ΙΣΠΑΝΙΑ: EΝΑ ΠΕΙΡΑΜΑ ΠΟΥ ΔΙΑΡΚΕΙ 35 ΧΡΟΝΙΑ Ο Χουάν Μανουέλ Σάντσεθ Γκορδίγιο, μαζί με τους συντρόφους του από το Εργατικό Συνδικάτο της Ανδαλουσίας, επιδόθηκε σε πολλές κατασχέσεις τροφίμων από τα σούπερ μάρκετ για να βοηθήσει τα θύματα της κρίσης. Οι θεαματικές αυτές κινήσεις αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον για τη Μαριναλέδα, την κοινότητα στην οποία είναι δήμαρχος. Εδώ, τίποτα δεν γίνεται όπως αλλού. Και φαίνεται μάλιστα πως τα πράγματα πηγαίνουν καλά... Του ειδικού απεσταλμένου μας Gilbert Haffner*
Η
Μαριναλέδα, μια ισπανική κοινότητα με έκταση 28 τετραγωνικά χιλιόμετρα και 2.800 κατοίκους στην επαρχία της Σεβίλης, περιστοιχίζεται από τεράστιες ιδιωτικές εκτάσεις που στο μεγαλύτερο μέρος τους ανήκουν σε πλούσιους γαιοκτήμονες. Οι «terratenientes», οι παλαιοί αριστοκράτες, εκμεταλλεύονται χιλιάδες εκτάρια γης και δεκάδες χιλιάδες αγροτικούς εργάτες, ανειδίκευτους ή ωρομίσθιους. Είναι το βασίλειο της επισφαλούς εργασίας.1 Η Μαριναλέδα, ωστόσο, είναι γνωστή στην Ισπανία, αλλά και στην Ευρώπη, για άλλους λόγους. Το χωριό, υπό την καθοδήγηση του δημάρχου του, του Χουάν Μανουέλ Σάντσεθ Γκορδίγιο, ο οποίος εκλέγεται ανελλιπώς εδώ και 34 χρόνια, έχει αναπτύξει ένα ιδιαίτερο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό μηχανισμό. Το έμβλημα της πόλης διατυμπανίζει τις φιλοδοξίες του: «Μια ουτοπία για την ειρήνη». Ορισμένοι την αποκαλούν αντικαπιταλιστικό μοντέλο. Άλλοι την καταγγέλλουν ως απάτη ή φάρσα. Αλήθεια ή ψέμα λοιπόν; Ένα σύστημα κατά της κρίσης ή απλή αναστολή των συνεπειών της; Προτού απαντήσουμε, ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε αυτόν τον ανδαλουσιάνικο οικισμό τη δεκαετία του 1970, χωρίς διοικητικές, οικονομικές ή πολιτικές δομές. Η ισπανική εκδοχή του ιταλικού Νότου. Ένας ντόπιος Κάρλο Λέβι θα μπορούσε είχε γράψει το Ο Χριστός σταμάτησε στη Μαριναλέδα.2 Το 1979 δεν υπήρχε ασφαλτοστρωμένος δρόμος. Τα σπίτια ήταν σε άθλια κατάσταση, κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των κατοίκων. Το κέντρο υγείας ανεπαρκές. Δεν υπήρχε
* Ο Gilbert Haffner είναι πρώην γενικός γραμματέας της ένωσης φίλων της Monde diplomatique (AMD).
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 25 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2013 TEYXOΣ 30
diplomatique
Μαριναλέδα: Το ανδαλουσιανό φαλανστήριο κανονικό δημαρχείο, ενώ το σχολείο ήταν υποτυπώδες. Δεν υπήρχε καν Γυμνάσιο - Λύκειο.3 Όλα ξεκινούν το 1977, με τη δημιουργία του Συνδικάτου Εργατών της Γης (Sindicato de Obreros del Campo, SOC). Οι κάτοικοι συμμετέχουν σε αυτό μαζικά. Ένα χρόνο αργότερα, πραγματοποιείται η πρώτη κατάληψη μεγάλης ιδιοκτησίας, του αγροκτήματος της Μποκατινάχα, από όπου, αργότερα, θα εκδιωχθούν οι συνδικαλιστές. Ακολουθεί η εκλογή νέου δημάρχου, του νεότερου στην Ισπανία: του Μανουέλ Σάντσεθ Γκορδίγιο, καθηγητή Ιστορίας. Οι αρχές του; Η πάλη ενάντια στην εξαθλίωση και σε όσους την προκαλούν: στο κυρίαρχο οικονομικό σύστημα, στους γαιοκτήμονες και ενίοτε στη δημόσια εξουσία. Υπάρχει ανάγκη για καλλιεργήσιμη γη - γη που να ανήκει σε μια συλλογικότητα και όχι σε έναν άρχοντα. Γη που να προσφέρει δουλειά σε αυτή την κατά βάση αγροτική περιοχή. Αρχίζει τότε ο μακρύς δρόμος προς την απαλλοτρίωση ιδιωτικών εκτάσεων με απεργίες πείνας και καταλήψεις ιδιοκτησιών, οι οποίες είχαν ως απάντηση τις βίαιες εκκενώσεις με την παρέμβαση της Χωροφυλακής. Τέλος, το 1991, η Junta de Andaluc a, η κυβέρνηση της Αυτόνομης Κοινότητας της Ανδαλουσίας, προχωρεί στην απαλ-
λοτρίωση 1.200 εκταρίων του αγροκτήματος του Ουμόσο, ιδιοκτησίας του δούκα Δελ Ινφαντάδο4 και παραχωρεί τη γη στη διάθεση του δήμου της Μαριναλέδα. Έτσι, γίνεται πραγματικότητα το παλιό όνειρο «η γη σε αυτόν που τη δουλεύει». Παράλληλα, μπαίνει τέλος στην ενδημική ανεργία, ενώ η μετανάστευση περιορίζεται. Ξεκινά η φύτευση ελαιόδεντρων και η καλλιέργεια πιπεριάς, αγκινάρας και φάβας. Για να καλυφθούν οι ανάγκες του πληθυσμού, η παραγωγή εκβιομηχανίζεται από το 1999 και μετά με τη βοήθεια μιας κονσερβοποι-
ίας, συνεταιρικής, εννοείται. Ο κάθε εργάτης αμείβεται με τον ίδιο μισθό, όποια κι αν είναι η θέση του ή οι αρμοδιότητές του: σήμερα, 47 ευρώ την ημέρα επί έξι μέρες την εβδομάδα, σύνολο 1.128 ευρώ τον μήνα για πλήρη απασχόληση (ο κατώτατος μισθός σε όλους τους κλάδους ανέρχεται στα 645 ευρώ). Για να μην παραμείνει νεκρό γράμμα το δικαίωμα στη στέγη που εγγυάται το ισπανικό Σύνταγμα, τίθεται σε εφαρμογή σχετικό πρόγραμμα με κανόνα την αυτο-οικοδόμηση. Ο καθένας συμμετέχει ανάλογα με τις ικανότητές του. Ο δήμος παρέχει το οικόπεδο και αμείβει τον αρχιτέκτονα. Τα υλικά τα προσφέρουν από κοινού ο δήμος, ο οποίος μπορεί να κάνει χρήση των δημοσίων κονδυλίων του Προγράμματος Αγροτικής Εργασίας5 και η τοπική κυβέρνηση της Ανδαλουσίας. Η διανομή γίνεται κατόπιν συνέλευσης, στην οποία συνέρχονται όλοι οι πολίτες. Υπολογίζεται ότι μέχρι σήμερα έχουν χτιστεί τουλάχιστον 350 σπίτια με αυτό τον τρόπο, με χρήσιμη επιφάνεια 90 τετραγωνικά μέτρα και με 100 τετραγωνικά αυλή για να υπάρχει δυνατότητα μελλοντικής επέκτασης. Το ενοίκιο ανέρχεται στα 15 ευρώ τον μήνα, όταν θα έπρεπε να πληρώνει καΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 30
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique ΗΠΑ
Στη Βόρεια Ντακότα, οι αγελάδες χάνουν την ουρά τους Στις ΗΠΑ, η εκμετάλλευση του σχιστολιθικού φυσικού αερίου και πετρελαίου έχει σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Στη Βόρεια Ντακότα ωστόσο, οι αρχές αποστρέφουν το βλέμμα Του ειδικού απεσταλμένου μας Maxime Robin*
Η
φάρμα της Τζάκι Σίλκε είναι το μοναδικό κατοικημένο μέρος σε ακτίνα 35 χιλιομέτρων. Αυτή η αγρότισσα στα περίχωρα του Γουίλιστον δεν επέτρεψε ποτέ στις εταιρείες να πραγματοποιήσουν γεωτρήσεις στη γη της, όμως πολλές πετρελαϊκές εγκαταστάσεις βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από τα βοσκοτόπια της. Από το 2011, κάποιες από τις αγελάδες της άρχισαν να πάσχουν από κάτι περίεργο: αδυνάτιζαν και καμιά φορά, έχαναν την ουρά τους. Απευθύνθηκε λοιπόν στις αρχές της Βόρειας Ντακότα ζητώντας τους να εξετάσουν το έδαφος. Οι επιθεωρητές που πήγαν επί τόπου δεν διαπίστωσαν καμιά ανωμαλία. Τότε, η Τζάκι Σίλκε ήρθε σε επαφή με έναν ανεξάρτητο ειδικό από το Ντιτρόιτ, ο οποίος εξέτασε δείγμα του αέρα πάνω από τη φάρμα κι εντόπισε διάφορες ουσίες: βενζόλιο, μεθάνιο, χλωροφόρμιο, βουτάνιο, προπάνιο, τολουόλιο και ξυλόλιο - που όλες τους σχετίζονται με την άντληση υδρογονανθράκων μέσω υδραυλικής ρωγμάτωσης (fracking). Στο πηγάδι της βρέθηκαν επίσης σημαντικές ποσότητες θειούχων αλάτων χρωμίου και στροντίου. Στον εγκέφαλό της εντοπίστηκαν
* Ο Maxime Robin είναι δημοσιογράφος
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
νευροτοξικές ενώσεις και στο αίμα της ίχνη από διάφορα βαρέα μέταλλα. Συνολικά, έχει χάσει πέντε αγελάδες, δυο σκύλους, πολλές κότες και εν μέρει την υγεία της. Πολλές παρόμοιες μαρτυρίες φέρνουν στο φως τη δυσκολία που έχει η Βόρεια Ντακότα να προστατεύσει τη γη της, την ίδια στιγμή που η έξαρση της εκμετάλλευσης του πετρελαίου χαροποιεί τα ΜΜΕ. Πράγματι, από το 2011, επαναλαμβάνονται αδιάκοπα οι ίδιες εικόνες: οι πύργοι εξόρυξης διάσπαρτοι στα απέραντα λιβάδια, οι τεράστιες ουρές των φορτηγών, οι κατασκηνώσεις των εργατών που στεγάζονται όπως-όπως σε τροχόσπιτα. Το περιβαλλοντικό κόστος του Ελντοράντο αυτού, αντίθετα, παραμένει μυστήριο. Η τοπική κυβέρνηση δεν γνωρίζει την ποσότητα του πετρελαίου και των χημικών προϊόντων που εκλύονται στην επιφάνεια των χωραφιών από ατύχημα ή από αμέλεια, ενώ οι αναφορές για τα βιομηχανικά ατυχήματα, τις οποίες συμπληρώνουν οι ίδιες οι εταιρείες, είναι συχνά παραποιημένες. Για όλα αυτά υπάρχει λόγος: η μικρή αγροτική Πολιτεία, που η διοικητική πρωτεύουσά της, το Μπίσμαρκ, δεν ξεπερνά τους 60.000 κατοίκους, αποτελεί πολιτικό και νομικό παράδεισο για τις πετρελαϊκές εταιρείες. H συζήτηση για τη μόλυνση του εδάφους, που σχετίζεται με την υδραυλική ρωγμάτωση, ξεκινά από μια εξ ορισμού παρεξήγηση, την οποία συντηρούν οι πετρελαϊκές εταιρείες και οι ρυθμιστικές αρχές. Τα κοιτάσματα της Ντακότα βρίσκονται, πράγματι, σε βάθος τριών χιλιομέτρων. Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, τα πολλαπλά γεωλογικά στρώματα που χωρίζουν τον σχιστόλιθο από τον υδροφόρο ορίζοντα εμποδίζουν την όποια μόλυνση των υδάτων και του εδάφους. Εκτός και αν η μόλυνση προέρχεται από αλλού. Σύμφωνα με τον Άντονι Ινγκράφι, καθηγητή μηχανολογίας στο πανεπιστήμιο Κορνέλ, ο οποίος συνέβαλε στην τελειοποίηση της τεχνικής για λογαριασμό της πετρελαϊκής εταιρείας Schlumberger προτού αγωνιστεί για την κατάργησή της, «η περιβαλλοντική μόλυνση δεν προ-
έρχεται από τη ρωγμάτωση αυτή καθεαυτή, αλλά από ό,τι γίνεται πριν και μετά», κυρίως από τη μεταφορά και την αποθήκευση τεραστίων ποσοτήτων χημικών αποβλήτων που εκλύονται από τη βιομηχανία. Η εκμετάλλευση μιας μόνο πετρελαιοπηγής μέσω υδραυλικής ρωγμάτωσης στη Βόρεια Ντακότα απαιτεί κατά μέσο όρο 20 εκατομμύρια λίτρα νερού, 235 τόνους άμμου και 1,2 λίτρα χημικών προσθέτων προκειμένου να αυξηθεί το ιξώδες του νερού. Μετά την έγχυση του κοκτέιλ, επονομαζόμενου και slickwater, με μεγάλη πίεση για τη διάνοιξη του βράχου, αναπηδά στην επιφάνεια μαζί με το πετρέλαιο κι ένα υγρό απόβλητο που αποτελείται, μεταξύ άλλων, από υδρογονάνθρακες, βαρέα ραδιενεργά μέταλλα που προέρχονται από τον φλοιό της γης και αλμυρό νερό, τα οποία είναι παγιδευμένα κάτω από τον σχιστόλιθο. Οι ΗΠΑ παράγουν καθημερινά δυόμισι δισεκατομμύρια βαρέλια από αυτό το απόβλητο που το βάφτισαν άλμη. Ένα μέρος της άλμης χρησιμοποιείται ξανά για την επαναρωγμάτωση του βράχου, αλλά η αποθήκευση και η ανακύκλωσή της δεν είναι τόσο ξεκάθαρη υπόθεση. «Τη χρησιμοποιούσαν επίσης για να ρίχνουν αλάτι στους δρόμους τον χειμώνα, ώσπου η Βόρεια Ντακότα το απαγόρευσε», λέει ο Τζο Μάρτιν, οδηγός που ήρθε να δουλέψει για να πληρώσει τα γραμμάτια για το σπίτι του στο Γουέστ Φάργκο. Η πιο συχνή λύση είναι η επανέγχυση του υγρού στο έδαφος μέσα από «φρεάτια έγχυσης», όπου θα παραμείνουν επ’ αόριστο. Στους σκαμμένους δρόμους της Ντακότα, η κίνηση είναι πυκνή και τα ατυχήματα πολλά. Ο κύριος Μάρτιν, ο οποίος αμείβεται για κάθε βαρέλι υγρού που μεταφέρει, οδηγεί 12 με 14 ώρες την ημέρα. Λυπάται για το γεγονός ότι κάποιοι συνάδελφοί του «ξεφορτώνονται» το
τοξικό φορτίο τους στη διαδρομή, «αντί να περιμένουν τη σειρά τους για ώρες, στην ουρά, ο ένας πίσω από τον άλλο, μπροστά από τα φρεάτια έγχυσης για να αδειάσουν τα απόβλητα». Στη Βόρεια Ντακότα, δύο είναι οι θεσμοί που ελέγχουν τις πετρελαιοπηγές, τα απόβλητα και την ποιότητα του αέρα: το Υπουργείο Υγείας και η Υπηρεσία Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου (Oil & Gas Division). Αυτοί παρεμβαίνουν εκ των υστέρων σε περίπτωση διαρροής και αφήνουν στις εταιρείες την ευθύνη να ειδοποιούν για τυχόν προβλήματα -εντός 24ωρου, σύμφωνα με τον νόμο- στο πλαίσιο ενός είδους συμβολαίου εμπιστοσύνης. Σύμφωνα με τα δεδομένα του παραρτήματος υγείας της Βόρειας Ντακότα, τα πέντε τελευταία χρόνια έχουν αναφερθεί στους επιθεωρητές 3.464 διαρροές, δηλαδή περίπου δύο ατυχήματα την ημέρα. Νούμερο προφανώς κατώτερο του πραγματικού, καθώς καμία επιχείρηση δεν τη συμφέρει να δηλώνει διαρροές. Από το 2010, το υπουργείο Υγείας έχει επιβάλει λιγότερα από 50 πρόστιμα. Και με δεδομένο το πόσο αραιοκατοικημένη είναι η λεκάνη του Μπάκεν (τρεις κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο), οι πιθανότητες να γίνει ένας πολίτης μάρτυρας διαρροής είναι ελάχιστες. Πόσες, άραγε, πέρασαν απαρατήρητες; Πενήντα; Χίλιες; Το υπουργείο παραδέχεται την άγνοιά του. Οι επιθεωρητές του μετακινούνται πολύ σπάνια για να επιβλέψουν τις 12.000 πετρελαιοπηγές, τα κοντέινερ, τους αγωγούς, τα πετρελαιοφόρα οχήματα και τα χίλια περίπου «φρεάτια έγχυσης». «Έχουμε δυο άτομα έξω για ελέγχους... Μπορούν να γίνουν μέχρι δέκα. Έχουμε επίσης επιθεωρητές, οι οποίοι ελέγχουν την ποιότητα του αέρα», εξηγεί ο Ντέιβιντ Γκλατ, διευθυντής της υπηρεσίας περιβάλλοντος του υπουργείου Υγείας της Βόρειας
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
3/29
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 25 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2013
Ντακότα, χωρίς να προσδιορίζει τον αριθμό τους. «Είμαστε μικρή υπηρεσία και η δράση εκτυλίσσεται μακριά από το Μπίσμαρκ. Ακόμα και το να βρούμε δωμάτιο ξενοδοχείου στην περιοχή της εξόρυξης είναι μεγάλη πρόκληση για εμάς». Πράγματι, μια θέση πάρκινγκ για ένα αυτοκινούμενο σε ένα χωριό όπως το Γουότφορντ Σίτι την παζαρεύεις στα 1.200 δολάρια τον μήνα, όσο και μια μικρή γκαρσονιέρα στο Μανχάταν. Τα επιπλωμένα σπίτια εδώ στοιχίζουν τόσο ακριβά ώστε η διανυκτέρευση σε τροχόσπιτο να αποτελεί τον κανόνα. Σε περίπτωση διαρροής, οι εταιρείες οφείλουν να δηλώσουν στην αναφορά τους τον όγκο του απολεσθέντος υγρού. Ωστόσο, οι επιθεωρητές αναγνωρίζουν ότι τα νούμερα που ανακοινώνονται είναι συχνά ανακριβή, αν όχι πλασματικά. Σε περισσότερες από 40 περιπτώσεις το 2012 οι επιχειρήσεις, αγνοώντας την ποσότητα του πετρελαίου ή της άλμης που εκλύθηκε στη φύση, έγραψαν απλά «μηδέν». Μια έρευνα της ενημερωτικής συμμετοχικής ιστοσελίδας ProPublica βεβαιώνει εξάλλου ότι τεράστιες διαρροές έχουν περάσει απαρατήρητες. «Τον Ιούλιο του 2011, η εταιρεία Petro Harvester ανέφερε διαρροή 40 κυβικών μέτρων άλμης. Οι επιθεωρητές διαπίστωσαν ότι το περιστατικό ήταν πολύ πιο σοβαρό: δέκα εκτάρια γης είχαν καταστεί άγονα εξαιτίας 8 εκατομμυρίων λίτρων άλμης - η μεγαλύτερη διαρροή που είχε γίνει ποτέ στη Βόρεια Ντακότα. Η επίσημη έκθεση, παρ’ όλα αυτά, παρέμεινε ως είχε».1 Ο ιδιοκτήτης της έκτασης που αχρηστεύθηκε δεν έλαβε καμία αποζημίωση από την εταιρία. Η αποστολή της δεύτερης ρυθμιστικής αρχής, της Υπηρεσίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου, έγκειται σε μια αντίφαση: οφείλει να φροντίζει για την προστασία του κοινού και παράλληλα για την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Ο πρόεδρός της, ο Λιν Χελμς, ο οποίος διορίστηκε το 2010 από τον Ρεπουμπλικανό κυβερνήτη της πολιτείας, Τζακ Ντάλριμπλ, εργαζόταν προηγουμένως για την πετρελαϊκή βιομηχανία. Ο εν λόγω φανατικός υποστηρικτής της υδραυλικής ρωγμάτωσης συμπροεδρεύει πλέον μαζί με την πρώην κυβερνήτη της Αλάσκα, Σάρα Πέιλιν, ένα από τα αστέρια του Tea Party, στην Interstate Oil and Gas Compact Commission (IOGCC), το λόμπι των πολιτειών που προασπίζονται τους υδρογονάνθρακες. «Έβαλαν τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα», λέει ειρωνικά ο Ντέιβ Τόμσον, δικηγόρος και περιβαλλοντικός ακτιβιστής στο Γκραντ Φορκς. Η Βόρεια Ντακότα έχει πλήρη δικαιοδοσία σε ρυθμιστικά θέματα και υπερασπίζεται με πάθος τις εξουσίες της απέναντι στην προοπτική να επανακτήσουν τον έλεγχο η Ουάσιγκτον και η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας (Environmental Protection Agency, EPA). Η φύση στη Βόρεια Ντακότα έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία έξι χρόνια. Τα έσοδα από την εκμετάλλευση των πετρελαιοπηγών από την Continental το 2007 ξεπέρασαν γρήγορα κάθε προσδοκία. Σήμερα, αντλούνται καθημερινά περισσότερα από 600.000 βαρέλια αργού πετρελαίου. Το 2012, η πολιτεία ξεπέρασε την Αλάσκα και την Καλιφόρνια, για να γίνει η δεύτερη σε παραγωγή πετρελαίου, μετά το Τέξας. Κόσμος συρρέει από ολόκληρη την επικράτεια των ΗΠΑ για να δουλέψει εδώ, στη μέση του πουθενά, κάτω από αντίξοες συνθήκες, και να χτυπήσει απίστευτους μισθούς, από 10.000 δολάρια και πάνω τον μήνα περίπου για έναν καθαριστή φορτηγού. Η Βόρεια Ντακότα πάσχει από εργατικά χέρια και παρουσιάζει το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας στη χώρα (περίπου 3%). «Πριν από πέντε χρόνια, μας ήξεραν μόνο για τις χιονοθύελλες. Σήμερα, η Wall Street Journal με ρωτά ποια είναι η μαγική
συνταγή της Βόρειας Ντακότα», λέει σε πανηγυρικό τόνο ο Ντάλριμπλ. Αν πιστέψουμε την ιστορία της κυρίας Σίλκε, η εν λόγω συνταγή δεν ωφέλησε στο ελάχιστο το περιβάλλον. Είναι δύσκολο να ξέρουμε αν τα ζώα της μολύνθηκαν διά της αναπνευστικής ή της πεπτικής οδού ή και των δύο. Είναι πιθανό, σύμφωνα με τον Ινγκράφι, κάποια πετρελαιοπηγή γύρω από τα βοσκοτόπια της να παρουσίασε διαρροή, διαχέοντας πετρέλαιο ή άλμη στον υδροφόρο ορίζοντα και μολύνοντας το πηγάδι της. «Τα φρεάτια ρωγμάτωσης υποβάλλονται σε τεράστια πίεση», εξηγεί. «Όσο πιο παλιό το φρεάτιο, τόσο περισσότερο χάνει. Ένα φρεάτιο 30 ετών έχει 60% πιθανότητες να παρουσιάσει διαρροή. Η διαρροή μπορεί μάλιστα να παρουσιαστεί μετά τον πρώτο χρόνο αν η εταιρεία χρησιμοποιεί τσιμέντο κακής ποιότητας». Όσο για τα φρεάτια έγχυσης, ούτε τα συντηρεί ούτε τα επιτηρεί κανείς. «Κανείς δεν χώνει τη μύτη του εκεί», ξεσπά ο επιστήμονας. «Ποιος θα επενδύσει στη συντήρηση των αποβλήτων που δεν προσφέρει κανένα κέρδος, όταν στο ίδιο μέρος λαμβάνει χώρα πετρελαϊκή εκμετάλλευση που αποφέρει δισεκατομμύρια»; Οι άρρωστες αγελάδες του Γουίλιστον -πόληςσύμβολο της ανάπτυξης, όπου το ποσοστό της ανεργίας, κάτω από το 1%, είναι το χαμηλότερο στις ΗΠΑ- έλαβαν τεράστια δημοσιότητα, ξεσηκώνοντας ολόκληρη συζήτηση γύρω από τους δυνητικούς κινδύνους για τη γεωργία εξαιτίας της ρωγμάτωσης. Ωστόσο, η Ουάσιγκτον δεν έχει παραχωρήσει ακόμα κανένα κονδύλι για σοβαρή μελέτη πάνω στο θέμα. Η κυρία Σίλκε είναι από τους ελάχιστους αγρότες της Βόρειας Ντακότα που εκφράζονται δημόσια. Άλλοι αγρότες αρνούνται να δώσουν τα στοιχεία τους και να υποδείξουν την εταιρεία με την οποία βρίσκονται σε διαμάχη, είτε γιατί η σύγκρουση δεν έχει ακόμα διευθετηθεί είτε γιατί έχουν υπογράψει ρήτρα εχεμύθειας που τους απαγορεύει να αναφέρουν την υπόθεσή τους στον Τύπο ή σε ανεξάρτητους επιστήμονες. Ορισμένοι, τέλος, είναι ιδιοκτήτες του υπεδάφους τους: το νοικιάζουν στις εταιρείες και λαμβάνουν κάθε μήνα αποζημίωση ανά εξαγόμενο βαρέλι, που ονομάζεται royalties. «Φοβούνται πως οι εταιρείες θα τους κάνουν τον βίο αβίωτο έτσι και δαγκώσουν το χέρι που τους ταΐζει», δηλώνει ο Ντέρικ Μπράατεν, δικηγόρος στο Μπίσμαρκ, ο οποίος συμβουλεύει καμιά σαρανταριά
αγρότες στις δικαστικές διαμάχες τους κατά των πετρελαϊκών εταιρειών. Οι μαρτυρίες που έχει συλλέξει φανερώνουν μια σταθερά: οι αγρότες βλέπουν τις αρχές ως εχθρό, στον ίδιο βαθμό με τις εταιρείες. Το 2011, οι αγρότες της κομητείας του Μπότινο τράβηξαν φωτογραφίες από αέρος που έδειχναν ολοφάνερα διαρροές και κοντέινερ απ’ όπου είχαν διαφύγει τοξικά απόβλητα. Όλα τα περιστατικά αναφέρθηκαν στις αρχές. Όμως, δεν ξεκίνησε καμία δράση κατά του υπεύθυνου για τη μόλυνση, της εταιρίας Sagebrush Resources. Αντιθέτως: «Οι επιθεωρητές διαβίβασαν στη Sagebrush τα μέιλ που είχαν λάβει» και οι αγρότες παραπέμφθηκαν στη Δικαιοσύνη για «παραβίαση ιδιωτικής ιδιοκτησίας», εξηγεί ο Μπράατεν. Ύστερα από διαδικασία που κράτησε ενάμιση χρόνο, η εταιρεία καταδικάστηκε από δικαστή του Μπίσμαρκ. Άσκησε έφεση και η υπόθεση είναι ακόμα σε εξέλιξη. Η μικρή Βόρεια Ντακότα δεν ήταν εξ αρχής οχυρωμένη απέναντι σε αυτή την ξέφρενη ανάπτυξη. Από πολιτικής πλευράς, πάσχει από δομικές αδυναμίες. Έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2013 την κατατάσσει 43η μεταξύ 50 πολιτειών σε θέματα διαφθοράς.2 Έλαβε μάλιστα τον χειρότερο δυνατό βαθμό -»F» για «fail», δηλαδή καθολική αποτυχία- σε θέματα πολιτικής χρηματοδότησης. «Οι υποψήφιοι δεν υποχρεούνται να δηλώσουν πώς ξοδεύουν τα ποσά που τους δίνουν οι χρηματοδότες τους και οι δηλώσεις των εσόδων τους είναι πολύ ασαφείς», τονίζει κυρίως η έκθεση. Στο Μπίσμαρκ, η ολομέλεια της Γερουσίας συ-
Η μικρή αγροτική Πολιτεία, που η διοικητική πρωτεύουσά της, το Μπίσμαρκ, δεν ξεπερνά τους 60.000 κατοίκους, αποτελεί πολιτικό και νομικό παράδεισο για τις πετρελαϊκές εταιρείες
νέρχεται μόνο μια φορά στα δυο χρόνια. Αυτή η συχνότητα ήταν άλλοτε αρκετή για μια αγροτική πολιτεία. Ωστόσο, η σημερινή ραγδαία ανάπτυξη απαιτεί πολιτική κινητικότητα άνευ προηγουμένου. Η δημοκρατική μειοψηφία ζήτησε λοιπόν πέρυσι ειδική συνεδρίαση για να επιβάλει αυστηρότερη επίβλεψη στις εταιρείες. Την πρόταση την ακύρωσε ο κυβερνήτης Ντάλριμπλ. «Πολλοί πιστεύουν πως οι πολιτικοί ανησυχούν περισσότερο για το καλό των εταιρειών παρά για το καλό των κατοίκων», λέει ο Ράιαν Τέιλορ, πρώην Δημοκρατικός γερουσιαστής, αγρότης στο Κιλντίρ. Προσπάθησε και ο ίδιος να εκλεγεί κυβερνήτης στις εκλογές του Νοεμβρίου του 2012 δεσμευόμενος ότι θα αρνηθεί τη χρηματοδότηση από πετρελαϊκές εταιρείες για να αποφύγει τη σύγκρουση συμφερόντων. Έχασε με 40 μονάδες διαφορά από τον Ντάλριμπλ. Στις προεδρικές εκλογές, η πολιτεία έχει να ψηφίσει για Δημοκρατικό υποψήφιο από το 1964... Ο κυβερνήτης της Βόρειας Ντακότα απολαμβάνει μοναδικές εξουσίες συγκριτικά με την υπόλοιπη χώρα: ως πρόεδρος της Επιτροπής Βιομηχανίας (Industrial Commission) δίνει τις άδειες για εξόρυξη. Βρίσκεται συχνά σε ασυμβίβαστο ως ρυθμιστής και συγχρόνως αποδέκτης των δωρεών εκ μέρους της βιομηχανίας. Από τα τέλη του 2011 ώς τον Ιούνιο του 2012, ο Ντάλριμπλ έλαβε 81.600 δολάρια σε δωρεές από διάφορες πετρελαϊκές εταιρείες όπως η Hess, η Conoco ή η Continental. Ένα μήνα αργότερα, έδινε άδεια για αμφιλεγόμενη γεώτρηση στην κομητεία του Ντιουν, από την οποία επωφελούνταν οι εν λόγω εταιρείες. Μια ειδική παραχώρηση έκτασης 125 τετραγωνικών χιλιομέτρων που εισχωρεί στο Λιτλ Μιζούρι Στέιτ Παρκ, ιδιοκτησία του κράτους. Εκατόν εβδομήντα κάτοικοι της κομητείας υπέβαλαν τότε έγγραφη διαμαρτυρία σε τοπικό δικαστή για να εγκαλέσουν τον κυβερνήτη ενώπιον της εισαγγελίας και να τον κατηγορήσουν για διαφθορά.3 Όμως, ο δικαστής της κομητείας ακύρωσε τη διαμαρτυρία λόγω νομικών παρατυπιών. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η πετρελαϊκή άνθηση μπορεί να διαρκέσει 20 χρόνια και το μόνο που θα μπορούσε να την ανακόψει είναι μια διαρκής πτώση της παγκόσμιας πορείας του αργού πετρελαίου, κάτω από το όριο των 60 δολαρίων το βαρέλι (τον Ιούλιο του 2013, η πορεία ήταν κοντά στο διπλάσιο). Η Βόρεια Ντακότα απέχει πολύ από την ολοκλήρωση της πετρελαϊκής της επανάστασης. Μια νέα τεχνική εξαπλώνεται, η λεγόμενη «γεώτρηση multipad»: καμιά δεκαριά πετρελαιοπηγές, με αφετηρία ένα και μοναδικό σημείο στην επιφάνεια, που ονομάζεται pad, το οποίο και διαρρηγνύει παράλληλα τον βράχο για πολλά χιλιόμετρα. Μια σημαντική αλλαγή κλίμακας με όρους παραγόμενου όγκου. Με αυτή την ακόμα πιο αποτελεσματική διαδικασία, το κύριο μέλημα των εταιρειών γίνεται η μεταφορά των τεράστιων ποσοτήτων υδρογονανθράκων εκτός των εγκαταστάσεων. Απαιτούν λοιπόν περισσότερους αγωγούς. «Η νέα τεχνική», λέει με πικρία ο Ινγκράφι, «απαιτεί μεγαλύτερη αποψίλωση των δασών, περισσότερο νερό, περισσότερη χημεία, περισσότερους αγωγούς, μεγαλύτερη καταστροφή των αγρών...». «North Dakota’s oil boom brings damage along with prosperity», ProPublica, 7 Ιουνίου 2012. 2 «State Integrity Investigation 2013», www.stateintegrity.org. 3 «Dunne county residents submit petition to put governor before grand jury», The Dickinson press, 31 Οκτωβρίου 2012. 1
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
LE
MONDE
4/30
Η ΑΥΓΗ
diplomatique
ΚΥΡΙΑΚΗ 25 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2013
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 27
νείς 300 σύμφωνα με τις τιμές της αγοράς. Η κατοικία δεν μπορεί να πουληθεί, μπορεί, ωστόσο, να μεταβιβαστεί στα παιδιά. Η ιδεολογική αυτή βάση έχει γεννήσει μια ξεχωριστή μορφή αλληλεγγύης. Ο Αλμπέρτο, 24 ετών, κληρονόμησε το πνεύμα από τους γονείς του, οι οποίοι συμμετείχαν σε όλους τους αγώνες. Γνωρίζει, εξάλλου, το τίμημα της προσπάθειας, ξεκίνησε να δουλεύει στα δεκατέσσερά του. Πολλές δουλειές γενικού συμφέροντος γίνονται δωρεάν από τους κατοίκους - μέχρι 400 άτομα, σύμφωνα με τα λεγόμενα της Γκλόρια Πριέτο, η οποία είναι δημοτική σύμβουλος κοινωνικής δράσης και εργάτρια στους αγρούς και η ίδια. Τα επιτεύγματα είναι εντυπωσιακά σε σχέση με το μέγεθος της κοινότητας. Σε ό,τι αφορά στις υποδομές: το δημαρχείο, το αθλητικό κέντρο, το γυμναστήριο, το πολιτιστικό κέντρο, δύο γηροκομεία, ένα στάδιο. Στις κοινωνικές υποδομές και υποδομές ψυχαγωγίας: ένας παιδικός σταθμός (μηνιαίο κόστος: 12 ευρώ τον μήνα για κάθε παιδί, μαζί με τα γεύματα), μια σχολική καντίνα (20 ευρώ τον μήνα), μια πισίνα (1 ευρώ τον μήνα), ένα επαγγελματικό εργαστήρι,6 δύο φυσικά πάρκα, ένα πάρκο για παιδιά, ένας σκεπαστός πεζόδρομος, ένα δημοτικό πρόγραμμα βοήθειας στο σπίτι και διοργάνωση εορτών και πολιτιστικών εκδηλώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Για να φτάσει σε αυτό το αποτέλεσμα, ο δήμος χρησιμοποίησε τόσο επιδοτήσεις από το κράτος και την Αυτόνομη Κοινότητα όσο και τοπικούς φόρους, ενώ παράλληλα δεν δίστασε να χρεωθεί. Παρ’ όλα αυτά, το ύψος του χρέους έφτασε από περίπου 600.000 ευρώ το 2009 στα 77.000 ευρώ το 2012. Χωρίς αυτές τις επιλογές, ένα σπιτικό με τρία παιδιά θα έπρεπε να πληρώνει τουλάχιστον 800 επιπλέον ευρώ τον μήνα για να αντεπεξέλθει στις ανάγκες του. Το σύστημα έχει και τους επικριτές του, αν όχι τους πολέμιούς του. Όπως υποστηρίζουν, ο μισθός του δημάρχου είναι πολύ υψηλότερος από τον μισθό των υπαλλήλων του. Ορισμένοι κάνουν λόγο για 4.000 ευρώ τον μήνα, ποσό που συμπεριλαμβάνει τον μισθό του και τη βουλευτική του αποζημίωση ως μέλους της τοπικής Βουλής της Ανδαλουσίας, τη στιγμή που κανένας δημοτικός σύμβουλος της Μαριναλέδα δεν αμείβεται στο ελάχιστο για τις υπηρεσίες του.7 Η αντιπολίτευση καταγγέλλει ότι γίνεται χρήση επιδοτήσεων για προπαγανδιστικούς εκλογικούς σκοπούς και για τη διατήρηση ενός «κομμουνιστικού θεματικού πάρκου» στην καρδιά της καπιταλιστικής κοινωνίας. Άλλοι λένε ειρωνικά: «Χωρίς τα λεφτά των άλλων, η Μαριναλέδα θα ήταν η ουτοπία της ανεργίας, της έλλειψης πρωτοβουλίας και της φτώχειας. Θα γινόταν κι εκεί ό,τι έγινε στην Κούβα, μόλις είπαν οι Ρώσοι δεν πάει άλλο», διαβάζουμε στη συμμετοχική ιστοσελίδα 4UPRESS (For You Press). Σύμφωνα με μια κάτοικο που ζήτησε να κρατήσει την ανωνυμία της από φόβο για «αντίποινα», ο δήμαρχος είναι ένας δικτάτορας που έχει χωρίσει το χωριό σε δυο ομάδες, τη δική του που απολαμβάνει τα προνόμια και την άλλη που βρίσκεται εντελώς στο περιθώριο και ζει μέσα στον φόβο - αν και παραδέχεται ότι εκείνοι που πριν δεν είχαν τίποτα, έχουν πια τη δυνατότητα να ζήσουν αξιοπρεπώς. Οι δύο σύμβουλοι του Εργατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος της Ισπανίας (PSOE), ο Μαριάνο Πράδας και ο Ιπόλιτο Αϊρες, στην αντιπολίτευση, καταγγέλλουν την απουσία βιομηχανικής ποικιλότητας, την οποία αποδί-
Ορισμένοι την αποκαλούν αντικαπιταλιστικό μοντέλο. Άλλοι την καταγγέλλουν ως απάτη ή φάρσα. Αλήθεια ή ψέμα λοιπόν; Ένα σύστημα κατά της κρίσης ή απλή αναστολή των συνεπειών της;
δουν στη δίψα του Γκορδίγιο για απόλυτη εξουσία. Πολλά μέλη της αντιπολιτευόμενης μειοψηφίας (η λίστα του δημάρχου έλαβε το 73% των ψήφων με 11% αποχή στις δημοτικές εκλογές του Μαΐου του 2011) δεν πιστεύουν στις αρετές της συμμετοχικής δημοκρατίας τύπου Μαριναλέδα. Ασκούν κριτική ακόμα και στις κατοικίες με χαμηλό κόστος, διότι «αυτοί οι άνθρωποι δεν θα γίνουν ποτέ ιδιοκτήτες κι έτσι ο δήμαρχος θα μπορεί να τους έχει του χεριού του». Υπάρχει βαθιά πικρία. Αιτία, η ανεργία, που, σύμφωνα με κάποιους, αγγίζει 525 ανθρώπους, δηλαδή το 13% του ενεργού πληθυσμού, όταν στο σύνολο της επαρχίας το ποσοστό φτάνει στο 35%. Δεν συνυπολογίζονται οι 317 «δυνάμει επιδοτούμενοι αγροτικοί εργάτες», οι οποίοι λαμβάνουν 420 ευρώ τον μήνα υπό τον όρο να έχουν εργαστεί από 20 έως 60 μέρες μέσα στη χρονιά. «Εδώ ζούμε μετρημένα», όπως παραδέχεται μια νεαρή γυναίκα, η Άνα: πανευτυχής με το σπίτι της, που της κοστίζει 15 ευρώ τον μήνα, αρκείται σε ένα μισθό 900 ευρώ, ο οποίος της επιτρέπει να βάζει και κάτι στην άκρη.
Όσοι είναι υπέρ δεν φείδονται κολακευτικών σχολίων, τόσο για τον δήμαρχο όσο και για το μοντέλο που εφαρμόζει. Οι ηλικιωμένοι στο στέκι των συνταξιούχων, μπροστά σε ένα ποτήρι μπύρα ή λευκό κρασί Montilla, αφηγούνται τις προσωπικές τους αναμνήσεις (την εξαθλίωση, τη συγκομιδή των ζαχαρότευτλων, τις πιο σκληρές δουλειές, τη μετανάστευση με στόχο την επιβίωση, τη μόνιμη επισφάλεια) για να τονίσουν καλύτερα την ευημερία που έφερε αυτός ο ξεχωριστός τοπικός άρχοντας. Η Κόντσι, από την πλευρά της, έμπορος, μη στρατευμένη, η οποία γεννήθηκε εδώ, χαίρεται για τη σχεδόν παντελή απουσία φόρων στο εμπόριο, για τη γνήσια δημοκρατία που εφάρμοσε ο δήμαρχος και κυρίως για τη βαθιά αλλαγή στη θέση της γυναίκας: «Εδώ, οι γυναίκες έχουν λόγο, συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων εξίσου με τους άντρες». Η συλλογική ιδιοκτησία της στέγης, στον αντίποδα της ιερής ατομικής ιδιοκτησίας, αποτελεί φανερά ένα μεγάλο πλεονέκτημα μεσούσης της κατάρρευσης της αγοράς των ακινήτων. Ωστόσο, η οργάνωση της Μαριναλέδα δεν αποτελεί ασπίδα απέναντι στην κρίση. Η αγροτική και η βιομηχανική παραγωγή, που έδιναν δουλειά μέχρι πριν από λίγα χρόνια, έχουν επιβραδυνθεί. Σύμφωνα με τη Ντολόρες Τεχάδα, σύμβουλο αρμόδια σε θέματα εργασίας και εργάτρια στην κονσερβοποιία, πρέπει να παράγουν περισσότερο, διαφορετικά πράγματα, αναπτύσσοντας τη βιολογική καλλιέργεια και να βρουν νέες εμπορικές διεξόδους, χωρίς να μπουν στο εφιαλτικό σύστημα της μεγάλης διανομής, αλλά αναζητώντας περισσότερο τα εναλλακτικά κυκλώματα. Οι ετήσιες κρατικές ή περιφερειακές επιδοτήσεις έχουν περάσει από τη μέγκενη των περικοπών τις οποίες αποφάσισε η κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, υπακούοντας στις εντολές της τρόικας. Το 2012, οι επιδοτήσεις μειώθηκαν κατά 40% περίπου. Πολλά έργα που είχε υποσχεθεί ο δήμος ματαιώθηκαν: το γηροκομείο, το ξενοδοχείο, η σκεπαστή πισίνα, ένα κονσερβοποιείο, ένα νέο επαγγελματικό εργαστήρι, η επένδυση στις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, ένα κέντρο υγείας, ένα κανάλι, μια παρακαμπτήρια λεωφόρος. «Παρά την κρίση», δηλώνει ο Αλμπέρτο, «εδώ, τουλάχιστον ανησυχούμε λιγότερο από ό,τι στην υπόλοιπη Ανδαλουσία». Και η δημοτική ομάδα αναζητά άλλες λύσεις. Το φαλανστήριο της Ανδαλουσίας αντέχει. Βλ. Francois de Ravignan «L’ espoir decu des paysans andalous», Le Monde diplomatique, Μάιος 1988. 2 Αναφορά στο μυθιστόρημα του Ιταλού Κάρλο Λέβι «Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι» (1945), εκδόσεις Πατάκη. 3 Πηγή: www.marinaleda.com. 4 Έχει στην ιδιοκτησία του συνολικά 17.000 εκτάρια. 5 Το Πρόγραμμα Αγροτικής Εργασίας, το οποίο εγκαινιάστηκε από τον Φελίπε Γκονσάλες το 1984 με στόχο τη μείωση της φτώχειας στις αγροτικές περιοχές, προσφέρει επιδοτήσεις στους δήμους για να πραγματοποιούν έργα και ως εκ τούτου να δίνουν λίγη δουλειά στους άνεργους. 6 Τα εργαστήρια αυτά είναι ανοιχτά για ανθρώπους άνω των 25 ετών οι οποίοι πραγματοποιούν μια εργασία δημοσίου συμφέροντος, λαμβάνοντας παράλληλα μισθό και επαγγελματική κατάρτιση. 7 Η απόφαση καταγράφηκε ενώπιον δικαστικού επιμελητή στις 8 Αυγούστου του 2012. 1
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ