Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Κείμενα των: Ντίνας Βαΐου, Γιάννη Σταφίδα, Αποστόλη Καψάλη, Κώστα Αθανασίου, Αντώνη Λιάκου, Βασίλη Δρουκόπουλου, Τάκη Μαστρογιαννόπουλου, Δώρας Κοτσακά-Καλαϊτζιδάκη, Ρενέ Σερέρ, Γεράσιμου Κακολύρη ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 754
ΚΥΡΙΑΚΗ 13 OKTΩΒΡΙΟΥ 2013
ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Διαλύοντας το πανεπιστήμιο… ΤΗΣ ΝΤΙΝΑΣ ΒΑΪΟΥ*
Στο σκηνικό των καταιγιστικών αποκαλύψεων για τη δράση της Χρυσής Αυγής, η υπόθεση της παιδείας έχει εξαφανιστεί από το προσκήνιο ή έχει περάσει στις πίσω σελίδες των εφημερίδων. Όμως η απεργία των εργαζομένων στη διοίκηση οκτώ πανεπιστημίων της χώρας,1 με την καθολική συμπαράσταση των διδασκόντων και των φοιτητών, συμπληρώνει την πέμπτη της εβδομάδα. Η δε εβδομάδα έκλεισε με την εκπνοή τελεσίγραφου του Υπουργείου σχετικά με την αποστολή στοιχείων για 1.349 υπαλλήλους προς διαθεσιμότητα/απόλυση, χωρίς την «επίσκεψη» εισαγγελέων και χωρίς στην πράξη να αποσταλούν στοιχεία, με εξαίρεση ένα πανεπιστήμιο. Οι αναγνώστριες και αναγνώστες των «Ενθεμάτων» και της Αυγής γνωρίζουν από προηγούμενη πλούσια αρθρογραφία τις περισσότερες πτυχές του δράματος και είναι εξοικειωμένες και εξοικειωμένες με τις σχετικές θεωρητικές επεξεργασίες. Στο σημείωμα αυτό θέλω να θίξω μερικές λιγότερο συζητημένες πλευρές του, υπενθυμίζοντας πως πίσω από τους αριθμούς υπάρχουν άνθρωποι και προσωπικά δράματα, όπως εύγλωττα υπογράμμισαν οι λευκές μάσκες της διαμαρτυρίας των εργαζομένων στη διοίκηση του ΕΜΠ, και πως, για λόγους που υπερβαίνουν αυτό το σημείωμα, οι άνθρωποι αυτοί είναι στη μεγάλη πλειοψηφία τους γυναίκες. Με την τωρινή απεργία των υπαλλήλων της διοίκησης ανασύρονται και πάλι τα γνωστά και επαναλαμβανόμενα κλισέ και οδυρμοί: «Κλειστά πανεπιστήμια», «δεν μπορώ να πάω στο γραφείο μου/στο εργαστήριό μου», «δεν μπορούν να γίνουν εγγραφές των παιδιών που τόσο μόχθησαν να μπουν στο πανεπιστήμιο», «στερούνται το πτυχίο τους όσοι τελείωσαν». Όμως τα πανεπιστήμια, ιδιαίτερα τα οκτώ άμεσα πληττόμενα, έκλεισαν από τον υπουργό Παιδείας και τις μνημονιακές πολιτικές. Αδυνατούν δε να ανοίξουν, έστω και αν η απεργία λήξει σήμερα. Αδυνατούν να ανοίξουν αν απολυθούν 1.349 υπάλληλοι, γιατί το «άνοιγμα» και το «κλείσιμο» έχει ορισμένες υλικές και πρακτικές διαστάσεις, που δεν βλέπουν ποτέ τα φώτα της δημοσιότητας. Για παράδειγμα, οι πόρτες των αιθουσών δεν ανοίγουν ούτε κλείνουν αυτόματα, οι εγγραφές δεν πραγματοποιούνται και τα δελτία βαθμολογίας, τα πτυχία ή τα πιστοποιητικά δεν εκδίδονται από μηχανές (έστω και «έξυπνες»), οι βιβλιοθήκες δεν λειτουργούν μόνο με τα ηλεκτρονικά τους αρχεία και καταλόγους, τα εργαστήρια δεν διατηρούνται εν λειτουργία μόνο επειδή μπαίνουν σ’ αυτά διευθυντές, διδάσκοντες, φοιτητές και φοιτήτριες, τα εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ των ερευνητικών προγραμμάτων δεν τα διαχειρίζονται φαντάσματα, τη λειτουργία των ηλεκτρονικών συστημάτων δεν την εξασφαλίζει ο καλός θεός τού –και Θρησκευμάτων– Υπουργείου. Τα παραπάνω, όπως και τα γενικότερα προβλήματα υπο-
* Καθηγήτρια στο ΕΜΠ, όπου διανύω το 32ο έτος εργασίας και, αν οι σχετικές φήμες αληθεύουν, ίσως το τελευταίο, καθώς τη διαθεσιμότητα των διοικητικών θα ακολουθήσει η διαθεσιμότητα του διδακτικού προσωπικού
χρηματοδότησης και υποστελέχωσης με διδακτικό προσωπικό,2 τα κατάλαβαν αμέσως οι νεοεισαχθείσες φοιτήτριες και φοιτητές και οι γονείς τους, οι οποίοι συμμετείχαν μαζικά στην καθιερωμένη, αν και ασυνήθιστη φέτος, υποδοχή των πρωτοετών. Άλλωστε, πολλοί γονείς είναι πλέον και οι ίδιοι θύματα των πολιτικών λιτότητας και συρρίκνωσης του δημόσιου τομέα. Φαίνεται όμως πως δεν είναι κατανοητά από τον υπουργό και τον γενικό γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας – αμφότεροι καθηγητές πανεπιστημίων εκτός των οκτώ. Δεν εξηγείται αλλιώς πώς, π.χ., από το ΕΜΠ ζητείται να περιλάβει στη λίστα των 399 προς διαθεσιμότητα/ απόλυση υπαλλήλων της διοίκησης περισσότερους κλητήρες και φύλακες από όσους διαθέτει, 80-100% των διοικητικών-υπαλλήλων γραφείων, 45% των βιβλιοθηκονόμων, 82% των υπαλλήλων της υπηρεσίας διαχείρισης του Ειδικού Λογαριασμού Έρευνας, το σύνολο του προσωπικού ηλεκτρονικών υπολογιστών. Θα μπορούσα να προσθέσω εδώ και πολλές άλλες «κουραστικές» λεπτομέρειες.3 Το διάβημα αυτό του Υπουργείου και η αυτάρεσκη βεβαιότητα ότι μπορεί να το υλοποιήσει με πλήρη κοινωνική αποδοχή δεν αποτελεί κεραυνό εν αιθρία. Έρχεται στη συνέχεια αφενός μιας συστηματικής ενοχοποίησης, κάποτε και ποινικοποίησης, κάθε κινητοποίησης εργαζομένων και αφετέρου μιας συστηματικής απαξίωσης του ίδιου του δημόσιου πανεπιστημίου, όπως και του δημόσιου τομέα γενικά. Το ρεπερτόριο των αιτιάσεων είναι πλούσιο, αλλά λείπει εντελώς η ελληνική κοινωνία στερείται παντελώς πληροφόρησης για τις υψηλές επιδόσεις των δημόσιων πανεπιστημίων, τις επιτυχίες των αποφοίτων τους διεθνώς και την αναβάθμιση του διδακτικού προσωπικού, της έρευνας και της διοίκησης εδώ και τρεις δεκαετίες. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο δεν μπορεί να συγκροτηθεί μια σοβαρή, καλόπιστη και εποικοδομητική συζήτηση για τα υπαρκτά προβλήματα, τα οποία κανείς δεν έχει αρνηθεί. Ούτε βέβαια για τους τρόπους υπέρβασής τους. Το 2006, ο πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου είχε συμβουλεύσει την τότε υπουργό Παιδείας να κάνει υπομονή πέντε-έξι χρόνια, μέσα στα οποία, για λόγους δημογραφικούς, θα έχει… καθαρίσει το πανεπιστήμιο από τα (απείθαρχα) απομεινάρια της μεταπολίτευσης. Δυστυχώς για τους σχεδιασμούς της τωρινής κυβέρνησης, παρά τις διαψεύσεις και τις ακυρώσεις, κάτι μένει από εκείνη την κληρονομιά των ελπίδων και των προσδοκιών, κάτι που έχει χτιστεί με κόπο και προσπάθειες πολλών, και αρνείται να παραδοθεί αμαχητί στις επιταγές της τρόικας και των ακολούθων της. 1 ΕΚΠΑ, ΕΜΠ, ΟΠΑ, ΑΠΘ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πανεπι-
στήμιο Ιωαννίνων, Πανεπιστήμιο Πατρών, Πανεπιστήμιο Κρήτης. Στις κινητοποιήσεις συμμετέχει και η ΑΣΚΤ. 2 Περίπου 1.000 νέοι επιστήμονες σε όλα τα πανεπιστήμια είναι εκλεγμένοι και παραμένουν αδιόριστοι από το 2010. 3 Για το ΕΜΠ: πώς καταφέρνουν, π.χ. να λειτουργούν, παρά τις συνεχείς επιθέσεις και περικοπές, 9 σχολές με 13.000 φοιτητές και φοιτήτριες (3.000 μεταπτυχιακοί και υποψήφιοι διδάκτορες), 125 εξειδικευμένα εργαστήρια, 19 προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών, το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, το Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας στο Μέτσοβο, χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα των σπουδών και της έρευνας και με αποτελεσματική διοίκηση.
Των δικαίων Τις μέρες αυτές, καθώς ξετυλίγεται το μαύρο κουβάρι της Χρυσής Αυγής, πολλά και πολλοί είναι αυτοί που πρέπει να θυμηθούμε. Όχι για να βυθιστούμε σε πικρές αναμνήσεις ή να αναφωνήσουμε «εμείς, εμείς, οι μόνοι συνεπείς!». Αλλά για λόγους δικαιοσύνης, με το βλέμμα μπροστά: η μνήμη, όταν δεν είναι καθηλωμένη, μπορεί να είναι όρος της μελλοντικής πράξης. Πολλοί λοιπόν θυμήθηκαν, τις τελευταίες μέρες, όλους εκείνους που αντιμετώπιζαν το θηρίο σαν γατάκι, το περιέφεραν στα τηλεοπτικά σαλόνια, το αβάνταραν, για ευτελείς και ιδιοτελείς συνήθως λόγους, του ’λεγαν να «σοβαρευτεί», και τώρα έχουν μετατραπεί σε καβαλάρηδες Αϊ-Γιώργηδες που εξολοθρεύουν καθημερνώς το δράκο του φασισμού. Έχουν γραφτεί πολλά επ’ αυτού, δεν θα επιμείνω. Θα ήθελα όμως να θυμηθούμε και κάποιους άλλους. Τα θύματα, με πρώτο τον Σαχτζάτ Λουκμάν. Τους αφανείς που, ακόμα κι αν δεν έχασαν τη ζωή τους, την έζησαν μες στον τρόμο, καθώς οι μελανοχίτωνες τους έσπαγαν στο ξύλο, τους έκαιγαν τα μαγαζιά και τα σπίτια, τους εξευτέλιζαν. Όλους αυτούς, μετανάστες (αλλά και τσιγγάνους, γκέι, τρανς, «διαφορετικούς»), που οι ναζί τους είπαν «υπάνθρωπους» — και τώρα, όπως έγραφε η Λορέτα Μακόλεϊ στα προηγούμενα «Ενθέματα», ένιωσαν «σαν να έφυγε ένα μαύρο σύννεφο». Θέλω, ακόμα, να θυμηθούμε όλους και όλες που πάλεψαν, ο καθείς με τα όπλα του: με τις κινητοποιήσεις, τα γραφτά και τις γιορτές τους, τις πράξεις και τον λόγο τους, συχνά μέσα στην αδιαφορία και τις απειλές, ενάντια στη χρυσαυγίτικη λαίλαπα. Δεν εννοώ μόνο τους επώνυμους, τους αριστερούς, τους αντιεξουσιαστές, τους αγωνιστές, τους δικηγόρους και τους βουλευτές μας. Αλλά και τους άγνωστους, τους αφανείς που όρθωσαν το ανάστημά τους. Την εκπαιδευτικό Μάχη Παπαζήση που όταν ο εσμός του Μπαρμπαρούση διέλυε πάγκους μικροπωλητών στο Μεσολόγγι, έβαλε, μόνη αυτή, τις φωνές, ενώ την επομένη κατέθεσε μήνυση. Τον μεταπτυχιακό φοιτητή Κώστα Διαλυνά και την καθηγήτρια του ΕΜΠ Μαρία Βαβαγιάννη. Ο πρώτος, όταν μαχαιρώθηκε από Χρυσαυγίτες, υπέβαλε μήνυση, και η δεύτερη δεν δίστασε να καταθέσει στη δίκη, παρά τις «προειδοποιήσεις» που δέχονταν. Στο πλευρό τους, η Μαρίνα Δαλιάνη και η Κλειώ Παπαπαντολέων, που για άλλη μια φορά τίμησαν τις πιο ωραίες και ευγενείς παραδόσεις της δικηγορίας. Στη δίκη, τον Μάρτη του 2013, λοιδωρήθηκαν από τους οι Χρυσαυγίτες: είναι η δίκη που αθωώθηκε ο Ηλίας Κασιδιάρης Και, ακόμα χειρότερα, η έδρα, κανοναρχούντος του Η. Κασιδιάρη και του δικηγόρου του Γ. Ηρειώτη, τις αντιμετώπιζε ως «εγκάθετες» της Αριστεράς (αν δεν κάνω λάθος, μάλιστα, ο Η. Κασιδιάρης μήνυσε τη Μ. Βαβαγιάννη για ψευδορκία). Είχαμε νιώσει τότε, μέσα κι έξω από την αίθουσα, ένα σφίξιμο για το άδικο που νικούσε. Μπορούμε σήμερα να χαμογελάσουμε· και να τις θυμηθούμε ξανά, μαζί με όλους όσους έκαναν αυτό που έπρεπε, που στάθηκαν δίκαιοι και τίμιοι. Ας τους θυμόμαστε· κι ας θυμόμαστε ότι το δίκιο, που λάμπει μες στο σκοτάδι, μπορεί, πολλές φορές, και να κερδίσει. ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΦΙΔΑΣ
Tην επόμενη Κυριακή στα «Ενθέματα» μια από τις επιφυλλίδες του Κωστή Σκαλιόρα, που μας αποχαιρέτισε το προηγούμενο Σάββατο
Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013
30
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
«ΑΛΛΑΖΕΙΣ, ΑΛΛΑΖΕΙΣ… ΑΛΛΑ ΕΝ ΤΕΛΕΙ ΔΕΝ ΜΑΣ ΤΡΟΜΑΖΕΙΣ!»
Νεοναζί στα γήπεδα, κοτόπουλα στα κάγκελα… ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΚΑΨΑΛΗ
Η απογοήτευση δεν κράτησε πολύ. Στα τέλη Μαΐου, και αμέσως μετά την αλλαγή σκυτάλης στην ηγεσία της μεγαλύτερης οργάνωσης οπαδών της αγαπημένης μου ομάδας, αιφνιδιαστήκαμε δυσάρεστα με την no politica ανακοίνωσή της και τη διακήρυξη ότι στις τάξεις της δεν υπάρχουν «ούτε φασίστες, ούτε αναρχικοί». Ωστόσο, στο πρώτο επίσημο παιχνίδι της ομάδας, όπως και σε όλα σχεδόν τα ματς ποδοσφαίρου τα προηγούμενα σαββατοκύριακα, οι οπαδοί μας αποκατέστησαν την τάξη με αντιφασιστικά πανό και συνθήματα, όπως «Οι φασίστες δολοφονούν, οι μπάτσοι συνεργούν». Για αναρχικούς δεν ξέρω, αλλά για φασίστες είμαι βέβαιος ότι πολύ δύσκολα θα εμφανιστούν ξανά, ενώ όσοι το τολμήσουν θα καταλήξουν και αυτοί να βλέπουν μπάλα σε άλλα progressive γήπεδα στα νότια του νομού. Γιατί όμως στις ελληνικές ομάδες το φαινόμενο της διείσδυσης νεοναζί και λοιπών ακροδεξιών είναι σήμερα σπάνιο και σε κάθε περίπτωση δεν εκδηλώνεται με οργανωμένο και εμφανή τρόπο; Η Χρυσή Αυγή λειτουργεί ιδιαίτερα για τους νέους ανθρώπους σαν μια ομαδική κοινωνική αγκαλιά που υποδέχεται (πολλές φορές με το αζημίωτο…) τους απελπισμένα μοναχικούς περιπλανώμενους στον άκαρδο κόσμο της εξατομικευμένης θλίψης και ανασφάλειας. Ψαρεύει στα θολά νερά της απομόνωσης, της απροσωπίας και της κατάθλιψης. Οι λαοφιλέστερες αθλητικές ομάδες έχουν την έδρα τους στις μεγάλες πόλεις της χώρας, εκεί όπου οι νέοι και οι νέες, αισθανόμενοι μετανάστες στην ίδια τους την χώρα, αναπτύσσουν κινηματικές και συλλογικές δομές και αντιστάσεις από την περίοδο κιόλας της «ευημερίας» και της πάλαι ποτέ γενιάς των 700 ευρώ. Οι εκπρόσωποι του οργανωμένου εργατικού κινήματος και των περισσότερων εκφυλισμένων συνδικάτων τούς έκλεισαν την πόρτα στα μούτρα, προσποιούμενοι για χρόνια ότι δεν τους έβλεπαν. Οι συλλογικότητες των οπαδών των ελληνικών ομάδων, όχι! Οι οργανωμένοι σύνδεσμοι, ασχέτως τι πιστεύουν οι «άμπαλοι» των δελτίων και των αθλητικών εκπομπών, αναπτύσσουν στο εσωτερικό τους —και όχι σπάνια και στο εξωτερικό τους— έντονα συναισθήματα και πρακτικές αδελφικότητας και αλληλεγγύης των μελών τους, αλλά και ευρύτερα. Το μίσος για τους αστυνομικούς, ιδίως για τους φέροντες κράνος, το ένστολο τμήμα πόλεως της Χρυσής Αυγής, είναι παραπάνω από έκδηλο, εφόσον αμέτρητες φορές οι εν λόγω (με ολέθριες συχνά συνέπειες για τους ίδιους, βέβαια…) προπονούνται στις πλάτες και στα πνευμόνια των οπαδών, στο πλαίσιο της καλύτερης προετοιμασίας τους για τις υποχρε-
Ο Αποστόλης Καψάλης είναι ερευνητής εργασιακών σχέσεων.
ώσεις τους στις επίσημες πολιτικές και κοινωνικές διοργανώσεις. Ακόμη και το αίσθημα της έλλειψης ταυτότητας ικανοποιείται με την ενεργό ή διακριτική ένταξη στις οργανώσεις των οπαδών, αν και πολλές φορές μέσα από την εκτός μέτρου αντιπαλότητα με τους φίλους άλλων ομάδων. Πώς να βρεθεί πεδίο δράσης και ακροατήριο για την Χρυσή Αυγή στις κερκίδες των ελληνικών γηπέδων, και ιδίως σε αυτές των ομάδων με ιστορία συνδεδεμένη με μεταναστευτικούς πληθυσμούς, προσφυγικούς ή οικονομικούς, με τα θύματα δηλαδή των κάθε λογής ακροδεξιών πολιτικών που εφαρμόστηκαν κατά καιρούς στον πλανήτη; Όμως, δυστυχώς, ο αθλητισμός δεν είναι ερασιτεχνικός και σε ορισμένες περιπτώσεις το εφοπλιστικό ή άλλο μεγάλο κεφάλαιο προσάρμοσε και συνδύασε τις εν γένει πολιτικές του μεθοδεύσεις και επιδιώξεις με τις οπαδικές λειτουργίες, ανατροφοδοτώντας τις συμμορίες της Χρυσής Αυγής. Οι ομόλογοί τους επενδυτές στην αγαπημένη μου ομάδα, που την έστειλαν απευθείας να αγωνίζεται εκεί που αγωνίζεται προκειμένου να αποφευχθεί με αιλουροειδή ελιγμό η εκπλήρωση θεμελιωδών εργατικών, ασφαλιστικών και φορολογικών υποχρεώσεων, θα εκπλαγούν δυσάρεστα αν δοκιμάσουν να κάνουν, όχι το ίδιο, αλλά έστω και κάτι παρόμοιο. Η ζωή μας θα ξαναρχίσει σύντομα να κυλάει… αυθεντικά. Να το θυμάται αυτό η επιχειρηματική πτέρυγα του κόμματος του ριζοσπάστη δεξιού πρωθυπουργού και των υπολοίπων «σταγονιδίων». Ο σύλλογός μας είναι ιδέα, και οι ιδέες δεν ιδιωτικοποιούνται!
ΥΓ1: Διασυλλογική αλληλεγγύη στους οπαδούς που δικάζονται επειδή έπραξαν το αναμενόμενο στα γραφεία των νεοναζί στην Θεσσαλονίκη! ΥΓ2: Τελικά ο λαγός είναι χρώματος… μελανί! Χωρίς τις πλάτες της αστυνομίας, «…πρωταθλητές στο τρέξιμο, ακροδεξιοί!».Ο Αποστόλης Καψάλης είναι ερευνητής εργασιακών σχέσεων.
ΑΝΤΙΚΛΙΜΑΚΑ
«Για τη γη και με τον Σεντίκ»: Ο άνθρωπος που έγινε σύνθημα Ο συγγραφέας Ντανιέλ Τσαβαρία είναι πολύ γνωστός και αγαπητός στην Ελλάδα. Ουρουγουανός, με περιπετειώδη ζωή, συνδέθηκε με το αντάρτικο της Κολομβίας και αναγκάστηκε να κάνει αεροπειρατεία για να αποφύγει τη σύλληψη, καταφεύγοντας στην Κούβα. Λογοτεχνία άρχισε να γράφει μετά τα πενήντα του. Στην Ελλάδα, όλα του τα βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Opera, σε μετάφραση του Κρίτωνα Ηλιόπουλου. Ο Τσαβαρία δηλώνει πάντα κομμουνιστής και επαναστάτης. «Εγώ δεν είμαι άνθρωπος που αλλάζω τις ιδέες σαν τα πουκάμισα. Εγώ θα πεθάνω με αυτό που πίστευα πάντα», έλεγε ο, 79χρονος σήμερα, Τσαβαρία στη συνέντευξή του στην εκπομπή Κεραίες της εποχής μας της ΕΡΤ, στη Μικέλα Χαρτουλάρη και τον Ανταίο Χρυσοστομίδη. Έτσι, ίσως δεν προκαλεί έκπληξη η είδηση που κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο ότι ο Τσαβαρία γράφει ένα μυθιστόρημα που θα στηρίζεται στη ζωή του Ραούλ Σεντίκ. Ο, γεννημένος το 1925, Ραούλ Σεντίκ ήταν ένας από τους ιδρυτές των Τουπαμάρος, στην Ουρουγουάη, μαζί με τον νυν πρόεδρο της χώρας, τον Πέπε Μουχίκα και άλλους. Χρόνια αγωνιστής του κινήματος, το 1963 αναγκάστηκε να περάσει στην παρανομία. Οι κινητοποιήσεις των εργατών και των εργατών γης, το επόμενο διάστημα, δονούνται από το σύνθημα «Για τη γη και με τον Σεντίκ», μιας και ο Ραούλ Σεντίκ έχει μετατραπεί ήδη σε μυθικό, συμβολικό πρόσωπο του κινήματος. Το 1965 ιδρύεται το Κίνημα Εθνικής Απελευθέρωσης Τουπαμάρος. Στο πρώτο τους συνέδριο, ο Σεντίκ εκλέγεται μέλος της τριμελούς Γραμματείας. Τα επόμενα χρόνια, οι Τουπαμάρος θα σημαδέψουν την πολιτική ζωή της Ουρουγουάης, κορυφώνοντας τη δράση τους τη διετία 1970-71. Το 1971, μετά την εντυπωσιακή απόδραση 111 Τουπαμάρος (μεταξύ των οποίων και ο Σεντίκ) από τη φυλακή της Πούντα Καρέτας, η κυβέρνηση εξαπολύει ένα μεγάλο κύμα καταστολής, που εντείνεται το 1972, οδηγώντας σιγά σιγά τους Τουπαμάρος στην ήττα. Το ξημέρωμα της 1ης Σεπτεμβρίου του 1972, ο Ραούλ Σεντίκ δέχεται μια σφαίρα στο πρόσωπο, σε μάχη στο Μοντεβιδέο, και συλλαμβάνεται. Από τότε, αυτός και τα άλλα μέλη της ηγεσίας των Τουπαμάρος ζουν κυριολεκτικά σε μια τρύπα, στην πιο σκληρή απομόνωση, για 11-12 χρόνια. Ο Σεντίκ απελευθερώθηκε τελικά το 1985, με τη γενική αμνηστία. Πέθανε στο Παρίσι το 1989, χωρίς να προλάβει να δει τον παλιό του σύντροφο, τον Πέπε Μουχίκα, πρόεδρο της χώρας. Ο Χόρχε Σαμπάλσα, επίσης μέλος της ηγεσίας των Τουπαμάρος, έγραψε πως ο Σεντίκ, όπως ο Τσε, πίστευε πως «η επανάσταση είναι ουσιαστικά ένα φαινόμενο της συνείδησης», για να προσθέσει ότι «ποτέ δεν επέτρεψε στον εαυτό του να αλυσοδεθεί από δόγματα και επίσημες εκδοχές». Ο Ντανιέλ Τσαβαρία, μια γοητευτική μορφή και φλογερός αφηγητής, ένας κλασικός παραμυθάς του παλιού καιρού, παθιάζεται πάντα όταν μιλάει για πολιτική. Μεγάλος σε ηλικία, κουρασμένος ίσως, αλλά μπορεί να μιλάει ώρες για τα πράγματα που αγαπάει: τις αρχαιοελληνικές τραγωδίες, τη λογοτεχνία, την Κούβα, τη δικαιοσύνη και τους αγώνες γι’ αυτήν, την επανάσταση. Η συνάντηση μαζί του είναι κάτι που δεν ξεχνιέται εύκολα. Ο Τσαβαρία τιμήθηκε το 2010 με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας στην Κούβα. Το ίδιο βραβείο πήρε για το 2012 ο Λεονάρδο Παδούρα, συγγραφέας γνωστός στην Ελλάδα, από τα αστυνομικά του και από τον Άνθρωπο που αγαπούσε τα σκυλιά. Ωστόσο, οι δύο μεγάλοι συγγραφείς της Κούβας έχουν συγκρουστεί δημόσια, όταν ο Τσαβαρία υποστήριξε ότι στην Κούβα ουδέποτε έγιναν διωγμοί των ομοφυλόφιλων, απλώς υπήρχαν διακρίσεις εις βάρος τους από μια κοινωνία και από ανθρώπους που δεν είχαν εξοικείωση με αυτό το θέμα, από αντάρτες («μπαρμπούδος») που είχαν κατέβει μόλις από το βουνό. Σε πολύ έντονο τόνο, ο Λεονάρδο Παδούρα πήρε το μικρόφωνο και απάντησε στον Τσαβαρία, μιλώντας για τις απολύσεις από τη δουλειά και τις φυλακίσεις των ομοφυλοφίλων σε ειδικά στρατόπεδα (UMAP) τη δεκαετία του ’60 και του ’70, «πολλά χρόνια αφότου οι μπαρμπούδος είχαν κατεβεί απ’ τα βουνά». Να υπενθυμίσουμε ότι ο ίδιος ο Φιντέλ Κάστρο, μιλώντας το 2010 στη μεξικανική εφημερίδα Λα Χορνάδα, αναγνώρισε το γεγονός των διώξεων, κάνοντας αυτοκριτική και αναλαμβάνοντας προσωπικά την ευθύνη γι’ αυτές. Το γνωστό δίλημμα τελικά επιβιώνει ακόμη και σήμερα: Όταν μιλάμε φροντίζουμε να μη δίνουμε όπλα στον εχθρό της επανάστασης ή η αλήθεια είναι πάντα επαναστατική; Τελικά, όσο κι αν κάθε τόσο όλα δείχνουν πως το δίλημμα απαντιέται οριστικά, φαίνεται πως πάντα θα επανέρχεται. ΚΩΣΤΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013
32
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΝΑΖΙΣΜΟΥ
Ούτε «συνταγματικό τόξο» ούτε «αντιμνημ Δεν μπορεί να υπάρξει αντιφασισμός χωρίς βαθιά κοινωνική κριτική στην καταστροφή
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΛΙΑΚΟΥ
w Σε ένα πρόσφατο άρθρο στον «Χρόνο» (goo.gl/wSaJnL) γράφετε ότι το δίλημμα «συνταγματικό τόξο ή εμβάθυνση της αντιμνημονιακής πάλης» για την αντιμετώπιση της Χρυσής Αυγής πάσχει και στα δύο σκέλη. Ας ξεκινήσουμε από το «συνταγματικό τόξο». Τελευταία έχουμε κατακλυστεί από ληγμένα ιταλικά προϊόντα, όπως «συνταγματικό τόξο», «ελιά» κλπ. Σύμφωνα με τη θεωρία του «συνταγματικού τόξου», η Αριστερά οφείλει να υποστείλει την αντίθεση στο Mνημόνιο και να ενταχτεί σε ένα σχήμα το οποίο καθοδηγείται από τoν κυβερνητικό συνασπισμό. Αλλά πόσο συνταγματικό είναι αυτό τόξο, όταν τα κόμματα που καλούν γι’ αυτό κυβερνούν με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου πέραν του Συντάγματος; Το Σύνταγμα είναι μια συμφωνία για τους κανόνες διακυβέρνησης. Έγιναν σεβαστοί ή παραβιάστηκαν πολλάκις από το 2010; Γιατί δεν ίσχυσε το συνταγματικό τόξο όταν Βενιζέλος και Σαμαράς συγκυβέρνησαν με τον ΛΑΟΣ; Το να ταυτιστεί λοιπόν κανείς με εκείνες τις πολιτικές δυνάμεις που οδήγησαν στην κρίση και τη διαχειρίστηκαν, προκαλώντας τη λαϊκή οργή, μόνο υπηρεσίες προσφέρει στη Χρυσή Αυγή, επιβεβαιώνοντας τους ισχυρισμούς της ότι είναι η μόνη εναλλακτική στο «σύστημα». Μπορεί να υπάρξει αντιφασισμός χωρίς βαθιά κοινωνική κριτική στην καταστροφή που συντελέστηκε; Μπορεί να περιοριστεί μόνο στους κανόνες της δημοκρατίας χωρίς έμπρακτη αναφορά στις συγκλονιστικές κοινωνικές αιτίες που γέννησαν το φαινόμενο; Μπορεί, αν στρουθοκαμηλίζει. w Και όσον αφορά το αντιμνημονιακό μέτωπο; Αν περιορίσουμε την αντιφασιστική πάλη μόνο στην αντιμνημονιακή, τη στενεύουμε πολύ. Οι γραμμές «μνημόνιο-αντιμνημόνιο» και «φασισμός-αντιφασισμός» τέμνονται, δεν συμπίπτουν. Η Χρυσή Αυγή είναι σύνθετο φαινόμενο: ενώ αντλεί από την αντιμνημονιακή οργή, ταυτόχρονα λειτουργεί και ως παρακρατική οργάνωση, με βαθιά δικτύωση στην αστυνομία, στον υπόκοσμο — και μένει να αποδειχτεί με ποιο είδος επιχειρηματιών. Προάγει μια συνωμοσιολογική ανάγνωση της κρίσης που «θαυματοποιεί» το έθνος, άρα παίρνει τον λόγο —και το ρόπαλο— για λογαριασμό του. Επομένως, σχηματοποιήσεις του τύπου «η Χρυσή Αυγή μακρύ χέρι του συστήματος» απλώς χάνουν τον στόχο. Η αντιφασιστική στρατηγική, για να είναι αποτελεσματική, πρέπει πρώτον να κατανοήσει το φαινόμενο σε βάθος, στην ιδιαιτερότητά του, και δεύτερον να έχει πολλές διαστάσεις: και αμείλικτη καταγγελία των εγκλημάτων στη δικαιοσύνη, και θεσμικές παρεμβάσεις, όπως αντιρατσιστική νομοθεσία, και εκπαιδευτικές, όπως διαχείριση της διαφορετικότητας και της ανεκτικότητας στους νέους, παρεμβάσεις τόσο σε κεντρικό όσο και σε τοπικό πολιτικό επίπεδο. Χρειαζόμαστε μια grass root κινητοποίηση πολιτών. Ενωτικές πρωτοβουλίες από τα κάτω, που δημιουργούν ή μεταφέρουν πολιτισμικούς πόρους στις εγκαταλελειμμένες περιοχές, ευαι-
αντιπροσώπευαν οι μετανάστες και δεν διέσυρε τις οροθετικές, ο Χρυσοχοΐδης δεν άνοιξε τα στρατόπεδα μεταναστών; Η δημιουργία ηθικού πανικού (moral panic) είναι συστατικό στοιχείο κάθε φασισμού – και τα δυο αυτά κόμματα τον χρησιμοποίησαν, και θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν ως εργαλείο πολιτικής. Ο ηθικός πανικός ήταν καύσιμο στις μηχανές της Χ.Α.
σθητοποίηση στα ζητήματα που γίνονται στόχος μίσους των φασιστών. Είδαμε, λ.χ., τις κινητοποιήσεις στην Ιταλία για το ναυάγιο στη Λαμπεντούζα. Πήραν μέρος και οι δήμοι και η Εκκλησία και η εκπαίδευση, και οι πολίτες, και σε τοπική και σε εθνική κλίμακα. Μας φαίνεται αδιανόητο στην Ελλάδα, όπου αντιμετωπίζουμε παρόμοια γεγονότα με παγερή αδιαφορία. Όμως, έτσι θα τραβήξουμε το χαλί κάτω από τα πόδια του φασισμού. Αυτό δεν μπορεί να γίνει με τη μονοδιάστατη θεώρηση του αντιφασιστικού αγώνα ως αντιμνημονιακού. w Τι πρέπει να γίνει λοιπόν για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της Χρυσής Αυγής; Η έως τώρα ανοχή της κυβέρνησης έναντι της Χ.Α. θέτει το πολιτικό αίτημα βαθιάς κάθαρσης στην αστυνομία και τη δικαιοσύνη. Θέτει ζήτημα λογοδοσίας των έως τώρα υπουργών Προστασίας του Πολίτη για το ότι έμειναν ατιμώρητα τα εγκλήματα που διεπράχθησαν. Χωρίς την κάθαρση αυτή, το έργο θα μείνει ατελείωτο. Ωστόσο, η δικαστική αντιμετώπισή της Χ.Α. ως εγκληματικής οργάνωσης είναι ένα μέρος μόνο της δουλειάς. Για να ξεριζωθεί η Χ.Α. πρέπει να ηττηθεί πολιτικά, και κυρίως να αποναζιστικοποιηθεί το μυαλό και η καρδιά των οπαδών της. Αυτό είναι το δυσκολότερο κομμάτι. Πρέπει να αλλάξει ο τρόπος που βλέπουν τον κόσμο και τους γύρω, να σπάσουν οι συναισθηματικές τους άμυνες που δημιουργούν την επιθετικότητα. Τεράστια και μακροχρόνια δουλειά. Η Χ.Α. βασίστηκε σε νοοτροπίες βαθιά ριζωμένες στην ελληνική κοινωνία, ήδη από τη δεκαετία του ’90. Η αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ζητήματος, ο ρατσισμός που εκλύθηκε από την ελληνική κοινωνία αποτελούν μια από τις μαύρες κηλίδες της πρόσφατης ιστορίας μας. Η κακοποίηση μεταναστών, το trafficking, ο εθνικισμός έχουν πια μια ιστορία πάνω από δυο δεκαετίες. Ο ρατσισμός και ο εθνικισμός δεν είναι απόντες από την ιδεολογία της Ν.Δ. («να επανακαταλάβουμε τις πόλεις», κατάργηση του νόμου για την ιθαγένεια), αλλά και του ΠΑΣΟΚ: ο Λοβέρδος δεν μίλησε για την «υγειονομική βόμβα» που
w Πιστεύετε λοιπόν ότι η Χ.Α. μπορεί να εμφανιστεί εκ νέου, με άλλη μορφή ή να επιβιώσει η πολιτική με άλλες μορφές ; Συμβαίνει πολλές φορές μια δύναμη να επιτίθεται σε μια άλλη όμορη, να τη διαλύει και στη συνέχεια να υιοθετεί τη γλώσσα, την ιδεολογία και την πρακτική της, για να οικειοποιηθεί την επιρροή της. Αυτό μπορεί να συμβεί και στην περίπτωση της ΧΑ, αν η δίωξη δεν συνδυαστεί με την ιδεολογική της εκμηδένιση. Αλλά ιδεολογική εκμηδένιση δεν σημαίνει απλώς προπαγάνδα καλών ιδεών έναντι των κακών· σημαίνει να μεταβάλεις τους όρους από τους οποίους αναδύεται μια ιδεολογία. Οι όροι αυτοί είναι βαθιά ριζωμένοι στην ιστορία μας, αλλά παράγονται και από την τωρινή κρίση. Ας δούμε πρώτα την ιστορία. Έχουμε δημοκρατική παράδοση, αλλά αυτή περιορίζεται στην έννοια της λαϊκής κυριαρχίας, και όχι στην ανοχή του διαφορετικού, στις δυνατότητες ετεροπροσδιορισμού. Σε ζητήματα μειονοτήτων, ταυτότητας, ιστορίας, πολυπολιτισμικότητας οι αντιδράσεις είναι φονταμενταλιστικές. Έχουμε όμως και μια μακρά αντιδραστική παράδοση: ενδεχομένως το ένα τέταρτο της κοινής γνώμης δεν έχει την καλύτερη γνώμη για τη δη-
Έμιλ Νόλντε, «Χορός γύρω από το χρυσό μοσχάρι», 1910
μοκρατία, τις ελευθερίες, νοσταλγεί τη χούντα κλπ. Βεβαρημένο ιστορικό. w Και αν προχωρήσουμε στο σήμερα; Οι ακροδεξιές έχουν διαβαθμίσεις. Πρώτο ζητούμενο, να καταλάβουμε πώς η αυτονομήθηκε η ακροδεξιά από τη Ν.Δ., και δεύτερο πώς ριζοσπαστικοποιήθηκε στη συνέχεια και κατέληξε στη Χ.Α. Δεν ξέρουμε πολλά πράγματα, μας λείπουν οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές έρευνες πεδίου. Υποθέσεις κάνουμε. Τομή στην αυτονόμηση της ακροδεξιάς ήταν η δεκαετία του ’90. Τότε δημιουργήθηκε ο βασικός της ιστός γύρω από το Μακεδονικό, τον φόβο της παγκοσμιοποίησης ως αλλοίωσης της εθνικής ταυτότητας, την αντίδραση στους μετανάστες. Τομή στη ριζοσπαστικοποίηση της ακροδεξιάς υπήρξε η υποστήριξη του δεύτερου Μνημονίου από Ν.Δ. και ΛΑΟΣ, και η αδυναμία πλέον της κυβερνητικής Δεξιάς να ασκήσει πελατειακή πολιτική, πάγιο χαρακτηριστικό της φυσιογνωμίας της. Το πρώτο θεωρήθηκε προδοσία, το τελευταίο αποδέσμευσε συνειδήσεις. Δεν ήταν όμως μια συνηθισμένη μετατόπιση αυτή που συνέβη προς τη Χ.Α. Θα ξεκινήσω με ένα ερώτημα: Γιατί οι σκίνχεντ σήκωναν παλιότερα τον αγκυλωτό σταυρό στα εγγλέζικα γήπεδα; Ήταν το πιο σοκαριστικό σύμβολο, ικανό να ξεσηκώσει τα πιο ισχυρά πάθη, να προκαλέσει, να σε βάλει μια και καλή απέναντι, να κόψει τις γέφυρες. Η υποστήριξη της ΧΑ από τα νέα παιδιά έχει κάτι από αυτή τη σοκαριστική διάθεση. Στέλνει μήνυμα. Έχουμε την ικανότητα να το αποκωδικοποιήσουμε; Από πού πηγάζει αυτή η οργή; Οι Χρυσαυγίτες —και δεν πρέπει
Η Αριστερά δεν έχει λόγους να μπαίνει αμυντικά στα διλήμματα των άλλων
Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
μονιακό μέτωπο» Για να ξεριζωθεί η Χ.Α. πρέπει να αποναζιστικοποιηθεί το μυαλό και η καρδιά των οπαδών της να υποτιμάμε τις ικανότητές τους— αποδείχτηκαν επιδέξιοι στη διοχέτευση της οργής στους εγκληματικούς σκοπούς τους. Αν αδιαφορήσουμε, αν σκοτώσουμε το πάθος στην πολιτική, τους χαρίζουμε τον κόσμο, και μάλιστα τον πιο λαϊκό κόσμο που έχει λόγους να είναι οργισμένος. Πολιτική δεν γίνεται μόνο με συναίσθημα, αλλά χωρίς συναίσθημα δεν γίνεται πολιτική. Γι’ αυτό υποστήριξα ότι θα ήταν καταστροφικό να αφήσεις την οργή να τη μονοπωλούν οι ναζιστές. Τους ναζιστές πρέπει να τους νικήσεις πολιτικά, μεταστρέφοντας τους νέους από θαυμαστές σε εχθρούς τους. Με δουλειά στα σχολεία, στα γυμναστήρια, στις γειτονιές. Βέβαια, κρατώ μια επιφύλαξη: υπάρχει η περίπτωση μια μεγάλη αστυνομική και δικαστική επιχείρηση —όπως αυτή που βρίσκεται σε εξέλιξη—, συνοδευμένη από μια καταιγιστική καμπάνια των ΜΜΕ, να διαλύσει τη ΧΑ χωρίς ιδεολογική μάχη, παρακάμπτοντας τα πολιτικά ζητήματα. Αυτό θα ενθαρρύνει τη δικαστικοποίηση της πολιτικής, την αντιμετώπιση δηλαδή των κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων με καταδιωκτικούς μηχανισμούς και στα δικαστήρια. Ο ενδεχόμενος κίνδυνος είναι η δημιουργία μιας persecuting society, μιας καταδιώκουσας κοινωνίας. Φοβάμαι ότι ενδέχεται να σκοτώσουμε το σώμα του φασισμού υιοθετώντας το πνεύμα του. Στην περίπτωση αυτή, η ετερογονία της εξάρθρωσης μιας εγκληματικής οργάνωσης θα είναι η ποινικοποίηση συνολικά της πολιτικής αντίθεσης. Ίσως ούτε καν ετερογονία, αλλά στόχος στο πίσω μέρος του μυαλού τους. Επομένως, η κατεύθυνση πρέπει να είναι η επέκταση, η εμβάθυνση και η πολιτικοποίηση της αντιφασιστικής πάλης. Ο αντιφασισμός πρέπει να γίνει μια σύνθετη πολιτική πρόταση που θα προχωρήσει έως εκεί που θα αλλάξει τη σχέση των πολιτών με τα πολιτικά ζητήματα. Οι κίνδυνοι είναι μεγάλοι: η δημοκρατία δεν κινδυνεύει μόνο από τον Κατιλίνα, αλλά και τους Πραιτωριανούς. w Επανέρχομαι στα Μνημόνια και στο τι σηματοδότησαν… Τα Mνημόνια ήταν εργαλεία για να αλλάξει το Παράδειγμα της πολιτικής στην Ελλάδα. Η υπόθεση του χρέους μπορεί να είναι ακόμη σε εκκρεμότητα, και σαφώς θα είναι, αλλά η πολιτική των Μνημονίων πέρασε. Έχει δημιουργηθεί ένα ολόκληρο νομοθετικό πλέγμα, έχουν καταστραφεί και εκποιηθεί υποδομές, συντελείται μια πρωτοφανής σε έκταση μεταφορά πλούτου. Με την αποχώρηση του ΔΝΤ θα πάψει να υπάρχει τρόικα· έχει δημιουργηθεί μια εσωτερική τεχνοκρατική τρόικα και με την αντίστοιχη εποπτεία της Ε.Ε. θα χαράξουν μια επόμενη περίοδο. Η κρίση αυτή μας έμαθε ότι η χρεοκοπία δεν γίνεται μια κι έξω, αλλά ρευστοποιείται, γίνεται επιλεκτικά. Όχι μια γενική παύση πληρωμών, αλλά πολλές επιμέρους και σε διάρ-
κεια. Ο στραγγαλισμός στους Οθωμανούς δεν ήταν ακαριαίος· η αγωνία παρατεινόταν ένα ολόκληρο εικοσιτετράωρο. Τώρα ακούμε ανάπτυξη μετά το 2020 και έχει ο Θεός... Οφείλουμε λοιπόν να καταλάβουμε ποια είναι η νέα πραγματικότητα και να δούμε τι θέλουμε, τι μπορούμε να κάνουμε, πώς θα αναταχθεί η χώρα. Πώς θα απαλλαγεί από τον βρόχο. Έστω ότι καταργούνται με μια νομοθετική πράξη τα Mνημόνια. Τι βάζεις στη θέση τους; Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα. Tη διεκδίκηση για ένα νέο Σχέδιο Μάρσαλ; w Έχετε πρόσφατα αναπτύξει, στο άρθρο «Σχέδιο Μάρσαλ και αυταπάτες» (The Press Project: goo.gl/yYFXWA), τα προβλήματα μιας τέτοιας διεκδίκησης. Εξηγώ εκεί ότι οι σημερινές συνθήκες δεν επιτρέπουν την ανάκλησή του Σχεδίου Μάρσαλ· ακόμη όμως κι αν πραγματοποιούνταν, δεν θα σήμαινε επιδοτώ την οικονομία γενικά, αλλά ένα βιώσιμο και με προοπτικές σχέδιο. Υποστηρίζω λοιπόν ότι χρειάζεται ένα εθνικό σχέδιο. Αλλά αυτό θέλει δουλειά. Τα ινστιτούτα της Αριστεράς πρέπει να γίνουν κυψέλες που παράγουν νέες ιδέες, μελέτες, τεκμηρίωση, προτάσεις. Νέο σχέδιο σε ποιο ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο; Πώς θα αναπτυχθεί η χώρα; Τι θα παράγει; Με ποια εργαλεία θα γίνει η ανάπτυξη, με ποιους κανόνες, με ποια εργαλεία, ποιους πόρους θα κινητοποιήσει; Με ποιες αρχές επιδιώκουμε να συγκροτήσουμε αυτή την καινούργια φάση της ιστορίας μας; Εδώ είναι που χρειάζεται η συνδιαλλαγή του οραματικού και του ρεαλιστικού. Πάνω σ’ αυτό θα δημιουργηθεί ένα μεταμνημονιακό εμείς. w Τι μπορεί λοιπόν να σημαίνει ένα νέο «μεταμνημονιακό εμείς»; Αυτό το νέο «εμείς» σημαίνει μια καινούργια υποκειμενικότητα. Κάθε νέα πολιτική πρόταση πρέπει να παράγει και τα υποκείμενα που θα την πραγματοποιήσουν. Δεν πρέπει να θεωρούμε την πολιτική γεωγραφία σταθερή. Είδαμε πώς άλλαξε τον Μάιο του 2012. Θα παγιωθεί εκεί; Όλοι δουλεύουν για την ανατροπή της. Η σημερινή εκστρατεία της ΝΔ εναντίον της ΧΑ εκεί σκοπεύει. Ποια είναι η στρατηγική της Αριστεράς, ώστε να ξεπεράσει τη στασιμότητα μιας περίπου ισοψηφίας με τη Ν.Δ.; Πώς θα γίνει ο γεωμετρικός τόπος ανασύνταξης των πολιτικών δυνάμεων; Η κυοφορούμενη Κεντροαριστερά δεν έχει αποχρώντα λόγο ύπαρξης, γιατί δεν έχει διαφορετικό πρόγραμμα από το κυβερνητικό στα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Αν έχει κάποια πιθανότητα να κερδίσει κάποιο έδαφος, είναι να προβληθεί ως μαξιλάρι απέναντι στην πόλωση. Κατά τη γνώμη μου, αυτό το έδαφος μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ με μεγάλη άνεση να το καταλάβει με μια κίνηση μείζονος συμμαχίας πάνω σε ένα πρόγραμμα ανασύνταξης της χώρας. Η Αριστερά δεν έχει λόγους να μπαίνει αμυντικά στα διλήμματα των άλλων. Πρέπει να τους φέρει στο δικό της έδαφος επιλογών. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
41
Δημοκρατία αλά νορβηγικά ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
«Ουίνστον Τσώρτσιλ: “Το καλύτερο επιχείρημα ενάντια στη δημοκρατία είναι μια συζήτηση πέντε λεπτών με το μέσο ψηφοφόρο”. Θα μπορούσε να είχε προσθέσει ότι το καλύτερο επιχείρημα ενάντια στην ελιτίστικη διακυβέρνηση είναι μια συζήτηση πέντε λεπτών με το μέσο πολιτικό» Matts Persson, «Sweden’s referendum and the UK», The Guardian Weekly, 20.9.2013 Για όσους δεν έχουν παρακολουθήσει τα πρόσφατα (9.9.2013) αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών της Νορβηγίας, ας υπενθυμιστεί ότι ο συνασπισμός των τριών δεξιών κομμάτων δεν είχε τη δυνατότητα κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας παρά μόνον αν συμμετείχε στην κυβέρνηση και το ακροδεξιό ρατσιστικό Κόμμα της Προόδου (sic). Η σιδηρά κυρία της Νορβηγίας και νέα πρωθυπουργός Έρνα Σόλμπεργκ, του Συντηρητικού Κόμματος, υποσχέθηκε να σκληρύνει τη μεταναστευτική πολιτική για να εξασφαλίσει τη σύμπραξή του. Το Κόμμα της Προόδου, ενώ στις προηγούμενες εκλογές (2009) είχε αναδειχτεί δεύτερο, μετά το Εργατικό Κόμμα, με 22,9% και 41 έδρες, στις εκλογές του Σεπτεμβρίου είδε τη δύναμή του να συρρικνώνεται στο 16,4% με 29 έδρες. Βασική αιτία της πτώσης ήταν το γεγονός ότι αρκετοί δεξιοί ψηφοφόροι το εγκατέλειψαν και μεταπήδησαν στα υπόλοιπα δεξιά Έντβαρντ Μουνκ, «Ο δολοφόνος στο δρόμο», 1917 (λεπτoμέρεια) κόμματα. Η στροφή αυτή φαίνεται να οφείλεται στο ότι ο σφαγέας Άντερς Μπρέιβικ που μακέλεψε 77 ανθρώπους το 2011 σε βομβιστική ενέργεια και στην κατασκήνωση του Εργατικού Κόμματος, είχε υπάρξει μέλος του Κόμματος της Προόδου. Είναι προφανές λοιπόν ότι στη Νορβηγία η Δεξιά δεν επικαλείται, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον, τη θεωρία των δύο άκρων, ή αλλιώς τη «θεωρία του πετάλου» που αποδίδεται στον γάλλο φιλόσοφο Jean-Pierre Faye, σύμφωνα με την οποία τα δύο άκρα του καμπυλωτού πετάλου είναι εγγύτερα μεταξύ τους ενώ αντίθετα, σε μεγάλη απόσταση από αυτά, το «συνταγματικό τόξο» καταλαμβάνει την κεντρική θέση της μετριοπάθειας και σωφροσύνης. Γίνεται φανερό ότι η κατάκτηση της κυβερνητικής εξουσίας αποτελεί τον ύψιστο στόχο και η μεθόδευση για την επίτευξή του πρέπει να είναι απαλλαγμένη από ηθικο-ιδεολογικές αναστολές και επιφυλάξεις. Στο ίδιο πνεύμα, ο Kjetil Kolsrud, δημοσιογράφος της συντηρητικής Aftenposten, παρατήρησε: «Κανένα Νορβηγός με την ελάχιστη νοημοσύνη δε θα συνέδεε σήμερα τον Μπρέιβικ με το κόμμα... [και]... αυτός ο συνασπισμός θα σπρώξει το Κόμμα της Προόδου προς το κέντρο...». Να, επομένως, που και στη Νορβηγία η Δεξιά του «συνταγματικού τόξου» δεν διατηρεί τον παραμικρό ενδοιασμό για να φέρει τη «σοβαρή», πλέον (λέγεται ότι έχει κατεβάσει τους τόνους της ρατσιστικής της ρητορικής), ακροδεξιά στους κόλπους της κυβερνητικής ευθύνης. «Το καθυστερημένο παιδί μιας μεγάλης πολιτικής οικογένειας» (έτσι τη θεωρούν αρκετοί στον χώρο της Δεξιάς, όπως επισήμανε πρόσφατα ο Αλ. Παπαχελάς, Η Καθημερινή, 2.10.2013) επανέρχεται με αυτό τον τρόπο στη θαλπωρή της κοινής ιδεολογικής μήτρας. Ο οποιοσδήποτε συνειρμός με τις παρ’ ημίν πρόσφατες εξελίξεις κάθε άλλο παρά τυχαίος είναι. Όμως, η χώρα των Βίκινγκ δεν παύει να μας εκπλήσσει. Ο Μπρέιβικ που εκτίει ποινή 21 ετών σε φυλακή υψίστης ασφαλείας, έκανε αίτηση στο πανεπιστήμιο του Όσλο για να σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες. Η αρχική του αίτηση απορρίφθηκε επειδή δεν είχε τα απαραίτητα προαπαιτούμενα εφόδια (φαίνεται να είχε διακόψει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του). Ωστόσο, λίγο αργότερα, έγινε δεκτός να «παρακολουθήσει» ορισμένα μαθήματα, χωρίς να μπορεί να εγγραφεί στο πρόγραμμα του κανονικού πτυχίου. Έτσι, όπως επισημαίνει ο πρύτανης του πανεπιστήμιου του Όσλο Ole Petter Ottersen, o Μπρέιβικ θα πρέπει να μελετήσει τα περί δημοκρατίας δικαιοσύνης, ελευθερίας και πώς ο πλουραλισμός, ο σεβασμός των ατομικών δικαιωμάτων και της προστασίας των μειονοτήτων επέδρασαν καθοριστικά στην ανάπτυξη της σύγχρονης Ευρώπης. Δεν θα του επιτραπεί η είσοδος στον πανεπιστημιακό χώρο αλλά θα του διατεθεί ειδικό δωμάτιο μελέτης στη φυλακή. Μετά από αυτό θα αναμένουμε με ενδιαφέρον αν οι —μετά την πιθανή καταδικαστική απόφαση— τρόφιμοι των φυλακών του συγγενικού κόμματος στη χώρα μας αιτηθούν την εγγραφή τους ή την παρακολούθηση πανεπιστημιακών μαθημάτων (e-learning, εξ αποστάσεως;) ή του Ανοικτού Πανεπιστήμιου ενδεχομένως σε αντίστοιχα γνωστικά αντικείμενα και/ή στην Εγκληματολογία, και/ή στις Ναυτιλιακές Σπουδές και/ή στη Θεολογία. Όπως αιτήθηκαν να τους βγάζουν από τη φυλακή, να τους πηγαίνουν στη Βουλή να ψηφίζουν και να τους επιστρέφουν στο κελί τους. Από την «κατάμαυρη» ανώτερη σχολή της πρότερης δραστηριότητας τους στη «φωτεινή» ανώτατη εκπαίδευση της έγκλειστης απομόνωσής τους...
Ο Βασίλης Δρουκόπουλος είναι οικονομολόγος και δίδαξε στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013
42
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΗΣ «ΑΝΟΔΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΤΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ
Μελετώντας την ιστορία του κινήματος: επι Ο Τάκης Μαστρoγιαννόπουλος είναι φίλος και σύντροφος, παλιός και διαλεχτός, · δεν είναι όμως αυτός ο λόγος που τον μνημονεύουμε σήμερα. Ο λόγος είναι το σπουδαίο δώρο που έκανε, σε όλους μας, μέσα στο καλοκαίρι: ο τόμος «Η άνοδος και η πτώση των Εργατικών Διεθνών. Κύκλος 1ος: Από τους Προδρόμους στην 1η Διεθνή» (εκδόσεις Τόπος). Μια επιβλητική μελέτη που αναδεικνύει, με γλαφυρό και κριτικό τρόπο, τον κόσμο του παγκόσμιου εργατικού κινήματος, την εποχή που έμπαιναν οι βάσεις για τα μεγάλα σοσιαλιστικά κινήματα, που συντάραξαν τον 19ο και τον 20ό αιώνα· την εποχή του Μαρξ και του Ένγκελς, εποχή που δημιουργούνται τα πρώτα εργατικά κόμματα και η πρώτη παγκόσμια εργατική οργάνωση, η 1η Διεθνής. Ο τόμος είναι ο πρώτος μιας τριλογίας· θα ακολουθήσουν άλλοι δύο, για τη 2η και την 3η Διεθνή. Το βιβλίο παρουσιάζεται αύριο Δευτέρα στην ΕΣΗΕΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΤΑΚΗ ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
w Πώς συνέλαβες και πώς υλοποίησες την ιδέα της συγγραφής αυτής της —μοναδικής στην ελληνική βιβλιογραφία— μελέτης; Η κατάρρευση των χωρών του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» υπήρξε, χωρίς αμφιβολία, ένα πραγματικό σοκ για τη γενιά μου. Το τείχος του Βερολίνου κατέπεσε, και τα συντρίμμια του σκέπασαν όλες τις τάσεις του κινήματος. Έπεσε επί δικαίων και αδίκων. Τα οράματα για μια άλλη κοινωνία, μέσα σε ελάχιστο χρόνο, συνετρίβησαν. Τα ερωτήματα ήταν πολλά και οι απαντήσεις ελάχιστες. Οι αντίπαλοί μας, μάλιστα, άρχισαν να ξαναγράφουν από τη δική τους σκοπιά, όπως συμβαίνει κατα κανόνα με τους νικητές, την Ιστορία. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες θέλησα να καταλάβω τι πραγματικά είχε συμβεί: Ποιες ήταν οι βαθύτερες αιτίες της ήττας. Τι οδήγησε τόσο στην πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» όσο και στην πλήρη ηγεμονία του καπιταλισμού, που δεν άργησε να εξελιχθεί σε κυριαρχία της πιο σκληρής εκδοχής του, του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα. Κάπως έτσι άρχισε για μένα η επιστροφή στο παρελθόν, ένα συναρπαστικό ταξίδι στον χρόνο, στην ιστορία του κινήματος. Όσο γύριζα προς τα πίσω, τόσο ανακάλυπτα γεγονότα που καθόρισαν, θετικά ή αρνητικά, τις εξελίξεις της εποχής τους και τα οποία, όμως, επηρεάζουν ακόμα και σήμερα το κίνημα. Τελικά, θεωρώ ότι η περιπλάνηση αυτή ήταν μια επιστροφή όχι στο παρελθόν αλλά στο μέλλον, αφού η ιστορική μελέτη — του φασισμού λ.χ., για να δώσω ένα επίκαιρο παράδειγμα— μας υποβοηθά σημαντικά να προσεγγίσουμε τις μελλοντικές εξελίξεις, να αναζητήσουμε τη δική μας Ιθάκη, την
του κινήματος είναι σχεδόν άγνωστες στη χώρα μας: ο ράφτης Βάιτλινγκ που επιχείρησε να συνδυάσει τον κομμουνισμό με τον χριστιανισμό, ο Γερμανοεβραίος Μ. Χες, αυτόν που ο Ένγκελς αποκάλεσε «πρώτο κομμουνιστή στο κόμμα», ο ανιδιοτελής γιατρός Α. Γκότσαλκ που έλαβε μέρος στη Γερμανική Επανάσταση του 1848, διαφώνησε εξ αριστερών με τον Μαρξ και πέθανε από χολέρα στην προσπάθειά του να σώσει τους φτωχούς εργάτες της Κολωνίας από την επιδημία, ο Βρετανός Γουίλιαμ Μπενμπόου που πρώτος, στα 1832, ανέπτυξε την ιδέα της γενικής απεργίας —τη «μεγάλη εθνική αργία» όπως την αποκάλεσε— η Λουίζ Μισέλ, η «Κόκκινη παρθένα της Μονμάρτης», που έλαβε μέρος στην Παρισινή Κομμούνα και αργότερα προσχώρησε στον αναρχισμό κ.ά.
George Cruikshank, «Η μάχη του Πέτερλοου» (από το εξώφυλλο του βιβλίου)
Ιθάκη της νέας, ανθρώπινης κοινωνίας. w Μίλησέ μας για τον τρόπο που δούλεψες, τις πηγές και τη βιβλιογραφία όπου βασίστηκες. Η συγκέντρωση των στοιχείων (επίσημα κείμενα εθνικών πολιτικών κομμάτων, διεθνών οργανώσεων, συνδικάτων και κεντρικών συνδικαλιστικών οργάνωσεων, βιογραφίες και αυτοβιογραφίες πρωτοπόρων αγωνιστών, ανδρών και γυναικών, αλλά και ιστορικές μελέτες) ήταν αρχικά πολύ δύσκολη υπόθεση. Θυμάμαι ότι κάποτε παρακάλεσα έναν φίλο να μου φέρει ένα βιβλίο από την Αγγλία —μου το έφερε μετά από καιρό—, ένα βιβλίο που σήμερα το βρίσκεις πάρα πολύ εύκολα. Στη συνέχεια ήλθε το διαδίκτυο, και από κει και πέρα όλα ήταν πολύ καλύτερα. Το διαδίκτυο μας δίνει άπειρες δυνατότητες. Η πρόσβαση σε πηγές και βιβλιογραφία ήταν πλέον τεράστια, ενώ τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία έκαναν τη δουλειά ακόμα πιο εύκολη. Ασφαλώς και έχουν γραφεί πολλά βιβλία για την ιστορία του διεθνούς κινήματος. Ορισμένα από αυτά, μάλιστα, τα ανακάλυψα αφού είχα αρχισεί να γράφω το βιβλίο. Ξεχωρίζω για την περίοδο που αναφέρουμε, το βιβλίο του Στέκλοφ για την 1η Διεθνή (G.M. Stekloff, History of the First International), το κλασικό και ογκώδες έργο του Τζ. Ντ. Χ. Κόουλ (George Douglas Howard Cole, History of the Socialist Thought), το επίσης αναλυτικό έργο του Μπράουνταλ (Julius Braun-
thal, History of the International 1864-1914). Και, φυσικά, την κλασική τριλογία του Έρικ Xομπσμπάουμ, καθώς και το σπουδαίο έργο του Ε. Π. Τόμσον The Making of the English Working Class, το οποίο σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά. w Εντυπωσιάζει το πλήθος των επιφανών αλλά και άγνωστων μορφών του εργατικού κινήματος που παρελαύνουν στις σελίδες του βιβλίου. Πέραν του Μαρξ και του Ένγκελς, ποιές άλλες μορφές της περιόδου θα ξεχώριζες; Δεν θέλησα να παρουσιάσω μόνο τα ιστορικά γεγονότα, αλλά και τη δράση και την ζωή πολλών πρωταγωνιστών —ανδρών και γυναικών, γνωστών αλλά και άγνωστων στο ελληνικό κοινό—, που με τη δράση τους συνέβαλαν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στην πορεία του κινήματος. Η ζωή είναι αντιφατική. Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς γιατί ένας από τους ηγέτες του βρετανικού χαρτιστικού κινήματος, φανατικός υποστηρικτής των πολιτικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, ο Γουίλιαμ Λόβετ, φτωχός μαραγκός από την αγγλική επαρχία, υπήρξε ο εκπρόσωπος της δεξιάς πτέρυγας του χαρτιστικού κινήματος, ενώ ο Έρνστ Τζόουνς, που καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια και ήταν επισκέπτης της βασιλικής αυλής, εξελίχθηκε σε εκπρόσωπο της ριζοσπαστικής, επαναστατικής πτέρυγας του χαρτισμού; Πολλές προσωπικότητες της πρώιμης φάσης
Παρουσίαση του βιβλίου του Τ. Μαστρογιαννόπουλου αύριο Δευτέρα H εφημερίδα «Εποχή» και οι εκδόσεις «Τόπος» παρουσιάζουν το βιβλίο του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου «Η άνοδος και η πτώση των Εργατικών Διεθνών» αύριο Δευτέρα 14 Οκτωβρίου, ώρα 19.30, στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ (Ακαδημίας 20). Θα μιλήσουν ο Αλέξης Τσίπρας (πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ), ο Χάρης Γολέμης (διευθυντής του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς) η Τασία Χριστοδουλοπούλου (νομικός), με συντονίστρια τη δημοσιογράφο Μικέλα Χαρτουλάρη.
w Και, ανάμεσα στους πιο γνωστούς, υπάρχει βέβαια και ο Μπακούνιν… Ανάμεσα στα πρόσωπα που σφράγισαν την 1η Διεθνή ήταν ασφαλώς ο μεγάλος αντίπαλος του Μαρξ, ο ηγέτης του αναρχικού κινήματος Μ. Μπακούνιν. Μια εκρηκτική προσωπικότητα, που γοήτευε τους οπαδούς του, ενώ προκαλούσε αντιπάθεια ακόμα και μίσος στους αντιπάλους του. Ο μεγάλος Ρώσος Αλ. Χέρτσεν έγραφε ότι ο Μπακούνιν «δεν γεννήθηκε κάτω από ένα συνηθισμένο αστέρι αλλά κάτω από κομήτη». Η διαμάχη του Μπακούνιν και της αναρχικής τάσης με τη μαρξιστική πλειοψηφία έμεινε ιστορική στο πλαίσιο της 1ης Διεθνούς. Οι οπαδοί του Προυντόν είχαν επίσης σημαντική συμβολή στην ίδρυση της Διεθνούς, ενώ στη συνέχεια έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα επαναστατικά γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας. Πολλά στελέχη τους έπεσαν στο πεδίο της μάχης ή εκτελέστηκαν. Το ίδιο ισχύει και για τους οπαδούς του Μπλανκί — που ονομάστηκε «αιώνιος φυλακισμένος», αφού πέρασε 36 χρόνια στις φυλακές. Ο Γερμανός Λασάλ υπήρξε, με τη σειρά του, ένας από τους πρωτοπόρους στην πολιτική συγκρότηση του γερμανικού εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος. Ο Λασάλ, που σκοτώθηκε όχι στο πεδίο της μάχης αλλά σε μια μονομαχία για την τιμή μιας γυναίκας, ήταν αυτός που, σύμφωνα με τον Μαρξ, «ξύπνησε το εργατικό κίνημα στη Γερμανία». Αν και η εργασία είναι επικεντρωμένη στο διεθνές εργατικό κίνημα εκτιμώ ότι δεν υποτίμησα τους εθνικούς αγώνες αυτής της περιόδου. Ο βρετανός μαρξιστής Πέρρυ Άντερσον, αναφερόμενος στην περίοδο, γράφει ότι «ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά αυτού του πατρωτισμού του Διαφωτισμού ήταν η παγκοσμιότητά του...Οι μορφές του διεθνισμού που ανταποκρίνονταν στον ρομαντικό εθνικισμό βρήκαν τη συμβολική στέγη τους στην 1η Διεθνή των Εργατών». Οι πρωταγωνιστές των εθνικών αγώνων, λοιπόν, από τον Λάγιος Κόσσουτ, τον ηγέτη της επανάστασης του 1848-49 στην Ουγγαρία, που απέβλεπε στην ανεξαρτησία από τον ζυγό της μοναρχίας των Αψβούργων, μέχρι τους ηγέτες της ιταλικής ανεξαρτησίας και ενοποίησης, τον Ματσίνι και τον Γκαριμπάλντι, έχουν τη θέση του στην ιστορική αφήγηση. Και, βέβαια, σημαίνουσα θέση έχουν οι πρωταγωνιστές της Παρισινής Κομμούνας
Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Ν ΔΙΕΘΝΩΝ»
ιστροφή στο μέλλον (πολλοί από αυτούς έπεσαν στο πεδίο της μάχη): ο Εουζέν Βερλέν, ο Γκυστάβ Φλουράνς, ο Εμίλ Ντυβάλ, ο Σαρλ Ντελεκλύζ, η Λουίζ Μισέλ, η Ναταλί Λεμέλ κ.ά. w Ταυτόχρονα, αναδεικνύεις τον εντελώς ξεχωριστό ρόλο του Μαρξ και του Ένγκελς στη συγκρότηση του επαναστατικού εργατικού κινήματος. Ποια στοιχεία της συνεισφοράς τους νομίζεις ότι ήταν τα πιο αποφασιστικά; Ο ρόλος του Μαρξ και του Ένγκελς ήταν πράγματι αποφασιστικός. Όχι μόνον εμείς, όσοι υποστηρίζουμε τον κριτικό μαρξισμό, αλλά και οι ιστορικοί και θεωρητικοί όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων συμφωνούν για τη συμβολή του Μαρξ και του Ένγκελς: τόσο με τις θεωρητικές και οικονομικές τους επεξεργασίες, όσο και με τον καθοριστικό ρόλο τους, ιδιαίτερα του Ένγκελς, στη συγκρότηση της 1ης Εργατικής και αργότερα της 2ης Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Η θεωρητική τους συνεισφορά είναι ανεκτίμητη. Αλλά για το έργο τους υπάρχει εκτενή, αν και όχι πλήρης, βιβλιογραφία στα ελληνικά, οπότε δεν χρειάζεται να επεκταθώ. w Τελικά, ποια ήταν η συνεισφορά της 1ης Διεθνούς στους επαναστατικούς αγώνες της εποχής. Ποιες πτυχές θα ξεχώριζες; Πέραν του γεγονότος ότι υπήρξε η πρώτη επιτυχής προσπάθεια να συγκροτηθεί μια διεθνής εργατική εργάνωση, μια από τις πιο σημαντικές πτυχές της 1ης Διεθνούς, δηλαδή της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών, ήταν ότι αποτελούσε μια διεθνή πολλών ιδεολογικών και πολιτικών ρευμάτων: μαρξιστών, αναρχικών, οπαδών του Προυντόν και του Λασάλ, συνδικαλιστών κλπ. Οι δυσκολίες του εγχειρήματος δεν εμπόδισαν τον Ένγκελς να υποστηρίξει ότι η
Διεθνής έπρεπε να έχει «ένα πρόγραμμα που να μην κλείνει τις πόρτες στα αγγλικά τραιηντγιούνιονς, στους γάλλους, βέλγους, ιταλούς και ισπανούς προυντονιστές και τους γερμανούς Λασαλιστές». Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα η ευρωπαϊκή Αριστερά επιστρέφει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, σε ανάλογα πλουραλιστικά εγχειρήματα. Η συμμετοχή των μελών της Διεθνούς στους μεγάλους κοινωνικούς αγώνες, με αποκορύφωμα τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο στη μεγάλη Παρισινή Κομμούνα, καθώς και τα συμπεράσματα που βγήκαν γι’ αυτή από τη μαρξιστική πρωτοπορία —κυρίως στα κείμενα του Μαρξ— είναι τα στοιχεία που σφραγίζουν, τελικά, τη συνεισφορά της Διεθνούς. w Φεύγοντας από την κοινότητα των ιστορικών, ποια (πολιτική) αξία πιστεύεις ότι έχει το βιβλίο και γενικότερα η μελέτη της περιόδου; Δεν είμαι ιστορικός. Προσπάθησα, μέσα από την ιστορική μελέτη, να δώσω απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα που απασχόλησαν, εμένα και πολλούς σαν εμένα, την περίοδο που ακολούθησε τα κατακλυσμιαία γεγονότα στα τέλη του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα. Κατέληξα να γράψω —δεν ξέρω πόσο επιτυχώς— ένα βιβλίο ιστορίας. Το αφιέρωσα στη νέα γενιά των αγωνιστών, άντρες και γυναίκες, γιατί είμαι βέβαιος ότι η νέα γενιά, απαλλαγμένη από τα βάρη του παρελθόντος, είναι αυτή που μπορεί να επιτύχει τις μεγάλες νίκες που χρειάζεται, όχι η Αριστερά αλλά η ίδια η ανθρωπότητα. Το δίλημμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» είναι περισσότερο από κάθε άλλη φορά επίκαιρο. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΑΝ Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΕΦΑΛΗΣ ΚΑΙ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΑΣΚΙ
Μεταπολίτευση και 1974-1981 κομμάτια αποσπάσματα
43
Πετροβολώντας τα πολιτικά κόμματα ΤΗΣ ΔΩΡΑΣ ΚΟΤΣΑΚΑ-ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΑΚΗ
Κρίση της πολιτικής: ένας κοινός τόπος, σήμερα, για το σύνολο του πολιτικού κόσμου. Ας θέσουμε όμως, σ’ αυτό τον κοινό τόπο, το γνωστό, ήδη από τη λατινική γραμματεία, ερώτημα-οδηγό για τη διαλεύκανση εγκλημάτων και εν γένει σκοτεινών υποθέσεων: Cui bono (ποιος ωφελείται) από την κρίση αυτή; Σε ένα πρώτο επίπεδο, χρειάζεται, πιστεύω, να διακρίνουμε την πολιτική από τις οργανωμένες μορφές της. Στην Ελλάδα οι άνθρωποι συζητούν ξανά πολιτικά, με τρόπους και συχνότητα που απουσίαζαν για δεκαετίες. Ο πολιτικός λόγος και προβληματισμός που εκφέρεται «από τα κάτω» έχει σημειώσει εντυπωσιακό άλμα σε σχέση με την προ κρίσης περίοδο (χωρίς αυτό, βέβαια, να σημαίνει απαραίτητα και ποιοτική αναβάθμισή του). Ας δούμε, για παράδειγμα, το καινοφανές πλήθος εκδηλώσεων, συζητήσεων και συνεδρίων που άπτονται πολιτικού και κοινωνικού προβληματισμού, καθώς και τη μαζικότητά τους. Οι κινήσεις και πρωτοβουλίες πολιτών που ξεφυτρώνουν σε κάθε γειτονιά ενισχύουν αυτή τη διαπίστωση, καθώς μεταφέρουν την πολιτική από τη θεωρία στην πράξη. Μ’ αυτά τα δεδομένα, πρέπει να λάβουμε υπόψη τη θεμελιακή διάκριση μεταξύ μορφής και περιεχομένου και να αντιληφθούμε ότι, όταν μιλάμε για κρίση της πολιτικής, αναφερόμαστε κατά βάση, αν και όχι αποκλειστικά, στις οργανωμένες μορφές της. Ωστόσο, στην πολιτική οι μορφές είναι απαραίτητες: κόμματα, κυβέρνηση, κράτος, κοινοβούλιο, και μια σειρά άλλων απαξιωμένων θεσμών — τα παραδείγματά μου περιορίστηκαν στο γράμμα κάπα. Ιδίως τα απαξιωμένα πλέον πολιτικά κόμματα συνιστούν τη ραχοκοκαλιά των πολιτικών συστημάτων, όπως τα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Η κινηματική κριτική στα πολιτικά κόμματα είναι, λίγο πολύ, γνωστή και βιωμένη. Άλλωστε, στις οργανωμένες μορφές της πολιτικής περιλαμβάνονται και οι κινηματικές: αυτοοργάνωση, δικτυώσεις, θεματικές και από τα κάτω κινήσεις πολιτών, καθώς και πλήθος άλλων εναλλακτικών μορφών οργάνωσης που λειτουργούν εκτός των κομματικών οργανωτικών δεσμεύσεων. Κυρίως, απορρίπτουν την πυραμιδωτή και ιεραρχική μορφή που συνιστά συνώνυμο των μαζικών κομμάτων από την εποχή της δημιουργίας τους έως σήμερα. Αν και δεν κατέστησαν κεκτημένα, σίγουρα αποτέλεσαν ζητούμενο για το κίνημα των τελευταίων δεκαετιών η αναζήτηση οριζόντιων μορφών οργάνωσης, η αμεσοδημοκρατία με την επιπλέον επιδίωξη συναίνεσης (αποφυγή λήψης αποφάσεων στη βάση της πλειοψηφίας), η αλλεργία απέναντι σε κάθε είδους αυθεντίες και ειδικούς, η καχυποψία απέναντι στην εκπροσώπηση. Επαναστάσεις που ξεσπούν σε όλα τα σημεία του πλανήτη έχουν ως κοινή συνισταμένη το αίτημα για συμμετοχή. Πρόκειται κατά βάση για νέες και νέους, μορφωμένους, άνεργους ή επισφαλώς εργαζόμενους, με πλήθος δεξιοτήτων και απολύτως αποκλεισμένους από τα κανάλια λήψης αποφάσεων. Η απάντηση σε αυτά τα κοινωνικά στρώματα που κινούνται προς το μέλλον, αν λάβουμε υπόψη την ηλικία και όχι μόνο, δεν μπορεί να είναι ένα πυραμιδωτό σχήμα. Προς αυτή την κατεύθυνση, η σχετική βιβλιογραφία δεν είναι πλούσια. Ως παραδείγματα προσπαθειών υποκατάστασης του πυραμιδωτού μοντέλου από την πλευρά των κομμάτων αναφέρονται τα κόμματα των Πρασίνων, στο ξεκίνημά τους, και τα πρόσφατα κόμματα των Πειρατών. Τον προβληματισμό φαίνεται να παρακολουθεί ο ΣΥΡΙΖΑ, κυρίως εξαιτίας της διαλεκτικής σχέσης που έχει κατορθώσει να διατηρεί με τα κινήματα. Το ζητούμενο είναι με ποιο τρόπο αυτό θα μπορούσε να αποτυπωθεί στην οργανωτική μορφή του: ένα στοίχημα ανοιχτό προς το μέλλον. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, αντιλαμβανόμαστε ότι όσο τα κόμματα, και ιδιαίτερα τα κόμματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς, δεν επανεφευρίσκουν τον εαυτό τους η εξωθεσμική παντοδυναμία των αγορών μπορεί να συνεχίζει ακάθεκτη σε βάρος των κοινωνιών, χωρίς σοβαρό αντίπαλο. Η υπαγωγή της πολιτικής σφαίρας στην οικονομική διευκολύνεται, και ο ασύδοτος χρηματιστηριακός καπιταλισμός παίζει στο γήπεδο χωρίς θεσμικό αντίπαλο. Η αποδόμηση των μορφών του κόμματος, της κυβέρνησης, του κράτους συνιστά στόχο μιας επιχείρησης που εκπορεύεται και από «τα πάνω». Ο νεοφιλελευθερισμός είχε ανάγκη την απονομιμοποίησή τους, προκειμένου να περάσει στην ασύδοτη παγκοσμιοποιημένη φάση του. Ο καπιταλισμός, στην ακραία νεοφιλελεύθερη εκδοχή του, ανέτρεψε τον δημοκρατικό καπιταλισμό του κεϋνσιανού μεταπολεμικού μοντέλου τον οποίο διαχειρίζονταν τα μεγάλα μαζικά κόμματα, που διέθεταν λαϊκή βάση. Η δημιουργία του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους και το εργατικό δίκαιο δεν ήταν καθόλου αυτονόητες κατακτήσεις και τα πολιτικά κόμματα υπήρξαν το όχημα διεκδίκησής τους. Ο νεοφιλελεύθερος ολοκληρωτισμός τα αντιμετωπίζει ως εμπόδια που έπρεπε να φύγουν από τη μέση: η διαφθορά, η αναποτελεσματικότητα, η υπαγωγή τους σε ρόλο εξυπηρέτησης οικονομικών συμφερόντων, συντελούν προς την ίδια κατεύθυνση. Με λίγα λόγια, σε κανέναν δεν αρέσουν τα κόμματα στη σημερινή μορφή τους – για διαφορετικούς όμως λόγους: η κριτική σε αυτά δεν αρθρώνεται μόνο από την πλευρά του κινήματος, αλλά και από φασίζουσες δυνάμεις, καθώς και από συστημικά ΜΜΕ, τα οποία υιοθετούν την υπονόμευση των κομμάτων ως επίσημη γραμμή τους. Ιδιαίτερα στην Ιταλία το φαινόμενο εξελίσσεται χωρίς να τηρούνται ούτε τα προσχήματα. Σε μάκρος χρόνου, η ανάλυση συνηγορεί στο ότι αν τα κόμματα δεν αλλάξουν η πραγματικότητα θα τα προσπεράσει· στον βραχύ χρόνο όμως, καλό είναι να έχουμε κατά νου τη συγκυρία και το παιχνίδι που παίζεται στην πολιτική σκακιέρα, προκειμένου να μην αλείφουμε, άθελά μας, βούτυρο στο ψωμί του αντιπάλου. Για παράδειγμα, μια πρόταση κατάργησης της κρατικής επιχορήγησης των πολιτικών κομμάτων (με επιχείρημα την απαξίωσή τους και την ανάλγητη επιβάρυνση των από παντού βαλλόμενων φορολογουμένων) θα μπορούσε να φαντάζει από λογική έως και δίκαιη. Ωστόσο, το επόμενο βήμα θα είναι η χρηματοδότησή τους από οικονομικά συμφέροντα, που επιτέλους θα μπορούν να κάνουν τις δουλειές τους ανοιχτά, επίσημα και ωραία. Σε αυτό το κρίσιμο μεσοδιάστημα, λοιπόν, ας είμαστε επιφυλακτικοί με την υπονόμευση των θεσμικών εργαλείων που έχουμε στη διάθεσή μας αυτή τη στιγμή ενώ, ταυτόχρονα, είναι απαραίτητο να καταβάλλουμε τη μέγιστη προσπάθεια προκειμένου να επιταχύνουμε τις διαδικασίες δημιουργίας των νέων μορφών που θα τα αντικαταστήσουν.
Η Δώρα Κοτσακά-Καλαϊτζιδάκη είναι δρ πολιτικής κοινωνιολογίας
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
13 OKTΩΒΡΙΟΥ 2013
ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.com e-mail: enthemata@gmail.com
Φιλοξενία και ουτοπία Ο Τομέας Φιλοσοφίας του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος, οργανώνει την Παρασκευή 18 Οκτωβρίου, ώρα 18.00, ημερίδα αφιερωμένη στον γάλλο φιλόσοφο Ρενέ Σερέρ, με τίτλο «Φιλοξενώντας τον René Schérer / Ο René Schérer για τη φιλοξενία». Συμμετέχουν ο René Schérer, η Anne Sauvagnargues, ο Ευτύχης Μπιτσάκης, ο Γεράσιμος Κακολύρης, με συντονιστή τον Κωνσταντίνο Ηροδότου. Η ημερίδα γίνεται στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, Σίνα 31 (αίθουσα Gisèle Vivier). Η είσοδος είναι ελεύθερη, ενώ θα υπάρχει παράλληλη μετάφραση. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΡΕΝΕ ΣΕΡΕΡ ΣΤΟΝ ΓΕΡΑΣΙΜΟ ΚΑΚΟΛΥΡΗ
w Έχετε αναφερθεί στην ανάγκη μετατόπισης της σκέψης από το ερώτημα «πώς να καταστήσουμε εφικτή την αποδοχή του ξένου εντός της καλύτερης κοινωνίας» στο ερώτημα «πώς να σκεφτούμε μια καλύτερη κοινωνία γύρω από τον ξένο, την αποδοχή του ξένου». Αυτό προϋποθέτει τη μετατόπιση από το «εγώ» στον Άλλο, για να θυμηθούμε την ηθική σκέψη του Λεβινάς. Πώς δικαιολογείται, φιλοσοφικά, αυτή η αλλαγή οπτικής; Πρόκειται για αλλαγή οπτικής σε σχέση με τη σκέψη της κλασικής Ουτοπίας. Εκείνη κατασκεύασε ένα μοντέλο ικανοποιητικό για μια κλειστή κοινωνία. Και το πρόβλημα ήταν η αποδοχή (ή όχι) του ξένου, του οποίου η παρείσδυση ενείχε τον κίνδυνο της αναστάτωσης. Στη νέα προοπτική, του Φουριέ, η ουτοπία κατασκευάζεται γύρω από την καθολική φιλοξενία ή, εάν θέλετε, του ξένου, του άλλου, του «άλλου ανθρώπου» ή της «δομήςάλλος». Το σημείο εκκίνησης δεν είναι πλέον «το ίδιο», αλλά το «το άλλο», το διαφορετικό, το ετερόκλητο, η πολλαπλότητα. Το άλλο έχει προτεραιότητα σε σχέση με το ίδιο, γιατί κι εγώ ο ίδιος είμαι «άλλος»: άλλος σε σχέση με τον άλλο, άλλος ακόμη κι ως «εγώ». Μπορούμε βέβαια να αναφερθούμε στον Λεβινάς, αλλά και στον Φουριέ, για τον οποίο το σημείο έλξης δεν είναι ποτέ το «εγώ» αλλά η ομάδα· το άτομο είναι πάντα μέλος μιας ομάδας. Όσο για την ουτοπία, στις σχέσεις της με τη φιλοξενία, αποτελεί οπωσδήποτε μια «κοπερνίκεια επανάσταση». Επιπροσθέτως, η «δομή άλλος» απαντά στον Ντελέζ, όπου ο «άλλος» γίνεται αντιληπτός ως το άνοιγμα προς έναν πιθανό κόσμο. Αυτό το άνοιγμα στον «άλλον» και τον κόσμο αποτελεί επίσης κεντρικό ζήτημα στον αμερικάνικο υπερβατολογισμό, στους Έμερσον, Θορώ, Γουίτμαν κ.ά.
w Τέσσερα χρόνια μετά το βιβλίο σας Zeus hospitalier (Φιλόξενος Ζευς, 1993), ο Ντεριντά εξέδωσε το Περί φιλοξενίας (σε συνεργασία με την Αν Ντυφουρμαντέλ). Παρά το ότι αναγνωρίζει μια κριτική δυνατότητα στην ουτοπία, παραμένει δύσπιστος απέναντί της, επειδή σε ορισμένα πλαίσια μας αποκόπτει από τον ιδιάζοντα και επείγοντα χαρακτήρα του «εδώ-τώρα»: Ο ρακένδυτος ξένος που φτάνει δεν μπορεί να περιμένει! Απαιτείται άμεση απόφαση και δράση. Τι πιστεύετε; Xωρίς συνεννόηση, παρά το ότι ήμουν από παλιά φίλος με τον Ντεριντά, μας κυρίευσε και τους δύο αυτό το μείζον για τις σύγχρονες κοινωνίες θέμα. Θέτουμε και επεξεργαζόμαστε το ίδιο θέμα με διαφορετικούς τρόπους, αλλά υπάρχουν κοινά σημεία, oι ίδιες αναφορές στις γλωσσολογικές αναλύσεις του Μπενβενίστ. Καθώς θαυμάζω τον Ντεριντά, δεν θα δίσταζα να υιοθετήσω τη φράση του «απροϋπόθετη φιλοξενία» ή «υπερβολική φιλοξενία», πιο πλούσια σε νόημα ίσως από την «απόλυτη» που χρησιμοποίησα, φράση που παραπέμπει στην «υπερβολική αμφιβολία» του Ντεκάρτ και στο φιλοσοφικό της περικείμενο, που εξάλλου μελέτησε επακριβώς ο Ντεριντά στο Γραφή και διαφορά. Επίσης, η φράση του παραπέμπει στο απροϋπόθετο του ηθικού καντιανού Νόμου. Ο Ντεριντά αποσκοπεί στο να διακρίνει ανάμεσα σε μια «υπερβολική φιλοξενία» και σε εκείνη που επιβάλλει η πραγματικότητα «εδώ-τώρα». Αλλά πάντα το πραγματικό οδηγείται από το «υπερβολικό» ή το «απόλυτο», που είναι, κατά κάποιον τρόπο, η «ρυθμιστική Ιδέα», ο «Πρακτικός λόγος», για να μιλήσουμε τη γλώσσα του Καντ. Το «υπερβολικό» δείχνει καθαρά ότι εγκαταλείπουμε εδώ το δικαιικό πεδίο, με το οποίο σχετίζεται αναγκαστικά η πράξη. Ο Ντεριντά μιλά περισσότερο, στο σημείο αυτό, για μια «ατοπία» της απροϋπόθετης φιλοξενίας.
w Πόσο πειστική ακούγεται σήμερα μια σκέψη δεκτική στην έλευση του ξένου σε μια ξενοφοβική Ευρώπη; Το ερώτημα εμπίπτει περισσότερο στην πολιτική παρά στη φιλοσοφία καθεαυτή. Γνωρίζω πως δεν θα μπορούσαμε να τις διαχωρίσουμε και πως όλοι οι φιλόσοφοι, από τον Πλάτωνα κι εφεξής, πραγματεύτηκαν το θέμα της πολιτικής. Όμως συνηθίζουμε, επίσης, να διαχωρίζουμε ορθά «το» πολιτικό από «την» πολιτική, όρο που αναφέρεται στην ιστορική εφαρμογή ιδεών και αρχών, σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Η ερώτησή σας, βεβαίως, αφορά αυτή την εφαρμογή. Δεν θα μπορούσα εντούτοις να απαντήσω, ακολουθώντας τους Ντελέζ και Γκουαταρί στο Τι είναι η φιλοσοφία;, ότι η πολιτική των φιλοσόφων συνάδει απόλυτα με εκείνη των ουτοπιστών και, κατ’ αυτό τον τρόπο, να επανέλθω στο απροϋπόθετο της φιλοξενίας; Ή, ακολουθώντας τον Καντ να απαντήσω κάνοντας τη διάκριση ανάμεσα σε έναν «ηθικό πολιτικό», δηλαδή έναν ηγεμόνα που υπόκειται στην απροϋπόθετη ηθική προσταγή, και στους «πολιτικούς μοραλιστές» ή εκείνους που, παίζοντας τον ρόλο των συμβούλων του ηγεμόνα, νομίζουν ότι μπορούν να διευθετήσουν με κατάλληλο τρόπο το απροϋπόθετο του Νόμου; w Τι σκέφτεστε με αφορμή την ελληνική κρίση; Πώς κρίνετε την έννοια της «κρίσης»; Όπως είπε, σε μια συνέντευξή του [στον Κωνσταντίνο Ηροδότου, The Books’ Journal, τχ. 22, Αύγουστος 2012] ο συνάδελφός μου Ζορζ Ναβέ, η «κρίση», στην αρχική και ετυμολογική της σημασία, περιγράφει μια στιγμή σύντομη και καθοριστική, ενώ η παρούσα κρίση διαιωνίζεται. Είναι σύμφυτη με τη διαχείριση του οικονομικού κεφαλαίου, το οποίο κινείται μέσω διαδοχικών και αλλεπάλληλων κρίσεων. Από αυτές προκύπτει το χρέος, το οποίο ταλανίζει όλα τα κράτη, ιδίως στην Ευρώπη. Αυτό οφείλεται στη σύλληψη, λανθασμένη στη βάση της, ενός συστήματος θεμελιωμένου στη γενική ανταγωνιστικότητα και την αποδοτικότητα. Είναι προφανές ότι οι «κοινωνικές υπηρεσίες» δεν γίνεται να είναι αποδοτικές και ότι μια κοινωνία που αποσκοπεί στο κέρδος, κι όχι στην ευτυχία ή την ευζωία όλων των μελών της, θα αντιμετωπίζει διαρκώς «έλλειμμα» ή «χρέος». Το να ζεις, θεωρείται αφ’ εαυτού ένοχο, αποτελεί «χρέος» προς μια υπερβατική δύναμη. Εδώ, περιέργως, το οικονομικό συναντά ένα θρησκευτικό πεδίο που θεωρεί όλους τους θνητούς ενόχους έναντι του υπερβατικού δημιουργού τους.Ο φιλελευθερισμός έχει καταστεί μια τέτοια «υπερβατικότητα». Εξάλλου, ο ανταγωνισμός της αγοράς ή ο οικονομικός φιλελευθερισμός, είτε ο νέος είτε ο κλασικός, λειτουργεί με βάση το περίφημο υπερβατικό αξίωμα της «αόρατης χειρός», που έχει ως αρχή, ενάντια σε κάθε πραγματικότητα, ότι από τον πλουτισμό μερικών προέρχεται η ευτυχία όλων. Όσο και να διαψεύδεται από την εμπειρία, αυτή η προκατάληψη είναι επί-
μονη. Και θεμελιώνει την ψευδαίσθηση ότι η κοινωνία της αγοράς είναι «ο καλύτερος δυνατός κόσμος», ψευδαίσθηση από την οποία τρέφονται μέχρι και οι σημερινοί αρνητές της. Το πρόβλημα είναι η υπαγωγή ολόκληρης της οικονομικής διαδικασίας στην οικονομία της αγοράς και τη χρηματιστηριακή ανταποδοτικότητα. Το πώς θα βρούμε την έξοδο είναι άλλο ζήτημα. Τίποτα δεν θα γίνει, αν δεν αλλάξει κάτι στον τρόπο που σκεπτόμαστε , στις «υπομενικοποιήσεις». Ο Φελίξ Γκουαταρί χαρακτήριζε τον σύγχρονο καπιταλισμό ως «παγκόσμιο ενσωματωμένο καπιταλισμό». Δεν ξέρω σε τι αντιστοιχούσε για εκείνον αυτή η «ενσωμάτωση», αλλά μπορεί επιτυχώς να ερμηνευτεί ως μια εσωτερίκευση, μια υποκειμενική αφομοίωση, μέσα στις συνειδήσεις, πράγμα που εξηγεί γιατί δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από ένα σύστημα υπερκατανάλωσης και κερδοσκοπικής οικονομίας. Και σε αυτό το σημείο θα ήταν απαραίτητη, πρωταρχικής σημασίας, μια τροποποίηση που θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες υποκειμενικότητες, προσανατολισμένες προς την επιθυμία μιας άλλης κοινωνίας. Αυτή είναι η φιλοσοφική –φουριεϊκή— άποψή μου. w Με τι ασχολείστε αυτήν την εποχή; Δεν σταματώ να μελετώ· βρίσκομαι εγγύτερα στη θέση του φοιτητή, παρά του συγγραφέα. Τα σεμινάρια μου έδωσαν άπειρες αφορμές για να εμβαθύνω ή να ανακαλύψω ζητήματα: το «έγκλημα», τη «ζωή», την «τέχνη και τη ζωή». Έχω πάντα κατά νου να γράψω σχετικά μ’ αυτά. Περιμένοντας, είχα την ευκαιρία να γράψω ένα μικρό «αυθάδες λεξιλόγιο», που δεν είναι παρά ένα καπρίτσιο. Ίσως αργότερα επεξεργαστώ τις σημειώσεις μου για τη θεματική της «ζωής». Άλλωστε, περιμένω πάντα μια «ευκαιρία»· η έννοια ευκαιρία, casus, τύχη ή καιρός είναι μέρος της μεθόδου μου· ένας «τυχισμός» δανεισμένος από τη λογική του Τσαρλς Σάντερς Πηρς. Είναι, επίσης, ένας τρόπος να συνδέω τη σκέψη με τη ζωή. Στο ενδιάμεσο, κάποια μικρά άρθρα, εξίσου ευκαιριακά, ορίζουν τη διαδρομή μου. Τέλος, περιμένω με ανυπομονησία την έκδοση ενός ανέκδοτου κειμένου του Φουριέ, που συνεπιμελούμαι με τον Κωνσταντίνο Ηροδότου. Μια αξιοσημείωτη εργασία, Le Réveil d’Epiménide (Το ξύπνημα του Επιμενίδη), που αλλάζει τον ορίζοντα πρόσληψης του Νέου ερωτικού κόσμου.
Μια εκτενέστερη εκδοχή της συνέντευξης δημοσιεύεται στην ηλεκτρονική έκδοση της «Αυγής» (www.avgi.gr) και στο μπλογκ των «Ενθεμάτων» (enthemata.wordpress.com). Τα φθινοπωρινά Κρίση-Μα Σεμινάρια: για το σχολείο Η Πρωτοβουλία για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας και της Δημοκρατίας συνεχίζει τα Κρίσημα Σεμινάρια με έναν πρώτο κύκλο με τίτλο: «Από το σχολείο της Μεταπολίτευσης στο Σχολείο της Κρίσης». Ο κύκλος ξεκινάει την Τρίτη 15 Οκτωβρίου, ώρα 19.00, στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (Ακαδημίας 50), με το σεμινάριο «Τι πολίτες φτιάχνει το σχολείο μας;». Ομιλητές: Νέλλη Ασκούνη, Γεράσιμος Κουζέλης, Αντώνης Λιάκος). Συντονισμός: Χριστίνα Κουλούρη.