławę Pułkowi przyniósł porucznik Janusz Komorowski, jeździec konny, reprezentant Polski na Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1936 roku.

Uprawiano także: szermierkę, strzelectwo, kolarstwo, pływanie, gimnastykę, lekkoatletykę, piłkę nożną, siatkówkę, koszykówkę i sport motocyklowy. W Augustowie działało również Towarzystwo Makkabi z sekcjami: lekkoatletyki, piłki nożnej, tenisa stołowego, boksu i sportu wodnego.

W przedwojennym seminarium, gimnazjum i w liceum istniały koła modelarstwa lotniczego i szybowcowe. Działo się w sporcie przedwojennym sporo, choć po odzyskaniu niepodległości miasto nie posiadało prawie żadnej infrastruktury sportowej.

Wzrastająca w tamtym czasie ranga Augustowa jako ośrodka turystycznego i miejsca do uprawiania żeglarstwa sprawiła, że Polski Związek Żeglarski planował organizację mistrzostw Europy w kajakarstwie na jeziorze Necko w sierpniu 1939 roku. W 1942 roku miały się odbyć kajakarskie mistrzostwa świata. Wybuch wojny pokrzyżował jednak plany działaczy sportowych i obie imprezy nie doszły do skutku.

was founded in 1965 and has brought fame to the club. Augustów kayakers gained their

Mistrzowie świata znad Netty

first international success in 1977 during the European Junior Championships. In the next years, members of the club repeatedly won medals at world championships.

74

W 1947 roku powstał Augustowski Klub Sportowy „Sparta”, który przez lata wyspecjalizował się w rozwijaniu sportów wodnych i w tych dyscyplinach nadal odnosi największe sukcesy. Sekcja kajakarstwa klasycznego (powstała w 1965 roku) przysporzyła klubowi sławy. Pierwszy międzynarodowy sukces augustowscy kajakarze osiągnęli w 1977 roku podczas mistrzostw Sport | Sports

Marek Twardowski i Adam Wysocki / Marek Twardowski and Adam Wysocki Fot. AKS Sparta

Europy juniorów w Vichy (Francja). Spartanie, Andrzej Harasim i Krzysztof Zieliński zdobyli brązowy medal w k-4 na 500 metrów. W 1989 roku podczas mistrzostw świata juniorów w kanadyjskim Darthmouth kajakarze „Sparty” Marek Kotarski, Grzegorz Simonienko i Krzysztof Trochim zdobyli złoty medal w k-4 na 500 metrów i brązowy w k-4 na 1 kilometr, a Krzysztof Trochim wywalczył medal brązowy na 500 metrów w k-1. Podczas mistrzostw świata rozgrywanych w Kopenhadze w roku 1993 Piotr Markiewicz w osadzie k-4 zdobył medal srebrny w kategorii seniorów na dystansie 10 000 metrów. W 1994 roku w czasie mistrzostw świata w Mexico City Adam Wysocki w duecie z Maciejem Freimutem wywalczyli tytuł mistrzów świata na 200 metrów, a Piotr Markiewicz i Adam Wysocki z kolegami z reprezentacji Polski w k-4 na 1 kilometr zdobyli srebrny medal. W 1995 roku Piotr Markiewicz podczas mistrzostw świata w Duisburgu (Niemcy) zdobył dwukrotnie tytuł w jedynkach na dystansie 500 i 200 metrów i brązowy medal z Adamem Wysockim w k-4 na 1000 metrów. Odtąd mistrzowie znad Netty zaliczani byli do ścisłej czołówki światowej.

Piotr Markiewicz w wyścigu jedynek na 500 metrów zdobył medal brązowy w czasie odbywających się w 1996 roku Igrzysk Olimpijskich w Atlancie. Kolejne lata były pasmem sukcesów Adama Wysockiego i Marka Twardowskiego, który w latach 1997–2012 był najlepszym kajakarzem w kraju i na świecie (trzykrotny olimpijczyk i zdobywca 31 medali mistrzostw świata i Europy). Zawodnik ten wybrany został na chorążego polskiej ekipy podczas Igrzysk Olimpijskich w Pekinie (2008). Natomiast Adam Wysocki był czterokrotnym olimpijczykiem w latach 1996–2008 i zdobył w sumie 33 medale mistrzostw świata i Europy. Od roku 2008 nastała era Edyty Dzieniszewskiej-Kierkli – olimpijki Igrzysk Olimpijskich w Pekinie (2008) i w Rio de Janerio (2016), a także mistrzyni świata, Europy, Polski i wielokrotnej medalistki kobiecego Pucharu Świata.

Osiągnięcia sekcji kajakowej AKS „Sparta” były wynikiem pracy zawodników i kadry trenerskiej, przede wszystkim: Andrzeja Siemiona, Sławomira Aleszczyka, Jerzego Grąbczewskiego, Krzysztofa Zielińskiego, a w latach Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

In 1996, during the Olympic Games in Atlanta, a “Sparta” kayaker, Piotr Markiewicz, won the bronze medal in the 500 meter K1 race. The following years marked the success story of Adam Wysocki and Marek Twardowski, the latter, in the years 1997-2012, was the best kayaker in the country and the world. Since 2008, it has been the era of Edyta Dzieniszewska-Kierklo. She has been a Polish representative during Olympic Games, World, and European Championships.

The achievements of the kayak section of the “Sparta” Augustów Sports Club have resulted from the hard work of kayakers and coaches, mostly Andrzej

Siemion,

Sławomir

Aleszczyk, Jerzy Grąbczewski and Krzysztof Zieliński.

Football Players and Water Skiers The “Sparta” football team has played in provincial competitions, and their highest achievement 75

thus

far

has

UKS „Pływacy” / Junior Sports Club „Pływacy” Fot. UKS „Pływacy”

been to participate in the macro-regional fourth league and a one-year stay in the Podlasie Warmia-Mazury third league.

Due to Zygmunt Kowalik, water-skiing has developed in Augustów. Internationally, in the youth category, the highest recognition has been gained

by Kamil Borysewicz, Joanna Dziura-Wąż

and

Małgorza-

wcześniejszych Henryka Bućki i Kazimierza Jurkiewicza. W tym miejscu należy podkreślić, że Andrzej Siemion był trenerem kadry narodowej seniorów i prowadził polską reprezentację kajakarzy podczas Igrzysk Olimpijskich w Pekinie. Spod ręki Andrzeja Siemiona wyszło wielu znakomitych kajakarzy – nie tylko z Augustowa, ale też z całej Polski. Także Jerzy Grąbczewski posiada na swoim koncie wiele sukcesów trenerskich – jego wychowanką jest między innymi Edyta Dzieniszewska-Kierkla, wielokrotna medalistka mistrzostw świata i Europy.

Kajakarski Augustów rozsławili również: Dorota Dunaj, Anna Koronkiewicz, Robert Wysocki, Adam Bakuniewicz, Sebastian Górski, Bartłomiej Poźniakowski i Kamil Wawiórowski.

ta Rutkowska. In the Polish championships, the most successful skiers included Maciej

Piłkarze, narciarze wodni i łyżwiarze

and Mateusz Krzywiński, Jakub Rutkowski,

Józef

Łozowski,

Jarosłąw Borysewicz, Janusz Kowalik, Krzysztof Wencewicz and others.

From Swimming to Karate and Baseball The Augustów Swimming Association (since 2002) and its successor, UKS “Pływacy” (since 2014), have brought up many swimmers who have trained under the tutelage of Artur Paczyński.

The main section of the “Centrum”

Augustów

Student 76

Drużyna piłkarska „Sparty” grała w rozgrywkach wojewódzkich, a największym sukcesem były występy w makroregionalnej IV lidze oraz roczny pobyt w podlasko-warmińsko-mazurskiej III lidze. Kolejnym sukcesem piłkarskim było zwycięstwo w rozgrywkach Pucharu Polski na szczeblu suwalskiego OZPN. Trójka wychowanków klubu występowała w wyższej lidze rozgrywek: w ekstraklasie – Michał Twardowski („Jagiellonia” Białystok), Sebastian Radzio (RTS „Widzew” Łódź) i Karol Salik – w I-ligowych „Wigrach” Suwałki.

Za sprawą Zygmunta Kowalika rozwinęło się w Augustowie narciarstwo wodne. Największe sukcesy w skali międzynarodowej, w kategoriach młodzieżowych, osiągnęli między innymi: Kamil Borysewicz, Joanna Dziura-Wąż i Małgorzata Rutkowska. Sukcesy w mistrzostwach Polski odnosili: Maciej i Mateusz Krzywińscy, Jakub Rutkowski, Józef Łozowski, Jarosław Borysewicz, Janusz Kowalik, Krzysztof Wencewicz i inni.

Na zamarzniętych jeziorach Necko, Sajno oraz naturalnym torze lodowym na stadionie miejskim uprawiane było łyżwiarstwo szybkie Sport | Sports

UKS „Centrum” / Junior Sports Club „Centrum” Fot. Z. Bartoszewicz

na lodzie, a zawodnicy MKS NORD plasowali się w krajowej czołówce wśród polskich juniorów i zdobywali medale z najcenniejszego kruszcu.

Byli to: Jadwiga Kowalczyk, Bogdan Truszkowski, Zbigniew Krychniak, Sławomir Jatkowski, Janusz Kowalik i Kazimierz Gołaszewski.

Sports Club, which was established in 2009, is volleyball. The volleyball team plays in the second league.

The Augustów Karate Club

Od pływania po karate i baseball

Kyokushin has been successfully operating for over thirty years. Karateists have gained

Augustowskie Towarzystwo Pływackie (od 2002) i jego sukcesor UKS „Pływacy” (od 2014), wychowało wielu pływaków, którzy trenowali pod okiem Artura Paczyńskiego. Centrum Sportu i Rekreacji z powodzeniem realizuje projekty z zakresu nauki i doskonalenia pływania dla uczniów augustowskich szkół podstawowych i gimnazjalnych. Organizuje następujące imprezy: Elemental Tri Series – Augustów, Półmaraton Augustowski, Grand Prix i Mistrzostwa Augustowa w tenisie stołowym, Augustowską Ligę Piłki Siatkowej i Piłki Nożnej, Międzynarodowe Regaty Kajakowe, Mistrzostwa Polski Strongman.

Wiodącą sekcją Uczniowskiego Klubu Sportowego „Centrum” Augustów, który powstał w 2009 roku, jest piłka siatkowa. Zespół występuje w rozgrywkach II ligi.

Augustowski Klub Karate Kyokushin działa w mieście z powodzeniem ponad 30 lat. Karatecy odnieśli szereg sukcesów w kraju i za granicą.

Osiągnięcia na ogólnopolskiej arenie zanotował działający przy Szkole Podstawowej nr 2 im. Zygmunta Augusta klub baseballowy UKS „Kruki”.

Dzieci i młodzież mogą rozwijać swoje umiejętności również poza istniejącymi klubami, na przykład na zajęciach w Akademii Nart Wodnych i Wakeboard’u.

a number of achievements both in Poland and abroad.

The

UKS

“Kruki”

(Ravens)

baseball club, based at the Sigismund Augustus Primary School No. 2, has also gained recognition at a national level.

Children and teenagers can develop their skills outside the existing clubs, for example by taking classes at the Academy of Water Skiing and Wake boarding.

Competitions, Tournaments and Sports Infrastructure Major sporting events have been organized in the town for many years: ski jumping competitions

(since

1965),

including the “Netta Cup - Zygmunt Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

77

Kowalik

Memorial”,

78 Sport | Sports Windsurfing śnieşno-lodowy na jeziorze Necko / Winter windsurfing on Necko Lake, Fot. J. Koniecko

Budimex Półmaraton Augustowski / Budimex Half-Marathon in Augustów Fot. R. Nowacki

Zawody, turnieje i baza sportowa

and the world championship motorboat endurance race,

W mieście od kilkudziesięciu lat organizowane są znaczące imprezy sportowe: konkursy skoków narciarskich (od 1965), Polish Trophy Jump Classic (2003), „Netta Cup – memoriał Zygmunta Kowalika”, narciarskie konkursy skoków nocnych na Netcie o puchar burmistrza Augustowa, mistrzostwa Polski w narciarstwie wodnym, wyścigi o mistrzostwo świata łodzi wytrzymałościowych „Necko Endurance” (od 2005), Augustowski Festiwal Siatkówki, Grand Prix Polski w pływaniu (2006), turnieje o puchar burmistrza Augustowa w siatkówce, tenisie stołowym i w piłce nożnej, Triathlon Papieski, Półmaraton Augustowski, międzynarodowe regaty kajakowe, MP Strongman, Augustowski Narciar – Ski Tour i inne.

Obecnie bazę sportową Augustowa stanowią boiska i sale sportowe w szkołach, stadiony piłkarskie, korty tenisowe, basen kryty i kąpieliska, kluby fitness i siłownie, wypożyczalnia sprzętu i trasy do uprawiania narciarstwa biegowego na stadionie Centrum Sportu i Rekreacji oraz na bulwarach nad Kanałem Bystrym. Chętni mogą biegać na nartorolkach.

W pełni profesjonalna narciarska inwestycja została zrealizowana z funduszy transgranicznych.

Sukcesy augustowskich sportowców świadczą o owocnej współpracy zawodników, ich trenerów i oddanych działaczy. Funkcjonowanie klubów i osiągane wyniki nie byłyby możliwe bez wsparcia wielu sponsorów, samorządu miasta, powiatu i gmin.

Galeria sportowej sławy Augustowa jest wynikiem wspólnych dokonań zawodników i ludzi życzliwych sportowi działających na rzecz fizycznego rozwoju dzieci i młodzieży. Augustów jest dumny z licznych sukcesów sportowców znad Netty.

Augustów. 460 lat królewskiego miasta | Augustów. 460 Years of a Royal Town

the “Necko Endurance” (since 2005). The Sports and Recreation Centre has organized sports events in Augustów for many years, including the Elemental Tri Series - Augustów, the Augustów Half Marathon, the International Kayak Regatta or the Polish Strongman Championships.

Currently, the sports infrastructure of Augustów comprises fields and sports halls at schools, football pitches, tennis courts, an indoor pool and outdoor swimming areas, equipment rental and cross-country ski trails at the stadium of the Sports and Recreation Centre and on the banks of the Bystry Canal.

79

80

Jezioro Necko / Necko Lake, Fot. J. Koniecko

Sport | Sports