Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Κείμενα των: Στρατή Μπουρνάζου, Δημήτρη Χριστόπουλου, Δημήτρη Τρίμη, Παντελή Μπουκάλα, Χριστόφορου Κάσδαγλη, Κωνσταντίνου Τσιτσελίκη, Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου, Δικαίου Ψυκάκου, Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Σίας Αναγνωστοπούλου ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 792
ΚΥΡΙΑΚΗ 22 IOYNIOY 2014
ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
ΖΟΥΓΚΛΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΑΓΡΙΑ ΘΗΡΙΑ, ΕΙΝΑΙ Ο ΑΓΡΙΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ
Πίσω γορίλες! Δεν είναι «κίτρινος», είναι φασίστας και εκβιαστής ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΥ Από την πρώτη μέρα που ξεκίνησε ο εκβιασμός (γιατί περί αυτού, και μόνον αυτού, πρόκειται), μία σκέψη τρυπάει βασανιστικά το μυαλό μου: Πώς θα φράξουμε τον βόθρο, πώς θα σταματήσει ο οχετός του «Ζούγκλα», πώς θα ορθώσουμε τείχος απέναντι στον μαφιόζο. Δεν χρειάζεται να πω πολλά για την ουσία του πράγματος, μόνο λίγα εισαγωγικά (από όσα διάβασα, ξεχωρίζω τα άρθρα του Αντρέα Πετρουλάκη [goo.gl/eNWvfh], της Φωτεινής Λαμπρίδη [goo.gl/h48eGI]) και ένα παλιότερο της Ευγενίας Λουπάκη [goo.gl/cOCLzB]). 1. Είναι σαφές ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια καθαρή υπόθεση εκβιασμού. Εκβιασμού ενός πολιτικού προσώπου, εκβιασμού ενός πολιτικού κόμματος, που δηλητηριάζει όμως όλο τον πολιτικό χώρο. Δεν έχουμε να κάνουμε ούτε με υπέρβαση ορίων ούτε με σκληρή αντιπαράθεση ούτε απλώς με σκανδαλοθηρία. Αν ο τύπος ήταν απλώς κίτρινος ή κατακίτρινος θα έβγαζε το βίντεο από την πρώτη μέρα. Η υποκλοπή ιδιωτικών σκηνών, η (προφανώς) αγορά του βίντεο, το σούρσιμο της υπόθεσης, οι απειλές, οι νουθεσίες προς ΣΥΡΙΖΑ κλπ. είναι τακτικές των μαφιόζων. Έχει σημασία, για να ξέρουμε για ποιο πράμα μιλάμε. 2. Γράφτηκε κατά κόρον ότι ο Τριανταφυλλόπουλος είναι κοινός εκβιαστής, και όχι δημοσιογράφος. Δυστυχώς, το πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι είναι δημοσιογράφος (σε όσα εισαγωγικά κι αν βάλουμε τη λέξη): είναι μέλος της ΕΣΗΕΑ, κάνει εκπομπές, συνομιλεί με δημόσια πρόσωπα, ανοίγεις την τηλεόραση και πέφτεις πάνω του· ως δημοσιογράφος τα κάνει όλα αυτά. Αν εξέπεμπε από τον νεροχύτη του σπιτιού του, αν βάσταγε απλώς ένα βαλιτσάκι γεμάτο βίντεο και γύρναγε πουλώντας την πραμάτεια του, το πρόβλημα θα ήταν πολύ διαφορετικό. 3. Ως γνωστόν, δείξε μου τους φίλους σου να σου πω ποιος είσαι. Ο «Μάκης» παραμονή των ευρωεκλογών άρχισε να ξερνάει απειλές, μιλώντας για τον «νεαρό πολιτικό» κλπ. κλπ. Πριν αλέκτωρ φωνήσαι, λάλησε ο Κασιδιάρης από το web tv της Χρυσής Αυγής, αποκαλύπτοντας τον πολιτικό. Ας μην περάσει απαρατήρητη η συμπόρευση. 4. Ο «Μάκης» είναι φασίστας με όλη τη σημασία της λέξης. Όχι μόνο λόγω της συμπόρευσης με τον Κασιδιάρη, αλλά επειδή το να υποκλέπτεις στιγμές του προσωπικού (και δη σεξουαλικού) βίου, και μ’ αυτές να εκβιάζεις και να κάνεις καριέρα είναι η ουσία του φασισμού. Διαβάστε τον συγκλονιστικό φάκελο «Μάκης Τριανταφυλλόπουλος» του «Ιού» (goo.gl/PMZky7): ένας ποταμός εκβιασμών, διαπόμπευσης
(Κορκολής, Ασλάνης), συκοφάντησης (Κατερίνα Μάτσα), πλαστών στοιχείων, υποκλοπών, αποκαλύψεων για μητροπολίτες που χορεύουν με τάνγκα… Μ’ αυτά το δεδομένα, μοιάζει παντελώς αδιάφορο αν ο συγκεκριμένος δημοσιογράφος είναι «αντιμνημονιακός», αντιπολιτεύεται την κυβέρνηση ή μιλάει υπέρ του «λαού». Όλα αυτά είναι η φλούδα, είναι φούμαρα. Είναι, πέρα ως πέρα, φασίστας και εκβιαστής. Τι κάνουμε λοιπόν; Ξεκινάω από το τι δεν πρέπει να κάνουμε. Δεν πρέπει να σιωπήσουμε, πρώτα απ’ όλα. Το θέμα είναι σιχαμερό, οδυνηρό, άθλιο, η ενασχόληση μαζί του βαριά. Η απώθησή του λοιπόν είναι κατανοητή, αλλά και ολέθρια: όσο δεν κάνουμε κάτι, θα τον ξαναβρούμε μπροστά μας σε έναν, δύο, τέσσερις μήνες. Το θηρίον δεν πρόκειται ούτε να αυτομαστιγωθεί ούτε να δαγκώσει το ίδιο την ουρά του. Έπειτα, δεν πρέπει να βουλιάξουμε στην γκρίνια: «Ναι, τώρα το θυμηθήκατε, γιατί δεν είχε γίνει κάτι μέχρι τώρα;». «Ναι, αλλά στελέχη της Αριστεράς πήγαιναν στις εκπομπές…;». «Ναι, ο τάδε καταδίκασε τώρα, αλλά είπε και δυο κοτσάνες». Ασφαλώς πρέπει να σταθούμε κριτικά, και ο καθείς στον εαυτό του πρώτα (έχουμε όλοι καμπούρες στην πλάτη μας· λ.χ. η παρουσία στελεχών της Αριστεράς στη «Ζούγκλα» είναι όνειδος), αλλά αυτό ας μη σταθεί τροχοπέδη. Τώρα είναι η στιγμή, τώρα πρέπει να δράσουμε. Κι αν δεν δράσαμε στο παρελθόν, αυτό ας μην μας καθηλώνει, αλλά ας μας δώσει περισσότερη ορμή. Τι να κάνουμε λοιπόν; Πρώτον, να αξιολογήσουμε το θέμα ως ύψιστης πολιτικής προτεραιότητας. Αυτό σημαίνει ενέργειες ατομικές και συλλογικές, συμμαχίες, δράσεις όπου και όπως μπορούμε. Με ένα βασικό κριτήριο και στόχο: Πώς θα βουλώσουμε τον βόθρο, πώς θα τελειώσουμε με τον εκβιαστή. Δεύτερον, να εξαντλήσουμε κάθε έννομο μέσο, κάθε θεσμική δυνατότητα, είτε αυτή λέγεται δικαιοσύνη είτε ΕΡΣ είτε ΕΣΗΕΑ. Δεν μπορεί ο Τριανταφυλλόπουλος να μείνει ατιμώρητος για όλο αυτό το αίσχος. Κι επειδή οι εισαγγελείς δυστυχώς δεν δείχνουν να συγκινούνται, πρέπει να βρούμε τρόπους να τους πιέσουμε. Τρίτον, μια γενικευμένη εκστρατεία απονομιμοποίησης, με πρώτο βήμα το εμπάργκο. Τη στιγμή που υπάρχει εμπάργκο στον Πρετεντέρη, δεν είναι νοητό να πηγαίνουμε στη Ζούγκλα. Όχι μόνο συριζαίοι και ανταρσαίοι, κουκουέδες και δημαρίτες, αλλά κανένας αξιοπρεπής άνθρωπος, σ’ όποια (πολιτική) φυλή κι αν ανήκει, σ’ όποιον θεό κι αν πιστεύει. Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να πάρει αμέσως απόφαση για τα στελέχη του, και πρέπει να διακινούμε το αίτημα ευρύτερα· κι όποιον τυχόν πάει να τον ξεμπροστιάσουμε.
Έργο του Ιερώνυμου Μπος (λεπτoμέρεια), 1515
Μας φαίνονται όλα αυτά λίγα ή ισχνά; Μπορεί. Πάντως, παρότι η αίσθηση της αδυναμίας μας δεν είναι παράλογη (θα ιδρώσει άραγε το αυτί του μαφιόζου από υπογραφές και Ραδιοτηλεοπτικά Συμβούλια και συγκεντρώσεις;), είναι εντελώς λανθασμένη η αίσθηση της δικής του παντοδυναμίας. Ο «Μάκης» είναι ισχυρός και λόγω της απραξίας, της ανοχής, αλλά και της στήριξής μας (διά της συμμετοχής στις εκπομπές του). Και σίγουρα, καθώς εκπέμπει από ένα κανάλι και απευθύνεται εκ των πραγμάτων στην κοινωνία, δεν τον αφήνουν αδιάφορο οι διαμαρτυρίες. Και ακόμα λιγότερο θα αφήσουν αδιάφορους τους συνομιλητές του και τα μέσα που τον φιλοξενούν. Ας μην υποτιμάμε, τέλος, τη δύναμη των θεσμών, όσο κι αν είναι απαξιωμένοι, όσο δειλά κι αν δρουν· όχι από θεσμολαγνία, αλλά επειδή «ο Μάκης» (όπως και ο Τράγκας και η Χρυσή Αυγή), όλοι αυτοί οι Μεγάλοι Αντισυστημικοί, τρέφονται από τη σχέση τους με το κράτος, το παρακράτος και την εξουσία, από τη θεσμική αδράνεια. Για όσους επιμείνουν, ακόμα, ότι όλα αυτά είναι πράξεις ανίσχυρες μπροστά στη ζούγκλα θα πω: Σύμφωνοι, ας επινοήσουμε όμως τις ισχυρές. Όταν ο κατακλυσμός έχει φτάσει σπίτι μας, δεν αρκεί να εξηγούμε γιατί είναι αναποτελεσματικά τα μέσα διάσωσης. Πρέπει να επινοήσουμε άλλα, επειγόντως. Αλλιώς, όσα δίκια κι αν έχουμε, θα πνιγούμε. ΥΓ. Σεβασμός μεγάλος και αλληλεγγύη αμέριστη στον Γαβριήλ. Παρά την πρέσα που υπέστη από τους άθλιους, πρέπει να είναι υπερήφανος για τη στάση και την αξιοπρέπειά του: γιατί αυτή ακριβώς η στάση μπορεί να σηματοδοτήσει την αρχή του τέλους του τέρατος.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
28
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΖΟΥΓΚΛΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΑΓΡΙΑ Θ Η Ζούγκλα που εκτρέφαμε ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Θέλει σκέψη αν χρειάζεται κανείς να επιχειρηματολογήσει ορθολογικά εναντίον του Μ. Τριανταφυλλόπουλου. Από τη μια πλευρά παρέλκει, διότι το αίσχος ξεχειλίζει· από την άλλη όμως είναι αναγκαίο. Διότι αυτός ο «κίτρινος τύπος» δεν ήταν μόνος του, ούτε ακριβώς τηλεοπτικό υποπροϊόν. Από την εκπομπή του έχουν σουλατσάρει πολλά και υψηλόβαθμα πολιτικά στελέχη, αριστεροί και δεξιοί. Κάποιοι έπιασαν στασίδι εκεί. Αριστεροί και δεξιοί. Κάπως δημιουργήθηκε ο «Μάκης» στον ιδιωτικό τηλεοπτικό ορίζοντα της δεκαετίας του ’90. Ο «Μάκης» έγινε, δεν γεννήθηκε. Ας το σκεφτούνε αυτό όποιοι κάθονταν συστηματικά στις καρέκλες του, καθώς και όσοι συνεχίσουν, στις καρέκλες της Ζούγκλας κι άλλων ανάλογων, σήμερα… Θα επιχειρήσω, λοιπόν, με σχετική ψυχραιμία —όση μπορεί να μείνει μέσα στον αποτροπιασμό— να αναδείξω μέχρι πού μπορεί να είναι θεμιτή η αναφορά στην ιδιωτική ζωή ενός δημοσίου προσώπου. Κάποιος μου έστειλε προσωπικά το ακόλουθο μήνυμα σε ανάρτησή μου στο facebook: «Κόπτεσαι εναντίον του Μάκη, γιατί αδειάζει το πουλέν σας. Όταν βγήκε το βίντεο του Κασιδιάρη με Μπαλτάκο άλλα έλεγες. Τώρα λες για προσωπικά δεδομένα και τέτοια…». Πράγματι, όταν είχε βγει το εν λόγω βίντεο είχα γράψει ότι «ως πολίτες αυτού του τόπου, έχουμε κάθε δικαίωμα να ξέρουμε πώς ασκεί τα υπηρεσιακά του καθήκοντα ο γενικός γραμματέας της κυβέρνησης, και μάλιστα σε ένα τόσο ευαίσθητο για τη δημοκρατία ζήτημα. Ακόμη και με candid camera» («Η εισαγγελέας και το παγκάρι», Η Αυγή, 13.4.2014: goo.gl/B9zlmn). Οι δύο περιπτώσεις, ωστόσο, έχουν τη σχέση του φάντη με το ρετσινόλαδο. Η κρίσιμη διαφορά που μας κάνει να δεχόμαστε το ένα βίντεο και να μην ανεχόμαστε το άλλο δεν είναι ότι συμπαθούμε τον έναν και αντιπαθούμε τον άλλον. Η διαφορά είναι ότι στη μια περίπτωση έχουμε να κάνουμε με καθήκοντα μέσα στο πλαίσιο της άσκησης δημόσιας εξουσίας, χωρίς τίποτα ιδιωτικό, ενώ στην άλλη καθαρά με την ιδιωτική ζωή. Βέβαια, σε κάποιες οριακές περιπτώσεις, τίθεται το ερώτημα εάν η ιδιωτική ζωή ενός δημοσίου προσώπου μπορεί να μην τύχει του αντίστοιχου σεβασμού με αυτήν ενός ανωνύμου, υπό την εξαιρετικά αυστηρή προϋπόθεση ότι τυχόν «αποκαλύψεις» σχετικά με το πρόσωπο αυτό αναδεικνύουν τη βαθιά υποκρισία των δημοσίων λεγομένων του. Θα μπορούσε, λ.χ., οριακά να γίνει ανεκτή η αποκάλυψη ότι ένα δημόσιο πρόσωπο που συστηματικά εκφέρει ακραίο ομοφοβικό λόγο είναι ομοφυλόφιλος; Θα μπορούσε επίσης να γίνει δεκτή η αποκάλυψη ότι κάποιος που ζητά τη διαπόμπευση των χρηστών ελαφρών ναρκωτικών ουσιών, στρίβει συστηματικά τρίφυλλα με την παρέα του; Πρέπει να το σταθμίσουμε. Πάντα όμως χωρίς την υποστήριξη οπτικοακουστικού υλικού: άλλο είναι η αποκάλυψη μιας ιδιωτικής στιγμής που άπτεται του δημοσίου συμφέροντος, και άλλο ο σκανδαλισμός και η εκμαίευση των ευτελέστερων συναισθημάτων του κοινού. Η όλη συζήτηση περί ιδιωτικότητας και ευαίσθητων δεδομένων είναι απαραίτητη ώστε να αποφύγουμε δύο κινδύνους. Από τη μια, την υποκριτική πολιτική ορθότητα και την τυπολατρική προσήλωση στα «προσωπικά δεδομένα»: να μη μιλάμε για τίποτε, επειδή όλα είναι, με τον τρόπο τους, ιδιωτικά και να προσποιούμαστε ότι δεν έχουν ενδιαφέρον επειδή δεν γίνονται στον δημόσιο χώρο. Τότε θα έπρεπε αυτιστικά να κλείσουμε τα αυτιά μας στο βίντεο με τον Κασιδιάρη και πρώην γ.γ. της κυβέρνησης. Δεν το κάναμε, και σωστά, παρά το ότι η εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, στο όνομα πολιτικών σκοπιμοτήτων και ενός κακώς νοούμενου κομφορμισμού προστασίας προσωπικών δεδομένων, μας το ζήτησε. Εδώ όμως έχουμε μόνο έναν εκβιαστή που μας δοκιμάζει. Δοκιμάζει τις αντοχές μας, τον εθισμό μιας κοινωνίας στην έξη και στη διαπόμπευση. Εκεί ποντάρει, εκεί έχει κερδίσει, εκεί
Τζαίημς Ένσορ, «Δυο σκελετοί παλεύουν για μια ρέγγα τουρσί», 1891
πιθανώς και να χάσει… Όσο τον δεχόμαστε, η ζούγκλα του θα νικάει την πολιτική μας κοινότητα. Φτάνει πια. Να τελειώνουμε. Όχι μόνο όταν διασύρονται οι άνθρωποί μας, αλλά και οι πολιτικοί μας αντίπαλοι. Εκεί θα δοκιμάσουμε την ειλικρίνειά μας, τη δύναμή μας να τελειώνουμε με τους ανθρωποφάγους. Να εξαντλήσουμε τις έννομες δυνατότητες μας, να επιχειρήσουμε να μπει μια τάξη στην απόλυτη ανομία του ιδιωτικού ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, πιέζοντας ως αντιπολίτευση και υλοποιώντας αποφασιστικά επεξεργασμένες προτάσεις ως κυβέρνηση. Διότι η ζούγκλα της εκπομπής του ανθεί μέσα σε μια ευρύτερη ζούγκλα όλου του πεδίου των συχνοτήτων. Και μέχρι τότε κυρίως, να μην ξαναεμφανιστεί κανείς μας στις εκπομπές αυτές. Δεν είναι μόνο ο «Μάκης»… Είναι και άλλα δισύλλαβα οικεία ονόματα των οποίων την αγοραία αντιμνημονιακή ρητορεία απολαμβάνουν ακόμη πολλοί στα αριστερά καφενεία. Τους ξέρουμε. Έτσι δεν είναι;
Η δωρεά απερρίφθη ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΡΙΜΗ Θα σας πω μιαν ιστορία. Μια ομάδα εκδιδομένων ανδρών και γυναικών ήρθε, λέει, πριν από λίγες μέρες στην εφημερίδα μας, την Εφημερίδα των Συντακτών, και μας δώρισε δεκάδες καταπληκτικά, ευκρινή και καλοφωτισμένα βίντεο με σεξουαλικές περιπτύξεις από κρυφές κάμερες ή προσωπικά chat rooms. Με αγκομαχητά και ερωτικά κόλπα μεγαλοδημοσιογράφων, πολιτικών, κληρικών, τραπεζιτών, γραμματέων, φοιτητών τεχνικών και θεωρητικών σχολών, γεωλόγων, ποιητών, μουσικών, μηχανικών, ανθρωπολόγων, μαθητριών, ενός καραγκιοζοπαίχτη, ταξιτζήδων, καναλαρχών ψηφιακών και αναλογικών συχνοτήτων, φορτηγατζήδων, ναυτικών του Αιγαίου αλλά και των επτά θαλασσών, δημάρχων, αθλητών (ερασιτεχνών και επαγγελματιών, ομοφυλόφιλων στα κρυφά, παντρεμένων με ανήλικα παιδιά, εν διαστάσει πλουσίων ιδιοκτητών μεζονέτας στο Πάτημα Βριλησσίων, αλλά και φτωχών πολιτών, μακροχρόνια άνεργων, νεαρών του κατηχητικού και
της Χρυσής Αυγής, τσαμπατζήδων, φοροφυγάδων και ορισμένων φαντάρων από πόλεις της περιφέρειας. Η προσφορά της Επιτροπής των Εκδιδομένων (στον χώρο σας και σε άλλους χώρους που δεν μπορεί να βάλει ανθρώπου νους, όπως τουαλέτες, σκάλες, παραλίες, αίθουσες του ΤΑΙΠΕΔ, προθαλάμους δημοσιογραφικών ομίλων, υπουργείων, σχολείων, ιερών μονών κ.λπ.) ήταν γενναιόδωρη. Θα μπορούσαμε, μάς είπαν οι φίλες εκδιδόμενες, να βγάλουμε ένα τσουβάλι λεφτά, να αποκτήσουμε μεγάλη κυκλοφορία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό από την κατάλληλη εκβιαστική και δημοσιογραφική χρήση του βιντεοσκοπημένου υλικού. Για τον λόγο αυτό, συγκαλέσαμε αμέσως γενική συνέλευση των μελών του συνεταιρισμού. Ορισμένοι —μια ελάχιστη μειονότητα— με το κίνητρο του σίγουρου μισθού και της εργασιακής σταθερότητας (εφόσον πολλοί έχουμε βιώσει την ανεργία και την ανασφάλεια) υιοθέτησαν την άποψη ενός φίλου, του Μάκη Τριανταφυλλόπουλου, η οποία κατετέθη γραπτώς στη συνέλευση: να βγάλουμε όσα περισσότερα λεφτά μπορούμε και να ενωθούμε με το zougla.gr σε έναν μεγάλο, οικονομικά βιώσιμο κοινό δημοσιογραφικό οργανισμό. Έναν οργανισμό που θα επιδιώξει συνέργειες με κοσμικές εκδόσεις, με την παραγωγή διαφήμισης και δημοσίων σχέσεων, την κατασκευή ίματζ σε πολιτικά πρόσωπα, καλλιτέχνες, συνδέσμους εφέδρων καταδρομέων, χουντικούς απόστρατους, τράπεζες, πολυεθνικές επιχειρήσεις, εμπόρους όπλων, με τον κόσμο της νύχτας και της πίστας, τους εφοπλιστές, τα εθνικιστικά κινήματα, τους πρεζέμπορους, τις ντόπιες και διεθνείς μαφίες. Η άποψη ωστόσο που τελικά επικράτησε, συντριπτικά, ήταν άλλη: Να παραμείνουμε άνθρωποι και δημοσιογράφοι με κοινωνική συνείδηση και πολιτισμό. Να αποδεχτούμε, ωστόσο, τη δωρεά του υλικού και να το χαρίσουμε στο Ίδρυμα Κατάργησης της Δημοκρατίας και του Πολιτισμού, που εδρεύει στα υπόγεια των μυστικών υπηρεσιών, των εκβιαστών των ΜΜΕ, των νεο- και παλαιοναζί και του οργανωμένου εγκλήματος. Δεδομένου ότι πλέον στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο τζίρος της μαύρης οικονομίας, του πρεζεμπορίου, του δουλεμπορίου, της βιομηχανίας του σεξ και της ηθικολογικής χυδαιότητας συνυπολογίζεται στο εθνικό και ευρωπαϊκό ΑΕΠ, μπορούμε, σκεφτήκαμε, να ρίξουμε τα σπρεντ και να βγούμε στις αγορές με χαμηλά επιτόκια, απαλλαγμένοι από τα Μνημόνια. Kαι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα…
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
29
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΗΡΙΑ, ΕΙΝΑΙ Ο ΑΓΡΙΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ Οι τεταρτοεξουσιαστές και τα συνώνυμα του κακού ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΠΟΥΚΑΛΑ Δεν έχουν όλα τα ποιήματα θυμική αφορμή και ρίζα σε αυθεντική συγκίνηση. Πολλά είναι φιλολογικές κατασκευές και επιδείξεις τεχνικής επάρκειας· διεκπεραιώνονται με τη μνήμη των δαχτύλων μόνο και δίχως βαθύτερη ταραχή. Τέτοια έχει αρκετά η Παλατινή Ανθολογία. Λογικό, αφού καλύπτει μια χιλιετία στιχουργικής παραγωγής. Οι μιμητές και οι επιπολαιογράφοι δεν έλειψαν ποτέ στην ιστορία των γραμμάτων. Ανάμεσα στα συμποτικά επιγράμματα της Παλατινής ας πούμε, ορισμένα υιοθετούν και αναπαράγουν -άνευραπαλιά μοτίβα, ο γραφιάς τους όμως φαίνεται σαν να μη δοκίμασε ποτέ τις χαρές του Διόνυσου. Σαν να τις είχε απλώς ακουστά. Αλλά έτσι δεν γίνεται δουλειά. Ούτε ποίηση. Ένα πάντως από τα συμποτικά είναι ξεκάθαρο πως έχει πραγματική αφορμή και επίσης πραγματικό θυμό μέσα του. Το έγραψε ο Αντίπατρος από τη Θεσσαλονίκη, επιγραμματοποιός της εποχής του Αυγούστου. Τέσσερις στίχοι είναι όλοι κι όλοι: Ού μοι Πληϊάδων φοβερή δύσις, ουδέ θαλάσσης ωρύον στυφελώ κύμα περί σκοπέλω, ουδ’ όταν αστράπτη μέγας ουρανός, ως κακόν άνδρα ταρβέω, και μύθων μνήμονας υδροπότας. Μεταφράζω, προσημειώνοντας πως με τη δύση της Πούλιας, τον δικό μας Νοέμβριο, οι αρχαίοι κρατούσαν τα πλοία τους αραγμένα στα λιμάνια, από το φόβο της φουρτούνας: Δεν με τρομάζει η Πούλια στο βασίλεμά της ουδέ το κύμα που ωρύεται σπώντας σε βράχους κοφτερούς ούτε του απέραντου ουρανού οι αστραπές, όσο ένας άνθρωπος κακόψυχος κι οι νεροπότες, που τα μεθυσμένα λόγια μας θυμούνται. Τι θέλει να πει ο ποιητής; Απλό: Με τη φύση, όσο άγριες κι αν είναι οι εκδηλώσεις της, θα βρεις έναν τρόπο να τα βγάλεις πέρα. Αλλά με τον «κακόν άνδρα» (συνώνυμα του «κακός» κατά Liddell-Scott: ανάξιος, μηδαμινός, ελεεινός, άθλιος, πονηρός, φαύλος) θα δυσκολευτείς πολύ περισσότερο, γιατί η κακότητά του, βαθιά ριζωμένη, ένα σύστημα ζωής πια, ένα επάγγελμα, είναι σκέτος φόβος. Και είναι φόβος και τρόμος, χειρότερος δηλαδή και από τις τρικυμίες και από τους κακόψυχους, ο αγύρτης που, ενόσω η παρέα πίνει και ελευθερώνεται, αυτός πίνει νερό, ώστε, νηφάλιος, να κρατάει λεπτομερείς ση-
Σου, ένα άγριο ζώο που το κυνηγούν για την προβιά του στην Παταγωνία
Θαλάσσιο τέρας που εθεάθη κοντά στην Ρώμη το 1523
μειώσεις για το τι λέει ο καθένας. Και να έχει έτσι υλικό για να τους εκβιάζει την επομένη· να τους απειλεί ότι θα τους εκθέσει ανεπανόρθωτα στα μάτια των οικείων τους ή των αντιπάλων τους, αν, εξαναγκασμένοι, δεν του κάνουν κάποιο χατίρι. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, οι νεροπότες ήταν εντεταλμένοι χαφιέδες των αρχόντων. Δεν μπορεί, κάποιον κακό μπελά θα είχε βρει ο Αντίπατρός μας ύστερα από μεθύσι του. Γι’ αυτό και ξεσπάει, σαν «ωρύον κύμα» κι αυτός, πάνω στον αγύρτη «υδροπότη»· που ίσως να άκουσε σε κάποιο συμπόσιο τον εκ Θεσσαλονίκης ποιητή, τον καιρό που δούλευε δάσκαλος στη Ρώμη, να λέει, λέμε τώρα, κάτι πειραχτικό για τον Αύγουστο ή κάτι απαξιωτικό γενικά για τους Ρωμαίους. Και σκέφτηκε να τον επαναφέρει στον ίσιο δρόμο μ’ έναν ωραίο εκβιασμό. Να γιατί οι αρχαίοι μισούσαν τους μνησίκακους υδροσυμπότες όχι σαν πονηρούς αλλά σαν δυνάμει εκβιαστές· σαν ανήθικους δολιοφθορείς των απλών, απλούστατων κανόνων που ορίζουν τα του ιδιωτικού βίου, διαχωρίζοντάς τον από τον δημόσιο. Τη σχετική παροιμία, που προφανώς συμπυκνώνει μακρόχρονη κοινωνική πείρα, την καταγράφει και ο Πλούταρχος και ο Λουκιανός - κι έχουν βέβαια τους λόγους τους: «μισέω τον μνάμονα συμπόταν». Ένας άνθρωπος, το ξέρουμε, μπορεί να μεθύσει από αλκοόλη αλλά και δίχως να πιει γουλιά. Να μεθύσει δηλαδή από μοναξιά, από θλίψη, από έρωτα, ακόμα και από νάρκισσο έρωτα, από στιγμιαία παρόρμηση προς την υπερβολή. Και να παραφερθεί εν λόγω ή έργω· να πει ή να κάνει πράγματα που την επομένη θα του προκαλούν θλίψη και ντροπή. Τις στιγμές αυτές είναι τρωτός, ευάλωτος, απολύτως έκθετος. Σε κοινωνίες ανθρώπινες, σ’ αυτές δηλαδή που βασίζονται προπαντός στους άγραφους νόμους, το εν παραφορά μέθης πρόσωπο θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σχεδόν σαν ιερό. Πολύ περισσότερο αν, ώς το τέλος της «μέθης» του, δεν αδικεί, δεν εκθέτει και δεν φθείρει κανέναν άλλον πλην του εαυτού του· και, δεύτερον, αν η υπερβολή του περιορίζεται στην ιδιωτική του ήπειρο, τμήμα της οποίας, απολύτως προστατευτέο, είναι πλέον και οι διαδικτυακοί μικροχώροι, που οφείλουν την ύπαρξη και τη λειτουργία τους ακριβώς στον προϋποτιθέμενο απόρρητο χαρακτήρα τους· μετέχεις εκεί βάσει ενός άγραφου συμβολαίου που δεσμεύει κι εσένα και τους άλλους στο σεβασμό των ατομικών δεδομένων. Εύκολα φαντάζεται κανείς πόσο έχει προοδεύσει η πανάρχαιη τέχνη του εκβιασμού από την εποχή που οι ύπουλοι νεροπότες έπαψαν να έχουν στη διάθεσή τους παπύρους και περγαμηνές για να κρατάει σημειώσεις η αυτών δολιότης και απέκτησαν μαγνητοφωνάκια. Και κάμερες βέβαια, λίγο αργότερα. Με τα ποικίλα παντοδύναμα τεχνήματα καταλήξαμε να περνάμε τη ζωή μας μέσα σε ένα ασφυκτικό Πανοπτικόν και Πανακουστικόν, διαρκώς έκθετοι. Όση ελευθερία υπόσχονται ότι θα μας δώσουν («απεριόριστος χρόνος», «απεριόριστες διεθνείς κλήσεις», «άμεση επαφή με οποιονδήποτε οποιουδήποτε»), άλλη τόση -τουλάχιστον- μας κλέβουν, μ’ εμάς
τούς ίδιους συνεργούς τους. Και τα πράγματα βάρυναν ακόμα περισσότερο με την εγκαθίδρυση τα τελευταία χρόνια -με την εισαγωγή όλο και πιο εξελιγμένων τεχνημάτων επικοινωνίαςμιας νέου τύπου ιδιωτικότητας αλλά και δημοσιότητας. Το υποψιαζόμασταν, κι ήρθε ο Σνόουντεν να επαληθεύσει τους χειρότερους φόβους μας. Θα ονόμαζα, χάριν συνεννοήσεως και μόνο, ιδιωτική δημοσιότητα, δίνοντας το βάρος στην πρώτη λέξη του ζεύγους, εκείνη στην οποία ο ίδιος ο ιδιώτης δεν ενδιαφέρεται αν το προσωπικό του, και το πιο κρυφό, γίνεται κοινό κτήμα. Δεν τον πειράζει για παράδειγμα να μιλάει στο κινητό του ενόσω ταξιδεύει με τρένο, καράβι ή λεωφορείο και να τον ακούνε όλοι οι διπλανοί του, την ώρα που μπορεί να τσακώνεται με τη μάνα του, να ερωτοτροπεί με την καλή του, να εξιστορεί λεπτομερώς στον κολλητό του την έκτακτη σεξική περιπετειούλα του, «με μια Αγγλίδα, ξέρεις τώρα». Δεν τον πειράζει επίσης να μοιράζεται προσωπικά του μυστικά με τους υπόλοιπους φεϊσμπουκίστες· και αυτοί, άλλωστε, οφείλουν να ανακοινώνουν δικά τους μυστικά, αφού ακριβώς αυτή η δημοσιοποίηση είναι το διαβατήριο, το ειδικό εισιτήριο που τους επιτρέπει να μπουν σε ξένες μονοατομικές επικράτειες. Καινούριος κόσμος, πράγματι. Από την άλλη, ως δημόσια ιδιωτικότητα, με το βάρος και πάλι στην πρώτη λέξη του ζευγαριού, εννοώ την παραβιασμένη ιδιωτικότητα. Στην περίπτωση αυτή το ιδιωτικό καταντάει δημόσιο όχι με τη συναίνεση ή έστω την αδιαφορία του ιδιώτη αλλά ερήμην του και εις βάρος του· επειδή κάποιοι καταχρώνται την εξουσία τους και, αδιάφοροι λόγω ισχύος και ονόματος για τα γραπτά και τα άγραφα νόμιμα, κοινοποιούν αυτό που πρέπει να μείνει απόρρητο, διότι τέτοια είναι η φύση του αλλά και τέτοια η επιθυμία του πρωταγωνιστή του. Υποτίθεται πως η τέταρτη εξουσία υπάρχει για να ελέγχει τις καταχρήσεις των τριών θεσμοθετημένων εξουσιών. Μύθος. Η τέταρτη εξουσία, έτσι όπως την «υπηρετούν» επί δεκαετίες κεφαλαιόδελτοι Δημοσιογράφοι που η σεμνότητά τους τούς υποχρεώνει να μιλούν σε τρίτο πρόσωπο για τον εαυτό τους, και οι οποίοι μετρούν τις επιτυχίες τους με το πόσους κατεστραμμένους ανθρώπους αφήνουν στο αγέρωχο διάβα τους, υπάρχει για να καταχράται τη δοτή ισχύ της. Και για να ασκείται επ’ ωφελεία (οικονομική και άλλη) του κατόχου της, όχι του κοινού, όχι του δήμου. Δεν είναι μύθος πάντως το ότι η ηθικολογούσα ανηθικότητα παραμένει η απεχθέστερη εκδοχή του αμοραλισμού. Θυμάμαι εδώ και θυμίζω τα συνώνυμα του «κακού» που αντέγραψα παραπάνω: ανάξιος, μηδαμινός, ελεεινός, άθλιος, πονηρός, φαύλος. Το λεχρίτης; Όχι, αυτό δεν το χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι· είναι μεταγενέστερο δημιούργημα, γνωστού περιεχομένου πλην αγνώστου ετύμου.
Οι εικόνες είναι από το «Σφόδρα αιρετικό ημερολόγιο του 2000» των εκδόσεων Άγρα (κείμενα: Έκτωρ κακναβάτος και Σπύρος Κανιούρας)
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
30
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΑΝΕΡΓΟΥ
Η Αριστερά έχει κερδίσει τις ψήφους των ανέργων, αλλά όχι και τις καρδιές τους ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΚΑΣΔΑΓΛΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΑΝΕΡΓΟΥ» (ΕΚΔ. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ) w Τις ιστορίες του βιβλίου, μαζί με άλλες, τις έχουμε διαβάσει στο imerologioanergou.gr. Ποιος είναι ο λόγος που σε οδήγησε να τις κάνεις βιβλίο; Πρόκειται για πέρασμα από το ατομικό βίωμα στο συλλογικό, για τη μεγάλη εικόνα, για το πιο βαθύ αποτύπωμα της εποχής που ζούμε. w Με ποιο κριτήριο επέλεξες τις ιστορίες του βιβλίου, και γενικότερα τι σήμαινε η διαδικασία σύνθεσής του; Επρόκειτο για μεγάλη περιπέτεια. Το υλικό ήταν θηριώδες, ποσοτικά και ποιοτικά. Δεν ήξερες τι να διαλέξεις. Κι επειδή δεν έκανα το λάθος που κάνουν οι άνθρωποι της εξουσίας, ήξερα πως πίσω από κάθε κείμενο βρίσκονται άνθρωποι ― ακριβώς όπως και πίσω από τις στατιστικές και τους δείκτες. Κι έτσι τα πονούσα τα κείμενα και δεν πήγαινε το χέρι μου να τα κόψω. Τα κριτήρια ήταν τα προφανή. Αντιπροσωπευτικότητα, μοναδικότητα, ένταση, αφηγηματική δύναμη. Κι ακόμα, η κάλυψη ορισμένων απρόσμενων ενοτήτων: Τα καλά νέα, η επιστροφή στο χωριό, η γυναικεία ματιά, το χιούμορ, η μετανάστευση. w Η ανεργία είναι ένα θέμα που επανέρχεται διαρκώς μέσα από άρθρα, αναλύσεις, ιστορίες που ακούμε — δεν είναι διόλου άγνωστο θέμα. Όχι, φίλε. Ξέρουμε αρκετά πράγματα για την ανεργία γενικά, ως φαινόμενο, αλλά όσοι διατηρούν τις δουλειές τους δεν έχουν ιδέα για τη ζωή και τα βάσανα των ανέργων, για το πώς σκέφτονται και με τι θηρία ―μέσα τους και γύρω τους― παλεύουν. Εμένα προσωπικά, παρότι βιώνω τα τελευταία χρόνια το φάσμα της ανεργίας, το Ημερολόγιο μου άνοιξε τα μάτια. w Tι έμαθες μέσα απ’ αυτή την εμπειρία, πόσο σε άλλαξε; Ένα μονάχα θα σου πω: Λέμε ότι τον τελευταίο χρόνο το ποσοστό της ανεργίας παρέμεινε σταθερό. Τίποτα το ψευδέστερο! Γιατί ακόμα κι αν οι αριθμοί παραμένουν σταθεροί, η κατάσταση των ανθρώπων μέσα σ’ ένα χρόνο έχει απίστευτα επιδεινωθεί. Άλλο να είσαι άνεργος ένα εξάμηνο και τελείως άλλο να είσαι άνεργος δύο ή τρία χρόνια. Πρώτα σου κόβουν το επίδομα. Τα όποια αποθέματά σου εξαντλούνται. Έπειτα εξαντλούνται τα αποθέματα του περίγυρού σου, που κι εκείνων η θέση έχει στο μεταξύ επιδεινωθεί. Κι ενώ «εξαντλούνται όλες οι πηγές σου», όπως γράφει κάποιος στο Ημερολόγιο, έχουν εξαντληθεί και η υπομονή και οι αντοχές σου, η ψυχική ισορροπία, οι σχέσεις σου με τη γυναίκα και τα παιδιά σου. Η ζωή σου μοιάζει πλέον με κόλαση. Ασχέτως αν εσύ ελπίζεις ή αισιοδοξείς ― μερικές φορές. w Διακρίνω σωστά στο βιβλίο μια κριτική προδιάθεση ως προς τη στάση της Αριστεράς σε σχέση με τους ανέργους;
Εδώ αγγίζεις ένα σημείο κομβικό. Οι δεξιές πολιτικές γεννάνε συνεχώς ανεργία και εξαθλιώνουν τους ανέργους. Η Αριστερά, από την άλλη, τάσσεται φύσει και θέσει στο πλευρό τους. Ωστόσο, αυτή η σχηματική προσέγγιση δε λέει όλη την αλήθεια. Η Αριστερά δυσκολεύεται να πιάσει τους ανέργους και τα προβλήματά τους στο ραντάρ της, ενώ αποτυγχάνει να τα ιεραρχήσει στην πράξη σε πρώτο βαθμό προτεραιότητας. w Νομίζω όμως ότι υποτιμάς όσα κάνει η Αριστερά. Θα χρησιμοποιήσω ένα μικρό παράδειγμα: Η Αριστερά δίνει πολλές μάχες στη Βουλή για διαδικαστικά θέματα, συγκρούεται φραστικά με την κυβέρνηση, εγείρει ζητήματα συνταγματικής νομιμότητας, υπερασπίζεται τα κεκτημένα διαφόρων επαγγελματικών κατηγοριών. Όλ’ αυτά δε λένε και πολλά πράγματα στους ανέργους, δεν τους συγκινούν, και οπωσδήποτε δεν τους κινητοποιούν. Έχουν πιο επείγοντα προβλήματα να αντιμετωπίσουν, και θα περίμεναν πολύ πιο απτές μάχες γύρω από τα δικά τους θέματα. Τι μάχες έδωσε η Αριστερά σε σχέση με το απίστευτο καθεστώς της φορολόγησης των ανέργων με διάφορα τρυκ, όπως τα τεκμήρια διαβίωσης; Το να φορολογούνται οι άνεργοι, δηλαδή οι μη έχοντες εισόδημα, είναι τελείως τρελό. Και όμως, πολύ μεγαλύτερη φασαρία έχει γίνει για τα χαράτσια, για τη φορολόγηση των αγροτών και για τις φορολογικές κλίμακες. w Ποιες είναι, κατά τη γνώμη σου, οι αιτίες αυτού του οξύμωρου; Η Αριστερά, συγκροτημένη παραδοσιακά γύρω από το συνδικαλιστικό κίνημα και τα αιτήματά του, δεν έχει κατορθώσει να πιάσει τον σφυγμό των ανέργων, τους επικαλείται κι εκείνη περισσότερο ως αριθμούς και ως πολιτικό επιχείρημα και όχι ως μία τάξη που αναλαμβάνει να την εκπροσωπήσει αυθεντικά. Η Αριστερά έχει σε μεγάλο βαθμό εξασφαλίσει τις ψήφους των ανέργων, αλλά όχι και τις καρδιές τους. Αποβλέπουν σ’ αυτήν για να φύγει η κυβέρνηση, δεν ανιχνεύουν όμως κάποιο σχέδιό της για τη σωτηρία τους και την επανένταξή τους στην παραγωγή ― αυτή είναι η αλήθεια. Οι άνεργοι άλλωστε υποεκπροσωπούνται, τόσο στις οργανώσεις όσο και στα ψηφοδέλτια της Αριστεράς. w Υπήρχαν όμως αρκετοί απολυμένοι, τόσο στο ευρωψηφοδέλτιο όσο και στα αυτοδιοικητικά σχήματα. Αυτήν ακριβώς τη διαφοροποίηση ετοιμαζόμουν να κάνω. Δεν μιλάω εδώ για τις ομάδες που βρίσκονται σε κινητοποίηση με αιτήματα επαναπρόσληψης, κυρίως στο Δημόσιο, όπως οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ, οι καθαρίστριες, οι σχολικοί φύλακες. Μιλάω κυρίως για τους ανέργους του ιδιωτικού τομέα, αυτή τη μεγάλη στρατιά που πυκνώνει σιγά σιγά μέσα από μια διαδικασία αργού θανάτου, που κανείς δεν της δίνει σημασία και δεν σκύβει πάνω στα προβλήματά της. Ε, λοιπόν, όλος αυτός ο κόσμος, που έχει μπόλικο ελεύθερο χρόνο και διάθεση ανατροπής ―περισσότερο από ανάγκη και λιγότερο λόγω ιδεολογικής ανησυχίας-, αυτός ο κόσμος που δεν έχει τίποτ’ άλλο να χάσει, μένει μακριά από τις διεργασίες της Αριστεράς και συνάπτει μια χαλαρή σχέση ανάθεσης μαζί της ― για την οποία, πίστεψέ με, δεν φταίει ο κόσμος, φταίει η Αριστερά. w Στον πρόλογο λες ότι «η καλύτερη ευχή είναι κάποια στιγμή, σύντομα, να μην υπάρχει πια λόγος συγγραφής, συγκέντρωσης και αναπαραγωγής τέτοιων κειμένων». Πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο;
Έργο του Μίχαελ Χάφτκα, 2001
Εσύ τώρα μου ζητάς να χωρέσω σε μια απάντηση το πρόγραμμα που λείπει από την Αριστερά. Μπορώ να διατυπώσω εδώ μονάχα μερικές βασικές αρχές: Πρέπει να δοθεί μεγάλη έμφαση στο εγγυημένο εισόδημα για όλους, στη δωρεάν περίθαλψη και παιδεία ― χωρίς ολιγωρία και χωρίς εκπτώσεις. Κι έπειτα να δοθούν ευκαιρίες δημιουργικής απασχόλησης σε όλον αυτό τον κόσμο, ας είναι σε πρώτη φάση και σε εθελοντική βάση, εφόσον το βιοτικό θέμα θα έχει στοιχειωδώς αντιμετωπιστεί ― και μάλιστα με όρους ισοτιμίας. w Νομίζω ότι αυτά δεν απέχουν από τις εξαγγελίες του ΣΥΡΙΖΑ και άλλων κομμάτων. Υπάρχουν τέτοιες εξαγγελίες διάσπαρτες σε ντοκουμέντα που δε θα τα ‘λεγες προγράμματα, αλλά μάλλον ευχολόγια. Εγώ μιλάω για ένα συνεκτικό σχέδιο με ανελαστικές προτεραιότητες. Η πλήρης κάλυψη των ανέργων θα ’πρεπε να αποτελέσει την απόλυτη προτεραιότητα ενός αριστερού προγράμματος, και ταυτοχρόνως να λογίζεται ως ο βασικός άξονας για την αναστροφή του οικονομικού κλίματος, το έναυσμα για τη δημιουργία ενεργού ζήτησης, που θα οδηγήσει σε αναθέρμανση της οικονομίας. Κι ακόμα τονίζω πως πρέπει ρητά να κοστολογηθεί, και να περιγραφούν δεσμευτικά οι πόροι που θα το χρηματοδοτήσουν. w Γιατί θεωρείς ότι ειδικά η συγκεκριμένη δέσμη μέτρων θα έπρεπε να κοστολογηθεί; Αυτό δεν θα ’πρεπε να αφορά όλες τις πτυχές ενός κυβερνητικού προγράμματος; Προφανώς. Επιμένω όμως ειδικά σ’ αυτό, γιατί είμαι πεπεισμένος ότι μεγάλο μέρος των μεσαίων στρωμάτων έχουν υιοθετήσει το κυβερνητικό σενάριο που προβλέπει άδηλα να συνεχίσουν να τα κουτσοβολεύουν όπως όπως, έστω και με απώλειες, επιρρίπτοντας το μεγάλο βάρος της κρίσης στους ανέργους, στους ανασφάλιστους, στους άπορους, στους απλήρωτους, στους επισφαλώς εργαζόμενους. Αυτή η λογική περνάει ακόμα και σε κοινωνικές ομάδες που επηρεάζονται και επηρεάζουν την Αριστερά, οι οποίες είναι εξαιρετικά πιθανό να αντιδράσουν σε σχεδιασμούς που θα δίνουν απόλυτη προτεραιότητα στους ανέργους. Ενδέχεται να αρνηθούν να θυσιάσουν μέρος των προσδοκιών τους για χάρη ενός σχεδίου αναδιανομής και κοινωνικής δικαιοσύνης. Φοβάμαι ότι η Αριστερά δεν είναι έτοιμη να οργανώσει αυτή τη διαδικασία, κι ότι εφόσον επιμείνει σ’ αυτή την κατεύθυνση θα κλυδωνιστεί σοβαρά. Άσε που, για να είμαι απολύτως ειλικρινής, δεν είμαι καν βέβαιος ότι θα επιμείνει… ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
35
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Kρίσιμα δικαιώματα, δικαιώματα σε κρίση ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ Διατρέχουμε ήδη τον πέμπτο χρόνο της κατάστασης πραγμάτων που ονομάζουμε περιεκτικά «κρίση» και διαπερνά όλες της εκφάνσεις του περιβάλλοντός μας: θεσμικού, πολιτικού, κοινωνικού, οικονομικού και προσωπικού. Μπορούμε λοιπόν να αρχίσουμε να κάνουμε διαπιστώσεις και αποτιμήσεις, αν και είναι ίσως νωρίς για να κατανοήσουμε τη συνολική πορεία της, ποσοτικά και ποιοτικά. Ως προς τα δικαιώματα, η κρίση επέφερε μια νέα αντίληψη, συχνά εργαλειακά ενσωματωμένη στην εσωτερική οικονομία της κρίσης· ένα νέο Παράδειγμα στον ρόλο και το περιεχόμενο των δικαιωμάτων. Το περιεχόμενο και τις νέες ποιότητες των δικαιωμάτων προσπάθησε να ανιχνεύσει το συνέδριο «Κρίσιμα δικαιώματα-Δικαιώματα σε κρίση», που οργάνωσε η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) την προηγούμενη Παρασκευή και Σάββατο (13-14.6). Επιλέξαμε ορισμένα μόνο πεδία (λ.χ. δικαιοσύνη, ασφάλεια, κρατούμενοι, εργασία, εκπαίδευση, υγεία, κοινά αγαθά), καθώς σε μια διήμερη συζήτηση δεν μπορούσαν να καλυφθούν όλες οι θεματικές. tst Η πορεία των δικαιωμάτων στην Ελλάδα συγκροτεί ένα συνεχές που αντικατοπτρίζει την πολιτική-πολιτειακή ιστορία της. Έτσι, έχει ενδιαφέρον να ανατρέξουμε στο παρελθόν της ΕΕΔΑ σε σχέση με τα κύρια διακυβεύματα των δικαιωμάτων στην ελληνική πολιτική ιστορία των τελευταίων ογδόντα ετών. Η ΕΕΔΑ ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1936 (με πρόεδρο τον Αλ. Σβώλο, και μέλη, ανάμεσα σε άλλους, τον Π. Νιρβάνα, τον Θ. Τσάτσο, τον Γ. Θεοτοκά, τον Φ. Βεγλερή) και ανέπτυξε με έντονη δράση τους λίγους μήνες που μεσολάβησαν μέχρι την 4η Αυγούστου για θέματα αστυνομικής βίας, συνθηκών κράτησης, φρονηματικών διώξεων. Επανιδρύθηκε το 1953 με καταστατικό στόχο την προάσπιση, προαγωγή και εφαρμογή των δικαιωμάτων του ανθρώπου, και πυξίδα την Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Οι δράσεις της εστιάζονταν στη συνδικαλιστική ελευθερία και τα εργατικά δικαιώματα, στο πλέγμα διατάξεων και πρακτικών του «παρασυντάγματος», στις συνδικαλιστικές ελευθερίες, στο Κυπριακό, στην υπεράσπιση των δικονομικών δικαιωμάτων στη δίκη του Μ. Γλέζου, στην υπόθεση Καζαντζάκη, στις διώξεις στο δημόσιο λόγω φρονημάτων. Το 1961 η ΕΕΔΑ αντέδρασε στις εκλογές βίας και νοθείας, και δυο χρόνια αργότερα στη δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη. Επεδίωξε να
Ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και είναι πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Έργο του Μαρκ Σαγκάλ, 1919
ασκήσει επιρροή στην κυβέρνηση Παπανδρέου σε θέματα εκπαίδευσης και δικαιοσύνης, ενώ μετά τα Ιουλιανά υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των κατηγορουμένων στην υπόθεση Ασπίδα. Δεν θα επεκταθώ στα χρόνια της χούντας (οπότε η δράση της μεταφέρεται στη Γαλλία, με τον Στράτη Σωμερίτη) και της μεταπολίτευσης (με πρωτεργάτη τον Φαίδωνα Βεγλερή), προκειμένου να επανέλθω στη συγκυρία και τη συζήτηση του συνεδρίου.
Η καθίζηση των δικαιωμάτων Γενική ήταν η αίσθηση βιώνουμε, σήμερα, μια καθίζηση των δικαιωμάτων και μαζί της μια διάρρηξη του Παραδείγματος του Διαφωτισμού, όπως εξελίχθηκε στη βάση του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας. Βέβαια, η παραβίαση των δικαιωμάτων δεν είναι εγγενές ή αποκλειστικό χαρακτηριστικό της κρίσης· υπήρχε και παλαιότερα, και μάλιστα με θεματικές εξάρσεις. Σήμερα όμως έχουμε μια μεταστροφή της διαλεκτικής σχέσης μεταξύ της εξουσίας και των δικαιωμάτων, όπως και της κυρίαρχης κουλτούρας ως προς τα δικαιώματα: η αναφορά στη δημοκρατία και τη νομιμότητα είναι προσχηματική και εργαλειακή, ενώ τα δικαιώματα από εγγύηση για την κοινωνική ειρήνη καθίστανται απειλή ή ενόχληση. Αυτά και άλλα πολλά μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τα δικαιώματα υποχωρούν με πρωτοφανή ένταση. Την ίδια στιγμή, το ηγεμονικό πρό(σ)ταγμα λέει ότι η ένδεια οικονομικών πόρων απαιτεί «θυσίες», στις οποίες οφείλουν να υποταχθούν οι βασικές ουσιαστικές και δικονομικές εγγυήσεις των δικαιωμάτων, εντασσόμενες στο αγοραίο επιχείρημα «του κόστους». Έτσι, τον κανόνα δικαίου τείνει να αντικαταστήσει η απόφαση, τη διαδικασία δημοκρατικής διαβούλευσης ο αιφνιδιασμός. Τα δικαιώματα είναι κρίσιμα, γιατί ακριβώς αποτελούν την εγγύηση προστασίας
από τη διακινδύνευση των έννομων αγαθών. Τα δικαιώματα είναι σε κρίση, γιατί υποχωρούν με διαδικασίες, αποφάσεις και κανόνες που παρακάμπτουν τα θεμέλια του δημοκρατικού ελέγχου και του κράτους δικαίου. Το συνέδριο συζήτησε την αντίστιξη αυτή μέσα από την οπτική συγκεκριμένων δικαιωμάτων. Ωστόσο, η υποχώρηση του ενός συμπαρασύρει και τα υπόλοιπα δικαιώματα. Το οικοδόμημα των ατομικών-πολιτικών-κοινωνικών-οικονομικών δικαιωμάτων φαίνεται ότι υφίσταται καθίζηση, καταφέροντας πλήγμα στην ίδια την δημοκρατία.
Χώροι εκτός δικαίου, άνθρωποι χωρίς δικαιώματα Χώροι όπου δεν εφαρμόζεται το δίκαιο (χώροι κράτησης, ψυχιατρεία, χώροι μαύρης εργασίας), αλλά και άνθρωποι χωρίς ή με «μειωμένα» δικαιώματα (ανήλικοι εργαζόμενοι, έγκλειστοι, αλλοδαποί, ανάπηροι) συνθέτουν αυτό που θα χαρακτήριζε κανείς αλλαγή Παραδείγματος: μια μηχανική συνεχούς επαναδιαμόρφωσης πολιτικής και δικαίου έξω από τους δημοκρατικούς κανόνες. Η νέα κατάσταση παγιώνεται, φυσικοποιείται και νομιμοποιείται. Έτσι, τα δικαιώματα δεν είναι καθολικά, δεν αφορούν όλους μας. Άτομα και ομάδες, αλλά και τόποι τίθενται εκτός της εμβέλειάς τους. Η προσδοκία επίκλησής τους ξεθωριάζει, καθώς η διαλεκτική των παραβιάσεων και της μη εφαρμογής των δικαιωμάτων από τη δικαιοσύνη, τον νομοθέτη και τα εκτελεστικά όργανα του κράτους, καθιστούν την εξαίρεση κανόνα. Στο σημείο αυτό καλούμαστε να αντιδράσουμε: για την εδραίωση των δικαιωμάτων ως οδηγό στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή, για την ίδια την δημοκρατία σε τελική ανάλυση, σε μια αλληλένδετη ισορροπία ελευθερίας και ισότητας.
ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
Χέρι Γκοντάρ Διαβάζοντας τα άρθρα που δημοσιεύθηκαν στις εφημερίδες για το μεγάλο αφιέρωμα στον Γκοντάρ, το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Τώρα Γκοντάρ/ Maintenant Godard), με λύπη διαπίστωσα πως δεν είχε γραφτεί ούτε μια γραμμή για τον Γκοντάρ, ούτε μια λέξη. Ακόμη και το πλέον οφθαλμοφανές, πως το ενδιαφέρον της ρετροσπεκτίβας οφειλόταν στο γεγονός ότι κάλυπτε όλο το εύρος της φιλμογραφίας του σκηνοθέτη, θάφτηκε κάτω από τη δημοσιογραφική διεκπεραίωση. Η Ταινιοθήκη έβαλε σαν δόλωμα τις ταινίες της νουβέλ βαγκ, προκειμένου ο κόσμος να δει παράλληλα και τις λιγότερο γνωστές ταινίες του, και εκείνοι που τσίμπησαν πρώτοι ήταν οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι: με μια ανεξήγητη επιμονή μανιακού, μας προέτρεψαν να δούμε το Με κομμένη την ανάσα, τον Τρελό Πιερό, την Περιφρόνηση, το Αρσενικό Θηλυκό. Ναι, να ξαναδούμε το μούτρο του Πιερό ζωσμένο με δυναμίτη, ν’ απολαύσουμε ξανά τη γυμνή πλάτη της Μπαρντό, γιατί όχι; Ο Φασμπίντερ είχε δει το Ζούσε τη ζωή της 27 φορές! Πάντως, ακόμη και γι’ αυτήν, την πρώιμη περίοδο, δεν ειπώθηκε ούτε ένα φρέσκο σχόλιο. Έπρεπε λοιπόν ν’ ανατρέξω σε μια κριτική της ταινίας Ο σώζων εαυτόν σωθήτω, τουλάχιστον 30 χρόνια πριν, για να διαβάσω κάτι της προκοπής και μάλιστα από έναν –τότεεικοσιπεντάρη: «Πιστεύω ότι ο Γκοντάρ πέτυχε για πρώτη φορά να αποκλείσει ολοκληρωτικά τον θεατή από τη μυθοπλασία. Όλες οι προηγούμενες ταινίες του (αυτές που πέρασαν στο εμπορικό κύκλωμα τουλάχιστον) άφηναν ένα παραθυράκι στην ταύτιση, έστω και σ’ ένα επίπεδο διεστραμμένης συμμετοχής […]. Άλλωστε γι’ αυτό οι ταινίες αυτές δεν είχαν εμπορική επιτυχία. Όχι γιατί υπήρχαν πράγματα ακατανόητα αλλά γιατί όλα όσα γίνονταν κατανοητά, απαιτούσαν για να ανακοινωθούν ως τέτοια, απόλυτη συνένοχη, παράδοση χωρίς όρους». Εντάξει, ο νεαρός αυτός ονομαζόταν Χρήστος Βακαλόπουλος, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί την κατάσταση της σύγχρονης ελληνικής κινηματογραφικής κριτικής, η οποία το μόνο που ξέρει να κάνει καλά είναι ν’ αντιπαραβάλλει τον κινηματογράφο με τον ίδιο τον κινηματογράφο, παρουσιάζοντάς τον σαν έναν οργανισμό ξεκομμένο από οτιδήποτε άλλο (λογοτεχνία, μουσική, γλυπτική, ιστορία, που σημαίνει: ψωμί, νερό, περπάτημα, σεξ). Στο Όνομα Κάρμεν (1983), ο Γκοντάρ καπνίζει ένα πούρο, κρατάει ένα μεγάλο κασετόφωνο κοντά στ’ αυτί του, δαγκώνει ένα μπριός, λέει κάτι που δεν καταλαβαίνω, ακούω μοναχά το ψεύδισμα Γκοντάρ. Αργότερα, ένα χέρι χαϊδεύει το χιόνι που πέφτει στη μικρή οθόνη μιας τηλεόρασης και είναι σαν το χέρι του Γκοντάρ που, μια ζωή, ανοίγει το κάδρο, αφήνοντας και τις τέσσερις πλευρές του ορθάνοιχτες, για να μπουκάρει μέσα στην εικόνα το καθετί. Είμαστε όλοι κινηματογραφιστές κι επειδή φοβόμαστε, κάνουμε όλοι ταινίες: αντιστρέφοντας την πιο διάσημη φράση του Βακαλόπουλου, έχουμε ένα γνήσιο γκονταρικό τσιτάτο. KΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
36
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Καθαρίστριες: Είναι ζήτημα τιμής ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΨΥΚΑΚΟΥ Μπορεί σε ένα μικρό πεδίο να χωρέσουν πολλές δυνάμεις, σχεδόν όλες; Και όμως είναι! Μοιάζει με θεωρητικό προβληματισμό φυσικής, αλλά δεν είναι. Είναι η ουσία του γιατί ο αγώνας των καθαριστριών είναι εμβληματικός και συμβολικός. Γιατί στη σκηνή των καθαριστριών, στα 10 τετραγωνικά της εισόδου του Υπουργείου Οικονομικών αντιπροσωπεύονται και παίζονται όλα. Κυριολεκτικά όλα. Αντιπροσωπεύεται ο ακλόνητος παραλογισμός να τιμωρούνται παραδειγματικά για τα κρατικά ελλείμματα και το δημόσιο χρέος 600 καθαρίστριες. Γίνεται πραγματικότητα το ανέκδοτο που λέει για την παρέα των πλούσιων που τα έσπαγε στο μπουζουξίδικο· και, όταν ήρθε ο λογαριασμός, ιδιοκτήτης και παρέα τον έστειλαν να τον πληρώσει αυτός που σκούπιζε τα σπασμένα πιάτα. Στην τραγική υλοποίησή του βέβαια που ζούμε σήμερα, του έστειλαν και τους μπράβους. Γι’ αυτούς παίζονται όλα. Να δείξουν ότι εξυγιαίνουν τα οικονομικά της χώρας, χωρίς να υπολογίζουν πολιτικό κόστος (Την ίδια ώρα πόσα είπαμε ότι χαρίζουν στους πλούσιους φίλους τους; Δεν θυμάμαι). Να αποτε-
Ο Δικαίος Ψυκάκος είναι μέλος της «Αλληλεγγύης για όλους»
λέσουν ένα πρότυπο εξουσίας που δεν υποχωρεί, γιατί τότε θα πάρουν αέρα κι άλλοι· και τι γίνεται μετά; Να μην κάνουν πίσω, γιατί θα πάνε πίσω οι διαθεσιμότητες, γιατί μπορεί να σταματήσει όλο το πρόγραμμα απολύσεων από το δημόσιο. Και τότε πώς θα μειώσουν την ανεργία, αφού αναπτύσσουν το μεγαλοφυές σχέδιο να την αυξάνουν για να τη μειώσουν; Κυρίως όμως παίζεται το ότι δεν είναι δυνατόν να κάνει πίσω μια μνημονιακή κυβέρνηση. Μια χαραμάδα χρειάζεται, μια μικρή νίκη, ένα κοψιματάκι για να αρχίσει να ξηλώνεται το πουλόβερ. Και για μας όμως παίζονται όλα. Γιατί πατήσανε την κόκκινη γραμμή. Για ό,τι έχουμε παλέψει σαν εργατικό, κοινωνικό, αριστερό κίνημα όλα τα χρόνια στην πιο βαθιά του ουσία. Φέρονται σαν σε πατσαβούρια και πετάνε σα στυμμένες λεμονόκουπες εργάτριες καθαρίστριες, γυναίκες, αγωνίστριες, έντιμες, υπεύθυνες απέναντι στον εαυτό τους, τα παιδιά τους και όλους τους υπόλοιπους εργαζόμενους. Κακώς νόμιζαν ότι θα καθαρίσουν εύκολα, ότι όλοι και όλες είναι σαν αυτούς που έχουν συνηθίσει να έχουν απέναντι τους. Αν είναι ζήτημα τιμής για αυτούς μία, για μας είναι εκατόν μία… Αν δεν μπορούμε να κερδίσουμε να ξαναπάρουν τη δουλειά τους, δεν αξίζουμε τίποτε. Γι’ αυτό και δεν υπάρχει και εύκολη λύση. Μια λύση όπου θα βγουν όλοι λίγο ευχαριστημένοι και λίγο δυσαρεστημένοι. Είναι μά-
χη, και το αποτέλεσμα θα είναι νίκη ή ήττα. Αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να παλέψουμε ώστε η νίκη να είναι στη δική μας μεριά. Η απόφαση του Αρείου Πάγου διαμόρφωσε ένα νέο χρονικό πλαίσιο μέχρι τις 23 του Σεπτέμβρη. Έθεσε μπροστά στις αγωνιζόμενες καθαρίστριες την πρόκληση ενός τριμήνου αγώνα αντοχής. Το σχέδιο είναι να μην αντέξουν μέσα στο καλοκαίρι, να απογοητευθούν φυσικά, να διαλυθούν οικονομικά και κοινωνικά, να μη χαλάνε την εικόνα του success story με τις συνεχείς κινητοποιήσεις τους, να μη μπορούν να συσπειρωθούν ξανά. Όμως την απάντηση την έχουν πάρει ήδη: «Μη καρτεράτε να λυγίσουμε», γράφει ένα από τα πανό τους. Εμείς, οι άλλοι τι μπορούμε να κάνουμε; Μπορούμε πάρα πολλά. Τόσο καιρό, καθημερινά οι δομές κοινωνικής αλληλεγγύης μαγειρεύουν και προσφέρουν φαγητό στις αγωνιζόμενες – κι ας πρόκειται πολλές φορές για άνεργους ανθρώπους, χωρίς τα χρήματα για τα υλικά ή ακόμη και το αυτοκίνητο που θα μεταφέρει το φαγητό. Ρεπόρτερ και φωτογράφοι του κινήματος είναι stand by σε εικοσιτετράωρη βάση, ώστε να δημοσιοποιείται στη δημοσιότητα κάθε αυθαιρεσία και κάθε πρόκληση από τις δυνάμεις καταστολής, αλλά και αυτός ο παραδειγματικός αγώνας. Νεολαίοι, συνδικαλιστές και συνδικαλίστριες, απλοί εργαζόμενοι, αλληλέγγυοι,
κρατάνε βάρδια συμπαράστασης και πολλές φορές ξενυχτάνε. Καλλιτέχνες έχουν περάσει, προσφέροντας τη μουσική τους και την ηθική τους συμπαράσταση στον αγώνα. Άλλα κομμάτια αγωνιζομένων υπαλλήλων σε διαθεσιμότητα έχουν ακολουθήσει το παράδειγμα των καθαριστριών, στήνοντας και αυτοί σκηνή. Στη νέα φάση, στη νέα πρόκληση μπορούμε να κάνουμε ακόμη περισσότερα. Μπορούμε να στηρίξουμε ακόμη περισσότερο, πιο οργανωμένα τη σκηνή των καθαριστριών με μια μεγάλη ποικιλία δράσεων και παρεμβάσεων. Μπορούμε όμως να κάνουμε κάτι περισσότερο: να κάνουμε τον εφιάλτη της κυβέρνησης πραγματικότητα, να βοηθήσουμε να διαδοθεί παντού ο αγώνας τους. Να κάνουμε «1,2,3, πολλές καθαρίστριες…». Σε κάθε γειτονιά, σε κάθε σωματείο μπορούν να γίνουν ανοιχτές συζητήσεις γι’ αυτόν τον αγώνα και όλη την ευρύτερη κοινωνική και πολιτική κατάσταση, να μαζευτούν υπογραφές συμπαράστασης, να φτιαχτούν ομάδες στήριξης του αγώνα. Μπορούμε να συνδέσουμε την ταξική και την κοινωνική αλληλεγγύη, αυτό που σπερματικά έχει αναδυθεί μέσα από αυτό τον αγώνα και αποτελεί ένα βάθρο της δύναμής του· να δημιουργήσουμε ένα τέτοιο «εκρηκτικό μείγμα» που τίποτε δεν θα μπορεί να του αντισταθεί.
H Ιστορία στο Κόκκινο: μια εκπομπή των ΑΣΚΙ ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗ Δεν ήταν μόνο η αίσθηση ότι κάποιοι περίμεναν κάθε Κυριακή πρωί να ακούσουν την εκπομπή. Δεν ήταν μόνο τα σχόλια από γνωστούς και φίλους για το τι ξεχάστηκε ή τι έπρεπε να ειπωθεί, οι μαρτυρίες για τον αντιδικτατορικό αγώνα στη ζωντανή εκπομπή για το Πολυτεχνείο, τα τηλέφωνα των παιδιών των μεταναστών μετά την εκπομπή για τη Γερμανία. Ούτε καν τα σημαδεμένα από τους βομβαρδισμούς του πολέμου γυαλικά που κράταγαν στα χέρια τους οι γυναίκες, στην κατάμεστη από κόσμο ιστορική ξενάγηση με το Λιμάνι της Αγωνίας στον Πειραιά. Γυρνάνε, όλα αυτά, στο μυαλό μου, καθώς αναλογίζομαι τις τριάντα πρώτες εκπομπές της «Ιστορίας στο Κόκκινο». Αλλά δεν είναι μονάχα αυτά. Αυτό που μένει πιο πολύ στη σκέψη μου είναι οι συζητήσεις και τα ερωτήματα που έθεσε για μας τους ίδιους, τον Ηλία Νικολακόπουλο, την Ιωάννα Παπαθανασίου, τον Τάσο Σακελλαρόπουλο και μένα, η ιδέα τα ΑΣΚΙ να κάνουν μια ραδιοφωνική εκπομπή: μια εκπομπή για το παρελθόν, της οποίας ο Ηλίας Νικολακόπουλος, έπειτα από πρόταση του Κώστα Αρβανίτη, ανέλαβε την ευθύνη του σχεδιασμού και του συντονισμού της, με βάση τους ανθρώπους και τις συλλογές των ΑΣΚΙ. Συζητήσεις όπου αναζητούσαμε τον τρόπο να μιλήσουμε με ένα ευρύτερο κοινό, να ξεφύγουμε από τα στεγανά της ακαδημαϊκής ιδιότητας, να σκεφτούμε ξανά αυτό που κάνουμε, να επανοργανώσουμε την παρέμβαση και τον λόγο μας. Να επικοινωνήσουμε. Αποφασίσαμε να στήσουμε την εκπομπή πάνω σε σημαντικές επετείους, σε ορόσημα τα οποία σημάδεψαν την ιστορική διαδρομή των ανθρώπων. Να τα ξαναδιαβάσουμε σήμερα, σε μια στιγμή που ο κόσμος αλλάζει, να αναστοχαστούμε τη σημασία και τις επιπτώσεις τους στη ζωή μας. Προσκαλέσαμε γι’ αυτό συνομιλητές (τριάντα ένα συνολικά, διαφορετικών ηλικιών και ειδικοτήτων), πρόθυμοι όλοι και
όλες να μοιραστούν τις γνώσεις τους, να διασταυρώσουν τις απόψεις τους. Τα περισσότερα από τα θέματά μας εγγράφονταν στις κοινές μας αγωνίες, στις διαδρομές κυρίως της Αριστεράς τον 20ό αιώνα: η Αντίσταση, τα Δεκεμβριανά, ο Εμφύλιος, ο αντιδικτατορικός αγώνας. Αλλά όχι μόνο: ο φυλετισμός, ο Μάης του ’68, οι έλληνες μετανάστες στη Γερμανία. Μιλάγαμε για την Ιστορία, θέλοντας να υπενθυμίσουμε την άρρηκτη σύνδεσή της με την πολιτική, τη στενή σχέση που έχει το να διαβάζεις το παρελθόν με το να αλλάζεις το παρόν και να σχεδιάζεις το μέλλον. Στις επιλογές μας αυτές είχαμε πολύτιμους συμπαραστάτες. Πρώτα και κύρια η Νατάσσα Δομνάκη, ακούραστη συντονίστρια σε οτιδήποτε αφορούσε την παραγωγή της Ιστορίας στο Κόκκινο. Ο Μάκης Μηλάτος με τις μουσικές του, οι ηχολήπτες και οι ηχολήπτριες, οι άνθρωποι του σταθμού, οι άνθρωποι των ΑΣΚΙ, η Ιωάννη Βόγλη κυνηγώντας τα δελτία τύπου. Και βέβαια οι ακροατές και οι ακροάτριές μας, όσοι στήριξαν όσα κάναμε και ελπίζουμε ότι θα μας στηρίξουν και την επόμενη χρονιά σ’ αυτά που προγραμματίζουμε: περιηγήσεις στο παρελθόν της πόλης μας, παρουσιάσεις βιβλίων, συναντήσεις – ότι συνδέεται με τη ζωντανή γνώση γύρω από την Ιστορία. Αυτούς τους ανθρώπους θέλουμε να τιμήσουμε συνδέοντας το ετήσιο πάρτυ των Φίλων των ΑΣΚΙ με το κλείσιμο του πρώτου κύκλου της εκπομπής «Η Ιστορία στο Κόκκινο», το Σάββατο 28 Ιουνίου, στον κήπο των Αρχαιολόγων. Θέλουμε να συζητήσουμε για την εκπομπή, και όχι μόνο. Θέλουμε να βρεθούμε, κρατώντας και φτιάχνοντας κι άλλο τους δεσμούς μας, που χρόνια τώρα συλλογικότητες όπως τα ΑΣΚΙ και το Κόκκινο καλλιεργούν. Συλλογικότητες φτιαγμένες με ανιδιοτέλεια και με μεράκι, συλλογικότητες ασπίδα απέναντι στον εκχυδαϊσμό και τον εκφασισμό που απειλεί τις ζωές μας.
Party Pa
ΦΙΛΩΝ ΤΩΝ ΑΑΣ ΑΣΚΙ 105,5 ΣΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΚΟΚΚΙΝ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
2014
Οι Φίλοι των ΑΣΚΙ και ο 105,5 στο Κόκκινο σας καλούν σε μια γιορτή αφιερωμένη στις 30 εκπομπές της «Ιστο ορίας στοΚ οΚόκκινο το Σάββατο 28 Ιουνίο από τις 9.30 μ στον κήπο του Συλλόγ Ελλήνων Αρχαιολόγ Ερμού 134Djs της βραδι Δημήτρης Αρβα Αλέκος Ζά Θανάσης Μ καθ dj έκ
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
37
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
22 IOYNIOΥ 2014
ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.com e-mail: enthemata@gmail.com
ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ
Εν ονόματι του σιίτη ή σουννίτη Αλλάχ ΤΗΣ ΣΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Η δράση της ισλαμιστικής (σουνιτικής) οργάνωσης «Ισλαμικό Kράτος του Ιράκ και της Εγγύς Ανατολής» έρχεται να επιβεβαιώσει την «επαναθρησκειοποίηση» της Μέσης Ανατολής. Πρόκειται για μια διαδικασία η οποία εγκαινιάστηκε με την πολιτική των ΗΠΑ στην περιοχή και την επικράτηση σε χώρες όπως η Τουρκία ενός άλλου πολιτικού προτύπου: του ισλαμικού νεοφιλελευθερισμού. Η Αραβική Άνοιξη, ξέσπασμα της ανάγκης εκδημοκρατισμού, συνεθλίβη στο χάος που δημιούργησε η επικαιροποίηση του Ισλάμ και των εκδοχών του ως αποκλειστικής πολιτικής «γλώσσας» συνομιλίας, καθώς αναβίωνε η πάλαι ποτέ επινοημένη σύγκρουση «πολιτισμών». Εντούτοις, το μείζον ιστορικό πρόβλημα στις χώρες της περιοχής οι οποίες χαρακτηρίζονταν από ανομοιογένεια πληθυσμού (είτε σε εθνοτική ή θρησκευτική βάση είτε λόγω των πολλών και διάσπαρτων φυλών) ήταν η οικοδόμηση δημοκρατικού έθνους-κράτους. Πρόβλημα το οποίο, λόγω των ιδιαίτερων ιστορικών συνθηκών —αποικιοκρατία, τεράστιοι οικονομικοί και γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί-, καταντούσε πιο πολύπλοκο όσο αυτός ο παραδοσιακός κατακερματισμός, αντί να εξουδετερώνεται, αναδεικνυόταν σε βάση μετάβασης στη νεωτερικότητα. Η περιοχή πέρασε στη φάση της νεωτερικότητας με όλες τις στρεβλώσεις που δημιούργησε παντού η αποικιοκρατία, στο πλαίσιο της οποίας κατασκευάστηκε μια ιδιαίτερη, μεσανατολίτικη νεωτερικότητα, με κυρίαρχο εργαλείο τη νεωτερική επικαιροποίηση της θρησκείας.
Ο μύθος του αντιιμπεριαλιστικού Ισλάμ Σε ένα αντιδημοκρατικό νεωτερικό περιβάλλον, που επέβαλε η αποικιακή νεωτερικότητα στην περιοχή, ενισχύθηκαν —είτε ως προνομιακοί συνομιλητές είτε ως φορείς μιας άλλης, ισλαμικής νεωτερικότητας— οι τοπικές θρησκευτικές κατεξοχήν ελίτ, οι οποίες κινδύνευαν, στη νέα ιστορική φάση, να χάσουν την εξουσία τους. Με λίγα λόγια, η πολιτικοποίηση του Ισλάμ, ακόμη και ως αντιαποικιακού, ομογενοποιητικού φορέα αντίστασης, ήταν προϊόν του αντιδημοκρατικού πλαισίου άσκησης της εξουσίας που διαμόρφωνε η αποικιοκρατία. Ο μύθος του αντιιμπεριαλιστικού Ισλάμ ή των αντιιμπεριαλιστικών θρησκευτικών ομάδων είναι προϊόν πολλών κατασκευών και στρεβλώσεων. Τόσο η αποικιακή εξουσία όσο και μια ντόπια θρησκευτική αντιμετώπιζαν τον ίδιο κίνδυνο: τη συγκρότηση ενός πολιτικού σώματος, ομογενοποιημένου στη βάση πολιτικών, κοσμικών αρχών.
Η Σία Αναγνωστοπούλου διδάσκει Ιστορία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
τί η γλώσσα με την οποία επέλεγε να συνδιαλλαγεί σε αυτή την περιοχή, οι συμμαχίες που έκανε στο όνομα του σουννί Ισλάμ, οδηγούσαν πρωτίστως στην ενίσχυση τέτοιων φονταμενταλιστικών ομάδων, οι οποίες βεβαίως κατακερμάτιζαν τον ενιαίο «ισλαμικό χώρο» όπου η Τουρκία ήθελε να πρωταγωνιστήσει.
Η «κουρδική λεκάνη»
Διαδηλωτές υπέρ της οργάνωσης «Ισλαμικό Kράτος του Ιράκ και της Εγγύς Ανατολής» στη Μοσούλη (Ιούνιος 2014)
Η αποαποικιοποίηση και η συγκρότηση εθνών-κρατών στην περιοχή, που σημαδεύτηκε -και πάλι για ιστορικούς λόγους- από την κυριαρχία στρατιωτικών καθεστώτων, σε προνομιακή συνομιλία είτε με τη μία είτε με την άλλη υπερδύναμη του Ψυχρού Πολέμου, οδήγησε μεν στην ομογενοποίηση των πληθυσμών και την εκκοσμίκευση του πολιτικού συστήματος, ο εκδημοκρατισμός ωστόσο παρουσίαζε σημαντικό έλλειμμα. Ο εκδημοκρατισμός αποτελούσε απειλή, όχι μόνο γι’ αυτά τα καθεστώτα, αλλά κυρίως για τη «Δύση», για την οποία ο κίνδυνος σε αυτές τις χώρες (και όχι μόνο) ήταν (και παραμένει) η «ανυπότακτη» πλειοψηφία, η πλειοψηφία ως πολιτικό σώμα με πολιτική και ταξική συνείδηση. Ο όρος «Μεσανατολίτης» παραμένει μια χρήσιμη επινόηση, που νομιμοποιεί ιστορικά την κηδεμονία και την υποταγή. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου που είχε ως συνέπεια την απρόσκοπτη επέλαση του νεοφιλελευθερισμού και, ταυτόχρονα, διεθνείς ανακατατάξεις, δημιούργησε νέα δεδομένα. Ενώ λοιπόν σε αυτές τις χώρες –σε άλλες νωρίτερα, σε άλλες αργότερα- το ζήτημα του εκδημοκρατισμού τέθηκε επιτακτικά, η παγκόσμια νεοφιλελεύθερη «Δύση» αποφάσισε να συνομιλήσει με τις δυνάμεις που μπορούσαν είτε να «υποτάξουν» είτε να κατακερματίσουν την πλειοψηφία. Η περίπτωση του Ιράκ είναι η πλέον χαρακτηριστική. Ενώ το μείζον πρόβλημα ήταν το δικτατορικό καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν, εναντίον του οποίου άρχισε να συγκροτείται ένα πολιτικό δημοκρατικό σώμα, η επέμβαση των ΗΠΑ άλλαξε εντελώς τα δεδομένα. Η δημοκρατία τέθηκε ως ζήτημα θρησκευτικής ετερότητας, και όχι ως ζήτημα ισότιμης πολιτικής ελευθερίας των πολιτών. Ο Σαντάμ δεν αντιμετωπίστηκε ως δικτάτορας με πολιτικούς όρους, αλλά με «πολιτισμι-
κούς»: ως σουννίτης ο οποίος καταπίεζε τους σιίτες. Έτσι ο ιρακινός λαός κατακερματίστηκε ανάμεσα σε δύο «κοινότητες», τους σουννίτες και τους σιίτες, κι άρχισε το μεγάλο «γλέντι», η ανάδυση όλων των θρησκευτικώνφυλετικών δαιμόνων.
Εν ονόματι του σιίτη ή του σουννίτη Αλλάχ Αυτό ήταν το έδαφος για να αναπτυχθούν από τη μια μεριά όλες οι φυλετικές-θρησκευτικές εξτρεμιστικές ομάδες. Από την άλλη, ενισχύθηκαν οι φιλοδοξίες των γειτονικών κρατών (Ιράν, Τουρκία, Σαουδική Αραβία), τα οποία ανέλαβαν, στο όνομα του σιίτη ή σουνίτη Αλλάχ, να παίξουν τον ρόλο της ομογενοποιητικής, «εκπολιτιστικής Δύσης» στο όνομα ή εναντίον της «Δύσης». Να γίνουν δηλαδή οι διακινητές στο Ιράκ, τη Συρία αλλά και την Αίγυπτο (με άλλους όρους στην τελευταία) μιας ισλαμικής κοινότητας. Η Τουρκία, το Ιράν και οι μοναρχίες του Κόλπου, με πρώτη τη Σαουδική Αραβία, ενίσχυσαν τη θέση τους στην περιοχή αλλά και τη διαπραγματευτική τους ικανότητα διεθνώς, εκμεταλλευόμενες τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις στη Συρία και το Ιράκ. Η Τουρκία, όπως και η Σαουδική Αραβία άλλωστε, «συνομίλησαν» προνομιακά με το «Ισλαμικό κράτος του Ιράκ και της Εγγύς Ανατολής», εν ονόματι του σουννί Ισλάμ, στην ουσία όμως για να διαφεντέψουν την περιοχή. Η Τουρκία είχε έναν λόγο παραπάνω: επεδίωκε, μέσα από την ενίσχυση της ισλαμιστικής οργάνωσης, να μειώσει τη δύναμη των Κούρδων της Συρίας. Παρά τις «αναλύσεις» ελλήνων «ειδικών», οι οποίοι παπαγαλίζουν τα περί «νεοθωμανισμού», ήταν προφανές ότι η πολιτική της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή στεφόταν από απόλυτη αποτυχία. Κι αυτό για-
Σε αυτό το «θρησκευτικό» χάος που έχει διαμορφωθεί στην περιοχή, ο μοναδικός παράγοντας που έχει οικοδομήσει πολιτικές δομές εξουσίας είναι οι Κούρδοι. Έπειτα από δεκαετίες φυλετικού, γεωγραφικού και γλωσσικού κατακερματισμού, οι Κούρδοι βρίσκονται σε φάση ομογενοποίησης με κριτήρια εθνικής συγκρότησης. Διαμορφώνεται μια «κουρδική λεκάνη» (κατά την έκφραση του Νταβούτογλου), που τείνει να συμπεριλάβει τους Κούρδους του Ιράκ, της Συρίας και τη Τουρκίας. Τη στιγμή λοιπόν που η Τουρκία νόμιζε ότι πρωταγωνιστούσε στις εξελίξεις στη Συρία, ενισχύοντας το «Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της Εγγύς Ανατολής», οι Κούρδοι της περιοχής συσπειρώνονταν θεσμικά γύρω από το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (PDY) και τα τοπικά κοινοβούλια που αυτό ίδρυσε. Ενώ η Τουρκία με τις ισλαμικές μεγαλοστομίες της έχανε την μπάλα στη Συρία, οι Κούρδοι, σε συνεργασία με το ΡΚΚ, όριζαν τον γεωγραφικό τους χώρο (Ροζιάβα) και αναδεικνύονταν στον πλέον αποτελεσματικό αναχαιτιστή της ισλαμιστικής οργάνωσης, ενώ πρόσφεραν την πιο αξιόπιστη κοσμική εναλλακτική πρόταση στην πολιτική του Άσσαντ. Στο Ιράκ επίσης, το αυτόνομο κράτος των Κούρδων συνιστά τη μοναδική κοσμική απάντηση στο χάος των «φυλετικών-θρησκευτικών» αντιπαραθέσεων. Το «μικρό Αφγανιστάν» (κατά την έκφραση ενός σημαντικού τούρκου αναλυτή), που επιδιώκει να κατασκευάσει το «Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της Εγγύς Ανατολής» στη λεκάνη Συρίας-Ιράκ, έκανε την Τουρκία να συνειδητοποιήσει το αυτονόητο: ότι η οικονομική, ενεργειακή και κυρίως η πολιτική επιβίωση των συνόρων της δεν εξαρτάται από τα μεγαλεπήβολα σχέδιά της, αλλά από την επίλυση του Κουρδικού. Μόνο που σε αυτή τη φάση οι Κούρδοι έχουν ισχυρά διαπραγματευτικά χαρτιά. Από την άλλη, οι Κούρδοι επικαιροποίησαν τη σημασία των παλιών, «κλασικών» νεωτερικών θεσμών και μηχανισμών αποτελεσματικής, πολιτικής κινητοποίησης: του κόμματος και των τοπικών κοινοβουλίων, μέσα από τα οποία διαμορφώνονται οι όροι της ενσώματης συμμετοχής, εν τόπω και χρόνω. Ίσως αυτή να είναι η πιο σημαντική διαφορά με την Αραβική ή την Τουρκική Άνοιξη, η οποία, παρά τις τεράστιες και μαχητικές κινητοποιήσεις, έμεινε στη «διαφήμιση» του πολιτικού μηνύματος. Δεν μπόρεσε να συγκροτήσει τους θεσμούς και του μηχανισμούς πολιτικοποίησης της κοινωνίας.