ΤΣΕΤΣΕΝΙΑ
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 23 IOYNIOY 2013 TEYXOΣ 20
diplomatique
Παγκόσμια τζιχάντ ή αυτονομιστικός αγώνας; Οι επιθέσεις στον Μαραθώνιο της Βοστώνης, στις 15 του περασμένου Απρίλη, έφεραν ξανά στην επιφάνεια το φάσμα μιας παγκόσμιας τζιχάντ (ιερού πολέμου) κατά των ΗΠΑ, η οποία υποτίθεται ότι κινητοποιεί μαχητές από το Σαχέλ της Αφρικής ώς το Αφγανιστάν μέσω Καυκάσου. Ωστόσο, τα κίνητρα των αδελφών Τσαρνάγεφ ελάχιστη σχέση έχουν με την κατάσταση στην Τσετσενία, τον τόπο καταγωγής τους, η οποία μάχεται κατά κύριο λόγο για την ανεξαρτησία της από τη Ρωσία. Του Murad Batal Al-Shishani*
M
ια μέρα μετά τις επιθέσεις στη Βοστώνη στις 15 Απριλίου, οι οποίες άφησαν πίσω τους τρεις νεκρούς και περίπου 200 τραυματίες, μαθεύτηκε η είδηση του θανάτου του Μοσέ Γκαμέρ. Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Τελ-Αβίβ, ήταν μαζί με τη Μαρί Μπένινγκσεν - Μπρόξαπ, η οποία επίσης πέθανε πριν από λίγους μήνες, ανάμεσα στους πρώτους ερευνητές που ενδιαφέρθηκαν για την ιστορία, τις κοινωνίες και τον πολιτισμό του Βόρειου Καύκασου, ένα πεδίο μελετών το οποίο, μέχρι και σήμερα, χαίρει ελάχιστης εκτίμησης από τους πανεπιστημιακούς.
* Ο Murad Batal Al-Shishani είναι πολιτικός αναλυτής, ειδικός στον ισλαμισμό, τη Μέση Ανατολή και τον Βόρειο Καύκασο.
Στις μέρες που ακολούθησαν, η Τσετσενία έγινε της μόδας λόγω της τσετσενικής καταγωγής των δύο υπόπτων για τις επιθέσεις της Βοστώνης, του Ταμερλάν Τσαρνάγεφ, ο οποίος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια ανταλλαγής πυροβολισμών με την αστυνομία, και του αδερφού του Τζοχάρ, ο οποίος τελεί υπό κράτηση. Ο Γκαμέρ αφήνει πίσω του πληθώρα άρθρων και βιβλίων τα οποία είναι αφιερωμένα στον Βόρειο Καύκασο και ιδιαιτέρως στην Τσετσενία. Το τελευταίο του έργο, «Ο μοναχικός λύκος και η αρκούδα»1, σκιαγραφεί την ιστορία της αντίστασης αυτού του μικρού λαού απέναντι στις επεκτατικές διαθέσεις του ισχυρού γείτονα, της Ρωσίας. Σε αυτό εξετάζει τη θέση περί μεταβολής του κινήματος της ανεξαρτησίας, το οποίο, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, έχει περάσει από τις εθνικιστικές διεκδικήσεις και σε άλλες, περισσότερο θρησκευτικού χαρακτήρα. Αυτό το βιβλίο ήταν στη λίστα με τις παραγγελίες που ήθελε να κάνει ο Ταμερλάν Τσαρνάγεφ από την ιστοσελίδα Amazon. Μολονότι οι επιθέσεις της Βοστώνης οδήγη-
Μολονότι οι επιθέσεις της Βοστώνης οδήγησαν το μεγαλύτερο μέρος των αμερικανικών ΜΜΕ στο να κάνει ολόκληρη διατριβή σχετικά με την ισλαμοποίηση στον Βόρειο Καύκασο, δεν χωρά αμφιβολία ότι οι δύο αδερφοί έδρασαν ως μοναχικοί λύκοι
σαν το μεγαλύτερο μέρος των αμερικανικών ΜΜΕ στο να κάνει ολόκληρη διατριβή σχετικά με την ισλαμοποίηση στον Βόρειο Καύκασο, δεν χωρά αμφιβολία ότι οι δυο αδερφοί έδρασαν ως μοναχικοί λύκοι. Αυτή η τελευταία εικόνα, ωστόσο, παραπέμπει σε μια πολύ διαφορετική έννοια από αυτή του λύκου της Τσετσενίας, («μπορζ» στην τοπική γλώσσα), εθνικό σύμβολο το οποίο διεκδικούν ως σύμβολο του αγώνα τους οι αυτονομιστές, σε σημείο μάλιστα να το αναπαράγουν στη σημαία τους. Στις μελέτες σχετικά με την τρο-
ΟΙ ΜΟΝΑΧΙΚΟΙ ΛΥΚΟΙ ΤΗΣ ΒΟΣΤΩΝΗΣ
μοκρατία, ο όρος «μοναχικοί λύκοι» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα άτομα τα οποία «σπρωγμένα από κάποιο προσωπικό κίνητρο ή από τη βεβαιότητα ότι ανήκουν σε μια ιδεολογική ομάδα»2 ακολουθούν κατά μόνας τους πολεμικούς τους στόχους. Σε ένα πρόσφατο έργο του που είναι αφιερωμένο σε αυτή την έννοια, ο Τζέφρι Σάιμον υπενθυμίζει ότι από την αρχή του 20ού αιώνα, η ιστορία των ΗΠΑ είναι διάσπαρτη από περιστατικά βίας τα οποία εξαπολύονται από μοναχικούς λύκους.3 Στη Νορβηγία, ο ακροδεξιός φονιάς Άντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ, ο οποίος δολοφόνησε εν ψυχρώ 77 άτομα το 2011, συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά. Τα παραδείγματα των μοναχικών λύκων, οι οποίοι εμπνέονται από την τζιχάντ του σαλαφισμού4 ή από την Αλ Κάιντα, σχηματίζουν ολόκληρο λόχο, κυρίως στις χώρες της Δύσης. Ορισμένοι αρχηγοί ομάδων παρακινούν τους νεαρούς μουσουλμάνους να διαπράξουν επιθέσεις τέτοιου είδους στο όνομα της «τζιχάντ αλ φάρντι», της «ατομικής τζιχάντ», σύμφωνα με την αρχή που εξέδωσε ο Οσάμα Μπιν Λάντεν: «Μην ρωτάτε κανέναν αν πρόκειται να σκοτώσετε Αμερικανούς». Αν δώσουμε βάση στις επίσημες πηγές, ο Τζοχάρ Τσαρνάγεφ φέρεται να ομολόγησε στο FBI ότι ο αδελφός του και ο ίδιος είχαν επηρεαστεί από τα διαδικτυακά κηρύγματα του Ανουάρ Αλ Αουλάκι, ενός Αμερικανού κήρυκα, ο οποίος σκοτώθηκε το 2011 στην Υεμένη από ένα τηλεκατευθυνόμενο αεροσκάφος της CIA.5 Αυτό υποδεικνύει ότι τα δυο αδέρφια ήταν τυπικοί μοναχικοί λύκοι, δίχως τις αναφορές στους Τσετσένους μαχητές που περιγράφει ο Γκαμέρ. Εξάλλου, παρά τις μη επιβεβαιωμένες μαρτυρίες σύμφωνα με τις οποίες ο Ταμερλάν Τσαρνάγεφ είχε συναντηθεί με αντάρτες στον Βόρειο Καύκασο κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην περιοχή, το 2012, πολλά στοιχεία υποδεικνύουν ότι ο εξτρεμισμός του είναι άσχετος με το πολιτικό πλαίσιο στην περιοχή. Η εμφάνιση των πολεμιστών της τζιχάντ στην Τσετσενία συνέπεσε με την έναρξη του πρώτου πολέμου κατά των Ρώσων, τον Δεκέμβριο του 1994. Ο πόλεμος αποτέλεσε την ευκαιρία για πολλούς Άραβες μαχητές από το μέτωπο του Αφγανιστάν, αποκαρδιωμένους και σε αναζήτηση νέων πεδίων μάχης μετά την αποχώρηση των Σοβιετικών από την Καμπούλ. Ορισμένοι ανάμεσά τους, όπως ο διοικητής Χατάμπ (κατά κόσμον Σαμίρ Σάλεχ Αμπντάλα Αλ Σουγουαϊλέμ), είχαν συνδράμει τους ισλαμιστές στον εμφύλιο πόλεμο που μαινόταν στο Τατζικιστάν από το 1992 ώς το 1994. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 4
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
ΑΪΤΗ, ΤΡΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΣΕΙΣΜΟ
Διαμελισμός από τους ευεργέτες Στις 12 Ιανουαρίου του 2010, η Αϊτή επλήγη από έναν σεισμό μεγέθους 7 Ρίχτερ, ο οποίος προκάλεσε περισσότερους από 230.000 θανάτους. Τρία χρόνια αργότερα, παρά τις υποσχέσεις, τα μόνα αποτελέσματα της ανθρωπιστικής βοήθειας μπορούν να συνοψιστούν στην εισαγωγή στη χώρα του δονακίου της χολέρας και στην εγκατάσταση επιχειρήσεων που ελάχιστα ενδιαφέρονται για τα εργασιακά δικαιώματα. Της Céline Raffalli*
Α
ρχίζει να σκοτεινιάζει πάνω από τα ερείπια του Πορτ-ο-Πρενς, τα οποία σε λίγο θα βυθιστούν στο σκοτάδι. Το μόνο που διακρίνεται είναι το κόκκινο χρώμα στο φανάρι της τροχαίας, σε μια διασταύρωση λίγο πιο κάτω. Όπου κι αν κοιτάξει κανείς, το μόνο που θα δει είναι ερείπια. Οι σκύλοι είναι οι πραγματικοί κύριοι της νύχτας. Κάθε τόσο, τα αλυχτίσματά τους σκίζουν τη σιωπή. Το πρωί, τα διαδέχεται ο βόμβος των κινητήρων. Με το σκληρό φως της αυγής, τα αυτοκίνητα προσπαθούν να προχωρήσουν μέσα στο χάος που βασιλεύει σε αυτήν την εξαιρετικά πυκνοκατοικημένη πόλη. Τα ταπ-ταπ, τα ομαδικά ταξί, αγωνίζονται να παρακάμψουν τους κρατήρες που επιβάλλουν στο κυκλοφοριακό της πόλης διαδρομές γεμάτες μαιάνδρους. Όταν φυσάει, στον αέρα πλανάται η μυρωδιά του θανάτου ανακατεμένη με τη δυσωδία των λυμάτων που κυλάνε σε έναν ανοιχτό οχετό και με τη σκόνη που αναδίδεται από τα ερείπια. Οι Αϊτινοί ζουν μέσα σε μια περίεργη, εξωπραγματική κατάσταση: οι αγνοούμενοι εξακολουθούν να είναι παρόντες. Εύκολα τους φαντάζεται κανείς σε κάθε σημείο της πόλης, παγιδευμένους κάτω από όγκους μπετόν. * Η Céline Raffalli είναι δημοσιογράφος.
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
7 Ρίχτερ: αυτό το μέγεθος σεισμού ισοδυναμεί με αρκετές πυρηνικές βόμβες, οι οποίες θα έσκαγαν ταυτόχρονα στο υπέδαφος. Στις 12 Ιανουαρίου του 2010, άντεξε μονάχα ένα σπίτι στα τρία. Υπήρξαν σπίτια που άντεξαν σαν από θαύμα, χωρίς να σπάσει ούτε ένα τζάμι, ενώ το διπλανό τους ισοπεδώθηκε. Ο σεισμός προκάλεσε 230.000 νεκρούς, 300.000 τραυματίες και 1.300.000 άστεγους. Οι δε υλικές ζημίες ανήλθαν σε 7,8 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή στο 120% του ΑΕΠ του 2009. Τρία χρόνια αργότερα, η ανοικοδόμηση δεν φαίνεται να έχει καν αρχίσει. Στους δρόμους, μερικοί άντρες με μπλουζάκια με το λογότυπο διάφορων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και με ένα φτυάρι στο χέρι, έχουν αντικαταστήσει τις μπουλντόζες και τα χωματουργικά μηχανήματα τα οποία εδώ και πολύ καιρό έχουν αποχωρήσει από το νησί. Με αυτόν τον ρυθμό, πόσα χρόνια θα απαιτηθούν για την ανοικοδόμηση; Αν και οι περισσότερες ΜΚΟ έχουν εγκαταλείψει το νησί, στις ερειπωμένες συνοικίες ολόκληρης της πρωτεύουσας βλέπει κανείς χιλιάδες βρόμικες και σκισμένες μπλε σκηνές, τη μια δίπλα στην άλλη, στις οποίες εξακολουθούν να στοιβάζονται 370.000 άτομα. Οι ένοικοί τους έχουν ανοίξει με μαχαίρι παράθυρα και προσπαθούν να επιβιώσουν κάτω από τη φονική ζέστη. Το σούρουπο, μια γυναίκα πλένεται στην άκρη του δρόμου, ενώ ξυστά δίπλα της περνούν τα αυτοκίνητα ξερνώντας μαύρο καπνό.
Οι υποσχέσεις των διεθνών δωρητών παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό νεκρό γράμμα. Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2012, το γραφείο του ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ στην Αϊτή ανακοίνωσε ότι είχαν διανεμηθεί μόνο τα μισά από τα 5,37 δισ. δολάρια που οι δωρητές είχαν υποσχεθεί κατά τη διάρκεια της διάσκεψης της Νέας Υόρκης, τον Μάρτιο του 2010. Υποτίθεται ότι τα κονδύλια θα ήταν διαθέσιμα πριν από το φθινόπωρο του 2010, ωστόσο η εκταμίευση ενός μέρους τους έχει παγώσει λόγω της ανυπαρξίας συγκροτημένων και αξιόπιστων δημόσιων θεσμών. Η «διεθνής κοινότητα» -τι βολική ανώνυμη έκφραση, αλήθεια!- ανέλαβε τη διαδικασία της ανοικοδόμησης. Όμως, ο μεγάλος αριθμός των εμπλεκόμενων φορέων και οι αποκλίσεις των συμφερόντων καθιστούν αδύνατη κάθε πρόοδο. Και τα προγράμματα προσανατολίζονται σχεδόν αποκλειστικά στην προώθηση της ξένης τεχνικής βοήθειας και των ξένων επενδύσεων, με λίγα λόγια των «ελεύθερων ανταλλαγών». «Haiti is open for business» («Η Αϊτή είναι ανοιχτή στις επιχειρήσεις»): σε αυτό το σύνθημα συνοψίζονται οι απόψεις του νέου προέδρου, Μισέλ Μαρτελί, ο οποίος ανήλθε στην εξουσία το 2011. Λίγο μετά τον σεισμό συγκροτήθηκε μια Προσωρινή Επιτροπή για την Ανοικοδόμηση της Αϊτής (CIRH), με επικεφαλής τον πρώην Αμερικανό πρόεδρο Ουίλιαμ Κλίντον και τον Αϊτινό πρώην πρωθυπουργό, Ζαν Μαξ Μπελρίβ. Αποστολή της, η έγκριση των προγραμμάτων που θα χρηματοδοτούνταν από την Παγκόσμια Τράπεζα. Δύο χρόνια αργότερα, η επιτροπή θεωρείται ανέκδοτο. Σύμφωνα με τη βρετανική ΜΚΟ Oxfam, πρόκειται για «έναν βάλτο όπου τα πάντα κολλάνε μέσα στην αναποφασιστικότητα και στις καθυστερήσεις». Όταν τελείωσε η θητεία της CIRH, στα τέλη του 2011, τη σκυτάλη πήρε το Ταμείο για την Ανοικοδόμηση της Αϊτής (FRH). Διοικείται από την αϊτινή κυβέρνηση και από εκπροσώπους της τοπικής εργοδοσίας, της Παγκόσμιας
Τράπεζας, της Παναμερικανικής Τράπεζας για την Ανάπτυξη (BID), καθώς και ορισμένων ΜΚΟ. Ωστόσο, η συγκεκριμένη δομή δεν κατορθώνει να συγκεντρώσει βοήθεια από τους διεθνείς δανειστές. Με τη σειρά του, το Ταμείο ΚλίντονΜπους, το οποίο δημιουργήθηκε τον Ιανουάριο του 2010 με πρωτοβουλία του Αμερικανού προέδρου, Μπάρακ Ομπάμα, ανακοίνωσε την αποχώρησή του από τη χώρα, στις 31 Δεκεμβρίου του 2012. Τα 54 εκατομμύρια δολάρια που είχε κατορθώσει να συγκεντρώσει, δαπανήθηκαν. Χωρίς, ωστόσο, και να φανούν κάποια αποτελέσματα. Όπως υποστηρίζει ο δημοσιογράφος Ρόμπερσον Αλφόνς στην εφημερίδα Le Nouvelliste (7 Δεκεμβρίου 2012), «ορισμένοι θα στοιχημάτιζαν το κεφάλι τους ότι τα χρήματα δεν χρησιμοποιήθηκαν για τη χρηματοδότηση των παραγωγικών τομέων της οικονομίας. Κάποιοι άλλοι θα υποστηρίξουν το αντίθετο. Εδώ, τίποτε δεν είναι άσπρο ή μαύρο». Καθώς η διεθνής οικονομική βοήθεια στερεύει, ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, Τζιμ Γιονγκ Κιμ, έκανε την εξής έκκληση φεύγοντας από το νησί, στις 7 Νοεμβρίου του 2012: «Δεν είναι η ενδεδειγμένη στιγμή να αναστείλουμε την παροχή βοήθειας στην Αϊτή». Στην επιτροπή που αποφασίζει για το πού θα διατεθούν τα χρήματα των δωρητών, κάθε κράτος υπερασπίζεται τα συμφέροντα των δικών του επιχειρήσεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκύπτουν διάφορα διασκορπισμένα μικροπρογράμματα, τα οποία δεν εντάσσονται σε κανένα συνολικό όραμα ανοικοδόμησης. Ελλείψει χρηματοδότησης, τα μισά από τα προγράμματα αυτά τελικά δεν εγκρίνονται. Για την ώρα, η Αϊτή έχει μετατραπεί σε ένα νέο Ελντοράντο για τις ξένες επιχειρήσεις. Σύμφωνα με την έκφραση του πρεσβευτή των ΗΠΑ, Κένεθ Μέρτεν, η οποία έγινε γνωστή όταν αποκαλύφθηκε η αμερικανική διπλωματική αλληλογραφία από τα WikiLeaks, βρισκόμαστε μπροστά σε «έναν πυρετό του χρυσού». Οι Αμερικανοί κατηγορούνται ότι ευνοούν τις δικές τους εθνικές επιχειρήσεις, τη στιγμή που οι αϊτινές μένουν εκτός παιχνιδιού. Από τα 267 εκατομμύρια δολάρια της CIRH προέκυψαν 1.500 συμβόλαια για αμερικανικές επιχειρήσεις και μόλις 20 για τις τοπικές.
Μια μικρή ελίτ ―το 3% του πληθυσμού― που ζει στις συνοικίες που βρίσκονται στα ψηλότερα σημεία του Πορτ-ο Πρενς μοιράζεται το 85% του πλούτου της χώρας. «Η φτώχεια στην οποία είναι βυθισμένη η χώρα βολεύει τις ΜΚΟ και την οικονομική εξουσία, για τις οποίες η Αϊτή δεν είναι μια χώρα, αλλά ένας χώρος εμπορίου!»
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
3/33
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 23 IOYNIOY 2013
Πριν από την έγκρισή τους από την Παγκόσμια Τράπεζα, όλα τα προγράμματα οφείλουν να έχουν λάβει την προέγκριση της επιτροπής Κλίντον. Και το γραφείο καταπολέμησης της διαφθοράς που δημιουργήθηκε στους κόλπους της CIRH, συγκροτήθηκε μονάχα τον Μάρτιο του 2011, όταν τα δύο τρίτα των προγραμμάτων είχαν ήδη εγκριθεί. Χωρίς να ξεχνάμε βέβαια, ότι τα προγράμματα των οποίων ο προϋπολογισμός δεν υπερβαίνει το ένα εκατομμύριο δολάρια, δεν είναι υποχρεωτικό να λάβουν εγκρίσεις. Κάθε τόσο ξεσπάνε σκάνδαλα: τεράστιοι μισθοί των στελεχών των επιχειρήσεων που αναλαμβάνουν τα έργα, ανέγερση σχολείων - φαντασμάτων κ.λπ. Όταν ήταν πρωθυπουργός, ο Μπελρίβ υπέγραψε σε μία και μόνο ημέρα 8 συμβόλαια με τρεις επιχειρήσεις που ανήκαν στον Αμερικανό γερουσιαστή Φελίξ Μπαουτίστα. Ο πρώην πρόεδρος της Αϊτής, Ρενέ Πρεβάλ, ολοκλήρωσε τη θητεία του μέσα σε μια ατμόσφαιρα δηλητηριασμένη από τα σκάνδαλα: κατηγορήθηκε ότι καταχράστηκε αρκετά εκατομμύρια δολάρια από τα κονδύλια του Petrocaribe1 για να χρηματοδοτήσει την προεκλογική εκστρατεία του προστατευόμενού του, Ζιντ Σελεστέν, στις προεδρικές εκλογές του 2011. Πολλοί νέοι εξακολουθούν να φοράνε στον καρπό τους το ροζ βραχιόλι της προεκλογικής εκστρατείας του σημερινού προέδρου, Μ. Μαρτελί. Αυτός ο πρώην τραγουδιστής των compass, με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο «Sweet Micky» είχε υποσχεθεί δωρεάν παιδεία και την καταπολέμηση της διαφθοράς και της ανασφάλειας. Ήδη έχουν κάνει την εμφάνισή τους αμφιβολίες για το προεδρικό περιβάλλον, το οποίο αποτελείται από ανθρώπους του Ντιβαλιέ, του πρώην δικτάτορα, αλλά και από αστυνομικούς για τους οποίους υπάρχουν υποψίες ότι είχαν εμπλακεί στη διακίνηση ναρκωτικών πριν από μια δεκαετία. Αυτή τη στιγμή, το FBI διεξάγει έρευνες για ένα ευρύτατο δίκτυο απαγωγών, στο οποίο πιθανολογείται ότι εμπλέκονται και άτομα από το προεδρικό περιβάλλον. Με το πρόγραμμα 16/6 του προέδρου Μαρτελί -το οποίο υλοποιείται με καναδική χρηματοδότηση και αφορά έξι κατασκηνώσεις σκηνιτών σε δεκαέξι συνοικίες- απομακρύνθηκαν οι σεισμόπληκτοι από τους κυριότερους δημόσιους χώρους. Για τη μετεγκατάστασή τους έλαβαν το ποσό των 20.000 γκουρντ (360 ευρώ). Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις, η απομάκρυνσή τους πραγματοποιήθηκε με βίαιο τρόπο. Όμως, το ποσό που έλαβαν οι οικογένειες ήταν τόσο γελοίο, ώστε το μόνο που κατόρθωσαν ήταν να χτίσουν άθλιες παράγκες στις παρυφές των τενεκεδουπόλεων ή σε πλαγιές λόφων με μεγάλη κλίση. Αστραπές σκίζουν τον ουρανό πάνω από το Ντελμά, μια από τις κατασκηνώσεις σκηνιτών. Φωτίζουν κάποιες φευγαλέες μορφές που γλιστράνε μέσα στο σκοτάδι. Να πρόκειται άραγε για ληστές; Για κακοποιούς που κινούνται σε αυτές τις ζώνες ανομίας και γδύνουν τους περαστικούς κολλώντας τους ένα πιστόλι στον κρόταφο ή βιάζουν νεαρές γυναίκες μέσα στις σκηνές, πολύ κοντά στην κεντρική αστυνομική διεύθυνση; Μια έκθεση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (FIDH), η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα τον Νοέμβριο του 2012, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: υπογραμμίζει το γεγονός ότι «αυξάνεται η ανασφάλεια» και ότι «η συγκεκριμένη κατάσταση δεν αποτελεί μοιραίο γεγονός, αλλά το αποτέλεσμα πολιτικών και οικονομικών επιλογών σε εθνικό επίπεδο, οι οποίες, ωστόσο, υπαγορεύονται, σε μεγάλο βαθμό, από τους ξένους ιθύνοντες». Κι ένας επιθεωρητής του ΟΗΕ μας δηλώνει ότι «η εγκληματικότητα
Αχτίδα ελπίδας; Το σημαντικότερο πρόγραμμα ανοικοδόμησης προβλέπει τη δημιουργία μιας Ελεύθερης Ζώνης στο Καρακόλ, στο βόρειο τμήμα της χώρας. Το βιομηχανικό αυτό πάρκο, το οποίο εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2012, προέκυψε από τη συμφωνία που υπογράφηκε τον Ιανουάριο του 2011 ανάμεσα στην κυβέρνηση της Αϊτής, τον νοτιοκορεατικό γίγαντα της υφαντουργίας SAE-A Trading [ο οποίος παράγει ενδύματα για πολλές βρετανικές και αμερικανικές επιχειρήσεις (GAP, Walmart, Target)], την Αμερικανίδα υπουργό Περιβάλλοντος, Χίλαρι Κλίντον και την Παναμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (BID). Για τη δημιουργία της ζώνης, οι ΗΠΑ θα διαθέσουν 124 εκατομμύρια δολάρια -τη μεγαλύτερή τους επένδυση στην ανοικοδόμηση της χώρας- και η αϊτινή κυβέρνηση θα διαθέσει τη γη, θα κατασκευάσει έναν σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κι ένα λιμάνι και θα χορηγήσει στην κορεατική εταιρεία φοροαπαλλαγές. Επίσης, τα εξαγόμενα προς τις ΗΠΑ ενδύματα θα απολαμβάνουν ατέλειας δασμών μέχρι το 2020.Η SAE-A Trading υποσχέθηκε τη δημιουργία 20.000 θέσεων εργασίας με ημερομίσθιο 300 γκουρντ (5 ευρώ - ενδεικτικά, ένα αναψυκτικό κοστίζει 40-50 γκουρντ). Εξάλλου, η κορεατική εταιρεία φημίζεται για τις κακές σχέσεις της με τα συνδικάτα στα εργοστάσιά της στη Γουατεμάλα, τα οποία καταγγέλλουν το πλήθος των παραβιάσεων του εργατικού δικαίου. Ωστόσο, ο Αμερικανός πρώην πρόεδρος Ουίλιαμ Κλίντον χαρακτήρισε την έλευση της SAE-A Trading «αχτίδα ελπίδας».
έχει εκατονταπλασιαστεί μετά τον σεισμό». Λίγο αργότερα, στη συνοικία Μπισαντενέρ, ένας άνδρας τρικλίζει και στη συνέχεια καταρρέει καταμεσής του δρόμου. Το σώμα του τραντάζεται από σπασμούς πάνω στην άσφαλτο, οι περαστικοί αποστρέφουν το βλέμμα και συνεχίζουν τον δρόμο τους. Κάποιος τοποθετεί ένα ξύλο δίπλα του για να αναγκάσει τα τροχοφόρα να παρακάμπτουν το πεσμένο σώμα. Από την άλλη πλευρά του λιμανιού, στη Σιτέ Σολέιγ (Πόλη του Ήλιου), τη μεγαλύτερη τενεκεδούπολη της πρωτεύουσας, έχει σχηματιστεί ουρά μπροστά σε μια πωλήτρια γαλετών αργίλου. Αυτή η γυναίκα ζυμώνει διαρκώς το μείγμα της, ενώ αρκετές εκατοντάδες γαλέτες στεγνώνουν στον ήλιο. «Τρώω τρεις την ημέρα, κόβουν την πείνα», μας λέει χαμογελώντας ο Τζεφ, ένας εικοσάχρονος που έχει
ξυπνήσει πριν από λίγο και το άδειο στομάχι του του δίνει σουβλιές. Λίγο παρακάτω, ξυπόλυτοι πιτσιρικάδες παίζουν ποδόσφαιρο σε μια αλάνα. Μια μικρή ελίτ -το 3% του πληθυσμού- που ζει στις συνοικίες που βρίσκονται στα ψηλότερα σημεία του Πορτ-ο Πρενς μοιράζεται το 85% του πλούτου της χώρας. Η κομψότητά της αποτελεί τεράστια αντίθεση μέσα σε αυτήν την τόσο βρόμικη πόλη. Μετακινείται μονάχα με αστραφτερά και ολοκαίνουργια 4Χ4 και αποφεύγει την Κάτω Πόλη, για να παρακάμψει την εξαθλίωση, την οποία προσποιείται πεισματικά ότι αγνοεί, παρά το γεγονός ότι αυτή απλώνεται σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό κάτω από τα παράθυρά της. Ο συγγραφέας Λιονέλ Τρουγιό εκφράζει την αγανάκτησή του γι’ αυτήν την κατάσταση: «Το πρόβλημα του Μαρτελί είναι ότι προτείνει μια πολιτική ελεημο-
σύνης. Είναι ανίκανος να καταστρώσει ένα σχέδιο για την επανίδρυση της χώρας. Η ομάδα των συνεργατών του αποτελείται από παιδιά της δικτατορίας, τα οποία έχουν ανατραφεί μαθαίνοντας να περιφρονούν τον λαό. Αυτό που επείγει πραγματικά, είναι να ξανακερδίσουμε την εθνική κυριαρχία». Κατά τη γνώμη του, η επανίδρυση αυτού που δεν υπήρχε προϋποθέτει «την αμφισβήτηση των μεγάλων ανισοτήτων και τον σχεδιασμό ενός δίκαιου και αξιόπιστου συστήματος για την κατανομή του πλούτου της χώρας. Όμως, η φτώχεια στην οποία είναι βυθισμένη βολεύει τις ΜΚΟ και την οικονομική εξουσία, για τις οποίες η Αϊτή δεν είναι μια χώρα αλλά ένας χώρος εμπορίου!».2 Ανθρώπινα οστά είναι διάσπαρτα στο σημείο όπου βρισκόταν το Φορ Ντιμάνς, το σημαντικότερο κέντρο βασανιστηρίων την εποχή της δικτατορίας του Ντιβαλιέ. Ωστόσο, στους τοίχους του μπορεί να διαβάσει κανείς το ακόλουθο σύνθημα: «Καλή επιστροφή, Ζαν Κλοντ Ντιβαλιέ!». Νοσταλγία μιας εποχής αιματοβαμμένης, αλλά με ευημερία: να είναι άραγε προτιμότερη η αιματηρή καταπίεση από την εξαθλίωση; Κι όμως, δεν είναι απίθανο να αθωωθεί από τη δικαιοσύνη ο υιός Ντιβαλιέ, ο αποκαλούμενος «Baby Doc» (σε αντιδιαστολή με τον «Papa Doc», τον δικτάτορα πατέρα του που του κληροδότησε την εξουσία), ο οποίος ζει εδώ και είκοσι πέντε χρόνια στη Γαλλία, οικονομικά κατεστραμμένος πλέον. Μια τέτοια εξέλιξη θα του επιτρέψει να ανακτήσει τα έξι εκατομμύρια δολάρια που είναι μπλοκαρισμένα σε έναν τραπεζικό λογαριασμό στη Γενεύη όσο διαρκεί η δικαστική έρευνα. Ανάμεσα στον χαοτικό λαβύρινθο από τις παράγκες κυλάει ένα ποταμάκι, γεμάτο σκουπίδια κι απόβλητα, στο οποίο τσαλαβουτάνε μαύρα γουρούνια. Κάτω από παρόμοιες συνθήκες, το δονάκιο της χολέρας κάνει θραύση. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα εκφράζουν την ανησυχία τους για την έξαρση των κρουσμάτων. Από την εμφάνισή της, τον Οκτώβριο του 2010, η επιδημία έχει προκαλέσει τον θάνατο 7.400 ατόμων κι έχει μολύνει 620.000. Προσβάλλει κυρίως τα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού. Μάλιστα, αυξάνεται το αίσθημα οργής και εξέγερσης ενάντια στον ΟΗΕ, ο οποίος αρνείται να αναλάβει τις ευθύνες του: πράγματι, για την εισαγωγή της ασθένειας της χώρας ευθύνεται το σύνταγμα στρατιωτών από το Νεπάλ, το οποίο βρίσκεται στη χώρα υπό τις διαταγές του ΟΗΕ. Βραδιάζει. Στην άκρη ενός δρόμου όπου το μόνο που μπορεί κανείς να δει είναι ερείπια, με εξαίρεση ένα άγαλμα του Χριστού που άντεξε στις φονικές δονήσεις, ανακαλύπτουμε ένα αιματοβαμμένο πουκάμισο: το αφιέρωσε στην Αλτραγκράς, την αγία προστάτιδα της Αϊτής, κάποιο θύμα ενός εγκλήματος που έμεινε ατιμώρητο, ζητώντας της με αυτόν τον τρόπο να απονείμει εκείνη δικαιοσύνη. Από κάθε γωνιά της πρωτεύουσας υψώνονται στον αέρα ψαλμοί και αλληλούια που φθάνουν μέχρι την έκσταση. Για την ώρα, η πίστη κατορθώνει ακόμα να συγκρατεί την έκρηξη του θυμού.
1 Συμφωνία με τη Βενεζουέλα, η οποία επιτρέπει στην Αϊτή να λαμβάνει πετρέλαιο σε ιδιαίτερα συμφέρουσες τιμές και η οποία συνδυάζεται με αναπτυξιακά προγράμματα.
Βλέπε επίσης το ντοκιμαντέρ του Raoul Peck, Assistance mortelle (2013), http://assistancemortelle.arte.tv/. 2
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΣ
LE
MONDE
4/34
Η ΑΥΓΗ
diplomatique
ΚΥΡΙΑΚΗ 23 IOYNIOY 2013
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 1
Εντούτοις, στον πρώτο πόλεμο της Τσετσενίας, οι τζιχαντιστές δεν σχημάτισαν ξεχωριστό κίνημα. Προτίμησαν να τεθούν υπό την αιγίδα του Τζοχάρ Ντουντάγεφ, του πρώτου ηγέτη υπέρ της ανεξαρτησίας μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Το 1997, μετά την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων, υπεγράφη συμφωνία ειρήνης από τον τότε πρόεδρο της Ρωσίας, Μπόρις Γέλτσιν, «μια συμφωνία ιστορικών διαστάσεων που τερματίζει οριστικά 400 χρόνια [συγκρούσεων μεταξύ των δύο γειτόνων]». Έναν χρόνο νωρίτερα, ο Ντουντάγεφ είχε χάσει τη ζωή του σε έκρηξη από πύραυλο κατευθυνόμενο από λέιζερ, τη στιγμή που μιλούσε μέσω δορυφορικού τηλεφώνου με τον βασιλιά του Μαρόκου, Χασάν Β’, ο οποίος έπαιζε τον ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές. Εν συνεχεία, ύστερα από μια εκλογική διαδικασία που επικυρώθηκε από τους διεθνείς παρατηρητές, πρόεδρος της Τσετσενίας εξελέγη ο Ασλάν Μασχάντοφ. Αλλά η Ρωσία, παρά τις δεσμεύσεις της, αρνήθηκε να συνδράμει στην ανοικοδόμηση της χώρας. Ο Μασχάντοφ, ένας κοσμικός και εθνικιστής μαχητής, όπως και ο Ντουντάγεφ, υποστήριζε πάντα μια πολιτική επίλυση της σύγκρουσης. Η αδιαλλαξία της Μόσχας έμελλε να τον επηρεάσει δραματικά και να δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες για την εξάπλωση των τζιχαντιστών. Αυτοί, λαμβάνοντας γενναία οικονομική ενίσχυση, βοήθησαν τους ντόπιους ισλαμιστές να εισχωρήσουν στις τάξεις των νεαρών αυτονομιστών που κατάγονταν από την Τσετσενία ή από τις γειτονικές δημοκρατίες, να στήσουν δικαστήρια που εφάρμοζαν τη σαρία, να εξισλαμίσουν την κοινωνία και, κυρίως, να ανοίξουν στρατόπεδα εκπαίδευσης για τους νεοεισερχόμενους άραβες μαχητές που πλημμύριζαν την περιοχή. Από το 1997 ώς το 1999, η παρουσία τους δεν έπαψε να αυξάνεται. Εκείνη την περίοδο, το 45% των Αράβων βετεράνων του Αφγανιστάν πήγε στην Τσετσενία, ενώ στον προηγούμενο πόλεμο ήταν μόνο το 30%. Υπό την αιγίδα του πολέμαρχου Σαμίλ Μπασάγεφ, η ριζοσπαστική πτέρυγα του εθνικιστικού κινήματος συνήψε μαζί τους μια ευκαιριακή συμμαχία. Η σύμπλευση αυτή αποσταθεροποίησε το γειτονικό Νταγκεστάν, όπου η βοήθεια που προσέφεραν οι Τσετσένοι αντάρτες στο σχέδιο για τη δημιουργία ισλαμικής δημοκρατίας προσέκρουσε στη στρατιωτική επέμβαση της Μόσχας. Οι Ρώσοι θα έβρισκαν σε αυτά τα γεγονότα την αφορμή για να καταλάβουν εκ νέου την Τσετσενία, το 1999. Ο δεύτερος πόλεμος σηματοδοτεί μια νέα φάση παρανομίας για τους τζιχαντιστές του Καυκάσου. Μολονότι τα συνθήματα των Ισλαμιστών συνάντησαν πολύ μικρή ανταπόκριση μεταξύ του πληθυσμού, οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 έδωσαν στη Μόσχα τη δυνατότητα να νομιμοποιήσει τη βάρβαρη καταστολή των αυτονομιστών στο όνομα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Πίσω από αυτή τη βιτρίνα, επί Βλαντίμιρ Πούτιν έγιναν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μεγάλη κλίμακα, οι οποίες έτυχαν ελάχιστης κάλυψης από τα διεθνή ΜΜΕ. Συνολικά, οι δύο πόλεμοι προκάλεσαν τον θάνατο ή τον εκτοπισμό του ενός τετάρτου του πληθυσμού της Τσετσενίας. Από το 2003, οι άραβες μαχητές αρχίζουν να συρρέουν στην περιοχή. Ορισμένοι αναδιπλώνονται στο Ιράκ, όπου η αμερικανική στρατιωτική κατοχή έχει ανοίξει ένα νέο πεδίο εξάπλωσης για τους τζιχαντιστές. Οι Ρώσοι επικυρώνουν τον θρίαμβό
τους δολοφονώντας τον μετριοπαθή πρόεδρο Μασχάντοφ, στις 8 Μαρτίου του 2005, και εγκαθιστώντας στο Γκρόσνι, την πρωτεύουσα της Τσετσενίας, μια πιστή σε αυτούς κυβέρνηση, η οποία ολοκληρώνει τον κατακερματισμό του εθνικιστικού κινήματος.
Η εμφάνιση των πολεμιστών της τζιχάντ στην Τσετσενία συνέπεσε με την έναρξη του πρώτου πολέμου κατά των Ρώσων, τον Δεκέμβριο του 1994
Η εξέγερση, ωστόσο, θα εξαπλωθεί στις γειτονικές δημοκρατίες. Το 2007, η διακήρυξη του Ισλαμικού Εμιράτου του Καυκάσου (IEC) σηματοδοτεί έναν νέο σταθμό στην εδραίωση των ισλαμιστικών ομάδων που δρούσαν στο Νταγκεστάν, στην Ινγκουσετία και στο Καμπαρντίνο - Μπαλκάρια. Τα παράπονα των τοπικών πληθυσμών για τη σιδηρά πειθαρχία της Μόσχας τροφοδοτούν την ανάδυση μιας νέας γενιάς ανταρτών, οι οποίοι συγκινούνται ελάχιστα από το κάλεσμα για μια παγκόσμια τζιχάντ, αντίθετα, όμως, είναι αποφασισμένοι να πλήξουν τη Ρωσία. Το IEC θα διεκδικήσει πολλές τρομοκρατικές ενέργειες, με σημαντικότερη την επίθεση αυτοκτονίας στο μετρό της Μόσχας, τον Μάρτιο του 2010, όμως θα αποποιηθεί την όποια ευθύνη για τις επιθέσεις της Βοστώνης. Ο Βόρειος Καύκασος σήμερα βασανίζεται από δύο φαινόμενα που συγκλίνουν. Ενώ, πρόσφατα ακόμα, οι ισλαμιστές αντάρτες που δρού-
σαν στην περιοχή εμπνέονταν από ιδεολόγους των αραβικών χωρών και γενικότερα του εξωτερικού, σήμερα διαθέτουν τους δικούς τους διανοούμενους, όπως τον Σαΐντ Μπουριάτσκι, τον Ανζόρ Αστεμίροφ ή τον Αμπού Ντουτζάνα, μολονότι είναι πια νεκροί. Από την άλλη, οι οπαδοί της παγκόσμιας τζιχάντ δείχνουν διπλό ενδιαφέρον για τον Βόρειο Καύκασο, όπως μαρτυρά η μετάφραση μεγάλου μέρους των προπαγανδιστικών τους κειμένων στα ρωσικά. Αμέτρητες σελίδες είναι αφιερωμένες στο IEC σε φόρουμ στο Ίντερνετ. Μέχρι σήμερα, πάντως, οι τζιχαντιστές του Καυκάσου δεν έχουν κατορθώσει να δημιουργήσουν πραγματικές δυσκολίες στον ρωσικό εχθρό. Όπως είναι ολοφάνερο, οι αδελφοί Τσαρνάγεφ έτρεφαν μεγαλύτερη συμπάθεια για τη χώρα καταγωγής της μητέρας τους, το Νταγκεστάν, παρά για τη χώρα υποδοχής του πατέρα τους, τις ΗΠΑ. Το Νταγκεστάν καταλαμβάνει εδώ και πολλά χρόνια κεντρική θέση στο καζάνι του Καυκάσου, με 300 τρομοκρατικές επιθέσεις να έχουν καταγραφεί μόνο μέσα στο 2010. Αλλά οι Τσαρνάγεφ δεν ανέφεραν ποτέ την παραμικρή σύνδεση ανάμεσα στην κατάσταση στην περιοχή και τις βόμβες της Βοστώνης. «Γιατί ο Ταμερλάν Τσαρνάγεφ δεν ζήτησε ποτέ τον τερματισμό της αιματοχυσίας στο Νταγκεστάν, αλλά προτιμούσε να στρέφει το ενδιαφέρον του στα τεκταινόμενα στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ;», διερωτάται δικαίως ο Τσετσένος ιστορικός Μαϊρμπέκ Βατσαγκάγεφ.6 Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση ίσως είναι ότι οι εξτρεμιστικές του θέσεις δεν είχαν καμία σχέση με τον Βόρειο Καύκασο. Οι τζιχαντιστές του Καυκάσου βρίσκουν, κατά κύριο λόγο, πρόσφορο έδαφος σε ένα τοπικό πεδίο σύγκρουσης, όπου κυριαρχεί η λαϊκή δυσαρέσκεια, η μαζική φτώχεια, η ανεργία, η διαφθορά, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η ρωσική ηγεμονία. Είναι ο λόγος για τον οποίο οι επιθέσεις τους δεν στόχευσαν ποτέ σε άλλα συμφέροντα πλην των ρωσικών. Η αιματηρή περιπέτεια των αδελφών Τσαρνάγεφ δύσκολα μπορεί να ενταχθεί στη σκακιέρα του Βόρειου Καύκασου. Ήταν αναμφίβολα μοναχικοί λύκοι, σίγουρα όμως, όχι λύκοι της Τσετσενίας.
1 Moshe Gammer, «The lone wolf and the bear: Three centuries of Chechen Defiance of russian rule», Hurst & Company, Λονδίνο, 2005. 2 Raffaello Pantucci, «A typology of lone wolves: preliminary analysis of lone islamist terrorists», The International Center for the Study of Radicalisation and Political Violence (ICSR), Λονδίνο, Μάρτιος 2011. 3 Jeffrey Simon, «Lone wolf terrorism: Understating the Growing Threat», Prometheus Books, Amherst (Νέα Υόρκη), 2013. 4 (ΣτΜ): σουνιτικό κίνημα που κηρύσσει την επιστροφή στο αυθεντικό ισλάμ, θεμελιωμένο στο Κοράνι. 5 Daniel Klaidman, «The Awlaki/Tsarnaef connection», 26 Απριλίου 2013, http://www.thedailybeast.com/articles/2013/04/ 26/the-awlaki-connection.html.
Mairbek Vatchagaev, «Why Tamerlan Tsarnaef is out of Chechen mentality», Eurasia Daily Monitor, τ. 10, Νο 83, Τhe Jamestown Foundation, 2-5-13. 6
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ