Bakas ng Lahi

LNCHS,

LNCHS,

BALI TA

KALIGTASAN O

Sa tuwing nag-iiba ang ulap, lumalakas ang ihip ng hangin at nagbabadyang umulan ay sumisigla ang mga mag-aaral, lalo pa’t isa itong simbolo na maaaring kanselahin ang klase. Ngunit mayroong ibang paaralan na kahit hindi na maganda ang panahon

SUSPERWISYO

Huling Pag-anunsyo ng Class Suspension, Pinerwisyo ang LNCHS

ay wala paring tigil ang pasok, patuloy parin ang mga kabataan na sumulong sa masamang panahon para lang makapasok sa paaralan at magampaman ang kanilang pagiging estudyante. 8

:30AM na nang maglabas ng anunsyo ang LGU-Lupon na suspendido ang klase noong Huwebes, Enero 18, 2024,. Ito ay matapos ang patuloy na pagbuhos ng ulan na nagdulot ng baha sa iilang bahagi ng Lupon, Davao Oriental at kalapit ring mga lugar.

Mahigit isang oras na ang nakalipas nang magsidatingan ang mga mag-aaral sa LNCHS at puno na ang mga silid-aralan nang inanunsyo ng mga guro ang suspensyon ng klase at trabaho sa lahat ng pampubliko at pribadong paaralan sa munisipalidad. Binaha na rin ang ilang bahagi ng paaralan na siya ring nagpahirap sa mga mag-aaral na makatawid patungo sa kani-kanilang mga silid. Gayunpaman, ang tanging pinayagan lamang na makauwi ay ang mga may magulang o guardians na susundo sa kanila. Inanyayahan naman ang mga mag-aaral na manatili lamang sa kanilang mga silid habang naghihintay na dumating ang kani-kanilang mga sun-

do dahil na rin sa lakas ng ulan sa mga oras na iyon.

Ilan sa mga mag-aaral ng LNCHS ang naglabas ng saloobin sa facebook posts. “Ipagawas na ang memo”, “ulan ka lang, good student kami”, “karon pa naggawas ug memo nga naa nakos eskwelahan.”

Walang magawa ang ibang mag-aaral kundi maghintay na lamang ng lunch break bago pa man sila payagang makauwi nang ligtas sa kani-kanilang mga tahanan. May ibang mga guro naman pinili pa ring magturo sa kabila ng suspensyon upang hindi masayang ang kanilang mga oras pati na rin ng mga mag-aaral.

Maraming ang mga nadismaya na mga mag-aaral at mga

magulang dahil nasayang lamang umano ang kanilang pagod at pamasahe makarating lamang sa paaralan. Nanganib rin ang kanilang mga kalusugan dahil sa ulan at baha na kanilang nadaanan patungong LNCHS.

“Unta sayo sila nagrelease ug announcement, luoy pod baya ang mga bata”, ayon sa isang magulang.

Inanunsyo naman ng MDRRMO-Lupon na nasa Red Rainfall Alert na ang pagbuhos ng ulan, hapon sa mismong araw na iyon. Maaga rin naman naianunsyo ng LGULupon ang suspensyon ng klase sa kinabukasan, Biyernes, Enero 19, 2024.

ni ZENA SABELLO

LANTARANG PANDARAYA,

kinuwestiyon ng mga mag-aaral ng LNCHS

Kamakailan lamang sa idinaos na unang markahang pagsusulit ng taon, may naitalang pandarayang naganap sa Senior High School Department ng Lupon National Comprehensive HIgh School. Kinwestiyon naman ng mga mag-aaral ang dapat na kinahinatnan ng ganitong paglabag.

Ayon sa mga testigong mag-aaral na nakakita umano sa akto ng pandaraya ng kanilang kaklase, nahuli rin ito ng kanilang guro.

Ayon sa Student’s Handbook ng LNCHS, ang ganitong pandaraya ay lumalabag sa student’s code ng paaralan. Ang kaakibat nitong parusa ay ang diretsahang pagbagsak ng marka sa asignaturang pinandayaan ng mag-aaral at nahuli ito sa akto ng pandaraya.

Gayunpaman, matapos ang naturang pagsusulit, ipinagtaka ng

‘‘ Unta sayo sila nagrelease ug announcement, luoy pod baya ang mga bata.

LNCHS: SEGURIDAD ANG PRAYORIDAD PILING PASILIDAD, NAGSUSPENDE NG KLASE DAHIL SA LINDOL Matapos ang naitalang 7.2 Magnitude na lindol na tumama sa ilang bahagi ng Mindanao, isinuspende muna ang klase ng mga naka-okupa sa dalawang-palapag na TLE Building ng Lupon National Comprehensive HIgh School.

Ito ay upang masigurado ang kaligtasan ng mga mag-aaral at mga guro sa panganib na maaaring idinulot ng malakas na lindol sa pasilidad. Nanatili naman itong “off-limits” pansamantala hanggang

sa mainspeksiyon na ito ng mga awtoridad.

Matapos ang dalawang araw na paghihintay ng inspeksiyon, idinelekra nang ligtas na muling gamitin ang mga pasilidad.

kuhani JAQUISATARAIFI KALIGTASAN O EDUKASYON: Mga mag-aaral ng LNCHS hirap makatawid upang umuwi sa bahang daanan sa loob ng kampus.

ni ZENA SABELLO

KALIGTASAN MUNA:Two-storey LNCHS TLE Building na ngayon ay inookupa na ng Senior High School bukas na sa mag-aaral matapos yanigin ng sunud-sunod na paglindol.

kuhani VINCENTTANIO

kuhani VINCENTTANIO

PAGBASA ANG PAG-ASA: Mga mag-aaral ng Senior High School ng LNCHS inatasang magbasa para sa kanilang FIL-IRI session.v

ni ZENA SABELLO

ni

LNCHS, bigong

Dismayado ang mga batang mamamahayag pati na rin ang mga School Paper Advisers ng Lupon National Comprehensive High School nang idineklara ng paaralan na hindi sila makadadalo sa taunang Divisions Schools Press Conference na nakatakdang ganapin sa Cateel, Davao Oriental.

PAHINA 4

CYBERBULLYING SA KAMPUS, kinondena ng SSLG

Sa kasagsagan ng paghahanda para sa Mr. & Ms. LNCHS, may naitalang pangunguntya sa isang kumakandidatong mag-aaral via facebook post.

Ipinahayag ang pangbubully online gamit ang “LNCHS confess wall” kung saan maaaring magpost ang mga mag-aaral ng mga lihim na mensahe nang hindi ipinakikita ang kanlang mga pangalan sa publiko sa pamamagitan rin ng secret admin.. Nag-iwan ang mag-aaral ng remarks patungkol umano sa isang kumakandidatong dalagita patungkol sa panlabas na itsura nito. Hindi man pinangalanan ng nag-post

ang pinatatamaan, umani naman ito ng atensyon mula sa publiko. Umabot ito sa atensiyon ng mga SSLG officials ng paaralan. Kinondena naman ng mga opisyal ang paggamit ng plataporma sa ganitong pamamaraan at inalalahanan ang publiko na huwag na itong i-share pa nang sa gayon ay hindi na umani ng labis na atenyon.

Ibinura naman ang naturang post matapos ang mga batikos. Nagpaumanhin naman ang admin ng LNCHS confess wall dahil sa pag-post ng mga mensaheng naglalahad ng cyberbullying. Nagpaumanhin rin ang naturang nagpa-post ng hate comment. Ipinahayag ng dalawa ang mga ito

Our education system is stable and resilient.

sa pamamagitan pa rin ng anonymous post at hangga’t maari umano ay hindi nila ipakikilala ang kanilang mga sarili. “I apologize ro the individual affected by my wordsand to the entire LNCHS Community” ani ng admiin.

Hindi rin matukoy ng mga opisyal ang mga mag-aaral sa likod ng kasong cyberbullying na ito.

Pinaalalahanan naman ng SSLG officers ang mga mag-aaral na gamitin ang social media sa naaayon na pamamaraan, lalong-lalo na’t ang dala nating pagkakakilanlan ay nakaugnay pa rin sa ating paaralang LNCHS.

‘‘

I apologize ro the individual affected by my words and to the entire LNCHS Community.

SaPISA 2023: PILIPINAS, NAPAG-IIWANAN

DepEd, positibo ang pananaw

naitalang performance ng PIlipinas sa 2022 Program for International Students Assessment (PISA), ipinapakitang ang bansa ay napag-iiwanan nang lima hanggang anim na taon sa learning competencies ayon sa Kagawaran ng Edukasyon.

Naitala ng PISA ang score ng mga bansang nakilahok sa 2022 PISA na humigit-kumulang 472 sa Matematika, 476 sa Pagbasa, at 485 sa Agham.

Samantala, ang Pilipinas ay may naitalang score na 355 sa Matematika, 347 sa Pagbasa, at 373 sa Agham. Ito ay mahigit isandaang puntos na pagitan sa average score ng 2022 PISA.

Para sa DepEd, positibo pa rin ang resultang ito. Naniniwala silang gaya ng Pilipinas, nakaapekto nang lubusan ang pandemya sa perfor-

Nagsilbing evacuation center ang Lupon National Comprehensive High School para sa mga nasalanta ng matinding pagbaha na dulot ng walang tigil na ulan noong Enero 18, 2024.

abi na nang nagsimulang magsilikas ang mga residenteng nasalanta sa Ilangay, Lupon, Davao Oriental.. Lampas na umano sa tuhod ang tubig nang mga oras na iyon. Mayroon din naming mas pinili pa rin ang manatili sa kanilang mga tahanan sa kabila ng patuloy pa rin na pagtaas ng lebel ng tubig sa lugar.

Gayunpaman, tulong-tulong pa rin ang mga volunteers at rescuers sa pagsalba sa mga iilang natrap at nahihirapang umalis sa rumaragasang baha sa mga bahay-bahay. Pansamantala naman munang nanatili ang mga nagsilikas sa LNCHS nang dalawang mga gabi upang mapanatili ang kani-kanilang kaligtasan.

Nanguna naman sa pakikipagbayanihan ang lokal na pamahalaan sa mga evacuees. Nagsama-sama rin ang mga non-profit organizations at mga volunteers upang makalikom ng mga donasyon bilang tulong na rin sa mga nasalanta.

mance ng mga mag-aaral sa pagsusulit.

Dagdag pa ni DepEd Undersecretary for Curriculum and Teaching Gina Gonong, sa kabila ng global decline sa performance ng PISA 2022 dahil sa pandemya, nanatili pa ring matatag ang bansa sa paghahatid ng edukasyon para sa kabataan.

“Our education system is stable and resilient. Of course, there’s much to be desired. Maybe a few more cycles of PISA and we can see improvements”, panayam ni Gonong sa isang press conference.

Ika-77 ang Pilipinas sa 81 bansa na nakilahok sa PISA 2022. Ayon kay Gonong layon ng Pilipinas na makabilang sa mga top-performing coutries tulad ng kalapit na bansang Singapors. Sa tulong umano ito sa isinusulong na reporma sa sistema ng edukasyon.

“Maybe working toward matching the scores of Southeast Asian countries is more realistic in the coming years” ani Gonong.

‘ILIKAS RIN SILA — mga alagang hayop sa kalamidad‘-Luponians

ni ZENA SABELLO

Pinaalalahanan ng LUPON animal rights advocates ang mga luponians na panatilihin rin ang kaligtasan ng kanilang mga alagang hayop ngayong kasagsagan ng malalakas na pag-ulan.

Ikinabahala ng mga netizens ang larawan na kumakalat sa social media kung saan halos malunod na ang aso sa rumaragasang baha. Ayon sa awtoridad, ang pagbaha at pag-ulan ay dulot ng localized thunderstorm.

“In the event of any disaster, fire, earthquake, flood, and any other fortuitous events, please don’t leave your pets behind. Secure them, unleash them, uncage them, so they can find a way to survive,”

hikayat ng isang netizen sa facebook. Pinaglalaanan rin dapat ng mga awtoridad at mga may-ari ng mga hayop ang kanilang mga alaga ng puwesto sa mga evacuation centers tuwing may kalamidad.

Pinaalalahanan rin ng mga advocates na kung wala silang kakayanang ilikas pa ang mga alagang hayop ay pakawalan na lamang ito at hayaang iligtas nito ang kanilang mga sarili.

Hinikayat rin naman

nila ang lokal na pamana unan pansin ng mga hayop sa ganitong napapanahong mga sakuna. is over, look for them. Just like you, they are scared too,” -ani ng netizen.

Sangay ng Davao

Oriental Rehiyon

XI

Distrito ng Silangang

Lupon

Lupon National Comprehensive High School

Opisyal na Pampaaralang

Pahayagan ng

ni ZENA SABELLO

ni ALLENDAVE

Atty.Marti

COMPRE’S FIRST

Elaine O. Clarabal, dating mag-aaral ng Lupon National High School, naipasa ang 2023 BAR Examination. Siya ang kauna-unahang abogada na gradweyt ng LNCHS mula nang maitatag ang paaralan.

Nakapagtapos si Atty. Clarabal ng Abogasya sa Ateneo de Davao- College of Law. Bago pa man siya mag-aral ng abogasya, nakapagtapos muna siya ng degree sa Bachelors of Art in English Language noong taong 2018.

ALAB NG SERBISYO

LNCHS ALUMNA bilang SK Chairwoman

Isang alumna ng

Lupon National Comprehensive High School ang naihalal bilang Sangguniang Kabataan (SK) Chairwoman ng Brgy. Ilangay, Lupon, Davao Oriental sa kakatapos lamang Barangay and Sangguniang Kabataan Election (BSKE) 2023.

Bilang dating mag-aaral ng LNCHS, aktibo si Princess Mae Villamor Suyman na nakikilahok sa iba’t ibang kaganapan sa paaralan. Nakapagtapos siya ng sekondarya na may honors at award bilang student-leader, ngayon ay siya ay isa nang ganap na lider ng kabataan sa kanilang barangay.

“Truth is, I did not have any intentions to enter politics. It was my father who pushed me to run for SK Chairperson because he saw that the youth in our barangay longed for change, and he believed that I can lead. “

Kahit pa man na may karanasan na si Suyman sa pamumuno bilang student-leader, malaking hakbang pa rin sa kaniya ang pagpasok sa mundo ng politiko. Gayunpaman ang kaniyang ama ang nagtulak at naniwala sa kaniyang kakayahan bilang isang lider na maaasahan.

“Now that our constituents gave us a chance to serve them, we plan to bring our platform to life. We aim to help, if not prevent them to mitigate concerns that negatively impact our youth on issues such as on education and health. In

FUNDATION DAY BALITA

addition, I want to uplift other sports, not just ball games which are commonly criticized for being the only games to be focused on by other administrations. I also hope to give my constituents a chance to showcase their talents on dancing, singing, and arts.”

Malinaw na malinaw sa kaniyang adbokasiya at mga plataporma na ang gusto niya lamang ay ang nakabubuti para sa lahat. Nais niya ring maging boses para sa mga isyung hindi napagtutuunan ng pansin at matugunan ang mga ito.

“All of these would not be possible if not for the experiences I had during my early years. One of the greatest contri-

butions of who I am today is what I’ve learned from my experiences in school. I have led, been criticized, loved, and inspired which helped me today on how I perceive and act on situations. I really believe that everything happens for a reason and that everything that I went through was part of the preparation for me to be a leader. I am not perfect, but I strive to become better every day.”

Malaking bahagi ang kaniyang mga taon bilang mag-aaral ng LNCHS, dahil ito umano ang humubog sa kaniyang kakayahang magsilbi para sa marami.

“I want to become a leader for everyone, not just a leader of a few.”

Ika-14 na taon: Layong pagbutihin ang LNCHS-ACTIVITY CENTER

Inilahad ng paaralan na ang pangunahing proyekto ng ika-14 na taon ng LNCHS ay ang pagsasaayos pa ng Actiivity Center ng Paaralan. Ito ang sentro ng paaralan na malimitang ginagamit ng mga mag-aaral tuwing may programang ginaganapat iba pang mga aktibides. Sa tagal ng panahon ay na-

paglumaan na ang Activity Center at unti-unting nang nagkakaroon ng mga sira sa iba’t ibang bahagi ng covere’d court.

Tradisyon na ng LNCHS ang taunang selebrasyong ito kaya’t maigi itong pinaghandaan ng lahat. Isa sa pinakagarbong programa ng selebrasyon ay ang Mr. and Ms. LNCHS na isang fund-raising event.

Humigit-kumulang daan-

daaang libo umano ang nailikom mula pa lamang sa Mr. and Ms. LNCHS. Iba pa rito ang mga nalikom mula sa sponsorships ng mga pribadong sektor at pati na rin ng mga politiko.

Binigyang pasasalamat naman ng punonguro ang lahat ng nakilahok, tumulong, at nag-sponsor para sa naturang selebrasyon.

SUNOD-SUNOD NA PAGYANIG, TUMAMA SA MINDANAO, EARTHQUAKE RESPONSE, MAS PINAIGTING

Awarding Ceremony na ng mga kalahok nang makaramdam ang mga manonood ng paggalaw ng kanilang kinatatayuan sa Activity Center ng paaralan. Agad namang lumikas ang lahat sa school ground ng LNCHS upang masigurado ang kanilang kaligtasan.

Pansamantala munang hininto ang awarding ceremony ng patimpalak. Mahigit kalahating oras munang pinaghintay ang lahat bago pa man sila payagang maka-alis mula sa pagsilikas.

Nang sinenyasan na ang lahat na maaari na silang magsitayo ay nagsiuwian na ang karamihan.

Ipinagpatuloy naman ang awarding ceremony ng mga nanalong kalahok. Samantala, hindi muna pinayagang makapasok ang mga mag-aaral sa piling pasilidad na maaaring mapanganib pa. Walang naitalang sugatan at injured sa naturang pagyanig.

LNCHS, BIGONG MAKADALO SA DSPC 2024

CJs: Patuloy pa rin sa Paninindigan

Bigo mang makadalo ang mga batang mamamahayag ng Lupon National Comprehensive High School sa taunang Division Schools Press Conference, patuloy pa rin umano silang maninindigan sa kanilang tungkulin bilang pampaaralang pahayagan.

"Hindi limitado ang pagkakakilanlan namin bilang mamamahayag sa kompetisyon lamang." ani ng punong patnugot ng pahayagan.

Tatlong araw bago ang naturang kompetisyon, napagdesisyunan ng paaralan na ikansela ang kanilang partisipasyon dahil umano sa kalagayan ng kalsadang dadaanan patungo sa paggaganapan ng DSPC 2024. Inanunsyo naman ito ng mga SPA sa mga batang mamamahayag kasama ang kani-kanilang mga magulang via Google Meet platform noong alas-syete ng gabi, Enero 23, 2024. Enero 26 ang sana'y alis ng mga

mag-aaral patungo sa kompetisyon, Kamakailan lamang, nasalanta ang probinsya ng Davao Oriental ng Shearline na syang nagdulot ng labis na pagbaha at pagtaas ng tubig sa lugar. Naitala naman ang iilang landslide sa Tarragona, Davao Oriental na siyang pansamantalang nagpasara sa kalsada patungong Manay, Baganga, Caraga, Cateel, at mga kalapit pang mga munisipalidad.

Isa ang Tarragona sa rutang kinakailangan munang madaanan patungo sa Cateel, Davao Oriental. Kaya naman nababahala ang paaralan sa kaligtasan ng apatnapu't dalawang mag-aaral na dadalo sana sa DSPC 2023. Madulas umano at delikado ang kalsada kaya't mas maigi na lamang na hindi dumalo kaysa mapanganib pa ang mga buhay ng mga batang mamamahayag.

Gayun rin sa ibang mga rutang maaaring madaanan, tulad ng Compostela- Cateel Road at Tagum- Cateel Road. Maaayos man ang kasalukuyang kalagayan nito,

hindi pa rin maaasahan ang pabagobagong panahon. May naitala ring mga landslide sa rutang ito dahil sa nakaraang pag-ulan.

Handa man ang mga magaaral sa naturang kompetisyon, mas prayoridad pa rin nila ang kanilang kaligtasan. Ayon pa nga sa kanilang SPA na ang DSPC ay taunan namang ginaganap, ngunit ang buhay, iisa lamang.

May iilang mga paaralan rin naman mula pa sa iba't ibang distrito ang kinansela ang kanilang partisipasyon sa parehong dahilan. Gayunpaman, patuloy pa ring idinaos noong Enero 26 ang DSPC 2024 sa Cateel, Davao Oriental. Gayunpaman, hindi pa rin naglalaho ang hangarin ng pahayagan na makalahok sa Regional Schools Press Conference kahit pa man na hindi ito nakadalo sa DSPC 2024. Isasalang pa rin ang LNCHS sa School Paper Contest Category, habang dala-dala pa rin ang katanyagan ng "Bakas ng Lahi" at "The Vestige"

ni VINCENTTANIO

ni ZENA SABELLO

ni ZENA SABELLO

Niyanig ng 6.8 magnitude na lindol ang isla ng Mindanao noong Nobyembre 17 , 2023, pasado alas-kwatro ng hapon habang idinaraos ang Search for Mr. and Ms. Intramurals ng Lupon National Comprehensive High School.

HANDA NA: kauna-unahang writeshop ng mga batang mamahayag noong Oktubre 2023

Mga dumagsa sa Intramurals, nagsilikas sa schooolground at pinanatili ang drop, cover, and hold na posisyon nang lumindol.

courtesy: ATENEO DE DAVAO UNIVERSITY - COLLEGE OF LAW

kuhani SUSHAINE MAIZ

ni ZENA SABELLO

courtesy: Princess Mae Villamor Suyman

SI TEACHER NA GIPIT, SA CRAMMING KUMAKAPIT

Malaking bahagdan ng edukasyon ng bawat mag-aaral ay nakasalalay sa kamay ng kani-kanilang mga guro. Dalawang mga kamay upang matustusan ang katumbas ng sampung-buwang karunungan ng daan-daang estudyanteng kanilang pinanghahawakan. Ngunit, sa likod ng bigat ng dala-dala nilang responsibilidad, tila kulang ang dadalawang mga kamay at mumunting panahon upang lubusan nilang bitbitin ang kinabukasan nating mga mag-aaral.

Sa kasalukuyan, hindi na lamang pagtuturo ang tanging responsibilidad ng ating mga guro sa loob ng paaralan. Bukod pa sa daan-daang estudyanteng kanilang hawak, may mga obligasyon pa ang mga guro tulad ng [insert admin tasks]. Gayunpaman, hindi pa rin pinababayaan ng ating mga guro na mapag-iwanan ang kani-kanilang mga mag-aaral. Sa limitadong panahon ay mala-magician kung pagkasyahin ng ating mga guro ang sandamamak na gawain matustusan lamang ang ating edukasyon.

“

meeting roon, at marami pang iba. Kinakaya pa kaya ng ating mga super hero na guro na maghatid ng de-kalidad na edukasyon sa kabila ng bigat ng kanilang pasanin?

Dagdag pa rito, marami ring mag-aaral ang dinadaing ang patong-patong na mga sagutang

Sa kabilang banda, ang kalidad ng edukasyon na kanilang naibabahagi sa katiting na oras na ito ay tila hindi pa rin sapat upang maitawid ang karunungan ng ating mga mag-aaral. Cramming kung tuusin ng mga estudyante ang nakikita nilang paraan ng kani-kanilang mga guro upang pagkasyahin ang mga aralin sa napakaiksing panahon lamang. Napakalaking bahagdan ng oras ang naaagaw sa mga guro na dapat ay nakalaan lamang para sa pagtuturo sa ating mga mag-aaral. Patong-patong na mga programa sa paaralan, shortened time rito,

Kung nabibigyan lamang ng sapat na kompensasyon ang ating mga guro mula sa sandamakmak nilang pasanin, tiyak na mas mapagsisikapan pa nilang pagtuonan ng sapat na pansin ang pagtuturo sa kabila man ng mahihigpit na mga iskedyul.

papel na hindi naman napag-aaralan pa. Malaking bahagdan umano ng kanilang mga marka ay nakabatay lamang sa mga proyekto at gawaing ipinapasa. Ito ay habang iilang araw lang naman sa isang linggo na nakapagtuturo nang maayos an kanilang mga guro dahil sa kakulangan ng panahon. Dahil sa kagipitan sa oras upang makapagklase, hindi na sapat nanatutustusan ang puwang sa karunungan ng ating kabataan. Para b ang nakasalalay na lamang ang kanilang edukasyon sa papel

na puno ng sulat mula sa blangko nilang mga isipan. Kung gayon, maraming estudyante ang walang matututunan, mababa ang mga marka, at walang maisagot sa mga pagsusulit. Isa ang ating bansa at walang maisagot sa mga pagsusulit. Isa ang ating bansa sa pinakababa ang ranggo sa buong mundo pagdating sa reading proficiency, mathematics, at science (PISA 2023), ngunit, hindi ito dulot ng pagkukulang ng mga guro, ni hindi rin ng ating mga magaaral. Walang dapat ibang sisihin sa datos na ito kundi ang sistema ng ating edukasyon. Ang sistema lang rin naman ang tanging salarin ng paghihirap ng ating mga guro.

Gayunpaman, labis-labis na na trabaho ang ginagampanan ng ating mga pampublikong guro kumpara sa sweldong natatanggap ng mga ito. Kung nabibigyan lamang ng sapat na kompensasyon ang ating mga guro mula sa sandamakmak nilang pasanin, tiyak na mas mapagsisikapan pa nilang pagtuonan ng sapat na pansin ang pagtuturo sa kabila man ng mahihigpit na mga

MAKULAY na hamon sa KALUSUGAN MULA SA UNANG PAHINA

Ang mga colored juices, bagama’t masarap at kaaya-aya sa panlasa, ay may mga panganib na kaakibat sa kanilang pagkonsumo. Karaniwan itong may mataas na antas ng asukal at artificial na sangkap na maaring magdulot ng negatibong epekto sa kalusugan ng mga kabataan. Ang labis na asukal ay maaaring magdulot ng pansamantalang enerhiya ngunit maaari rin itong magresulta sa biglang pagbagsak ng enerhiya, na maaaring makaapekto sa kanilang pag-aaral.

Dagdag pa rito, sa pag-ban sa mga colored juices sa paaralan ng Lupon

National Comprehensive High School (LNCHS) ay nagbubukas ito ng oportunidad para sa mas makabuluhang pagpili ng inumin na dapat na kinokonsumo ng mga mag-aaral. Ang pagtatanggal sa mga ito ay magbibigay-daan sa mas malusog na mga alternatibo tulad ng tubig, natural na mga juice, o iba pang inumin na mas kaaya-aya sa kalusugan. Hindi lamang ito naglalayong mabawasan ang pagkonsumo ng asukal, ngunit maglalagay din ng mas mahusay na kalusugan para sa mga mag-aaral. Bukod dito, mayroon ding aspeto ng edukasyon sa likod ng

PATNUGUTAN

PUNONG PATNUGOT

ZENA SABELLO

PATNUGOT SA BALITA

ZENA SABELLO

PATNUGOT SA LATHALAIN

JANUARY CJ CAGOCO

PATNUGOT SA AG-TEK

LEONA JADE JUNIO

PATNUGOT SA ISPORTS

POLA MARIE ROXAS

PUNONG TAGA-ANYO

ZENA SABELLO

PUNONG KARTUNISTA

KHRISHEA PALPARAN

PUNONG TAGALARAWAN

JAQUISA TARAIFI

MGA KONTRIBUTOR

JOHN RYL ARCINAS

PRINCES RAMOS

LEYAH PRESORES

RHEALYN BAUTISTA

APPLE SHANE LANOS

ALAIZA BALUNGANON

ANGEL VINCENT TANIO

SCHOOL PAPER ADVISER

DEO BENEDICT RAMOS

skedyul. Sa paraang ito, maaari pa nating maituwid ang sistema ng edukasyon para sa kinabukasan ng ating mga mag-aaral.

Nakasalalay sa dalawang mga kamay ng bawat guro ang bahagdan ng aming kinabukasan kaya’t nararapat lamang na tanawin ng sistema ang kahalagahan nila sa lipunan. Isaalang-alang natin ang kahusayan ng ating mga mangangaral. Huwag nating silang gipitin sa kompensasyon na ang kapalit lang naman ay ang kalidad ng kanilang serbisyo; dahil ang batang isipan ay gipit, sa de-kalidad na edukasyon kumakapit.

pagbabawal ng mga colored juices sa paaralan. Ito’y magbibigay ng oportunidad para sa mga paaralan na magbigay ng mas malawak na kaalaman sa tamang nutrisyon at kahalagahan ng wastong pagkain. Ang pagtutok sa mas malusog na mga inumin ay isang paraan ng pagtuturo sa mga kabataan ng tamang pag-aalaga sa kanilang katawan. Gayunpaman, hindi ito simpleng usapin. Ang ilang mga mag-aaral at magulang ay maaaring tumutol dahil ito sa tradisyon o personal na kagustuhan. Kailangan ng kooperasyon ng lahat ng sektor mga mag-aaral, guro, ma-

ni JHONRYLARCINAS

gulang, at pamahalaan ng paaralan upang masigurong ang pagsasakatuparan ng patakaran na ito.

Samakatuwid, ang pagbabawal ng mga colored juices sa paaralan ay hindi lamang simpleng regulasyon, kundi isang hakbang tungo sa pangkalahatang kalusugan at kabutihan ng mga mag-aaral. Isa itong oportunidad upang bigyan ng pansin ang nutrisyon at magturo ng mga bagong gawi na magbubunga ng positibong epekto sa kanilang kinabukasan.

Hindi Sapat ang Marami

Malaking bahagi para sa mga Pilipino ang pagtatanim at pag-aani ng mga palay. Dito na nanggagaling ang kanilang pagkain pangaraw-araw at ito rin ang pinagmumulan ng kanilang pangkabuhayan. Ang mga Pilipinong magsasaka ay kilalang mahuhusay pagdating sa pag-aalaga at pagpapalago ng mga palay, nang dahil sa kanila ay mayroong suplay ng bigas hindi lamang sa bansa kundi sa iba’t ibang dako rin ng mundo. Gayunpaman, malawak pa rin ang kakulangan ng suplay ng bigas kahit sa mga lugar na itinuturing na “rice granary”.

Kilalang mayaman sa palay ang Banaybanay, Davao Oriental, sila ang itinuturing na “rice capital” sa buong probinsiya, at tinatawag ng karamihan bilang “Banaybanay rice”. Isa sila sa pangunahing tagasuplay ng bigas sa buong probinsiya. Hindi lamang dahil sa kalidad ng bigas na pinoprodyus nito, kundi dahil na rin sa laki ng lupaing umaabot sa 41,900 hectares. Sa laki at dami ng palayang ito, tila hindi pa rin ito sapat ang naisusuplay nito sa kalapit na mga lugar.

ang medisinang kailangan sa pagtatanim, maraming mga magsasaka ang nahihirapan na bumili ng mga materiales o kasangkapan na kinakailangan sa pagpapalago ng palay. Dahil dito nagkukulang sa abono ang lupa na nagreresulta sa pangit at kaunting produksiyon ng palay.

Bukod dito, ang kakulangan rin sa modernisasyon ng agrikultura at kakulangan sa suporta mula sa pamahalaan ng lungsod ay nagiging hadlang sa mas mabilis at mas produktibong produksyon ng palay. Maraming magsasaka ang nag aaral ng mga bagong pamamaraan ng pagsasaka, ngunit dahil sa kawalan ng sapat na suporta at kagamitan mula sa pamahalaan, maaaring sila ay mabigo sa kanilang mga layunin.

Nararapat ang pagsusulong ng mga modernisasyon sa agrikultura, pagbibigay pansin sa mga hinaing ng mga magsasaka, at pagbibigay ng sapat na suporta mula sa pamahalaan...

Bagaman may mga ganitong sitwasyon na ikinahaharap ang Banaybanay, hindi pa rin dapat ito mawalan ng pagasa sa paglago. Nararapat ang pagsusulong ng mga modernisasyon sa agrikultura, pagbibigay pansin sa mga hinaing ng mga magsasaka, at pagbibigay ng sapat na suporta mula sa pamahalaan, lalo na’t ito ang isa sa mga susi upang matugunan ang kakulangan ng suplay ng palay.

Sa patuloy na pagbabago ng mundo ay maraming sektor ang naaapektohan, kabilang na rito ang suplay ng bigas. Nagkakaroon ng komplikasyon ang suplay ng bigas lalo na’t maraming mga hadlang ang naka atang na mapalago ang palay. Isa sa mga dahilan ay ang klima, dahil sa patuloy na pagbabago ng klima nagdudulot ito nga mga hindi magandang epekto sa palay. Isa na rin ay ang pag taas ng mga bilihin kabilang na

“Excuse

me po, ma’am...”

Kilala ang mga guro bilang tagapagtaguyod sa loob ng silid aralan, sila ang mga may awtoridad sa kanilang mag estudyante. Mayroong mga guro na labis na mahigpit sa pagpapahintulot ng kanilang mga estudyante at ito’y isang malaking tanong at pagtataka para sa iilan. Maraming kontrobersiya ukol rito na pilit hinahanapan ng sagot ng iilan, at kung bakit ganoon na lamang ka higpit ang iilang guro.

Sa loob ng silid, ang mga guro na itinuturing na mahigpit sa pagpapahintulot ng kanilang mga mag-aaral ay madalas na nagtataglay ng hangarin

na mapabuti ang disiplina at pagpapahalaga sa edukasyon. Ito ay nararapat lamang na ipamahala kahit saang paaralan, lalo na’t hindi basta bastang usapan lamang ang edukasyon. Ang paghihigpit ng ibang guro ay upang magkaroon ang ibang estudyante ng disiplina at limitadong kagustohan—na hindi na basta basta lang papanigan sila sa kanilang nais.

Madalas nakikita ang ganitong pagmamahigpit sa paaralan ng Lupon National Comprehensive High School (LNCHS) maraming mga estudyante ang nagsasabing istrikto ang mga guro sa paaralang ito

pagdating sa pagliliban ng mga estudyante sa klase, lalo pa’t mayroon itong “no destruction of classes” policy.

Gayunpamn, pinapayagan lamang ang mga estudyante na makapagliban sa klase kapag mayroon silang excuse letter na nanggagaling sa kapwa guro rin. Dagdag pa dito, mahigpit itong ginaganap sa paaralan lalo pa’t maraming mga estudyanteng nananamantala sa ganitong kaganapan.

Subalit, minsan ang mahigpit na pamantayan ay maaaring maging hadlang sa pagkakaroon ng personal na pag unlad ng mga estudyante, lalo

PRIBILEHIYONGHUMINDI

SaKinakailangan lamang na magkaisa ang bawat sektor ng munisipalidad nang sa ganon ay mabigyan ng linaw ang pagiging rice granary ng Banaybanay. Sa huli, ang pagkukulang sa palay sa mga lugar na itinuturing na rice granary ay isang hamon na dapat pagtuunan ng pansin. Sa pamamagitan ng pagtutulungan, at wastong hakbang, ay maaari nating masiguro ang sapat na suplay ng palay na pangunahing pangangailangan hindi lamang sa probinsiya ng davao oriental kundi maging sa ating bansa.

nagdaang mga halalan sa bansa, mapa-national man o sa maliliit na barangay, hindi natin maitatanggi ang metikoloskng nagaganap na bentahan ng boto. Ngayong ang kabataan nq ang siya na ring nakilalahok sa demokrasiya sa BSKE 2023, wala pa ring pagbabago ang maruming sistemang ito. Tila ang demokrasiyang ito pa ang nagbibigay daan sa ating maging bahagi ng mapanlinlang na lipunan.

Kamakailan lamang sa idinaos na BSKE 2023, nagsilabasang muli ang mga memes sa social media patungkol sa bentahan ng mga boto. Tila nanonormalize na ito ng mga Pilipino at ngayon pati na rin ng kabataan dahil sa kakulangan ng karampatang parusang ipinapataw dapat sa lumalabag sa Batas Pambansa Blg. 881, Section 261(a) o batas laban sa pagtanggap ng anumang kompensasyon kapalit ng boto.

Gayunpaman, hindi naman natin masisi ang mga tumatanggap ng salapi kapalit lamang ng boto para sa mga kumakandidato. Lingid na sa

ating kaalaman na talamak ang kahirapan sa ating bansa at ang kakaramput na dignidad kapalit ng pagtanggi sa salaping kapalit lamang ay boto ay hindi na wais na desisyon.

Isa pa, ang mga nasa katungkulan sa kasalukuyan ay nagbubulag-bulagan rin naman sa malawakang nagaganap na bentahan ng boto kahit pa man sa maliliit na mga barangay pa ito. Kahit pa man may batas tayong nakalaan upang maiwasan ang ilegal na kalakalang ito, kung hindi rin naman ito aaksiyunan ng pinakamababang salik ng pamahalaan, patuloy pa rin ito tatangkilikin ng ating mamamayan. Kaya’t ang pagiging tradisyon ng bilihan ng boto ay hindi mapipigilang manahin ng mga susunod na henerasyon at naming mga kabataan sa kasalukuyan.

Sa kabila nito, bilang isang kapos na mag-aaral, hindi katanggi-tanggi ang temptasyong ipagpalit ang aking dignidad para sa salapi. Ayon pa nga karamihan, kung wala rin tayong aasahang mabuting pamamalakad sa pamahalaan, mas mabuting bawiin na lamang natin ito mula sa perang hatid nila sa kasagsagan ng eleksyon. Makatuwiran mang

pakinggan ito, mananatili pa rin itong labag sa batas.

Piliin man ng ating konsensiyang tanggihan ang maruruming salaping ito, mananaig pa rin ang pangangailangan nating makaraos sa pang-araw-araw. Hindi kasakiman ang pumipigil sa ating pag-“hindi” kundi ang ating kawalan natin sa pribilehiyo upang tumanggi. Marumi man ang pinanggalingan ng mga salaping ito, ang makatatanggap naman ay nais lamang ay makaluwag-luwag pansamantala. Ikaw? Ano ang hangganan ng iyong konsensiya?

Ang pagpapagaan sa kabuhayan ng ating mamamayan ang dapat na pangunahing hangarin ng ating pamahalaan. Nang kung sa gayon, hindi na mananatiling “option” na lang ang pagtanggi ng ating mga mamamayan sa maruruming salapi, kundi likas na itong konsensiya para sa kanila. Imbis na ilaan ang pera sa katiwalian ng bentahan ng boto, mas mainam na gamitin ito sa paraang mapatutunayan nilang may mabuti at malinis silang hangarin para sa kinabukasan sa lipunang kanilang balang-araw ay pamumunuan.

KOLUM

ni ZENA SABELLO

LIKHA ni ZENA SABELLO

ni PRINCESRAMOS

na kung ang mga ito’y napipilitang magbigay ng mga detalye sa kanilang pribadong buhay. Gayunpaman, maaaring makatulong rin ito upang mas lalong mahubog ang mga kabataan sa aspeto ng pagiging isang responsableng mamamayan.

Sa pagtahak ng mga kabataan sa makabagong panahon, mahalagang mabalanse ng mga guro ang mahigpit na pamantayan. Nararapat na matutukan ang mga mag-aaral sa kanilang pangangailangan, kasama narin ang pagpapahintulot sa kanila lalo na sa mga exceptional na sitwasyon, ito ay nagpapakita lamang ng mas makatarungan at

kapaki-pakinabang na sistema. Sa kabuuan, mahalaga ang pagkakaroon ng maayos na komunikasyon sa pagitan ng guro ay mag-aaral. Ang masusing pag uusap ay nagbubukas sa pag unawa at pagtutulungan na maging susi tungo sa kaunlaran. Hindi lamang ito nagpapahintulot ng mas mainam na pag-unlad sa edukasyon, kundi nagbubukas din ito ng mga oportunidad para sa mas matagumpay na paglago ng bawat isa at magandang kinabukasan.

PALALA: ANG MGA PAHAYAG, OPINYON, SALOOBIN, AT PANINIWALANG NAKAPALOOB SA PAHINANG OPINYON AY PAWANG OPINYON LAMANG NG PATNUGUTAN AT NG MGA KONTRIBUTOR NITO. HINDI SUMASALAMIN ANG KAHIT NA ANONG NAKASULAT RITO SA ADMINISTRASYON NG PAARALANG LUPON NATIONAL COMPREHENSIVE HIGH SCHOOL

PASILIDAD PARA SA KALIDAD

PAHINA 8

likha ni KHRISHEAPALPARAN

KOLUM

TeleponongBINGI

Sa kasagsagan ng malalakas na pagbuhos ng ulan at matinding pagbaha, malaking tulong ang mga emergency hotlines sa pagrescue ng mga indibidwal na higit na kinakailangan ng tulong. Ngunit papaano na lamang kung sa oras na labis itong kinakailangan, saka pa magloloko ang sistemang pangtelepono ng mga hotlines na ito.

Ito ang nangyari noong Enero 18, 2024, habang pataas nang pataas ang lebel ng tubig sa Ilangay, Lupon, Davao Oriental, tumataas rin ang bilang ng mga nanghihingi ng tulong sa pamamagitan sa pagtawag sa mga local emergency hotlines na hatid ng pamahalaan. Hindi umano sumasagot ang numero mula sa hotlines na mga nabanggit. Ang mga numerong akala nating minsa’y makapagliligtas sa ating mga buhay, ay tila siya pa mismo ang dumadagdag perwisyo sa ating mga nasalantang residente.

Ayon pa sa isang facebook post ng isa sa mga nasalanta, mas nakatulong pa umano ang pagpopost ng rescue information sa facebook kaysa tumawag pa sa emergency hotline na hindi naman sumasagot at nagri-ring lamang. Gayunpaman, may mga emergency hotline pa rin namang rumeresponde at dapat lamang na intindihin natin na ito ay dulot lamang ng maraming bilang ng mga tumatawag sa mga oras na iyon.

Samantala, hindi naman ito naging balakid upang makapaghatid pa rin ng tulong ang mga volunteers at rescuers sa mga nasalanta. Marami pa rin silang

Hindi natin dapat hintayin pang ang sistemang ito ang sya pang kumitil ng buhay.

paraan tulad ng pagpopost sa social media, pagpapakalat ng mga impormasyon sa iba’t ibang plataporma, at iba

TURONG DI-TUGMA

Bawat guro ay minsan ring naging isang magaaral. Kaya’t lubos nilang mas nauunawaan ang proseso ng epektibong edukasyon.

PAHINA 9

ni ZENA SABELLO

EDITORYAL

SINO ANG PIPILIIN KO?

Ngayong papalapit na naman ang halalan ng Supreme Secondary Learners’ Government o SSLG, nagsisisulputan na ang mga usapin sa kung sino ang posibleng tumakbo sa mga posisyon. Gayunrin sa kung sino ang pipiliin nila sa gaganaping halalan. Ngunit, gaano kaya kakilala ng mga mag-aaral ng LNCHS ang mga potensyal nilang magiging lider sa hinaharap?

Sa mga nakaraang SSLG Election, naging usap-usapan ang pagtakbo umano ng mga indibidwal sa posisyon na ang tanging dala-dala ay ang kanilang kasikatan lamang. Wala raw maibubuga kundi pangalan lamang at wala pa namang napatutunayang serbisyo para sa kapwa-mag-aaral. Gayunpaman, may kalayaan ang bawat comprehenian na maghangad sa kahit-anumang posisyon kanilang gugustuhin. May kwalipikasyon man o wala, nasa kamay na ng mga botante ang desisyon.

LIKHAni ZENA SABELLO

pa. Hindi man lubusang nagampanan ng mga emergency hotlines ang kanilang layuning padaliin ang pagsagip sa mga nangangailangan, ang mahalaga ay nagawan pa rin ng paraan ang paghahatid ng tulong sa mga residente.

Gayunpaman, hindi natin maikakakaila na lubos na mahalagang makabuo tayo ng epektibong sistema sa offline na komunikasyon. Papaano na lamang ang mga nasalantang ang tanging pag-asa lamang ay telepeno. Papaano sila maililigtas sa lalo’t madaling panahon. Hindi natin dapat hintayin pang ang sistemang ito ang sya pang kumitil ng buhay. Nararapat lamang na bigyang aksiyon at dinggin ng lokal na pamahalaan ang maliliit na isyung tulad nito, nang sa gayon maipakita nilang nangunguna sa prayoridad nila ang kaligtasan ng kanilang kinasasakupan.

Ang pagtuturo ay kinakailangan ng kasanayan. Hindi basta kasanayan lamang sa proseso ng edukasyon, kundi kasanayan mismo sa larangang kanilang tinatahak.

Tulad ng pagdesisyon na’tin bilang mag-aaral na bumoto ng ating pinuno sa paaralan, darating rin ang araw na pipili na rin tayo ng pinuno bilang isang Pilipino. Mabuting sa maagang panahon pa lamang ay matututo na tayong pumili ng tamang lider para sa ating bayan, sa pamamagitan ng pakikilahok sa pagboto sa loob ng ating paaralan. Sa kasalukuyan, nakikita na’tin ang sitwasyon ng bansa, sa iba’t ibang salik ng lipunan. Ang bawat pag-unlad o kapalpakan man sa mga salik na ito ay direktang may kaugnayan sa pamumuno ng ating pangulo. Kaya’t nararapat lamang na alam na’tin kung sino ang ilalagay natin sa posisyon. Maraming batayan ng pagpili ng mabuting lider tulad ng edukasyon, karanasan, at kasaysayan ng kanilang buhay. Ang mga ito ang magdidikta kung ang isang indibidwal ang kwalipikado para sa isang posisyon. Mukhang hindi naman pala ganoon kahirap ang pagpili ng nararapat na pinuno.

Dagdag pa rito, kung kilala o sikat ang isang indibidwal, marahil sumikat sila mula sa tamang dahilan. Maaaring sila ay magaling sa akademiko, o kaya nama’y madalas silang nagbibigay serbisyo sa tuwing kinakailangan. Kahi’t ano pa man ang dahilan, hindi ito dapat gawing isyu lalo na’t sa iba’t ibang paraan ay maaari tayong tumatak sa isipan ng ating kapwa- kamag-aral.

Gayunpaman, dapat pa rin nating bigyang-pansin ang iba pang mga katangian ng naghahangad sa posisyon upang mas lalo nating matiyak na tama ang ating mailuluklok sa pwesto. Nararapat lamang na kilalanin na’tin nang husto ang ating pipiliing pinuno dahil tayo rin lamang ang mahihirapan at magdurusa kung hindi tayo makapipili ng kwalipikadong boses para sa ating mag-aaral.

Sangay ng Davao

Oriental Rehiyon XI

Distrito ng Silangang

Lupon

Lupon National Comprehensive High School

Opisyal na Pampaaralang

Pahayagan ng

ni ZENA SABELLO

Sa paaralan ng LNCHS halos bukambibig ng lahat ng estudyante sa tuwing masama ang panahon ay “walang suspension sa compre” “naka immortality build paaralan natin” o “hindi natatablan ng kahit na anumang sakuna ang paaralang to”. Tila ba alam na alam na at kabisadong kabisado na ng mga estudyante ang takbo ng paaralan sa tuwing masama ang panahon. Ngunit iilan sa kanila ay nababahala rin, lalo na sa mga nakatira sa malayong lugar, nababahala para sa kanilang sarili’t kalagayan ng pamilyang naiwan. Sa bawat bugso ng hangin at unos ng ulan ay makikita sa mga kabata-

ang mag-aaral ang takot at pagkabahala. Madalas sa kanila ay nababasa pa bago makapasok sa paaralan o kaya naman ay makauwi at ang mahirap pa non ay nadadamay pati ang kanilang mga gamit sa paaralan. Ang iba ay lumiliban na lamang sa klase dahil mahirap makakita ng masasakyan o kaya ay hindi maganda ang daan patungo sa paaralan. Bukod dito, nahihirapan rin ang iba na makipagsabayan sa masamang panahon, madalas sa kanila ay nahuhuli sa pagpasok kaya nahuhuli rin sa lesson. Minsan nagkakasakit rin ang iilang estudyante dulot ng hindi magandang panahon kaya madalas ay hindi nakaka focus sa klase dahil sa karamdaman.

Sa kabilang dako, may mga pangangatuwiran na nagsasaad na ang pagtahak sa mga pagsubok ng masamang panahon ay maaaring maging isang bahagi ng paghubog sa pagkatao ng mga mag-aaral. Ang kakayahang makisalamuha at magtagumpay sa kabila ng mga hamon ay hindi lamang nagbubukas ng pinto sa karunungan kundi nagbubuo rin ng mas matatag na indibidwal. Ang pagtutok sa mga pangangailangan ng bawat sektor gaya ng guro, opisyal sa edukasyon, mga magulang at higit sa lahat ang mga mag-aaral ay napakahalaga upang magkaroon ng patas at makatarungang sulosyon ang bawat isyu. Mahalagang magkaroon ng maayos na koordi-

CHRISTMASTRESS

Hindi maitatanggi na isa ring mabigat na pasanin ang pagkakaroon ng takdang aralin para sa mga mag-aaral, na halos araw araw ay ito na ang kanilang hinaharap pagkagaling sa paaralan. Malaking oras ang naigugugol nila para lang dito, na minsa’y nawawalan na sila ng oras para sa

kanilang sarili’t pamilya. Hinaing ng ibang mag-aaral ay dahan dahanin sila sa pag bibigay ng mga takdang aralin, lalo na’t hindi lamang sa paaralan umiikot ang kanilang buhay.

Ang pagkakaroon ng takdang aralin ng mga estudyante ay upang mas mapahusay at mapalawak pa ang kanilang nalalaman sa isang partikular na asignatura, at mas maging bihasa sila sa pagsagot at lalong lalo na sa pag alam kung saan sila mahina. Paraan rin ito upang mapatunayan kung mayroon ba talagang natutuhan ang mga estudyqnte sa paaralan. Ngunit, ang pagkakaroon nito sa mga espesyal na araw o mga araw na dapat ay wala silang ginagawa ay nagdudulot ng pagkabagabag para sa mga estudyante.

Sa mga araw na nararapat na sila ay magpahinga at maging masaya ay palaging may sumisilip at gumugulo sa kanilang mga isipan na dahilan ng kanilang kalungkotan at pagkabalisa. Ang mga espesyal na araw tulad ng pasko at bagong taon ay dapat sana’y pampamily- ang

nasyon ang bawat bahagi sa paglalayong maisulong ang makatarungang edukasyon sa kabila ng masamang panahon. Sa huli, ang pangarap ng bawat mag-aaral na magtagumpay at makamit ang kanyang mga pangarap ay nagbibigay saysay sa ipinaglalaban. Subalit, dapat din nating isalamin ang reyalidad ng kapaligiran at siguruhing ang bawat desisyon ay naglalayong mapanatili ang kaligtasan at kapakanan ng lahat.

Sa tuwing nag-iiba ang ulap, lumalakas ang ihip ng hangin at nagbabadyang umulan ay sumisigla ang mga mag-aaral, lalo pa’t isa itong simbolo na maaaring kanselahin ang klase. Ngunit mayroong ibang paaralan na kahit hindi na maganda ang panahon ay wala paring tigil ang pasok, patuloy parin ang mga kabataan na sumulong sa masamang panahon para lang makapasok sa paaralan at magampaman ang kanilang pagiging estudyante. Sa puntong ito, alam ng lahat na napakahalaga ng

LIMITADONG DAMDAMIN

oras at pang kasiyahan na dapat sinusulit lalo na’t isang beses sa isang taon lamang ito ipinagdidiriwang. Sa puntong ganito, napapalitan ng takot ang dapat ay kasiyahan ng mga mag-aaral.

Bukod dito, maraming mga mag-aaral na kinu-kuwestiyon ang pagkakaroon nito. Kesiyo “magagamit ba namin to sa paglaki?” o kaya naman ay “nararapat ba talagang magkaroon nito?”. Kung iisipin ng karamihan malaki ang maitutulong ng pagkakaroon ng takdang aralin, subalit para sa mga estudyante isa itong malaking hamon at suliranin para sa kanila. Ibig sabihin, hindi nagagawang masulit ng mga kabataan ang kanilang oras sa pamilya at nawawalan na rin sila ng oras upang magpahinga.

Sa huli, ang pagkakaroon ng takdang aralin ay nagtuturo sa mga mag aaral na mas maging produktibo at maging responsable, maalam pagdating sa pamamahala ng oras at pagkakaroon ng malalim na pag iisip na tumuklas ng mga bagay bagay. Ang pagtuklas ng mga kahulugan sa likod ng mga gawain ay maaaring magbukas daan sa mas malalim na pag-unawa ng mga estudyante sa kanilang sarili at sa kanilang kapaligiran.

Sa ganitong paraan, maaaring magsilbing tulay ang takdang-aral sa pagitan ng kasiyahan at pag-aaral. Kung ang bawat takdang aralin ay magiging pagkakataon para sa paglago at hindi lamang isang obligasyon, maaaring magsilbing inspirasyon ito para sa mga kabataan na maging mas handa at mas malikhain sa pagharap sa mga hamon ng buhay.

Isang mainit na kontrobersiya para sa nakararami ang PDA o public display of affection ng mga magkasintahan sa ibat-ibang sulok ng bansa. Maging sa paaralan ay mahigpit na ipinagbabawal ito sapagkat hindi ito ka aya ayang tingnan at labag ito sa patakaran ng paaralan, higit sa lahat ito ay ipinagbabawal para sa mga estudyante. Subalit may iilan din na tutol na ipagbawal ang PDA sa kadahilanang isa itong hadlang sa kanilang pag-iibigan.

Ang PDA o “Public Display of Affection” ay isang anyo ng pagsasamahan ng mga tao na maaring makita ng publiko, tulad ng paghawak ng kamay, yakap, o halik. Samantalang ito”y isang natural na bahagi ng pagmamahalan, may mga institusyon at lugar na nagtatakda na ipagbawal ito. Ito ay upang mapanatili ang respeto at paggalang ng bawat isa.

Kadalasang makikita ang PDA sa paaralan, kagaya na lamang sa paaralan ng Lupon National Comprehensive High School (LNCHS) iilan sa mga estudyanteng nag-aaral sa paaralang ito ay ginagawa ang PDA. Kahit mga pawang mag-aaral pa ay hind magawang pigilan ang bugso ng kanilang damdamin, kadalasan sa kanila ay sa loob ng mga silid aralan ginagawa ang PDA, iilang kamag-aral nila na nagsasabing na iilang silang makita ito. Bukod dito, iilan sa mga estudyanteng nag-aaral sa LNCHS ay kahit labag patuloy parin itong ginagawa sa loob ng silid aralan, marahil ay wala paring umaawat sa kanila. Subalit, nararapat ang paggalang para sa kanilang kapwa mag-aaral na na- iilang makita ang mga bagay na tanging sila lang dapat nakakaalam. Nararapat ang pagpapanatili ng respeto sa loob at labas ng paaralan.

Ang patakaran hinggil sa PDA ay isang mahalagang usapin na nangangailangan ng masusing pagsusuri. Ang pagbibigay daan sa pag-usbong ng mga regulasyon na may tamang balanse ng disiplina at paggalang sa kalayaan ng pagpapahayag ng damdamin ay maaaring maging hakbang tungo sa mas bukas at maayos na lipunan.

Ika-11 na Baitang

edukasyon sa buhay ng nakararami, ngunit alam rin kaya nila ang hirap na dinaranas ng iilang estudyante para lang makapasok kahit masama ang panahon? Sa paaralan ng LNCHS halos bukambibig ng lahat ng estudyante sa tuwing masama ang panahon ay “walang suspension sa compre” “naka immortality build paaralan natin” o “hindi natatablan ng kahit na anumang sakuna ang paaralang to”. Tila ba alam na alam na at kabisadong kabisado na ng mga estudyante ang takbo ng paaralan sa tuwing masama ang panahon. Ngunit iilan sa kanila ay nababahala rin, lalo na sa mga nakatira sa malayong lugar, nababahala para sa

“Gustuhin ko mang um-absent na lang dahil sa sama ng panahon, pinipigilan ako ng grade coonciousness ko. Wala namang may gustong maka-miss ng quizzes at activities, kaya sana man lang bigyan na lang kami ng consideration”

kanilang sarili’t kalagayan ng pamilyang naiwan. Sa bawat bugso ng hangin at unos ng ulan ay makikita sa mga kabataang mag-aaral ang takot at pagkabahala. Madalas sa kanila ay nababasa pa bago makapasok sa paaralan o kaya naman ay makauwi at ang mahirap pa non ay nadadamay pati ang kanilang mga gamit sa paaralan. Ang iba ay lumiliban na lamang sa klase dahil mahirap makakita ng masasakyan o kaya ay hindi maganda ang daan patungo sa paaralan. Bukod dito, nahihi rapan rin ang iba na makipagsabayan sa masamang panahon, madalas sa kanila ay nahuhuli sa pagpasok kaya nahuhuli rin sa lesson. Minsan nagkakasakit rin ang iil-

TURONG DI-TUGMA

Bawat guro ay minsan ring nag ing isang mag-aaral. Kaya’t lubos nilang mas nauunawaan ang proseso ng epektibong edu kasyon.

ang estudyante dulot ng hindi magandang panahon kaya madalas ay hindi nakaka focus sa klase dahil sa karamdaman. Sa kabilang dako, may mga pangangatuwiran na nagsasaad na ang pagtahak sa mga pagsubok ng masamang panahon ay maaaring maging isang bahagi ng paghubog sa pagkatao ng mga magaaral. Ang kakayahang makisalamuha at magtagumpay sa kabila ng mga hamon ay hindi lamang nagbubukas ng pinto sa karunungan kundi nagbubuo rin ng mas matatag na indibidwal. Ang pagtutok sa mga pangangailangan ng bawat sektor gaya ng guro, opisyal sa edukasyon, mga magulang at higit sa lahat ang mga mag-aaral—ay napakahalaga upang magkaroon ng patas

Sa kasalukuyan, talamak na ang pagtatalaga ng mga guro sa asignaturang hindi saklaw ng kanilang “major” sa kolehiyo. Ang ganitong sistemang hindi pagtutugma ng espesyalidad ng edukasyon sa mga asignaturang itinuturo ay maaaring makapagpababa sa kalidad ng edukasyong inihahatid ng ating mga guro para sa mga mag-aaral. Marahil, ang sistemang ito ay hindi ganoon ka-epektibo at hindi nakapagpapabuti para sa pagkatuto ng ating kabataan. Karamihan sa ating mga guro ay nakikita ang sistemang ito bilang dagdag pasanin lamang. Ayon sa isang guro ng Lupon National Comprehensive High School, hindi nila kayang maturuan nang lubusan at ang kanilang mga mag-aaral sa mga asignaturang hindi tugma sa kanilang espesyalidad. Nagiging hadlang ang ganitong sistema sa pagkatuto ng mga bata sa asignaturang naituturo dahil sa kakulangan ng kanilang kahusayan sa mga kontekstong itinuturo. Ano pa ang saysay ng mga larangang tinahak ng ating mga guro sa kolehiyo kung hindi rin naman ito tumutugma sa kanilang itinuturo sa loob ng ating mga silid.. Sa kabilang banda, malawak naman ang karunungan ng ating mga guro. Pinag-aaralan nilang maigi ang pagtuturo, ano man ang konteksto nito. Produktibo itong propesyon at sa tulong ng kanilang karanasan sa sangay ng edukasyon, marami na silang nalikom na kaalaman sa kung paano makapaghahatid ng edukasyon na de-kalidad. Ngunit, tila hindi pa rin sapat ang mga salik na ito. Ang pagtuturo ay kinakailangan ng kasanayan. Hindi basta kasanayan lamang sa proseso ng edukasyon, kundi kasanayan mismo sa larangang kanilang tinatahak. Labis na oras pa ang kanilang iginugugol sa pag-aaral ng mga bagong konteksto para lamang maituro sa mga magaaral sa kinabukasan. Dagdag lamang ito pasanin para sa mga guro, pati na rin sa mga mag-aaral na hindi lubu-

maayos ang karanasan nila sa bawat klase kung mahusay na nakapagtuturo ang kanilang mga guro. Karamihan umano sa mga naatasang guro sa hindi tugmang asignatura ay panay lamang ang pagbibigay ng mga gawain at hindi gaano kasigasig sa pagtuturo. Dahil

Ang pagtuturo ay kinakailangan ng kasanayan. Hindi basta kasanayan lamang sa proseso ng edukasyon, kundi kasanayan mismo sa larangang kanilang tinatahak.

rito, madalas ay napag-iiwanan ang mga mag-aaral sa mga aralin at hindi umuunlad ang kanilang karunungan sa iba’t-ibang konseptong sakop ng sistemang ito. Kung gayon, mas epektibo pa ring naihahatid ng mga guro mula sa naayonng larangan, ang edukasyon, at mas lubos na natututuhan ng mga mag-aaral ang kanilang mga aralin. Gayunpaman, marami pa rin sa ating mga guro ang pinanindigan ang kanilang obligasyong makapaghatid ng de-kalidad na edukasyon. Mayroon pa ring kilala sa kanilang kahusayang sa pagtuturo saan mang asignatura sila mapadpad. Mga gurong kayang paintindihin ng anumang konsepto ang mga mag-aaral sa epektibo at masigasig na paraan. Subalit, iilan na lamang sila sa ating paaralan. Hindi lahat ng guro ay kayang abutin ang ganitong istandards ng pagtuturo, hindi rin naman ito nakadadagdag sa mumunting sahod na ibinibigay sa kanila ng gobyerno. Hindi pa rin pantay-pantay ang kalidad ng edukasyon

ang mga kaalaman na nagmumula sa kani-kanilang mga silid.

Lingid naman sa kaalaman ng lahat na hindi tayo lubusang matututo ng mga konseptong pang-matematika mula sa gurong Ingles ang espesyalidad na ituro. Kahit pa ang mga guro, aminadong mas gugustuhin pa rin nilang magturo sa kanilang larangan dahil dito nila mas naipamamalas ang kanilang husay sa pagtuturo sa mga mag-aaral. Sa bawat aralin na hindi maiging naipauunawa sa mga magaaral, nahuhuli sa pag-unlad ang kanilang kaalaman. Sayang din lamang ang iginugugol na oras at pagod ng ating mga guro kung hindi rin naman sila epektibong nakadaragdag sa karunungan ng ating mag-aaral. Sa sistemang ito nagkakaroon ng puwang sa ating edukasyon, at lalong lalo lamang sumasagabal sa kaunlaran ng isipan ng ating kabtaan.. Sa kabila ng lahat ng ito, hindi pa rin natin masisi ang ating mga guro. Hindi naman nila kasalanan kung ang sistema na mismo ang naglagay sa kanila sa ganito kakomplikadong posisyon. Nararapat lamang na isaayos muna ang sistemang ito, kung saan tutugma ang kanilang trabaho sa kanilang minsan ring pinag-aralan. Dagdag pa rito, kung hindi man kayaning pagtugmain ang mga bawat guro sa lahat ng asignatura, maaari pa ring masolusyunan ito sa pagbuo ng mga programang mag-eensayo sa mga guro upang tahakin ang iba’t ibang larangan sa pagtuturo. Huwag nating pabayaang maging hadlang ang problemang ito sa pagtawid patungo sa kinabukasan ng ating kabataan. Ang pagtugon sa isyung ito ay makapagbibigay gaan sa loob hindi lamang sa ating mga guro, pati na rin sa pag-asa ng ating bayan, ang kabataan. Sa huli, hindi naman ito tungkol kakulangan sa parte ng mga nagtuturo, kundi ito’y tungkol sa pagpapairal ng de-kalidad na edukasyon.

at makatarungang sulosyon ang bawat isyu. Mahalagang magkaroon ng maayos na koordinasyon ang bawat bahagi sa paglalayong maisulong ang makatarungang edukasyon sa kabila ng masamang panahon. Sa huli, ang pangarap ng bawat mag-aaral na magtagumpay at makamit ang kanyang mga pangarap ay nagbibigay saysay sa ipinaglalaban. Subalit, dapat din nating isalamin ang reyalidad ng kapaligiran at siguruhing ang bawat desisyon ay naglalayong mapanatili ang kaligtasan at kapakanan ng lahat.

de-kalidad para saOportunidad

Sa bawat pagbukas ng mga pinto ng silid-aralan, isang mundo ng kaalaman at oportunidad ang dapat na nabubuksan para sa bawat kabataan. Ngunit, hindi lingid sa ating kaalaman ang malawak na epekto ng kalidad ng mga silid-aralan sa kanilang edukasyon. Ang mga silid-aralan na kulang sa kalidad ay tila mga harang na humahadlang sa landas tungo sa magandang kinabukasan ng mga kabataan. Kagaya na lamang noong Nobyembre 8, 2023 sa Lupon National Comprehensive High School (LNCHS) na niyanig ng lindol at dalawa sa mga silid aralan ang nagkaroon ng maraming cracks na hindi ligtas para sa mga mag-aaral. Ito ay isang panganib para sa mga mag-aaral. Bukod pa rito, ang mga sira-sirang upuan, bintanang walang proteksyon sa panahon ng malalakas na ulan, at kawalan ng mga pangunahing kagamitan tulad ng aklat, pisara, at kagamitang pang-esperimento ay ilan lamang sa mga hamon na kinakaharap ng maraming estudyante araw-araw. Dahil sa mga ito ay limitado ang mga kaalaman na nakukuha ng mga mag-aaral. Dagdag pa rito, isa sa mga epekto ng di-kalidad na mga silid-aralan ay ang pagpigil sa tamang proseso ng pag-aaral. Paano maaasahang makakapagtuon ng pansin ang isang mag-aaral kung ang kanyang kapaligiran ay puno ng distraksyon? Ang pisikal na kalagayan ng silid-aralan ay may diretsong kaugnayan sa pag-aaral ng bawat mag-aaral. Ang kapaligiran ng pag-aaral ay dapat sana’y nagbibigay-inspirasyon at pag-asa sa bawat kabataan. Subalit, ang madilim na silid-aralan, puno ng sira-sirang gamit, ay maaaring maging simbolo ng kawalan ng suporta mula sa lipunan.

Gayunpaman, suriin at bigyang-pansin ang kalidad ng mga silid-aralan. Hindi lamang ito usapin ng imprastraktura kundi usapin ng kinabukasan ng ating bayan. Maipagkakaloob ba natin sa ating mga kabataan ang nararapat na kaalaman at karanasan kung patuloy nating ipinagkakait ang kanilang karapatan sa de-kalidad na edukasyon? Sa pagtutulungan ng mga kinauukulan at ng buong komunidad, maaaring makabuo ng mga solusyon upang bigyang-pansin at malutas ang hamong ito. Samakatuwid, ng bawat mamamayan ay may bahagi sa pagpapalakas ng edukasyon. Hindi lamang ito tungkulin ng gobyerno o paaralan kundi ng bawat isa sa atin. Sa pagbibigay halaga at pagpapasya para sa de-kalidad na mga silid-aralan, tayo ay nagbibigay di-langis sa nagliliyab na kandila ng pangarap at pag-asa ng ating kinabukasan ang ating mga kabataan

Sangay ng Davao

Oriental Rehiyon

XI

Distrito ng Silangang

Lupon

Lupon National Comprehensive High School

Opisyal na Pampaaralang

Pahayagan ng

Opisyal na Pampaaralang Pahayagan ng Lupon National Comprehensive High School Distrito ng Silangang Lupon Sangay ng Davao Oriental Rehiyon XI

LATHALAIN

.

Pagtangkilik

ng Kabataan sa mga Pekeng Balita

Hindi lang pala pakpak ang mayroon sa balita, gaya ng ibon, taglay rin nito ang matatalas ng kukong sumisipit sa mga impormasyon totoo man ang mga ito o pawang mga kasinungalingan lamang.

Pekeng balita, iyan ang tawag sa lipon ng mga mapanlinlang na impormasyong naglalayong magdala ng kaguluhan at kalituhan sa mga tao. Gayung hindi kaaya-aya ang deskripsyon nito, nakapagtatakang tinatangkilik at nahuhulog pa rin sa patibong nito ang mga tao. Isa sa mga instrumentong ginagamit sa pagpapakalat nito ay ang tambayan ng nakararami sa kasalukyan: social media. Kung kaya’t ang madalas na nahuhulog sa bitag ng pekeng impormasyon ay ang kabataan.

Halimbawa na lamang nito ang mga pekeng deklarasyon ng suspensyon ng klase. Pasimuno nito ang mga huwad at hindi berepikadong ‘sites’ na binibisita at tinatangkilik ng mga kabataan. Ginagawa nila ito bilang katuwaan at higit sa lahat upang umani ng reaksyon mula sa madla.

Isa pa rito ang mga hindi makatotohanang impormasyong umalingasaw sa social media nito lamang Nobyembre. Patungkol ito sa ‘Solar Superstorm’ na may kakayahan ‘di umanong lipulin ang internet. Maraming naniwala at naging daan pa mismo upang mas lumawak ang sakop ng pekeng balita, ngunit iilan lamang ang nag-abalang alamin kung ito ba’y garantisado o palsipikado. Hindi kalaunan ay nabigyang linaw rin ang kumakalat na usapin. Ayon sa Sugbo.ph, ang impormasyong ito ay peke at walang matibay na ebidensyang

makapagpapatunay nito. Ito man ay peke, naghatid pa rin ito ng takot at pangamba sa mga tao.

Nakababahala rin ang kamakailan lang na pasahan ng mga mensaheng may kaugnayan sa ‘cosmic ray radiation’. Iilang mag-aaral ng Lupon National Comprehensive High School ang nakatanggap ng mensahe nito lamang Nobyembre 19, 2023 na nagsasabing patayin ang telepono pagdating ng 10:30 ng gabi hanggang 3:30 ng madaling araw dahil may dala raw itong nakamamatay na radyasyon mula sa ‘cosmic rays’. Ang impormasyon ding ito ay ibinalita raw mismo ni Kim Atienza. Agad naman itong pinabulaanan ng Vera Files sa isang artikulo, nilinaw nilang walang inilabas na ganoong balita si Atienza at ang balitang ito’y pawang kasinungalingan lamang.

Gamit ng nakolektang datos, ibinunyag ng Rappler na mahigit 51 porsyento ng mga Pilipino ang nahihirapang tuku yin ang pekeng balita sa midya. 48 porsyento naman ng mga Pilipino ang nadadalian at nabibilisan sa pagtukoy sa katunayan ng balita.

Ang mga ito ay tunay ngang nakadidismaya lalo pa’t hindi nating maitatanggi ang posibilidad na maging mga estudyante ay sangkot din sa pagpapakalat ng ganitong klaseng impormasyon. Sinasal amin lamang nito ang kahinaan

natin pagdating sa pagtukoy ng tama at mali at pagbubukod ng peke sa tunay. Ang patuloy na pagkalat ng mga pekeng balita ay repleksyon lang sa ating pagkatao at kung paano tayo kabilis malinlang.

Sa kabila ng mga ito, patuloy pa rin ang isinasagawang pagtuturo ng kaalaman ukol sa tamang paggamit ng social media at pagtukoy ng wastong impormasyon sa mga pribado at pampublikong paaralan. Gaya na lamang ng asignaturang Media and Information Literacy sa Senior High School. Ang pagpapaunawa sa mga

51%

48%

Nakamamanghang isipin ang pagkakaiba-iba ng hubog at porma ng ating mga katawan. Sa murang edad, ipinakikilala sa atin ang mundong ating gagalawan hanggang sa’ting pagtanda. Tinuturuan at pinaaalalahanan tayong mahalin ang ating mga sarili lalong lalo na ang ating katawan maging ano mang porma o hugis nito. Gayunman, ang ating katawan ay siya ring dahilan upang tayo’y makutya at mahusga. Walang takas rito ang mga kabataan na wala pang lubos na kamalayan sa konsepto ng mga bagay-bagay, gaya na lamang ng ‘body shaming’ o pamamahiya base sa pisikal na kaanyuan ng isang tao. Marahil ay malimit nila itong naririnig o natatanggap ngunit ipinagmamabuti na lang na isawalang-bahala sa takot na mas mapag-initan. Kung kaya naman,

paakyat nang paakyat ang bilang ng mga kabataang nakararanas ng kalakip na epekto nito gaya na lamang ng depresyon at pag-aagam-agam. Bagaman pangmalawakan ang isinasagawang programa upang maagapan ang isyu ng ‘body shaming’, marami pa ring biktima nito sa lokalidad maging sa mga paaralan at sa mismong tahanan. Gaya na lamang ng isang 16 anyos na mag-aaral ng Lupon National Comprehensive High School sa Lupon, Davao Oriental na matapang na nagbahagi ng kaniyang mapait na karanasan kaugnay sa isyu ng ‘body shaming’. Nasa elementary pa lamang siya noong una siyang malait at makutya ng kaniyang mga kamag-aral dahil sa kaniyang timbang at laki. Aniya, lumaki siyang pakiramdam niyang naiiba siya.

Maging sa mismong tahanan ay kinailangan niyang tiisin ang masasakit na salita mula sa kaniyang mga magulang. Ang mapang-alipustang pakikitungo ng mga tao sa kaniya ang siyang nagpunla ng lubos na kalungkutan sa kaniyang pagkatao at nagdulot ng pagbabago sa kaniyang paraan ng pamumuhay. Sa isang pag-aaral na isinagawa ng MindShift Psychological Services, nasa mahigit 44.9 bahagdan ang dalas at pagiging laganap ng ‘body shaming’ sa mundo. Sinasabi ring kumikintal at nananatili na sa isip at pananaw ng nakararami ang tinatawag na ‘beauty standards’. Halos magkandarapa na ang iba kasusunod sa pamantayang ito na mismong kalusugan nila ay nagagawa nang ilagay sa bingit ng peligro. Nagiging basehan na rin ito ng mga tao

SAAN AABOT ANG BENTE PESOS MO?

BENTE AY SAKTO SA ESTUDYANTENG GUMAGASTOS NG WASTO.

alimit nating naririnig mula sa ating mga lolo’t lola kung gaano kamura ang bilihin noong unang panahon. Kamo’y malaki na sa kanila ang limang piso at marami na silang mabibili rito. Subalit kung ikukumpara na’tin ito sa kasalukuyan, kendi na lang ang aabutin nito Kung kendi rin naman din lang ang aabutin nito, malamang ay hindi na rin kakasya ang bente pesos sa buong araw. Ultimong ang dating yari sa papel na bente ay tinatanaw na lamang na barya ngayon.

Talaga namang nakapang-iinit ng ulo ang singilang umagang-umaga pa lang ay magaabang na sa’yo. Iyong tipong pagtapak na pagtapak mo pa lang sa silid ay sasalubungin ko na ng singil. Sa huli, ang baon mong bente ay limang piso na lang sa isang kisap mata. Nakatutuwang isiping nag-aaral ka na nga lang, magkakautang ka pa. Gayunman, sa panahon ngayon wala na sa edad ang pagiging wais. Mapa estudyante ka man o nagtatrabaho na, kailangan mo nang umisip ng paraan upang mabuhay sa mundong umiikot na sa pera.

Ngunit ang estudyanteng ito mula sa Lupon National Comprehensive High School na piniling itago na lang ang kaniyang saril sa pangalang ‘Juan’ ay may kakaibang diskarte upang pagkasyahin ang bente pesos na baon sa kabila ng kaliwa’t kanang bayarin. Hindi niya lang ito basta-bastang napagkakasya, nagagawa niya rin itong ipunin at binatin. Sa isang panayam, ibinahagi niya ang kaniyang mga paraan upang maisakatuparan ang mga ito.

Bente pesos ang badyet ni Juan para sa baon. Ito ay nakalaan lamang para sa recess at kung minsan ay pinagkukuhanan niya rin ito ng pang-ulam. Ngunit kahit pa man minsan ay kinukulang siya, nagagawa niya paring mag-ipon. Aniya, “Bahala ng hindi makakain, basta may maipon ako at may mapagkunan tuwing may singilan.” Subalit hindi lang pala baon sa eskuwela ang kailangan niyang alalahanin, mayroon silang motor na kailangang gasolinahan nang may magamit sila sa pagbabyahe. Biruin niyo’y ang pang-gasolina niya’y sa bente pesos din pala niya kinukuha. Dagdag pa niya, “Mangyari ng wala akong pang-recess, ang mahalaga ay nakakapasok ako.”

Hindi nalalayo sa kuwento ni Juan ang kara akalaan para sa pamasahe niya papunta at pitong piso rin pauwi. Ang matitirang anim na piso ay nakalaan na sa pagkain. Ang sitwasyon ito ng

mga mag-aaral ay sumasalamin lang sa hirap na kinakailangan pagdaanan ng mga estudyante makapag-aral lang. Sinasalamin din nito ang mahalagang papel na ginagampanan ng pera sa ating buhay.

Masakit man sa ulo’t bulsa, may positibong pagtanaw pa rin naman si Juan tungo sa suliraning ito. Tinuturuan daw siya nitong balansehin ang kaniyang paggastos at badyetin ang kaniyang pera maliit man ito o malaki. Ang kagipitan ang siya rawng nagtuturo sa kaniyang maging disiplinado at gamitin ang pera nang tama. Hindi naman daw siya tutol sa sandamakmak na singilan, ngunit hindi rin naman daw siya lubos na sumasang-ayon sa konsepto nito. Hangga’t sa may mapagkukunan raw siya’y handa naman siyang magbayad at gumastos.

Tunay ngang ang usaping pera ay napakakomplikado. Masyado itong malawak na maging mga pawang estudyante ay nauugnay na rito. Si Juan at ang marami pang estudyanteng humaharap sa pinansyal na suliranin ay dapat lamang saluduhan at gawaran ng apresisyon. Sila ay konkretong halimbawa ng mga indibidwal na hindi kailanman malilimitahan ng pera. Sa magulong mundong ating ginagalawan, ang tanging paraan lamang upang tayo’y makawala sa rehas ng kasalatan ay ang pagiging pursigido at madiskarte.

upang makapanghuhusga dahilan upang mas bumulusok pa ang bilang ng diskriminasyon.

Alinsunod sa isyung ito ay ang nakaaalarmang pagtaas ng kaso ng anorexia, bulimia, at eating disorder, na dala ng malaking epekto ng ‘body shaming’ sa mental na kalusugan ng mga kabataan. Batay sa isang pag-aaral na isinagawa ng Polaris Teen Center, 50 porsyento ng kabuuang populasyon ng tinedyer sa mundo na may anorexia ang mayroong impormal na iskedyul ng pagkain at hindi sapat na dami ng kinakain dahil sa agam-agam nilang madagdagan ang kanilang bigat, at sa takot na rin na mahusgahan.

Sa positibong panig, sa kabila ng nakababahalang kaso ng ‘body shaming’, maraming sikat na personalidad

ang patuloy na ginagamit ang kanilang impluwensya upang ilunsad ang kanilang adbokasiya at pal gel Locsin. Sa isang panayam ibinahagi niya ang higit na pagpapahalagang mayroon siya para sa kaniyang sarili sa kabila ng negatibong komento ng mga tao sa kaniya. Aniya, “Ako, wala akong problema. Bakit ikaw ang dami mong issue? Ako nga, walang issue, eh. Katawan ko ‘to, ako ‘to, sarili ko ‘to. Ikaw, okay ka ba?” Sa sitwasyon naman ng magaaral na naitampok, malaking tulong ang papuri at apresisyon na natatanggap niya sa iba maging ang mga magagandang payo na napupulot niya sa social media. Kung gaano kabigat ang hatid ng pangugutya ng iba, gayundin kabigat ang hatid na kagalakan ng munting pagpapahalagang natatanggap niya.

Ang ating pangangatawan ay hindi lamang bumabase sa ating paraan ng pamumuhay, bagkus maari rin itong bunsod ng henetika, at maging dala ng mga napagdaanan natin sa nakaraan. Hindi ito repleksyon sa pagkatao ng isang indibidwal. Sa isang mundong puno ng pagbabago, nararapat rin nating isaalang-alang ang positibo at makatuwirang pagbabago ng ating pananaw tungo sa mga usapin gaya ng ‘body shaming’. Kung gaano man katalas ang ating mga mata sa pagtukoy ng mali sa iba, maging ganoon rin sana katalas ang ating isip sa pag-unawa kung ang ating ituturan ay mali ba o tama. Ang unang tinitimbang ay hindi dapat ang katawan, subalit ang salita.

CAGOCO

graphics mula sa CANVA

MUNTING HIYAW

MGA ORGANISASYON LABAN SA PAGKALAT NG CHILD LABOR

Sa isang mainit at maalikabok na kanto, makikita ang mga batang sampung taong gulang pababa na nagpupunyagi sa gitna ng sikat ng araw.Sa halip na nasa paaralan,sila ay nakikipagbuno sa hirap ng paghahanapbuhay.Sila ang mga kapatid na nabibilang sa libu-libong batang naapektuhan ng child labor sa ating bansa.

Ang child labor ay isang suliraning matagal na g pinaglalaban ng mga tag

batasat mga pagsisikap na maiwasan ito, patuloy parin ang pagkalat nito,lalo na sa mga mararalitang komunidadat mga lugar na lubhang apektado ng kahirapan. Maraming mga kadahilanan ang nagdudulot sa mga batang ito na maging bahagi ng paggawa.

Ang kahirapan, kakulangan sa edukasyon,at hindi sapat na tulong mula sa pamahalaan ay ilan sa mga pangunahing sanhi ng child labor.Ito ay isang malalim na suliranin na humahadlang sa kanilang pag unlad at kinabukasan.Ngunit sa kabila ng mga hamon na

mga biktima.Sila ay mga tagapagdala ng pangarap at determinasyon upang makaahon sa hirap.Sa kabila ng kanilang mga tungkulin bilang mga manggagawa, patuloy parin ang pag asam nila na makapag-aral para sa magandang kinabukasan.

Ang mga organisasyon at indibidwal na nagnanais na tuldukan ang child labor ay naglalatag ng mga proyekto at programa upang suportahan ang mga batang ito.Ito ay naglalayong mabigyan ng pagkakataon na mabigyan sila ng edukasyon, kalusugan at iba pang pangangailangan.

Sa pamamagitan ng pagbibigay ng alternatibong paraan ng kabuhayan at mga livelihood skills,ang mga batang ito ay nabibigyan ng pagkakataon na makaahon sa kahirapan at mabigyan ng mas magandang kinabukasan.

Hindi lamang ito isang isyu ng batas o patakaran.Ito ay isang hamon sa ating pagkakaisa bilang lipunan na itaguyod ang karapatan ng mga bata. Sa ating pagkakaisa,maari nating baguhin ang kanilang mga tadhana at bigyan sila ng pagkakataon na maging mga tunay na bata,malayo sa hirap at panganib at tangka

88% ng mga estudyante ang kulang sa tulog at may pahingang hindi lulubos sa 6 na oras.

Pasok, Uwi, Asaynment, Ulit!

CAGOCO

Ang pagtulog ay isa sa mga paraan natin ng pag-iipon ng enerhiya. Mahalaga ito sapagkat maaaring bumase dito ang ating pambuong araw na kalagayan ng loob. Batay sa isinagawang pag-aaral ng Unibersidad ng Michigan, ang kalidad ng ating tulog ay may malaking epekto hindi lamang sa ating kalusugan ngunit maging sa ating pisikal at mental na pagkilos. Kung kaya naman, hindi maitatangging mahalaga ang pagtulog at hindi dapat natin itong ipagpaliban lalo na kung sandamakmak ang gawain natin sa buong araw.

Ngunit ibahin ninyo ang isang dise-syete anyos na mag-aaral ng

Lupon National Comprehensive High School sa Davao Oriental. Pinili niyang gawing pribado ang kaniyang pangalan maging

ang iba pa niyang personal na impormasyon, gayunman, malugod niyang ibinahagi ang kaniyang karanasan. Ang estudyanteng ito ay gumigising ng 5:00 ng madaling araw hindi lamang upang ihanda ang sarili sa eskuwela, ngunit upang tulungan din ang kaniyang mga magulang sa pag-aayos sa kanilang tindahan. Aniya, nakagawian niya na raw ito at tila ba parte na ng pang-araw-araw niyang gawain.

Matapos tumulong sa pag-aayos sa kanilang tindahan, mahigit sampung oras naman ang kailangan niyang igugol sa eskuwelahan. Maaga niya mang sinumulan ang kaniyang araw, hindi naman ito bata-bastang matatapos. Pagkagaling sa paaralan, hindi lamang mga takdang-aralin ang kaniyang kailangan intindihin. Siya rin ang nakatoka sa pagliligpit at pagsasara ng kanilang tindahan. Nakakapagod at talaga namang nakakaubos ng enerhiya. Sa lahat-lahat ng ginawa’t inasikaso niya, malamang ay kailangan niya ng sapat

at maayos bawi. Subalit, ihiga ang pupuwedeng responsibilidad ante. Sa huli, kuwaderno tuloy ang magdamag. siyang matamlay

Ito harap ng maraming Dahil sa mahigpit nawawala ang salitang nga’y isinasawalang nila ito. Ang ang prayoridad ng panganib mental na kaaalarma

Batay natuklasang estudyante pahingang

ni RHEALYN BAUTISTA

kuhani

VINCENTTANIO

Kahol ng Mumunting Yapak

Mahanap man natin ang katapatang-loob sa tao, wala pa ring hihigit sa katapatan ng mga alaga nating hayop. Maliliit at mumunti man ang kanilang kilos, hindi naman maikukumpara ang tayog ng tingin nila sa atin bilang kanilang mga amo.

Dala ng hagupit ng kalamidad, ang pagkawasak ng ating mga ari-arian, pagkasira ng mga imprastraktura, at ang unti-unting paghina

Ika nga ng matatanda, sulitin mo na angbawat oras na ika’y bata. Dahil sa loob ng mga panahong ito, magagawa mo pang makapagpahinga nang ‘di hamak na mas matagal at matulog nang walang bumabagabag na problema.

na pahinga upang makaSubalit, ano mang gusto niyang sarili sa kama, hindi niya pupuwedeng ipagpabukas ang mga responsibilidad niya bilang estudyhuli, imbes na magpahinga’y kuwaderno at sangkaterbang papel na kailangan niyang harapin sa magdamag. Kinabukasan ay papasok matamlay at inaantok pa.

Ito ang reyalidad na kinakamaraming mag-aaral. mahigpit na iskedyul, tila ba na sa kanilang bokabularyo salitang ‘tulog’, at kung minsan isinasawalang bahala na lamang Ang pagtiwalag nito sa kanilprayoridad ang siyang naghahatid panganib sa kanilang pisikal at kalusugan na talagang naat nakapupukaw ng pansin.

Batay sa isang pananaliksik, natuklasang 88 porsyento ng mga estudyante ang kulang sa tulog at may pahingang hindi lulubos sa 6 na oras.

Isa sa mga rason ay ang sobra-sobrang pagbababad sa gadyets at social media. Paglalaan din ng mahabang oras para sa mga proyekto at takdang-aralin ay isa rin sa mga rason. Dahil sa kulang na pahinga, madalas silang nakararamdam ng antok sa oras ng klase at hindi nila nagagawa ng maayos ang naitatakdang gawain. Kasabay nito ay pagbaba ng kanilang nakukuhang puntos sa mga pagsusulit at ang tuluyang pagbaba ng kanilang mga marka.

Sa isang pag-aaral naman na isinagawa ng Center for Disease Control and Prevention, ang mga indibidwal na may hindi sapat na oras ng tulog ay may malaking tyansang maging obese, diabetic, at magkaroon ng problema sa pag-aasal.

Sa sitwasyon ng mag-aral mula sa Lupon National Comprehensive High School, higit na mas mahirap at nakakapagod ang pagpasok sa eskuwelahan lalo pa’t hindi lamang sa pag-aaral tutok ang kaniyang

nilang hayop.

Sa isang facebook post na ibinahagi ni Ry Llanes, makikita ang mga litrato ng isang asong tumatawid sa baha kagat-kagat ang kaniyang anak. Umani ito ng samu’t saring komento mula sa ‘netizens’. Sinasalamin nito ang kaawa-awang kalagayan ng mga hayop sa tuwing may sakuna at paanong naiiwan at nakaliligtaan sila sa panahon ng kalamidad. Walang mintis na pinaaalalahanan ng kinauukulan ang mga residente na sagipin ang mga alaga nila sa tuwing lilikas. Gaya na lamang ng paalala ni Marites Batacan, tagapagtatag ng Animal Rescue Rehabilitation and Fostering (ARRF) Davao Inc., noong 2019. Aniya sa isang pahayag, “Sa tuwing may sakuna, sunog, lindol, baha, at iba pang hindi inaasahang kalamidad, huwag ninyo sanang iiwan ang inyong mga alagang hayop. Saklolohan ninyo sila, pakawalan, at alisin sa pagkakakulong, nang makahanap rin sila ng paraan upang makaligtas.” Dagdag pa niya, “Kapag humupa na ang sakuna, hanapin ninyo sila. Gaya natin, sila ay takot din.”

atensyon. Ngunit sa kabila ng samu’t saring epektong dinarama niya dala ng pagpupuyat, mas pipiliin pa rin daw niyang hindi maging sapat ang tulog kesa hindi maging sapat ang marka.

Sa paglipas ng panahon, may mga bagay na talaga tayong kailangang pagtuunan ng sobrang atensyon at oras. May mga responsibilidad na tayong hindi matatapos ng isa o dalawang oras lang kung kaya kumukupit tayo ng oras mula sa iba pa nating plano nang sa gayon ay magawa’t matapos nating ang mga responsibilidad na ito. Ngunit kung tulog na ang pag-uusapan, maaari pa rin naman natin itong kaltasan ngunit kaakibat nito ang kahaharapin nating problemang pangkalusugan. Hangga’t sa maari ay hayaan natin ang ating mga sariling makapagpahinga at magpalakas bago sumabak sa panibagong hamon ng kinabukasan.

Hindi lamang mga alagang hayop ang dapat na pagtuunan ng pansin at sagipin sa gaitong mga panahon. Marami ring pakalat-kalat na mga hayop na delikado ang kalagayan sa tuwing may sakuna. Hindi man natin sila itinuturing o kinikilala bilang atin, taglay pa rin nila ay buhay at dapat din silang isalba.

Kung gaano kalaki at kadalisay ang pagmamahal ng ating mga alaga para sa atin, ganoon rin sana kalaki at kahenwino ang ating pag-aalala para sa kanila sa tuwing bubuhos ang ulan, hahagupit ang bagyo,raragasa ang baha, at tatama ang lindol. Sa bawat saglit na tayo’y kanilang pinasasaya, at sa bawat oras na pinakikinggan nila ang ating mga daing, maalala sana natin na sila’y mga mumunting nilalang lamang at higit nilang kailangan ang tulong natin.

Sangay ng Davao

Oriental Rehiyon XI

Distrito ng Silangang

Lupon

Lupon National Comprehensive High School

Opisyal na Pampaaralang

Pahayagan ng

courtesy: RY LLANES sa FACEBOOK

bawat pagpatak ng bawat

alkansiyang bao -

Isang buwan pa lamang ang nakalipas ngunit ramdam mo na ang pagod ng katumbas ng kalahating taon. Katatawanan na lamang sa social media kung tuusin ang napakahabang buwan ng Enero. Ramdam mo rin ba? Hindi ka nag-iisa sa karanasang ‘yan.

Gaano ba dapat katagal nagtatagal ang isang buwan? Apat na linggo? Tatlumpu’t isang araw? Gaya ng ibang mga buwan sa kalendaryo, ang Enero ay binubuo rin ng tatlumpu’t isang araw o apat na buwan. Ngunit bakit nga ba tila mabagal ang pagdaloy ng oras ngayong buwan ng Enero?

Napuno tayo ng dopamine o mas kilala bilang “happy hormones” noong mga panahong iyon kaya’t nang matapos ang holiday season, at nagbalik na ang mga nakasanayang gawain tulad ng trabaho at eskwela, bumagsak ang dopamine levels sa ating katawan at siya ring nagpabagsak sa ating mood.

“So [after the holidays], there can be a sense of depletion of those chemicals. … It can almost feel like someone pulled the emotional rug out from underneath us, [and it’s] a contrast coming off the high of the holidays.” Ayon kay Carmichael sa Yahoo Life

Isa pa sa maaaring dahilan ng tila walang-katapusang buwan ng Enero ay ang malamig na ihip panahon. Maulan ang naging unang buwan ng taon. IIlan pa ngang bahagi ng bansa ay nasalanta ng matinding pagbuhos ng ulan na nagdulot ng baha. Marami rin ang nawalan ng tirahan at naapektohang mga pamilya.

Sa panahong ito, napipili-

lihim na sandigan ng isang pamilya na nagpapakita ng kanilang determinasyon at pagtitiyaga sa pag-abot ng kanilang mga pangarap. Sa tuwing may mga barya na natitira sa bulsa matapos ang isang araw na paggawa, ang mga ito ay ibinubuhos sa alkansiyang bao.Ang tunog ng mga barya na nagkakatagpo ay tila isang himig na nagpapalakas ng loo at nagpapadama ng tagumpay.Sa bawat tinkle ng barya,ang pamilya ay nagkakaisa at nagtatanim ng pa-asa.Ang alkansiyang bao ay hindi lamang isang lalagyan ng barya,ito rin ay isang talaan ng mga pangarap.Sa tuwing nagdarasal ang mga kasapi ng pamilya,ibinabahagi nila ang kanilang mga pangarap at pinagdarasal na ito ay matupad.Ang bawat barya ma inilalagay sa alkansiyang bao ay isang hakbang patungo sa pag-abot ng mga pangarap na ito. Sa araw ng pagbubukas ng alkansiyang bao,ang buong pamilya ay magtitipon.Sa gitna ng kasiya han at halakhakan pinag-uusapan nila ang mga pangarap na kanilang

pinaghirapan.Ang alkansiyang bao ay nagiging saksi sa kanilang pag-unlad at patunay ng kanilang pagsisikap.Ngunit hindi lamang pag-iipon ang ginagawa ng alkansiyang bao,ito rin ay nagiging daan upang matuto ang mga bata sa pagpapahalaga sa pera.Sa bawat barya na kanilang inilalagay,natututo sila sa pagtitipid at pagiging praktikal.Ito rin ay nagbibigay ng pagkakataon sa kanila na maging responsableng mamamayan at mapahalagahan ang mga maliit na bagay sa buhay.

Sa huli,ang alkansiyang bao ay simbolo ng pag-asa, pagkakaisa at pagtitiis ng pamilyang Pilipino. Ito ay nagiging sandata sa harap ng mga pagsubok at hamon ng buhay. Ang alkansiyang bao ay nagdudulot ng inspirasyon at nagpapalakas ng loob sa pag-abot ng mga pangarap. Kaya’t sa bawat pagkakataon na makakita ng isang alkansiyang bao,alalahanin ang halaga nito.

tan tayong manatili sa loob ng ating mga tahanan. Paminsan-minsan na lang tumitirik ang araw na siyang nagbibigay sa atin ng ilusyon ng mas mabagal na daloy ng buwan ng Enero.

New year, new pressure? Maaring ang pressure rin sa pagtupad ng New Year’s Resolution moang tila nagpapabagal sa mga araw ng unang buwan ng taon. Ang pangangako sa sarili ng New year, new me ay nagdadala ng matinding pressure sa ating pisikal at mental na kapasidad. Nakaapekto rin ang pressure na ito sa kung paano natin nauunawaan ang bilis ng panahon.

baguhin.

Ani pa ng isang clinical psychologist na si Paulin Wallin sa panayam ng Yahoo Life, “There are a lot of factors that affect our perception of time, but in general, when we’re in discomfort or pain, or bored or anxious, we are paying more attention to our discomfort and how long it lasts.”

Ang mga karanasan natin sa loob ng buwan ng Enero ang siyang

Upang maiwasan pa natin ito sa mga susunod na buwan ng taon, mas mainam na bigyan pa rin natin ang sarili ng oras na makapaglibang-libang kahi’t papaano. Bigyan rin nating halaga ang pangangalaga sa pisikal na pangangatawan. Nang sa gayon, ang ating isipan ay hindi na mabubulag sa ilusyon ng mas pinabagal na paglipas ng panahon.

Mas maiging maging “present at the moment” palagi nang sa gayon ay mantiling malinaw ang ating pag-unawa sa bilis ng panahon at nang manigyan rin natin ng ala-ala ang bawat segundo ng ating maikling buhay.

ni

INGAME NA NAMAN SA

GANDA-GANDAHAN

Mapapulbos at liptint o full-set of make-up pa ang dala-dala ng mga dalagita sa iba’t ibang taon ng hayskul, hindi makakaila ang diskriminasyon at pangungutyang ikinakaharap nila sa kagustuhan lamang magmukhang presentable para sa kanilang mga sarili.

Walang katumbas na kapal ng make-up ang makapagtatanggol sa mga dalagang ito sa masasakit na salitang lumalabas sa bibig ng mga “natural” na ganda lamang ang bitbit.

Self- Confidence. Ito ang pangunahing dahilan ng mga kababaihan sa paglagay ng iba’t ibang produkto sa kanilang mga mukha.

Lipstick upang makulayan ang mapuputlang labi mula sa katamlayang dala ng buong-araw na pagod sa paggawa ng mga gawain sa paaralan. Produktong kayang bigyang kulay ang madidilim na araw ng isang mag-aaral.

Concealer upang matakpan ang mga tagihawat na dala ng puyat sa paggawa ng mabibigat na takdang-aralin habang pinagsasabay ang walang-katapusang mga gawaing-bahay. Kaya rin nitong takpan ang eyebags na iyong iginugol matapos lang ang sandamakmak na papers makaahon lang ang naghihigakos mong mga marka.

Mascarra naman para mabigyang-buhay ang mga matang pagod na pagod nang magbasa ng mga learning materials sa tuwing hindi mo na kayang unawaan ang itinuturo ng iyong mga guro.

Powder upang mapakinis ang tila naglalangis nang mga mukha dahil sa init ng panahon, dagdagan pa ‘yan ng nag-iinit na ulo ng ating mga guro. Hinding-hindi ito mawawala sa bag ng naggagandahan mong kamag-aral.

Iilan lamang ito sa mga produktong kayang pagtakpan ang mga insecurities ng isang dalagang mag-aaral. Ngunit sa kabila ng malinis na hangaring mag-ayos lamang ng sarili, nagiging dahilan pa ito bilang maging target ng pangdidiskrimina sa kanila. Para sa iba, kaartehan lamang ito ng kababaihan at nagpapatong patong lamang umano sila ng kung anu-anong mga produkto upang makakuha ng validation mula sa kalalakihan. Ngunit kahit ano pa man ang naisin ng kababaihan para gumamit ng iba’t ibang produktong pampaganda, ito ay valid.

Hindi imbitasyon ang pagsusuot ng make-up products upang bigyan natin ng unsolicited na mga pangungutya ang ating kababaihan. Parte ng kanilang pagkakakilanlan kung ano ang gusto nilang maging bahagi ng kanilang sarili. Ang tunay na kagandahan ay hindi nasusukat sa kung gaano kanatural ang iyong kutis o kung gaano pa karami ang produkto ang iyong gamit. Ang tunay na kagandahan ay nasusukat sa kung paano na’tin kilalanin ang ating sarili at respetuhin ang kapwa nating nilikha.

ni

INKLUSIBONG Representasyon

Kung “Mr. and Ms.” Intramurals lamang ang naririyan, saan na lamang lulugar ang ating mga kapwa mag-aaral na ang pagkakakilanlan ay hindi tumutugma sa dadalawang kasarian lamang na patimpalak.

Isang malaking hakbang para sa LNCHS ang bagong pasabog nito noong nakaraang Intramurals 2023 kung saan binigyan nila ng plataporma ang mga mag-aaral na bahagi ng LGBTQ community.

Gaya rin ng Mr. and Ms. Intramurals, ang

“Intramurals Queen” ay isang pageant kung saan ang mga kalahok ay isang LGBTQ member.

Mayroon rin itong Q&A portion kung saan maaaring maipakita ng kalahok ang talas ng kanilang isipan.

Tulad ng nakasanayan mga pag- eants na ating nakikita, hinding-hindi mawawa- la ang pagrampa ng ating mga kalahok dala ang kanilang nagbobongga- hang mga kasuotan.

Ipinaramdam ng programang ito ang pagiging inklusibo ng

ating paaralan pagdating sa iba’t ibang kasarian. Ipinakita ng Intramurals Queen na hindi lang puro patawa at biruan ang inihahatid sa atin ng ating mga kaibigang LGBTQ members, kundi may angkin rin silang tali- no at talen- to upang makipag- sa- bayan sa kababai- han at kalalaki- han.

Bawat isa sa atin ay may tinataglay na kagalin- gan sa bagaybagay, ano pa man ang

ating kasarian, paniniwala, relihiyon, at iba pa. Ang tanging kinakailangan natin upang maipamalas ito ay plataporma.

Ang pagiging inklusibo ng Intramurals sa ating lahat ay mabuting halim- bawa ng pagbuo ng tahanan para sa ating ki- nikimkim na na kakayahan. Tahan- an kung saan tayo ay mananatiling komportable sa ating pagka- kakilanlan.

ZENASABELLO

ZENASABELLO

ni LEONA JADE JUNIO

TADECO:

Mula sa BUNGA AT TEKNOLOHIYA

Ayon sa isang panayam, may iilang mga magulang ng mga estudyanteng nag-aaral sa Lupon National Comprehensive High School ang nagtratrahabo sa kompanya ng TADECO. Ito ang nagiging paraan upang may maging pag-agdong buhay ang kani-kanilang magulang sa pagaaral nila.Ang kopmpanyang ito ay gumagamit ng mga makabagong teknolohiya sa kanilang operasyon, tulad ng mga drone para sa pagmomonitor ng kanilang mga taniman

at mga makabagong sistema ng irigasyon para sa mas epektibong paggamit ng tubig. Bukod pa rito, ang mga saging na hindi pumasa sa mga standard ng kalidad ay tinatawag na “rejected”. Ang mga ito ay maaaring dahil sa mga problema sa laki, kulay, o hugis ng saging.Sa halip na itapon, ang mga rejected na saging ay maaaring gamitin sa ibang paraan, tulad ng paggawa ng mga produktong pagkain tulad ng banana chips o banana ketchup.

USOK ng KABATAAN

DepEd nagpatupad ng “Tobacco Free-School Policy”

ni LEONA JADE JUNIO

Sa hapong kay init ng panahon napagdesisyonan mong bumili ng tubig sa kantena ng inyong paaralan ngunit, sa iyong paglalakad nakaamoy ka ng baho ng sigarilyo sa isang estudyante.Ano nga kaya ang maaaring epekto nito sa kanila?

Sa Pilipinas, ang paninigarilyo sa mga estudyante ay isang lumalaking problema na nagdudulot ng malalang epekto sa kanilang kalusugan at pag-aaral. Sa kabila ng mga kampanya at pagsisikap na itigil ito, marami pa rin ang patuloy na nag-aabuso sa paninigarilyo.

Ayon sa World Health Organization, ang Pilipinas ay isa sa mga bansa na may pinakamataas na bilang ng mga kabataang naninigarilyo sa Asya.Kabilang na dito ang paaralan ng Lupon National Comprehensive High School na may mga estudyante ring naninigarilyo. Ang paninigarilyo ay nakakasama sa kalusugan at pag aaral ng isang mag-aaral kaya mas mainam na mas paigtingin pa ng paaralan ang pagbabawal dito.

Ang TADECO, o Tagum Agricultural Development Company, Inc., ay hindi lamang isang malaking kumpanya ng saging, ngunit ito rin ay isang malaking pinagkukunan ng trabaho para sa maraming pamilya sa Pilipinas.Sa kabila ng kanilang tagumpay, ang kumpanya ay patuloy na hinaharap ang mga hamon na kaakibat ng pagtatapon ng mga rejected at waste na produkto.

Kamangha-mangha ang naisip na solusyon ng kopmpanyang ito sa kanilang mga reject na saging. Gayunpaman,ang mga waste na produkto, tulad ng mga balat ng saging at mga dahon, ay maaaring magamit sa ibang paraan. Maaari itong gamitin bilang organic na pataba o compost para sa mga taniman. Ang TADECO ay gumagamit din ng teknolohiya upang i-convert ang mga ito sa biogas, isang uri ng renewable na enerhiya.

Sa isang panayam, sinabi ng isang mag-aaral na “Dahil sa kuryosidad ng nakikita ko sa paligid at sa impluwensya ng aking mga kaibigan, sinubukan kong manigarilyo”. Ang mga bagay na nakikita sa paligid ay maaring makaimluwensya sa isang kabataang walang kaalam-alam kong ano ang magiging kalabasan kapag itoy kaniyang ginawa. Kailangan dapat kilalanin ang mga kakaibiganin kung ito ba ay magdadala sa iyo ng kabutihan o ng kasamaan. Bukod pa dito,ang paninigarilyo ay may malalang epekto sa kalusugan ng mga estudyante. Ito ay maaaring magdulot ng mga problema sa paghinga at maaaring mag-ambag sa pagkakaroon ng mga sakit tulad ng kanser at

Sa kabuuan, ang TADECO ay nagpapakita ng kung paano ang siyensya at teknolohiya ay maaaring gamitin upang mabawasan ang waste at mapabuti ang sustainability ng kanilang operasyon. Ang kopmpanyang ito ang nagbibigay ng oportonidad sa mga magulang ng mga estudyante.Naway ang kopmpanyang ito ang magsisilbing modelo sa mga kabataan na ang mga reject at waste ay maaring pang magamit at mabenta.

courtesy: ADING DAQUIADO

sakit sa puso. Maaari ring makaapekto ito sa kanilang kakayahang mag-concentrate at mag-aral, na nagreresulta sa mas mababang mga marka. Ang paninigarilyo rin ay maaaring magdulot ng mga problema sa mental na kalusugan, tulad ng stress at anxiety sa mga estudyanteng gumagamit nito. Lubhang nakakasisira ang paninigarilyo sa kalusugan hagat maaga pa kailangan na ang mga gumagamit nito na hihinto. Sa kabilang banda, ang DepEd ay nagpatupad ng “Tobacco-Free School Policy” na nagbabawal sa paninigarilyo sa loob at paligid ng mga paaralan. Ang mga estudyante, guro, at iba pang mga kawani ng paaralan ay hindi pinapayagan na manigarilyo sa loob

ng paaralan. Nakikipagtulungan din ang Deped sa iba’t ibang ahensya tulad ng Department of Health (DOH) at mga lokal na pamahalaan upang masolusyunan ang problema ng paninigarilyo sa mga estudyante.Ang bawat problema ay may solusyon kaya upang mag laho ang mga suliraning ito kailangan tayo ay sumunod. Sa kabuuan,ang mga hakbang na ito ay mahalaga upang labanan ang problema ng paninigarilyo sa mga estudyante. Gayunpaman, kailangan pa rin ng patuloy na pagsisikap at kooperasyon mula sa mga estudyante, mga magulang, mga guro, at iba pang mga stakeholder upang maging matagumpay ang mga ito.

ni VINCENTTANIO

HUKOM NG MODERNISASYON

(AI) sa mga kabataan. Isang teknolohiyang mas kilala bilang ChatGPT na may kakayahang bumuo ng kahit na anong pasulat na output base sa iyong kahilingan.

Sa Lupon National Comprehensive High School, may naitalang mahigit kalahating bahagdan ng mga mag-aaral ay aminadong gumagamit ng AI upang makabuo ng sanaysay, iskrip, at kahit pagsagot sa Matematika. Sa paraang ito, hindi na nagiging makabuluhan ang mga gawain sa silid dahil sa isang pindot lamang ay kaya na nitong tapusin ang gawain ng mag-aaral nang walang kapagod-pagod. Nababalewala lamang ang pagsisikap ng ating mga guro sa pagtuturo kung ang dala nilang kalidad na edukasyon ay kaya na lamang palitan ng isang teknolohiyang de-pindot. Gayunpaman, hindi naman ito maii-

na edukasyon kung pati ang pagtuturo nila ay sa AI na rin nakasalalay.

Dahil sa kakulangan ng limitasyon at patakaran sa paggamit ng teknolohiyang ito, sinasamantala na ito ng mga mag-aaral upang manlamang. Madalas ang mga gumagamit ng ChatGPT ay nakakukuha ng malalaking marka dahil sa kalidad ng gawa na kayang iprodyus ng AI. Samantala, may mga magaaral na nagsusumikap nang walang bahid ng teknolohiya, sulat-kamay, at sariling utak ang ginagamit- ay hindi man lang makakuha ng makatuwirang marka. Katumbas na rin ito ng pandara sa tradisyunal na edukasyon. Dahil sa modernisasyong ito, hindi na nagiging patas

Trahedya Haka-Hakang

rito, kung patuloy pa tayong tatangkilik sa Artificial Intelligence, at isasalalay na lamang rito ang lahat ng ating gawain, wala na tayong matututunan pa. Hihina nang hihina ang pag-unlad ng ating isipan at patuloy ring bababa ang kalidad ng ating edukasyon. Darating na lamang sa punto na papasok na lamang tayo sa paaralan upang magkaroon ng display na diploma habang wala man lamang tayong natatamong karunungan. Kaya’t hindi na kataka-taka kung ang mga susunod na henerasyon ay mas mahihina nang makaunawa ng mga konsepto kumpara sa mga henerasyong nagdaan.

Sa kabila nito, layunin naman talaga

LIKHA courtesy: FB Barangay Magdug Updates

Narinig mo na ba ang usap-usapan bihira lamang umano dapuan ng bagyo ang MIndanao?

bilang “Natural Barriers” mula sa mapamiminsalang mga bagyo.

pagkontrol sa paggamit nito. Nasa kamay ng ating mga school heads at supervisors ang limitasyon ng paggamit ng teknolohiyang ito sa sistema at sa kung paano rin makipagsasabayan ang edukasyon sa umiiral na pagtangkilik sa Artificial Intelligence sa kabataan.

Hangga’t maaga pa, dapat pag-igihin na ng Kagawaran ng Edukasyon ang pagbuo ng mga patakaran sa paggamit ng AI. Mabuting umpisahan natin ito sa mga silid; pagiging mahigpit sa paggamit ng teknolohiyang ito sa klase at pagbibigay ng kaukulang parusa sa mga lalabag rito. Lubusan nating mapakikinabangan ang ganitong makabagong teknolohiya kung ang kagawaran na mismo ang magtatakda ng hangganan ng etikal na paggamit nito.

Sa ilang taong pahinga ng mga ulap sa rehiyon ng Dabaw, muli itong nagising at tila sabik diligan ang kabundukan ng Davao Oriental. Hindi pangkaraniwan sa lalawigan ang walang tigil na pagbuhos ng ulan. Ika nga nila bibihira lang tamaan ng bagyo ang timog ng bansa. Kaya’t nabigla ang lahat sa trahedya nang bisitahin ang Davao Oriental ng sunod-sunod na pagbuhos ng ulan. Ngunit, bihira nga lang ba talagang pasukin ng bagyo ang rehiyon na ito ng Mindanao? Ayon sa VERA Files, isang non-profit organization na ang layunin ang mag fact-check ng mga impormasyon sa bansa, haka-haka lamang ang tinaguriang typhoon-free ang Mindanao. Nang tumama ang mapaminsalang bagyong Pablo taong 2011 sa Rehiyon ng Dabaw, nangapa ang mga residente sa kanilang inaakalang hindi uso ang bagyo sa kanilang dako. Kahit pa man ang mga nangunguna sa National Disaster Risk Reduction Management ay naniniwalang bibihira lamang na tamaan ng bagyo ang lugar. Minsan ring naiulat ang pahayag na “Typhoons in Mindanao are the new normal” matapos ang nakabibiglang pagtama ng bagyong Pablo. Pinabulaanan naman ng VERA Files ang pahayag na ito. Ang kasaysayan ang tanging ebidensiya na hindi na bago ang ganitong kalamidad sa Mindanao. Taong 1800’s pa lamang ay may mga naitala nang mapamiminsalang bagyong tumama sa rehiyon, at patuloy itong dumadapo hanggang sa kasalukuyan.

Ang karaniwang paniniwalang mga ito ay walang naitutulong kundi nagdadala lamang ng false sense of security para sa mga mamamayang naninirahan sa mga lugar na ito. Dahil sa haka-hakang ito, marahil ay nagiging kampante ang mga residente na siyang nagdudulot ng panganib sa kanilang mga buhay. Hindi rin nakapaghahanda ang ating mamamayang naninirahan roon atkung ano ang maaari nilang gawin bilang pag-iingat.

Gayunpaman, hindi 100% na kasinungalingan ang haka-hakang ito. Nagmula ang pananaw na ito mula sa karanasan ng ating mga residenteng ilang dekada nang ligtas na namumuhay sa rehiyon. Isa sa mga pangangatuwiran rito ay ang kabundukan sa Mindanao

Ayon sa Philippine Atmospheric, Geophysical, and Astronomical Services Administration (PAGASA), tuwing ang malalakas na bugso ng hangin dala ng tropical cyclone ay dumaan muna sa kabundukan, nababawasan ang lakas at pinsala nito pagdating sa mga mababang lugar. Hangin lamang ang naipapatila nito at ang dala nitong ulan ay hindi maaapektohan. Patuloy pa rin namang kumakapit ang ating Dabawenyos sa pananaw na malimit pa ring dumarapo ang bagyo sa lugar. Kaya’t kamakailan lamang, hindi nakapaghanda ang ating kababayan sa sunod-sunod na pagbisita ng walang-tigil na ulan sa rehiyon. Nagdulot ito ng labis na pagbaha, pagguho ng lupa, pagkasira ng mga kalsada, at kumitil na rin ito ng maraming buhay. Sinalubong ng mga residente mula sa iilang panig ng Mindanao ang bagong taon (2024) ng madidilim na kalangitan. Unang linggo pa lamang ng Enero ay nakaranas na ang rehiyon ng pag-ulan dala ng Easterlies o ang mainit na hanging mula karagatang Pasipiko. Nang mga susunod naman na linggo ng Enero ay patuloy pa ring nakaranas ang lugar ng walang-tigil na pag-ulan na dulot naman ngayon ng Shear Line o ang banggaan ng hangin mula sa magkakaibang direksiyon, Parehong nagdulot ang mga ito ng pagbaha na siya namang dahilan ng mga landslides sa mga naapektohang mga lugar.

Hanngang sa kasalukuyan, buwan na ng Pebrero, madilim pa rin ang kalangitan. Hindi pa rin nabibigyan ng pagkakataon ang ating mga lupa na magsituyo, kaya’t hindi pa rin dapat pakampanteng manatili mula sa mga landslide-prone areas.

Nararapat lamang na bitawan na natin ang mapaminsalang pananaw-na hindi matitibag ang Mindanao. Nang sa gayon, palagi tayong handa sa ano mang sakunang maaaring dala ng hindi natin inaasahang pagbuhos ng ulan. Makapaghahanda rin ang ating pamahalaan sa kung ano ang dapat na maging aksiyon upang mas mai-minimize ang pinsala ng ganitong mga kalamidad.

Maging handa tayo, gamit ang tamang impormasyon. Katotohanan rin lang ang maaaring makaligtas sa ating buhay.

ISPORTS

41% 20% 11% 9%

PATOK NA ONLINE GAMES SA LNCHS

PALO NGTagumpay

Takbo Tungo sa Kampeonato

Habang ang lahat ay sinisiguradong nakapaghanda sa paparating na kompetisyon, hindi hadlang para kay Phoebe Yder Magadan, 23 taong gulang na hindi maiuwi ang kapyonato matapos nitong hindi makapag-ensayo sa kaniyang paparating na laro. S ahindi inaasahanag pagkakataon ay hindu lubos maisip ni Phoebe na mairerepresenta niya ang paaralang Lupon National Comprehensive High School (LNCHS) sa mas mataas na yugto

ng labanan matapos nitong pinasok ang larong athletics sa kadahilanang nais niyang makakuha ng dagdag na puntos galing sa kaniyang guro.

Hindi naging madali ang naging buhay atleta ni Magadan matapos nitong maglaan ng mataas na panahon para umabot sa matataas na yugto ng laro. Bilang isang manlalaro na gustong mahasa ang sariling galing ay ginagawa ni Magadan ang lahat ng proseso. Para mas mapabuti pa nito ang kaniyang paglalaro, araw-araw na pagsasanay at madalas

na pagkain ng tsokolate ang isinasagawa para mapalakas ang kaniyang katawan. Minsan na ding nawalan ng kumpyansa sa sarili ang atleta dahil kahit sa mga mabababang yugto ng labanan ay hindi nito maipanalo.

Tila uhaw na maka-abot sa tuktok ng labanan si Magandan nang sa wakas ay nakikipaglaban na ito sa Regional Meet sa tatlong magkakasunod-sunod na taon. Lumahok din ito sa Batang Pinoy sa makailang ulit ng siya ay magsekandarya. Sa lahat ng laro ay sinisigurado nitong nakapag-iwan siya ng magandang laban at naipakita

photo courtesy: WIDE LENZ PHOTOGRAPHY

E-Sports Tinangkilik sa LNCHS INTRAMURALS

Sa idinaos na Intramurals 2023, hindi nagpahuli ang mga kabataang manlalaro ng online games. Naging bahagi ng programa ang

Mobile Legends Tournament na maaaring salihan ng mga mag-aaral ng Lupon National Comprehensive High School, mula ikapito

hanggang ika-lanbindalawang baitang. Marami na ngayon ang nahuhumaling sa mga online games nang yumabong ito noong kasagsagan ng pandemya. Ito ang naging tanging libangan at pampalipas oras ng mga kabataan noong mga panahong wala silang mapag-

pipilian kundi manatili lamang sa loob ng kanilang mga tahanan. Ayon sa surbey ng mga mag-aaral ng LNCHS, apat sa sampung magkakaklase ay may isa o higit pang nilalarong online games.

Nangunguna sa pinakapatok

sa mga comprehenians ay ang Mobile Legends kung saan 41% ng mga online gamers ay tumatangkilik rito. Sinundan naman ito ng Call of Duty na may 20%, Clash of Clans na may 11%, League of Legends na may 9%, at 19% naman ng mga manlalaro ay tumatangki-

lik ng iba pang online games. Patuloy pa rin naman itong kinahuhumalingan ng mga kabataan hanggang sa kasalukuyan. Kaya’t mabuting hakbang ito para sa paaralan na maging bukas ang larangan isports para sa online games tournaments.

NAGLILIYAB NA DETERMINASYON

BAKAS NG PAGSISIKAP

Alab ng damdamin, dedikasyon, at pagpupursigi ang bumuo sa puso ng batang atleta na si Jehum Avila, 18, upang maging kampyon sa larangan ng Table Tennis. Kilala bilang isang mahusay na malalaro mula sa lungsod ng Lupon, Davao Oriental, dahil sa kaliwa’t kanang medalyang naiuuwi nito.

Bata pa lamang si Jehum ng subukan niyang pasukin ang paglalaro ng Table Tennis hanggang sa naging paborito niya ito at sumubok na sumali sa mga palaro sa paaralan. Hindi lubos akalain ng batang atleta na sa unang pagkakataon ay mananalo siya at isa sa mga kuwalipikadong maglaro para sa DAVRAA 2017 at nakapaguwi ng medalya. Simula noon ay nakitaaan siya ng potensyal na maging isang kampyon kung kaya’t siya ay tinutukan sa pagiinsayo. Hindi naging madali para sa batang atleta ang pagsabayin ang paglalaro at pag-aaral, pero sa kalaunay natutunan niyang balansehin ang kaniyang oras sa tulong narin ng kaniyang coach at pamilya.

Kaliwa’t kanang mga turnamento at kompetisyon ang sinubukan ni Jehum upang subukan ang kaniyang husay sa paglalaro. May mga pagkakataong nakapag-uuwi ng mga medalya ang atleta, ngunit may mga pagkakataon rin na nabibigo ito, pero hindi nawalan ng pag-asa ang binata at ito nag silbing inspirasyon niya upang paghusayan pa ang pag-iinsayo, hanggan sa siya ay tumungtong ng High School.

Nagsilbing pintuan ng opurtunidad para sa batang atleta ang pagpasok niya ng sekandarya sa LNCHS, dahil sa pangalawang pagkakataon ay naging kuwalipikado siyang maglaro sa DAVRAA at nag-uwi ng pilak na medalya para sa paaralan, at nagkapaglaro sa isa sa malalaking turnamento ang Palarong Pambansa.

Isa sa mga masasabing matagumpay na laro ni Jehum ang naging laro niya sa Palarong Pambasa 2018 ng mai-uwi niya ang dalawang pilak na medalya sa larong Table Tennis. Hindi man ginto ang kaniyang nasungkit ay labis parin ang kasiyahan ng batang atleta dahil rito.

Hindi naging madali ang mga pinagdaanan ng batang atleta upang makamit ang tugatong ng tagumpay na mayroon siya ngayon. Dedikasyon, pagpupursigi, at tiwala sa Diyos ang kaniyang naging puhunan sa lahat ng naging tagumpay niya.

“Don’t lose hope and keep moving forward. As an aspiring athlete, you have to work harder and smarter. Never stop learning and never stop improving.” lintaya ng batang atleta.

May mga pagkakataong panalo at may mga panahon talo at ito ay isang bakas ng totoong tagumpay ng isang atleta.

APOY NG

kaniyang nasimulan at umiikot na lamang ang kaniyang atensyon sa dalwang bagay ang pag-aaral at pag-iinsayo. Naging dalang ang kaniyang paggagala at mas itinuon ang atensyon sa pagpapaubuti ng kaniyang sarili para sa mga larong kaniyang sasalihan. Hindi man palaging panalo sa mga sinasalihan niyang turnamento inisip nalang

pokus ang isipan at hinanda ang sarili para sa laro. Ngunit may mga bagay talaga na hindi ibinibigay sa atin. Ginawa man ng batang atleta ang lahat nang makakaya niya, hindi parin ito naging sapat upang manalo siya. Pero hindi siya pinanghinaan ng loob, hindi man siya nanalo sa patimpalak na iyon malaki parin

dalawang importanteng bagay sa buhay niya. Tiwala sa sa Diyos at sa kaniyang sarili, dedikasyon, at determinasyon lamang ang naging pinanghahawakan ni Mhay Joy, kung kaya’t nasungkit niya ang rurok ng karangalan na kaniyang minimithi ngayon.

LIKHA ni ZENA SABELLO

isports

Umaapaw na determinasyon at pagsisikap ang naging puhunan sa mundo nang isport ng atletang si Mhay Joy Alingbas, 14, ng Lupon, Davao Oriental. Hinubog nang panahon at dedikasyon kaya’t kilala sa kaniyang tagumpay sa larangan ng taekwondo.

Bilang atleta, mahalaga ang galing, determinasyon, at disiplina upang umangat at makilala sa larangan ng laro. Ngunit katulad ng dalagang si Nonato, ang paglalaro ay naging daan niya upang makatu long sa pamilya.

Sa isang maliit na barangay sa Lupon, Davao Oriental, kilala ang matikas na batang atleta na si Jonalyn Nonato, 17, na ipinagmamalaki sa kaniyang kahusayan sa larong Table Tennis. Puhunan ni Nona to ang lakas at galing sa paglalaro para maipagmalaki siya ng ina. Gahul man sa salapi pangtustos sa mga pangangailangan sa paglalaro, patuloy pa rin ang apoy sa pag-arangkada na makapaglaro si Nonato at makasungkit ng panalo. Matibay na puso ang dala ni Nona to nang pasukin ang larangan ng Table Tennis sabay ang mainit na determinasyon at disiplina. Ayon sa kanya, ito ay nagsilbing daan upang sa maliit na paraan ay matu lungan ang mga magulang sa pinanasyal na pangangailangan.

Sa edad na sampung taong gulang, nakikipagsapalaran na si Nonato sa mundo ng Table Tennis upang mahasa ang angk ing-galing sa paglalaro. Mahusay man kung ilarawan ng madla, hindi pa rin sa lahat ng laro ay naiuuwi niya ang tagumpay ng pagka panalo.

Sa isa sa kanyang mga malalak ing konpetisyong sinalihan, mas nakilala si Nonato sa larangan ng Table Tennis nang walang kahirap-hirap niyang nilampaso ang mga kalaban dahilan kaya’t umabot siya sa Palarong Pambansa taong 2018 sa Vigan alarangang ito ay isinasa puso niya pa rin ang katagang, “Just practice and keep your head up” upang masigurado na hindi mawa la sa kaniya ang bilin ng kaniyang mga magulang na maging mapagkumbaba at gawin ang lahat ng makakaya. Naabot ni Nonato ang tuktok na ninanais kahit pa may ka kulangan sa pinansyal na suporta ang kaniyang mga magulang bunga ng salat sa salapi. Ayon kay Nonato, “hindi hadlang ang kawalan ng pera para maabot ang minim ithing pangarap” matapos nitong marana san ang makipaglaban sa iba’t ibang lugar na walang pera.

TAGumpay sa kabila ng kasalatan

“

hindi hadlang ang kawalan ng pera para maabot ang minimithing pangarap

“Kabuuang dedikasyon, disiplina, at apoy ng damdamin ang tila nag ing pag-asa ng batang atleta na si John Tildon Basilisco, 19, na magpat uloy sa larong humubog na kanyang buong pagkatao. Tubong Lupon, Davao Oriental ang binatang atleta at mas nakilala sa lungsod sa larong Taekwondo kung saan siya ay nakabingwit ng iba’t ibang medalya”

Nasa ikatlong baitang noon si Tildon nang naim bitahan siyang sumali sa insayo para sa taekwondo ang umagaw sa kaniyang aten syon. Hindi niya pinalagpas ang pagkakataong iyon at ito’y kaniyang pinaunlakan. Takot man sa unang pagsubok ngunit ito’y kaniyang kinaya, sapag kat ito ang kaniyang pangarap ang matuto at magkapaglaro ng taekwondo. Hindi naging madali para sa kaniya ang pagsabayin ang pag-aaral at pagsasanay gabi-gabi subalit hindi niya hinayaang maging mahina ang kaniyang sarili para sa pangarap na balang araw ay maging kasing galing niya ang kaniyang idolo na si Japoy Lizardo. Sa loob ng ilang taon ay ginugol ni Tildon ang sarili sa pag-aaral at pag-iinsayo hangang sa tumungtong ito nang High School kung saan mas maraming opurtunidad ang nag aabang para sa kaniya.

Kaliwa’t kanang kompetesyon at imbitasyon, ngunit sa unang pagkakataon simula nang pasukin niya ang mundo ng taekwondo ay nasabi niya’ng may ipagmamalaki na siya. Ito’y matapos niyang makamit ang nag iisang gintong medalya para sa Davao Oriental sa 1st Araw Ng Davao del Sur Taekwondo Invitational Tournament Palarong Pambansa Continuity Plan noong June 26, 2022. Para kay Tildon isang karangalan ang mairepresenta ang kaniyang paaralan at lalawigan sa turnamentong iyon kung saan mas nakilala pa niya ang kaniyang galing. Kung dati-rati pa ay takot itong sumubok, ngayon ay isa na siya sa mga ipinagmamalaki hindi

niyang makamit ang karangalang iyon.

wwMaraming panahon ang kaniyang ginugol at maraming pagsubok ang kaniyang pinagdaanan bago niya nakamit ang tugatong ng tagumpay na natatamasa ngayon. Araw-araw sa loob nang ilang taon ay paaulit-ulit na pag-iinsayo at pagpapalakas ang kaniyang ginawa upang maging handa siya sa kaniyang mga laro. Hindi man palaging panalo ang uwi ni Tildon, ngunit hindi siya pinanghihinaan nang loob at patuloy lang sa paghasa nang kaniyang sarili dahil naniniwala siya na parte nang buhay ang pagkatalo at ito ang mas huhubog pa sa kaniya. Naniniwala si Tildon na kinaya niya ang lahat dahil sa DIyos na siyang pinanghuhugutan niya ng lakas sa bawat laro, bawat panalo at talo, at sa bawat pagkakataon.

41% Nangunguna sa pinakapatok sa mga comprehenians ay ang

Mobile Legends

PAHINA 19

ni POLA MARIEROXAS

photo courtesy: RAINYDAY FILMS

kuha ni JAQUISA TARAIFI