Azpeitiaezagutzen by Azpeitia Denon Artean

1RQGLN JDWR]" 1ROD VRUWX JLQHQ"

$]SHLWLD H]DJXW]HQ

JR XQLWDWH GLGDNWLNRD

$=3(,7,$ (=$*87=(1

1RQGLN JDWR]" 1ROD VRUWX JLQHQ" • Argitaratzailea: Azpeitiko Udala (Hezkuntza Saila) • Egilea eta koordinazio lanak: Olatz Aranguren Juaristi • Ilustrazioak: Iban Izagirre Uranga • Diseinua: EREGI, Euskara eta Komunikazioa • Aholkularitza: HIK HASI Euskal Heziketarako egitasmoa • Argazkiak: • EREGI, Euskara eta Komunikazioa (Leire Larrañaga) • 3. 32. eta 40. orrialdeetako argazki zaharrak (aWLP[PRV ,MLTLYPKLHR /LYYPH /PZ[VYPHU ALOHY. Uztarria Kultur Koordinadora (Egilea: Imanol Elias) • 7. orrialdea, fosilak, Gipuzkoako Foru Aldundia eta Munibe Arkeologia Taldea • 15. orrialdea, trikuharrien argazkiak, Aranzadi Zientzia Elkartea eta Gipuzkoako Foru Aldundia. • 16. eta 17. orrialdeak, indusketako argazkia eta errota, Aranzadi Zientzia Elkartea • 12. orrialdea, zaldiak, Alvaro Arrizabalaga-Gipuzkoako Foru Aldundia • 11. orrialdea, Ekaingo zaldia, Iraurgi Lantzen. • 13-. orrialdea, Ekaingo panela, Ute Arazi-Aranzadi/Gipuzkoako Foru Aldundia • 17. orrialdea, burdinezko labana, ﬁbula, pisua eta zeramika Gipuzkoako Foru Aldundia • 18. orrialdea, sagardo bodegoia, Mikel Zengotita - Ardoaren bodegoia - ©Karandaev - Fotolia.com • 40. orrialdea, Azpeitia XX. mendean argazki zaharra, Antton Martinez • 10. eta 13. orrialdeko animalien argazkiak ©Alien Cat, ©Jaun Pablo Fuentes, ©DenisNata, ©Christian Musat, ©Dozornay, ©Michael Rosskothen, ©Olga Sokalo, ©Elenarts, © Anatolii - Fotolia.com - Ardiak-EREGI, Euskara eta Komunikazioa (Iñaki Martinez).

• L.G.: SS-1194-2013 • Inprimaketa: ORVY

Olatz Aranguren Juaristi, Iban Izagirre Uranga eta EREGI, Euskara eta Komunikazioa

125 '$ 3$7;," 125 ,1$;," BESTE ERA BATETARA DEITUKO AL ZENIEKE?

12/$"

ZEIN EGITEN ZAIZU HURBILEKOENA? JARRI ZURE ARGAZKIA EDO MARRAZKIA BERE ONDOAN. AUKERATU DUZUN ARGAZKIAREN AZPIAN IDATZI ZURE IZENA. BESTEAN ZURE LAGUN BATENA JAR DEZAKEZU.

%252%,/'8 (=$*81$ =$,=81$

ZER DAKIT?

ZER IKASI NAHI DUT?

12/$.2$ '$ $=3(,7,$" HONDARTZA DU

HARRESIAK DITU

IBAIAN AHATEAK BIZI DIRA

TREN GELTOKIA DU

BIZTANLE ASKO DITU

MENDIAK DITU INGURUAN

ZOOLOGIKOA DU

BIDEGORRIA DU

4(99(A;< .<9, /,990(

+$6,(5$1

HASIERAN, DUELA MILIOIKA URTE, ITSASOAK ESTALTZEN ZUEN EUSKAL HERRIA. ITSASOAREN AZPIAN GERTATZEN ZIREN LUR MUGIMENDUEN ONDORIOZ, PIXKANAKA LURRA ITSASOAREN AZPITIK IRTETZEN HASI ZEN. IZARRAITZ ETA ERNIO DUELA 120 MILIOI URTE INGURU ATERA ZIREN ITSASO AZPITIK.

'(1$ ,76$62$5(1 $=3,$1 =(*2(1 -6:03(2 .(9(0 /(9;(26 (504(30,5 ,;( 3(5+(9,,5 (A;(95(2 +09(

0;:(:6(5 A,5 )0A0;A( :69;<

4,5+0(5 (<920;<26 -6:03(2 +0;<A<

,A A09,5 +056:(<96(2 )0A0 /,4,5

/(+(1'$%,=,.2 *,=$.,$.

KALKULATU ETA JARRI LETRA BAKOITZA BERE LEKUAN. 9

;

(

ZEGOEN INGURUKO LEHEN BIZTANLEEN BIZITOKIA

,5,.$,7=(1 75(61$ 262 =$+$55$. $85.,78 ',78=7(

BAI (17=81 (7$ $',(5$=, %$, ('2 (= • IRIKAITZ ZESTOAKO BAINUETXEAREN ONDOAN DAGO

• KOBAZULOAN BIZI ZIREN BERTAN

• IBAIAN JASOTAKO HARRIEKIN TRESNAK EGITEN ZITUZTEN

• EHIZA ETA ARRANTZA EGINEZ LORTZEN ZUTEN JATEKOA

• URTE OSOAN BERTAN BIZI ZIREN

• LEHEN GIZAKI HAIEK ORAINDIK HAN BIZI DIRA

,=$., 1($1'(57+$/$ (DUELA 140.000 URTE INGURUKO GIZAKIA) ARGAZKIAN BI EHIZTARI AGERTZEN DIRA.

=(57$1 ',5$ %(5',1$." =(57$1 '(6%(5',1$."

NEANDERTHALEK HONAKO ANIMALIAK EHIZATZEN ZITUZTEN.

$60$78.2 $/ =(18.( $1,0$/,$ %$.2,7=$5, ,=(1$ -$57=(1" <96( 4(4<;( ,99056A,96 03,;:<( )0:65;,(

&520$*121 *,=$.,$

(DUELA 40.000 URTE INGURUKO GIZAKIA)

KOBAZULOETAN ETA AIRE ZABALEAN AURKITUTAKO AZTARNEI ESKER DAKIGU GURE ARBASOAK HAN BIZI IZAN ZIRELA:

• HASIERAN HARRIA LANTZEN ZUTEN (SUHARRIAK). • ONDOREN HEZURRAK LANTZEN HASI ZIREN. • EHIZTARIAK ETA FRUITU BILTZAILEAK ZIREN. • KOBAZULOETAN MARRAZKIAK EGITEN ZITUZTEN.

%$ $/ '$.,=8 1 - NOLA EGITEN ZUTEN EHIZA?

2 - ZEIN ANIMALIAREN ADARRAK ERABILTZEN ZITUZTEN TRESNAK EGITEKO?

3 - ZER MARGOTZEN ZUTEN KOBAZULOETAKO PARETETAN?

(.$,1*2 .2%$=8/2$ (DUELA 17.000-11.000 URTE INGURU) ANIMALIAK MARGOTZEN ZITUZTEN KOBAZULOKO HORMETAN. MARGOTZEKO ARGIA BEHAR ZUTEN, ETA ARGIA IZATEKO SUA.

%$ $/ '$.,=8 12/$ (*,7(1 =87(1 68$"

MARGOTZEKO IKATZA ETA OKREA (BUZTINEZKO MARGOA) ERABILTZEN ZITUZTEN.

+$578 =8. (5( %, 0$5*2 (7$ 0$55$=78 =$/',$

:(9906(

2(;<(

4(4<;(

/(9;A(

(9+0(

)0:65;,(

6036(

+056:(<96(

GIZAKIAREKIN BATERA OREINAK, BASAHUNTZAK, SARRIOAK, UROAK, BISONTEAK, ZALDIAK, ELUR OREINAK, ELUR ERBIA ETA HARTZAK BIZI ZIREN.

(=$%$78 =85( 867(= *$5$, +$57$.2$. (= ',5(1 $1,0$/,$.

A(3+0(

EKAINGO KOBAZULOAN BATEZ ERE ZALDIAK DAUDE MARGOTUTA. BA AL DU ANTZIK ZUK MARGOTU DUZUNAREKIN? ZERGATIK MARGOTUKO ZITUZTEN ZALDIAK?

OSATU TAULA MARRAZKIA BEGIRATUZ. HITZAK KOKA ITZAZU TAULAN

,;?,,;(5 3(5;A,5 A(05;A,5 )<A;05( ,/<5(

$855(7,. • ANIMALIAK EHIZATZEN ZITUZTEN • FRUITUAK BILTZEN ZITUZTEN (3;<,9( /(5+0(.626 3,2<,;(9( 16(5 A09,5 )0A0;A,9( (+0)0+,A ,936 4(.(3,26 02<03<;,26 .(05,(5 ,/0A(;A,5 A<;,5

• KOBAZULOETAN BIZI ZIREN • HARRIA ETA HEZURRA LANTZEN ZITUZTEN

21'25(1 /6;A .<;?0(.6 ,.0;,5 A<,5,A )0A0 )(3+05;A(2 (3+(;< ,.05 A09,5

• ANIMALIAK

HASI ZIREN

• LURRA

HASI ZIREN

• •

BIZITZEN HASI ZIREN ETA

LANTZEN ZUTEN

<:;, A<;,5 ;902</(990,2 (3;?699( 0A(;,5 A<;,3( )(99<(5 /(9,5 )03( (90;A,5 A,5 1,5+,( /699,3( ;902</(990 (:26 /65+(;< +(

HAUEK DIRA GURE INGURUAN MANTENDU DIREN TRIKUHARRIAK. ARLUZE (IZARRAITZ)

ARRIBIRIBILLETA (IRUKURUTZETA)

ZAINGO BIZKARRA (ERNIO)

IRUARRIETA (SAMIﾃ前)

12/$ ,=(1$ '8 %$.2,7=$." -$55, ,=(1$ $5*$=., %$.2,=$5,

SAMIﾃ前N DAGO

ERNION DAGO

IZARRAITZEN DAGO

IRUKURUTZETAN DAGO

%85',1 $52$ 0812$81', $=.2,7,$ (7$ $=3(,7,$ $57(.2 08*$1 '$*2(1 %85',1 $52.2 +(55, +$55(6,78$ '$

,58',$1 ,.867(1 '8=81$ +(55,$5(1 6$55(5$ '$

=(5*$7,. ,58',7=(1 =$,=8 (5$,., =87(/$ +$55(6,$"

%(57$1 %,=, =,5(1$. +2%(72 (=$*87=(.2 ,1'86.(7$. (*,7(1 ',78=7(

+$8(. ',5$ 0812$81',1 $85.,787$.2 *$8=$ %$7=8.

,'$7= (=$=8 %$.2,7=$5(1 21'2$1 =(57$5$.2 (5$%,/7=(1 =,5(1 %85',1(=.2 /$%$1$

(5527$

),%8/$

3,68$

=(5$0,.$

=(5 $85.,7=($ *867$78.2 /,7=$,=8.( 0812$81',1"

0$55$=78 (=$=8

%85',1 $52$ %(*,5$78 21'2.2 ,58',$ (7$ 6$,$ =$,7(= =(1%$.,$. /(.8 (*2.,$1 -$57=(1

:<;65+6( )03;,.0( ,996;( 3(:;6A26 ;,03(;<( 36;(9(26 3,2<( <9( 1(:6;A,26 3,2<(

EGIA

GEZURRA

09(2<990 65+69,5.6 ,:(3+0(2 ,;( 1(990 E (EGIA) ,+6 G (GEZURRA) +09,5!

MUNOAUNDI HARRESIZ INGURATUTAKO HERRIXKA DA ERROMATARRAK BIZI ZIREN BERTAN ANIMALIAK ZAINDU ETA LURRA LANTZEN ZUTEN FAMILIA NAHIKO HANDIAK BIZI ZIREN ETXEBIZITZETAN TELEBISTA IKUSTEN ZUTEN BERTAN

(5520$7$55(1 *$5$,$1 %$5'8/,$55$. %,=, =,5(1 *85( ,1*858$1 ,.(5/$5, %$7=8(. 9(63(5,(6 +,5,$ $=3(,7,$ ,1*858$1 =(*2(/$ 867( '87( %252%,/($1 6$5 ,7=$=8 =85( 867(= (5520$7$55(. (5$.876, =,=.,*87(1 *$8=$.

(9+6(

.(3;A(+(

:(.(9+6(

/(990A26 A<)0(2

(5520$7$55$.

(5520$7$55$. (51,21 02<:0 A<,5 ;(3+,26 0.,3+65 A,.6,5 A(05+(90 )(;,2 ,9506 05.<9<(5 :<( (;A,5 A,5 02<:;,9( (.05;(90(2 A,3(;(90 ),9,A0 )(; )0+(30 A<,5 A,9 .,9; ()0(;< (<99,;02 ¸,95(0 0.6¹ ,:(5 A065 5 A0A20,;,3( 265;(;< )0+,(5 )0 (9;A(05 (<920;< A0;<,5 (9+0(2 3(7<9;A, A06;,5 ,;( A,3(;(90(2 3(.<5+<26 A0,3( ,9(5;A<5 ,5 A,5 (0(26 /(990,5 ,95065 :<( (A(3+< A,5 ,;( ),:;, :< )(; (.,9;< 64 A,20;,5 60(9;A<5,5 05.<9<(5 (9;A(05(2 69+<(5 3(990;< ,.05 A09,5" ,A ,9964(;(99(2 4,(A<36,;(5 A,)03;A(502 (7(;< )0A2(99,(5 ,9964(;(99,2 1(;,26 62,3( -(3;( A<;,5 )0 (9+0 /(99 /(9;< ,;( ()0(;< ,.05 A09,5 9(0;< A0,5 .69+,;( (9+0,5 (;A,;02 A,;699,5 (9;A(05(2 02<:0 ,;( (;A,;02 1(9 0:0302 ,.6;,5 ,A )(A,5 A,.6,5 )(;,2 :(9,(9,205 /(99(7(;< A<,5 (9;A(05( .<9<;A,(5 /0326 A<;,3( ,:(5 A06;,5 5 1,5+,( )03+< ,;( .(A<4,26 /09< A,3(;(90,2 .,9;(;<;(26( 02<:0 A<;,5,( 5 (3+,9( 1(0:;,5 /(:0 ,9(:6;A,( ,9()(20 A<;,5 ,9964(;(99(2 0/,:0 A,3(;< ),/05;A(; ,9964(;(9 A09,5,(5 +,5(2 /03 A0;<A;,5" ,+6 /690 <:;, A<;,5 )(;,2 69+,( 0/,: ,.05 A<,5 5 3(.<5;A,9( 3,/,5 0.,3+6;02 ;(3+, )(; ,95069( )0+(3;A,( ,9()(20 A<;, 620,5 0A,5(2 ,4(;,5 A,3(;(90 ,.65+(26 /<9( /(:0 A,5 /(5.6 ),990(2 ,;( ; .6026 4<;<99(90 563( ¸,95(0 0.6¹ ),/05 )(056 .,/0(.6;(5 ,5;A<5 A<,5 ),990A 563( +,5(2 ,9506 0A,5( 1(990 A065 ,9506 (A7026 3,76 :(265(90 /(5+02 A,3(;(5 ,.6;,5 A09,5 A,3(;<5 ( 5()(90;< A<;,5 ,9964(;(99(2 ,9(:69(26 79,:;(;A,5 (90 A09,3 05 A0A20,;,5 ;(3+, ,<:2(3+<5,2 .60;02 ,9(:6;A,(5 2(3;, /(5+0(2 ,9(. /(<,0 :(9;< A0;A(0,5 ;(3+, )(05( ,9964(;(9 ;(3+, )(; <:;, ,A A<;,5 3,2<;02 /03+(26(2 (:26 0A(5 /699,2 /65+(;< ,.05 A<,5 ,<:2(3+<5,5 ;(3+,( A09,5" 0/,: ,.0;,( 369;< A<;,5(2 6:6 .<;?0 A0;<,5,(5 (4( )(;,2 ,9964(;(99,205 )(;,9( ),9, :,4,(2 /03+( 02<:0 ,:(5 64,5 A<,5! 2,A /(A0 ,;( ,99(A /03 /(< +( .<9, :,4,,5 /65+(4,5+0( /650 ,:(;,5 A(06 5, ,99,A03 69+<;02 (<99,9( +,0;A,5 64,5 +( ,9506 (A7026 /,990(

0$55$=78 (=$=8 %(+(.2 /$8.,$1 (51,2.2 ,38,1($1 *(57$78 =(1$

%(*,5$78 0$3$1 '$8'(1 0$55$=.,$. (7$ /278 (=$=8 =(1%$., %$.2,7=$ '$*2.,21 /(75$5(.,1

A) MUNOAUNDI B) ERNIOKO KONDAIRA C) SUTONDOA D) KOBAZULOETAKO PINTURAK A

E) FOSILAK F) FLISCHA G) TRIKUHARRIA H) ARRAINA

7) EKAIN 1) LEHENDABIZIKO GIZAKIAK 4) BURDIN AROKO HERRIXKAK 6) ERROMATARRAK H

8) ZUMAIAKO ALGORRI 3) IRUKURUTZETA ETA SAMIﾃ前 5) UROLA IBAIA 2) IZARRAITZ

F D

$63$/',.2$ '$ *85( +(55,$ =(5 ,.$6, '8=8"

*85( $5%$62$. $63$/',7,. %,=, ',5$ +(0(1 =(5 ,=$1 '8=8 *8678.2(1$"

JR XQLWDWH GLGDNWLNRD

1ROD VRUWX JLQHQ"

*XUH KHUULDN HUH DUPDUULD GX

/DJXQGXNR DO GLR]X PDUUD]NLODULDUL EHVWH HUGLD RVDW]HQ"

Hainbat argazki dituzu hemen azpian

=HLQW]XN GLUD KHUULNRDN"

BAI

=HU GDNL]X KHUULDQ GLWXJXQ HUDLNLQ KDXHL EXUX]"

,5$85*, %$,/$5$ 852/$ ,%$,$5(1 21'2$1 .\YL OLYYPH /HP[a PaLULRV SLR\HYLU (A70;02 aLNVLU ILNPYH[\ THWHU /VYYLNH[PR

( F 7 F F ; F ( PaLUH LYHIPS[aLU a\[LU S\YYHSKLHYP KLP[aLRV

Idatzi Iraurgi bailara inguratzen duten lau mendiren izenak

1234-

.\YL OLYYPHR IP OPYP N\[\U PaHU aP[\LU! 0YH\YNPRV .HYTLUKPH L[H 0YH\YNPRV :HS]H [PLYYH PaLUHR OHY[\ aP[\LU OLYYPHR • Herrian bizi nahi zutenei lurrak eman zizkien landu eta etekina ateratzeko. • Soreasuko monasterioa herriari eman zitzaion bere mendi, iturri eta lurrekin. • Harresietatik kanpo ezin zuten ogia, ardoa, sagardoa edo janaria saldu.

Nola deitzen da Iraurgi bailara zeharkatzen duen ibaia?

.2/25(=7$ ,7=$=8 0$55$=.,$1 (=$*81$. =$,=.,=81 (/(0(178$.

(aWLP[P[PR WHZH[aLU aPYLU .HZ[LPa[PR .L[HYPHYH L[H 5HMHYYVH[PR )PaRHPYH QVH[LU aPYLU IPKLHR (Y[PZH\[aH L[H TLYRH[HYP[aH PUKHY[\ aPYLU" OHSH LYL QLUKL NLOPLUH OHYYLZP[PR RHUWV IPaP aLU

(Z[VH LKV HU[aLYHRV HUPTHSPHR IHSPH[aLU aP[\a[LU NH\aHR LKV WLY[ZVUHR LYHTH[LRV

0KH[aP THYNV[\ KP[\a\U LSLTLU[\LU PaLUHR

5HOPa L[H NLOPLUHR OHYYLZP[PR RHUWV IPaP OLYYPYH QVHU ILOHY a\[LU NH\aHR LYVZP LKV ZHS[aLYH

(3;<5( ,;?,(

36063(;(99,5 ,;?,(

)(:6A()(3 (;, 5(.<:0(

,57(9(5.6 )<9+0563(

:05+02(;< A(/(99(

Nolakoa zen gure herria?

,57(9(5 +699,;?,(

<+(3,;?,26 (94(990(

2699,.0+69,(9,5 ,;?,(

36063(;(99,5 ,;?,(

Herria lapurreta eta erasoetatik babesteko harresiz inguratu zuten. Harresiak lau ate zituen: Kalegoen, Barrenportal, Enparan eta Parrokiako sarrerak. Ate batzuen ondoan dorretxoak zeuden, herria zaindu eta babesteko. Hasiera batean herriak hiru kale zituen: Erdikalea, Enparan kalea eta Elizkalea. Herriko biztanleen artean zati berdinetan banatzen zen herria. Orube a deitzen zitzaion zati bakoitzari. Bertan eraikitzen zuten etxea; baratz a eta animalientzako lekua ere izaten zuten. Inguruko basoetan egur asko izaten zen. Gaztelako erregeak baimena eman zien inguruko basoetatik egurra hartu eta etxeak eraikitzeko. Etxe gehienak egurrezkoak izaten ziren. Baina herrian sute bat zegoen bakoitzean ia herri guztiko etxeak erretzen ziren. Pixkanaka harrizko etxeak eraikitzen hasi ziren. Harresien kanpoaldean etxeak eraikitzen hasi ziren eta ondorioz errebalak sortu ziren. Biztanleak ugaritu ahala herria txiki geratu zen. Pixkanaka harresi zatiak botatzen hasi ziren. Horrela etxe berriak egiteko leku gehiago zuten. Harresietatik kanpo zegoen Madalenako ermita.Behartsuen eta gaixotasun kutsakorrak zituztenen ospitalea zen.

0YHR\YYP [LZ[\H HYYL[Ha L[H LYHU[a\U NHSKLYHR 1 - Zergatik egiten zituzten harresiak

2 - Zenbat ate zituen harresiak?

3 - Zein dira, zure ustez, herriko kalerik zaharrenak?

4 - Zerez egiten zituzten hasieran etxeak?

5 - Zer zegoen harresietatik kanpo?

=(5*$7,. +,5,%,/'8$" Irudiak begiratuta esango al zenuke zergatik eraiki zuten Azpeitian hiribildua?

6YKLUH[\ OP[a OH\LR L[H OPYPIPSK\HYLU ZVYYLYHYP I\Y\a NLOPHNV QHRPUNV K\a\ ZVY[aLRV UHN\ZP (aWLP[PHU PaHU IP HYYHaVP aP[\a[LU OPYPIPSK\H!

LYHZVL[H[PR PUKHY[aLH QH\ULU L[H TLYRH[HYP[aH HaVRH IHILZ[LH

I\YKPU SHU[LNPLR I\YKPUVSLR )HZLYYP[HYYLR ZHS[aLU a\[LU SHUK\[HRVH ILY[HU L[H

LYHTH[LU a\[LU OLYYP LYVZP[HRVH 4LYRH[HYPLR IH[L[PR ILZ[LYH

LNP[LU aPV[LU TPU L[H SHW\YYL[HU LTHU QLUKLHYP 1H\ULR

L[H OHYYLZPH IHILZ[LRV OLYYPH LYHPRP a\[LU /LYYP[HYYHR

35,%,/(*,2$. Harresi barruan bizitzen jartzeko erregeak abantailak eman zizkien biztanleei. Esango al zeniguke abantaila haiek oraindik ba ote ditugun? Egin gurutzetxoa dagokion lekuan

(A7,0;0( (Orain)

09(<9.026 :(3=(;0,99( (Lehen)

Bai

Agintariak aukeratzea Erabakiak bertakoen artean hartzea Azoka eta feriak herrian egitea Legea betetzen ez zutenean jendea herrian zigortzea

Hiribilduek, dirua lortzeko, merkataritza bide garrantzitsuenak bertatik pasarazten zituzten. Azpeitian Gasteiztik Getariako portura joaten zenak izan zuen eragin handiena.

.L[HYPH 1HYYP P[aHa\ aLUIHRP LNVRPHR IPKLHYLU HYHILYH

ALZ[VH

(aWLP[PH

1 2

(aRVP[PH

(YYHZH[L )LYNHYH (aWLP[PH

(YYHZH[L

.HZ[LPa

(aRVP[PH

)LYNHYH

ALZ[VH 1

.HZ[LPa

.L[HYPH

$+$,'( 1$*86,$.

)(3+( ,57(9(5 605(A 36063(

605(A;(99(2

.(5)6(;(99(2

Borroka handiak izan ziren zaldun talde desberdinen artean: oinaztarren eta ganboatarren artean. Goiko mapara begiratuta esango al zenuke Iraurgi bailarako zaldunak zein taldeakoak ziren? Egin gurutzea (X) dagokion zutabean.

A(3+<5 -(4030(2 ,57(9(5 )(3+( (A260;0( 605(A 36063(

Idatzi ezazu dorretxe bakoitzaren azpian Enparan, Antxieta (Urrestilla) edo Loiola etxea den.

605(A;(99(2

.(5)6(;(99(2

Iraurgiko Salvatierra hiribilduko harresiak lau ate zituen eta barruan hiru kale: gaur egun Erdikalea, Enparan kalea eta Elizkalea izenez ezagutzen dira. Harresia eraiki zutenean barruko lurraldea bizitzera etorritako biztanleen artean banatu zuten. Familia bakoitzari antzerako lur saila eman zitzaion, orubea. Orube horretan animaliak hazi, baratzeak jarri eta etxebizitza eraikitzen zuten.

4HYYHa[\ LaHa\ a\YL VY\ILH IHYH[aLH HUPTHSPHR L[H L[_LH THYYHaRPHYLU HaWPRV O\[Z\ULHU

Goiko testua irakurri ondoren esango al zenuke Egia edo Gezurra diren ondorengo esaldiak?

Egia Gezurra Azpeitiko harresiak bost ate zituen. Hasierako herrian lau kale zeuden (Erdikalea, Elizkalea, Enparan eta Done Jakue kaleak) Harresi barruko lurraldea denen artean, antzerako lur sailetan banatu zuten. Orube horietan eraikitzen zituzten etxeak.

+$55(6, %$558$1 +$55(6, .$132$1 Azpeitiko harresi barruko herriak irudian agertzen den antzerako lurraldea hartuko zuen (etxe bakoitza orube bat zen).

Non bizi zara zu?

Harresiaren barruan edo kanpoan egongo zen zure etxea?

Iraurgiko Salvatierra edo Iraurgi bailarako biztanlea izango zinateke?

Hiribildua sortu zenean biztanle batzuk bizilekua aldatu eta hiribildura etorri ziren bizitzera. Beste batzuek bere lurretan bizitzen jarraitu zuten. Begiratu ondoko irudiei eta idatzi bakoitzaren azpian 09(<9.026 :(3=(;0,99( edo 09(<9.0 )(03(9( dagokion lekuan.

+,5, %$558.2 -$85(*,$. Lotu gezi bidez irudi bakoitza dagokion laukitxoarekin: (3;<5( ,;?,(

)02<j( ,;?,(

(5;?0,;( ,;?,(

)(:6A()(3 ,;?,(

Perez Arregi enparantzatik Enparan kalera Tranpape deitutako pasabidea zuen. Duela zenbait urte bota zuten.

Juan Antxietakoa, Errege Katolikoen musikariak, agindu zuen eraikitzeko. Parrokiaren aurrean dago.

Plaza Txikiaren eta Done Jakue kalearen bitartean dago. Urrestillako Altuna etxekoen kaleko etxea zen.

Enparan kalean dago eta Urola ibairainoko tartea hartzen du. Ibaiaren aldetik begiratuta arkuak ditu.

/(+(1 25$,1 Zer dago berdin? Zer aldatu da? Borobildu desberdintasunak. (aWLP[PH ??0 TLUKLH

(aWLP[PH ?? TLUKLH

(5527$. Loiola eta Enparan etxeek kontratu berezi bat sinatu zuten herriarekin 1319an. Enparan eta Soreasuko erroten erdia herriari ematen zioten biztanle guztiek beren aleak ehotzera bertara bakarrik eramatearen truke.

Gizakientzat eta abereentzat ezinbestekoa zen aleak txikitzea, ondoren irina egin eta jateko. Hasieran, eskuz egiten zen indarra harri txikiak igurtziz alea txikitzeko. Animalien indarra ere erabili zen harriak mugitzeko. Erdi Aroan ibai edo erreketako uraren indarra erabiltzen hasi ziren harriei eragin eta alea ehotzeko.

6YKLUH P[aHa\ L[PR LYH PYPUH SVY[aLRV WH\ZVHR!

<YH LYYLRH[PR QHZV eta putzuan moteldu egiten da, RHUHSLYH LYHTHULa. 7YLZHYLU HaWPRV PY[LLYH LZ[\[PR ur-jauzia ateratzen da eta presioak T\NPTLUK\H eragiten du OLNHSHR QV[aLHU /LNHSLR LYY\KLH L[aHUKHRV N\YWPSH T\NP[aLU K\[L eta ardatzari mugimendua sortuz LYYV[HYYPH IPYHRH QHY[aLU KH 2HUHSHR \YH HSKHWH[PR ILOLYH poliki eramaten du errotaren goiko aldera, \YH WYLZH IH[LHU QHZV[aLU KH ,YYV[HYYPLU HY[LHU jarritako HSLH LOV[\ IPYYPUK\ eta ogia edo taloak egiteko PYPUH SVY[aLU KH

$=7(5 '(=$*81 ,.$6,7$.2$ 4HYRH[\ LZHUKHRVHR LNPH , LKV NLa\YYH . KPYLU

G Baserriak eta artzaintzak garrantzia handia izan dute. Harresiak ia herri osoa inguratzen zuen eta egurrezkoa zen. Harresiak lau ate zituen. Egungo Plaza Nagusia harresitik kanpo zegoen. Soreasuko monasterioaren inguruan eraiki zen herria. Getariatik Donostiarako bidea pasatzen zen herritik. Patxi eta Inaxi eskolara joaten ziren. Ahaide Nagusiek borroka ugari sortu zituzten herrian. Herria harresitu aurretik han ez zen inor bizi. Herritarrek etxeetan baratza izaten zuten eta animaliak hazten zituzten.

-DNLQJR DO ]HQXNH HVDWHQ ]HLQ HUDLNXQW]D HGR OHNX GLUHQ KDXHN"

,ZRLYYHR! Azpeitiko Ikastola Ikasberri, Azpeitiko Ikastola Karmelo Etxegarai, Iraurgi Ikastetxea, Imanol Elias eta bere sendiari, Aitor Aranguren (Geologia), Antxieta Arkeologia Taldea (Azpeitia), Aranzadi Zientzia Elkartea, Azpeitiko Argazkilari Elkartea, Azpeitiko Euskara Patronatua, Ingurugiro Etxea Fundazioa (Azpeitia), Jose Luis Otamendi, Juan Mari Arruabarrena (Munibe Arkeologia Taldea, Azkoitia), Juanra Madariaga, Paulo Iztueta, Sonia San Jose (Aranzadi), â&#x20AC;Ś modu batean edo bestean bidean lagun izan zareten guztiei.