p11828

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΕΥΧΟΣ 85 • OKTΩΒΡΙΟΥ 2013

ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΑΙΔΕΙΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΑ Περιοδική έκδοση της «Αυγής»

3 4 21

ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ OΞΥΤΟΝΑ ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

EKΠΑΙΔΕΥΣΗ 5

«ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΑΔΙΕΞΟΔΟ» ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΕΛΕΓΡΙΝΗΣ

Κυκλοφορεί μαζί με την «Κυριακάτικη Αυγή»

7

Η ΝΕΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΥΡΣΙΝΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΟΥ

8

ΣΧΟΛΕΙΟ, ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ: ΜΙΑ ΤΡΙΓΩΝΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΑΝΙΣΟΤΙΜΙΑΣ

την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΟΥΓΕΛΕΚΑΣ

16

Τεύχος 85, Οκτώβριος 2013

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΠΟΛΛΕΣ ΑΛΛΕΣ… ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΣ

17

Συντακτική Ομάδα:

ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Δημήτρης Αλεξόπουλος, Χρήστος Πιλάλης,

Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΜΙΑ

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΠΑΛΤΑΣ

21

Η ΑΝΙΕΡΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΟΣΠΑΣΙΑΣ ΜΑΡΙΑ ΚΑΖΑΝΤΗ

Κωνσταντίνα Ρηγοπούλου, Άλκης Ρήγος, Βασίλης Ρόγγας, Γιώργος Τσιρίδης,

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΦΑΣΙΣΜΟΣ 10

TO ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ ΜΠΑΜΠΗΣ ΝΟΥΤΣΟΣ

11

Παύλος Χαραμής

ΝΑΖΙΣΜΟΣ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΡΚΟΣ ΔΟΞΙΑΔΗΣ

12

ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΝΑΖΙΣΜΟ: ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

Επικοινωνία:

13

ΣΤΟ ΡΑΤΣΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

paideia.koinwnia@gmail.com facebook:

ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

ΠΑΥΛΟΣ ΧΑΡΑΜΗΣ

14

Παιδεία και Κοινωνία

Η ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΚΑΙ Η «ΤΑΞΗ» ΤΗΣ ΧΡΥΣΗΣ ΑΥΓΗΣ ΞΕΝΙΑ ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ

15

Επιμέλεια:

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΥΤΑΡΧΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΑΚΗΣ ΚΟΥΖΕΛΗΣ

L• Press, τηλ. 210 82.28.258 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 20

Ιδιοκτησία:

ΣΗΜΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ

«Η ΑΥΓΗ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ

ΒΙΓΛΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΣΤΡΑΚΑΝΤΟΥΝΑ ΒΑΣΩ, ΦΡΑΝΤΖΗ ΗΡΩ

ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Α.Ε.» Διεύθυνση: Αγ. Κωνσταντίνου 12,

2

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 22

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΑΙ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ:

Τηλ. 210 52.31.831

ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΕΝΤΕΙΝΟΝΤΑΙ -

Fax: 210 52.31.822

Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΕΠΕΚΤΕΙΝΕΤΑΙ ΣΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΑΛΚΗΣ ΡΗΓΟΣ

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ

To εκπαιδευτικό σύστημα που ονειρευόμαστε T ην ώρα που κυνικά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συστήνει στα κράτη μέλη «την προσαρμογή των τομέων εκπαίδευσης και κατάρτισης, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της εργοδοσίας». Την ώρα που οι εγχώριοι πιστοί διαχειριστές του πιο ακραίου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, υλοποιούν ως θέσφατο το παραπάνω κέλευσμα της Ε.Ε. πριν ακόμη διατυπωθεί, διαλύοντας συστηματικά το Δημόσιο Δωρεάν Εκπαιδευτικό Σύστημα, κλείνοντας χιλιάδες εκπαιδευτικές μονάδες, συσσωρεύοντας πάνω από 30 μαθητές στην τάξη, αναγκάζοντας χιλιάδες να πηγαίνουν με τα πόδια χιλιόμετρα για να φτάσουν στα σχολεία τους γιατί δεν πληρώνουν τα ΚΤΕΛ, καταργώντας εκπαιδευτικές ειδικότητες, διαλύοντας τα Τεχνικά Λύκεια, εντείνοντας την ταξική φυγή από τη Μέση Εκπαίδευση, οδηγώντας παράλληλα 15χρονους μαθητές σε απλήρωτη εργασία δήθεν για… πρακτική εξάσκηση και απολύουν βίαια χιλιάδες εκπαιδευτικούς λειτουργούς όλων των βαθμίδων. Αλλοιώνοντας την όλη δυναμική σχέση αμφίδρομης λειτουργίας δάσκαλου-μαθητή μέσα από την ένταση ενός συνεχούς εξεταστικοκεντρικού τυποποιημένου συστήματος ανταγωνιστικής βαθμοθηρίας που οδηγεί στην διαπάλη όλων εναντίων όλων και όπου τελικά επιβιώνει ο ‘άριστος’. Μειώνοντας συνεχώς τους προϋπολογισμούς για την παιδεία, κλείνοντας ερευνητικά κέντρα, διαλύοντας την πανεπιστημιακή ερευνητική υποδομή, θέτοντας σε…διαθεσιμότητα – τι κομψός όρος για να την απόλυση - χιλιάδες διοικητικούς υπαλλήλους 8 πανεπιστημίων από φύλακες μέχρι βιβλιοθηκονόμους, γεγονός που έχει οδηγήσει για 5η βδομάδα στην αναστολή της λειτουργίας τους και τόσα ακόμη που τούτο το ένθετο αναλύει και θα συνεχίσει να αναλύει και να αντιμάχεται τις συνέπειες τους για το αύριο της κοινωνίας μας. Φτάνοντας στο να επιχειρεί να αντιμετωπίσει τις εύλογες αντιστάσεις που δημιουργούνται μέσω της καταστολής των εισαγγελικών αρχών, καταδικάζοντας σε …20ήμερη φυλάκιση «για διατάραξη υπηρεσιακής ειρήνης» 5 μαθητές στη Λαμία γιατί συμμετείχαν στην κατάληψη του ΕΠΑΛ που φοιτούν. Το ποιος διαταράσσει την ειρήνη στο εκπαιδευτικό σύστημα έχει εύλογη απάντηση και προφανώς δεν αφορά τους μαθητές που διευρύνουν τις καταλήψεις σε εκατοντάδες σχολεία ή τους εκπαιδευτικούς που βρίσκονται σε διαρκή κινητοποίηση… Την ώρα ακριβώς αυτή, εμείς της ανανεωτικής ριζοσπαστικής αριστεράς, παλεύοντας ταυτόχρονα σ’ όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες για την προάσπιση της Εκπαίδευσης ως Αναφαίρετου Καθολικού Δημόσιου Αγαθού – όπως επιτάσσει άλλωστε και το αστικό μας Σύνταγμα, ονειρευόμαστε – ναι ονειρευόμαστε! – και αγωνιζόμαστε για ένα άλλο εκπαιδευτικό σύστημα. Ένα σύστημα ανοικτό στην κοινωνία που θα παρέχεται σε όλους που ζουν στη χώρα δωρεάν και θα μπορούν να το απολαμβάνουν σε όλη τους τη ζωή, γεγονός που δεν έχει καμία σχέση με την νεοφιλελεύθερη εκδοχή της λεγόμενης ‘δια βίου εκπαίδευσης’ η οποία ισοδυναμεί με δια βίου … απασχολησιμότητα. Ένα σύστημα απαλλαγμένο από τα δεινά των πολυποίκιλων αποκλεισμών κοινωνικών και πολιτιστικών διακρίσεων, εθνικιστικών και ρατσιστικών προκαταλήψεων. Ένα σύστημα που θα καταργεί στην πράξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας, την διάκριση χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας. Ένα σύστημα παιδείας - με την πιο πλατιά έννοια του όρου - που δεν θα είναι δέσμιο των απαιτήσεων κερδοφορίας του κεφαλαίου, αλλά θα ικανοποιεί τις αξιακές ανάγκες των πολιτών-παραγωγών και με αυτό τον τρόπο θα συνδέεται με την παραγωγή και ευρύτερα την κοινωνία. Ένα σύστημα που θα δημιουργεί όρους αλληλέγγυας συν-εργασίας μεταξύ των μαθητών που θα δίνει έμφαση στην συμμετοχή όλων και όχι των ‘αρίστων’. Ένα σύστημα δηλαδή δημιουργίας

κριτικά σκεπτόμενων δημοκρατικών πολιτών, ικανών για αισθητική απόλαυση, με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες αλλά και με θετικές διεξόδους στα προσωπικά ταλέντα και ευαισθησίες του μαθητή, με το αρμονικό δέσιμο των λεγόμενων ανθρωπιστικών και θετικών επιστημών, εργαστήρι ομαλού επαγγελματικού προσανατολισμού. Ένα σύστημα ανεξίθρησκο βασισμένο στην όλη ουμανιστική ευρωπαϊκή μας παράδοση. Εθνικό αλλά όχι πατριδοκάπηλο. Ένα σύστημα που θα ανατρέπει την βοναπαρτικής έμπνευσης εκπαιδευτική – όπως θα μας έλεγε ο δάσκαλος Δημήτρης Γληνός -ταξική πυραμίδα, όπου το Πανεπιστήμιο δεν θα είναι η μονόδρομη κατάληξη της κορυφής του, αλλά το ελευθεριακό κέντρο κριτικής της υπάρχουσας και παραγωγής νέας γνώσης και όχι μιας στενού επαγγελματικού προσανατολισμού κατεύθυνσης Σχολή καταναλωτών πανεπιστημιακών προϊόντων. Ένα Πανεπιστήμιο αυτοδιοικούμενο συμμετοχικά απ’ όλους τους φορείς που το απαρτίζουν οργανικά δεμένο με τα αντίστοιχα ερευνητικά κέντρα και το παγκόσμιο επιστημονικό γίγνεσθαι. Ένα Πανεπιστήμιο ευαίσθητος ανιχνευτής κοινωνικών ανησυχιών και αέναος αναζητητής της άπιαστης επιστημονικής αλήθειας με ανθρωπιστικά και οικολογικά όμως όρια σ’ αυτή την αέναη τάση του! Ένα Πανεπιστήμιο που όπως αναφέρει και ο Μπουρντιέ: «Επειδή προσφέρει σε πολύ υποβαθμισμένες δυστυχώς μορφές, όλα εκείνα από τα οποία οι αστικές οικογένειες θέλουν να προστατέψουν τα παιδιά τους…γι ‘ αυτόν ακριβώς τον λόγο και είναι αναντικατάστατος ο ρόλος που διαδραματίζει… ( και) οφείλουμε να τον υπερασπιστούμε πάση θυσία. Εάν καταρρεύσει…αυτός ο χώρος άμιλλας και αμφισβήτησης των κάθε λογής γνώσεων, τότε βαίνει προς εξαφάνιση και μια αναντικατάστατη μορφή κριτικού και πολιτικού πνεύματος, μαραίνοντας μαζί της κάθε σφαιρικό στοχασμό που θα υπερέβαινε τα όρια των γνωστικών εξειδικεύσεων και των λειτουργικών οικονομικώς ικανοτήτων της νεολαίας. Εκείνο το μερίδιο κριτικής απόστασης από τον κοινωνικό της προορισμό που είναι αναγκαία προϋπόθεση για την πεφωτισμένη πολιτισμική ζωή και την ενεργό συμμετοχή στη δημοκρατία». Προφανώς όλα αυτά συνιστούν το όραμα μια ριζικά διάφορης της σημερινής και χθεσινής εκπαιδευτικής λειτουργίας, η οποία βασίζεται πρωταρχικά στους ίδιους τους λειτουργούς της. Στην επιστημονική τους επάρκεια, στην παιδαγωγική και ερευνητική τους ελευθερία, η οποία για να πραγματώνεται απαιτεί εργασιακή εξασφάλιση, αναβάθμιση του κοινωνικού τους ρόλου και των οικονομικών απολαβών τους που θα τους επιτρέπουν να ζουν με αξιοπρέπεια. Νέες μορφές δυναμικής αμεσοδημοκρατικής συλλογικής τους έκφρασης. Δημιουργίας επιτέλους ενός ενιαίου συνδικάτου εκπαιδευτικών λειτουργών που σε συνεργασία με τις συλλογικές εκφράσεις των Γονέων, των Μαθητικών Κοινοτήτων των Φοιτητικών συλλόγων θα οδηγεί σε ένα δυναμικό Μέτωπο Παιδείας. Ένα Μέτωπο που οφείλει να αντιπαλεύει όχι μόνο με τις κυρίαρχες – αλλά όχι πια ηγεμονικές – νεοφιλελεύθερες κυβερνητικές επιλογές, άλλα και με δυνάμεις πιο ύπουλες που έχουν ήδη εισχωρήσει στο εσωτερικό του, περί αποδοχής του αντιλογικού και βαθιά αλλοτριωτικού και άμεσα προσωπικά ωφελιμιστικού λόγου, περί ματαιότητας κάθε αγώνα απέναντι στη λογική του ‘δεν υπάρχει εναλλακτική λύση’. Εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν! Εμείς καταθέτουμε δημόσια τη δική μας βαθαίνοντας καθημερινά τις επεξεργασίες μας μέσα στην πράξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της αντίστασης στην επελαύνουσα βαρβαρότητα. ΑΛΚΗΣ ΡΗΓΟΣ

3

ΟΞΥΤΟΝΑ «Ακουμπάμε στον διπλανό μας» Αυτό το ευρηματικό, εύστοχο και εξαιρετικά παραστατικό μήνυμα, προτροπή και διαπίστωση συνάμα, διάλεξαν οι εργαζόμενοι στο Ε.Μ. Πολυτεχνείο ως σύνθημα της εκστρατείας τους ενάντια στις μνημονιακές πολιτικές της διαθεσιμότητας και της απόλυσης. Το ερώτημα που θέτουν στο ξεκίνημα της βιντεοταινίας τους είναι πραγματικά αμείλικτο: «Έτσι, με δυο υπογραφές απολύομαι. Σου φαίνεται αξιοκρατικό; Σου φαίνεται νοικοκυρεμένο;». Και συνεχίζουν: «Πρέπει να σκύψω, να σωπάσω, να πω κι ευχαριστώ που γίνομαι περιττός». Με την ίδια απλότητα και αμεσότητα φτάνουν, στο σποτάκι που διακινούν, στη ρίζα του προβλήματος, στον αρνητικό κοινωνικό αυτοματισμό: «Και ο διχασμός μας σε δημόσιους και ιδιωτικούς υπαλλήλους, ΑΚΡΩΣ ΕΞΥΠΗΡΕΤΙΚΟΣ!» τονίζουν. Όπως, όμως, οι πάντες πλέον κατανοούν, η κατάσταση αυτή έχει φτάσει στο απροχώρητο. «Δεν θα μείνουμε αδρανείς! Δεν γυρίζουμε πίσω σε Μεσαίωνα εργασιακό!» είναι η απόφαση που διατρανώνουν στο τέλος του βιντεοσκοπημένου μηνύματός τους. Αλλά για επιτευχθεί ο στόχος τους, ένας δρόμος υπάρχει. Και τον διαμηνύουν καταληκτικά:

p p p p

Μπορούμε όλοι μαζί να κάνουμε κάτι γι’ αυτό!

Την ανάγκη κατίσχυσης της δημοκρατίας σε βάρος του νεοναζισμού στα σχολεία αντιλήφθηκε όψιμα το ΠΑΣΟΚ.

p Στελέχη του ζήτησαν να μετατραπεί ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου σε καμπάνια ενημέρωσης εναντίον του νεοναζισμού. p Και ο υπουργός Παιδείας ανταποκρίθηκε θετικά… αναφέρει το σχετικό ρεπορτάζ. p Εντελώς συμπτωματικά, αλλά πολύ έγκαιρα, τέτοιες προτάσεις -και πολύ πιο ολοκληρωμένες- έχει διατυπώσει η αριστερά, το αντιρατσιστικό κίνημα αλλά και η ΟΛΜΕ. p Αλήθεια, ποια ήταν τότε η στάση του Υπουργείου; Ποιοι μιλούσαν για αλλοίωση του γνήσιου νοήματος της εθνικής επετείου; p Λίγη αυτοκριτική δεν βλάπτει.

P

Διανοούμενοι: το άλας της γης…. Κι αν το άλας μωρανθεί;

Αλληλεγγύη!

p Μένει έκθαμβος κανείς με τη γλωσσοπλαστική δεινότητα του Χρήστου Γιανναρά Καθημερινή, 6-10).

Λέμε όχι στο φόβο.

p Που βλέπει με πόνο ψυχής τη διαδήλωση να έχει εκφυλιστεί «… στο θλι-

Ακουμπάμε στον διπλανό μας! (Το βίντεο μπορείτε να το αναζητήσετε στη διεύθυνση: http://www.youtube.com/watch?v=bHswDjHKtWE#t=245 ).

Αργυρώνητα μεταπτυχιακά και δωρεάν παιδεία Εντείνονται τελευταία από πολλές πλευρές οι πιέσεις για την καθιέρωση διδάκτρων στις μεταπτυχιακές σπουδές. Έτσι, σύμφωνα με δημοσίευμα της «Δημοκρατίας» (7-10), «στο Πάντειο Πανεπιστήμιο έχει ήδη ανοίξει η κουβέντα για το ενδεχόμενο επιβολής ‘δικαιώματος εγγραφής’ στις μεταπτυχιακές σπουδές, οι οποίες μέχρι σήμερα προσφέρονταν δωρεάν». Προστίθεται μάλιστα με νόημα (και σκοπιμότητα;) στο σχετικό ρεπορτάζ ότι «το Πάντειο Πανεπιστήμιο δεν είναι το μόνο που σκέφτεται να βάλει ‘τέλος’ στις δωρεάν μεταπτυχιακές σπουδές για οικονομικούς λόγους». Η αιτία που προβάλλεται είναι ευλογοφανής: η οικονομική καχεξία στην οποία έχουν καταδικάσει τα πανεπιστημιακά ιδρύματα οι μνημονιακές πολιτικές. Πού θα μπορούσε όμως να οδηγήσει μια τέτοια «λύση»; Δεδομένου ότι όλοι οι εκπαιδευτικοί θεσμοί βρίσκονται σε μια παρόμοια δυσχερή θέση, γιατί να μην επιδιώξει, φερ’ ειπείν, και κάθε σχολική μονάδα, οποιασδήποτε βαθμίδας, να επιβάλει κάποιο επιπλέον «χαράτσι» στη δεινά χειμαζόμενη ελληνική οικογένεια; Γιατί να μην κάνουν το ίδιο και οι αντίστοιχες δημόσιες δομές υγείας, πρόνοιας κ.ο.κ.; Με αυτό τον τρόπο τι άλλο επιτυγχάνεται παρά να γίνει ακόμα πιο ταξική η κατανομή των υπηρεσιών της εκπαίδευσης, της υγείας και των άλλων δημόσιων παροχών; Ειδικά στον ευαίσθητο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που ήδη πλήττεται θανάσιμα από την πρακτική των διαθεσιμοτήτων και των απολύσεων, μια τέτοια εξέλιξη θα σηματοδοτήσει την περαιτέρω «αριστοκρατικοποίηση» των σπουδών σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Ελπίζουμε ότι το σχετικό δημοσίευμα της «Δημοκρατίας» δεν είναι ακριβές. Ταυτόχρονα, επισημαίνουμε την αδήριτη ανάγκη οργάνωσης ενός παλλαϊκού μετώπου αντίστασης, ώστε να ανατραπεί η βασική πηγή όλων αυτών των δυσλειτουργιών: η πολιτική των ανισοτήτων και της οικονομικής εκμετάλλευσης των εργαζομένων.

Κύριε υπουργέ, τι λέτε γι’ αυτό;

4

ΞΥΤΟΝΑ ΑΙΧΜΕΣ Ο P

Επίορκοι, κοπανατζήδες, τεμπέληδες κι αδιάφοροι είναι μερικοί μόνο από τους πιο ήπιους χαρακτηρισμούς με τους οποίους κοσμούν αφειδώλευτα τους/τις εκπαιδευτικούς της χώρας μας οι ταγοί του υπουργείου Παιδείας. Από κοντά και τα συστημικά μέσα ενημέρωσης σπεύδουν να εμπεδώσουν στο κοινό τους παρόμοιες στερεοτυπικές αντιλήψεις. Άλλωστε, πώς αλλιώς θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν οι πολιτικές της διαθεσιμότητας και των απολύσεων, που προωθεί η κυβέρνηση; Έρχεται όμως μια διεθνής έρευνα να ανατρέψει αυτά τα αναιτιολόγητα κλισέ με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο. Η Ελλάδα καταλαμβάνει ανάμεσα σε 21 χώρες τη δεύτερη θέση (και μάλιστα την πρώτη στην Ευρώπη) σε ό,τι αφορά το κύρος των εκπαιδευτικών και την εμπιστοσύνη με την οποία τους/τις περιβάλλουν οι πο-

βερό θέαμα άνευρης, άψυχης, βοσκηματώδους πορείας…»

p «…ένα αργοσερνάμενο μαζικό σουλάτσο, καθημερινής σχεδόν ρουτίνας στο κέντρο των μεγάλων πόλεων…» - μα πού τα βρίσκει και τα λέει! p Αμ εκείνο το αμίμητο: «και το κοπάδι μηχανικά, πειθήνια, με απροκάλυπτη πλήξη και ανία, αναμηρυκάζει τις υπαγορεύσεις της ντουντούκας»… p Σκέτο «σπαραχτικό ξόδι της επαναστατικής ορμής». p Άραγε έχει βρεθεί ο άνθρωπος ποτέ σε διαδήλωση; p Ή τις χαζοβλέπει στην τηλεόραση από την ασφάλεια του καναπέ;

λίτες, αφήνοντας πίσω της χώρες όπως Φιλανδία, Γερμανία, Ελβετία, Ολλανδία, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο. Καλύτερη αναγνώριση δύσκολα θα μπορούσαν να βρουν οι Έλληνες εκπαιδευτικοί με την ευκαιρία της παγκόσμιας ημέρας των εκπαιδευτικών (5η Οκτωβρίου). Όταν όμως οι ερωτώμενοι πολίτες καλούνται να αξιολογήσουν το εκπαιδευτικό σύστημα, το βαθμολογούν με 4 στα 10, δηλαδή «κάτω από τη βάση». Πίσω από αυτή την έρευνα δεν βρίσκεται, όπως θα υπέθεταν οι κακόβουλοι, κάποιος Έλληνας ερευνητής, αλλά οι πανεπιστημιακοί καθηγητές Πέτερ Ντόλτον του Πανεπιστημίου του Σάσσεξ και Όσκαρ Μαρκενάρο Γκουτιέρεζ του Πανεπιστημίου της Μάλαγας. Γνωρίζουμε καλά τα προβλήματα που έχουν τέτοιες συγκριτικές έρευνες σε παγκόσμια κλίμακα καθώς και τη σχετικότητα των πορισμάτων τους. Ωστόσο, η εικόνα των Ελλήνων εκπαιδευτικών που αναδύεται από αυτή την έρευνα είναι ιδιαίτερα θετική, και προκύπτει παρά τον πόλεμο λάσπης που έχει ξεσπάσει εναντίον τους από την κυβέρνηση και τα καθεστωτικά μέσα ενημέρωσης. Και αυτό πιστεύουμε ότι πρέπει να προβληματίσει σοβαρά τους κήνσορες της «Νερατζιώτισσας».

Αναιτιολόγητη δίωξη Στη σκιά της άνανδρης δολοφονίας του Παύλου Φύσσα από τη Χρυσή Αυγή τον περασμένο μήνα οι δυνάμεις καταστολής δημιούργησαν εκ του μη όντος ένα επιπλέον πρόβλημα. Ο καθηγητής πληροφορικής Παναγιώτης Φράγκος θεώρησε – και εύλογα- υποχρέωσή του να συμμετάσχει στην εκδήλωση διαμαρτυρίας που οργανώθηκε στο Κερατσίνι την επόμενη μέρα της δολοφονίας, όπως και χιλιάδες άλλοι πολίτες. Μετά την επίθεση των δυνάμεων καταστολής με χημικά εγκλωβίστηκε μαζί με άλλους 24 διαδηλωτές από τα ΜΑΤ χωρίς να έχει διαπράξει καμία αξιόποινη πράξη. Τελικά, του ασκήθηκε δίωξη μόνο για ένα πλημμέλημα, δηλαδή για διατάραξη της κοινής ειρήνης (!), και αυτό γιατί απλώς πήρε μέρος σε μια διαδήλωση κατά την οποία προκλήθηκαν επεισόδια, στα οποία, όμως, δεν είχε καμία συμμετοχή. Προφανέστατα, πρόκειται για μια εντελώς άδικη και αναιτιολόγητη δίωξη η οποία όμως έχει δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα στον συνεπή και ευαίσθητο εκπαιδευτικό. Ελπίζουμε και ευχόμαστε να μην ποινικοποιηθεί τελικά η ειρηνική ειρηνική συμμετοχή ενός δημοκρατικού πολίτη σε μια συλλογική εκδήλωση στην οποία κάθε πολίτης με δημοκρατικό ήθος και αντιρατσιστική ευαισθησία θα έπρεπε να συμμετάσχει. Π.Χ.

ΠΑΙΔΕΙΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΕΛΕΓΡΙΝΗΣ

Π Ρ Υ ΤΑ Ν Η Σ Τ Ο Υ Ε Θ Ν Ι ΚΟ Υ Κ Α Ι Κ Α Π Ο Δ Ι Σ Τ Ρ Ι Α ΚΟ Υ Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Υ Α Θ Η Ν Ω Ν :

«Το Υπουργείο Παιδείας είναι σε αδιέξοδο» ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟ ΓΙΩΡΓΟ ΤΣΙΡΙΔΗ

Η Σύγκλητος με ανακοίνωσή της κάνει λόγο για την πλήρη αδυναμία της εκπαιδευτικής, ερευνητικής και διοικητικής λειτουργίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τι σηματοδοτεί το μέτρο της διαθεσιμότητας/κινητικότητας, που το Υπουργείο Παιδείας προωθεί, για το ελληνικό πανεπιστήμιο; Το μέτρο αυτό είναι, ειδικά για το ΕΚΠΑ,καταστροφικό. Εφόσον εφαρμοστεί, θα οδηγήσει, όχι απλώς στην υπολειτουργία του, αλλά στην πλήρη αδυναμία του να λειτουργεί ως δημόσιο πανεπιστήμιο. Η δυσκολία η οποία υπάρχει στη λειτουργία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου αυτή τη στιγμή είναι πραγματική, καθώς η απεργία των διοικητικών υπαλλήλων έχει 100% συμμετοχή. Απεργούν όλοι. Και είναι επόμενο αυτό, καθώς οι μισοί από τους υπαλλήλους απομονώνονται από το Πανεπιστήμιό μας και υπερασπίζονται την ίδια τους τη ζωή και οι υπόλοιποι, ακόμη και αν κάποιος διαφοροποιείται σε επιμέρους ζητήματα, δε μπορούν παρά να συμπαρασταθούν στους συναδέλφους τους, έχοντας μάλιστα στο μυαλό τους πως οι επόμενοι προς έξοδο μπορεί να είναι και οι ίδιοι. Εκκρεμεί μια προσφυγή των Πρυτάνεων στο Συμβούλιο της Επικρατείας για αναστολή της υπουργικής Απόφασης. Την ίδια στιγμή ο Υπουργός ζητά κατάλογο των προς απόλυση διοικητικών υπαλλήλων. Πώς αναμένετε ότι θα καταλήξει αυτή η διαμάχη; Έχω την εντύπωση πως το Υπουργείο αυτή τη στιγμή είναι σε αδιέξοδο. Αυτό διαπιστώθηκε και στη συνάντηση που είχαμε ορισμένοι Πρυτάνεις με την κα εισαγγελέα του Αρείου Πάγου. Της θέσαμε το πρόβλημα και διαπιστώθηκε και εκεί η ύπαρξη ενός αδιεξόδου το οποίο συνδέεται με την απεργία στο ΕΚΠΑ και στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, καθώς από τα δύο αυτά ιδρύματα, ο αριθμός των υπαλλήλων που ζητείται να μπουν σε διαθεσιμότητα αγγίζει τους 900 εργαζόμενους από τους περίπου 1300 συνολικά. Το πρόβλημα είναι πως ακόμη και τώρα να γινόταν «βιαίως» αναστολή της απεργίας, δε θα είχε το Υπουργείο τη δυνατότητα να λάβει τα ονόματα των υπαλλήλων που ζητά μέσα στην προβλεπόμενη διορία του Οκτωβρίου. Υπάρχουν φάκελοι ανενημέρωτοι που πρέπει να ενημερωθούν. Υπάρχουν ακόμηυπάλληλοι πουπροσκομίζουν για το φάκελλό τους έγγραφα. Κατόπιν οι φάκελοι αυτοί πρέπει να ελεγχθούν και να γίνει ψηφιοποίησή τους. Η διαδικασία αυτή απαιτεί 20 ημέρες με ένα μήνα. Με δεδομένο πως, σύμφωνα με τις πληροφορίες μου, η Τρόικα ζητά τη δεκάτη Οκτωβρίου τα ονόματα, καταλαβαίνετε πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο.

Αν μπορώ να κάνω κάποια πρόβλεψη είναι πως αυτό το μέτρο, έτσι όπως το ξέρουμε, δε μπορεί να εφαρμοστεί. Το ΕΚΠΑ, παρά τη δραματική μείωση της χρηματοδότησης που υπέστη τα τελευταία χρόνια κατάφερε να ανέβει στην κλίμακα της διεθνούς αξιολόγησης. Ποιο νομίζετε πως θα είναι το μέλλον του υπό τις νέες συγκυρίες; Ποια η θέση εν γένει του ελληνικού Πανεπιστημίου στο διεθνές στερέωμα; Εφόσον εφαρμοστεί το μέτρο που προωθείται, με όση βεβαιότητα μπορεί να έχει κανείς για το μέλλον βάσει των δεδομένων που υπάρχουν, το Πανεπιστήμιο δε θα μπορέσει να λειτουργήσει όπως λειτουργεί ως τώρα, με τα όποια προβλήματα υπάρχουν. Δε θα μπορέσει να λειτουργήσει. Όταν απομακρύνεται το 60% των διοικητικών υπαλλήλων, όταν φεύγουν όλοι οι φύλακες, όταν φεύγουν οι μισοί βιβλιοθηκονόμοι, καταλαβαίνετε το αδιέξοδο: Δε θα έχουμε π.χ. βιβλιοθήκες. Είναι δυνατόν να υπάρχει Πανεπιστήμιο χωρίς βιβλιοθήκες; Δε θα μπορέσει να λειτουργήσει. Η μόνη λύση λοιπόν που θα μπορέσει να υπάρξει θα είναι η ιδιωτική πρωτοβουλία. Άρα το Πανεπιστήμιο κινδυνεύει να χάσει το δημόσιο χαρακτήρα του. Γιατί το Υπουργείο επιλέγει τη μετωπική σύγκρουση; Έχω την εντύπωση πως έχει γίνει κακή εκτίμηση. Είμαι από αυτούς που έχουν εκφραστεί δημόσια πολύ έντονα ενάντια σε αυτή την πολιτική των μνημονίων. Αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση την κύρια ευθύνη δεν την έχει η Τρόικα, η οποία ζήτησε έναν αριθμό υπαλλήλων προς διαθεσιμότητα. Δεν είπε ότι αυτοί θα έπρεπε να προέρχονται από την Παιδεία. Η κυβέρνηση το αποφάσισε αυτό. Αυτήν βαρύνει η κατάσταση που δημιουργήθηκε.. Και η ίδια η κυβέρνηση θα είναι υπόλογη για ό,τι συμβεί. Η Τρόικα ακολουθεί τη γνωστή καταστροφική πολιτική, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση η επιλογή ανήκει στην κυβέρνηση. Πώς κρίνετε το Συμβούλιο Διοίκησης ως θεσμό; Ποια προβλήματα έχουν προκύψει με το Σ.Δ. του ΕΚΠΑ; Προσωπικά είχα εκφράσει τις σοβαρές αντιρρήσεις μου για το νόμο 4009 και το νόμο 4076, οι οποίοι είναι καταστροφικοί και δεν οδηγούν πουθενά. Πρόκειται για ένα συνονθύλευμα διαφόρων διατάξεων. Θα πρέπει να πω πως άλλο πράγμα είναι να αντιτίθεμαι σε ένα νόμο που θεωρώ καταστροφικό και άλλο πως οφείλω να λειτουργώ στο πλαίσιο του νόμου αυτού, μέχρι να ακυρωθεί.Ο Σωκράτης έλεγε πως μπορείς να υπερασπίζεσαι την ειρήνη και να μιλάς γι’ αυτή αλλά όταν κινδυνεύει η πατρίδα σου, θα πας στον πόλεμο.

Βλέπουμε συνεχώς τα ανυπέρβλητα εμπόδια που προκύπτουν από τηνσυγκεκριμένη νομοθεσία. Κάθε μέρα προκύπτουν και νέα προβλήματα για τα οποία πρέπει να ρωτάμε το νομικό Σύμβουλο τι πρέπει να γίνει. Ένα από τα αγκάθια του νόμου-πλαισίου είναι και το Συμβούλιο Διοίκησης. Το οποίο δεν ξέρω τι προσφέρει τελικά. Βεβαίως σε άλλα πανεπιστήμια, στην Αμερική για παράδειγμα, υπάρχει το συμβούλιο διοίκησης, αλλά πρόκειται για άλλο καθεστώς. Στην Ελλάδα η μόνη πηγή χρηματοδότησης του πανεπιστημίου είναι το Υπουργείο, το κράτος. Δεν έχουμε από κάπου αλλού χρηματοδότηση. Στην Αμερική υπάρχει η πολιτεία που δίνει κάποια χρήματα, αν το πανεπιστήμιο είναι δημόσιο. Αν είναι ιδιωτικόη χρηματοδότηση γίνεται από ιδιώτες. Θα πρέπει λοιπόν να υπάρχει κάποιος που θα ελέγχει αν αυτές οι ιδιωτικές πηγές είναι αξιόπιστες, τι ζητάν αυτές οι πηγές και κατόπιν να εισηγείται στο πανεπιστήμιο ποιες από αυτές μπορούν αξιοποιηθούν. Είναι λοιπόν άλλα τα κριτήρια εκεί. Εκεί ο θεσμός του Συμβουλίου διοίκησης εξυπηρετεί αυτούς τους λόγους. Στην Ελλάδα δεν υφίστανται αυτοί οι λόγοι.Αυτό που προβλέπει ο νόμος για το συμβούλιο διοίκησης είναι οικονομικού κυρίως χαρακτήρα αρμοδιότητες. Έτσι στην ουσία το Συμβούλιο Διοίκησης στην Ελλάδα στερείται αντικειμένου. Ακριβώς αυτός είναι και ο λόγος που τα μέλη του Συμβουλίου προσπαθούν να οικειοποιηθούν αρμοδιότητες που δεν τους ανήκουν. Ειδικά στο δικό μας πανεπιστήμιο φαίνεται η έλλειψη ουσιαστικού ρόλου: Ποια είναι, ας πούμε, η παρέμβασή του για την κρίση την οποία διέρχεται τώρα το Πανεπιστήμιο; Καμία. Δε μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους, έχει παραιτηθεί ήδη ένα μέλος του Συμβουλίου και ακούω πως επίκειται και η παραίτηση άλλων μελών. Πού θα πάει αυτή η κατάσταση; Έχουμε ένα Συμβούλιο που δε λειτουργεί καθόλου. Και κάτι ακόμη: Επειδή πολλές φορές έχει βγει ο κ. πρόεδρος του Συμβουλίου και εκφράζει απόψεις, πρέπει να πούμε πως, βάσει του νόμου, δεν υπάρχουν αρμοδιότητες του προέδρου. Ο νόμος κάνει λόγο για αρμοδιότητες του Συμβουλίου, αρμοδιότητες του Πρύτανη, αρμοδιότητες της Συγκλήτου. Δεν αναφέρονται πουθενά αρμοδιότητες ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

5

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

του προέδρου του συμβουλίου. Ο ίδιος όμως εμφανίζεται ως αυτοτελές όργανο. Και εκείνο το οποίο πρέπει να ψέξω με όση δύναμη διαθέτει η φωνή μου είναι η ευκολία με την οποία βγαίνει και επικρίνει την κατάσταση στο Πανεπιστήμιο. Περί τα τέλη Ιουλίουμου είχε στείλει κάποιες επιστολές στις οποίες απάντησα λεπτομερώς σε ό,τι ζητούσε να πληροφορηθεί. Δεν έλαβα ποτέ κάποια ανταπάντηση. Αντ’ αυτού έκανε τον Αύγουστο κάποιες δηλώσεις στην εφημερίδα «Τα Νέα» υπαινισσόμενος οικονομικές παραλήψεις στο Πανεπιστήμιο. Έβγαλα ανακοίνωση στην οποία λέω πως όλα αυτά είναι ανυπόστατα και ταυτόχρονα ζήτησα από το Υπουργείο διαχειριστικό έλεγχο μέχρι ποινικής διώξεώς μου. Περιμένω από τον ίδιο να διευκρινίσει αν εμμένει σε αυτές τις κατηγορίες καθώς και από τα άλλα μέλη του Συμβουλίου αν συμμερίζονται αυτές τις απόψεις του. Στο Πανεπιστήμιο, σε σχέση με τα οικονομικά του και όσο μπορώ να γνωρίζω, όλα γίνονται με απόλυτη διαφάνεια και όπως ορίζει ο νόμος. Πρέπει να σας πω πως ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανα όταν ανέλαβα την Πρυτανεία ήταν να βάλω στον ΕΛΚΕ ορκωτούς λογιστές οι οποίοι ελέγχουνε τα πάντα. Πριν από τρεις τέσσερις μήνες είχε έρθει στο γραφείο μου ένα κλιμάκιο το οποίο είχε ελέγξει τα του τακτικού προϋπολογισμού και το οποίο μου έδωσε συγχαρητήρια για τη διαφάνεια και την οικονομική διαχείριση. Ένα ακόμη σημείο σχετικά με το Συμβούλιο: Είχε αναλάβει ο πρόεδρος - και το συμβούλιο ενέκρινε - την πρωτοβουλία να θεσπίσει δύο βραβεία: Το πρώτο για καθηγητή που βρίσκεται στην ωριμότητά του και το δεύτερο για νεότερο συνάδελφο. Αυτό έχει βαλτώσει καθώς έχουν περάσει τόσοι μήνες. Και αυτό που πληροφορήθηκα - το λέω με κάθε επιφύλαξη - είναι πως ο πρόεδρος μαζί με ένα μέλος του Συμβουλίου επισκέφτηκε το Ωνάσειο Ίδρυμα ζητώντας χρηματοδότηση για αυτά τα βραβεία. Αυτά είναι τα χρήματα που θα έφερναν από το εξωτερικό; Στην αρχή μιλούσαν για χρηματοδοτήσεις από το εξωτερικό και πως θα ανθίσει το πανεπιστήμιο κτλ. Που είναι αυτά; Η κυβερνητική ρητορική κάνει λόγω για τον κίνδυνο να χαθεί το εξάμηνο, με τους φοιτητές να είναι τα θύματα της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί. Πώς απαντάτε;

6

Κοιτάξτε, είχα κάνει κάποιες δηλώσεις οι οποίες παρεξηγήθηκαν. Ασφαλώς και δε θέλω να χαθεί το εξάμηνο. Και ασφαλώς στο παρελθόν, με το νόμο 4009 υπήρξαν κινητοποιήσεις από τις οποίες αναπληρώθηκαν όλες οι χαμένες ώρες. Οι εξετάσεις γίνανε κανονικά. Ευελπιστώ πως, αν δοθεί κάποια λύση και ανασταλεί η απεργία, θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε το πρόβλημα χωρίς να μειωθεί το επίπεδο των σπουδών. Αυτό που είπα είναι το εξής: Πολύ σκληρό να χαθεί το εξάμηνο, αλλά χειρότερο ακόμα είναι να χαθεί το ίδιο το πανεπιστήμιο. Και όπως είπα προηγουμένως, τα μέτρα τα οποία λαμβάνει η κυβέρνηση, αν εφαρμοστούν, οδηγούν προς αυτή την κατεύθυνση. Εκείνο που πρέπει να σας πω είναι πως είναι τέτοιος ο πατριωτισμός τόσο των μελών ΔΕΠ, όσο και του προσωπικού, που θα καταβάλουν κάθε προσπάθεια ώστε οι φοιτητές να μη θιγούν. Αλλά πρέπει να καταλάβουν και οι φοιτητές και οι οικογένειές τους ότι το πανεπιστήμιο δεν είναι ένα εξάμηνο. Τι θα λέγανε αν

Πολύ σκληρό να χαθεί το εξάμηνο, αλλά χειρότερο ακόμα είναι να χαθεί το ίδιο το πανεπιστήμιο… Πρέπει να καταλάβουν και οι φοιτητές και οι οικογένειές τους ότι το πανεπιστήμιο δεν είναι ένα εξάμηνο. Τι θα λέγανε αν του χρόνου, με την κατάσταση που θα έχει δημιουργηθεί, βγει η κυβέρνηση και πει «ξέρετε, πρέπει να καταβάλετε δίδακτρα». Τότε δε θα με κατηγορούσανε ότι δεν είχα μιλήσει εγκαίρως;

του χρόνου, με την κατάσταση που θα έχει δημιουργηθεί, βγει η κυβέρνηση και πει «ξέρετε, πρέπει να καταβάλετε δίδακτρα». Τότε δε θα με κατηγορούσανε ότι δεν είχα μιλήσει εγκαίρως; Αυτό είναι το νόημα της δήλωσής μου, όχι ότι πρέπει να κλείσει το πανεπιστήμιο. Ποιος θα το έλεγε αυτό; Σε όλους τους τόνους λέω πως πρέπει να είναι ανοιχτό το πανεπιστήμιο. Και κάτι ακόμη: η τακτική χρηματοδότηση του κράτους προς το πανεπιστήμιο το 2009 ήταν 34 εκατομμύρια. Πέρυσι ήταν 17 και τώρα θα μειωθεί κι άλλο. Του χρόνου μπορεί να μην υφίσταται. Αυτά δε τα χρήματα είναι τόσο λίγα που φτάνουν μόλις για να καλυφθεί το ηλεκτρικό τα τηλέφωνα και άλλες τέτοιες ανελαστικές δαπάνες. Η μνημονιακή υποχρέωση κάνει λόγο για κατάργηση του 40% του εκπαιδευτικού προσωπικού με ανοιχτή τη μετατροπή των Πανεπιστημίων σε ιδρύματα τριετούς φοίτησης. Υπό αυτές τις συνθήκες θα έπρεπε η αντίδραση της εκπαιδευτικής κοινότητας, αλλά και της κοινωνίας συνολικά, να είναι πιο δυναμική; Υπάρχουν σήμερα οι συνθήκες για ένα συντονισμό της δράσης ανάμεσα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης που θίγονται από την κυβερνητική πολιτική; Σε μια τέτοια οικονομική λαίλαπα δε ξέρω πώς θα μπορούσε το σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας να ενωθεί. Μπροστά στο φάσμα της ανεργίας και της πείνας αιτιολογείται - δε θα έλεγα δικαιολογείται - η προσπάθεια του καθενός να επιβιώσει. Δε διαβλέπω λοιπόν μια τέτοια ενότητα, η οποία δεν υπάρχει ούτε ανάμεσα στα διάφορα πανεπιστήμια, καθώς είναι άλλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει κάθε πανεπιστήμιο. Δηλαδή όσον αφορά στο θέμα της διαθεσιμότητας, βεβαίως η σύνοδος έχει εκφράσει τη συμπαράστασή της. Παρόλα αυτά αλλιώς βιώνει το πρόβλημα το ΕΚΠΑ που του διώχνουν το μισό διοικητικό προσωπικό και αλλιώς ένα περιφερειακό πανεπιστήμιο. Προσωπικά είμαι της γνώμης ότι ο κάθε χώρος πρέ-

πει να υπερασπίζεται την ύπαρξή του, με τη δυνατότητα κάποιας ευρύτερης συνάντησης με άλλους φορείς. Αλλά το παν είναι να έχεις τη δύναμη να υπερασπιστείς τα δίκαιά σου και αυτό είναι που κάνουμε στο ΕΚΠΑ: Δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει συμβιβασμός με αυτή την καταστροφική πολιτική. Αυτό που είπατε για την τριετή φοίτηση δοκιμάστηκε και απέτυχε. Μια βασική διάταξη της συνθήκης της Μπολόνια ήταν οι σπουδές να γίνουν τριετείς. Ευτυχώς εμείς εδώ δεν εφαρμόσαμε το μέτρο, λόγω εν πολλοίς και της αντίστασης των φοιτητών. Οι ίδιοι οι διοικούντες των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων διαπίστωσαν πως το μέτρο αυτό δε βοηθά. Η εισήγηση του μέτρου τυπικά είχε γίνει με σκοπό τη μεγαλύτερη κινητικότητα των φοιτητών σε ευρωπαϊκές πόλεις. Τελικά επιτεύχθηκε το ακριβώς αντίθετο, διότι όταν κάποιος έχει τέσσερα χρόνια μπροστά του μπορεί να διαχειριστεί το χρόνο του διαφορετικά. Ειδικά τα πανεπιστήμια της κεντρικής Ευρώπης, που πρώτα εφάρμοσαν το μέτρο αυτό, προσπαθούν τώρα να γυρίσουν στο παλιό καθεστώς. Βέβαια, ο πραγματικός λόγος πίσω από την τριετή φοίτηση δεν ήταν η κινητικότητα των φοιτητών αλλά οικονομικός: Την οικονομική ευθύνη για τις βασικές σπουδές την έχει το κράτος. Άρα πρέπει να πληρώνει έναν φοιτητή για τέσσερα χρόνια. Όταν τα κάνεις τρία, γλιτώνεις ένα χρόνο. Ο χρόνος αυτός μεταφέρεται στις μεταπτυχιακές σπουδές, στις οποίες ο φοιτητής πληρώνει ο ίδιος τα δίδακτρά του.Με το μανδύα λοιπόν της κινητικότητας, η οποία απέτυχε, προσπάθησαν να περάσουν αυτό το μέτρο. Προσωπικά, διαβλέπω και την αποτυχία της κινητικότητας των υπαλλήλων που πάει να εφαρμοστεί εδώ. Πώς βλέπετε τον ρόλο της Παιδείας, γενικά, και της ανώτατης εκπαίδευσης, ειδικά, απέναντι στα φαινόμενα εκφασισμού της κοινωνίας; Μιλώντας περισσότερο για το ΕΚΠΑ, του οποίου έχω την εποπτεία, μπορώ να πω ότι πάντοτε το φρόνημα της ελευθερίας υπήρξε, διατηρήθηκε και υποστηρίχθηκε. Βεβαίως υπήρξαν κάποια ακραία φαινόμενα βίας τα οποία καταδικάζω. Όμως προτιμώ οι φοιτητές μας να είναι «ζωντανοί» με ανοιχτά τα μάτια και τα αυτιά τους και να μπορούν να σταθούν απέναντι σε φαινόμενα που οδηγούν σε ναζιστικού τύπου ολοκληρωτισμούς. Έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στους φοιτητές μας, οι οποίοι σηκώνουν και το μεγαλύτερο βάρος, ότι οποιαδήποτε τέτοια προσπάθεια διείσδυσης του ναζισμού μέσα στο πανεπιστήμια θα αντιμετωπιστεί πάραυτα. Είμαι αισιόδοξος πως το ΕΚΠΑ θα αντισταθεί σε κάθε προσπάθεια διείσδυσης τέτοιων στοιχείων. Και εκείνο που μπορώ να σας διαβεβαιώσω είναι ότι δε θα τολμήσει ποτέ κανείς φανερά να υποστηρίξει τέτοιες απόψεις εντός του πανεπιστημίου. Γενικότερα πιστεύω πως η Παιδεία μας και ειδικότερα η τριτοβάθμια εκπαίδευση πρωταγωνιστεί στη φυγή από το τέλμα της οικονομικής κρίσης που ζούμε. Διότι εμείς είμαστε που εμπλουτίζουμε την κοινωνία με επιστήμονες, που προσπαθούμε να διαμορφώσουμε ανθρώπους ελεύθερους που θα αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις. Όλοι λένε πως το πρώτο μέλημά μας είναι η Παιδεία και μεταξύ αυτών και ο Πρωθυπουργός.Δυστυχώς όμως κάτι τέτοιο δε βλέπω να εφαρμόζεται. Επαναλαμβάνω: η Τρόικα ζήτησε κεφάλια. Δεν είπε ότι πρέπει να είναι από την Παιδεία. Η Κυβέρνηση το επέλεξε αυτό.

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

Η νέα αντιδραστική μετάλλαξη του Λυκείου ΜΥΡΣΙΝΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΟΥ*

Σε όλο τον 20ο και 21ο αιώνα η εφαρμογή των επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων στη διαδικασία της κοινωνικής παραγωγής και της εργασίας, οδήγησε στη διεύρυνση των απαιτήσεων για την εκπαίδευση των νέων ανθρώπων. Εμφανές αποτέλεσμα ήταν η μαζικοποίηση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και η ευρύτερη συμμετοχή των μαθητών στην τριτοβάθμια. Άλλωστε οι ανάγκες της παραγωγής, μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, οδήγησαν σταδιακά στην διεύρυνση της παιδείας για όλα τα παιδιά. Έτσι στην ελληνική κοινωνία στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα καταγράφονται 9% πτυχιούχοι Πανεπιστημίου, 6% πτυχιούχοι ΤΕΙ και 25% απόφοιτοι Μέσης και Τεχνικής Εκπαίδευσης. Σε όσο βαθμό δηλαδή η ελληνική καπιταλιστική ανάπτυξη εξελίσσονταν απρόσκοπτα και οι δημόσιες υπηρεσίες λειτουργούσαν σε μια κατεύθυνση συνεχούς ανάπτυξης, τόσο οι απόφοιτοι της ανώτερης και ανώτατης παιδείας απορροφούνταν στην παραγωγή των διαφόρων κλάδων της οικονομίας χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Βαθμιαία βέβαια, άρχισε να αναπτύσσεται μια τάση «προλεταριοποίησης» της διανοητικής εργασίας με τη διολίσθησή της στη μισθωτή, που συνεχώς διογκωνόταν, παρόλο που η διάκριση στον καπιταλιστικό καταμερισμό εργασίας παρέμενε σε εργατική τάξη της εκτελεστικής εργασίας και στα πιο προνομιούχα στρώματα της διανοητικής. Σε κάθε περίπτωση πάντως οι διαδικασίες της ταξικής επιλογής στο αστικό σχολείο λειτουργούσαν αδιατάρακτα, όπως και ο καταμερισμός εργασίας μέσα στο εργοστάσιο. Επομένως, τα στρώματα της επιστημονικής μισθωτής εργασίας διαπλέκονταν σε συμμαχίες με την αστική τάξη ή τα μεσαία στρώματα, ενώ η σχέση τους με την εργατική τάξη και το αριστερό κίνημα ήταν υποτονική. Αλλά η κοινωνική κατάσταση της διανοητικής εργασίας άρχισε να μεταλλάσσεται ραγδαία με την έκρηξη της οικονομικής κρίσης του μεγάλου κεφαλαίου και τη σταδιακή ώθηση της πλειονότητας της νεολαίας, που αποφοίτησε από τα πανεπιστημιακά και τεχνολογικά ιδρύματα, σε ανεργία και υποαπασχόληση, σε ποσοστό που αγγίζει το 65%. Τελευταία μάλιστα απαντάται η «έξοδός» της στις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες με ραγδαίους ρυθμούς. Κατά συνέπεια το μορφωτικό κεφάλαιο που συνεχίζει να παράγεται, γιατί συνεχίζει να έχει ζήτηση στα λαϊκά στρώματα, εμφανίζεται να «περισσεύει». Εφόσον λοιπόν η καπιταλιστική ανάπτυξη μπλοκάρεται από την οικονομική κρίση, ώστε η ανεργία να εκτοξεύεται στο 27%, εκλείπει πλέον και η αναγκαιότητα διεύρυνσης του μορφωτικού κεφαλαίου της χώρας. Αυτός ο λόγος σε συνδυασμό με τη μείωση στο ελάχιστο των δημοσίων δαπανών για την εκπαίδευση, όπως και για το σύνολο των κοινωνικών αγαθών, οδηγούν στην αντιδραστική μετάλλαξη του Λυκείου. Έτσι καθιερώνονται οι αλλεπάλληλες πανελλαδικές εξετάσεις και για τις τρεις τάξεις του Λυκείου και παράλληλα διατηρούνται οι εξετάσεις για την εισαγωγή * Eκπαιδευτικός, διδάκτωρ Νεότερης Ιστορίας

στο Πανεπιστήμιο. Μια τέτοια «μεταρρύθμιση» οξύνει τον ταξικό χαρακτήρα του καπιταλιστικού σχολείου, στο βαθμό που τα παιδιά πρώτα των εργατικών συνοικιών και των απομονωμένων περιοχών της χώρας θα υφίστανται τη σχολική διαρροή. Η κατάσταση γίνεται πιο δραματική, εφόσον αυτή η μεγάλη σχολική διαρροή δεν θα κατευθύνεται στην Τεχνική Εκπαίδευση, που οδηγείται στη διάλυση, όπως δείχνουν οι τελευταίες αντισυνταγματικές απολύσεις διδασκόντων σε τμήματα με τη μεγαλύτερη ζήτηση από τους μαθητές. Άλλωστε η Τεχνική Εκπαίδευση στη νεοελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα ήταν «παιδί ενός κατώτερου παιδιού», στο μέτρο που η καπιταλιστική εργοδοσία δεν επιθυμούσε την ένταξη στην παραγωγή τεχνικών εφοδιασμένων με ουσιαστικούς τίτλους σπουδών, αλλά προτιμούσε την ανάδειξη τεχνιτών μέσα από την έμπρακτη παραγωγική μαθητεία. Από την άλλη πλευρά η πιο μαζική πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και ο σχετικός εκδημοκρατισμός, που ίσχυαν πριν την εκδήλωση της καπιταλιστικής κρίσης, εγκυμονεί σήμερα τον κίνδυνο να παράγεται ένα επιστημονικό δυναμικό, που δεν θα βρίσκει επαγγελματικές παραγωγικές διεξόδους. Αυτό όμως το φαινόμενο μπορεί να πυροδοτήσει κοινωνικές κινητοποιήσεις, στις οποίες ο ρόλος της νεολαίας θα είναι καθοριστικός. Άλλωστε η παρουσία της διανοούμενης νεολαίας ήταν εντονότατη στις εξεγέρσεις, που σημειώθηκαν διεθνώς, από την πλατεία Ταχρίρ μέχρι την πλατεία ντελ Σολ και από την πλατεία Συντάγματος μέχρι την πλατεία Ταξίμ, όπου ο λαϊκός «δήμος» επιχείρησε να ανακαταλάβει την «αγορά». Γιατί, αν οι μάζες των ανέργων αδυνατούν να καταλάβουν τις αιτίες της κοινωνικής τους κατάστασης και υιοθετούν

στάσεις «μοιρολατρίας» και υποκειμενικής «απαξίωσης», η νεολαιίστικη διανόηση, που βρίσκεται στο τέλμα των επαγγελματικών αδιεξόδων, είναι σε θέση να αντιδράσει αποτελεσματικότερα στην κοινωνική κατάσταση που αντιμετωπίζει. Πολύ περισσότερο, όταν οι νέοι αυτοί όχι μόνο δεν «προλεταριοποιούνται» σήμερα, όπως συνέβαινε προηγουμένως, αλλά αντιμετωπίζουν την εξώθηση στο περιθώριο, την απώλεια των προοπτικών της ζωής και του μεγαλύτερου από τα ατομικά δικαιώματα, της εργασίας. Επομένως το τμήμα αυτό της διανοούμενης νεολαίας, με τον εν δυνάμει ριζοσπαστικό και εξεγερτικό ρόλο, αντιπροσωπεύει ανοικτό στόχο της μνημονιακής κυβέρνησης. Για αυτό με την αντιλαϊκή μεταρρύθμιση του Λυκείου που προωθεί, περιορίζει καίρια τον αριθμό των μαθητών, που προέρχονται από την εργατική τάξη και προσπαθούν να ξεπεράσουν τα εμπόδια των συνεχών εξεταστικών φραγμών, για να διεκδικήσουν με αξιώσεις μία θέση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Έτσι η επιδίωξή της έχει πολιτικά, αλλά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά. Ο μορφωμένος άνεργος νέος έχει επιστημονική επίγνωση του κοινωνικού αδιεξόδου στο οποίο ωθείται, άρα μπορεί εύκολα να οδηγηθεί σε ρηξικέλευθες και ανατρεπτικές πρακτικές, ενώ ο νέος που έχει απομακρυνθεί από την Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, βιώνει το επαγγελματικό και κοινωνικό αδιέξοδο ως «προσωπική αποτυχία και ανικανότητα» και αποτρέπεται από την άσκηση μιας ριζοσπαστικής και ανατρεπτικής πρακτικής. Επομένως αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για τον εκπαιδευτικό κόσμο, τη νεολαία και την κοινωνία γενικότερα, για να αποτρέψουν τη διάλυση του Δημόσιου Σχολείου, αλλά και να ανατρέψουν την μνημονιακή κυβέρνηση, που την προκαλεί.

7

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Σχολείο, φροντιστήριο, ιδιαίτερο: μία τριγωνική σχέση ανισοτιμίας ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΟΥΓΕΛΕΚΑΣ*

Η ψήφιση του νομοσχεδίου για το νέο Λύκειο έχει για πολλοστή φορά ανοίξει τη συζήτηση στην ελληνική κοινωνία περί αναγκαιότητας παρακολούθησης φροντιστηριακών μαθημάτων από τους μαθητές, ώστε να καταστούν ικανοί να ανταποκριθούν στις αλλεπάλληλες-πανελλαδικού χαρακτήρα-εξετάσεις, που αυτό ακριβώς το νομοσχέδιο θέσπισε. Ταυτόχρονα, οι γονείς θα εξαντλούνται οικονομικά στον δικό τους αγώνα να ανταποκριθούν στο δυσβάστακτο οικονομικό φορτίο, που θα πρέπει να επωμιστούν, ώστε να ελπίζουν -με σχετική πάντα ασφάλεια- στην πρόοδο των παιδιών τους. Η κοινωνική διάσταση

8

Το φροντιστήριο αποτελεί θεσμό καθιερωμένο στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, τόσο μέσα από την πολύχρονη νομοθετική κάλυψη όσο και μέσα από την μαθητική αποδοχή στο σύνολό της. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα απαιτούνταν μόνο κατοχή απολυτηρίου Γυμνασίου για την εισαγωγή στις ανώτατες σχολές. Δεν είναι σύμπτωση η καθιέρωση των εισαγωγικών εξετάσεων το 1932 και η ψήφιση του Α.Ν. 2545/40 «Περί ιδιωτικών σχολείων, φροντιστηρίων και οικοτροφείων» από την κυβέρνηση Ι.Μεταξά. (Πολυχρονάκη Μαρία) Το δημόσιο σχολείο προσπαθεί συχνά να καλύψει και το ρόλο του φροντιστηρίου αναπτύσσοντας ενισχυτικά τμήματα. Οι προσπάθειες αυτές δεν έχουν χαρακτηριστεί μέχρι στιγμής επιτυχείς στο σύνολό τους, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι η ανάπτυξη της εξωσχολικής εκπαιδευτικής δραστηριότητας είναι ένα σύνθετο κοινωνικό και εκπαιδευτικό φαινόμενο.(Καλαβάσης Φ., Μεϊμάρης Μ., 1994,σ.89) Ακόμα και όταν υπάρχει ενδοσχολική βοήθεια δεν αντικαθίσταται η εξωσχολική. Οι περισσότερες κινήσεις που κάνει ο μαθητής την ώρα που μαθαίνει, γίνονται μακριά από το βλέμμα του σχολικού καθηγητή. Το σχολείο -στο σημερινό εξετασιοκεντρικό σύστημα- δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς εξωσχολικά δεκανίκια.(Georges Collonges, στο Καλαβάσης Φ., Μεϊμάρης Μ., 1994,σ.111) Βέβαια πάντα πρέπει να συνυπολογίζονται στους παράγοντες επιτυχίας εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση-και ιδιαίτερα στις σχολές υψηλής ζήτησης-οι επαγγελματικές και εκπαιδευτικές διαφοροποιήσεις των γονέων, καθώς οι ανισότητες πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση βασίζονται ακόμα σε μεγάλο βαθμό στον οικογενειακό περίγυρο των μαθητών/τριών. Σήμερα έχει αποδειχθεί από την έρευνα πως ο κυ-

Η σημαντικότητα των εξετάσεων έγκειται ακριβώς στο διαχωρισμό που τίθεται ανάμεσα στη μαζικότητα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και στην επιλεκτικότητα της τριτοβάθμιας, καθώς και στην κοινωνική πίεση για ατομική ευημερία μέσω της τελευταίας. Γενικά μέσα από της εξετάσεις καλλιεργείται μια “συνείδηση επίδοσης”, η οποία τελικά παραπέμπει στην υιοθέτηση ανταγωνιστικών στρατηγικών, όπως είναι το φροντιστήριο ή τα ιδιαίτερα ρίαρχος παράγοντας που ωθεί τους νέους στη σχολική επιτυχία ή αποτυχία είναι η ταξική θέση της οικογένειάς τους. Ο Bourdie -υπογραμμίζοντας την ιδεολογική λειτουργία που εκπληρώνει σε ορισμένες περιστάσεις η προσφυγή στην ιδέα της ανισότητας των φυσικών χαρισμάτων ως εργαλείο εξήγησης της σχολικής επιτυχίας- αναρωτιέται γιατί οι τυχαιότητες της γενετικής να μην κατανέμουν εξίσου τα άνισα αυτά χαρίσματα στις διάφορες κοινωνικές τάξεις . ( P. Bourdieu & J.Cl. Passeron, σ. 139) Ως κύριες αιτίες της αλματώδους ανάπτυξης των φροντιστηρίων μπορούμε να καταγράψουμε τις εξής δύο: α) το ανταγωνιστικό σύστημα επιλογής φοιτητών για την τριτοβάθμια εκπαίδευση β) τον μονόπλευρο προσανατολισμό των Ελληνικών οικογενειών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση για την επαγγελματική και κοινωνική αποκατάσταση των παιδιών της. Όσο διατηρείται η κοινωνική διάκριση μεταξύ χειρωνακτικής και διανοητικής εργασίας, τόσο οι ευρύτατες λαϊκές μάζες θα προσπαθούν να σπρώξουν τα παιδιά τους στην πλευρά των ευνοημένων της εκπαίδευσης και της κοινωνίας. (Κάτσικας Χρίστος)

Η εκπαιδευτική διάσταση * Eκπαιδευτικός, μέλος του Δ.Σ. της ΟΙΕΛΕ

Η μορφή της δωρεάν Παιδείας με τον υπερσυγκεν-

τρωτισμό και έντονο ιδεολογικό χαρακτήρα της, την ελλιπή οικονομική στήριξη και την έλλειψη σχεδιασμού ανέπτυξε την ιδιωτική εκπαίδευση και τα δύο μαζί, με αφορμή την επιλογή για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα.(Καλαβάσης Φ., Μεϊμάρης Μ., 1994,σ.85) Η πορεία της ιδιωτικοποίησης της εκπαίδευσης λανθάνουσας αρχικά και απροκάλυπτης στη συνέχεια- από το 1974 μέχρι σήμερα είναι γεγονός και συνοδεύτηκε από αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων πρόσβασης σε αυτήν. Τα φροντιστήρια Μ.Ε. είναι, μετά τις τεχνικές και επαγγελματικές σχολές, ο λιγότερο ελιτίστικος τομέας της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Από αυτήν την άποψη αποτελούν ένα ιδιότυπο δίκτυο σχετικά λαϊκής εκπαίδευσης. Αντίθετα τα ιδιαίτερα μαθήματα γενικής εκπαίδευσης είναι φυσιολογικά ένας τομέας στον οποίο η εισοδηματική κατάσταση της οικογένειας παίζει τον πιο βασικό ρόλο. Ο υψηλός ανταγωνισμός, που προκαλεί η δυσαναλογία υποψηφίων / εισακτέων, και συνακόλουθα το κλίμα αβεβαιότητας ευνοούν την προσφυγή των μαθητών στο δίκτυο των φροντιστηρίων προκειμένου να αυξήσουν τις δυνατότητες πραγματοποίησης των σπουδών στις μετα-υποχρεωτικές εκπαιδευτικές βαθμίδες. Το γεγονός ότι το 1964 τις 12.350 θέσεις διεκδικούσαν 27.000 υποψήφιοι, ενώ το 1975 τις 18.750 θέσεις διεκδικούσαν 65.000 υποψήφιοι αποτελεί ικανοποιητική ένδειξη για τον πολλαπλασιασμό των φροντιστηριακών προπαρασκευαστικών κέντρων, αφού το φροντιστήριο λειτουργεί ως ένα από τα μέσα που χρησιμοποιούν οι υποψήφιοι στην προσπάθειά τους να διαφοροποιηθούν από τους πολλούς και να αποκτήσουν ταχύρρυθμα τις ικανότητες που χρειάζονται για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των εισαγωγικών εξετάσεων. (Πολυχρονάκη Μαρία) Η σημαντικότητα των εξετάσεων ως κορυφαίου γεγονότος στην εκπαιδευτική πορεία των μαθητών έγκειται ακριβώς στο διαχωρισμό που τίθεται ανάμεσα στη μαζικότητα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και στην επιλεκτικότητα της τριτοβάθμιας, καθώς και στην κοινωνική πίεση για ατομική ευημερία μέσω της τελευταίας. Γενικά μέσα από της εξετάσεις καλλιεργείται μια “συνείδηση επίδοσης”, η οποία τελικά παραπέμπει στην υιοθέτηση ανταγωνιστικών στρατηγικών, όπως είναι το φροντιστήριο ή τα ιδιαίτερα μαθήματα.(Πολυχρονάκη Μαρία) Το σχολείο έχει μετατραπεί σε ατελές φροντιστήριο. Οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στο Λύκειο αναγκάζονται να μεταφέρουν στην τάξη της τεχνικές και μεθοδολογίες των φροντιστηρίων. Αυτή η τακτική της δεν συνάδει με τη διδακτική διαδικασία, η οποία οφείλει να επιδιώκει και ψυχοσυναισθηματικούς και κοινωνικούς στόχους, καθώς και την κριτική και δημιουργική ικανότητα των μαθητών. Σε αυτόν τον ανταγωνισμό της παραγωγής αποσπασματικών, επιλεγμένων σχολικών γνώσεων για τη μάχη της διεκδίκησης μιας θέσης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση το σχολείο

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

ξησης των δαπανών για την Παιδεία, η προσπάθειαιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης- ελαχιστοποίησης μέχρι να οδηγηθούμε στο σημείο του μηδενισμού των οικογενειακών δαπανών για εκπαιδευτικές ανάγκες και η μετάβαση σε ένα σύστημα ελεύθερης πρόσβασης είναι στόχοι που η κοινωνία φαίνεται να στηρίζει και να αναζητά τους πολιτικούς και κοινωνικούς φορείς που θα σταθούν αρωγοί της σε μια πορεία υλοποίησής τους. Η ελεύθερη πρόσβαση καταργεί οριστικά τον σημερινό χαρακτήρα του λυκείου ως μηχανισμού «προγύμνασης», αναβαθμίζει τον μορφωτικό του ρόλο, διότι το απελευθερώνει από τις εισαγωγικές εξετάσεις και απαλλάσσει την οικογένεια από τις δυσβάσταχτες δαπάνες για φροντιστήρια.

Συμπέρασμα

μοιραία ηττάται, ενώ μαζί του ηττώνται οι κοινωνικές σχολικές εκδηλώσεις, οι εκδρομές, οι πολιτιστικές δραστηριότητες, ο αθλητισμός, οι μαθητικές κοινότητες, οι σχολικοί συνεταιρισμοί, η σύνδεση του σχολείου με τον κοινωνικό περίγυρο και τα κοινωνικά προβλήματα, η ανάπτυξη του συλλογικού πνεύματος, της αλληλεγγύης και της συνεργασίας. Η προβολή και η αποθέωση των φροντιστηρίων στηρίζεται σε δοξασίες που βρίσκουν ανταπόκριση στην ελληνική κοινωνία. Η πρώτη από αυτές είναι ότι η επιτυχία ενός μαθητή ή μιας μαθήτριας στηρίζεται αποκλειστικά στη φροντιστηριακή προετοιμασία, αποκρύπτοντας και υποτιμώντας τα αποτελέσματα της μακρόχρονης προετοιμασίας που έχει πραγματοποιηθεί της τάξεις του δημόσιου σχολείου. Η δεύτερη διατυπώνει την άποψη ότι στο φροντιστήριο πηγαίνουν μόνον οι μαθητές των δημόσιων σχολείων, ενώ είναι παγκοίνως γνωστό ότι και οι μαθητές των ιδιωτικών σχολείων παρακολουθούν φροντιστηριακά ή ιδιαίτερα μαθήματα. Η τρίτη είναι ότι εκεί τα παιδιά «μαθαίνουν γράμματα», ενώ είναι γνωστό ότι απλά διδάσκονται τεχνικές αντιμετώπισης των εξετάσεων. Η πρακτική της φροντιστηριακής εκπαίδευσης δίνει προτεραιότητα σχεδόν αποκλειστικά στις υψηλές επιδόσεις και όχι στη διαμόρφωση ικανοτήτων, δηλαδή αξιοποιεί από τις επιστήμες μόνο ότι μπορεί να μετατραπεί σε ασκήσεις(Georges Collonges, στο Καλαβάσης Φ., Μεϊμάρης Μ., 1994,σ. 108).

Η οικονομική διάσταση Στις αρχές της δεκαετίας του ’80λειτουργούσανπερίπου 1.000 φροντιστήρια στην Αθήνα και στις πρωτεύουσες των νομών, ενώ σήμερα-σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΕΠΘ- λειτουργούν συνολικά 2.713 φροντιστήρια. Το γεγονός της συνεχούς διόγκωσης του κόστους προετοιμασίας για την τελική «επιτυχία», που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, δεν αποθαρρύνει τις όλο και αυξανόμενες δαπάνες-επενδύσεις στις οποίες προβαίνει η μέση ελληνική οικογένεια. (Γουβιάς Διονύσης, 2010) Οι Έλληνες γονείς δίνουν ετησίως περίπου 2 δισεκατομμύρια ευρώ για φροντιστήρια ξένων γλωσσών

Η αναγκαιότητα γενναίας αύξησης των δαπανών για την Παιδεία, η προσπάθεια ελαχιστοποίησης μέχρι να οδηγηθούμε στο σημείο του μηδενισμού των οικογενειακών δαπανών για εκπαιδευτικές ανάγκες και η μετάβαση σε ένα σύστημα ελεύθερης πρόσβασης είναι στόχοι που η κοινωνία φαίνεται να στηρίζει και να αναζητά τους πολιτικούς και κοινωνικούς φορείς που θα σταθούν αρωγοί της σε μια πορεία υλοποίησής τους και προετοιμασίας των πανελλαδικών εξετάσεων, για ιδιαίτερα μαθήματα, για ωδεία, γυμναστήρια και της εκπαιδευτικές υπηρεσίες. Εάν στα 2 δις. ευρώ προστεθούν τα δίδακτρα για ιδιωτικά σχολεία, τα έξοδα για σπουδές σε ΑΕΙ σε διαφορετική πόλη, από εκείνη της μόνιμης κατοικίας και τα δίδακτρα για της μεταπτυχιακές σπουδές, το ποσό εκτοξεύεται στα 5,2 δισεκατομμύρια ευρώ. Να σημειωθεί ότι το 40% της συνολικής ιδιωτικής εκπαιδευτικής δαπάνης κατατίθεται σε υπηρεσίες που δεν παρέχει το ελληνικό δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας οι ελληνικές οικογένειεςτο 2012δαπάνησανγιαφροντιστήρια εισαγωγής των παιδιών τουςστην τριτοβάθμια εκπαίδευση κατά μέσο όρο σχεδόν 3500 ευρώ το χρόνο.Το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο 1/9 του μέσου οικογενειακού εισοδήματος για το ίδιο έτος. Σε κάθε περίπτωση, η αναγκαιότητα γενναίας αύ-

Οι κύριες αιτίες της αλματώδους ανάπτυξης της φροντιστηριακής εκπαίδευσης είναι κοινωνικές και εκπαιδευτικές. Το Λύκειο προσπαθώντας να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των μαθητών και των γονέων τους για υψηλές επιδόσεις στις εξετάσεις εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει μετατραπεί σε ατελές φροντιστήριο. Ποτέ δεν ξεπεράστηκαν στην ουσία οι διαφορές που προκύπτουν στην εκπαιδευτική πορεία των παιδιών από το επαγγελματικό και μορφωτικό status των γονέων τους. Η οικονομική αιμορραγία των οικογενειών για την κάλυψη εκπαιδευτικών αναγκών είναι πλέον αβάσταχτη. Η μετάβαση σε ένα σύστημα ελεύθερης πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να αποτελέσει πεδίο μελέτης και επεξεργασίας λεπτομερειακών προτάσεων για την Αριστερά.

Βιβλιογραφία 1) Γουβιάς Διονύσης, Διαχρονική εξέλιξη των ανισοτήτων πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (1993-2004): Ενδείξεις για αντιστροφή των τάσεων μετά την εφαρμογή της «Μεταρρύθμισης Αρσένη», στο Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 132-133, B´- Γ´ 2010, 99-146, http://www.grsr.gr/preview.php?c_id=451 2) Καλαβάσης Φ., Μεϊμάρης Μ., Προτάσεις για την αναβάθμιση της Μαθηματικής Εκπαίδευσης: Άνευ ορίων, άνευ όρων, στο Καλαβάσης Φ., Μεϊμάρης Μ.(επιμέλεια), Θέματα Διδακτικής Μαθηματικών ΙΙ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος, 1994 3) Κάτσικας Χρίστος, Οι μαθητές, το Δημόσιο Σχολείο και η φροντιστηριακή δραστηριότητα στη χώρα μας, http://katsikas.8k.com/articles/artro4.html 4) Πολυχρονάκη Μαρία, Φροντιστήριο: της αλώβητος θεσμός υπέρβασης των συστημάτων εισαγωγής στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση http://www.elemedu.upatras.gr/eriande/synedria/synedrio4/praktika1/polyxronaki.htm 5) Φραγκουδάκη A., Κοινωνικές ανισότητες, διγλωσσία και σχολείο, στο Δραγώνα Θ., Σκούρτου Ε., Φραγκουδάκη Α., Εκπαίδευση : Πολιτισμικές Διαφορές και Κοινωνικές Ανισότητες , ΕΑΠ, Πάτρα 2001.

6) Bourdieu P. & Passeron J.-Cl., Οι κληρονόμοι, Καρδαμίτσας, 1996 7) CollongesGeorge, Το φαινόμενο των ιδιαιτέρων μαθημάτων στη Γαλλία, στο Καλαβάσης Φ., Μεϊμάρης Μ.(επιμέλεια), Θέματα Διδακτικής Μαθηματικών ΙΙ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος, 1994.

9

AΦΙΕΡΩΜΑ

ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΦΑΣΙΣΜΟΣ

To σχολείο στο φασισμό ΜΠΑΜΠΗΣ ΝΟΥΤΣΟΣ*

Οι πολύ σύντομες αναφορές που ακολουθούν, εστιάζονται σε δύο βασικά σημεία της φασιστικής εκπαιδευτικής πολιτικής στο Μεσοπόλεμο: Φασιστική εξουσία και εμπέδωσή της στην Ιταλία (1922-43) και Εθνικοσοσιαλισμός στη Γερμανία (1933-45). Δυο προκαταρκτικές παρατηρήσεις επιβάλλονται εδώ. Η πρώτη: Μέσα από την πολλαπλότητα των ιστοριογραφικών προσεγγίσεων των δυο καθεστώτωνέχουν αναδειχτεί, για κρίσιμα θεωρητικο-πολιτικά ερωτήματα, διαφορετικές και μάλιστα αντιτιθέμενες μεταξύτους ερμηνευτικές εκδοχές, που, από την εποχή του Μεσοπολέμου έως σήμερα, εξακολουθούν να τροφοδοτούν ιδεολογικές διαμάχες του παρόντος σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Πολύ πρόσφατα, π.χ. στην ελληνική πολιτική σκηνή η «διδακτική ιστορία» της Γερμανικής Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1919-33) προβλήθηκε από ετερόκλητους διανοούμενους, διαπρύσιους θιασώτες της λεγόμενης συγκυβέρνησης, σε βασική συνιστώσα της εγχώριας εκδοχής του ιδεολογήματος των δύο άκρων. Δεν μπορώ να συνοψίσω εδώ αυτές τις εκδοχές. Σπεύδω έτσι να διατυπώσω τη δεύτερη προκαταρκτική παρατήρηση: Για λόγους συγκυριακούς είναι ορισμένες φορές χρήσιμο και πολιτικά ευκταίο να περιορίζεται η ανάλυση της φύσης των δυο καθεστώτων σε μια κριτική ανασκευή του φασιστικού λόγου και των σύστοιχων πρακτικών και τελετουργιών για το σχολείο (φασιστικός χαιρετισμός, στρατιωτικού τύπου ενδυμασία, διάκοσμος σχολικών αιθουσών με αγκυλωτούς σταυρούς και άλλα σύμβολα, τελετές, παρελάσεις, λαμπαδηδρομίες, αντισημιτικές και έμφυλες πρακτικές κ.τ.λ.). Θεωρώ ωστόσο πως όλα αυτά πρέπει να συσχετίζονται θεωρητικά και πολιτικά με την απάντηση στα επόμενα ερωτήματα: Ποια υπήρξε, σε ποιο βαθμό και για ποιους λόγους η ειδική συμβολή του σχολείου στη διευρυνόμενη αναπαραγωγή –νοούμενη ως άνιση σύγκρουση κοινωνικο-πολιτικών δυνάμεων– των κυρίαρχων κοινωνικών σχέσεων στα αντίστοιχα καθεστώτα; Έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε ιστορικά τις διαφορές και τις ομοιότητες τόσο ανάμεσά τους όσο και προς άλλους κοινωνικούς σχηματισμούς του Μεσοπολέμου. Εδώ θα περιοριστώ να επισημάνω μόνο τις βασικές ομοιότητες και διαφορές ανάμεσά τους, ως προς τα δυο επόμενα θέματα τους σχολείου: Α. Η δομή της εκπαίδευσης. Η άνοδος στην εξουσία με κοινοβουλευτικό τρόπο του Μουσολίνι στην Ιταλία, το 1922, οδήγησε τον επόμενο χρόνο σε μια αποκατάσταση της «φιλελεύθερης» εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, κυρίως στη Μέση εκπαίδευση, με εμπνευστή και πρωτεργάτη τον ιδεαλιστή φιλόσοφο και υπουργό παιδείας Τζ. Τζεντίλε (G.Gentile). Κάτι ανάλογο δεν συνέβη στη Γερμανία με την ομόλογη άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Η βασική δομή του «δημόσιου» σχολείου, που προέκυψε από την εφαρμογή των σχετικών άρθρων (145-146 α΄) του Συντάγματος της Βαϊμάρης (1919), διατηρήθηκε ως το 1937, οπότε δημοσιοποιήθηκαν οι γενικές κατευθυντήριες εκπαιδευτικές γραμμές του Εθνικοσοσιαλισμού.

10 * Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Στην περίπτωση της Ιταλίας ο ευδιάκριτος κοινωνικά επιλεκτικός χαρακτήρας της μεταρρύθμισηςΤζεντίλε, που καθόρισε ποικιλότροπα και το περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος (κυριαρχία του μαθήματος της Φιλοσοφίας στη Μέση εκπαίδευση) και το πλαίσιο της επίσημης «Διδακτικής» -είναι μάλλον γνωστές οι σχετικές επικρίσεις του Α. Γκράμσι(βλ. Η οργάνωση της κουλτούρας)- έτεινε έως περίπου το 1937 να ευνοήσει τις εκπαιδευτικές επιδιώξεις στρωμάτων της μεσοαστικής τάξης. Με τον τρόπο αυτό συνέβαλε σιωπηρά στη δυνατότητα ελιγμών και αντιστάσεων κατά τη διαδικασία ανοιχτού εκφασισμού του σχολείου (1939). Εδώ μπορούμε να ανιχνεύσουμε μια εξήγηση για τον περιορισμένο έλεγχο που άσκησε στο εσωτερικό των σχολείων η δημιουργία του παράλληλου ιδεολογικού μηχανισμού της φασιστικής οργάνωσης παιδιών και εφήβων μετά το 1927. Στη Γερμανία αυτή η παραλληλία προσέλαβε δραματικές μορφές για το σχολείο. Β. Εκπαίδευση και οργανώσεις της Νεολαίας. Στην Ιταλία ο Μουσολίνι ύστερα από σκληρές διαπραγματεύσεις με το Βατικανό, που αναδιπλώθηκε ως προς τη λειτουργία των δικών του «Προσκόπων», κατόρθωσε να μονοπωλήσει τη στρατολόγηση παιδιών και εφήβων στην κομματική του οργάνωση μόλις μετά το 1927. Παρά την ίδρυση των εξωσχολικών οργανώσεων για αγόρια και κορίτσια (δύο βαθμίδες αντίστοιχες περίπου με τη δομή του «δημόσιου» σχολείου), υπό την άμεση καθοδήγηση και τον έλεγχο της οργανωμένης μερίδας του φασιστικού κόμματος και με πρώτιστο στόχο την ιδεολογική χειραγώγηση παιδιών και εφήβων κυρίως από λαϊκά στρώματα –τα υλικά πλεονεκτήματα της εγγραφής τους δεν υπήρξαν αμελητέα–, το σχολείο ως ιδεολογικός μηχανισμός του κράτους δεν παραγκωνίστηκε αισθητά στην επιτέλεση του παραδοσιακού αναπαραγωγικού ρόλου του. Θα χρειαστούν οι διακηρύξεις του νέου υπουργού παιδείας G.Bottai, γνωστές ως «Σχολική Χάρτα» (1939), για να αρχίσουν οι διαδικασίες ανοιχτού εκφασισμού του σχολείου. Η είσοδος της Ιταλίας στον πόλεμο και το τέλος του καθεστώτος θα ακυρώσουν και την εφαρμογή των σχεδίων του Bottai. Στη Γερμανία το Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα και η οργάνωση της νεολαίας του (Χιτλερική Νεολαία) μετά τη διάλυση των άλλων πολιτικών κομμάτων και οργανώσεων των νέων (Ιούλιος 1933), επεδίωξε συστηματικά να αποχτήσει και τον έλεγχο της εσωτερικής λειτουργίας των σχολείων, κυρίως του παλαιού κλασικού γυμνασίου. Με ιδεολογικούς συνοδοιπόρους τον «Εθνικοσοσιαλιστικό Σύνδεσμο των Εκπαιδευτικών», ο μηχανισμός της Χιτλερικής Νεολαίας με την καθοδήγηση του B. vonSchirach, στράφηκε, μετά τη στρατολόγηση μεγάλου μέρους των μαθητών, εναντίον φιλελεύθερων και συντηρητικών εκπαιδευτικών. Με τη διακίνηση ψηφισμάτων εναντίον τους, την εισβολή μελών του σε σχολικές αίθουσες στη διάρκεια των παραδόσεων, την εκτόξευση απειλών και την άσκηση σωματικής βίας σε βάρος διδασκόντων και κυρίως με την τοποθέτηση στα σχολεία ενός μέλους της Χιτλερικής Νεολαίας με καθήκοντα «φρουρού της σχολικής νεολαίας» συνέτεινε στην κατάρρευση της παραδοσιακής διδασκαλικής αυθεντίας, στην τρομο-

κράτηση εκπαιδευτικών και συνακόλουθα σε παραίτηση πολλών από τους πιο «καλούς», σύμφωνα με τα έως τότε ακαδημαϊκά και διδακτικά κριτήρια. Από το 1936 και ύστερα ο μηχανισμός της Χιτλερικής Νεολαίας συνέβαλε στην κατάργηση όλων των πειραματικών και ιδιωτικών σχολείων, κυρίως της Καθολικής Εκκλησίας, και επέβαλε την αύξηση των ωρών της Γυμναστικής και των αθλημάτων στο Πρόγραμμα, τον περιορισμό και την κατάργηση των σχολικών εργασιών στο σπίτι, την καθιέρωση σχολικών εορτών και την αύξηση του χρόνου των διακοπών. Στο όνομα ενός αγοραίου εξισωτισμού πέτυχε πρωτόγνωρες διευκολύνσεις στις εξετάσεις και συνέτεινε στην υποβάθμιση των αυστηρά ακαδημαϊκών κριτηρίων προαγωγής των μαθητών/τριών στις επόμενες βαθμίδες. Όλα αυτά συμβάδιζαν με την ανοιχτή εθνικοσοσιαλιστική προπαγάνδα-ιδεολογία στα κείμενα των σχολικών βιβλίων, ιδιαίτερα των εγχειριδίων Ιστορίας με βάση τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα του 1938. Η συστηματική υπονόμευση και τελικά διάλυση του γερμανικού αστικού σχολείου της περιόδου πριν το 1933, μόλο που φάνταζε στα μάτια των ηγετών του κόμματος και της νεολαίας επαναστατική, δεν οδήγησε σε μια νέα συνεκτική εναλλακτική πρόταση για το σχολείο. Αντίθετα, οι διαλυτικές διαδικασίες είχαν ως αποτέλεσμα την αισθητή έλλειψη καταρτισμένου διδακτικού προσωπικού, την κατάργηση της πανεπιστημιακής του εκπαίδευσης, τη μείωση του χρόνου υποχρεωτικής εκπαίδευσης από 9 σε 8 χρόνια και την πρόχειρη αναδιοργάνωση του λεγόμενου «Μέσου σχολείου». Κυρίως όμως είχαν ως αποτέλεσμα την ίδρυση ενός νέου παράλληλου σχολικού δικτύου, προορισμένου αποκλειστικά για την εκπαίδευση της νέας κομματικής γενιάς. Επρόκειτο για τα ιδρύματα με την επωνυμία «Αδόλφος-Χίτλερ» (προς το τέλος του πολέμου ιδρύθηκαν 12 τέτοια σχολεία με 2.027 μαθητές), για τα «Εθνικοπολιτικά Ινστιτούτα της Εκπαίδευσης» (Napola) και άλλα παρόμοια. Ήταν φανερό πως οι παραδοσιακές σχέσεις μικροαστικών στρωμάτων με το σχολείο έτειναννα τροποποιηθούν ριζικά. Η έκβαση του πολέμου τίναξε βέβαια στον αέρα αυτό το μηχανισμό μαζί με την εθνικοσοσιαλιστική εξουσία. Περιορίστηκα εδώ σε μια πολύ σύντομη έκθεση μόνο των δυο ανωτέρω θεμάτων για δυο αλληλένδετους λόγους. Έκρινα πως αυτά τα θέματα ήταν, όσο γνωρίζω, λιγότερο γνωστά στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία και πως θα μπορούσε η παρουσίασή τους να δώσει το έναυσμα για μια συγκριτική διερεύνηση ομόλογων πρακτικών παλαιότερα και σήμερα στην ελληνική εκπαίδευση: Από την ΕΟΝ και τη δομή του σχολείου στο Μεταξικό καθεστώς έως τους «Άλκιμους» της δικτατορίας του 1967 και πρόσφατα τους τρόπους διείσδυσης της Χρυσής Αυγής στα σχολεία και τη νεολαία. Είναι προφανές πως η έκθεσή μου χρειάζεται να συμπληρωθεί με την ανάλυση του αμαλγάματος της κυρίαρχης φασιστικής ιδεολογίας, που υπερβαίνει κατά πολύ τη λειτουργία του σχολείου: Από τη λατρεία του Κράτους και του Αρχηγού έως την «εθνοφυλετική» (vőlkisch) ιδεολογία τα θέματα και οι μορφές της παρουσιάζουν ποικίλες εκφάνσεις. Δεν είναι τυχαίο που άσκησαν πολύ πρώιμα τη γοητεία τους όχι μόνο σε συντηρητικούς αλλά και σε φιλελεύθερους νεοέλληνες διανοούμενους και εξακολουθούν στη σημερινή καπιταλιστική κρίση να αναπαράγονται ποικιλότροπα σε στρώματα και μηχανισμούς της ελληνικής κοινωνίας.

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

Ναζισμός, ιδεολογία, πανεπιστήμιο ΚΥΡΚΟΣ ΔΟΞΙΑΔΗΣ*

Ο εφιάλτης κάθε δημοκρατικού -πόσω μάλλον αριστερού- πανεπιστημιακού δασκάλου: Να έρθει κάποια στιγμή που θα αναγκαστεί να διδάξει σε μια αίθουσα γεμάτη από χρυσαυγίτες φοιτητές. Τα πρώτα χρόνια που δίδασκα στο πανεπιστήμιο (δηλαδή πριν είκοσι-εικοσιπέντε χρόνια), έχοντας την ανάμνηση των δικών μου φοιτητικών χρόνων της δεκαετίας του `70, που ο κανόνας ήταν πως οι φοιτητές είναι αριστεροί, βίωνα αυτό που αποκαλούσα τότε «αντίστροφο χάσμα γενεών»: να πρέπει να μάθεις στους φοιτητές σου τι σημαίνει να είσαι αριστερός ή έστω προοδευτικός. Και σκέφτομαι τώρα πως αυτό ήταν τουλάχιστον μια πρόκληση - για κάτι που και εφικτό ήταν και όχι χωρίς γοητεία. Να προσπαθείς όμως να διδάξεις κριτική σκέψη σε ναζιστές, στην καλύτερη περίπτωση θα ήταν αποκαρδιωτικά μάταιο, στη χειρότερη λίαν επικίνδυνο για τη σωματική σου ακεραιότητα. Πριν τριανταπέντε χρόνια είχε κυκλοφορήσει μια ταινία αγγλο-αμερικανικής παραγωγής, με τίτλο Τα παιδιά από τη Βραζιλία. Κάποιοι ναζιστές προσπαθούν να αναβιώσουν το ναζισμό φροντίζοντας να υιοθετηθούν και να ανατραφούν κλώνοι του Χίτλερ από οικογένειες διάσπαρτες σε πολλές χώρες του αναπτυγμένου κόσμου. Καλοφτιαγμένο θρίλερ (με κάποια στοιχεία επιστημονικής φαντασίας), αλλά με μάλλον αφελές φιλοσοφικό υπόβαθρο. Ναζιστής δεν γεννιέσαι, γίνεσαι. Ο εφιάλτης του πανεπιστημιακού που ανέφερα στην αρχή δεν θα προέλθει από κλώνους του Μιχαλολιάκου που μπήκαν στο πανεπιστήμιο, αλλά από τη «δουλειά» που κάνει η Χρυσή Αυγή στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Πέρα όμως από την επιρροή που έχει ασκήσει και που ασκεί ακόμη η Χ.Α. στο γυμνάσιο και στο λύκειο, που είναι πρόβλημα με τεράστιες διαστάσεις και όντως εφιαλτικές προοπτικές, υπάρχει και μια διάσταση * Ο Κύρκος Δοξιάδης διδάσκει κοινωνική θεωρία με ειδίκευση στην επικοινωνία στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών

που αφορά το μέλλον του ίδιου του πανεπιστημίου «εκ των ένδον». Είναι πλέον προφανές ότι ο στρατηγικός στόχος για την τριτοβάθμια εκπαίδευση των πολιτικών κομμάτων και των κοινωνικών δυνάμεων που εξακολουθούν να μας εξουσιάζουν και να μας κυβερνούν είναι η μετατροπή των ελληνικών πανεπιστημίων σε Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης. Τα Ινστιτούτα αυτά είναι γνωστό ότι ήδη υπάρχουν. Το να είναι όμως αυτά ο μόνος θεσμός ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας θα είναι μια κατάσταση ποιοτικά διαφορετική. Μια κατάσταση που θα καθιστά εξαιρετικά ευάλωτα τα ιδρύματα αυτά ως προς την επικράτηση της φασιστικής και της ναζιστικής ιδεολογίας στους κόλπους τους, και όχι μόνο χωρίς να είναι καν απαραίτητη η «αρωγή» της Χ.Α. ή της όποιας άλλης ακροδεξιάς οργάνωσης στο στάδιο της προετοιμασίας για το πανεπιστήμιο, δηλαδή στο σχολείο. Ας θυμηθούμε λίγο την υλιστική προσέγγιση της ιδεολογίας. Σύμφωνα με αυτήν, η ιδεολογία δεν έρχεται από τον ουρανό, ούτε εκπηγάζει από τα μυαλά κάποιων σοφών όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Δία. Η ιδεολογία παράγεται μέσα σε συγκεκριμένους μηχανισμούς - όπως είναι η εκκλησία, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, το σχολείο, το πανεπιστήμιο. Ένα το κρατούμενο. Το άλλο ζήτημα είναι ότι στην αντιμετώπιση του ναζισμού και του φασισμού τα όπλα σου δεν μπορεί να είναι μόνο νομικά και κατασταλτικά. Ακόμη και αν η ποινική δίωξη της Χ.Α. ως εγκληματικής συμμορίας τελικά οδηγήσει στη συρρίκνωσή της, αυτό που έχει σημασία είναι πως η ιδεολογία της έχει ήδη επικρατήσει σε εντυπωσιακά μεγάλο κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού. Αν η Χ.Α. εξαφανιστεί, κάποια άλλη ή άλλες οργανώσεις παρόμοιου ιδεολογικού προσανατολισμού μπορεί να πάρουν τη θέση της - οι οποίες κιόλας, έχοντας «μάθει το μάθημα» της Χ.Α., μπορεί να είναι πιο προσεκτικές ως προς την κάλυψη του παράνομου μέρους των δραστηριοτήτων τους. Την ιδεολογία μόνο με ιδεολογία μπορείς να την πολεμήσεις. Και ποια ή ποιες είναι οι ιδεολογίες που θα μπο-

ρούσαν να αντισταθούν στο ναζισμό; Σίγουρα όχι η κυρίαρχη -διεθνώς- ιδεολογία της εποχής μας, ο νεοφιλελευθερισμός. Ο οποίος, με το κεντρικό πρόταγμα της αύξησης του προσωπικού οφέλους διά μέσου του ανταγωνισμού, και ιδίως τώρα, την εποχής της κρίσης, όσους έχουν χάσει στο «παιχνίδι του ανταγωνισμού» τους οδηγεί απλούστατα στην απελπισία - και ως γνωστόν, η απελπισία είναι το αίμα που θρέφει τον βρικόλακα του ναζισμού. Αντι-ναζιστικές είναι οι ιδεολογίες που στηρίζουν αλλά και απορρέουν από αυτά στα οποία είναι πρώτα απ’ όλα ενάντιος ο ναζισμός - ήτοι τις αξίες του Διαφωτισμού και τους θεσμούς της δημοκρατίας. Ιδεολογίες όπως ο πολιτικός φιλελευθερισμός (που ιδίως στις μέρες μας καθίσταται ολοένα και εμφανέστερο ότι στην ουσία του πόρρω απέχει από τα προτάγματα του νεοφιλελευθερισμού), ο δημοκρατικός (αν και είπαμε: δεν υπάρχει άλλος) σοσιαλισμός, ή -για να αποφύγουμε τη σύνταξη καταλόγου «καλών» ιδεολογιών- κάθε ιδεολογία που σχετίζεται με τον ορθό λόγο, την κριτική σκέψη, και που προωθεί με τον τρόπο της τις αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης. Ας επανέλθουμε τώρα στους μηχανισμούς που παράγουν ιδεολογία. Μάλλον πιο ολέθρια επικίνδυνη και από τα πυρηνικά όπλα είναι η άποψη που θέλει το πανεπιστήμιο αμέτοχο σε ιδεολογικές συζητήσεις και διακυβεύματα. Και είναι προφανές ότι η μετατροπή των πανεπιστημίων σε ΙΕΚ αυτή την άποψη μεταξύ άλλων- εκφράζει και εξυπηρετεί. Η ιδιαιτερότητα του πανεπιστημίου ως μηχανισμού παραγωγής ιδεολογίας συνίσταται στο ότι πρώτα και κύρια εκεί διαμορφώνονται, αναπτύσσονται και αντιμάχονται μεταξύ τους οι ιδεολογίες που στηρίζουν τη δημοκρατία, συγκροτώντας κριτικά σκεπτόμενους πολίτες που είναι σε θέση να αντισταθούν στην ιδεολογία του ναζισμού και του φασισμού. Το νεωτερικό πανεπιστήμιο καταξιώνει την ύπαρξή του επί των αρχών του Διαφωτισμού. Θα μου πει κανείς, στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης υπήρχαν πανεπιστήμια κι όμως ο ναζισμός θριάμβευσε. Ακριβώς. Ας αναλογιστούμε πόσο πιο εύκολα θα θριαμβεύσει σε μια κοινωνία όπου δεν θα υπάρχουν πανεπιστήμια.

11

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΦΑΣΙΣΜΟΣ

ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΝΑΖΙΣΜΟ:

Ιδεολογικές προϋποθέσεις Όλοι, δυστυχώς, συμφωνούμε ότι η δύναμη της «Χρυσής Αυγής» αυξάνεται με μεγάλους ρυθμούς στα σχολεία, ή ότι τουλάχιστον αυξανόταν μέχρι τα τελευταία συμβάντα, με το θάνατο του Παύλου Φύσσα και τον εγκλεισμό ηγετικών της στελεχών στη φυλακή. Έχουμε την τάση όμως να παρουσιάζουμε την αύξηση αυτή ως μια απλή έλλειψη περιφρούρησης από τη μεριά μας, ως αποτέλεσμα της ύπαρξης αφύλακτων «κενών» από τα οποία η «Χρυσή Αυγή» πέρασε και κατόρθωσε να διεισδύσει στον χώρο των σχολίων. Παρουσιάζουμε με άλλα λόγια τη δημοφιλία της «Χρυσής Αυγής» στο συγκεκριμένο χώρο, ως ένα τεχνικό γεγονός απέναντι στο οποίο η έστω και καθυστερημένη επαγρύπνηση από την πλευρά μας θα μπορούσε να βάλει τέλος. Αρνούμαστε να συνυπολογίσουμε ότι μείζονες ιδεολογικές μεταλλαγές έχουν συνεισφέρει στον μέγιστο βαθμό για την αποτυχία μας και την επιτυχία του ναζιστικού μορφώματος. Οι μεταλλαγές αυτές έχουν νεοφιλελεύθερη καταγωγή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο νεοφιλελευθερισμός και ο φασισμός ταυτίζονται ή, ακόμη, ότι δεν έχουν ουσιώδεις διαφορές. Θα αναφερθώ στη συνέχεια σε δύο μόνον από αυτές τις ιδεολογικές μεταλλαγές στην προσπάθεια μου να καταδείξω ότι ο νεοφιλελευθερισμός είναι εν πολλοίς υπεύθυνος για το θέριεμα της Άκρας Δεξιάς. Η πρώτη δρα έμμεσα ενώ η δεύτερη πολύ πιο άμεσα. Η υποτίμηση του δημόσιου χώρου και η συνακόλουθη προτροπή του νεοφιλελευθερισμού προς τους ανθρώπους να ασχολούνται μόνον με τις ιδιωτικές τους υποθέσεις, εφόσον μια τέτοιου είδους ενασχόληση είναι η μόνη που είναι ικανή να εξασφαλίσει την ευτυχία τους, οδήγησε σε μια έλλειψη ενδιαφέροντος για την καλλιέργεια των δημόσιων αρετών. Η αποστολή του σχολείου, μια αποστολή η οποία συνίσταται πρωταρχικά στη δημιουργία πολιτών, μπήκε με τον τρόπο αυτό σε δεύτερη μοίρα, όταν δεν παραμελήθηκε εντελώς. Όταν το σχολείο έθεσε ως κυρίαρχο στόχο του την κατασκευή προσαρμοσμένων στην αγορά γραναζιών

12

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΑΙΘ, πιστός στο δόγμα «νόμος και τάξη» της Κυβέρνησης, συνεχίζει την προκλητική, απαράδεκτη και αυταρχική του συμπεριφορά, περιφρονώντας επιδεικτικά το συνταγματικά κατοχυρωμένο αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ. Μέσα σε διάστημα λίγων ημερών από το αίτημα που κατέθεσε στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου για «διερεύνηση τυχόν τέλεσης αξιόποινων πράξεων από τη μη λειτουργία των ΑΕΙ», απέστειλε αρχικά (1/10/2013) «τελεσίγραφο» προς τους Πρυτάνεις και τις Διευθύνσεις Διοικητικού Προσωπικού και, ακολούθως (2/10/2013), παραγγελία προς τους Εισαγγελείς Πλημμελειοδικών Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πατρών, Ηρακλείου, Ιωαννίνων και Θεσσαλίας προκειμένου να μεριμνήσουν για την αποστολή των στοιχείων των διοικητικών υπαλλήλων

Η αποστολή του σχολείου, μια αποστολή η οποία συνίσταται πρωταρχικά στη δημιουργία πολιτών, μπήκε με τον τρόπο αυτό σε δεύτερη μοίρα, όταν δεν παραμελήθηκε εντελώς

και παραμέλησε τη μόρφωση των παιδιών, είναι απόλυτα φυσικό τα παιδιά αυτά να εμφανίζονται ανυπεράσπιστα απέναντι στα ανιστόρητα κηρύγματα μίσους της «Χρυσής Αυγής». Όταν η κριτική θωράκιση, -μια θωράκιση που μόνον η μόρφωση νοούμενη ως αυταξία μπορούσε να προσφέρει- έπαψε να υπάρχει, τότε απόλυτα φυσιολογικά, οι άναρθρες κραυγές περί ρώμης των φασιστοειδών απώλεσαν όλο το απεχθές ιστορικό, πολιτικό και ηθικό περιεχόμενο τους και έγιναν αποκλειστικά αισθητικές προτιμήσεις ικανές να θέλξουν νεανικές, και ως επί το πλείστον άμαθες, ψυχές. Όταν η μπότα που ο χρυσαυγίτικος ενδυματολογικός κώδικας επέβαλε, κρινόταν αποκλειστικά από τη δύναμη της να σε εντάξει στην ομάδα και από την «ομορφιά» της, και δεν συνδεόταν ούτε στο ελάχιστο με τη γερμανική μπότα της κατοχής και όλα όσα αυτή η τελευταία σήμανε για τους λαούς, τότε τα πράγματα δεν μπορούσαν παρά να γίνουν όπως έγιναν. Μια δεύτερη παράμετρος που ευνόησε τα μέγιστα την εξάπλωση των ιδεών της «Χρυσής Αυγής» μέσα στα σχολεία είναι η νεοφιλελεύθερη δοξασία περί αριστείας. Ο νεοφιλελευθερισμός επειδή ακριβώς ταυτί-

ζεται με τον κοινωνικό δαρβινισμό φρονεί ότι οι κοινωνίες μας θα φθάσουν στο απόγειο της ακμής τους μόνον αν εναποθέσουν τη μοίρα τους σε αυτούς που κατορθώνουν να επιβιώσουν, στους άριστους. Οι πολλοί υπόλοιποι, όταν δεν αποτελούν τα απορρίμματα της ιστορίας, το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να επιδοκιμάζουν τους άριστους. Το αντιδημοκρατικό αυτό ιδεολόγημα καλλωπισμένο, αποτελεί το μότο που ο νεοφιλελευθερισμός ευρύτατα διακινεί. Δεν υπάρχει «μεταρρύθμιση» τον τελευταίο καιρό η οποία να μην αποκρύπτει την πραγματικότητα των απολύσεων και της ανεργίας πίσω από έναν ιδεολογικό λόγο ο οποίος θέλει να μας πείσει ότι η δυστυχία των πολλών αποτελεί τον απαραίτητο όρο για την ανάδειξη των αρίστων. Η λατρεία των αρίστων, όμως απέχει ένα μόνο βήμα από τη λατρεία του άριστου, του φύρερ. Δεν μπορεί να εκπλησσόμαστε λοιπόν όταν ο δεκαεξάχρονος είναι έτοιμος να αποδεχτεί την αυθεντία του φύρερ Μιχαλολιάκου ή ακόμα και του τοπικού φυρερίσκου. Τα παραπάνω δεν εξαντλούν ούτε στο ελάχιστο το πολυσύνθετο φαινόμενο της διείσδυσης της «Χρυσής Αυγής» στα σχολεία. Γράφτηκαν για ένα σκοπό. Για να τονίσουν ότι αυτή η διείσδυση είναι προϊόν όχι μόνον των δραματικών οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών αλλά και αμιγώς ιδεολογικών λόγων. Αυτοί οι τελευταίοι, όμως, δεν αναφέρονται μόνον στα τετριμμένα περί εθνικισμού και λαϊκισμού, που μια μετα-υλική αριστερά διακινεί σε μια προσπάθεια της εκτός από τη «Χρυσή Αυγή» να πλήξει και το ΣΥΡΙΖΑ. Οι ιδεολογικοί λόγοι ανάδειξης του ναζιστικού αυτού φαινομένου είναι πολύ πιο πολυσύνθετες απ’ ότι αγοραίες αντιλήψεις προσπαθούν να μας πείσουν ότι είναι. Η κατανίκηση τους όμως περνάει μέσα από την αποκωδικοποίηση τους, όσο δύσκολο και αν είναι αυτό το τελευταίο. Μόνον που από τη νίκη μας απέναντι σε αυτές τις ιδέες δεν εξαρτάται μόνον η επιβίωση της Δημοκρατίας αλλά πολύ απλά, η ίδια, η δικιά μας επιβίωση.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΔΕΠ, ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ, ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΑΕΙ των κλάδων που καταργούνται, πριν την 10η Οκτωβρίου, ώστε να γίνει η επιλογή των 1349 υπαλλήλων που θα τεθούν σε διαθεσιμότητα. Αναρωτιόμαστε πώς το Υπουργείο ΠΑΙΘ έφτασε στον αριθμό των 1349 υπαλλήλων, αφού μέχρι σήμερα δεν έχει δημοσιοποιήσει την Ειδική Έκθεση Τεκμηρίωσης που θα έπρεπε να στηρίζεται στις Εκθέσεις Αξιολόγησης Δομών και Σχέδια Στελέχωσης των Ιδρυμάτων, σύμφωνα με το Άρθρο 90 του Ν. 4172/2013. Οι

Εκθέσεις των Ιδρυμάτων (με ημερομηνία υποβολής 16/9/2013) αναδείκνυαν έλλειμμα 2500 περίπου υπαλλήλων! Με ποια κριτήρια και πώς το Υπουργείο ΠΑΙΘ και η Ομάδα Διοίκησης Έργου που συγκροτήθηκε στις 17/9/2013 έφτασαν στο συμπέρασμα, σε λιγότερο από μια εβδομάδα, ότι «πλεονάζουν 1349 εργαζόμενοι»; Η δήθεν αξιολόγηση και η επίκλησή της στην υπ’ αριθμ.

135211/Β2/23-9-2013 ΚΥΑ (ΦΕΚ 2384/τ.Β’/24-9-2013) είναι προσχηματική. Οι «διαδικασίες» του Υπουργείου

ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

ΠΑΙΘ δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία. Ο Υπουργός ΠΑΙΘ καλεί τον εισαγγελέα στα Ιδρύματα και παρεμβαίνει στο αυτοδιοίκητο των Πανεπιστημίων όταν, μάλιστα, οι διαδικασίες του Υπουργείου του είναι έωλες από κάθε άποψη. Καλούμε τον Υπουργό ΠΑΙΘ να σταματήσει να προκαλεί το δημοκρατικό αίσθημα με τις συνεχόμενες αυθαίρετες και αυταρχικές παρεμβάσεις του και με τις απειλές που εξαπολύει κατά εργαζομένων και Πανεπιστημίων στο όνομα μιας υποτιθέμενης νομιμοφάνειας, όταν έχει γίνει σαφές, όχι μόνο στην ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά και σε ολόκληρη την ελληνική κοινωνία, ότι ο πραγματικός στόχος της κυβέρνησης είναι η διάλυση της Δημόσιας Παιδείας και η πλήρης ιδιωτικοποίησή της.

4/10/2013

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

Η Σ Υ Μ Β Ο Λ Η ΤΩ Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν Σ Υ Ν Δ Ι Κ Α ΤΩ Ν

Το δημοκρατικό σχολείο απάντηση στο ρατσισμό και τις διακρίσεις ΠΑΥΛΟΣ ΧΑΡΑΜΗΣ*

Ήδη από το 2001, όταν η UNICEF διεξήγαγε έρευνα για το ρατσισμό και την ξενοφοβία στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, έγινε αντιληπτή η έκταση της διάδοσης ρατσιστικών και φασιστικών αντιλήψεων στο ελληνικό σχολείο και άρχισε να απασχολεί πιο σοβαρά την εκπαιδευτική κοινότητα. Αλλά ακόμη και τότε δεν φαινόταν να έχουν οργανωθεί παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις ομάδες που εμφορούνταν από φασιστικές και ρατσιστικές αντιλήψεις στα σχολεία. Η σταδιακή ανάπτυξη τέτοιων ομάδων σε συνδυασμό με την εμφανή αύξηση των φαινομένων ρατσιστικής βίας στα σχολεία σήμανε τον κώδωνα του κινδύνου για την εκπαιδευτική κοινότητα και τα εκπαιδευτικά συνδικάτα. Αν επιχειρήσει να καταγράψει κανείς τις παλαιότερες παρεμβάσεις της ΟΛΜΕ και των τοπικών ενώσεων των εκπαιδευτικών (ΕΛΜΕ) σε αυτά τα θέματα, θα διαπιστώσει πως οι περισσότερες από αυτές έχουν ως αφορμή συγκεκριμένα περιστατικά ρατσιστικής συμπεριφοράς και αρνητικών διακρίσεων στο χώρο του σχολείου και τον περίγυρό του. Στη μια περίπτωση, ένας διευθυντής σχολείου αρνείται να εγγράψει παιδιά μεταναστών με διάφορες προφάσεις, στην άλλη εντοπίζεται ένα ακραίο περιστατικό βίας σε βάρος ενός παιδιού μεταναστευτικής καταγωγής και σε μία τρίτη εμφανίζεται ομάδα γονέων που αντιδρά στη φοίτηση παιδιών μεταναστών ή μιας συγκεκριμένης μειονότητας στο σχολείο. Αυτά αντιμετωπίζονταν με ανακοινώσεις της ΟΛΜΕ, με διαβήματα προς τις αρμόδιες υπηρεσίες ή και με άμεσες παρεμβάσεις στο χώρο του σχολείου. Τέτοια περιστατικά έχουν αυξηθεί το τελευταίο διάστημα, ειδικά μετά τις τελευταίες εκλογές που έφεραν τη Χρυσή Αυγή στο Κοινοβούλιο. Πρόσφατη Έκθεση του Συνήγορου του Παιδιού παρέχει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία που τεκμηριώνουν αυτή την αύξηση, ενώ και οι καταγραφές που έχουν επιχειρηθεί από διάφορα Παρατηρητήρια συμπληρώνουν επαρκώς αυτή την εικόνα. Πέρα από τα περιστατικά άσκησης βίας κάθε μορφής, το τελευταίο διάστημα έχουν αυξηθεί και οι περιπτώσεις οργανωμένων παρεμβάσεων στις σχολικές τάξεις με αντικείμενο το περιεχόμενο των μαθημάτων. Ειδικά στο μάθημα της ιστορίας, και γενικότερα στα μαθήματα που αφορούν τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, διατυπώνονται συχνά ακραίες, αντιεπιστημονικές απόψεις αλλά και απειλές κατά εκπαιδευτικών ή μαθητών/μαθητριών που υπερασπίζονται τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Συχνά τέτοιες παρεμβάσεις προετοιμάζονται από πυρήνες της Χρυσής Αυγής που λειτουργούν εκτός σχολείου. Στο βαθμό που αυτοί οι πυρήνες καλλιεργούν

* Πρόεδρος του Κέντρου Μελετών και Τεκμηρίωσης (ΚΕΜΕΤΕ) της ΟΛΜΕ

Oι σχέσεις μεταξύ των μελών πρέπει να διέπονται από σεβασμό στην ανθρώπινη προσωπικότητα και στα δικαιώματα του ανθρώπου και ιδιαίτερα του παιδιού. Ένα τέτοιο κλίμα εδραιώνει στα παιδιά την αντίληψη, και μάλιστα μέσα από την πράξη, ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι να επιλύονται ενδεχόμενες διαφορές, πέρα από τη χρήση της βίας και τον καταναγκασμό του «ισχυρού» ακραίες αυταρχικές και ρατσιστικές αντιλήψεις, τα πράγματα μπορούν να γίνουν εξαιρετικά επικίνδυνα. Τα παιδιά που παρακολουθούν τέτοια «μαθήματα» μίσους και διχασμού ωθούνται να στραφούν εναντίον άλλων συμμαθητών ή συμπολιτών τους, συνήθως μεταναστευτικής καταγωγής ή απλώς «αντιφρονούντων». Ως προς την αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών, υπάρχει καταρχάς μια «κόκκινη γραμμή»: Ως εκπαιδευτικοί δεν μπορούμε σε καμία περίπτωση να αποδεχτούμε ότι στο χώρο ή τον περίγυρο του σχολείου λειτουργούν ομάδες παιδιών ή μεμονωμένα άτομα που συστηματικά εκφοβίζουν ή βιαιοπραγούν κατά συμμαθητών ή άλλων μελών της σχολικής κοινότητας εμφορούμενα από τέτοιες ιδέες. Η εκπαιδευτική κοινότητα πρέπει να παρεμβαίνει άμεσα και αποφασιστικά, και να αποτρέπει κάθε τέτοιο ενδεχόμενο. Παράλληλα, χρειάζεται να σχεδιαστεί μία πολυδιάστατη προληπτική πολιτική, που είναι πάντοτε πιο αποτελεσματική. Ένας θεμελιώδης και απαράβατος όρος είναι το ίδιο το σχολείο να λειτουργεί σε δημοκρατική βάση. Η καθημερινή του λειτουργία, οι σχέσεις μεταξύ των μελών του πρέπει να διέπονται από σεβασμό στην ανθρώπινη προσωπικότητα και στα δικαιώματα του ανθρώπου και ιδιαίτερα του παιδιού. Ένα τέτοιο κλίμα εδραιώνει στα παιδιά την αντίληψη, και μάλιστα μέσα από την πράξη, ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι να επιλύονται ενδεχόμενες διαφορές, πέρα από τη χρήση της βίας και τον καταναγκασμό του «ισχυρού». Η διασφάλιση ενός κλίματος θετικού, ενός κλίματος αλληλεγγύης και συνεργασίας στο σχο-

λείο είναι πρωταρχικής σημασίας προϋπόθεση. Ταυτόχρονα, το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται να αξιοποιήσει κατάλληλα τη διδασκόμενη γνώση, και ενδεχομένως να τη συμπληρώσει με κατάλληλο περιεχόμενο, ώστε να διευκολύνει τα παιδιά, ανάλογα με το διδασκόμενο μάθημα και την ηλικία τους, να αντιλαμβάνονται τις αρνητικές συνέπειες συμπεριφορών που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και καλλιεργούν το ρατσισμό και τις διακρίσεις. Πρέπει να αξιοποιηθούν το σύνολο των σχολικών μαθημάτων και των διδακτικών δραστηριοτήτων στο χώρο του σχολείου, κάποιες από τις οποίες δεν περιορίζονται στην τάξη, αλλά επεκτείνονται στο σύνολο της σχολικής ζωής (σχολικές γιορτές, εκδρομές κ.ο.κ.). Η ίδια η ιστορική εμπειρία μπορεί να αποκαλύψει στα παιδιά τόσο τις καταστροφικές επιπτώσεις του ρατσισμού, του ναζισμού και του φασισμού όσο και την ολοσχερή αποτυχία τους να κυριαρχήσουν τελικά, σε όλα τα πεδία. Παράλληλα, για να διευκολυνθεί η αποτελεσματική λειτουργία του σχολείου, πρέπει να μελετηθούν πρακτικά μέτρα που θα διευκολύνουν τα παιδιά να ξεπερνούν ενδεχόμενες αναστολές, να εκφράζονται ελεύθερα και να συζητούν ανοιχτά ένα πρόβλημα που τα απασχολεί. Συχνά, τέτοια προβλήματα παραμένουν στο σκοτάδι, είτε λόγω φόβου είτε λόγω της αδιαφορίας με την οποία κάποιες φορές αντιμετωπίζονται από το διδακτικό προσωπικό ή τους αρμόδιους παράγοντες. Επίσης, είναι σημαντικό τα παιδιά να κατανοούν ότι δίπλα τους υπάρχουν άνθρωποι που στηρίζουν τη δημοκρατία και τους θεσμούς της, και θέλουν να εξασφαλίσουν μέσα από δομές αλληλεγγύης τα στοιχειώδη και απαραίτητα για όλα τα παιδιά χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς. Εάν αυτές οι δομές δεν εξασφαλιστούν από την πλευρά της τοπικής κοινωνίας, της εκπαιδευτικής κοινότητας αλλά κυρίως του ίδιου του κράτους -και εδώ οι ευθύνες του υπουργείου Παιδείας είναι μεγάλες-, τότε είναι αναμενόμενο να εμφανίζονται αυτόκλητοι «σωτήρες», οι οποίοι συνδέουν την παροχή της όποιας «βοήθειας» με την υιοθέτηση αυταρχικών και ρατσιστικών αντιλήψεων και συμπεριφορών. Αυτοί θα θελήσουν να προσφέρουν άλλου είδους «αλληλεγγύη», με αντάλλαγμα την ένταξη του παιδιού σε αντίστοιχες ομάδες και τη συμμετοχή του ενδεχομένως σε απάνθρωπες και εγκληματικές πράξεις. Το Κέντρο Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ έχει πραγματοποιήσει σχετικές μελέτες και έχει εκπονήσει χρήσιμο διδακτικό υλικό για θέματα διαπολιτισμικής και αντιρατσιστικής εκπαίδευσης, που μπορεί εύκολα να το αναζητήσει όποιος ενδιαφέρεται, στην ιστοσελίδα της ΟΛΜΕ και του ΚΕΜΕΤΕ. Επιπλέον, λειτουργεί στο πλαίσιο του ΚΕΜΕΤΕ η Ομάδα για τη Δημοκρατία και τα Δικαιώματα, το έργο της οποίας κάθε εκπαιδευτικός μπορεί να υποστηρίξει, όπως και να αξιοποιήσει το υλικό που παράγει.

13

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΦΑΣΙΣΜΟΣ

Μ Ι Α ΚΟ Ι Ν Ω Ν Ι Ο Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η Μ Α Τ Ι Α

Η Χρυσή Αυγή στην τάξη και η «τάξη» της Χρυσής Αυγής ΞΕΝΙΑ ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ*

Η δολοφονία του Παύλου Φύσσα και τα όσα ακολούθησαν άνοιξαν τη συζήτηση για τη διείσδυση της Χρυσής Αυγής σε κομμάτια του κρατικού μηχανισμού και στη γενικότερη κοινωνία. Όσοι ασχολούνται με την εκπαίδευση από καιρό είχαν επισημάνει την έντονη παρουσία της Χρυσής Αυγής στα σχολεία όπου νέα παιδιά δεν δίσταζαν να δηλώσουν συμπάθεια για το ναζιστικό μόρφωμα. Κάποιοι τόνιζαν τη σημασία που έχει η απουσία ιστορικής γνώσης και συλλογικής μνήμης στους νέους με την ελπίδα ότι αν μάθουν την αλήθεια για τους Ναζιστές θα αποτραπούν από την υιοθέτηση τέτοιων απόψεων. Όπως και σήμερα κάποιοι πιστεύουν ότι η δολοφονία ενός νέου ανθρώπου και οι αποκαλύψεις που ακολούθησαν θα δείξουν στους ψηφοφόρους της Χρυσής Αυγής ποιους ψήφισαν, θα τους απομακρύνουν από αυτό το μόρφωμα φασισμού και εγκληματικότητας. Αν κρίνει κανείς, όμως, από πρόσφατες δημοσκοπήσεις, το ποσοστό της Χρυσής Αυγής, αν και μειώθηκε, δεν έπεσε στα επίπεδα που τα γεγονότα θα επέβαλλαν. Δεν βλέπουν πια καθαρά οι συμπολίτες μας ποια είναι η Χρυσή Αυγή; Είναι όλοι τους φασίστες και εγκληματίες; Γιατί νέα παιδιά αποδέχονται αυτές τις απόψεις; Θα προσπαθήσω, συνοπτικά, να σκιαγραφήσω μια κοινωνιοψυχολογική ερμηνεία του φαινομένου της ανόδου και της διατήρησης των απόψεων της Χρυσής Αυγής και του γιατί συγκίνησαν νέους. Η κοινωνιο-ψυχολογική έρευνα μας διδάσκει ότι ακόμα και αν κάποιος διακρίνει την σωστή θέση, τη θέση που ανταποκρίνεται ακόμα και σε μετρήσιμα, αντικειμενικά δεδομένα, δεν είναι σίγουρο ότι θα την υποστηρίξει όταν βρεθεί παρουσία άλλων που λένε το αντίθετο. Οι έρευνες (Asch 1952) που έδειξαν ότι η ομόφωνη παρουσία άλλων μπορεί να οδηγήσει κάποιον να παραδεχτεί μια άποψη, ενώ γνωρίζει ότι είναι λάθος, ώστε να μην φανεί ότι διαφέρει από την ομάδα, εξηγήθηκαν αρχικά ως μια τάση συμμόρφωσης προς την πλειοψηφία. Όμως, αργότερα φάνηκε ότι μπορεί κανείς να πεισθεί και από μια μικρή ομάδα κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, όταν μια μικρή (σε αριθμό και δύναμη) ομάδα σταθερά πρεσβεύει κάτι, δείχνει ανιδιοτελής και αυτόνομη, δεν φαίνεται δογματική και φαίνεται αφοσιωμένη στον αγώνα της: μια ενεργή μειονότητα (Moscovici 1976, Παπαστάμου 2008). Τις φασιστικές απόψεις δεν τις γέννησε η κρίση, προϋπήρχαν. Αυτό που έκανε η κρίση ήταν να δώσει έδαφος στη Χρυσή Αυγή να δράσει προπαγανδιστικά ως ενεργή μειονότητα σε ένα τοπίο θολό, όπου τα όνειρα και οι προσδοκίες ματαιώνονταν μαζί με την πτώση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων, όπου οι ελπίδες μιας κοινωνικής κινητικότητας και ευημερίας διαψεύδονταν, και όπου οι πολιτικές λιτότητας δεν μπορούν να εφαρμοστούν παρά με αυταρχισμό και περιστολή δικαιωμάτων.

14

* Διδάσκει κοινωνική και πολιτική ψυχολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

H όψιμη απο-φασιστικοποίηση του κρατικού μηχανισμού, οι αποκαλύψεις των εγκληματικών δράσεων, ακόμα και η καταδίκη των στελεχών, όσο σημαντικά γεγονότα και αν είναι, δεν θα λειτουργήσουν ανασταλτικά στην Χρυσή Αυγή. Για να κρατηθούν οι νέοι μακριά από το φασισμό χρειάζονται προτάγματα για την κοινωνία που να τους πείθουν και να τους καλούν στη συστράτευση Σε αυτό το περιβάλλον έδρασε και η Χρυσή Αυγή στα σχολεία εκμεταλλευόμενη την απογοήτευση των εφήβων που μεγαλώνουν χωρίς ελεύθερο χρόνο, σε σχολεία που μετατρέπονται σε εξεταστικά κέντρα, με στόχο να πετύχουν στο πανεπιστήμιο σαν ένα εισιτήριο για καλύτερη ζωή. Όμως ξέρουν, τα παιδιά, ότι οι πτυχιούχοι ξενιτεύονται και ότι σ’ ένα κράτος που λειτουργεί πελατειακά τα προσόντα τους μπορεί να μην έχουν αξία. Δεν έγιναν ξαφνικά ναζιστές οι έφηβοι. Αυτό που κατάφερε η Χρυσή Αυγή μέσα από κοινωνιο-ψυχολογικούς μηχανισμούς επιρροής που ευνοήθηκαν από τις κοινωνικές συνθήκες, ήταν να δημιουργήσει μια πολιτικοποιημένη συλλογική ταυτότητα. Οι κοινωνιο-ψυχολογικοί όροι δημιουργίας μιας τέτοιας ταυτότητας (Simon & Klandermans 2001) είναι τρεις: η διαπίστωση κοινών δεινών για μια ομάδα, η απόδοση αυτών των δεινών σε έναν αντίπαλο/εχθρό και η εμπλοκή του ευρύτερου πληθυσμού στη σύγκρουση με αυτόν τον εχθρό. Για χρόνια η Χρυσή Αυγή έστησε ένα “σκηνικό” σύγκρουσης: εντόπισε “κοινά δεινά” σε κομμάτια του πληθυσμού σε υποβαθμισμένες γειτονιές (και έτσι στόχευσε σε λαϊκές συνοικίες) και καλλιέργησε την ιδέα ότι για την υποβάθμιση της ζωής φταίνε οι μετανάστες (ο κοινός εχθρός). Έδωσε πλαίσιο και περιεχόμενο στη σύγκρουση που νιώθουν οι έφηβοι με την κοινωνία. Η διαχρονική σταθερότητα του λόγου της κατάφερε να εμπλέξει τη γενικότερη κοινωνία πάνω σε αυτό το “σκηνικό”: καταφέρνοντας να πείσει κάποιους άμεσα, και ωθώντας άλλους να αντιπαρατεθούν σε αυτό το λόγο ενέπλεξε κομμάτια του πληθυσμού. Κυρίως, όμως, έσπρωξε την κοινωνία να σκέφτεται με όρους τρόμου, απειλής και ασφάλειας. Το συνανοίκειν σε μια ομάδα και η αίσθηση ασφάλειας είναι σημαντικοί για τους εφήβους. Όταν η ζωή των πολιτών υποβαθμίστηκε άγρια με την

είσοδο του μνημονίου, και τα “κοινά δεινά” αυξήθηκαν ο κοινός αντίπαλος έγινε το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα, όλοι οι πολιτικοί συλλήβδην. Πάλι πλαισιώθηκε η σύγκρουση των νέων με την κοινωνία και δόθηκε διέξοδος στο αίσθημα που αισθάνονταν απέναντι στο εκπαιδευτικό σύστημα, στην κοινωνία των γονιών και των δασκάλων τους που τους πίεζε χωρίς αντίκρισμα. Η Χρυσή Αυγή νοηματοδοτήθηκε ως η αντι-συστημική μειονότητα που έχει τη δύναμη να τιμωρήσει. Εδραιώθηκε και εξαπλώθηκε έτσι η πολιτικοποιημένη συλλογική ταυτότητα και όσο αυτό που θεωρούσαν “σύστημα” προσπαθούσε να τους αποδείξει τη λαθεμένη επιλογή τους, τόσο οι νέοι ταυτίζονταν με αυτή. Όσο το πολιτικό σύστημα άφηνε στο απυρόβλητο τους υπαίτιους της διαφθοράς και της διαπλοκής τόσο οι νέοι ταυτίζονταν με τους υποτιθέμενους “Ζορρό”. Η δημιουργία ταυτότητας με πρόταγμα είναι αυτή που οδηγεί σε συλλογική δράση (Reicher 2004) και στην υπεράσπιση της ομάδας ακόμα και αν κάποιος διαφωνεί με κάποιες από τις ιδέες και τις πράξεις της. Ποια είναι η συλλογική ταυτότητα που επιδιώκει η κοινωνία μας για τους νέους ανθρώπους και ποιο το περιεχόμενό της; Γιατί η διαγεννεακή σύγκρουση νοηματοδοτήθηκε από τη Χρυσή Αυγή που έδρασε σαν ενεργή μειονότητα; Γιατί νέοι άνθρωποι αμφισβητούν τις δημοκρατικές αξίες; Όπως και στην Ιταλία του μεσο-πολέμου όταν για χρόνια η απουσία ισχυρών δημοκρατικών θεσμών αναπληρώνονταν από πελατειακές σχέσεις και τα κόμματα που εναλλάσσονταν στην εξουσία έμοιαζαν όλο και περισσότερο μεταξύ τους (Forlin 2013), σε συνθήκες κρίσης, η εκκόλαψη φασιστικών μορφωμάτων και η μετατροπή τους σε “ενεργές μειονότητες” είναι πιθανή. Όταν οι κοινωνίες καταρρέουν τότε αυταρχικές ομάδες που υπόσχονται να φέρουν την τάξη γίνονται δελεαστικές (Reicher & Haslam 2006, Χρυσοχόου & Ιατρίδης 2013). Αν οι σκέψεις αυτές είναι σωστές, τότε η όψιμη απο-φασιστικοποίηση του κρατικού μηχανισμού, οι αποκαλύψεις των εγκληματικών δράσεων, ακόμα και η καταδίκη των στελεχών, όσο σημαντικά γεγονότα και αν είναι, δεν θα λειτουργήσουν ανασταλτικά στην Χρυσή Αυγή. Για να κρατηθούν οι νέοι μακριά από το φασισμό χρειάζονται προτάγματα για την κοινωνία που να τους πείθουν και να τους καλούν στη συστράτευση. Αν θέλουμε να βρούμε υπαίτιους για τη διείσδυση μιας ομάδας που θα μπορούσε να είχε μείνει στο περιθώριο, θα υποδεικνύαμε όσους κράτησαν τον λαϊκό παράγοντα στο περιθώριο, τον εκμαύλισαν με τις προσταγές του lifestyle, ανέχθηκαν και κάλυψαν τις εγκληματικές ενέργειες της Χρυσής Αυγής και αναπαρήγαγαν το λόγο της, όσους διέλυσαν τον κοινωνικό ιστό με τις πολιτικές τους, όσους κυβερνούν με αυταρχικό τρόπο, όσους τελικά σε συνθήκες οικονομικής κρίσης της επέτρεψαν να γίνει “ενεργή μειονότητα”. Αυτοί είναι οι ουσιαστικοί αντίπαλοι όσων μάχονται τον φασισμό.

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

Το σχολείο της αυταρχικής κοινωνίας ΜΑΚΗΣ ΚΟΥΖΕΛΗΣ*

Μιλώντας για την αναπαραγωγική λειτουργία του σχολικού μηχανισμού ξεχνάμε συχνά πως η πιο κρίσιμη επιρροή δεν είναι εκείνη του σχολείου επί της κοινωνίας αλλά, αντίστροφα, η διαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο δουλεύει το σχολείο βάσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του συγκεκριμένου κοινωνικού σχηματισμού. Είναι η ιδιαίτερη χροιά των κοινωνικών σχέσεων, η ιδιαίτερη μορφή των διαδικασιών μέσω των οποίων ασκείται εξουσία (από το κράτος αλλά ακόμα και στις διαπροσωπικές σχέσεις), οι ιδιομορφίες του λόγου που καλείται να νομιμοποιήσει το «έτσι έχουν τα πράγματα», τα γνωρίσματα της καθημερινότητας του σύγχρονου, ελληνικού, ύστερου και νεοφιλελεύθερα οργανωμένου καπιταλισμού που προσδιορίζουν τη μορφή ή μάλλον τον τρόπο των σχολικών λειτουργιών. Προσδιορίζουν ακόμα και τις σχέσεις εντός της τάξης, τους σχηματισμούς του διαλείμματος και τη συμβολική τους, τον τρόπο απεύθυνσης και πρόσληψης της διακινούμενης γνώσης. Όπως λοιπόν η ελληνική κοινωνία ήταν και παινευόταν πως είναι δημοκρατική, φιλόξενη και ανοικτή, με τα τραπεζάκια της έξω, το ίδιο παινευόταν και το σχολείο, αφού άλλωστε τροφοδοτήθηκε από κινήματα και αγώνες –που και τους τροφοδότησε αποφασιστικά– κι αφού στηριζόταν από τη μεταπολίτευση σε ύλη και «αξίες» σύγχρονες, επιστημονικά θεμελιωμένες, εμφατικά δημοκρατικές και υποστηριγμένες από δημοκράτες εκπαιδευτικούς. Κι όμως η κοινωνία, με το που φύσηξε κρίση, αποδείχτηκε απειλητικά ρατσιστική, αντισημιτική, ολοκληρωτικών νοοτροπιών, εθνοκεντρική και τελικά αυταρχική. Και κοιτώντας όλοι μας στη μεριά του θεσμού που τυπικά αναλαμβάνει την αναπαραγωγή της –και κυρίως βέβαια την αναπαραγωγή και νομιμοποίηση των ιδεολογικών σχέσεων που τη διέπουν και που ακριβώς μοιάζουν πια τόσο επιρρεπείς σε φασιστικές εκδοχές– είδαμε ένα σχολείο πολιορκούμενο από χρυσαυγίτες, αλλά και βαλλόμενο «από μέσα» με αυταρχικές αξιώσεις και αυταρχικά πρότυπα (να κάτσουν λέει στο έδρανο του Κασιδιάρη ζητήσανε παιδιά ενός γυμνασίου επισκεπτόμενα τον «ναό της δημοκρατίας» στο πλαίσιο της πολιτικής αγωγής). Τι μπορεί να μην πήγε καλά, τι δεν πάει καλά στο σχολείο; Μα ακριβώς ο κοινωνικός του προσδιορισμός, υπέρτερος των προθέσεων και απανταχού διοχετευμένος σε ό,τι λέει και κάνει το σχολείο. Ας το πω με όρους αντεστραμμένης κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης: η κοινωνία «αναπλαισιώνει» το λόγο που παράγει το σχολείο, τον προδιαμορφώνει και τον ανασημασιοδοτεί σύμφωνα με τις σχέσεις που τη διέπουν. Η εδώ και πολύ καιρό αυταρχική ελληνική κοινωνία στήνει ένα αυταρχικό σχολείο και καθιστά αυταρχικά τα προϊόντα του, εν πολλοίς ανεξάρτητα από το ρητό τους περιεχόμενο (το τι την κάνει η κοινωνία τη σχολική ιστορία είναι το κύριο κι όχι τόσο το τι λέει ή δεν λέει το σχολικό βιβλίο ιστορίας). Κι έτσι φτιάχνει

* Διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών

το δυναμικό που μπορεί να στρατολογηθεί από το ναζισμό όταν η συνολική πολιτική και ιδεολογική ατμόσφαιρα πυροδοτηθεί ανάλογα από την οικονομική κρίση. Ας μην μας κάνει εντύπωση, ας βγάλουμε τα συμπεράσματά μας και μάλιστα άμεσα – είναι επείγον. Ότι η εκπαίδευση είναι (κυριολεκτικά) συντηρητικός χώρος, που μπορεί να αδρανοποιήσει ισχυρό δυναμικό αμφισβήτησης και κριτικής ήδη με το να ενσωματώσει και να το τυλίξει στο θεσμικό της περίβλημα, το γνωρίζαμε. Ο καλύτερος τρόπος για να εξουδετερώσει κανείς το ανατρεπτικό περιεχόμενο της μαρξικής θεωρίας είναι να την κάνει σχολικό μάθημα με δεσμευτικά επιβαλλόμενες ερμηνείες, μέσω «συμβολικής βίας», όπως λέει η κοινωνιολογία – οι μεταλενινιστές σοβιετικοί το ήξεραν καλά. Κι αυτή ακόμα η καλοπροαίρετη εμμονή στις «αξίες» συχνά καταλήγει, μεταλλαγμένη, να αποπνέει αποσύνθεση και κακή θεολογία, να αφήνει το ίχνος «μεγάλων ιδεών» στις οποίες θέλουμε να πιστεύουμε, να ενθρονίζει συμβολικά αντικείμενα θαυμασμού και ψευδο-συλλογικότητες, να σπρώχνει ανασφαλείς βιογραφίες σε άκριτες ταυτίσεις και εχθρότητες. Εύκολο λοιπόν να καλλιεργεί αυταρχικές προσωπικότητες το σχολείο – και θυμίζω: αυταρχικός δεν είναι αυτός που πρωταρχικά ασκεί αυθαίρετη εξουσία, αλλά αυτός που εύκολα τη δέχεται. Αναρωτιόμαστε πώς τις καλλιεργεί; Δεν είναι αρκετό να θυμηθούμε πως ελάχιστες ευκαιρίες δίνει, ελάχιστες ευκαιρίες του επιτρέπει η κοινωνία (οι γονείς, εμείς) να δώσει στην ανάπτυξη της κρίσης των μαθητών; Η συστατική αυτή διάσταση του τρόπου ύπαρξης του ελληνικού σχολείου είναι η πιο αποφασιστική όψη του αυταρχισμού του, του τρόπου με τον οποίο επιβάλλει «στερεοτυπική σκέψη», «μηχανική εγκατάλειψη σε συμβατικές αρχές» ή «άρνηση αναστοχασμού» – για να μείνω σε κάποιες από τις πιο οικείες πλευρές του αυταρχικού χαρακτήρα. Τι κριτική δύνα-

μη μπορεί να αναπτύξει η επιμονή στην αποστήθιση ή έστω στην αναπαραγωγή ιδεών, λύσεων και προδιαμορφωμένων αποφάνσεων, όπως την καλλιεργούν, σε διαφορετικό βαθμό, όλα τα μαθήματα, από την έκθεση ως τη φυσική; Τι κριτική δύναμη μπορεί να επιτρέπει ένα σύστημα φροντιστηριακά έτοιμων απαντήσεων και αυστηρού εξεταστικού ελέγχου των αποκλίσεων από την ορθότητα της αυθεντίας; Πώς άλλωστε να περιμένουμε από ένα σχολείο που βασίστηκε (και στην προοδευτική του παράδοση) στο κλειστό κείμενο κι όχι στον διάλογο, να συμβάλει στην ανατροπή του αυταρχικά κοινωνικοποιημένου (μέσα στην οικογένεια αλλά κυρίως μέσω της καθημερινότητας ενός πολιτισμικού περιβάλλοντος μη-δημοκρατικού) υλικού που δέχεται; Η αλήθεια του σχολείου, η αλήθεια του σχολικού βιβλίου, επιβάλλεται. Και επιβάλλεται ως δεδομένη, ανεξέλεγκτη, αυθεντικά εκπορευόμενη, απόλυτη και, πράγμα που δυστυχώς ξεχνάμε, κυρίως αδιάφορη. Δεν λέει τίποτα για τους μαθητές, στους μαθητές· δεν τους εμπλέκει, δεν τους αφορά. Δεν τους αφορά σε μια κοινωνία που δεν τους δίνει πραγματικές ευκαιρίες, που δεν τους αναγνωρίζει. Και η έλλειψη νοήματος, που η αυταρχική ελληνική κοινωνία ήδη προ της κρίσης ενέγραψε στο σχολείο (και ας μην το ξεχνάμε, και στο πανεπιστήμιο) είναι εκείνη ακριβώς η κοινωνική στάση που τώρα τρέφει το φασισμό. Στην κοινωνία βεβαίως είμαστε κι εμείς, είναι οι δικοί μας, οι δημοκράτες εκπαιδευτικοί, οι αγώνες μας, οι ιδέες μας, η δύναμή μας που κρίνει. Κι αυτή η πλευρά συμμετέχει στον κοινωνικό προσδιορισμού του σχολείου. Αυτή πρέπει να ενισχύσουμε, με αυτή να αντισταθούμε, σε αυτή να προσφέρουμε ιδέες και απαντήσεις, μέσω αυτής να επαναφέρουμε το νόημα της γνώσης και της εκπαίδευσης, το νόημα της σχολικής συν-εργασίας.

15

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ο αθλητισμός στην εκπαίδευση, μια λεπτομέρεια ανάμεσα σε πολλές άλλες… ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΣ*

16

Η μνημονιακή προσέγγιση για την δημόσια παιδεία, και σε θεωρητικό επίπεδο και στην πρακτική εφαρμογή της, κινείται στο δίπτυχο: συρρικνώσεις δημοσίων δομών – χώρος στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Στο πλαίσιο αυτό η αθλητική παιδεία και γενικότερα η καλλιέργεια των ιδιαίτερων ικανοτήτων και κλίσεων των μαθητών αποτελούν για το Υπουργείο Παιδείας αφενός ένα «άχθος» από το οποίο προσπαθεί να απαλλαγεί, αφετέρου ενδιαφέρον «φιλέτο» προς πώληση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης είναι τα αθλητικά σχολεία. Από το 1988 που δημιουργήθηκαν τα Τμήματα Αθλητικής Διευκόλυνσης για το Γυμνάσιο και τα Ειδικά Τμήματα Αθλητικής Διευκόλυνσης του Λυκείου, οι διαδοχικές κυβερνήσεις δεν στήριξαν ουσιαστικά ποτέ το εγχείρημα. Ο θεσμός αντί να στερεοποιηθεί, οδηγώντας σε αυτόνομα αθλητικά σχολεία αντίστοιχα με εκείνα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, στιγματίστηκε ως πολυδάπανος και με πρωτοβουλία της σημερινής υφυπουργού «απολύσεων» και πάλαι ποτέ υφυπουργού παιδείας, το 2010 τέθηκε και αυτός σε διαθεσιμότητα. Αρχικά καταργήθηκαν τα κονδύλια για την μεταφορά των μαθητών, έπειτα συρρικνώθηκαν οι τάξεις, ενώ από πέρσι δεν εγγράφονται ούτε νέοι μαθητές. Από το 2009 που ξεκίνησε η διαδικασία υποχρηματοδότησης και στοχοποίησης των αθλητικών σχολείων, γονείς μαθητές και εκπαιδευτική κοινότητα αντιτίθενται σθεναρά στα σχέδια διάλυσης, χωρίς ωστόσο το Υπουργείο να ακούει απολύτως καμία προτροπή. Αντίθετα, οι κυβερνητικοί σχεδιασμοί έχουν άλλη κατεύθυνση. Αυτή της δημιουργίας νέων «αθλητικών ακαδημιών», όπου θα υπάρχει μεγαλύτερος χώρος για την ιδιωτική πρωτοβουλία και όπου η αθλητική και εκπαιδευτική υπεραξία θα μετατρέπεται σε κερδοφορία. Την ίδια στιγμή λοιπόν που το Υπουργείο Παιδείας γράφει τον κακόφωνο επίλογο στα ΤΑΔ και ΕΤΑΔ, δημιουργεί τις «αθλητικές ακαδημίες». Με τον πρόσφατο νόμο που ψήφισε η συγκυβέρνηση άρον των άρον, μία ημέρα πριν από την έναρξη του σχολικού έτους, εισάγεται σε ιδιαίτερο άρθρο η πρόβλεψη για την δημιουργία των νέων αυτών δομών, οι οποίες όμως κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς τι θα κάνουν. Στο άρθρο 41 λοιπόν του νέου νόμου, (το οποίο αξίζει να σημειωθεί ότι προστέθηκε στο σώμα του κειμένου ετεροχρονισμένα, μετά από την λήξη της θεσμικής διαβούλευσης στον ιστότοπο της Ανοιχτής Διακυβέρνησης) προβλέπεται η δυνατότητα ίδρυσης δύο αθλητικών ακαδημιών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, στις οποίες θα λειτουργούν σχολικές μονάδες και εργαστήρια αθλητικής έρευνας, όπου θα συμμετέχουν ιδιώτες, οι οποίοι θα μπορούν και να χρηματοδοτούν ερευνητικές δραστηριότητες, (άγνωστο ποιές ακριβώς), ενώ η διοίκηση των μονάδων αυτών ανατίθεται σε ένα νέο όργανο που θα διορίζεται από τον Υπουργό και στο οποίο θα * Συνεργάτης ΕΕΚΕ Παιδείας

Αποκόπτοντας τους νέους ανθρώπους από την άθληση και την ψυχοκοινωνική ισορροπία που αυτή επιφέρει, δημιουργούνται χειραγωγήσιμοι «παθητικοί δέκτες», εύκολα ελεγχόμενοι από τον «τηλεοπτικό πολιτισμό» της ατομικότητας, της πειθάρχησης και της κατανάλωσης μπορούν να συμμετέχουν εξωθεσμικοί παράγοντες «εγνωσμένου κύρους». Τα κρίσιμα θέματα των προγραμμάτων σπουδών και των αντικειμένων της «αθλητικής έρευνας» που θα διεξάγονται παραπέμπονται σε μελλοντικό Προεδρικό Διάταγμα, χωρίς καμία άλλη εξήγηση. Τα ερωτήματα που εγείρονται γύρω από αυτά τα νέα μορφώματα είναι πολλά. Βασικό θέμα είναι τι στόχους θα έχει και σε τι θα αποσκοπεί η αθλητική αυτή έρευνα. Επίσης, σε τι ακριβώς θα συμπράττουν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις σε αυτήν; Αν δει κανείς το παράδειγμα διαφόρων πρόσφατων «ερευνητικών» προγραμμάτων ιδιωτών στα δημόσια σχολεία, όπως το πρόγραμμα «ΕΥΖΗΝ» θα διαπιστώσει ότι η «έρευνα» αυτή δεν υπόκειται σε κανέναν έλεγχο, ούτε σε σχέση με την στοχοθεσία της, ούτε ως προς τις μεθόδους της. Χαρακτηριστική η αντίδραση των Επιστημονικών Ενώσεων της Φυσικής Αγωγής, των σχολικών συμ-

βούλων, ακόμα και της ΟΛΜΕ, ως προς την επικινδυνότητα των παλίνδρομων τεστ αντοχής, που χρησιμοποιήθηκαν από το πρόγραμμα «ΕΥΖΗΝ», για την συλλογή εργομετρικών δεδομένων παιδιών από ιδιωτική εταιρία. Την ώρα που συμβαίνουν όλα αυτά, η φυσική αγωγή και η μαζική άθληση αποδυναμώνονται και από το δημόσιο σχολείο και από την τοπική αυτοδιοίκηση. Στο «νέο» λύκειο του Υπουργείου Παιδείας η φυσική αγωγή καταλαμβάνει από 0,5 μέχρι 5,8 τοις εκατό του ωρολογίου προγράμματος, αρνητικό ρεκόρ για ολόκληρη της Ευρωπαϊκή Ένωση και για τα χρονικά του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Την ίδια στιγμή τα προγράμματα μαζικού αθλητισμού των δήμων, (όσα λειτουργούν ακόμα), στηρίζονται σε «α λα κάρτ» προπονητές, τους οποίους πληρώνουν οι ίδιοι οι πολίτες, οι δημοτικοί χώροι άθλησης λειτουργούν σχεδόν όλοι πλέον με εισιτήριο, ενώ η δημόσια χρηματοδότηση για τον αθλητισμό έχει ουσιαστικά εκμηδενιστεί. Μπορεί κανείς, σκεπτόμενος όλα αυτά, να θεωρήσει ότι στα χρόνια του μνημονίου ο αθλητισμός αποτελεί μια λεπτομέρεια ανάμεσα σε πολλές άλλες. Εντούτοις, το ζήτημα είναι πάρα πολύ σημαντικό, κυρίως διότι αποκόπτοντας τους νέους ανθρώπους από την άθληση και την ψυχοκοινωνική ισορροπία που αυτή επιφέρει, δημιουργούνται χειραγωγήσιμοι «παθητικοί δέκτες», εύκολα ελεγχόμενοι από τον «τηλεοπτικό πολιτισμό» της ατομικότητας, της πειθάρχησης και της κατανάλωσης. Στο πλαίσιο αυτό, η σχεδιαζόμενη ριζοσπαστική μεταρρύθμιση της Αριστεράς για την δημόσια παιδεία θα πρέπει να αποκαταστήσει την θέση του αθλητισμού μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα, είτε αυτός αφορά στις ιδιαίτερες ικανότητες κάποιον μαθητών, είτε αφορά στην υγεία και σωματική ευεξία ολόκληρου του μαθητικού πληθυσμού, είτε αφορά στην άθληση ως υγιή ψυχοκοινωνική δραστηριότητα σε τοπικό επίπεδο.

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

Για ένα Σχολείο της Κοινότητας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΠΑΛΤΑΣ*

Μπορεί η κρίση να είναι μια ευκαιρία να δούμε το σχολείο όχι ως ένα κτίριο, αλλά μια νήσο από δομημένους και μη δομημένους χώρους, οι οποίοι θα είναι υποστηρικτικοί για το εκπαιδευτικό έργο; Μπορούμε να δούμε νέες σχέσεις αρχιτεκτονικής και παιδαγωγικής; Μπορούμε να δούμε τη δυνατότητα να προηγείται η εκπαίδευση της οικονομίας κι όχι η οικονομία πάνω στο εκπαιδευτικό έργο; Και τι σημαίνει να πολιτικοποιούνται στη προβληματική μας οι υποκειμενικότητες αυτές που προκύπτουν μέσα από το καθεστώς της αλήθειας της εξουσίας και οι οποίες φιλοδοξούν να είναι το πολιτικό υποκείμενο των αλλαγών; Τι σημαίνει η κρίση στην Ελλάδα ως υλικός όρος του μελλοντικού κοινωνικού μετασχηματισμού; Η κρίση φέρνει αντίσταση και ειδικότερα η καπιταλιστική κρίση νέες δημοκρατικές συγκεντρώσεις των ανθρώπων που αμφισβητούν την πρωτοκαθεδρία της οικονομίας.1 Ας δούμε όμως τις αναδυόμενες υποκειμενικότητες που πλήττονται στο χώρο της αναπαραγωγής, αλλά και συγχρόνως γίνονται ορατές μέσα από την πολιτειότητά τους. Πληττόμενοι από την κρίση είναι πρώτα – πρώτα οι εκπαιδευτικοί της μεγάλης απεργίας του 2006, οι οποίοι ζήτησαν να ζουν μόνο από τον μισθό τους, κοινό μισθό με την εργατική τάξη, βιβλιοθήκες και ένα μικρότερο κλάσμα διδασκόντων και διδασκομένων. Πλήττονται από την κρίση σημαίνει ότι δεν ζουν από τον μισθό τους, δεν έχουν βιβλιοθήκες να εργαστούν και μειώνεται ο αριθμός τους για να έχουμε ένα κλάσμα σύγκλισης σύμφωνο με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο περίπου 1/15. Είναι οι ίδιοι εκπαιδευτικοί κι αυτή τη φορά - και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης - που κινητοποιούνται στην αρχή της σχολικής χρονιάς του 2013. Η αξιολόγηση θα είναι η νομιμοποίηση αυτής της μείωσης, ο «δημοκρατικός» τρόπος επιλογής αυτών που θα μείνουν και αυτών που θα φύγουν. Η νέα στελέχωση που προέκυψε μέσα από την κρίσεις (διευθυντές/ντριες, σχολικοί σύμβουλοι, υπεύθυνοι καινοτόμων δράσεων) υπερθεματίζει στο μεγαλύτερο μέρος της την αξιολόγηση κι είναι έτοιμη να διαχωρίσει την διοίκηση από την παιδαγωγική. Μια νέα ανταγωνιστική σχέση διοίκησης και παιδαγωγικής ξεκινά και ο καθένας καλείται να αναμετρηθεί με νέους πολιτικούς αγώνες και να συμμετέχει (ή όχι) ενάντια στα λιγότερα σχολεία ή στο κλείσιμο των μικρότερων σχολείων στο όνομα του (εξ)ορθολογισμού. Η σχολική διαρροή έφτασε στο 13, 1% και η μετάβαση από το δημοτικό στο γυμνάσιο σε λίγες μόνο σχολικές μονάδες γίνεται μεταβατικό πρόγραμμα. Οι κρατικές πολιτικές είναι σε άλλη κατεύθυνση, αυτής της μεγέθυνσης στης σχολικής διαρροής. Το επάγγελμα του δασκάλου ο ηγεμόνας θα ήθελε να το αξιολογήσει για να το απαξιώσει. Όμως, ο ηγε* Ο Χαράλαμπος Μπαλτάς είναι δάσκαλος στο 35ο Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών, υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αρθρογραφεί τακτικά στο περιοδικό Σύγχρονη Εκπαίδευση και επιμελείται το σχολικό έντυπο «Οι φιλίες των παιδιών» (2008-). Την περίοδο 2010/2012 ήταν Υπεύθυνος Αγωγής Υγείας στην Α΄ Διεύθυνση Αθηνών

Τα προγράμματα Αγωγής Υγείας συνέβαλλαν στην συγκρότηση ενός αντικειμένου,7 στη δυνατότητα να αντιμετωπίζεται ο βιόκοσμος των παιδιών ως δυνάμενος να αλλάξει, ως χώρος έκφρασης διαφωτιστικών ιδεών και ως πεδίο άρσης στάσεων ζωής που αντανακλούν συμπτώματα του πολιτισμού

μόνας δεν είναι μόνος του, είναι και το πλήθος [multitude], οι αναδυόμενες υποκειμενικότητες των πολιτών και των μη πολιτών, των εκπαιδευτικών - διανοούμενων και πολιτικών, και των παιδιών που κάνουν πολιτική με τα δικαιώματά τους και τις συλλογικές δράσεις, έτσι ώστε η δημοκρατική συγκέντρωση των ανθρώπων γύρω από το θεσμό του σχολείου στις λαϊκές συνελεύσεις της γειτονιάς να λειτουργεί ως όριο στην ανακατανομή των σχέσεων του κράτους και του κεφαλαίου. Και πληττόμενα από την κρίση είναι τελικά τα παιδιά, με αμφίβολη την πολιτική τους εκπροσώπηση ή την δυνατότητα τους να κάνουν τα ίδια πολιτική. Οι επιπτώσεις της κρίσης στα παιδιά είναι ιδιαίτερα οδυνηρές γιατί γίνονται ξανά νομάδες, μετανάστες, άπολις και πρόσφυγες για άλλους προορισμούς. Είναι ενδιαφέρουσα η παρουσία των καινοτόμων δράσεων στα σχολεία μας και μια σύντομη αποτίμηση της παρουσίας τους μέσα στη κρίση. Το Γραφείο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης δεν κατάφερε να δημιουργήσει τον μικρό πολίτη και πολλές από τις πολιτικές του ενσωματώθηκαν μόνο στις αναπαραστάσεις της προ κρίσης κοινωνίας και την καπιταλιστική ανάπτυξη. Το Γραφείο Αγωγής Υγείας ακολούθησε άλλη πορεία κι έγινε πιο χρήσιμο στη κρίση. Τα αιτήματα υγείας την περίοδο της ελληνικής κρίσης ανέβηκαν κατακόρυφα. Η ψυχική υγεία, η πρόληψη κατά της χρήσης ουσιών, η διατροφή, ο εκφοβισμός [bullying] και η αντιμετώπισή του, καθώς και η ψυχική ανθεκτικότητα, αυξήθηκαν με βάση τα αστικά χαρακτηριστικά και τις συγκεντρώσεις ιδιαίτερων πληθυσμιακών ομάδων στη πόλη. Ειδικότερα η διατροφή είναι κεντρική στη κρίση.2 Οι Σύλλογοι Διδασκόντων και Γονέων διχάστηκαν για το ποια έπρεπε να είναι η επιλογή τους απέναντι στις χορηγίες3 και οι εκπαιδευτικοί διχάστηκαν σ’ αυτούς που αρνούνται να κάνουν κάτι και σ’ αυτούς που έλεγαν και λένε να αυξηθούν οι προσπάθειες μέσα στη κρίση. Η φετινή χρονιά άρ-

χισε με τους ίδιους προβληματισμούς αλλά και τη φτώχεια να είναι πιο αισθητή από ποτέ.4 Πληττόμενοι όμως είναι και οι δημόσιοι χώροι συνολικά, όπως οι βιβλιοθήκες, ο χώρος του βιβλίου, η δημόσια τηλεόραση, η εκπαιδευτική τηλεόραση και ο πολιτισμός εν γένει.5 Όμως η αγάπη μέσα στην κρίση για το βιβλίο, το θέατρο, το σινεμά, την ιστορία και τη λογοτεχνία, επιβεβαιώνεται συνεχώς κι αυτό είναι πολύτιμο για την μετατροπή του σχολείου σε σχολείο της κοινότητας. Τα προγράμματα πολιτισμού στα σχολεία αγαπήθηκαν περισσότερο μέσα στη κρίση από τους εκπαιδευτικούς μας και το Γραφείο Πολιτιστικών Θεμάτων ανταποκρίθηκε σ’ αυτή τη πρόκληση. Τα σχολεία δημιούργησαν συνολικά αιτήματα που ξεπερνούσαν τον μειοψηφούντα εκπαιδευτικό, όμως η διοίκηση, η αξιολόγηση, η άνοδος ναζιστικών πρακτικών και η δημιουργία νέων καταστάσεων φτώχειας μετέβαλλαν εκ νέου το τοπίο. Τα προγράμματα Αγωγής Υγείας, ενώ αναγγέλλονταν το τέλος του Γραφείου Αγωγής Υγείας, χωρίς τελικά να πραγματοποιηθεί, βρέθηκαν μέσα στην κρίση σε άνοδο. Τα αιτήματα για υπηρεσίες υγείας δείχνουν τον φόβο των εκπαιδευτικών για την αξιολόγηση της εργασίας τους, όμως δείχνουν επίσης και την έξοδο στη κοινότητα και στους θεσμούς υποστήριξης. Είμαστε αντιμέτωποι με μια ευκαιρία, στο βαθμό που αυτή η πολιτική ηγεμονία των δυνάμεων του αστικού εκσυγχρονισμού έχει κάνει τον κύκλο της. Ακριβώς επειδή οι πολιτικές δυνάμεις του αστικού εκσυγχρονισμού προσανατολίζονται στην ιδιωτικοποίηση στην εκπαίδευση, με κύριο χαρακτηριστικό τις συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, οι δυνάμεις που αμφισβητούν την παγκοσμιοποίηση και τον φιλελευθερισμό μπορούν να αγκαλιάσουν το σχολείο της κοινότητας ως μετεξέλιξη του υπάρχοντος σχολείου. Αυτό το σχολείο θα συμπράττει με άλλους χώρους για την παραγωγή του έργου του, όμως αυτοί οι χώροι δεν θα είναι από την πλευρά της ιδιωτικοποίησης, αλλά της αντίστασης. Όπως γράφουν και οι Ball και Youdell (2008) στην έκθεσή τους για λογαριασμό της πορείας της εκπαίδευσης των αναπτυσσόμενων χωρών, «στο ένα άκρο η εμπλοκή της κοινότητας στη διαχείριση του σχολείου αντανακλά τάσεις ενδογενούς ιδιωτικοποίησης με κατεύθυνση την αποκέντρωση, τη λογοδοσία και το μάνατζμεντ απόδοσης ή μια εξωγενή ροπή ιδιωτικοποίησης προς την κατασκευή ζήτησης. (…). Στο άλλο άκρο, η εμπλοκή της κοινότητας στην εκπαίδευση μπορεί να είναι μέρος της ανάπτυξης της κοινότητας ή τοπικών προσεγγίσεων συμμετοχικής δημοκρατίας, όπως όταν οι τοπικές κοινότητες διαχειρίζονται σχολεία, με την υποστήριξη Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, για να καλύψουν τα ανάγκες τους. Η πρώτη περίπτωση είναι ένα ξεκάθαρο στοιχείο τάσεων ιδιωτικοποίησης, ενώ η δεύτερη αποτελεί ένα εν δυνάμει σημείο αντίστασης σε αυτές τις τάσεις».6 Οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις της εκπαίδευσης που συσχετίζονται μ’ αυτή την προβληματική, οι ριζοσπαστικές δυνάμεις οι οποίες κινούνται στην κατεύθυνση της κοινότητας, είναι αυτές που την τε-

17 ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

18

λευταία δεκαετία συσχετίστηκαν με τα προγράμματα Αγωγής Υγείας στο σχολείο. Ουσιαστικά, τα προγράμματα Αγωγής Υγείας συνέβαλλαν στην συγκρότηση ενός αντικειμένου,7 στη δυνατότητα να αντιμετωπίζεται ο βιόκοσμος των παιδιών ως δυνάμενος να αλλάξει, ως χώρος έκφρασης διαφωτιστικών ιδεών και ως πεδίο άρσης στάσεων ζωής που αντανακλούν συμπτώματα του πολιτισμού. Ο τρόπος που γίνεται αυτό είναι με νέες μεθοδολογίες, νέες τεχνικές, δημιουργία ομάδων, έμφαση στα συναισθήματα και μετατροπή της ιδιωτικής εμπειρίας σε δημόσια. Η Αγωγή Υγείας στα σχολεία κλήθηκε να ανταποκριθεί σ’ αυτή την κατασκευή.8 Με αυτή την έννοια το σχολείο το οποίο είχε μάθει στην καταστολή, στη δημιουργία πολιτικών μετά την εμφάνιση προβλημάτων, καλείται να αλλάξει. Οι πολιτικές υγείας «από τα κάτω» είναι τα αιτήματα των νέων υποκειμενικοτήτων. Οι καινοτόμες δράσεις (Γραφείο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Γραφείο Πολιτιστικών Θεμάτων, Γραφείο Αγωγής Υγείας) είναι αντιμέτωπες με την εκτροπή τους στη συγκυρία σε ένα σχολείο το οποίο θα είναι δημοκρατικό μέσα από την αποδοχή και τη χρήση της πολιτικής από τα παιδιά. Η παιδαγωγική ελευθερία και το πλαίσιο που δημιουργεί για την συσχέτιση του σχολείου με δομές υποστήριξης, καθώς και ο σχεδιασμός των δράσεων από τον/ την εκπαιδευτικό, είναι αυτά που στην αρχή μπορούν να συμβάλλουν στην αποσχολειοποίηση και μακροπρόθεσμα στο σχολείο της κοινότητας.9 Η θεσμική, αντί – οιδιπόδεια, ανταγωνιστική και κριτική παιδαγωγική είναι αυτή που μπορεί να δημιουργήσει τους όρους ξεπεράσματος του σχολείου, έτσι όπως το ξέραμε μέχρι σήμερα. Το σχολείο είναι αντιμέτωπο τελικά με την θεραπεία του και δεν είναι παρά ένας θεσμός με την παθολογία του. Το ίδιο αφορά και την οικογένεια, καθώς κι αυτή κρίνεται για την παθολογία της.1 Ειδικότερα ο ελληνικός κινηματογράφος (2009 – 2013) κάνει αισθητή αυτή την παθολογία.1 Η μετάβαση στο σχολείο της κοινότητας προϋποθέτει κριτική τόσο στο σχολείο όσο και στην οικογένεια. Από την άλλη, αφού το κράτος και η δημόσια σφαίρα των ΜΜΕ καλλιεργούν την ανασφάλεια, τον φόβο, το άγχος, το πένθος, το μίσος και τον τρόμο ως συναισθηματικές καταστάσεις της υποκειμενικότητας,1 η Αγωγή Υγείας, με έμφαση στο συναισθηματικό εγγραμματισμό, αντισταθμίζει την παραγωγή υποκειμενικότητας με τα συναισθήματα της αγάπης,1 της χαράς, του θάρρους, του ενθουσιασμού, της ελπίδας και του θυμού. Επίσης, η μετατροπή του κόσμου σε εικόνα θέτει ζητήματα παιδαγωγικής αντιστάθμισης αυτού του κόσμου με την αφή, το σώμα, το άγγιγμα, την αίσθηση του παρόντος και την συγκέντρωση του πλήθους ως πολιτικό σώμα για την λήψη δημοκρατικών αποφάσεων. Ο κύκλος ως πολιτικός τρόπος να εξασφαλιστεί η ορατότητα όλων από όλους, η πειθώ, η ρητορική, η γλώσσα ως φανέρωμα των πραγμάτων, η κρίση ως ιδιοποίηση του κανόνα, η διέγερση των σωμάτων με την χρήση του λόγου και η αίσθηση του ανήκειν είναι οι νέες περιοχές για την καλλιέργεια των συναισθημάτων της νίκης και της ήττας, της μειοψηφίας και της πλειοψηφίας, της ευτυχίας και της διαχείρισης του πένθους. Επίσης η μετατροπή του σχολείου σε χώρο αλληλεγγύης, σε δημόσιο χώρο ισότητας και πρόσβασης, σε αντισταθμιστικό χώρο για τις κοινωνικές ανισότητες και σε τόπο συνάντησης ανθρώπων, είναι μια από τις δυνατότητες του θεσμού να λειτουργήσει ως θεσμός που βρίσκεται ανάμεσα στο κράτος και το κεφάλαιο, ως δημοκρατικός θεσμός. Κύρια χαρακτηριστικά

Το σχολείο μέσα στην κρίση γεννά το σχολείο της κοινότητας, το οποίο περισσότερο από ποτέ συνεργάζεται με τις υποστηρικτικές δομές της υγείας και του πολιτισμού. Και γίνεται ένα νοητικός χάρτης για περισσότερους χώρους για την παιδική ηλικία που συγκροτούν μια δική τους κόκκινη κλωστή, στην οποία στο εσωτερικό της στεγάζεται η δημοκρατική συγκέντρωση των ανθρώπων κι «έξω» της έχει τα δεινά του παλιού κόσμου, του κόσμου του καπιταλισμού

του θεσμού είναι εν δυνάμει η άμεση δημοκρατία, τα συλλογικά όργανα, η διάνοιξη στη κοινότητα, η παραγωγή υποκειμενικοτήτων, η κριτική παιδαγωγική, η λογική των δικτύων, η αποσχολειοποίηση, η δημόσια σφαίρα και οι συλλογικές δράσεις, οι οποίες μπορούν να δίνουν πολιτικό νόημα στις ζωές των παιδιών. Η θεσμική παιδαγωγική, έτσι όπως την ξέρουμε από τον Celesten Freinet, είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιρη. Αν η φετινή χρονιά χαρακτηρίζεται από την UNESCO ως έτος πολιτειότητας είναι μια ευκαιρία οι συλλογικές δράσεις στα σχολεία να αναδείξουν αυτά τα χαρακτηριστικά που μας οδηγούν στο σχολείο της κοινότητας. Σχολικοί συνεταιρισμοί, συνελεύσεις, σχολεία ως πολιτιστικά πολύκεντρα, ελεύθερος χρόνος, αποσχολειοποίηση [deschooling], συλλογικές

δράσεις στη γειτονιά, εφημερίδες, βιβλιοθήκες, δημιουργία αναγνωστών, συμμετοχή των παιδιών στο σχολικό συμβούλιο, φιλοσοφία για παιδιά, κριτική στις επιστήμες και στον θετικισμό, μαθητικές κοινότητες, ημερήσια διάταξη και αναλυτικά προγράμματα που αξιολογούν εκ νέου τη σπουδαιότητα των λεγόμενων δευτερευόντων μαθημάτων, ποδήλατα και ανάδειξη των σχέσεων παιδαγωγικής και αρχιτεκτονικής είναι μερικά χαρακτηριστικά αυτού του σχολείου της κοινότητας. Το σχολείο της κοινότητας τελικά από τόπος ανισότητας μπορεί να προσληφθεί ως τόπος ισότητας, όπως είναι στη παιδαγωγική του Jacques Ranciere. Είναι βασικό να δούμε στον αδιαμόρφωτο ελληνικό καπιταλισμό την εκπαίδευση να προηγείται της οικονομίας. Γιατί εν τέλει η κριτική μας στο νεοφιλελεύθερο σχολείο είναι η προτεραιότητα του οικονομικού, αυτού του στοιχείου που ταλαιπωρεί τη νεωτερικότητα, καθώς εισάγεται μ’ αυτή. Η κοινότητα, αντίπαλη του φιλελευθερισμού, είναι μια έννοια που χρησιμοποιούμε εδώ και την υπερασπιζόμαστε με τον τρόπο που την ιδιοποιείται η φιλοσοφία1. Το να είμαστε εξωστρεφείς στη κρίση είναι μια σύνθετη διαδικασία, η οποία εν πολλοίς έχει τις αναφορές της και στο αποτέλεσμα της κρίσης, στο νέο που γεννιέται. Αναγνωρίζουμε ότι τα σχολεία είναι φυλακές, αναγνωρίζουμε την κακοποίηση των παιδιών από τους γονείς τους, τον κόσμο της κρίσης και του παλιού μέσα στο καινούριο που ιχνηλατούμε. Το σχολείο μέσα στην κρίση γεννά το σχολείο της κοινότητας, το οποίο περισσότερο από ποτέ συνεργάζεται με τις υποστηρικτικές δομές της υγείας και του πολιτισμού. Και γίνεται ένα νοητικός χάρτης για περισσότερους χώρους για την παιδική ηλικία που συγκροτούν μια δική τους κόκκινη κλωστή, στην οποία στο εσωτερικό της στεγάζεται η δημοκρατική συγκέντρωση των ανθρώπων κι «έξω» της έχει τα δεινά του παλιού κόσμου, του κόσμου του καπιταλισμού.

1

Κώστας Δουζίνας, Αντίσταση και φιλοσοφία στη κρίση, Πολιτική ηθική και Στάση Σύνταγμα, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2011, σελ. 74 – 90 και 142 – 165.

2 Το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθήνας το 2011 έδινε πάνω από διακόσιες πενήντα μερίδες φαγητού για σαράντα σχολικές μονάδες. Την ίδια στιγμή η καμπάνια του

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

Υπουργείου Παιδείας σε συνεργασία με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης για μεσογειακή διατροφή στα σχολεία κατέληξε σε ένα φιάσκο to 2011 γιατί στάλθηκαν μόνο αφίσες και έγινε διανομή φρούτων και λαχανικών μόνο μια φορά. Η πολιτική για τη διατροφή έχει μείνει μετέωρη χωρίς την δυνατότητα ακόμη και αυτοδιαχείρισης.

3

Δες για παράδειγμα το ρεπορτάζ της Νικολίτσας Τρίγκα, «Οι χορηγίες διχάζουν τα σχολεία», εφημερίδα Έθνος 23/10/2012, σελ. 23.

4

Η έρευνα του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, ο οποίος είναι ένας από τους χορηγούς στα σχολεία την περίοδο της ελληνικής κρίσης έχει ως εύρημα πως είναι χωρίς φαγητό ο ένας στους τρεις μαθητές. Δες Μάρνυ Παπαματθαίου, «Χωρίς φαγητό ένας στους τρεις μαθητές», εφημερίδα Το Βήμα, 17/2/2013, σελ. 39.

5

Τα προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης του πολιτισμού, ειδικά για τις βιβλιοθήκες σ’ όλη την Ελλάδα, πάλι χρηματοδοτούνται από το ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Επίσης το Εργαστήρι Πολιτισμού, στην γειτονιά του Αγίου Παντελεήμονα του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού που καλύπτει ανάγκες 300 παιδιών χρηματοδοτείται από το ίδιο ίδρυμα. Οι θεσμοί πια δοκιμάζονται για την σχέση τους και την εν δυνάμει αυτονομία τους ανάμεσα στο κράτος και το κεφάλαιο, με ασύμπτωτες πια ανοιχτά τις σχέσεις παραγωγής και αναπαραγωγής του κοινωνικού σχηματισμού.

6

Stephen Ball, Deborah Youdell, Η κρυφή ιδιωτικοποίηση στη δημόσια εκπαίδευση, μετάφραση Βάσω Παππή, επιμέλεια Γιώργος Γρόλλιος, Ι.Π.Ε.Μ. – Δ.Ο.Ε., Εκπαιδευτική Διεθνής, Αθήνα 2008, σελ. 77.

7

Δες για παράδειγμα Νικολέττα Θάνου, «Σχεδιασμός, μεθοδολογία και εφαρμογή προγραμμάτων Αγωγής Υγείας στα σχολεία», περιοδικό Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, τχ. 8, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2003, σελ.

70 – 81.

8 Δες Γιώργος Λεχουρίτης, (2012), «Το σχολείο της κοινότητας και ο ρόλος του στελέχους πρόληψης,», www.prevkar.gr.

9 Μπάμπης Μπαλτάς, «Για ένα σχολείο της κοινότητας. Το παράδειγμα του 35ου δημοτικού σχολείου Αθήνας», περιοδικό Λεύγα, τχ. 8, Σεπτέμβριος 2012, σελ. 55 – 60.

1 Κατερίνα Μάτσα, «Η οικογένεια στη δίνη της παγκοσμιοποίησης. Μορφές εμφάνισης της κρίσης της. Η οικο-

ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΕΚΠΛΗΞΗ, τουλάχιστον για τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας που σήμερα αγωνίζονται ενάντια στις απολύσεις των εργαζομένων, υπερασπιζόμενοι ένα δημόσιο και δωρεάν πανεπιστήμιο, το περιεχόμενο της επιστολής των έξι πρώην πρυτάνεων του ΕΚΠΑ, οι οποίοι δεν συντάσσονται με τη στάση της Συγκλήτου του ΕΚΠΑ και άλλων συλλογικών οργάνων. Δεν αποτελεί έκπληξη γιατί η επιστολή αυτή δικαιώνει την άποψη ότι μικρή κατηγορία πανεπιστημιακών, που βρέθηκαν στην ηγεσία των πανεπιστημίων, όταν καλούνται να επιλέξουν στρατόπεδο - ιδιαίτερα στη φάση της «αποστρατείας» τους - κατά κανόνα συντάσσονται με την κυρίαρχη πολιτική και ιδεολογία, ανεξάρτητα του πόσο καταστροφική μπορεί να είναι αυτή για τους θεσμούς και τη θέση που υπηρετούσαν. Αποτελεί, όμως, έκπληξη, να δηλώνουν απερίφραστα και άκριτα, με την επιστημονική τους ιδιότητα, ότι η μνημονική πολιτική διαχείριση των δημοσιονομικών αναγκών συνιστά στην ουσία φυσικό νόμο, στον οποίο θα πρέπει να υποτάσσονται τα μέλη ενός κοινωνικού σχηματισμού. Να υποτάσσονται, αποδεχόμενα μοιρολατρικά, τις πολιτικές εξαθλίωσης που υλοποιούνται στο όνομα μιας αόριστης και αμφίβολης ανάπτυξης, που ακόμη και οι μέντορες του οικονομικού νεοφιλελευθε-

γένεια του τοξικομανούς», στο Νίκος Παπαχριστόπουλος, Κυριακή Σαμαρτζή (επιμέλεια), Οικογένεια και νέες μορφές γονεϊκότητας, Opportuna, Πάτρα 2009, σελ. 173 – 192.

και οι διαλεκτικές που αναπτύσσονται έχουν να κάνουν είτε με την επιστροφή στον θεσμό, είτε με το ξεπέρασμά του και τη δυνατότητά να χρησιμοποιείται το σημαίνον οικογένεια μεταφορικά.

1

1 Δες χαρακτηριστικά Corey Robin, Φόβος, Η ιστορία μιας πολιτικής ιδέας, μετάφραση Ιουλία Πεντάζου, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010, σελ. 53 – 124.

Ο Κυνόδοντας (2009) του Γιώργου Λάνθιμου είναι, δια της υπερβολής της τέχνης, αυτός ο κόσμος της οικογένειας και του κεφαλαίου μέσα στο καθεστώς της δομής εκτός εικόνας, όπου μόνο μια διαλεκτική εικονοποίηση αυτού που δεν είναι ακόμα ορατό μπορεί να μας κάνει και μας να το δούμε. Το Attenberg (2010) της Αθηνάς - Ραχήλ Τσαγκάρη είναι μια ταινία για την ανασυγκρότηση της σεξουαλικότητας πέρα από τις προϋπάρχουσες προ – καταλήψεις και η Χώρα Προέλευσης (2010) του Σύλλα Τσουμέρκα είναι η ανάμειξη της ιδωτικότητας της οικογένειας με την ιστορία. Με τη σειρά της και η Ακαδημία Πλάτωνος (2010) του Φίλιππου Τσίτου είναι ένας στοχασμός πάνω στην οικογένεια. Όλες οι ταινίες αυτές είναι μια μεταβολή της ορατότητας για το σημαίνον οικογένεια

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ

ΑΙΔΩΣ ΑΡΓΕΙΟΙ! ρισμού αμφισβητούν. Η επίκληση του σεβασμού στο δικαίωμα της απεργίας αποτελεί ανορθολογική αντίφαση και συνακόλουθα μέγιστη υποκρισία, όταν συνοδεύεται από τη ριζική τους διαφωνία για το κλείσιμο των πανεπιστημίων από τους εργαζόμενους, αποσιωπώντας ταυτόχρονα το κατ’ ουσίαν κλείσιμο που η κυβερνητική πολιτική επιφυλάσσει. Αποτελεί μέγιστη υποκρισία: P Όταν γνωρίζουν πολύ καλά τις ανάγκες σε προσωπικό που οι σύγχρονες δομές ενός αναβαθμισμένου πανεπιστημίου απαιτούν.

P Όταν γνωρίζουν ότι ούτε καν οι πενιχροί τακτικοί προϋπολογισμοί των ΑΕΙ δεν θα εκτελεστούν χωρίς το επαρκές προσωπικό των αντίστοιχων οικονομικών τους υπηρεσιών.

P Όταν γνωρίζουν ότι οι βιβλιοθήκες, τα κέντρα Η.Υ.

1

Για την μετατροπή της αγάπης από θρησκευτικό συναίσθημα σε πολιτικό – εκτός από το φεμινιστικό κίνημα το οποίο συνέβαλλε κι αυτό σ’ αυτό – δες Gustavo Gutierrez, Θεολογία της απελευθέρωσης, μετάφραση Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, επιμέλεια Θοδωρής Δρίτσας, Άρτος Ζωής, Αθήνα 2012.

1

Κώστας Δουζίνας, Ριζοσπαστική πολιτική και νομική φιλοσοφία. Δικαιώματα, αυτοκρατορία, κοσμοπολιτισμός, μετάφραση Μιχάλης Λαλιώτης, Νήσος, Αθήνα 2012, σελ.

468 – 471.

και δικτύων, η προστασία και η φύλαξη των κτιρίων και του εξοπλισμού τους και οι τρέχουσες διοικητικές δομές των πανεπιστημίων θα καταρρεύσουν.

P Όταν γνωρίζουν ότι η στελέχωση των Ειδικών Λογαριασμών που διαχειρίζονται τα ερευνητικά προγράμματα θα καταρρεύσει, με τον κίνδυνο απώλειας σημαντικών πόρων για τα ΑΕΙ. Αλλά αυτό που αποτελεί μέγιστη ύβρη και δεν επανορθώνεται με τη λύση που προτείνουν προς την Πολιτεία για διέξοδο από την κρίση, είναι ο «πατριωτισμός» που επιδεικνύουν για το ΕΚΠΑ, δηλώνοντας ανερυθρίαστα, «πάρτε αυτούς που η Τρόικα σας υποδεικνύει από τα άλλα ΑΕΙ της χώρας», ως ένδειξη μιας στοιχειώδους «προσφοράς» προς το ίδρυμα που οι ίδιοι έχουν υπηρετήσει. Η μέγγενη των κυβερνητικών πιέσεων προς τους εργαζόμενους στα οκτώ πανεπιστήμια που δίνουν έναν αγώνα επιβίωσης σφίγγει. Από τη μια μεριά η παραγγελία εισαγγελικών παρεμβάσεων και από την άλλη οι «φιλικές» συμβουλές υποταγής των «προθύμων». Γι’ αυτό, τώρα είναι η ώρα της μέγιστης δυνατής συμπαράταξης. Αυτός ο αγώνας μπορεί και πρέπει να είναι νικηφόρος για να μείνει ζωντανό το δημόσιο πανεπιστήμιο.

30.09.2013

19

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Σήμα κινδύνου για τις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες

20

Οι ελληνικές πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες την τελευταία 15ετία έχουνεπιδείξει σημαντικότατο έργο με εθνική και διεθνή απήχηση. Αξιοποιώντας στο έπακρο εθνικά και ευρωπαϊκά κονδύλια εκσυγχρονίσθηκαν και υιοθέτησαν τα διεθνή πρότυπα βιβλιοθηκονομικής οργάνωσης καιτη σύγχρονη τεχνολογία διαχείρισης της πληροφορίας. Τα πανεπιστήμια της χώρας, παρά τις εγγενείς δυσκολίες και αντιστάσεις, επένδυσανστο θεσμό με σοβαρότητα και επιμονή. Συγκεκριμένα, τα επιτεύγματα των βιβλιοθηκών αφορούν στην εδραίωση της συνεργασίας μεταξύ των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, στη στελέχωση με υψηλά καταρτισμένο προσωπικό,στην αναβάθμιση και βελτίωση του συνόλου των υπηρεσιών τους, στις νέες κτηριακές υποδομές τους. Υπόδειγμα συνεργασίας στον ακαδημαϊκό χώρο αποτελεί η δημιουργία τουΣυνδέσμουΕλληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ), που συνέβαλε καθοριστικά στην εξοικονόμηση πόρων για το σύνολο των ιδρυμάτων της χώρας, στην ουσιαστική υποστήριξη του εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου, στην κοινή στρατηγική για την πρόσβαση και τη διαχείριση πηγών πληροφόρησης,στη συντονισμένη ανάπτυξη συλλογών, στην ταυτόχρονη παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών (πρόσβαση σε πάνω από 10000 τίτλους ηλεκτρονικών περιοδικών και βάσεων, συλλογικό κατάλογο, δίκτυο διαδανεισμού, μονάδα ολικής ποιότητας, κ.τλ.). Τα τελευταία χρόνια, σε όλες τις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες αναπτύχθηκαν ποικίλες, σύγχρονες και καινοτόμες υπηρεσίες.Ενδεικτικά, οι βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου Αθηνών αναβαθμίστηκαν και ανέπτυξαννέες υπηρεσίες όπως: αυτοματοποίηση καταλόγου, πρόσβαση σε ετερογενείς ψηφιακές συλλογές μεγάλης ιστορικής και πολιτιστικής αξίας (ψηφιακή βιβλιοθήκη “Πέργαμος”) καθώς και ψηφιακή βιβλιοθήκηδιατριβών, εξασφάλισαν πρόσβαση σε ηλεκτρονικό και έντυπο υλικό (βιβλιογραφικές βάσεις, 1500 ηλεκτρονικά και έντυπα περιοδικά και 1.000.000 έντυπα βιβλία), διαδανεισμό βιβλίων και παραγγελία άρθρων περιοδικών, θεματικές διαδικτυακές πύλες ειδικού ενδιαφέροντος, κ.τλ. Η αναγνώριση της προσφοράς αυτών των υπηρεσιών αντικατοπτρίζεταιστην ιδιαίτερα υψηλή βαθμολογία που λαμβάνουν οι βιβλιοθήκες στις εξωτερικές αξιολογήσεις των ακαδημαϊκών Τμημάτων των ιδρυμάτων. Παράλληλα, στο πλαίσιο του τρέχοντος Επιχειρησιακού Προγράμματος “Ψηφιακή Σύγκλιση”,οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες δημιουργούν κεντρικές υπηρεσίες ανοιχτής πρόσβασης όπωςηλεκτρονικέςεκδόσεις, ιδρυματικά ψηφιακά αποθετήρια, υπηρεσίες για φοιτητές Α.μ.Ε.Α.,υπηρεσίες προβολής της τρέχουσας επιστημονικής και ερευνητικής δραστηριότητας, κ.τλ. Οι παραπάνω υπηρεσίες, που παρέχονται είτε επιτόπου είτε μέσω του διαδικτύου, σχεδιάζονται, υλοποιούνται και συντηρούνται από το προσωπικό των βιβλιοθηκών:βιβλιοθηκονόμους, πληροφορικούς και διοικητικούς υπαλλήλους, που είναι απόφοιτοιτων Τμημάτων Βιβλιοθηκονομίας ΑΕΙ και ΤΕΙ ήάλλων

σχολών με αντίστοιχους μεταπτυχιακούς ή ακόμα και διδακτορικούς τίτλους στη Βιβλιοθηκονομία, την Πληροφορική και άλλα γνωστικάαντικείμενα, χωρίς να παραγνωρίζεται και η ύπαρξη θεματικών βιβλιοθηκονόμων στα σπουδαστήρια. Αποτελεί όμως ένανιδιαιτέρως συμπαγή κλάδο με κοινή εξειδίκευση και υψηλή κατάρτιση. Ένα άλλο δείγμα της έμπρακτης συνεργασίας των βιβλιοθηκών σε επιστημονικό και ερευνητικό επίπεδο αποτελεί η διεξαγωγή του ετήσιου Πανελληνίου Συνεδρίου Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, δίνοντας βήμα σε Έλληνες και ξένους επιστήμονες. Σε λίγες μέρες, παρά τις αντίξοες συνθήκες θα πραγματοποιηθεί το 22οΣυνέδριο στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας με θέμα “Επιστροφή στο μέλλον: οι αξίες του παρελθόντος οδηγοί για το μέλλον”, ως απάντηση της βιβλιοθηκονομικής κοινότητας στην απόπειρα απαξίωσης του θεσμού των βιβλιοθηκών. Η απόφαση της Κυβέρνησης να θέσει σε διαθεσιμότητα 94 βιβλιοθηκονόμους (50 από το ΕΚΠΑ, 23 από το ΑΠΘ, 8 από το ΕΜΠ, 4 από το Πανεπιστήμιο Πατρών, 5 από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και 4 από το Πανεπιστήμιο Κρήτης) και αδιευκρίνιστο αριθμό διοικητικού προσωπικού όλων των κατηγοριών που υπηρετεί στις βιβλιοθήκες οχτώ ΑΕΙ της χώρας (ΚΥΑ 135211/Β22/23-09-2013, ΦΕΚ Β 2384/24/09/2013), κλείνει ουσιαστικά τις βιβλιοθήκες. Η απόφαση αυτή, χωρίς να λάβει υπόψη της τις ανάγκες των ιδρυμάτων καιτις προτάσεις των διοικήσεών τους, ατεκμηρίωτα και άκριτα, προκαλεί ποικίλα εύλογα ερωτήματα ως προς τη σκοπιμότητά της, η οποία οδηγεί στην υποβάθμιση του δημόσιου πανεπιστημίου, καθώς βασίζεται σε μοριοδότηση τυπικών προσόντων, χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση των εργαζομένων και των υπηρεσιών που προσφέρουν στο εκάστοτε ίδρυμα. Τα ερωτήματα, εκτός των άλλων,αφορούναυτή καθεαυτή την επιλογή του κλάδου, την ποσόστωση των υπαλλήλων του και τηνκατανομή της διαθεσιμότητας ανά κατηγορία. Ακόμα και η μέθοδος μοριοδότησηςτης ΚΥΑ, όπου δεν προσμετράται η απόκτηση δεύτερου τίτλου σπουδών διαφορετικής κατηγορίας (ΤΕΙ και

ΑΕΙ στον ίδιο εργαζόμενο), δεν προσμετράταιο δεύτερος μεταπτυχιακός τίτλος και δεν απαιτείται συνάφεια του μεταπτυχιακού και διδακτορικού τίτλου ως προς τη συγκεκριμένη θέση, καταδεικνύει το“σχεδιασμό” ενός κράτους που φαίνεται ότι επιθυμεί να απαλλάξει τα πανεπιστήμιααπό το εξειδικευμένο προσωπικό των βιβλιοθηκών! Η απόφαση θα έχει δραματικές συνέπειεςγια τη λειτουργία και την παροχή υπηρεσιώντων βιβλιοθηκών, θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια τη βιωσιμότητά τους, όπως ήδη φάνηκε τα τελευταία χρόνια με τη δυσκολία κάλυψης της δαπάνης συνδρομών σε ηλεκτρονικές πηγές από τον ΣΕΑΒ. Έρχεταιδε να προστεθεί σε μία μεθοδευμένη και συστηματική προσπάθεια διάλυσης της δημόσιας εκπαίδευσης, αποτελώντας συνέχεια τόσο της υποχρηματοδότησης όσο και της υποστελέχωσης των πανεπιστημίων που οφείλεται στις πολιτικές της λιτότητας και των μνημονίων. Είναι χαρακτηριστικό το πλήγμα που επιφέρει στις βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου Αθηνών από τις οποίες απομακρύνεται πάνω από το το 50% του επιστημονικού δυναμικούσε μια περίοδο διοικητικής αναδιοργάνωσης και φυσικής ενοποίησης των βιβλιοθηκών.Με το εναπομείναν προσωπικό πρέπει να λειτουργήσουν 33 βιβλιοθήκες (Βιβλιοθήκες Σχολών, Σπουδαστήρια, Αναγνωστήρια), που υποστηρίζουν το ερευνητικό και διδακτικό έργο που επιτελείται στις οκτώ Σχολές του ιδρύματος, ως γνωστόν διασκορπισμένες σε διαφορετικές περιοχές τηςΑθήνας. Υπό αυτές τις συνθήκες αναρωτιόμαστε:

P Ποιά θα είναι η επόμενη μέρα για τα πανεπιστήμια χωρίς διοικητικό προσωπικό, χωρίς φύλαξη,με κλειστές τις περισσότερες βιβλιοθήκες και τις διοικητικές τους υπηρεσίες και πώς θα διεξαχθεί ομαλά η εκπαιδευτική διαδικασία και η ερευνητική δραστηριότητα; P Θα μπορεί ο ΣΕΑΒ να συνεχίσει να λειτουργεί, να παρέχει και να αναπτύσσει υπηρεσίες ίδιου εύρους και ποιότητας; P Πώς θα υλοποιηθούν τα εν εξελίξει έργα ΕΣΠΑ των βιβλιοθηκών; P Πού αλλού εκτός από την ανεργία, θα καταλήξει το προσωπικό των βιβλιοθηκών, αφού σε όλα τα Πανεπιστήμια καταργούνται θέσεις βιβλιοθηκονόμων και οι σχολικές, δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκεςκλείνουν η μία μετά την άλλη; P Πώς θα επιτευχθεί η ανάπτυξη του τόπου, όταν υποβαθμίζεται η εκπαίδευση; Το παρόν και το μέλλον του δημόσιου πανεπιστημίου και οι βιβλιοθήκες πλήττονται βάναυσα. Ο αγώνας για την υπεράσπισή του αφορά ολόκληρη την κοινωνία και είναι επιβεβλημένη ανάγκη. Η επένδυση στην εκπαίδευση αποτελεί τονασφαλέστερο δρόμογια την ανάπτυξη και την υπέρβαση της κρίσης. ΟΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΣΤΙΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΒΙΓΛΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΟΣ B.SC., M.SC. ΣΤΡΑΚΑΝΤΟΥΝΑ ΒΑΣΩ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΟΣ, ΠΕ, M.SC ΦΡΑΝΤΖΗ ΗΡΩ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΟΣ, M.A

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

Η ανίερη επιτυχία της απεργοσπασίας ΜΑΡΙΑ ΚΑΖΑΝΤΗ*

Η απεργία των καθηγητών ήταν μια απεργία κακοπληρωμένων μικροαστών.Στην εποχή του καπιταλισμού «με ανθρώπινο πρόσωπο» απολάμβαναν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, αξιοπρεπείς μισθούς –δεν έβγαινε ο μήνας μεν, την πάλευαν δε-και, φυσικά, αξιοπρεπή τραπεζικά προϊόντα–δάνεια καταναλωτικά, διακοπών και τα απαραίτητα στεγαστικά. Την ίδια εποχή, οι μαθητές επίσης απολάμβαναν –αν και την απαξίωναν αυτοί και οι γονείς τους- στοιχειώδη δωρεάν παιδεία. Οι καθηγητές καθυστερούσαν μεν τοποθετούνταν δε στα σχολεία, η ενισχυτική διδασκαλία ήταν ανεπαρκής αλλά υπήρχε, οι σχολικές τάξεις είχαν κατά μέσο όρο 20 μαθητές και η τεχνική εκπαίδευση λειτουργούσε, έστω υποτυπωδώς. Στα χρόνια του μνημονίου, καθηγητές και δάσκαλοι, νοσταλγούν την εποχή που απολάμβαναν παιδαγωγική ελευθερία, δίχως να κάνουν απλήρωτες υπερωρίες –«για την πατρίδα», όπως διατείνονταιπολλοί διευθυντές- δίχως να απειλούνται με πειθαρχικό από περιφερειάρχες, έτσι και δεν αποδεχτούν πως αυτοί, οι εκπαιδευτικοί, ευθύνονται για την κατάντια του δημόσιου σχολείου και δίχως να τρέμουν μήπως και δουν το όνομά τους σε λίστα διαθεσιμότητας, τουτέστιν σε λίστα απόλυσης. Η απεργία λοιπόν φαινόταν να είναι μονόδρομος. Είναι ξεκάθαρο πια πως τα αιτήματα δεν είναι απλώς συντεχνιακά και οι γονείς είναι πιο έτοιμοι από ποτέ να στηρίξουν το κίνημα των εκπαιδευτικών. Οι πολλά υποσχόμενες πενθήμερες επαναλαμβανόμενες, εξαγ* Εκπαιδευτικός στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

ΒΛΕΠΩ ΤΟ MAIL «Απόφαση του Συμβουλίου για τη διαθεσιμότητα των διοικητικών υπαλλήλων» και το ανοίγω με ανυπομονησία, ενώ αυθόρμητα χαρούμενος σκέφτομαι: «Να βρε! Και το Συμβούλιο στηρίζει τους διοικητικούς». Αρχίζω να το διαβάζω, αλλά φευ, οποία απογοήτευσις... Ούτε έστω μια κουβέντα από αυτές που πραγματικά χρειάζονται οι διοικητικοί. Οι λέξεις «συμπαράσταση», «αλληλεγγύη», «αξιοπρέπεια», «δικαίωμα», «υποστήριξη» απουσιάζουν από το κείμενο. Μια σκέψη μου περνάει φευγαλέα από το μυαλό: μήπως, λόγω αχρηστίας και πάντα υποσυνείδητα βέβαια, απουσιάζουν πλέον και από το λεξιλόγιο των μελών του Συμβουλίου; Για την διαθεσιμότητα των διοικητικών υπαλλήλων μας γράφετε κ. Πρόεδρε, αλλά δεν φαίνεται να ανησυχείτε, εσείς και το Συμβούλιό σας, για το αν θα τεθούν σε διαθεσιμότητα (έτσι λέγεται κομψά η απόλυση, φαντάζομαι ότι το γνωρίζετε) ο Κώστας, η Μαρία, η Αθηνά, οι οποιοιδήποτε 33 συνάδελφοι μας διοικητικοί υπάλληλοι. Δεν ανησυχείτε για το αν θα έχουν την επόμενη μέρα να πληρώσουν το νοίκι τους, ναταΐσουν τα παιδιά τους, να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους... Αυτό που σας ανησυχεί είναι η «...αποστέρηση πο-

γέλλονται και έχουν εξαιρετική επιτυχία… Φευ, την πρώτη μέρα! Ο κλάδος, οι επίδοξοι απεργοί, είναι άφραγκος. Δεν φρόντισε για απεργιακό ταμείο, ενώ χρόνια τώρα το ευαγγελίζεται ως απαραίτητο. Αλήθεια, όμως, από πότε απεργούν οι φραγκάτοι; Παρεκτός, αν φραγκάτοι λογίζονταν οι καθηγητές το 1997 και οι δάσκαλοι το 2006, χρονιές μεγάλων απεργιών. Κι αν όλοι οι απεργοσπάστες σήμερα δεν είχαν κυριολεκτικά να φάνε, δεν ήξερανπως «δεν πρέπει να περιμένουν τη σωτηρία τους από την άλλη πλευρά; Και του πιο αδύνατου η δύναμη διπλασιάζεται, όταν ενώσει τη λιγοστή του μπόρεση με την προσπάθεια των συντρόφων του(…). Αλληλεγγύη των δυστυχισμένων». Στα βάθη της ιστορίας χάνονται τα λόγια του δάσκαλου Δημήτρη Γληνού, ώστε να ξεχαστούν από τους απόγονους συναδέλφους του, οι οποίοι δεν έσπευσαν να στηρίξουν απεργιακά τους καθηγητές. Και είναι αλήθεια πως όλοι περνούν δύσκολα. Τα δάνεια τρέχουν, η εφορία τσακίζει, τα παιδιά έχουν τις απαιτήσεις τους… «Άραγε», παραφράζοντας τον Αλέν Μπαντιού, οι δάσκαλοι και των τριών βαθμίδων «έχουν καρδιά;»Θυμάται κανείς τη Ρόζα Ιμβριώτη, το Παρθεναγωγείο του Βόλου, τους δασκάλους στα σχολεία του βουνού; «Στο προσκήνιο βρίσκονται οι άμεσοι απόγονοι» άλλων: αυτών που θεωρούν τα σωματεία γραφικά μορφώματα, τη εργασιακή μονιμότητα επαίσχυντο ταμπού, τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων –κλειστά σχολεία, αγκυροβολημένα κρουαζιερόπλοια κοκ- δράσεις που σύσσωμη η αριστερά πρέπει να καταδικάσει ωσάν μορφές βίας, εξισωμένες πολλάκις με τηφονική βία της Χρυσής Αυγής. Τι κι αν αυτή «εξαρ-

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ Σ.Ι. ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ λύτιμων και απαραίτητων ανθρώπινων πόρων...». Θα σας καθησυχάσω λοιπόν! Σας υπενθυμίζω το ΕΣΠΑ, και ειδικότερα το ΕΣΠΑ της περιφέρειας Θεσσαλίας. Στις επιλέξιμες δαπάνες του προβλέπει και «ανθρώπινους πόρους» και μάλιστα με κόστος που μπορεί να είναι κατά πολύ χαμηλότερο ακόμα και των κατά40% μειωμένων -όπως εσείς γράφετε- μισθών των διοικητικών υπαλλήλων. Ουπς! Ελπίζω να μην μπαίνουν ιδέες, ότι οι 33 είναι λίγοι, ότι με περισσότερους σε διαθεσιμότητα μπορούμε να κάνουμε -για το καλό τηςχώρας πάντα- ακόμα μεγαλύτερη οικονομία... Απόφαση του Συμβουλίου σας μας στέλνετε κ. Πρόεδρε, αλλά δεν διαβάζω κάτι που εσείς και το Συμβούλιό σας αποφασίσατε να κάνετε για την αποτροπή της διαθεσιμότητας των απαραίτητων «για την ομαλή λειτουργία του ιδρύματος» (η έκφραση είναι δική σας)

θρώθηκε»; Η κυρίαρχη ιδεολογία πάντα θα προσπαθεί να βρει ως χαμένα κομμάτια του πάζλ της παρανομίας τα κάθε λογής κοινωνικά κινήματα. Κι όταν αυτά εκφράζονται απεργιακά, οι επιθέσεις εντείνονται και η απεργοσπασία μετονομάζεται «δικαίωμα στη δουλειά». Θυμάται κανείς άραγε τους Έλληνες ανθρακωρύχους στο Λάντλοου της Αμερικής το 1914, με επικεφαλής τον Λούι Τίκα, που έστησαν καταυλισμό στα ορυχεία για να εμποδίσουν τους απεργοσπάστες να δουλέψουν; Οποίο έλλειμμα δημοκρατίας τους διήπε! Δυστυχώς για όλους, οι απεργοσπάστες δεν τοποθετούν τους εαυτούς τους απ’ την άλλη μεριά, αυτή του απολυμένου, που δεν του έχει μείνει πια κανένα όπλο για να παλέψει, ούτε καν αλυσίδες για να τις απολέσει. Και να η ανίερη επιτυχία της απεργοσπασίας, επιχείρημα των μνημονιακών, δια στόματος Άδωνη Γεωργιάδη: «οι απεργοί είναι ελάχιστοι, άρα οι εργαζόμενοι, δεν είναι με τους συνδικαλιστές, είναι με μας». Όταν απολυθούν οι επόμενες δεκάδες χιλιάδες δημοσίων υπαλλήλων, τότε το μόνο που θα έχει μείνει είναι να ιδρυθεί σύλλογος «διωχθέντων και δυσμενώς μετατετιθέντων» υπό της τρόικας, ο οποίος θα διεκδικεί αποκατάσταση από μελλοντικές αριστερές κυβερνήσεις. Μα, έως τότε, οι αγωνιστικές σημαίες θα υποσταλούν; Τα αντιφασιστικά προτάγματα θα σιγήσουν, τώρα που οι Χρυσαυγίτες είναι ποινικοί; Και να πώς επικαιροποιείται το σύνθημα του Μάο «τολμήστε να αγωνιστείτε, τολμήστε να νικήσετε», ενάντια σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού. Θέτοντας τους εαυτούς μας υπόλογους όχι στο «μαζί τα φάγαμε», αλλά στο «μαζί τα κερδίσαμε».

διοικητικών υπαλλήλων. Αυτό που διαβάζω ότι αποφασίσατε να κάνετε, είναι να καλέσετε κάποιους άλλους να κάνουν διάφορες ενέργειες, επικοινωνιακού χαρακτήρα και αναμφισβήτητης αναποτελεσματικότητας. Στη βάση της βολικής λογικής της ανάθεσης, καλείτε: 1ον τον Πρύτανη του ΠΘ, 2ον τη Διοίκηση του ΠΘ, 3ον τη Σύγκλητο του ΠΘ, να κάνουν! Μάλιστα! Εξαιρετική στάση για ανώτατο όργανο διοίκησης Πανεπιστημίου... Τελικά τι μας λέτε, εσείς και το Συμβούλιό σας κ. Πρόεδρε, με το κείμενο των 392 λέξεων που μας στείλατε; Απολύτως τίποτα! Ή μάλλον κάτι μας λέτε: ότι προθυμοποιείστε να βγείτε στα κανάλια, σε κοινή συνέντευξη τύπου με τους απεργούς διοικητικούς. Επιτρέψτε μου να σας πω αυτό: Να μην βγείτε στα κανάλια κ. Πρόεδρε, ούτε εσείς, ούτε το Συμβούλιό σας. Να παραμείνετε όσο το δυνατόν περισσότερο στην αφάνεια. Όσοι λιγότεροι σας γνωρίζουν, τόσο το καλύτερο για εσάς... Δυστυχώς, με καμία εκτίμηση Τάκης Πολίτης Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ ΠΘ

21

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Κ Α Ι Φ Ο Ι Τ Η Τ Ι ΚΟ Κ Ι Ν Η Μ Α 7 1 ο

Οι φοιτητικές αντιδράσεις εντείνονται

Η μεταρρύθμιση επεκτείνεται στα πανεπιστήμια

22

Η ακαδημαϊκή χρονιά 1929-1930 παρουσιάζει μια ιδιαίτερη ένταση φοιτητικών κινητοποιήσεων που εγκαινιάζουν ένα νέο κύκλο δυναμικότερης κινηματικής δράσης. Αιτία, όχι αυτή καθ’ αυτή η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση – άλλωστε οι κυβερνητικές προτάσεις που αφορούν την ανώτατη βαθμίδα της δεν έχουν ακόμη κατατεθεί - αλλά τα καθημερινά και άλυτα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές, ιδίως οι φτωχότεροι, με τα τσουχτερά δίδακτρα και εξέταστρα, τις τιμές των συγγραμμάτων και τους περιορισμούς των συσσιτίων, τα οποία οξύνει η κυβερνητική πολιτική, αλλά και το αίτημα για καθιέρωση τρίτης εξεταστικής περιόδου. H ψήφιση του ‘Ιδιώνυμου’, με τις πρώτες καταδίκες να αφορούν συναδέλφους τους, εντείνει την ήδη πολωμένη ατμόσφαιρα μεταξύ των αριστερών και γενικότερα προοδευτικών φοιτητών και των πρώτων φασιστοειδών ομάδων που έχουν εμφανιστεί, στον πανεπιστημιακό χώρο. Την ένταση πριμοδοτεί και η σκληρή στάση της Συγκλήτου που όχι μόνο αρνείται να αντιμετωπίσει τα χρονίζοντα φοιτητικά αιτήματα αλλά προχωρά και σε νέα αύξηση των διδάκτρων, ενώ δεν ανακαλεί την απόφασή της του προηγούμενου Μαρτίου για την αποβολή λόγω κομμουνιστικής δράσης τεσσάρων φοιτητών και μίας φοιτήτριας. Οι φοιτητές σε συγκέντρωση στα Προπύλαια στις 22 και 23 Νοεμβρίου αποφασίζουν δυναμικές αντιδράσεις. Έτσι, στις 27 του μήνα πραγματοποιούν δυναμική πορεία προς το ‘Πτι Παλαί’ - παράρτημα του ξενοδοχείου της ‘Μεγάλης Βρετάνιας’ στη Βασιλίσσης Σοφίας - όπου κατοικούσε ο πρωθυπουργός. Με κεντρικό σύνθημα–πρόσκληση στη διαδήλωση το αίτημα για ‘λαϊκό και συγχρονισμένο πανεπιστήμιο’ το οποίο σύμφωνα με την μαρτυρία του μέλους της κεντρικής επιτροπής αγώνα Κ. Αναστασιάδη στην εφημερίδα των αρχειομαρξιστών «Ο Φοιτητής» φυλ. 4/1930, «συνόψιζε και έκφραζε τον βαθύτατο πόθο για εκδημοκρατισμό της Παιδείας» και ας χαρακτηρίστηκε από μέλη της ΟΚΝΕ ως ‘ρεφορμιστικό’ στο βαθμό που κατά την αντίληψή τους, τέτοιου είδους πανεπιστήμιο δεν μπορεί να υπάρξει στα πλαίσια του καπιταλισμού. Πάντως αυτού του είδους οι αντιπαραθέσεις δεν αφήνουν αδιάφορη την αστυνομία, η οποία επεμβαίνει με άγριες διαθέσεις. Οι φοιτητές αντιστέκονται και εκτυλίσσονται σκηνές βίαιης καταστολής. Ο Ασημάκης Πανσέληνος θυμάται τους φοιτητές να τραγουδούν το αυτοσχέδιο της στιγμής: «Πέρα εκεί στο Πτι Παλαί σπάσαν κεφαλαί φοιτητών πολλαί» Η διαδήλωση με πάνω από 3500 χιλιάδες φοιτητές και έντονα αντικυβερνητικά συνθήματα επαναλαμβάνεται και την επομένη. Οι συγκρούσεις με την αστυνομία επίσης, ακόμη πιο βίαιες, αφήνουν πίσω τους ένα νεκρό και δεκάδες συλλήψεις. 32 φοιτητές οδηγούνται ως πρωταίτιοι στα δικαστήρια όπου καταδικάζονται όλοι και κλείνονται στις φυλακές ‘Αβέρωφ΄ και της ‘Παλαιάς Στρατώνας’. Το φοιτητικό κίνημα αντιδρά απαιτώντας την άμεση αποφυλάκιση των 32 οι οποίοι αρχίζουν και απεργία πείνας. Ταυτόχρονα, η πρυτανεία της ΑΣΟΕΕ αποβάλλει δύο από αυτούς που ήταν φοιτητές της. Η αναταραχή συνεχίζεται αμείωτη για πάνω από 50 μέρες και παίρνει διεθνείς διαστάσεις, με τον Αϊστάϊν να στέλνει μήνυμα συμπαράστασης στους φοι-

τητές, ζητώντας παράλληλα να σταματήσουν οι διώξεις εναντίον τους. Γεγονός που αναγκάζει τελικά την Κυβέρνηση να αποφυλακίσει τους καταδικασμένους. Παράλληλα, ομάδα φοιτητών σε ειδική έκδοση στις αρχές Δεκεμβρίου, με τίτλο ‘Φοιτητικά Σατιρικά Τραγούδια’ συγκεντρώνει παρωδίες γνωστών τραγουδιών της εποχής, με τα οποία οι συνάδελφοί τους σατίριζαν τον πρύτανη, την αστυνομία και τον Βενιζέλο. Ο νέος Υπουργός Παιδείας Γ. Παπανδρέου εγκαινιάζει την θητεία του στο Υπουργείο, αποφασίζοντας «να επιβάλλη το κράτος του Νόμου» με τις συλλήψεις στις 9 Ιανουαρίου, φοιτητών που διαμαρτυρήθηκαν για την εναντίον των κινητοποιήσεων τους αρθρογραφία της εφημερίδας ‘Εστία’. Οι φοιτητές καταδικάζονται σε ενάμιση μήνα φυλάκιση. Αξίζει να σημειώσουμε ότι σε όλη την περίοδο αυτού του αγώνα, σύμφωνα με την μαρτυρία του Αναστασιάδη παρουσιάστηκε ‘μια άτυπη μορφή Ενιαίου Μετώπου με τη συμμετοχή, των κεντρώων και αριστερών από εκπροσώπους της ΟΚΝΕ και του Αρχείου’ !

Ο κύκλος της έντασης εξαπλώνεται και στην Θεσσαλονίκη Το κλίμα της έντασης επεκτείνεται και στην μικρή φοιτητική κοινότητα – δεν αριθμεί ούτε 1000 φοιτητές στα 1929 - του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, κλίμα που εντείνει η ενεργή παρουσία και στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας, της φασίζουσας « Εθνικής Παμφοιτητικής Ένωσης» των ‘Επετζήδων’ στη φοιτητική αργκό - καθώς και η στενή συνεργασία της και παράλληλη δράση εναντίον των εβραίων πολιτών της πόλης με τα ‘Τρία Ε’ όπως έμεινε στην ιστορία η ανοικτά ναζιστική οργάνωση « Ένωσις Ελλήνων Εθνικιστών» και η αντίθεση της με το υπόλοιπο φοιτητικό σώμα και κυρίως με την ολιγομελή ομάδα της ΟΚΝΕ η οποία διευρύνει συνεχώς την επιρροή της. Σημαντική είναι και η δράση του ‘Παμμακεδονικού Συλλόγου Φοιτητών’ και από την επόμενη χρονιά της δημιουργίας πυρήνα της ‘Φοιτητικής Συντροφιάς’. Εκτός από τα ίδια άλυτα προβλήματα των συναδέλφων τους της Αθήνας βασικό ακαδημαϊκό αίτημα των φοιτητών ήταν και η ολοκλήρωση του Πανεπιστημίου σε σχολές και υποδομές. Ακόμη λειτουργούσε μόνο η Φιλοσοφική Σχολή και από τις άλλες Σχολές μόνο τα τμήματα Δασολογικό, Γεωπονικό, Μαθηματικό και Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών. Οι υποδομές στο παλιό Οθωμανικό Λύκειο που αποτελεί την έδρα και το μοναδικό κτήριο του Πανεπιστημίου,ήταν στοιχειώδεις : «Όλες του οι Σχολές, προσπαθούσαν να χωρέσουν εδώ μέσα. Και τα κατάφερναν. Μεγάλος αγώνας γίνονταν για μια θέση στην αίθουσα, ιδίως αν το μάθημα ήταν δίωρο ή αν κρατούσαμε σημειώσεις. Πηγαίνοντας στο Σπουδαστήριο, εκτός από την καρέκλα, ποτέ δεν ήξερες ποιο βιβλίο, από αυτά που διάβαζες, θα προλάβεις ελεύθερο, για να συνεχίσεις. Και σαν να μην έφταναν αυτά, είχαμε και τα εργαστήρια της Χημείας από κάτω μας, στο υπόγειο, που μας έπνιγαν με το υδρόθειο κάθε τόσο. ‘Δεν βλάπτει, δεν βλάπτει’, μας έλεγαν οι πανταχού παρόντες κλητήρες, με το σήμα του αναπήρου στο πέτο, που μάλλον εκτελούσαν και μερικά άλλα καθή-

κοντα…» θυμάται ο Γιώργος Ιωάννου. Πιο ειδυλλιακά – το πέρασμα των χρόνων δημιουργεί σχεδόν πάντα αυτή την διάθεση – καταγράφει την τότε ατμόσφαιρα ο Μανώλης Ανδρόνικος: «Παρακολουθούσαμε μαθήματα στις ίδιες αίθουσες, είχαμε ένα κοινό αναγνωστήριο, ένα κοινό κυλικείο, και τον κήπο με τα δέντρα. Και το γρασίδι όπου λύναμε τα προβλήματά μας και τα προβλήματα όλου του φλεγόμενου και τότε κόσμου. Οι συντροφιές είχαν διασχολική σύνθεση, καθώς συνέχιζαν οι μαθητικές φιλίες ή έφερναν φίλους και φίλες από τις άλλες σχολές με χίλιες αφορμές. Από τις αισθηματικές ως τις ιδεολογικές. Οι καθηγητές ήταν γνωστοί σ’ όλους και οι πιο παλιοί απ’ αυτούς γνώριζαν τους φοιτητές των άλλων σχολών». «Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, στα πρώτα εκείνα χρόνια της λειτουργίας του, ήταν μια ‘οικογενειακή’ υπόθεση…» αναφέρει στις «Σελίδες Αυτοβιογραφίας» ο Γιώργος Βαφόπουλος. Η ειδυλλιακή αυτή εικόνα δεν μπορεί να κρύψει βέβαια την σκληρή κοινωνικό-οικονομική πραγματικότητα, που βιώνουν καθημερινά οι φοιτητές του νέου πανεπιστημιακού ιδρύματος, όσο και αν λείπουν οι πληροφορίες για την φοιτητική ζωή και δράση της πρώτης αυτής περιόδου. Διάσπαρτες πληροφορίες αντλούμε από το «Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921- 1944) του Τομανά, το κείμενο του Γιάννη Γκλαρνέτατζη που μας έστειλε ο ακούραστος φίλος Τριαντάφυλλος Μυταφίδης καθώς και από τις συλλογές κειμένων που συνέλεξαν ο Γ. Αναστασιάδης και ο Γ. Κεχαγιόγλου. Πάντως - και ανεξάρτητα από τον μικρό αριθμό των πληροφοριών που έχουμε στη διάθεσή μας - είναι γεγονός πως όπως συμβαίνει ακόμη και στις καλύτερες οικογενειακές σχέσεις, δεν είναι δυνατόν να λείπουν και οι εντάσεις και οι συγκρούσεις των μελών τους. Έτσι στον καφενέ του ‘Μήττα’, στην πλατεία του ‘σιντριβανιού’, λίγο δηλαδή πιο κάτω από το πανεπιστήμιο– απαραίτητο συνακόλουθο κάθε ακαδημαϊκού ιδρύματος που σέβεται τον εαυτό του η ύπαρξη καφενείου στις παρυφές του – οι συσκέψεις των φοιτητών με πρωτεργάτες τα μέλη της ‘Αριστερής Παράταξης’, που έχει μόλις συγκροτήσει η ΟΚΝΕ, φουντώνουν και αποφασίζουν αρχές Δεκέμβρη, σχεδόν ομόφωνα απεργία. Οι φοιτητές με τα γνωστά αιτήματα κατακλύζουν τον εσωτερικό χώρο του πανεπιστημίου δηλαδή της Παλιάς Φιλοσοφικής Σχολής. Η Πρυτανεία φοβισμένη καλεί την αστυνομία, που περικυκλώνει το κτήριο…

‘Κάτω άλογα, πάνω άλογα’ Ο καθηγητής της Κοινωνιολογίας – επιστημονικού αντικειμένου που για πρώτη φορά είχε ιδρυθεί και πληρωθεί έδρα μελέτης του σε ελληνικό Πανεπιστήμιο – Αβροτέλης Ελευθερόπουλος – όπως είχε αλλάξει το όνομά του ο φτωχός Κωνσταντινοπολίτης Φιλόλαος Σέλπες, φεύγοντας για την Εσπερία όπου έγινε καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, πριν μετακληθεί στο νεαρό ΑΕΙ της Θεσσαλονίκης – θυμάται και καταγράφει :«…Οι καθηγητές μαζεμένοι στο δωμάτιο της συγκλήτου κοίταζαν απ’ τα παράθυρα. Εγώ, συνηθισμένος απ’ τη Ζυρίχη σ’ ελευθερία του πνεύματος, κατεβαίνω άφοβος και μιλώ με τον διευθυντή χωροφυλακής, παίρνω επάνω

ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΠΑΙΔΕΙΑ

&ΚΟΙΝΩΝΙΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013

τχ. 85

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ/ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΙΡΙΔΗΣ

Μεξικάνοι εκπαιδευτικοί και μαθητές σε κοινή διαδήλωση Εκπαιδευτικοί και μαθητές διαδήλωσαν μαζί χθες στην επέτειο της σφαγής τουTlatelolco (2 Οκτωβρίου του 1968), όταν ένας άγνωστος αριθμός των άοπλων διαμαρτυρόμενων φοιτητών σφαγιάστηκε από τις δυνάμεις ασφαλείας της κυβέρνησης του κόμματοςPRI, το οποίο είναι ξανά στην εξουσία σήμερα υπό τονPenaNieto. Τουλάχιστον 51 άνθρωποι τραυματίστηκαν στη διαδήλωση, όταν οι δυνάμεις ασφαλείας συγκρούστηκαν με διαδηλωτές. Παρά το γεγονός ότι εκδιώχθηκαν βίαια από την πλατεία Zocalo στην Πόλη του Μεξικού, όπου είχαν κατασκηνώσει για εβδομάδες, από χιλιάδες άνδρες των ΜΑΤ, οι καθηγητές, οι οποίοι είναι μέλη της Ένωσης «CNTE», μιας απόσχισης του διεφθαρμένου εκπαιδευτικού συνδικάτου «SNTE», συνεχίζουν τον αγώνα τους. Οι εκπαιδευτικοί δεν αγωνίζονται για την αύξηση των μισθών τους, πα-

ρά το γεγονός ότι κερδίζουν μόλις λίγα περισσότερα από τον κατώτατο μισθό, αλλά κατά της «εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης» σε νεοφιλελεύθερο πλαίσιο. Παρά το γεγονός ότι η διαμαρτυρία τους παρουσιάζεται από τα μέσα ενημέρωσης ως ένας αγώνας κατά τηςαξιολόγησης, κάτι τέτοιο απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Οι καθηγητές είναι πρόθυμοι να υποστηρίξουν αλλαγές στην εκπαίδευση υπέρ μιας σωστής αξιολόγησης, αλλά δε δέχονται ένα σύστημα κυρώσεων, που βασίζεται σε τυποποιημένες εξετάσεις σε μια χώρα που είναι πλούσια σε πολλές διαφορετικές γλώσσες και πολιτισμούς. Για παράδειγμα, οι καθηγητές θα αξιολογούνται στα αγγλικά και ισπανικά, την ώρα που πολλοί από αυτούς διδάσκουν στη ντόπια γλώσσα, η οποία δεν περιλαμβάνεται στην αξιολόγηση. Οι εκπαιδευτικοί πραγματοποίησαν πολλές συνελεύσειςσχετικά με την ανάπτυξη μιας νέας πολιτικής για την εκπαίδευση, ωστόσοόλες οι ιδέες τους έχουν τους έχουν αγνοηθεί από την κυβέρνηση, η οποία είναι αποφασισμένη να προωθήσει τις μεταρρυθμίσεις της. Αυτές, εκτός από την τυποποίηση της εκπαίδευσης ανοίγουν το δρόμο για την ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης. Ο αγώνας των εκπαιδευτικών αφορά όλη την νεοφιλελεύθερη ιδεολογία της κυβέρνησης και μεταξύ άλλων τίθεται κατά της απόφασης για την ιδιωτικοποίηση της κρατικής επιχείρησης πετρελαίου.

Μήνυμα αλληλεγγύης των εκπαιδευτικών της Τυνησίας προς τους Βρετανούς συναδέλφους τους: «Αγαπητοί φίλοι και σύντροφοι, το τυνησιακό συνδικάτο των καθηγητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα ήθελε να εκφράσει την αλληλεγγύη τουστις απεργίες της 1ης και 17ης Οκτωβρίου. Θεωρούμε ότι ο αγώνας σας ενάντια στις επιθέσεις που δέχονται οι μισθοί και οι συντάξεις σας και υπέρ καλύτερων εργασιακών συνθηκών έχει πολλά κοινά με τους δικούς μας αγώνες, εδώ στην Τυνησία. Τα αιτήματά σας δείχνουν ότι οι νεοφιλελεύθερες επιθέσεις κατά της εκπαίδευσης φτάνουν τόσοστις χώρες του Βορρά όσο και σε αυτές του Νότου. Ζήτω η αλληλεγγύη μεταξύ των εκπαιδευτικών! Ζήτω η διεθνής αλληλεγγύη μεταξύ των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εκπαιδευτικών!»

LASAAD AL YAKOUBI, ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΤΟΥ ΤΥΝΗΣΙΑΚΟΥ ΣΥΝΔΙΚΑΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, UGTT

ΠΗΓΗ: http://www.teachersolidarity.com/

μου την ευθύνη και κατορθώνω να ανοίξουν οι πόρτες για να πάνε οι φοιτητές στα σπίτια τους. Οι φοιτητές όμως προπηλακίστηκαν, οι έφιπποι χωροφύλακες τους κυνηγούν και τους χτυπούν. Ο διοικητής της χωροφυλακής είχε έρθει τρεχάτος κοντά μου. Εγώ στην ταραχή μου, τον δείχνω στους φοιτητές και φωνάζω ‘Κάτω άλογο, πάνω άλογο, που να διαμαρτυρηθώ; Όπως είναι φυσικό επακόλουθο τέτοιων αστυνομικών ενεργειών είναι ένας νέος έντονος κύκλος φοιτητικών κινητοποιήσεων τόσο στην Αθήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη.

Η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση επεκτείνεται και στα ΑΕΙ Αν το 1930 άρχισε την θητεία του ο νέος Υπουργός Παιδείας με διώξεις φοιτητών όπως γράψαμε, την συνεχίζει τον Φεβρουάριο, με την συγκρότηση δύο επιτροπών μελέτης της Πανεπιστημιακής κατάστασης και υποβολής προτάσεων για την σύνταξη νέου οργανισμού λειτουργίας των ΑΕΙ. Η πρώτη επιτροπή με Πρόεδρο τον οικονομολόγο Δ. Μάξιμο – το σπίτι του οποίου σήμερα λειτουργεί ως πρωθυπουργικό γραφείο – τον Εμ. Τσουδερό Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος και τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Θρ. Πετιμεζά και Κυρ. Βαρβαρέσσο έχει αποστολή να διερευνήσει το ποια είναι και πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η περιουσία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η δεύτερη με επικεφαλής τον καθηγητή Δ.Παππούλια και μέλη τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μονάχου Κ. Καραθεοδωρή και τους γενικούς γραμματείς του Υπουργείου Παιδείας και του Πανεπιστημίου Αθηνών η οποία έχει ως αποστολή να συντάξει ένα σχέδιο για τον νέο κανονισμό λειτουργίας των ΑΕΙ. Όπως σημειώνουν οι Βρυχέα και Γαβρόγλου, η επι-

λογή του Πετιμαζά γίνεται γιατί έχει συμμετάσχει σε όλες τις αντίστοιχες επιτροπές από το 1913 και κυρίως είναι ο συντάκτης του συντηρητικού, όπως είδαμε, οργανισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών του 1922 και άρα έχει την εμπιστοσύνη του σώματος των καθηγητών. ‘Αντίβαρο’ αποτελεί ο διορισμός του διεθνούς φήμης μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή προσωπικού φίλου του πρωθυπουργού και συντάκτη του σχεδίου στα 1920 ίδρυσης πανεπιστημίου στη Σμύρνη. Το σχέδιο οργανισμού που συντάσσει η Επιτροπή γίνεται δεκτό από την Σύγκλητο του Πανεπιστημίου, όχι όμως και από την πλειονότητα των καθηγητών όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Η έκθεση του Καραθεοδωρή Η βασική λογική του σχεδίου έχει υιοθετήσει τις προτάσεις που κατέθεσε ο Καραθεοδωρής ως προς την οικονομική ενίσχυση των Πανεπιστημίων και την πιο εύκαμπτη λειτουργία των διοικητικών μηχανισμών, αλλά -όπως σημειώνουν οι Βρυχέα και Γαβρόγλου - όχι και εκείνες που αφορούσαν την δημιουργία νέων Πανεπιστημιακών Εδρών και την υπέρβαση της ‘παράδοσης’ «να νομοθετείτε με τόση ακρίβεια το γνωστικό περιεχόμενο κάθε έδρας… Ο προβληματισμός αυτός θα ξανατεθεί μετά την μεταπολίτευση του 1974, βασικά από το Επιστημονικό Διδακτικό Προσωπικό ξεκινώντας από τις ίδιες αφετηρίες: να κατοχυρωθεί η δυνατότητα διδασκαλίας, άρα και έρευνας, όσο γίνεται περισσότερων γνωστικών αντικειμένων. Η άρνηση των καθηγητών να προχωρήσουν σε κάτι τέτοιο ήταν κατηγορηματική με το ‘ακλόνητο’ επιχείρημα ότι «η νομοθετική κατοχύρωση του γνωστικού περιεχομένου της έδρας δεν το προβλέπει αλλά και δεν το επιτρέπει το Σύνταγμα». Ένα άλλο σημείο που απαλείφθηκε αφορούσε τους τρόπους διδασκαλίας

και αποτελεσματική λειτουργία των τμηματικών εξετάσεων. Προφανώς και τα δύο για μετριασθούν οι καθηγητικές αντιδράσεις. Αξίζει να καταγράψουμε το σκεπτικό του Καραθεοδωρή : «… Η εκπαίδευσις των φοιτητών […] στηρίζεται σήμερον σχεδόν αποκλειστικώς εις τας παραδόσεις εις τας οποίας δίδομεν υπερβολικήν σημασίαν. Η υπέρμετρος δε αξία, την οποίαν αποδίδομεν εις την από καθέδρας διδασκαλία, μας άγει εις πολύπλοκον σύστημα εξετάσεων οίτινες πολύ ολίγον συντελούν εις την μόρφωσιν του διδασκομένου. Κατά την γνώμην μου θα έπρεπε τουλάχιστον το ήμισυ του χρόνου της διδασκαλίας να αφιερούται εις ασκήσεις φροντηρστηριακάς και εργαστηριακάς, αίτινες να βαθμολογούνται συνεχώς. Η βαθμολογία αύτη θα ηδύνατο να χρησιμοποιηθεί όπως απλοποιηθούν αι τμηματικαί εξετάσεις. Υπάρχουν επί παραδείγματι πολλά μαθήματα, δια τα οποία οι ευδοκιμούντες εις τας ασκήσεις δύνανται να απαλλαγούν από τας εξετάσεις…Σήμερον οι δυστυχείς φοιτηταί φορτώνονται με τόσην ύλην ώστε να είναι αδύνατον δι’ αυτούς να εμβαθύνουν εις τας προσκωμένας γνώσεις…» ! Οι σκέψεις αυτές του Καραθεοδωρή αφιερώνονται μετά… 83 χρόνια στους αρμόδιους του Υπουργείου Παιδείας που είναι προσκολλημένοι σε ένα παρωχημένο εξεταστικοκεντρικό σύστημα ελέγχου των γνώσεων – τελευταία γραφή αυτής της αντίληψης ο πρόσφατος νόμος για το Λύκειο – και αδυνατούν να κατανοήσουν την παιδαγωγική σημασία κριτικής εμβάθυνσης των γνώσεων μέσα από ένα διαρκή έλεγχο της από τον φυσικό δάσκαλο του μαθητή… Στο επόμενο τεύχος θα δούμε την ίδρυση της Παντείου.

AΛΚΗΣ ΡΗΓΟΣ

23